درەو:  داهاتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاردا نزیكەی (6 ملیار) دۆلار بووە وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئازاری 2021ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (91ملیۆن و 311هەزارو 929) بەرمیل نەوت بووە ، داهاتەكەی ( 5 ملیار و 782ملیۆن و 711) دۆلار بووە. رۆژانە ( 2 ملیۆن و 945) بەرمیل نەوت فرۆشراوە نرخی بەرمیلێك نەوت بە تێكڕا (63.32) دۆلار بووە.

(درەو): (زافر فواد ئیلیاهۆ) كە دكتۆرێكی عێراقی بوو كۆچی دوایی كرد، ئەم پیاوە بە "پزیشكی هەژاران" ناسرا بوو، ئەو دواین كەسی ئەو جولەكانەی عێراق بوو كە هێشتا لە وڵاتەكەیان نیشتەجێن. ئەم پزیشك‌و نەشتەرگەرە ناسراوەی ئێسك، دوای مردنی لە تەمەنی (62 ساڵیی)دا، بەر لە چەند رۆژێك لە گۆڕستانی جولەكەكان بەخاكسپێردرا، "نەخۆشخانەی واستیی" كە ئەم پیاوە ماوەی چەندین ساڵ بوو كاری تێدا دەكرد، هەواڵی مردنەكەی راگەیاند.  گۆڕستانی حەبیبە گەورەترین گۆڕستانی جولەكەكانە لە عێراق، دەكەوێتە ناوچەی سەدر لە بەغداد، پیاوێكی موسوڵمان پاسەوانی ئەم گۆڕستانە دەكات، گۆڕو سەردانكەری دەگمەنی هەیە.  هاوڕێكانی ئیلیاهۆ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەڵێن ئەم پزیشكە چەندین ئۆفەری بۆ كۆچكردن بۆ دەرەوەی عێراق رەتكردوەتەوە‌و مانەوەی لە وڵات بەباشتر زانیوە.  خوشكێكی ئیلیاهۆ كە رەتیكردوەتەوە ناوی خۆی ئاشكرا بكات، بە ئاژانسی هەواڵی فەرەنسای وتووە:" من نوێژم لەسەر كرد، هاوڕێكانیشی بەشدارییان لە مەراسیمی بەخاكسپاردنیدا كردو هەر كەسە‌و بەگوێرەی ئاینیی خۆی نوێژی لەسەر كرد".  لە بەغداد كە یەك پەرەستگای جولەكە هەیە بۆ بەكارهێنان گونجاو بێت، ئەم جۆرە نوێژە روداوێكی دانسقەیە، ئەو جولەكانەی هێشتا لە عێراقدا ماون، بەزۆریی سروستە ئاینییەكانیان لەناو ماڵەكانیاندا ئەنجام دەدەن.  ئیدوین شوكر كە جولەكەیەكە‌و ساڵی 1955 لە عێراق لەدایكبووە‌و لە تەمەنی شانزە ساڵیدا كۆچی كردووە بۆ بەریتانیا دەڵێ:" لە عێراق جگە لە چوار كەس، هیچ جولەكەیەك نەماوە كە رەگەزنامەی عێراقی هەبێت‌و لە دایك‌و باوكێكی جولەكە لەدایك بوبێت". بەدرێژایی مێژووی عێراق، جولەكە بەشێكی بنەڕەتی بووە لە تەونی فرەڕەنگی ئاینی‌و كۆمەڵایەتی وڵات، ساڵی 1948 دوای دروستبوونی ئیسرائیل، ژمارەی جولەكە لە عێراق دەگەیشتە نزیكەی (150 هەزار) كەس، پاشان ئەم ژمارەیە دەستی بە كەمبونەوە كرد، ئەمەش بەهۆی لێسەندنەوەی بەڵگەنامە كەسییەكانیان‌و گۆڕینی بۆ بەڵگەنامەی تری تایبەت بە جولەكەكان، بەپێی راپۆرتی (فرانس پرێس) ئەمە وایكردووە، لەكاتی دەرهێنانی ئەو بەڵگەنامانەدا جولەكەكان بەئامانج بگیرێن.  لە ساڵی 1951دا، نزیكەی 96%ی جولەكەكانی عێراق وڵاتیان بەجێهێشت، بەهۆی پرۆسەی لەسێدارەدانی ئاشكرای ژمارەیەك بازرگان كە زۆربەیان جولەكە بوون بەتۆمەتی سیخوڕیكردن بۆ ئیسرائیل لە ساڵی 1969دا، ژمارەیەكی زیاتر كۆچیان كرد.  پلە بە پلە‌و بەدرێژایی چەندین دەیە، بەهۆی جەنگی عێراق- ئێران (1980- 1988)‌و داگیركردنی كوەیت‌و گەمارۆی ئابوری كە تاوەكو جەنگی عێراق‌و كەوتنی رژێمی سەددام لە 2003 بەردەوام بوو، ئەم پێكهاتە بچوكە بوونی نەما، دوای ئەم قۆناغەش، ژمارەی جولەكەكان بەهۆی شەڕی تائیفی‌و چەندین ساڵ لە توندوتیژی خوێناوی، ژمارەكە بەردەوام بوو لە كەمبونەوە.  بەگوێرەی بروسكەیەكی دیپلۆماسی ئەمریكا، لە ساڵی 2009دا تەنیا (8) جولەكەی عێراقی لە وڵاتەكەی خۆیاندا ماون.  لەبەرامبەردا، ئامارە فەرمییەكان باسلەوە دەكەن، (219 هەزار) جولەكەی بەڕەگە‌و عێراق لە ئیسرائیل هەن كە گەورەترین گروپی ئەو جولەكانەن لە ئاسیاوە هاتوون.  ئەم كەسانە لەدوای خۆیان ماڵ‌و پەرەستگایان بەجێهێشتووە، كە تاوەكو ساڵی 2003 ئەم موڵكانە بارودۆخیان باش بووە‌و لای كەسانی مەلاكی ناسراو بوون، ئەمە بەگوێرەی قسەی ئیدوین شوكر بۆ ئاژانسی هەواڵی فەرەنسا.  شوكر باسلەوە دەكات، گەڕانەوەی ئەم موڵك‌و ماڵانە "هیچی ناوێت جگە لە دەنگدانێكی پەرلەمان" بۆ ئەوەی بگەڕێندرێنەوە بۆ خێزانە جولەكەكان. سەرچاوە: BBC  

  راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت پاپا فرەنیس ئەمڕۆ ئەو خەونە پاپاكەی پێش خۆی بەدیدەهێنێت كە بەر لە (20 ساڵ) رژێمی سەددام لەگۆڕی نا، ئەو دەیەوێت نیشانی بدات پەیامبەری هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراوە نەك تەنیا زلهێزەكان، مەترسی كۆرۆنا‌و هێرشی موشەكی پشتگوێ خستووە بۆ ئەوەی بڵێت ڤاتیكان لەسەردەمی مندا كلێسایەكی ماندوو و بێتاقەت نییە‌و نایەوێت لە تەنیا لە ئەوروپادا قەتیس بمێنێتەوە، دوای دیدار لەگەڵ ئیمامی گەورەی سوننەكان دەیەوێت لەگەڵ مەرجەعی گەورەی شیعەكانیش پەیماننامەیەك ئیمزا بكات.  "جارێكی تر مەسیحییەكان بێئومد ناكەمەوە" پاپا فرەنسیس پاپای ڤاتیكان ئەمڕۆ بە سەردانێكی مێژووی، دەگاتە عێراق، ئەم سەردانە كە ماوەی چوار رۆژ دەخایەنێت، بۆ دڵنیابوون لە بارودۆخی مەسیحییەكان لە عێراق‌و بەهێزكردنی دیالۆگی نێوان ئاینەكانە. نزیكەی (10 هەزار) كەس لە هێزە ئەمنییەكانی عێراق خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە بۆ پاراستنی پاپای ڤاتیكان، سەرباری ئەمە لە شارەكانی عێراق بەهۆی رێگریكردن لە بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە قەدەغەی هاتوچۆ هەیە.  لە یەكەمین سەردانیدا بۆ دەرەوە لەدوای بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆنا، پاپای ڤاتیكان دەیەوێت لە عێراق چاوی بە ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكان بكەوێت.  سەرباری زیادبوونی ژمارەی توشبووانی كۆرۆنا‌و مەترسییە ئەمنییەكان، پاپا سوربوو لەسەر ئەوەی سەردانی عێراق بكات، رۆژی چوار شەممە كاتێك بنكەی (عەین ئەسەد)ی هێزەكانی هاوپەیمانان كرایە ئامانجی هێرشێكی موشەكیی، گومان دروستبوو لەبارەی ئەوەی پاپا سەردانەكەی بۆ عێراق دوابخات، بەڵام ئەو وتی:" ناكرێت جارێكی تر مەسیحییەكانی عێراق بێئومێد بكەمەوە، بۆیە سەردانەكە دەكەم". بەدیهێنانی خەونی پاپا یوحەننا ! كۆتاییەكانی ساڵی 1999 بڕیاربوو پاپا یوحەننا پۆلسی دووەم پاپای پێشتری ڤاتیكان سەردانی عێراق بكات، بەڵام سەردانەكەی هەڵوەشاندەوە، ئەمەش دوای ئەوە هات گفتوگۆكان لەگەڵ رژێمی سەددام حسێن هەڵوەشایەوە.  پاپا یوحەننا ئەوكات دەیویست لە عێراق سەردانی زێدی ئیبراهیم پێغەمبەر بكات، بەڵام رژێمی پێشوو بەبەهانەی ئەوەی ئابڵۆقەی لەسەرە، رایگەیاند، ناتوانێت سەردانەكەی پاپا رێكبخات. ئەوكات نیازی پاپا یوحەننا بۆ سەردانكردنی عێراق، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی سەددامی توڕەو نیگەران كرد، تا ئەو ڕادەی نامەیەكیان بۆ پاپا نوسی‌و داوایان لێكرد سەردانی وڵاتێك نەكات كە "لەژێر حوكمی دیكتاتۆریدا سەركوت دەكرێت". دوای نزیكەی 20 ساڵ لەم رووداوانە، جارێكی تر لەسەر دەستی ژمارەیەكی كەسایەتی ئاینی مەسیحی عێراق، بیرۆكەی سەردانكردنی پاپای ڤاتیكان بۆ عێراق زیندوو كرایەوە، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقیش بەفەرمی بانگهێشتنامەی ئاڕاستەی پاپای ڤاتیكان كرد.  لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا ژمارەی مەسیحییەكان لە عێراق لە (ملیۆنێك‌و 400 هەزار) كەسەوە كەمیكردووە بۆ نزیكەی (250 هەزار) كەس، بەهۆی كردەوە توندوتیژییەكانی دوای روخانی رژێمی سەددامیشەوە، مەسیحییەكان پەیتا پەیتا بەرەوە دەرەوەی وڵات كۆچ دەكەن. ساڵی 2014 كاتێك رێكخراوی "داعش" موسڵی داگیركرد، دەیان هەزار مەسیحی‌و هەڵاتن‌و ناوچەكانیان بەجێهێشت، كڵێسا مێژوییەكانیان وێران كرا‌و دەست بەسەر موڵك‌و ماڵیاندا گیرا، داعش مەسیحییەكانی خستە نێوان چەند بژاردەیەك (جزیە بدەن یان ئاینی خۆتان بگۆڕن)، بەپێچەوانەوە دەبێت وڵات بەجێبهێڵن یاخود دەمردن. پەیامبەری هەژاران یان زلهێزەكان ؟ لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2013وە بووە بە پاپای ڤاتیكان، پاپا فرەنسیس بە هەستیارییەكی زۆرەوە لەبارەی هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراو وتارەكانی پێشكەش دەكات، ئەمە پاشخانی (لاهوتی ئازادیخوازانە)ی ئەمریكای لاتینە، كە تێكەڵەیەكە لە بۆچونی مەسیحیەت‌و شیكارییە كۆمەڵایەتی‌و ئابورییەكانی ماركس‌و جەخت لەسەر بایەخدان بە دۆخی كۆمەڵایەتی هەژاران دەكات، هەروەك ئەم گوتارەی پاپا هەڵگری فەلسەفەی رۆحانیەتی یەسوعە كە لەسەر بنەمای بانگەواز راوەستاوە. سەرباری گوتارەكانی، پاپا بەكردەوەش كاری لەسەر ئەم بۆچونە كردووە، بۆ ئەمەش چەندین پاتریاك‌و ئەسقەفی لە نەتەوە‌و رەگەزە جیاوازەكان داناوە، هەروەها بازنەی سەردانكردنەكانی فراوان كردووە بۆ ئەودیو سنوری كلێساكانی ئەوروپا، وەكو ئەوەی بیەوێت بیسەلمێنێت كە كلێسا لەسەردەمی ئەودا، ئەو دامەزراوە پیرو پەككەوتەیە نییە كە تەنیا لە ئەوروپادا قەتیس ماوە، بەڵكو دەیەوێت لەگەڵ هەموو ئاین‌و گەلانی تردا دیالۆگ بكات.  بەم سەردانەكەی بۆ عێراق، پاپا دەیەوێت ئەو پەیامە بگەیەنێت كە ئەو تەنیا بایەخ بە پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەكانی جیهان نادات، بەڵكو پەیامبەری هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراویشە. پاپا دەیەوێت چی بكات ؟ بەپێی ئەوەی بەرنامەی بۆ داناوە، لەم سەردانەیدا بۆ عێراق، پاپا دەیەوێت هانی مەسیحییەكان بدات‌و لە كۆبونەوەیدا لەگەڵ سەركردە سیاسییەكان بانگەواز بۆ ئاشتی بكات. لە تۆمارێكی ڤیدیۆیدا بەر لە گەیشتنی بۆ عێراق، پاپا وتی دواین چەندین ساڵ لە شەڕو تیرۆر دەمەوێت نزای ئاشتەوایتان بۆ بكەم.. پێكەوە لەژێر بەیداخی ئیبراهیمی باوكماندا نوێژ بكەین كە موسوڵمان‌و جولەكە‌و مەسحییەكان لەناو یەك خێزاندا كۆدەكاتەوە.  "ئێوە هەموتان بران" ئەمە دروشمی سەردانەكەی پاپایە بۆ عێراق، ئەم قسەیە لە (ئینجیلی مەتا)وە وەرگیراوە، هەروەها لە ناونیشانی دەستنوسەكەی پایزی 2020ی پاپاوە ئەم دروشمە وەرگیراوە كە دەڵێ:" ئێمە هەموو براین"‌و تێیدا نوسیویەتی:" یارمەتیدانی یەكتر لەنێوان وڵاتاندا لە كۆتایدا بەسود بۆ هەموو لایەك دەشكێتەوە.. دەبێت هەموومان ئەو هۆشیارییەمان هەبێت كە دەبێت هەموومان پێكەوە رزگارممان ببێت یاخود كەس رزگارنابێت".  ئەم پەیامە درێژكراوەی بەڵگەنامەی "برایەتی مرۆیی لەپێناو ئاشتی جیهانی‌و ژیانی هاوبەش"ە، كە پاپا لە شوباتی 2019دا لەگەڵ ئەحمەد تەیب شێخی ئەزهەر لە ئەبوزەبی ئیمزای كرد.  دوای دیداری لەگەڵ گەورەترین ئیمامی سوننەكان كە شێخی ئەزهەرە، پاپا ئەمجارە دەیەوێت لەگەڵ ئیمام‌و مەرجەعی گەورەی شیعەكاندا دیدار بكات كە ئایەتوڵڵا عەلی سیستانییە، سەرباری ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا ئاڵوگۆڕی نامە لەنێوان نەجەف‌و ڤاتیكان هەبووە، بەڵام دیداری پاپا‌و سیستانی واتایەكی گەورەتر بە دیالۆگی نێوان ئاینەكان دەبەخشێت.  مەسیحییەكانی عێراق كێن ؟ بەگوێرەی قسەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئێستا لە عێراق كەمتر لە (250 هەزار) مەسیحیی هەن، كە نزیكەی (200 هەزار) كەسیان لەناوچەكانی دەشتی نەینەواو هەرێمی كوردستاندا دەژین.  رێژەی 67%ی مەسیحییەكان كلدانی كاسۆلیكن، كە كلێساكانیان لە ئەنجامدانی مەراسیمە ئاینییەكاندا پەیڕەوی نەریتی خۆرهەڵاتی دەكات، بەڵام دان بە دەسەڵاتی پاپای ڤاتیكاندا دەنێت، ئەمە لەكاتێكدایە رێژەی 20%ی مەسیحییەكانی عێراق سەربە كلێسای ئاشورییەكانن كە لە كۆنترین كلێساكانی عێراقە، ئەوەی كە دەمێنێتەوە سەربە سریانی ئۆرسۆدۆكس‌و سریانی كاسۆلیك‌و ئەرمەنی كاسۆلیك‌و ئینجیلییەكان‌و پرۆتستانت-ن. كارنامەی سەردانەكەی پاپا سەرچاوەكانی هەواڵ باسلەوە دەكەن، بەهۆی مەترسی دۆخی ئەمنی‌و زیادبوونی رێژەی توشبوانی كۆرۆنا لە عێراق، پاپا فرەنسیس كە تەمەنی (84 ساڵ)ە، لە سەردانەكەیدا بۆ عێراق بەشێوەیەكی سنوردار لەبەردەم خەڵكدا دەردەكەوێت.  بەپێی كارنامەی سەردانەكە، پاپا پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ دەگاتە فڕۆكەخانەی بەغداد، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆمارو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق پێشوازی لێدەكەن، دواتر دەچێتە كلێسای (سەیدە نەجات) كە كلێسای سریانە كاسۆلیكییەكانە لە بەغداد‌و لەوێ چاوی بە پیاوانی ئاینیی مەسحی دەكەوێت، ئەم كلێسایە ساڵی 2010 بوو بە ئامانجی هێرشێكی رێكخراوی قاعیدە‌و (52) هاوڵاتی مەسیحی‌و پۆلیسی تێدا كوژرا.  رۆژی شەممە واتە سبەینێ پاپا بەرەو باشوری عێراق گەشت دەكات‌و دەچێتە شاری نەجەفی شیعەنیشن، لەوێ لەگەڵ ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكانی عێراق دیدار دەكات كە ئێستا تەمەنی (90 ساڵ)ە  دوای دیدارەكەی لەگەڵ ئایەتوڵڵا سیستانی، پاپا لە شوێنەواری ئور، بەشداری لە كۆبونەوەیەكدا دەكات لەگەڵ شوێنكەوتوانی هەرسێ ئاینی مەسیحی‌و ئیسلام‌و جولەكەدا، دەوترێت شوێنەواری ئور زێدی ئیبراهیمی پێغەمبەرە.   كەسایەتی ئیبراهیم پێغەمبەر ئەمڕۆ لەسەر ئاستی جیهان وەكو رابونێكی نوێ تەماشا دەكرێت، بەوپێیەی ئەم پێغەمبەرە وەكو "باوك"ێك تایبەتمەندییەكی كۆكەرەوەی هەیە لەنێوان ئاینە ئاسمانییەكاندا، بەپێچەوانەی ئەو ناكۆكییە زۆرەی كە لەنێوان شوێنكەوتوانی ئاینی ئیسلام‌و مەسیحی‌و جولەكەدا هەیە، هەڵبژاردنی شوێنەواری ئور لەلایەن پاپاوە ئەوە نیشان دەدات دەیەوێت ئاینەكان كۆبكاتەوە، نەك ناكۆكییەكان زیاتر بكات.  رۆژی یەكشەممە پاپا سەردانی شاری موسڵ دەكات، لەوێ‌و لە كلێسای ساحە نوێژێك بۆ گیانی ئەو كەسانە دەكات كە لە شەڕی "داعش"دا كوژراون، دواتر سەردانی گوندی "قەرەقوش" دەكات، كە خەڵكەكەی لەكاتی هێرشی داعشدا هەڵاتن‌و ئێستا هەندێكیان گەڕاونەتەوە‌و كلێسا‌و خانوەكانیان نۆژەنكردوەتەوە.  پاشنیوەڕۆی یەكشەممە، پاپای ڤاتیكان لە موسڵەوە بەرەو هەرێمی كوردستان گەشت دەكات‌و لە هەولێر بەشداری قوداسێك دەكات لە یاریگای فرەنسۆ هەریری.  

درەو: داهاتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتدا گەیشتووەتە زیاتر لە ( 5 ملیار) دۆلار.  وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی شوباتی 2021ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (82 ملیۆن و 877 هەزارو 757) بەرمیل نەوت بووە ، داهاتەكەی ( 5 ملیار و 26 ملیۆن و 807) دۆلار بووە. رۆژانە ( 2 ملیۆن و 960 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە نرخی بەرمیلێك نەوت بە تێكڕا (60.33) دۆلار بووە.  

درەو: لە دوای 2003ەوە كەرتی نەوت لە عێراقدا زۆرترین گەندەڵی تێداكراوە‌و زۆرینەی گرێبەستەكانی بواری نەوت لە رێگەی بەرتیلەوە دراون بە كۆمپانیای تایبەت‌و تائێستاش چەندین كەیسی بەرتیل وەرگرتن لێكۆڵینەوەیان لەسەر كراوە. سایتی (مەیدان) لە راپۆتێكیدا باس سكانداڵی بەرتیلێكی گەورە دەكات كە عێراق دەهەژێنێت‌و تێوەگلاوەكانیش بەرپرسان و وەزیرو بەرپرسە باڵاكانی عێراقین. كۆمپانیای لیتۆن ڕاپۆرتە میدیاییەكان ئاشكرایان كردووە كە پۆلیسی ئوسترالی تۆمەتی گەورەیان ئاراستەی ”دەیڤید ساڤدج” ی تەمەن  شەست ساڵ و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای لیتۆن كردووە، كە ناوبراو هەستاوە بەبڕی ٧٨ ملیۆن دۆلار  بەرتیلی داوە لە بەرانبەر گرەنتی وەرگرتنی چەند گرێبەستێكی نەوتی قازانج بەخش لە عێراق، ئەمەش پاش بەدواداچونێكی بەردەوام بۆماوەی ٩ ساڵ، كە تیایدا چەند پێدانێكی پارەی ناڕاست كە كۆمپانیایەكی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن پێشكەشی كردووە لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١. كۆمپانیای (نەوتی باشوور)ی عێراقی  لێكۆڵەرەوەكان دەڵێن كە ”كۆمپانیای لیتۆن ئۆفشور” كە(لقێكی نێودەوڵەتی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن)ە, لە ڕێگەی چەند كەس ولایەنێكی بەڵێندەرەوە، لەوانەش ”یۆنا ئۆیل” بەرتیلی داوە بە مەبەستی بەدەستهێنانی دوو گرێبەست بۆ ڕاكێشانی بۆری نەوتی بەبڕی نزیكەی (١.٥) ملیار دۆلاری ئەمریكی. پێشتریش لە ساڵی ٢٠١٩ دوو بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای ”ئۆیل” دانیان بە پێدانی بەرتیلدا ناوە بە بەرپرسانی حكومی بێگانە بەمەبەستی بردنەوە وبەدەستهێنانی گرێبەستی نەوتی لە هەندێك وڵاتدا كە دیارترینیان ئازەربایجان‌و سوریا‌و عێراقن. ”یۆنا ئۆیل” چیە؟ كۆمپانیایەكی نەوتیی ئێرانیە خاوەندارێتیەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ”ئیحسانی عەتا”ی ئێرانی  كە بارەگاكەی لە ”مۆناكۆ”یە، ور ِۆڵی ئەم كۆمپانیایە بریتیە لە پەیوەندیكردنبە كۆمپانیا نەوتیەكانەوە لەسەرتاسەری جیهان بۆ گرەنتیكردن و زامنكردنی گرێبەست بۆیان لە كێڵگە نەوتیەكانی عێراق لەڕێگەی بەرپرسانی دیاری عێراقیەوە, ئەم كۆمپانیایە بارەگایەكی بۆ خۆی كردوەتەوە لە شاری بەسرە لە دوای هاتنی ئەمریكییەكان بۆ عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣. زیندانیكردنی دوو بەڕێوەبەری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل لە مانگی (٧-تەموز)ی پارساڵی ٢٠٢٠ دا دادگای لەندەن بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٣ ساڵ بۆ  ”ستیڤن وایتلی” تەمەن ٦٥ ساڵ‌و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل دەركرد، هەروەها بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٥ ساڵ بۆ ”زیاد عەقل”ی بەریتانی بە ڕەگەز لوبنانی دەركرد، لە پای بەرتیلدان بەبڕی زیاتر لە نیو ملیۆن دۆلار بە بەرپرسێكی عێراقی لەپێناو بەدەستهێنانی ڕێكەوتنێكی نەوتی بەبڕی ٥٥ ملیۆن دۆلار لە پاش ڕوخاندنی سەدام. حسێن لە ساڵی ٢٠٠٣. گەورەترین ئابڕووچوونی بەرتیل پێدان  ئەم كەیسە لە ساڵی ٢٠١٦ دەستی پێكرد كاتێك لێكۆڵینەوەیەكی بنكۆڵكاری كە ماوەی ٩ ساڵ بەردەوام بوو دەربارەی گەورەترین بەرتیل پێدان كە جیهان لە عێراقدا بینیویەتی، ئاشكرای بكات ولێكۆڵنەوەكە كە لە لایەن هەردوو پێگەی ”فێبرفاكس میدیا” و”هافینتگۆن پۆست”ەوە ئەنجامدراوە ئاماژەی بە ناوی چەندین بەرپرسی عێراقی داوە كە ڕاستەوخۆ لەم. ئابڕووچوونەوە تێوەگلاون، و لەناویشیاندا چەند وەزیر‌و بەرپرسێكی دیاری حكومی هەن جگە لە چەند كۆمپانیایەكی نەوتیی بیانی كە دیارترینیان كۆمپانیای ”لیتۆن” و”یۆنا ئۆیل”ن. ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسان‌و كۆمپانیاكان باسل ئەلجەڕاح، كەسێكی عێراقی دانیشتووی دەرەوەی عێراقە‌و خاوەنی پەیوەندییەكی بەربڵاوە لەگەڵ ئەو كەسایەتییانەی كە دەسەڵاتیان بەدەستە لە عێراقدا لەپاش ساڵی (٢٠٠٣)ەوە، باسل ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسانی عێراقی ناو وەزارەتی نەوت‌و كۆمپانیای ”یۆنا ئۆیل”ی ئێرانیە. لێكۆڵینەوەكان لەسەر سەدان نامەی ئەلیكترۆنی باسل دەریانخستووە كە لەم نامانەدا چەند كێڵگەیەكی نەوتی عێراقی فرۆشراون بەرانبەر بە پێدانی ملیۆنان دۆلار وەك بەرتیل. بەرتیلی كۆمپانیاكانی دیكە بۆ كێڵگە نەوتیەكان 🔹باسل داوای لە كۆمپانیای ”هیۆندای” كردووە كە بڕی ٧ ملیۆن دۆلار بەرتیل بدەن بۆ بەدەستهێنانی گرێبەستێكی نەوتی بە بەهای ١٠٠ ملیۆن دۆلار. 🔹باسل لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١ دا بڕی ٢٠ ملیۆن دۆلاری وەك بەرتیل داوە بە بەرپرسانی عێراقی بۆ قایل كردنیان بۆ بەخشینی پشكێك بە كۆمپانیای لیتۆنی ئاوی، لە پرۆژەی ڕاكێشانی هێڵی نەوت كە بەهای گرێبەستەكەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. 🔹لە ساڵی ٢٠١١ دا كۆمپانیا ئێرانیەكە گەورەترین بەرتیلی داوە لە مێژووی خۆیدا، كە بڕەكەی ١٦ ملیۆن دۆلار بووە بەمەبەستی بەدەستهێنانی پشتگیری بەرپرسێكی عێراقی لە گرێبەستی ڕاكێشانی هێڵی بۆری نەوتی كە بڕەكەی ٦٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. نوێترین ڕاپۆرتەكانی ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی ور ِێكخراوی دەستپاكی نێودەوڵەتی (G.A.N) ئاماژە بەوە دەكەن كە عێراق ڕووبەڕووی چەندین كۆسپی جددی و ڕاستەقینە دەبێتەوە كە مایەی لاواز هێشتنەوەیەتی، و گەندەڵیش دیارترینی ئەو كۆسپانەیە، هەر بۆ نمونە، لە بودجەی ساڵی ٢٠١٤ دا بڕی ١٩٠ ملیار دۆلار خەرج كراوە بۆ ٦ هەزار پرۆژەی تەواو نەكراو یا وەستاو یان خەیاڵی(وەهمی)، قەبارەی گەندەڵی لە عێراقدا لە ساڵی (٢٠٠٣)ەوە بڕی ٤٠٠ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە‌و ڕێژەی هەژاریش بۆ ٣١% بەرزبوەتەوە.

(درەو): بەڕێوەبەری كۆمپانیای سۆمۆ رایدەگەیەنێت"تائێستا بەفەرمی ئاگادار نەكراوین لەوەی هەرێمی كوردستان نەوتەكەی رادەست دەكات، بۆیە داوامان لە هەرێمی كوردستان كردووە بڕێك لەو نەوتەی رادەست بكات كە لە ئێستادا رۆژانە (430 هەزار) بەرمیل هەناردەی بەرندەری جەیهانی توركیا دەكات" عەلا یاسری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نیشتمانی بۆ فرۆشتنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵەكانی عێراق (واع): •    بڕیارە نەوت لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەببرێت، بەدیاریكراویش لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵەوە، ئەمە بۆ هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی ناوەندیش باشترە.  •    بەڕێوەبردنی دۆسیەی نەوت لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە، لەبەردەم كۆمپانیا جیهانییەكان شكۆ بە عێراق دەبەخشێت، بەوپێیەی تاكە لایەنە كە لەڕێگەیەوە نەوت هەناردە دەكرێت، ئەمە باشتریشە بۆ هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی نەوت نەقۆزرێتەوە. •    زۆرینەی ئەو گرێبەستانەی كە تەماشاكراون ئاماژە بەوە دەكەن نەوتی هەرێم بە كەمتر لە (6 بۆ 9) دۆلار لە نرخی ئەو نەوتە دەفرۆشرێت كە لەڕێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەفرۆشرێت، ئەمەش زیانە. •    داوامان لە هەرێمی كوردستان كردووە بڕێك لە نەوتەكەی رادەستبكات تاوەكو لەڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بكرێت‌و سۆمۆ توانای لەخۆگرتنی نەوتی هەرێمی هەیە. •    بەگوێرەی یاسای پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی دەبێت هەرێمی كوردستان (250 هەزار) نەوت یاخود داهاتی ئەو بڕە لە نەوت رادەستی سۆمۆ بكات.  •    رەشنوسی بودجەی 2021 حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند دەكات (250 هەزار) بەرمیل رادەستبكات یاخود ئەوەی كۆمپانیای سۆمۆ بەهای نەوتی هەناردەكراو بە نرخی خۆی بخەمڵێنێت‌و وەزارەتی دارایی لێ ئاگادار بكاتەوە. •    تائێستا بەفەرمی ئاگادار نەكراوین لەوەی هەرێمی كوردستان نەوتەكەی رادەست دەكات.  •    بڕی نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان لەرێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە دەگاتە (430 هەزار) بەرمیل لە رۆژێكدا. •    هیچ زانیارییەكمان نییە لەبارەی ئەوەی پرۆسەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان هەبێت لەڕێگەی بارهەڵگرو رێگەی ترەوە. •    گرێبەستەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی هاوبەشی‌و خزمەتگوزارییە، رێژەی ئەو نەوتەی هەرێمی كوردستان كە بەپێی گرێبەستە هاوبەشەكان هەناردە دەكرێت رۆژانە رێژەكەی دەگاتە (150 بۆ 180 هەزار) بەرمیل. 

درەو : ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وعێراق هۆشداری توند دەدەنە بە ئێران وئەو میلیشیایانەی كە پشتیوانیان لێدەكات، وهەڕەشەی وەڵامدانەوەی خێرا دەكەن بۆ هەر هێرشێك كە بكرێتە سەر دیبلۆماتكاران و هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا. ڕۆژنامەی ”وۆڵ ستریت جۆرناڵ” بڵاویكردووەتەوە ئەم هۆشداریەی واشنتۆن و بەغداد هاوكاتە لەگەڵ لەگەڵ نزیكبونەوەی یەكەمین ساڵیادی كوشتنی جەنەراڵ قاسمی سڵێمانی،  بەلێدانێكی فڕۆكەیەكی بێ فڕۆكەوانی ئەمریكی لە نزیك فڕۆكەخانەی بەغدادی نێودەوڵەتی. لەمبارەیەوە فەرماندەی سەربازیی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، فرانك ماكێنزی، ڕایگەیاند  : ”هیچ كەس ناتوانێت لە تواناكانمان بۆ بەرگری كردن لە هێزەكانمان، یان لە مامەڵەكردنمان بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە بۆ وەڵامدانەوەی هەر هێرشێك كەم بكاتەوە”. پاش بە ئامانج گرتنی باڵوێزخانەی ئەمریكا لە بەغداد بەژمارەیەك موشەك، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق شاندێكی ڕەوانەی تاران كرد، بەپێی ووتەی ڕۆژنامەكە كە لە وەریگرتووە لە پەرلەمانتاری عێراق، عامر ئەلفایز. شاندەكەی عێراق پەیامێكی ئاگادارییان گەیاندە تاران كە ئەمریكا بەرپرسیارێتی هەر هێرشێك كە بكرێتە سەر بەرژەوەندیەكانی، دەخاتە ئەستۆی تاران. لەم ڕۆژانەی دواییدا داواكاری ئەنجامدانی كاری توندوتیژی لەلایەن ئەو میلیشیایانەی كە پشتیوانیی دەكرێن لەلایەن ئێرانەوە ڕوو لە زیادبوون بوو. هەر بەپێی ڕۆژنامەكە، ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو، گروپێكی هەواڵیی عێراقی سەر بە ئێران، وێنەیەكی باڵوێزخانەی ئەمریكا یان بڵاوكردۆتەوە  وئەم كۆمێنتەی لەسەر دانراوە ”لەبیرت بێت هەمیشە دەتوانم ئەوە ببینم كە دەیكەیت”.

درەو: داهاتی نەوتی عێراق گەیشتە ( 4 ملیارو 213 ملیۆن) دۆلار و بە بەرارود بە مانگی رابردوو نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار زیادی كردووە. وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی كانونی یەكەمی 2020ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (88 ملیۆن و 211 هەزارو 750) بەرمیل نەوت بووە ، بە بەراورد بە مانگی رابردوو ( تشرینی دووەم ) كە داهاتی نەوتی عێراق ( 3 ملیار و 403 ملیۆن) دۆلاربووە، بەو پێیە داهاتی نەوتی عێراق نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار زیادی كردووە. -  لە مانگى كانونی یەكەمدا رۆژانە (2 ملیۆن و 846 هەزار) بەرمیل نەوتی رەوانە كراووە. - نرخی یەك بەرمیل نەوت لە مانگی كانونی یەكەمدا بە ( 47 دۆلارو 765  سەند) فرۆشتووە.  

درەو: 147 پەرلەمانتاری عێراق لە هەوڵێكیان بۆ بانگهێشتكردنی مستەفا كازمی  بۆ پەرلەمان شكستیان هێناو ژمارەیەك پەرلەمانتاری كورد واژۆی بانگهێشتی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكەن. لە دوێنێوە ژمارەیەك پەرلەمانتاری لیستە جیاجیاكانی عێراق سەرقاڵی كۆكردنەوەی واژۆن بۆ بانگهێشتكردن و لێپرسینەوە لە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران و عەلی عەلاوی وەزیری دارایی و مستەفا جبوری پارێزگاری  بانكی ناوەندی، تایبەت بە سیاسەتی دارایی و دابەزینی بەهای دراوی عێراق. دوای چركردنەوەی هەوڵی پەرلەمانتاران بۆ بانگهێشتی كردنی مستەفا كازمی دەستوەردان كراوەو بۆیە ناوی سەرۆك وەزیران لابراوەو تەنها بانگهێشتكردنی وەزیری دارایی و پارێزگاری بانكی ناوەندی خرایە لیستی بانگهێشتكردنەوە. لەناو ئەو كەسانەی واژۆیانكردووە بۆ بانگهێشتكردن، ژمارەیەك ئەندامی پەرلەمانی كوردی تێدایە لەوانە ( رێبوار تەها، جەمال شكور، رێزان شێخ دلێر، ئاڵا تاڵەبانی )      بسم الله الرحمن الرحيم  منذ  الاحد ٢٠-١٢-٢٠٢٠  قام ممثلو  الشعب والوطن ومن كل الاتجاهات والتيارات السياسية بحملة تواقيع وما زالت الحملة مستمرة  من على المنصة الالكترونية الرسمية لمجلس النواب العراقي  لعقد جلسة طارئة ( استثنائية ) يوم الاربعاء 23 / 12 / 2020 الساعة الواحدة ظهرا بحضور كل من : 1-وزير المالية السيد علي علاوي  ٢.محافظ البنگ المركزي السيد مصطفى الجبوري  وذلك لمناقشة المواضيع الاتية :- ١. اسباب انخفاض سعر الصرف  وتصنيف البنوك  ٢.  السياسه المالية المتبعة ٣. اتفاقيات البنك المركزي ووزارة الماليه مع صندوق النقد الدولي الشروط والالتزامات     1-د انعام الخزاعي  2-حيدر الفوادي  3-سهام الموسوي 4-صباح الساعدي 5-يوسف الكلابي 6-حسين اليساري 7- شيماء التميمي 8-نعيم العبودي 9 . فالح الخزعلي 10-بهاء المبرقع 11- عبدالاله النائلي 12- فاطمة عباس الموسوي 13- نورس كامل الكريطي 14- رفاه العارضي 15-منتهى جبر 16 - عالية نصيف جاسم 17- عمار كاظم الشبلي 18- اسعد العبادي  19- مظفر اسماعيل الفضل 20- المهندس  عباس يابر 21- قصي الياسري 22- ميسون الساعدي 23-د. سعاد الوائلي 24- د.اكتفاء الحسناوي 25-وسن السعيدي 26- امجد العقابي 27-هدى سجاد 28-عبدالامير المياحي 29. كاطع الركابي 30.انسجام الغراوي 31- محمد كريم البلداوي 32 - علي سعدون  33- عبد الامير التعيبان 34- زهرة البچاري 35-لليال محمد على البياتي 36 - خليل المولى 37- خديجة علي التركماني 38-رياض التميمي 39-لبنى رحيم 40-سهام العقيلي  41-منال الموسوي 42  جمال فاخر 43-فلاح الخفاجي 44- حسين علي كريم العقابي 45_ د رشا يحيى الحاتمي 46 -ثامرالحمداني 47. د. محمد الغبان 48 _ محمود أديب الكعبي 49- عباس صروط 50- ليلى الحبوبي 51- د عليه الإمارة  52- زينب الخزرجي 53- بدر الزيادي 54- عدنان الاسدي 55- قصي الشبكي 56- علي الحميداوي 57- ناصر تركي 58-علي غركان الدلفي 59- عبدالهادي السعداوي 60- دلال الغراوي 61-انتصار حسن الموسوي 62- عدي شعلان أبو الجون 63- أحمد حيدر قاسم 64-سيد مختار الموسوي 65- ولاء السعبري 66 - عامر الفائز 67- منصور البعيجي 68-احمد علي الكناني 69_ليلى مهدي التميمي 70- هناء الطائي 71- عدي عواد الحسين 72-وفاء حسين 73-سعد حسين الميالي 74 برهان المعموري 75.ازاد حميد شفي 76. اشواق كريم 77- حمدالله الركابي 78-نوفل الناشئ 79- محمد شياع السوداني  80- مازن عبد المنعم  81- محمد الخالدي ( مع تحويل الاستضافة الى استجواب ) 82. غايب العميري 83- ناجي السعيدي 84- شمائل العبيدي 85 -د . اقبال عبد الحسين 86- آلا طالباني 87- اسوان الكلداني 89- ميثاق الحامدي 90- عبدالهادي السعداوي 91-مزاحم التميمي 92.د.سناء الموسوي 93. ثوره الحلفي 94. حواد حمدان  95.حسن جلال 96.سلمان الغريباوي 97-جمال شکور 98-رێبوار طه 99. 100-علاء الربيعي  101. جاسم الجباره 102.احسان الشبلي 103. د.ايناس المكصوصي 104.بيدء خضر السلمان 105- قاسم الفهداوي 106.امجد العقابي  107.محمد ابو الهيل  108. حسن العلو 109.سعد الخزعلي  110. مضر السلمان ١١١-محمد ابوالهيل ١١٢_  د مناهل الحميداوي ١١٣. د.ندى شوكت ١١٥. نسرين الوائلي.                            ١١٦- نجاح المياحي ١١٧-ستار الجابري ١١٨ - عبد الخالق العزاوي ١١٩- د محمد اقبال ١٢٠- كفاء فرحان حسين ١٢١- هوازن الشمري ١٢٢-بسمه بسيم ١٢٣-منى حسين العبيدي ١٢٤-عبدالرحيم مطلك الشمري ١٢٥- ريزان شيخ دلير ١٢٦منار عبدالمطلب ١٢٧-حامد الموسوي ١٢٨-انتصار الجبوري ١٢٩- ستار العتابي ١٣٠- نهله الفهداوي -١٣١عائشه المساري -١٣٢صفاء الغانم ١٣٣..د صفاء مسلم التميمي ١٣٤-عادل خميس المحلاوي ١٣٥-نعيم الكعود ١٣٦-ميزر حماد السلطان ١٣٧-ناهدة الدايني ١٣٨-محاسن حمدون ١٣٩-اقبال اللهيبي ١٤٠-مضر الكروي ١٤١-لطيف الورشان ١٤٢-حسن رزاق الجحيشي ١٤٣_يونادم كنا ١٤٤. هدى جار الله الجبوري  ١٤٥_وحده الجميلي ١٤٦ - عباس عليوي كاظم 147- نهله حمد الراوي ١٤٨-وجيه عباس ١٤٨- عطوان العطواني

درەو: گۆڕانكاری وزاری لە كابینەكەی  مستەفا كازمیدا دەكرێت و بە تۆمەتی كەمتەرخەمی وخراپی ئیدارەدانیان وەزیرانی (نەوت، دارایی، بازرگانی، كارەبا، پێشەسازی) دەگۆڕدرێن چەند سەرچاوەیەكی سیاسی باڵا لە بەغداوە بە رۆژنامەی (العربی الجدید)یان راگەیاندووە، كە گۆڕیانكاریی لە پێنج وەزارەتی حكومەتەكەی مستەفا كازمیدا دەكرێت و ژمارەیەك لە وەزیرەكان دەگرێتەوە كە تۆمەتی كەمتەرخەمی وخراپی ئیدارەدانیان دراوەتەپاڵ. رۆژنامەكە ئەوەی خستووەتە كە  كە مامەڵەی هێزە سیاسیە دەستڕۆشتووەكان(باڵادەستەكان)ی عێراق لەگەڵ پرسی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە  كە بڕیار وایە شەش مانگی تر بەڕێوەبچێت، مامەڵەیەكی جددی نیە، واتا ئێستا ئەگەری دواخستنی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەگەرێكی بەهێزە. پەرلەمانتارێك و سەركردەیەكی دیاری هاوپەیمانی ”فەتح” لە لێدوانیاندا بۆ ”ئەلعەرەبی ئەلجەدید” باس لە بوونی ڕێكەوتنێك دەكەن لە نێوان ژمارەیەك لە هێزە سیاسیەكان بۆ ئەنجامدانی هەمواركری وزاری كە پێنج وەزیر دەگرێتەوە لە حكومەتەكەی كازمیدا، ئەوانیش بریتین لە : - وەزیری دارایی عەلی عەبدولئەمیر عەللاوی - وەزیری بازرگانی   عەلا‌و ئەلجبوری - وەزیری پیشەسازی منهەل عەزیز ئەلخەبباز - وەزیری كارەبا ماجید حەنتوش وەزیری نەوت ئیحسان عەبدولجەببار پەرلەمانتارێكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێ بەو رۆژنامەیەی راگەیاندووە: هەنگاوی یەكەم لێپرسینەوە دەبێت لەو وەزیرانەو دواتر سەندنەوەی متمانە لێیان، ئەمەش بەهۆی شكستهێنانی ئەو وەزیرانە لە ئەركەكانیاندا، و هۆكاریش بوون بۆ قوڵبونەوەی زۆرێك لە قەیرانەكان، بەتایبەتی لەسەر هەردوو ئاستی ئابووری ودارایی، ئەو پەرلەما تارە ئاماژەی بەوەشدا كە هەر وەزیرێك لاببرێت كەسێكی تر لە هەمان كوتلە كاندید دەكرێت بۆ شوێن گرتنەوەی بۆ ئەوەی ململانێی سیاسی لەسەر ئەو پۆستانە دروست نەبێت ئەمەشە وای كرووە كە زوربەی كوتلەكان پشتیوانی ئەم بۆچوونە بكەن. سەركردەیەكی حەشدی شەعبیش ڕایگەیاندوە كە وەزیری كارەبا دەست لەكاركێشانەوەی پێشكەش كردووە پێش ئەنجامدانی لێپرسینەوە بەڵام. كازمی ڕەتی كردووەتەوە

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی یەكەمی 2020ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (89 ملیۆن و 153 هەزارو 932) بەرمیل نەوت بووە لەو مانگانەدا رۆژانە (2 ملیۆن و 971 هەزار) بەرمیل نەوتی رەوانە كردووە.  داهاتی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراق ( 3 ملیارو  456ملیۆن و 680هەزار ) دۆلاربووە،  نرخی یەك بەرمیل نەوت لە مانگی تشرینی یەكەمدا بە ( 38 دۆلارو 772 سەند) فرۆشتووە. (86 ملیۆن و 23 هەزارو 204) بەرمیل نەوتی لە كێڵگە نەوتیەكانی ناوەڕاست و باشور فرۆشراوە داهاتەكەی ( 3 ملیارو 341 ملیۆن و 307) دۆلار بووە. (2 ملیۆن و 867 هەزارو 637) بەرمیلی لە كێلگە نەوتیەكانی كەركوكەوە بۆ بەرندەری جەیهانی توركیا فرۆشتووە كە داهاتەكەی (109 ملیۆن و 17 هەزارو 980) دۆلار بووە. (263 هەزارو 91 ) بەرمیل نەوتی بۆ ئەردەن رەوانەكردووە داهاتەكەی ( 6 ملیۆن و 354 هەزارو 714) دۆلار بووە. (29) كۆمپانیای جیهانی كاری گواستنەوەی نەوتی عێراقیان كردووە   

 (درەو): محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لیژنەیەكی كاتیی لە پەرلەمان پێكهێنا بۆ گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشەكانی نێوان بەغدادو هەولێر سەبارەت بە بودجە‌و نەوت.  ئەندامانی لیژنەكە بریتین لە:  •    محەمەد شیاع سودانی •    عەدنان زورفی •    محەمەد دەراجی •    مزاحیم تەمیمی •    عەبود عیساوی •    هیشام عەبدولمەلیك •    حەسەن شویرید •    فەیسەڵ عیساوی دروستكردنی لیژنە بۆ دۆزینەوەی چارەسەری كێشەكانی نێوان بەغدادو هەولێر دوای پەسەندكردنی یاسای قەرز دێت لە پەرلەمانی عێراق كە كێشەی بۆ رێككەوتنی ئابی نێوان مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستكرد، بەوپێیەی یاساكە رادەستكردنی هەر بڕە پارەیەكی لەلایەن حكومەتی ناوەندەوە بە هەرێمی كوردستان بەستوەتەوە بەوەی هەرێم بڕێك لە نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات، ئەمەش جۆرێك لە مەترسی بۆسەر ئەو (320 ملیار) دینارە مانگانەیە دروستكرد كە حكومەتی كازمی بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی دەنێرێت. بڕیارەكەی حەلبوسی هاوكاتیشە لەسەر كۆكردنەوەی ئیمزای زیاتر لە (100) پەرلەمانتار بەمەبەستی میوانداریكردنی مەسرور بارزانی سەبارەت بە كەیسی نەوتی هەرێمی كوردستان‌و بە دیاریكراویش رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا.   

(درەو): "رۆژانە لەگەڵ ماردا سەما ئەکەم، بەدوای شمشاڵێکدا ئەگەڕێم کە بتوانم بەهۆیەوە کۆنتڕۆڵیان بکەم" ئەمە قسەی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقە، بەپێی ئەوەی رۆژنامەی (گاردیان)ی بەریتانی بڵاویکردوەتەوە. کازمی هۆشداری دەدات لەوەی ناچاربکرێت پارسەنگێک لەنێوان ئەمریکاو ئێران لەناو عێراقدا رابگرێت، کە لەتوانایدا نەبێت. لە گەشتەکەی ئەم هەفتەیەیدا بۆ وڵاتانی ئەوروپا، کازمی داوای لە ئەوروپا کرد یارمەتی دۆخی ئابوری عێراق بدەن کە کەوتوەتە ژێر باری قەرزەوە. کازمی کە هاوڵاتی بەریتانییەو پێشتر رۆژنامەنوس بووە، حوزەیرانی رابردوو پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراقی وەرگرت، ئەمەش دوای شەپولێک خۆپیشاندان هات کە ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو دژ بە گەندەڵی لە عێراق رویدا. رۆژنامەی (گاردیان) دەڵێ:" لەوکاتەوە کە پۆستەکەی وەرگرتووە، بە پرۆگرامێکی ساکار کاردەکات بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەو باشکردنی بارودۆخی ئەمنی و رێگریکردن لە داڕمانی ئابوری وڵات کە پشتی بە نەوت بەستووە.. بەڵام گۆڕانکارییەکانی لە دامەزراوە ئەمنی و ئابورییەکانی عێراقدا هێواشە". لە لێدوانێکیدا دوای دیدارەکەی لەگەڵ بۆریس جۆنسۆن سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، کازمی وتی:" هەڵبژاردن لە ٦ی حوزەیرانی ساڵی داهاتوو بەڕێوەدەچێت، وادەی هەڵبژاردن مشتومڕی لەسەر نییەو ئێمە پابەندین پێیەوە". "هەزار ساڵ مشتومڕ" هەندێک کازمی تۆمەتبار دەکەن بەوەی بە وریاییەکی زۆرەوە دەجوڵێت، بەڵام ئەو بە رۆژنامەنوسانی وت:" ئارامگرتن باشترە لەوەی مل بنێین بەرەو ئاژاوەیەکی خوێناوی و جەنگی ناوخۆیی.. هەزار ساڵ گفتوگۆو مشتومڕ باشترە لە شەڕکردن". بەپێی زانیاری رۆژنامەی (گاردیان)، کازمی دەیەوێت چارەسەرێکی مامناوەندی بۆ کێشەی نێوان ئەمریکاو ئێران بدۆزێتەوە، وەکو خۆی دەڵێ:" من لەسەر حەبلێکم لەنێوان دوو بینای بەرزدا، داوام لێناکرێت بە پێ بەسەر حەبلەکەدا بپەڕمەوە، دەیانەوێت بە پاسکیل بەسەر حەبلەکەدا بڕۆم، رۆژانە لەگەڵ مارەکاندا سەما ئەکەم، بەڵام بەدوای شمشاڵێکدا ئەگەڕێم کە بتوانم بەهۆیەوە مارەکان کۆنتڕۆڵ بکەم". مەترسییەکان لەبارەی ئەوەی عێراق ببێت بە گۆڕەپانی روبەڕووبونەوەی سەربازی نێوان ئەمریکاو ئێران بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، زیادیان کردووە،  ئەمەش لەکاتێکدا کە ئەمریکا بەشێوەیەکی هێواش ژمارەی هێزەکانی لە عێراق کە (٥ هەزار) کەسە، کەمکردەوە، مانگی رابردووش هەڕەشەی کرد باڵیۆزخانەکەی لە عێراق دابخات ئەگەر حکومەتی عێراق نەتوانیت میلیشیاکانی ئێران کۆنتڕۆڵ بکات. میلیشیاکان بەڵێنیان داوە هێرشەکانیان رابگرن، بەڵام ئەگەر خشتەیەکی زەمەنی دابنرێت بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق. کازمی وتی بەنیازە دانوستانێکی هەستیار بکات لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی تری ئەمریکاو مەرجی دووبارە بڵاوەپێکردنەوەی هێزەکان لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا. باسی لەوەکرد:" هەموان بەدوای دەرفەتی دیالۆگدا دەگەڕێن، ئێمە بەدوای دەرفەتی تێپەڕاندنی ئەم دۆسیە هەستیارەو لێکەوتەکانیدا دەگەڕێین، ئیتر هەر کەسێک لە کۆشکی سپیدا بێت"، سەرباری ئەمە ئاماژەی بەوەکرد رێکخراوی دوڵەتی ئیسلامی هێشتا رۆژانە هەڕەشەیە لەسەر عێراق. هەمان کات بەڵێنیدا میلیشیاکانی سەر بە ئێران کۆنتڕۆڵ بکات و بە رۆژنامەنوسانی وت:" رێگە بە هیچ چەکێک لە دەرەوەی کۆنتڕۆڵی دەوڵەت نادەین". (گاردیان) ئاماژەی بە رووداوی سوتاندنی بارەگای لقی پارتی دیموکراتی کوردستان لە بەغدادو کوژرانی هەشت کەس کردووە لە پارێزگای سەلاحەدین لەهەفتەی رابردووداو دەڵێ ئەو دوو کارە لەسەر دەستی میلیشیاکانی ئێران کراوە. رۆژنامە بەریتانییەکە نوسیویەتی:" ماوەتەوە ببینین ئایا هێزە ئەمنییەکانی عێراق دەتوانن میلیشیاکان کۆنتڕۆڵ بکەن لە نمونەی عەسائیبی ئەهلی حەق، یان کۆنتڕۆڵی دەوڵەت تەنیا وەکو قسەیەک دەمێنێتەوە". کازمی وای دەبینێت کەمی هەلی کارو خراپی خزمەتگوزاری تەندروستی و گەندەڵی، وا لە لاوان دەکەن بەرەو توندڕەوی بڕۆن، بەڵام وڵاتانی تر لە نمونەی کۆڵۆمبیا رێگایان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ گروپە توندڕەوەکان دۆزیوەتەوە. کازمی "وەرەقەی سپی" راگەیاند بۆ کەمکردنەوەی خەرجی گشتی لە رێژەی ٢٥٪ی داهاتی گشتییەوە بۆ ١٢٪، ئەو وتی:" چینی سیاسیی لە عێراق لەڕێگەی پشتبەستن بە نەوتەوە تەمبەڵ بوون. لە گەشتەکەیدا بۆ فەرەنساو ئەڵمانیاو بەریتانیا، کازمی "وەرەقەی سپی" وا پێناسەکرد کە دەرفەتێکە بۆ وەبەرهێنەرانی بیانی، بەوەی پلانی جددی هەیە لەماوەی سێ بۆ پێنج ساڵدا راهێنان بە عێراق بکرێت چیتر بەوشێوە رەهایە پشت بە نەوت نەبەستێت.

حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق لە پەیجی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك یادی سێ ساڵەی 16ی ئۆكتۆبەر دەكاتەوە: لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆداو لە 16 ی ئۆکتۆبەری ساڵی 2017، دکتۆر عەبادی فەرمانی دا بە هێزە عێراقییەکان کە بچنە ناو پارێزگای کەرکوک و ناوچە کێشەلەسەرەکان بۆ چەسپاندنی یاساو گەڕاندنەوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتی ئیتیحادی و هەڵکردنی تەنیا ئاڵای عێراق، ئەوەش دوای ئەوەی بە سەفقەیەکی سیاسی بازرگانی بەو ناوچانەوە دەکراو بیرە نەوتەکانی شارەکە کۆنترۆڵکرابوون و بۆ چەندان ساڵ گەندەڵکاران سودیان لێ دەبینی. دکتۆر عەبادی پارێزگارێکی نوێی بۆ کەرکوک دانا، دوای هەڵاتنی پارێزگارە توندڕەوەکەی ( نەجمەدین کەریم) کە پشتیوانی لە ڕیفراندۆم کرد و بەشداری تێدا کرد. عەبادی دوای شکستپێهێنانی ڕیفراندۆمەکە کە ئامانج لێی تێکدانی یەکگرتوویی عێراق بوو  بە زنجیرەیەک ڕێوشوێن لەگەڵ هەرێمدا یاسای یاسای سەپاند و ڕێژەی  17% بەشە بودجەی هەرێمی بۆ 12% کەمکردەوە ئەوەش وەک هەموو پارێزگاکانی تری عێراق و بە گوێرەی ڕێژەی دانیشتوان، هەروەها قەدەغەی فڕینی خستە سەر هەردوو فڕۆکەخانەی هەولێر و سلێمانی، بۆئەوەی هەرێم ملبدات بۆ مەرجەکانی حکومەتی ئیتیحادی و بەڕێوەبردنی فڕۆکەخانەکان و دەروازەکان ڕادەست بکات، ئەم هەنگاوانەی عەبادی لەلایەنی نێودەوڵەتییەوە پێشوازی گەورەی لێکرا، هەروەها عەبادی چەند لیژنەیەکی ڕەوانەی هەرێم کرد بۆ وردبینیکردنی ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ ئەوەی مووچەیان پێبدرێت، ئەوەش دوای ئەوەی حکومەتی هەرێم مەرجەکانی حکومەتی ناوەندی قبوڵدەکات و داهاتی نەوت ڕادەستدەکات، ئەوەش یەکەمجار بوو لە دوای ساڵی 1991 ەوە لیژنەکانی حکومەتی ئیتیحادی بچنە هەرێم

(درەو): وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەڕێگەی بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراقەوە پەیامێکی هەڕەشەئامێزی ئاڕاستەی سەرکردەکانی شیعەی عێراق کرد، بەوەی باڵیۆزخانەکەی لە عێراق دەکێشێتەوە ئەگەر هێرشە موشەکییەکان بەردەوام بن. ئەو موشەكانەی بەمدواییە ئاڕاستەی ناوچەی سەوزی بەغداد دەكرێت، ئەمریكا بەتەواوی نیگەران كردووە. دوێنێ مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا پەیوەندیەكی تەلەفۆنی لەگەڵ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق ئەنجامدا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پەیوەندییە تەلەفۆنیەكەدا، پۆمپیۆ بە بەرهەم ساڵحی راگەیاندووە:" ئێمە لەبەردەم هەڵبژاردنداین و نامانەوێت هیچ ئاڵۆزییەك روو بدات، بۆیە لەوە زیاتر ناتوانین قبوڵی ئەو موشەكانە بكەین كە ئاڕاستەی باڵیۆزخانەكان دەكرێت لە ناوچەی سەوزی بەغداد". وەزیری دەرەوەی ئەمریکا وتویەتی:" ئەو كارانە كاریگەری لەسەر شكانی شکۆی ئەمریكا دەبێت لەڕووی سەربازی و سیاسییەوە، بۆیە چیتر ئەو دۆخە قبوڵ ناكەین". پۆمپیۆ رایگەیاندووە  ئەگەر هێرشە موشەکییەکان بۆسەر باڵیۆزخانەکان لەناوچەی سەوزی بەغداد بەردەوام بێت، ئەمریكاو ئەوروپاو تەنانەت وڵاتانی عەرەبیش باڵیۆزخانەکانیان لە عێراق دەکێشنەوە.   ماوەیەکە بەشێوەیەکی چڕ شەوانە گروپە نەناسراوەكان موشەك ئاڕاستەی ناوچەی سەوزی بەغداد دەكەن، هەندێک لەو موشەكانە بەجۆرێکن تەنانەت سەكۆی دژە موشەک "پاتریۆت" لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا ناتوانێت بەرپەرچیان بداتەوە. ئەمریكا پێیوایە ئەو موشەكانە لەلایەن گروپەكانی حەشدی شەعبی و بەتایبەتیش ئەوانەوە ئەنجامدەدرێن كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن.  دوێنێ بەرهەم ساڵح و مستەفا كازمی لەگەڵ  زۆربەی سەرکردە شیعییەكانی عێراق كۆبونەوە لەوانە (نوری مالكی، حەیدەر عەبادی، هادی عامری، فالح فەیاز، عەدنان زورفی ...). لە كۆبونەوەكەدا سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران بە روونی  سەركردەكانی حەشدی شەعبیان ئاگادارکردووە لەوەی، چیتر ئەمریكا ئەو دۆخە قبوڵناكات و پەیامەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریکایان بەروونی بە سەركردەكانی حەشدی شەعبی راگەیاندووە، بەرپرسانی حەشدی شەعبی وتویانە ئەو موشەكانە هیچ پەیوەندی بە حەشدی شەعبیەوە نیەو كاری تێكدەرانەیە. وەك نیازپاكیەك بەرامبە بە پەیامەكەی ئەمریكا، سەركردە شیعییەكان چەند سەركردەیەكی حەشدی شەعبیان دوورخستەوە كە لەلایەن ئەمریكاوە داواكراوبوون.  كەمێك پێش ئێستا نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە تویتێكدا نیگەرانی دەربڕیوە لەو هەڕەشانەی ئاڕاستەی باڵیۆزخانەكان دەكرێن لە عێراقداو رایگەیاند:" ئامادەین یارمەتیدەربین بۆ دڵنیابوون لە ئاسایش و سەقامگیری لە عێراق".