چیا عەباس سەرەرای ئەوەی کورد لە باشور خاوەنی پەرلەمان و حوکمرانی خۆماڵیە، هاوکاتیش بەشدارە لە دەسەڵاتی بەغدا، دەستوری هەمیشەیی عێراق چەند مافێکی گرنگی کوردی سەلماندوە و دەسەڵاتدارانی هەرێم تۆرێکی بەرفراوانی سیاسی و دیبلۆماسی و هەواڵگری و بازرگانیان لە گەڵ دەر و دراوسێ و وڵاتانی دنیادا هەیە، بەڵام هیچکات لە مێژوی باشوری کوردستان وەک ئەمرۆ مەترسی جدی لە سەر ئایندەیەکی گەش و هیوابەخش بونی نەبوە، تەنانەت لە سەردەمی سەدامدا، درندەترین دوژمنی کورد و بێدەنگی و بێباکی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بۆ قرکردنی کورد و وێرانکردنی نیشتمانەکەی بەڵام میللەت ئومێدی بە ئایندە زیندو و گەش بو، چونکە بەرگری بەهێزی رۆڵەکانی میللەت سەرچاوەی هیوا بو و و بە چەند ساڵێکیش پێش راپەرین پەیامێکی نەتەوەیی هاوبەش ئومێدبەخش بو. بەشێک لە شۆرشگیر و سەرکردە یاخیبوەکانی دوێنی هۆکاری سەرەکی ئەم دۆخەن، بە ماوەیەکی کورت لە دوای راپەرینەوە ئاوێکیان رشت کە ئێستا بۆتە زەلکاو و بۆنی دێت. هەروا بەئاسانی وشک و پاک ناکرێتەوە. کاک نەوشیروان دەمێک بو پێشبینی ئەم رۆژەی دەکرد، چەندین جار دەیگوت: بەرپابونی تسونامێکی سیاسی و جەماوەری بەهێز کە سەرکردە دێرینەکان بە خۆشمەوە هەڵلوشێت گەورەترین دەروازە بۆ ئایندەیەکی گەش واڵا دەکات، ئێمە لە گەڵ یەکتر زمانمان سواوە، مێژومان سەرەرای جوانیەکانی بەڵام لێوان لێوە لە شەر و ناکۆکی و خوێن و بێ متمانەیی، لەو گۆمە قوڵ و لێڵ و لیخنەدا زۆر ئەستەمە شتێکی جوانی لێ سەوز بێت. ئێستا نارازی و یاخیبونی هاوڵاتی خەست و توندن و لە هەڵکشاندندان، لە گەڵ ئەوەشدا گۆرین و گۆرانکاری کە زۆر پێویستن بەڵام کاری گەلێک زەحمەتن.  ئەزمونەکانی کاک نەوشیروان لە گۆرین و گۆرانکاریدا! دروستبونی گۆڕان و بە رابەرایەتی کاک نەوشیروان وەرچەرخاندنێکی مەزنی مێژویی بو لە سەرجەم بزافی کوردایەتی لە کوردستانی گەورە، هێزێک بە پشتگیری بەرفراوانی هاوڵاتیان رێگای ئاشتی و ململانێی سیاسی بۆ گۆرانکاری بژاردە کرد. ئایا ئەم بژاردەیە واقیعی بو، یاخود خەونێکی نوێ و رەنگین بو؟ ساڵی ٢٠١٥ گۆڕان پلانێکی دارشتبو و ئامادەسازی باشیشی بۆ کردبو بۆ وروژاندنی هەڵمەتێکی جەماوەری لە پایتەختی هەرێم وەک سەرەتایەکی جدی بۆ گۆرانکاری. لەو ساتانەدا لە شارێکی دەڤەری گەرمیان کێشەیەکی قورس دروستبو، کاتێک یەکێتی ویستی یەکێک لە بەرپرسە ئەمنیەکانی حکومەت سەر بە خۆی لەو شارە بگۆرێت، چەند هێزی چەکداری تایبەتی ناو یەکێتی و بەرپرسەکانیان هەڵوێستی توندیان وەرگرت و هەرەشەی شەریان راگەیاند گەر بریارەکە جێبەجێ بکرێت. کاک نەوشیروان بە وردی لێکدانەوەی بۆ ئەم روداوە کرد و گەیشتە قەناعەت کە پلانەکەی هەولێر جێبەجێ نەکرێت. دواتر چەند دۆست و هاوکاری لێیان پرسی بۆ ئەو بریارەی دا، وەڵامەکەی بە کورتی ئەمە بو: کاتێک روداوەکەی گەرمیانم بیست بە دواداچونی وردم بۆ کرد و تێگەیشتم هەرەشەکان جدی بون و ئامادەسازی بۆ کرابو، تێگەیشتم کە تەنانەت حزبیش دەسەڵاتی حزبی لە ناو خۆشیدا لە دەستداوە، هەر تاقم و گروپێکی ناو حزب وەک میلیشیاکانی سۆماڵ ناوچەیەکی بۆ خۆی زەوت کردوە، جەمسەرەکان هێزی چەکداری تایبەتیان هەیە، پارەیان هەیە، دەسەڵاتی تەکەتول و عەشائیری و بنەماڵەکانیان هەیە، پاڵاوگە و بیری نەوتی خۆیان هەیە و لە سەروی هەمو ئەمانەشەوە تەماعێکئ ترسناکیان هەیە، بۆیە لەو ساتانەدا فشار خستنە سەر دەسەڵاتی هەولێر باشترین زەمینەی خۆش دەکرد بۆ تێکدانی زیاتری دۆخەکە و هەر گروپ و جەمسەرێک دەیان قۆزتەوە بۆ سەپاندنی زیاتری دەسەڵاتیان لە ناوچەکانی نفوزیان، دۆخێک دروست دەبو کە بەرەنگاربونەوە و گۆرێنی زۆر ئەستەمتر دەبێت لەو گۆرانکاریانەی لە دەسەڵاتی هەرێمدا دەمانەوێت. بە کورتی لە نێو دو ناهەمەتیدا ئەهوەنتریانی هەڵبژارد.  ئەم ئەزمونە دەیسەلمێنێت گەر خۆت بە وردی و تۆکمە بۆ گۆرانکاری ئامادە نەکردبێت، تایبەت لە کوردستانی باشور کە بۆتە گۆرەپانی هەزار و یەک گەمەکەر، گۆرانکاری مەحال نیە بەڵام زۆر ئەستەم و خوێناوی دەبێت. کاک نەوشیروان سەرکردەیەک بو حسابی بۆ مێژو دەکرد. شەلم کوێرم دەست ناپارێزم کاری نەدەکرد، بۆیە بەجدی بیری لە ئەڵتەرناتیڤی تر دەکردەوە.  کاتێک گۆڕان سەرکەوتنێکی مەزنی هەڵبژاردنی بەدەست هێنا، دەسەڵات بە چەندین رێگا و ئامرازی نارەوا و نایاسایی رەفتاریان کرد و هەڵوێستیان بەرامبەر بە گۆڕان نواند، گەیشتە ئاستێک ویستیان بە هێزی چەکدار پەلاماری مەکۆی سەرەکی بزوتنەوەکە بدەن و سەرکردەکانی لەناو بەرن. کاتێک گۆڕان بە پشتگیری زۆربەی هێزەکانی تر رێگەی پەرلەمانی بۆ گۆرانکاری لە سیستەمی حوکمرانیدا گرتەبەر دەسەڵات بێشەرم و درندانە، بە وانەشەوە کە پشتگیری پرۆژەکەیان کردبو، رەفتاریان کرد. کاک نەوشیروان بە بزوتنەوەی گۆران چەندین چەمک و هزری گرنگی لە کۆمەڵگای کوردەواریدا وروژاند و گۆمەکەی شڵەقاند، وەک چەمکەکانی ئۆپزسیۆن. دادپەروەری کۆمەڵایەتی، سەروەری یاسا، شەفافیەت و ... تاد، هەرچەندە تواناو و سنورەکانی خۆی بۆ گۆرین و گۆرانکاری دەزانی، بەڵام کەرەستە پێویستەکانی بۆ ئەو پرسانە وەک پێویست دابین نەکردبو، لە سەرەتادا هیوای بەوەبو بزوتنەوەیەکی جەماوەری و ژیانی پەرلەمانی دەسەڵات ناچار دەکات گۆرانکاری بکات. دواتر بە دەرکردنی گۆڕان لە حکومەت و سەرۆکی پەرلەمان باوەری تەواوی لا دروستبو کە ژیانی پەرلەمانی لە کوردستان کەوتۆتە ژێر پرسیاری گەورەوە، گۆرینی سیستەمی حوکمرانیش زۆر ئەستەم دەبێت. کاتێک کاک نەوشیروان لە گەڵ یەکێتی کە بەشێکە لە دەسەڵات رێکەوتنی دولایەنی سازکرد بەمەبەستی گۆرانکاری، هەر زۆر زو دەرکەوت یەکێتی رێکەوتنەکە بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی و وەک فشارێک لە سەر پارتی بەکار دەهێنێت. لەو دۆخەدا بە رەوشتێکی بەرزی مۆراڵی سیاسیەوە سەرجەم هەوڵەکانی تەهران و ئەنکەرە و بەغدادی بۆ نزیکبونەوە لێی و بەکارهێنانی رەتکردەوە.   کاتێک مام جلال بەچەند هەفتەیەک پێش دوا نەخۆشکەوتنی گەورەترین عەرزی سیاسی و مادی و سەربازی بۆ کاک نەوشیروان کرد بۆ گۆرانکاری هەمویانی رەتکردەوە چونکە متمانەی نێوانیان زۆر لاواز بوبو.  کاتێک نەخۆشی بەخەستی دەروازەکانی ژیانی بەروی کاک نەوشیرواندا داخست چەند ئەڵتەرنەتیڤێکی کەمی لە بەر دەستدا مابو: هەرچەندە زۆر هەوڵ لە گەڵی درا سەرکردایەتیەکی سێبەر بۆ دوای خۆی ئامادە بکات، بەڵام لەو باوەرەدا بو هاوکارە موخەزرەمەکانی لە زمانی دەسەڵات تێدەگەن و لە غیابی خۆیدا لە قۆناغی گواستنەوەدا هێمنانە مامەڵەی دەسەڵات دەکەن، بۆیە پێی باش بو گۆڕان رادەستی ئەو هاوکارانەی بکات کە چاوەروانی ئاستێکی لاوازی گۆرانکاری و کەمترین زەرەریشی لێ دەکردن، ئیرسە مادیەکانیش رادەستی منداڵەکانی بکات کە چاوەروان بو بە ئەمەکەوە تەسەروفی پێوە بکەن. ئەم بژاردانەی کاک نەوشیروان لە تێگەیشتنێکی بۆ واقیعی ئاڵۆز و نارونی کوردستان و ناوچەکە سەرچاوەیان کردبو، نەی دەویست خەیاڵ پڵاوانە و پۆپۆلیست ئاسا مامەڵە لە گەڵ ئەو واقیعەدا بکات کە بەهۆی باری تەندروستیەوە کۆنترۆڵی بەسەریدا و رۆڵی تێیدا لاواز بوبون. دوای وەفاتی کاک نەوشیروان کار و رەفتارەکانی وارسە سیاسی و مەعنەوی و مادیەکانی و تەنانەت بەشێک لە هەوادارانە رەسەنەکانیشی پرسی گۆرین و گۆرانکاریان بەشێوەیەک ئاڵۆز کرد کە نەک تەنها بێئومێدیان خەستتر کرد، بەڵكو هۆکارێکی سەرەکی دارمانی هزری گۆرین و گۆرانکاریشن. کاک نەوشیروان بەپێچەوانەی هەڵسەنگاندنەکانی بۆ بەشێک لەو هاوکارانەی و لە ژێر فشاری سروشتی  توندرەو و چاوچنۆکی دەسەڵاستی هەرێمدا بریارەکانی پێش وەفاتی دارشتبو کە مەخابن درەکەوت کە مەبەستەکانیان نەپێکا.    ئێستا...! بەرەی گۆرین و گۆرانکاری زۆر پەرتەوازەیە و پەیام و مەرجەعی هاوبەشیان نیە، خۆپیشاندانە خۆرسکەکانی هاوڵاتیان بە مەرگ و خوێن خەتم دەکرێن بێئەوەی ئەو بەرەیە کار و هەڵوێستی جدیان نواندبێت، دەسەڵات بێباکانە رێگەی خۆی گرتۆتە بەر، هێزە نێودەوڵەتیەکان ئۆپۆرچینست ئاسا مامەڵە دەکەن و راستگۆ نین لە پەیامە سواوەکانیان، بەغدا گەمەی نادروستی هەزار و یەک سەر لە گەڵ دۆخی کوردستان دەکات، وڵاتانی دراوسێ و نزیک تا دوا دڵۆپ شیری دەسەڵات دەدۆشن و لە کوردستان بونەتە دیفاکتۆی سیاسی و سەربازی و هەواڵگری و ئابوری....تاد. سەرەرای ئەم واقیعە تاڵ و دژوارە چەندین گروپ و کەسایەتی دڵسۆز لە سەر وەتیرە دێرینەکەی گۆرانکاری بەردەوامن، کاڕیک شایستەی بەرزنرخاندنە، بەڵام دور لە موجامەلەکردن شتێکی ئەوتۆیان لێ دروێنە نەکراوە. جارێک لە سەروبەندی سەرکەوتنە مەزنەکەی کاک نەوشیروان لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩ لێم پرسی:  ئەگەر ٣٥ کورسیت بەدەست بهێنایە چیت دەکرد؟ هێمن و خەمخۆرانە گوتی: دەمتوانی دەسەڵاتی ئەم دەڤەرە تا قەڵاچواڵان بنێرم، لەوێشەوە تا بارەگای فەرماندەی گشتی، لەوێشەوە تا کۆیە، کە دەگەیشتمە دێگەڵە دەبو بوەستێم چونکە دەسەڵات ئامادەیە عێراق و تورکیا و ئێرانم بەگژدا بکەن، من سنوری دەسەڵات و ئەگەرەکانی خۆم دەزانم و ناچمە شەرێکی دۆراوەوە، بە پێچەوانەوە کوردستان خەڵتانی خوێن دەبو و ئەوەش زۆر دورە لە نیەت و خواستی من. ئێستا ئەم بۆچون و هەڵسەنگاندنانەی کاک نەوشیروان بونەتە تەوەرێکی سەرەکی باسکردنی نێوان دۆست و هەوادارانی. لە گەڵ هاورێیکی نزیک و بەئەمەکی کاک نەوشیروان و ئازیزی بەندەش بە وردی باسمان کردوە، ئەو بەرێزە گوتی: لەم ناوچانەی ئێمە ئەو سەرکردانەی زۆر حساب بۆ مێژو دەکەن لە جیهانێکی تایبەتی ئایدیا و خواستدا دەگوزەرێن، هەر چەندە زۆر جوان و دڵگیرن بەڵام زۆربەی جار ئەوە بەدەست ناهێنن کە مەبەستیانە. نمونەی حەماس و حزب اللە و داعش و حوسیەکان و سەدر و تاڵیبان و چەند بزوتنەوە و سەرکردەی تری هێنایەوە کە بێئەوەی سڵ لە مێژو  و شکست و نەمان بکەنەوە پێگەی بەهێزیان بۆ خۆیان بەدەست هێناوە و دنیاش حسابی جدیان بۆ دەکات، بۆیە دەبو کاک نەوشیروان وردتر پێداویستیەکانی بۆ چەسپاندنی توند و تۆکمەی پرۆسەی گۆڕین و گۆرانکاری لەم جەنگڵستانەی ناوچەکەمان دابین بکردایە، زۆر دروستبو کە مناوەرە و رێکەوتنی سیاسی دەکرد بەڵام نەک وەک ئامرازێک بۆ گۆرین و گۆرانکاری بەڵکو بۆ بەدەستهێنانی کات و ئامادەسازی تۆکمە بۆ وێستگەی وەرچەرخاندن.  لە زۆربەی ئەو مناوەرە ورێکەوتنانە بۆ خودی خۆشی بێت زیاتر بێ متمانەی سیاسی و نیگەرانی بەرامبەر بە تەرەفاکنی تر لێ دروێنەکردن بێجگە لە داکشانی تەوژم و هەڵچونی گۆرین و گۆرانکاری و بزوتنەوەی گۆڕانیش. بەسودوەرگرتن لە ئەزمونی گۆڕان و ئەوانی تر لە ناوچەکەمان گۆرانکاری لە سەر سینیەکی فافۆنیش بێت لەلایەن هیچ دەسەڵاتێکی ناوچەکەمان نابەخشرێت.  ئێستا خەونێکی نەزۆکە چاوەروانی گۆرانکاری و چاکسازی لە دەسەڵات بکرێت، هاوکات لە ناو حزبیشدا هەمان شتە، دۆخی ئێستای عێراق و ناوچەکە هاندەر و رێگەخۆشکەرن بۆ زیاتر نوقمبونی کوردستان لە نەهامەتی و دەردەسەریدا، کۆمەڵگای نێودەوڵەتی مامەڵە لە گەڵ واقیعدا دەکات و نابێتە پێشەنگی گۆرانکاری، ناو بە ناو نوزەیەکی بە گوێی دەسەڵاتدا دەچرپێنێت.   زریانی گۆرین و گۆرانکاری کە کاک نەوشیروان و گۆڕان بەرپایان کرد دانەمرکاوەتەوە، بە سود وەرگرتن لە ئەزمونەکانی کاک نەوشیروان ئەوەی پێویستە بە ئاراستەیەکی کاریگەردا ببرێت، بە پێچەوانەوە زریانەکە لە بازنەیەکی داخراودا دەخولێتەوە و ئەوانەی ناو بازنەکە لێی زەرەرمەند دەبن.  

پەیكار عوسمان دوانەی (فەسادو ستەمکاریی) هەمیشە سیانەی (وەعزو مادەی هۆشبەرو سێکس) لەگەڵ خۆیدا ئەهێنێ. فەسادو ستەم بۆ ئەوەی سەرکەون، ئەبێ کۆمەڵگا بکەوێت. کۆمەڵگاش لە سێکس و وەعزو مادەی هۆشبەرەوە ئەکەوێ. مادەی هۆشبەر، خراپێکی بێ پەردەیەو وابزانم جگە لەوەی کە "خراپە" قسەیەکی تر هەڵناگرێ. ئەمێنێتەوە سێکس و وەعز، ئینجا با لە سێکسەوە دەستپێئەکەم. لێرەدا مەبەستم ئەوەنیە کە سێکس خۆی شتێکی خراپ و نائاسایی و ناپێویست بێت و منیش دیسان بێم، ترس و فۆبیای سێکس قووڵتربکەمەوە، کە ئەمە بۆ خۆی فەسادەو هیشتنەوەی ئینسانەکانە لە گرێ ی سێکسدا. بەڵکو مەبەستم پۆرنۆگەرایی و بە سێکسیی کردنی کۆمەڵگایە! مەبەستم خەریكبوونی شەعبێکە بە سێکسەوەو بوونی شتەکەیە بە مۆدو بە باوێکی کۆمەڵایەتی. بەجۆرێك کە هەژارێك و دەوڵەمەندیك، ڕەنگە تاکە هاوبەشی و ناچینایەتی، کە لە ئێستادا هەیانبێ، ئەوەیە کە هەردوکیان خەریکی سیكسن و شتەکە بۆ هەردوکیان ئاسان و بەردەستە! یان ڕەنگە تاکە هەنگاو کە لە بواری یەکسانی جێندەریدا نابێتمان، ئەوەیە کە چیتر لادان و پەیوەندییە ژێربەژێرو لابەلاکان، تەنیا موبادەرەی کوڕو پیاوەکان نیەو ژن و کچەکانیش توانیویانە ببنە بکەرو ساحێب موبادەرە! یان ئەندامێکی خوارەوەی حیزب و مەکتەب سیاسییەك، ڕەنگە سێکس تاکە شتبێ کە لە ئێستادا بۆ هەردوکیان ئاسانەو لەوێدا کابرای خوارەوە خۆی بە مەغدور نەزانێ و بۆڵەی نەیەت! لێرەدا بە هیچ جۆرێك مەبەستم ژیانی شەخسی و پەیوەندییە تایبەتەکانی نێوان دوو ئینسان نیە، کە چوارچێوەیەکی تەواو ئازادو ڕێزلێگیراوە. بەڵکو مەبەستم حاڵەتێکی جەماعی و مەشغوڵکردنی شەعبێکەوە بە سێکسەوە لە بەرژەوەندی ستەمکاریی. مەبەستم قۆناغی سێکسی گشتییە، لەبری چاکەی گشتی و بەرژەوەندی گشتی و هۆشیاریی گشتی! مەبەستم سێکسی دوو کەس نیە لەناو عیلاقەیەکی تایبەتدا، کە ئەمە هیچ پەیوەندییەکی بە من و تۆوە نیە. بەڵکو مەبەستم سێکسی هەمووە لەگەڵ هەموو، لەناو حاڵەتێکی گشتیدا، کە ئەمە هەم خۆی فەسادەو هەم ڕاگری فەسادی سوڵتەشە. بەڵێ من مەبەستم حەڵقەی پەیوەندییە تایبەتەکان نیە، مەبەستم شکاندنی حەڵقەکەو بە گشتیبوونی شتەکەیە! باسەکە غەریزە نیە، کە بەشێکە لە سروشتی بایۆلۆژی ئێمە. باسەکە پەیوەندی دوو کەس نیە، کە شتێکی تایبەت و ئازادانەی ئەوانەو تا ئێرا سنورو بەهایەك حوکمی ئەکات. بەڵکو باسەکە بە گشتییبوونی شتەکەو نەمانی بەهاکانە. یەعنی باسەکە کوڕێك و کچێك نیە کە پەیوەندییەکیان هەیە، باسەکە کوڕێکە کە دەیان پەیوەندی و کچێکە کە دەیان پەیوەندی هەیەو سنورو بەها لەگۆڕێدا نەماوە. قسەکە لە سێکسێك نیە، کە پاشکۆو لێکەوتەی پەیوەندییەکەو خۆی ئامانج نیە. باسەکە سێکسێکە کە خۆی چەق و ئامانجەو جگە لە سێکسێکی ڕووت، شتێکی تر لە ئارادا نیە! سەیرکە، ئێستا کە دۆخی ناڕازیبوونی گشتییەو کە هەموو شتێك خراپە، ئەی بۆچی ناڕەزاییەکی کاریگەر بوونی نیەو دنیاکە کپە؟ لەپاڵ هۆکارەکانی تردا، وەڵامەکەی ئەوەیە، چونکە ڕازیبوونێکی نهێنی لە ژێرەوە بوونی هەیە، کە ڕازیبوونی سێکسییە! ئەگەر ئێران بە نمونە وەرگرین، سەیرکە لەوێ هەموو شتێك قورس و گرانەو بە قەولی خۆیان زیندەگی سەختە. بەڵام سێکس و مادەی هۆشبەرو وەعز زۆر ئاسانەو ڕەنگە لە هەموو کۆڵانێکا هەر سێکیان بەردەست بێت! بۆچی؟ چونکە لە سەرەوە ستەم و فەسادێکی سیاسییت هەیە. لە خوارەوەش لە ڕێگەی لە سێکس و مادەی هۆشبەرەوە، کۆمەڵگاو ئینسانەکان، هەم تێکئەشکێنرێن و هەمیش تێوەئەگلێنرێن لە فەسادەوەو ئیتر فەساد تەنیا لە سەرەوەو لای سیاسییەکان نیە، بەڵکو گشتییەو لای تەواوی کۆمەڵگایە. ئەم دۆخە نائەخلاقییە گشتییەش، پێویستی بە کەڤەرێکی ئەخلاقیی هەیە، کە وەعز دابینی ئەکات! ئیتر تۆ لە ڕێگەی وەعزەوە، لەو وەهمەدایت کە هەموو شتێك خراپە، بەڵام شکور حاڵی خیزان و ئەخلاق و لایەنی کۆمەڵایەتی باشە. لەکاتێکا ئەمە وانیەو تەنیا وەهمێکە. ڕاستییەکەی ئەوەیە کە، فەسادی کۆمەڵایەتی، ئاوێنەی فەسادی سیاسییەو هەردوکیان هاوفەسادن. بەڵام ڕووکەشی دینییانەی کۆمەڵگا، کە وەعز دروستی کردوە، وێنەکەی لێگۆڕیویت! ئا لێرەوەیە کە کۆمەڵگا ڕووکەش دینییەکان، تا بەرەو فەساد داکشێن، زیاتر لەو وەهمەدان کە لە ڕووی ئەخلاقییەوە حاڵیان باشترە لە کۆمەڵگاکانی تر، لەکاتێکا ئەمە تەنیا وەهمێکە کە ڕووکەشە دینییەکە دروستی کردوەو هیچی تر. یەعنی لەڕاستیدا کۆمەڵگای فینلەندی، زۆر ئەخلاقیترە لە کۆمەڵگای ئێرانیی، بەڵام دۆخە نائەخلاقییەکەی ئێران، لە ژێر عەباو عەمامەو ڕیش و حیجابەوە شاردراوەتەوەو دۆخە ئەخلاقییەکەی فینلەندیش، بەهۆی نەبوونی کەڤەرو ڕووکەشگەرایی دینییەوە، وەکو بێئەخلاقیی وێناکراوە بۆمان! کە ئەشڵێم ئەخلاقییترە، مەبەستم بوارەکانی ترو ئەخلاق نیە بە گشتی، بەڵکو ڕێك مەبەستم خێزان و سێکس و پەیوەندی دوو ڕەگەزە، کە لە زهنی ئێمەدا چەقی ئەخلاقە. بەڵێ ئەوێ ئەخلاقییترە، بەو مانایەی کە دوو فینلەندی یان بە ڕێکی بەیەکەوەن، یان بە ڕێکی جیائەبنەوە. بەڵام لای ئێمە، پێکەوەبوون و جیابوونەوە هەردوکی بە خواریی هاتووە. مەسەلەن زەواج خۆی یەکسانکراوە بە ڕێکیی، ئیتر لەپەنا زەواجەوە خەریکی خوارییەکانین و ئاساییشە! یان جیابوونەوە خۆی یەکسانکراوە بە خواریی، ئیتر جیانەبینەوەو خواربین، هەر بەڕێکی حسابە. بە ڕێکیش جیابینەوە، هەر بە خواریی حسابە! لەکاتێکا نە زەواج ڕێکییە نە جیابوونەوە خوارییە، بەڵکو ڕێکیی تەنیا ڕاستگۆییەو خوارییش تەنیا درۆیە. نەكئەوەی زەواج کەڤەری شاردنەوەی درۆی هاوسەرەکان بێت و جیابوونەوەش خۆی لەخۆیدا عەیبەو خواریی بێت، لەکاتێکدا هەنێکات جیابوونەوە، پێویستییەکی تەواو ڕاستگۆیانەیە بۆ ڕزگاربوون لە درۆیەك! لەڕاستیدا پەیوەندی کوڕو کچەکان، بڤە نیە، درۆی ناو پەیوەندییەکان بڤەیە. لەڕاستیدا عەقدی زەواج موقەدەس نیە، عەقدی ڕاستگۆیی ناو ناخی ئینسانەکان موقەدەسە. بەها کۆمەڵایەتی و دینییەکان ڕێزلێگیراون، بەڵام ڕێزلێگیراوتر، بەها مرۆییەکان و ڕاستگۆیی ئینسان خۆیەتی. لێرەشدا لە ڕێگەی مادەی هۆشبەرو سێکساندنی گشتییەوە، لە بەهای ئینسان ئەدرێ و لەوێشەوە لە بەهاکانی تر! ئینجا ئێرانەکە بکە بە هەرێم، بەداخەوە هیچ لە مەسەلەکە ناگۆرێ و ئێستا ئێمە هاوشێوەی ئێران، تەبەقەیەکی فاسدو ستەمکاری سیاسیمان هەیە، کە لەڕێگەی سێکس و وەعزو مادەی هۆشبەرەوە، سەرکەوتوون بەسەر کۆمەڵگاداو فەسادیان کردوە بە فەسادی گشتی و هەموومانیان کردوە بە هاوبەش تێیدا. ئیتر ئینسانەکان کە وزەی گۆڕینی دۆخەکەن، خۆیان بوونەتە پایەی مانەوەو ڕاگرتنی دۆخەکەو ئیرادەی گۆڕانکاری هەر نەکوژراوە، بەڵکو عەکسیشکراوەتەوە! جا کاتێ وەعزو دینفرۆشیم، خستۆتە پاڵ لەشفرۆشی و تلیاکفرۆشی، کە هەرسێکیشی ئەچێتەوە خزمەتی گەندەڵی و ستەمکاری و وڵاتفرۆشیی، مەبەستم ئەوەنیە کە مەلاو بانگخوازەکان کەسانێکی خراپبن، یان قسەی خێر خراپ بێت، یان ئەوان لە وێنە بچوکەکەدا، ڕۆڵیان نەبێت لە باشکردنی کۆمەڵگا.. بەڵکو مەبەستم لەو ڕۆڵەیە، کە وەعز لە وێنە گەورەکەدا ئەیبینێت بۆ خزمەتی فەساد. یەعنی مەبەستم ئەوەنیە کە واعزەکان ئینسانەکان بێئەخلاق ئەکەن، مەبەستم ئەوەیە کە لە ڕیگەی برەودان بە ڕووکەشگەرایی دینییەوە، کەڤەرێکی ئەخلاقیی بۆ دۆخێکی نائەخلاقیی دابین ئەکەن، کە ئەمەش ڕێك ئەوەیە کە ستەمکارەکان ئەیانەوێت! وەعز خۆی لەوێدا کێشەی ئەخلاقیی هەیە، کە چینایەتی تێدایەو کە گفتووگۆی تێدا نیە. لەوێشدا کێشەیە، کە لە رێگەی کەبت و چەپاندنەوە، مرۆڤەکان ئەباتەوە ناو گرێ ی سێکس و لادان و نایەڵێ بچنە ناو هۆشیاریی و حاڵەتێکی ئاسایی. بەڵام لێرەدا ئەمانە مەبەستەکەی من نیە. مەبەستی من کارێکە کە وەعز بۆ ستەمکاریی ئەکاو ئەو کارەش تەنیا بەو ئەکرێت! یەعنی فەسادی کۆمەڵایەتی، دیوەکەی تری فەسادی سیاسییەو لە هەرکوێ لە سەرەوە، فەسادی سوڵتەو سیاسەتت هەبوو، ئیتر لە خوارەوە کۆمەڵگا، گیرۆدەو داوەشاوی دەستی سێکس و مادەی هۆشبەرەو شتەکەش لە ڕێگەی وەعزو ڕووکەشگەرایی دینییەوە تەغتیە ئەکرێ! سەیرکە کۆمەڵگای میسری و ئێرانی و مەغریبی.. کۆمەڵگایەکی سێکساوی و حەشیشاوییە، لە هەمان کاتا کۆمەڵگایەکی وەعزاوی و ڕووکەش دینییشە. دەی ئێستا کۆمەڵگای ئێمەش وایەو بەرەو ئەو دۆخە ئەڕوا. یەعنی ستەمکاریی و فەسادی سیاسی، بۆئەوەی لەسەرەوە پێگەکەی خۆی جێگیربێت، لە ڕێگەی سێکس و حەشیشەوە هاتۆتە خوارەوەو کۆمەڵگاو ئینسانەکانی هەڵتەکاندوە. وەعزیش کەڤەرێکی دینی بۆ ئەم یارییە دروستکردوەو شتەکە لە پشتی ئەو پەردەیەوە ئەگوزەرێ و ئیتر ستەم وفەسادو سێکس و حەشیش و وەعز، پێکەوە سەرکەوتوون و بە هەموویان کۆمەڵگایان خستووە! سەیرکە، ئێستا کە فەسادی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە ئەوجی خۆیایەتی، ڕووکەشگەرایی دینیش لە ئەوجی خۆیایەتی و هیچکات کۆمەڵگای ئێمە بەقەت ئێستا ڕووکەش دینیی نەبووە. بۆچی؟ چونکە ئەمە هەمووی پاکێجێکەو وەعزیش بەشێکە لە یارییەکەو لەڕاستیدا فەسادو وەعز دژی یەك نین، بەڵکو هاوپەیمانێکی نادیارو هاوکاری یەکن و لە کوێ فەساد زۆربوو، لەوێ وەعزیش زۆرە چونکە کەڤەر پێویستە. لەکوێش فەساد کەمبوو، وەعزیش کەمە، چونکە ئیتر کەڤەر پێویست نیە! ئینجا نازانم ڕەبتی بە مەوزوعەکەوە هەیە یان نا، بەڵام من عیلاقەم پێدا هەیەو ئازادی بۆ گیراوانی بادینان.

ئاری محەمەد هەرسین هەرکەناڵێکی ڕاگەیاندن (ئیتر لە نوسراو بیستراو بینراو یان سایتی ئەلەکترۆنی بێت) پێویستە خۆی ساغ بکاتەوە کە پەیڕەوی لە چ ستایلێکی ڕۆژنامەوانی دەکات. یان ڕونتر بڵێم، کام ڕێچکەیەی گرتۆتە بەر. ڕێچکەی بەدواداچوون بۆ هەواڵ، یان ووردکردنەوەو بڵاوکردنەوەی ئیدیعایە و ڕای خەڵکیتر؟ ئەمڕۆ هەواڵێکم بەر چاو کەوت کە بە کوردیەکەی بە خەڵک دەڵێت: مەوقیفەکانی دوێنێی پارلەمانتارانی پارتی  لە پارلەمانی کوردستان نمایشی بوون و پێشوەخت پارتی کۆبونەوەی چڕ و پڕی لە سەر داڕشتنی سیناریۆیەک کردوە کە فراکسیۆنەکەمان ڕەخنە لە حکومەت بگرن. هەواڵەکە هەڵوێستەکانی پارلەمانتارانی ئێمە بە ناوازە وەسف دەکات. وەک ئەوەی ڕەخنە گرتن لەناو پارتیدا شتێکی نامۆ و تاوان بێت. هەواڵەکە پشتی بە سەرچاوەیەک بەستوە کە کەس ناو و پێگەی نازانێت. پێش هەر شتێک هاوڵاتی بۆچی گومان لە ڕاست و دروستی ئەم هەواڵە نەکات؟… کێ دەڵێت برادەرێک سەر لەبەری هەواڵەکەی هەڵنەبەستوە و سەرچاوەی هەواڵەکەش هەر هەواڵسازەکە خۆیەتی؟… ئینجا با شتێک لەسەر باقی هەواڵەکە بڵێین.  ئەرشیڤی ڕاگەیاندنەکان باشترین شاهێدن کە ئێمە هەرگیز دەستمان لە گەندەڵی و فەسادی ئیداری نەک هەر لەناو حکومەت، بەڵکو لەناو حیزبیشدا نەپاراستوە. هیچکات گەل لەبەرەیەک نەبوەو ئێمە لەبەرەیەکیتر. ئەرشیڤەکان شایەتن کە دانمان بە هەڵەکانی خۆماندا ناوە، بیرمان لە ڕاستکردنەوەی هەڵە و کەموموڕیەکان و نوسینەوەی بەرنامەی چاکسازی کردۆتەوە. ئیتر بۆچی وا پیشانی هاوڵاتیان دەدرێت کە ئەمە یەکەم جارە پارتیەکان کەم و کوڕیەکان، گەندەڵیەکان و کەمتەرخەمیەکان ببینن و پەنجەیان بۆ ڕاکێشن؟ بۆچی ئەگەر لایەنەکانی تر ڕەخنە لە کەمو کوڕیەکان یان حکومەت بگرن قسەی دڵیانە و ڕاستیەکان دەڵێن، بەڵام گەر پارتیەک هەمان شت بڵێت ئەوا دە بێ سیناریۆ و شانۆگەری بێت؟! ئێمە هەرگیز نەمانگوتوە بڕوخێ حکومەتی هەرێمی کوردستان و ناشیڵێین. چونکە حکومەتی هەرێم بە ماڵی خۆمان دەزانین و هیچ ئینسانێکی عاقڵ تەمەنای ڕوخانی ماڵی خۆی ناکات. بەڵام گوتومانە و دەشیڵێین کە دەبێت چاک و چاکتری بکەین. ئەرکی ئەندامانی فراکسیۆنی پارتی لە پێشدا چاودێریکردنی ئەو وەزیر و کاربەدەستە باڵایانەن کە پارتین. لە ناو حیزبی ئێمەدا بەرەڵایی و سەد کوێخایی نیە. گەر وەزیر یان کاربەدەستێکی باڵای پارتی لە ڕێبازی خزمەتکاری گەل لابدات و لە خەمی خەڵکدا خەم سارد بێت، ئەوا لابردنی لە سەر کارەکەی لە ئاوخواردنەوە ئاسانترە. چونکە ڕێبازی بارزانی خزمەتکاری خەڵکی لە پارتیەکان دەوێت.   دواجار ئەگەر هەر کەسێک هەتا ئێستا نەیزانیوە پارتی چۆنە، ئەوا پێویستە بۆ لەمەودوا بەرچاو ڕون بێت کە پارتی سازش لەسەر مافی خەڵک ناکات، تەنانەت ئەگەر سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانیش پارتی بێت.

رێبوار کەریم ولی رەنگبێ زۆربەی ئەھالی بە قسەی ھەندێک لە پەرلەمانتارانی دەسەڵات شاگەشکە بووبن و سەت بارەکەڵلایان بۆ ناردبن، لاکین ئەو ماستە بێ گوریس نەبوو. * ھەمووی پار و پێرار بوو کە لەسەر ئەوەی یەکگرتووی ئیسلامی لەگەڵ حزبەکانی دیکەی ئۆپۆزیسیۆن داوای پرساندنی سەرۆکی حکومەتیان کردبوو، لە سەرانسەری دەڤەری بادینان قەڵاچۆیان کردن و لە چاوتروکانێکدا پۆستیان پێوە نەھێشتن! * ئەو بابەتانەی باس کران، یەک بڕگەشیان پەیوەندیی بەو وەزیرانەوە نەبوو. چونکە یەکەم، ھەموو بڕیارێک لە ئەنجومەنی وەزیران بەکۆی دەنگ و بەسەرۆکایەتی سەرۆکوەزیران دەردەچێ و دووەمیان ھەرچی حکومەتیش دەیکات ئەم پەرلەمانتارە بەڕێزانە لەپەرلەمان بە زۆرینە بۆی تەسدیق دەکەن. کەواتا تا دز خاوەنماڵی گرت.! * ئی مایەوە چی؟ * ھا...دەرفەتە کابینەی پێشوو بکوتی! بۆ نا؟ نا نا بوەستن ئەم کابینەیەش بە دووساڵ چوار ملیار و نیو دۆلار قەرزدارە! خۆ ئەگەر نرخی نەوت وەک سەردەمی شەڕی داعش بایە، ئێستا چوار ئەوەندە قەرزار دەبوو. چاکی مەکە تا تێکی نەدەی! * لەوە زیاتر؟ * قسەکان کران و تەواو. چونکە مەبەست قسەکردن بوو و بەس. ئەگەرنا وەک ھەمیشە بە کۆی دەنگ  لێبڕینی موچەتان کۆتایی پێھێنابایە. یان ئەگەر بە ڕاستتان بوو، دوای پرساندنی سەرۆکی حکومەتتان کردبایە! * وەزیرەکانی یەکێتی و گۆڕان رەزیل کران.  * کابرای ئەتروشی کە ئێستاش نەمزانی بە چ زمانێک قسە دەکات لەو گۆڕە بووە پاڵەوان! راستییەکەی دوای قسەکانی لە جیاتی چەپڵەڕێزان دەبوایە بدرێتە دادگا، چونکە ھەڕەشەی پارچە پارچەکردنی لە کەسانێک کرد کە لە روانگەی ئەوەوە(نەک قانون) گەندەڵن! * دەرکەوت مەسەلەی بڕیاری پێش دادگا بە سەر ھەمواندا تەعمیم کراوە! تێبینی: لەمەودوا مووچە بە یەک واو بنووسن، چونکە واوێکی بڕاوە.

سه‌نگه‌ر رسول له‌ موزایه‌ده‌ كاره‌ساتتر، نووسراوی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بوو بۆ كه‌له‌پچه‌كردن و ده‌ستگرتنی په‌رله‌مانتارانه‌ له‌رۆڵی چاودێریكردنی پرۆژه‌و كاره‌كان، به‌بیانووی رێككاری رۆتینی لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌ندی په‌رله‌مانی. بۆ نمموونه‌: ئه‌گه‌ر تۆ په‌رله‌مانتار بیت و نوێنه‌رایه‌تی زاخۆ بكه‌یت، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌ندام نیت له‌ لیژنه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌، ئه‌وه‌ ناتوانیت پرۆژه‌یه‌ك به‌سه‌ر بكه‌یته‌وه‌ له‌شاره‌كه‌ت، ده‌بێ ئه‌ندامانی لیژنه‌ی ناوبراو كه‌ی له‌هه‌ولێره‌وه‌ كاتییان بۆ دروست بوو ئینجا بێن سه‌ردانی پرۆژه‌كه‌ بكه‌ن!  ئه‌گه‌ر بیانووه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ چه‌ند په‌رله‌مانتارێك ویستوویانه‌ به‌رتیل وه‌ربگرن له‌ پرۆژه‌كانی نیشته‌جێبوون یاخود وه‌ریانگرتووه‌، ئه‌وا دیسان كاره‌ساته‌ ئه‌و بریاره‌ی بۆ ده‌ربچێت، چونكه‌ ئه‌گه‌ر كاره‌كه‌ به‌ به‌ڵگه‌وه‌ روویداوه‌ ئه‌دی داواكاری گشتی ئیشی چییه‌؟ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان دانیشتنی په‌رله‌مان گرێنادات بۆ داوای سركردنی ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ له‌كاری په‌رله‌مانی تا یه‌كلاكردنه‌وه‌ی راستی و دروستی؟ به‌ڵام له‌جیاتی ئه‌وه‌ دێت هێنده‌ی دی خۆی و ده‌زگاكه‌ و په‌رله‌مانتاران سنووردار ده‌كات به‌وه‌ی چی دیكه‌ په‌رله‌مانتاران بۆیان نییه‌ سه‌ردانی تاكه‌كه‌سی بۆ پرۆژه‌كان ئه‌نجامبده‌ن!  ئه‌مه‌ یه‌كێك له‌و نمموونه‌ بچووكانه‌ی هه‌م په‌رله‌مانتاری تێدا بچووككراوه‌ته‌وه‌ و هه‌میش لێدانه‌ له‌رۆڵی ده‌زگای دادوه‌ری كه‌ كاریی بنچینه‌ییان ئه‌وكاته‌ به‌رده‌ستی كۆمه‌ڵگایه‌ كه‌ ده‌سه‌ڵاتداران بیانه‌وێ ده‌نگی ئازادیخوازانیان پێ كپ بكه‌ن. بۆیه‌ كاتێكیش هه‌م ده‌زگای یاسادانانت لاوازو سنووردار بوو هه‌روه‌ها ده‌زگای دادوه‌ریشت ناكارابوو، ئه‌و كاته‌ شانۆگه‌رییه‌كی ته‌واو كۆمیدییه‌ بێی هه‌موو ووردبوونه‌وه‌و لێكدانه‌وه‌كانت له‌سه‌رموزایه‌ده‌ی سیاسییه‌ك بێت؟ به‌هه‌موو خۆزانینێكته‌وه‌ بێی شرۆڤه‌و لێكدانه‌وه‌ش بكه‌ی و بڵێی نه‌خێر ئه‌و سیاسییه‌ راست ناكات؟ ئاخر نه‌زانییه‌ له‌وڵاتێكدا كه‌ سه‌روه‌ری یاسا لای بنه‌ماڵه‌كان و شێخ و لوله‌ی تفه‌نگه‌كان بێت، پێتوابێ موزایه‌ده‌كردنیش حه‌رامه‌و كاره‌ساته‌؟ ئایا هه‌رێمی ئێمه‌ هێنده‌ دیموكراسییه‌ موازیه‌ده‌كردن راست یا درۆ، ده‌سه‌ڵات بگۆرێت؟ داماننا نه‌وه‌ی نوێ له‌باشترین حاڵه‌تدا، بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانی ساڵی 2009 تێپه‌رێنێت و 35 كورسی هێنا؟ چی پێده‌كرێت ئه‌گه‌ر هاوپه‌یمانێكی چاكسازو خاوه‌ن چه‌كی له‌گه‌ڵ نه‌بێت؟ ئه‌گه‌ر قه‌ڵسی به‌ موزایه‌ده‌ كردن، ئه‌وا هه‌واڵێكی خۆشت بده‌مێ، بۆ ئه‌وه‌ی به‌ یه‌كجاری له‌و دیارده‌یه‌ دوور بكه‌ویته‌وه‌، ئه‌وا ده‌بێ دیموكراسی ته‌ڵاق بده‌ی چونكه‌ به‌شی سه‌ره‌كی له‌ ده‌ستاو ده‌سكردنی ده‌سه‌ڵات به‌هۆی موزایه‌ده‌و دروشمه‌كانه‌وه‌یه‌! بۆ نموونه‌ له‌ئه‌مریكای باوكی دیموكراسییه‌ت، ئه‌و كاندیدانه‌ی سه‌رۆكایه‌تی، له‌رێگه‌ی پروپاگه‌نده‌كردن بۆ ئایدییه‌كانیان و نواندن و دروشمه‌كانیانه‌وه‌ ده‌بنه‌ براوه‌، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ دوای ده‌رچوونیان له‌لایه‌ن میدیاو ده‌زگا گه‌وره‌كانی لێكۆڵینه‌وه‌ له‌و وڵاته‌دا ئه‌وه‌ پیشان ده‌درێت كه‌ كامه‌ سه‌رۆك سه‌دا چه‌ندی پابه‌ندی به‌ڵێن و دروشمه‌كانیان بووه‌.  به‌داخه‌وه‌ له‌هه‌رێمی كوردستان له‌به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵات، ته‌واو دیارده‌ی سه‌رهه‌ڵدان و بزووتنه‌وه‌ی نوێی سیاسی به‌ده‌ردی كاراكته‌ره‌كانی محمدی مهدی چووه‌، ئه‌وه‌ی بیه‌وێت ببێته‌ ئۆپۆزسیۆن و ده‌نگی گه‌ل ئه‌وا له‌یه‌كه‌م هه‌نگاوییه‌وه‌ ره‌تده‌كرێته‌وه‌. ده‌ی خۆ فریشته‌ نایه‌ت شۆرشت بۆ بكات، هه‌ر كوری ئه‌م خاكه‌یه‌و ئه‌وهاش بروا، هه‌روه‌ك چۆن دوای ره‌وانه‌وه‌ی ته‌پوتۆزی شه‌ری كه‌نداو له‌ساڵی 1991 دا قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان قووت بۆوه‌، ده‌بێ هه‌ر هێزێكی ده‌ره‌كی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ت بۆ بگۆڕێت چونكه‌ له‌دوای 2009 ه‌وه‌، هیوا به‌ ئۆپۆزسیۆن له‌سه‌ره‌ مه‌رگه‌ ئه‌گه‌ر ته‌رمه‌كه‌ی نه‌شاردرابێته‌وه‌!  

نەبەز جەلال                        ھەمووان دەزانین کە سەرچاوە گرنگەکانی پارە پەیداکردن و دەوڵەمەندبوونی جیھانی، جۆری بازرگانیکردنە بە « چەک، دەرمان، گۆشت، سوتەمەنی، گواستنەوەی پارە و سپیکردنەوە، ماددەی ھۆشبەر، جگەرە، ماددە کحولییەکان، سێکس، گەشتوگوزار، گازینۆکانی قومار، و پەیوەندی و گەیاندن». لەم کارانەشەوە سەرتاسەری دونیایان بە ناڕاستەوخۆ و بێ ویستی مرۆڤ داگیر و قۆرغکردووە!.   کوردستانیش بێبەش نییە و نابێ لەم بازاڕە سەرتاسەری و سەپاوەی سەرمایەداری.  سەرەتا لەدەرگای بوونی ڕەوایەتی شۆڕشگێڕی و شۆڕشەوە ئەم جۆر بازرگانیانەیان ھێنایە ناو بازاڕی کوردستانەوە و بۆ خۆیان قۆرغکرد. بە پێی وویستی کەسی توانای ھێز و ھەڵکەوتی شوێن و پێگەی خۆیان بە ناڕەوایەتی و زۆرە ملێیی و دوور لە ڕێساکانی یاسا داگیریانکردن. تا ئێستاش لە ژێر چنگیاندا ماوەتەوە و خۆیانی پێ قەبە و تۆکمەتر دەکەن و میللەتیش بە کاوەخۆ باجەکەی دەدات.  ئێستا قۆناغەکە گۆڕاوە لە بەکارھێنانی ھێزی چەک و نفوزی سیاسییەوە گواستراوەتەوە بۆ بەکارھێنانی توانا و دەسەڵاتی ماددی ناڕەوا، کە تێیدا جێگە ڕەوایەتی و پاڵپشتی یاسایی بۆخۆیان دەستەبەردەکەن و ناویان لێ ناوە پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە و خزمەت.!  ئەوان لە فڕکان فڕکانەکانی سەردەمی ڕاپەڕیندا ڕاو و ڕووت و تاڵانیانکرد، لەوێشەوە بۆ بازرگانی قاچاغچێتی خۆراک و جگەرە و نەوت گواستیانەوە، دوایش بۆ کۆمپانیا زەبەلاحەکانی دەرەوەی ھەرێم و بە گرێبەستە نایاساییەکانی خۆیان وەک دەسەڵات گەیشتین.!  توانییان قۆناغەکان ببڕن و سەربکەون، گەیشتن بە ئامانجی لوتکە و دەسەڵاتی سیاسی خۆیان، چون لەوە تێگەیشتن کە دەسەڵاتی ماددی لە دەسەڵاتی سیاسی و کوردایەتی مەزنتر و پێویسترە.!  (بەداخەوە، ئەوەی دنیای ئێمە بەڕێوە دەبات کورد و کوردبوون نیە، بەڵکو بوونی پارە و سەرمایەییە).  ھەر ئەمە بۆتە شەڕی ڕووبەڕووبونەوەی دەسەڵات بۆ پارە، ھەر بۆیە خەریکی پاکتاوکردنی بازرگانانی دەستی دوو و سێکانن و دەیانەوێ بێ بەرگریکردن بیانخەن و دووریانخەنەوە، ئەوانیش ھەوڵی مانەوە ئەدەن. بازرگانە گەورەکان ھەوڵی قوتدانی بازرگانە بچووکەکان دەدەن و دەیانەوێت ئیتر ئەمە بگاتە کۆتا ململانێ و تاکە دەسەڵاتی ماددی خۆیان بچەسپێنن.!  ئەم پرۆسەی بەرگریکردنە دەمێکە بەرکارە، گەر سەرنج بدەین، بازرگانە سیاسییەکان خەریکی پەیوەندی ژێر بەژێر و سەنگەر گۆڕینەوەن لەگەڵ حیزبە خاوەن ھێزو نفوزی ناوچەکانی تردا، کە لە پێناو مانەوەدا تەواوی مێژووی خۆیان ھەڕاجکردووە، یان خەریکی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیانن لە ناو حیزبەکانی خۆیان و نایانەوێ دەستبەرداری پلە و پۆستەکانی خۆیانبن.!  لێرەدا جۆرێک یاخی و جۆرێکیش بە ناچاری ملکەچی زۆرەملێیی دەسەڵات دەبن. بازرگانە بە ناو یاخییەکان بە ھەوڵی کێشەنانەوە و ڕیسکی سیاسی بۆ بازرگانە گەورەکانی سیاسەت دەجوڵێن و کاردنەوەی گروپ و لیستی ھەڵبژاردن و جوڵەی شەقام ئەکەنە قەڵغانی خۆ پارێزی و دێنە کایە سیاسییەکەی ھەرێمەوە. بە واتایەکی تر دەیانەوەێ لەڕێگای بازرگانی گشتییەوە سیاسەت بکەن و لانیکەم لە بەرامبەرەکانیان کە سیاسییە بازرگانەکانن سەنگەر بگرن و بڵێن ئێمەش لەو قۆرغکارییە خاوەن بەش و ھەقین.  بازرگانە وورد و ملەکەچەکانیش کە دوو جۆرن جۆرێکیان بازرگانە ڕاستەقینە بە مۆڕاڵەکانن کە شایستەی پشگیرکردن و بەرگریلێکردنن و ھیچ چارەیەکیان نییە و دەبێت قبوڵی ئەم زوڵمەی ھێز "دەسەڵات" بکەن، دووھەمیشیان ئەوانەن کە خۆیان بەپێی پێویست بەکاریانھێناون و ئێستا دەڵێن دەبێ بوەستن و بەشەکەی خۆشتانمان بەدەنێ و قسەش نەکەن. ئەوانیش ڕێگاکانی باج و سەرانەی زوڵم و بەجێھێشتنی وڵات و دەستھەڵگرتن لە موڵک و سامانی خۆیان بۆ دەخرێتە بەردەم.  بەشی دووھەمی باسەکە جێگەی سەرنجە کە ھۆکاری درێژکردنەوە و دووبارە بوونەوەی قۆرغکاری بەشی یەکەمە بە داڕێژراوی و لە داهاتووشدا نەگەڕانەوەی مافەکانی خەڵکیشە. لێرەدا دوو دەسەڵاتی گۆڕدراو و سەپاوی دروستبوو ( سیاسی بوو بە بازرگان ) و ( بازرگانی بوو بە سیاسی) بەر یەکتردەکەون. شەڕەکەیان بەرەو پێش دەچێ، یەکێکیان داکۆکی دەکات بمێنێتەوە و گەورەتربێ، یەکێیان دەیەوێت خۆی بپارێزێ و بمێنێتەوە. ئاشکرایە کە ئێمە ئێستا لەگەڵ جۆری یەکەمدا دەژین و شەڕی ناھەقییەکانی دەکەین، بەڵام ئەوەی گرنگە و پێویستە بتوانین ڕێگربین لە دوورستکردن و سەرنەکەوتنی بەشی دووھەمە کە بازرگانی سیاسییە، کە جۆرێکی تر لە نوێبونەوی قۆرغکاری. دەبێت: جیاکردنەوە و دیاریکردنی ناو و لیستی ھەڵبژاردن و قۆرغکردنی بازاڕ و بازرگانییەکانی وڵات بەیاسایی تر و ژیرانەتر ھەڵسوکەوتی لەگەڵدا بکەین و نەھێڵین زەمینەی گرتنە دەستی دەسەڵاتیان بۆ دروست ببێ، کە بێگومان ئەمە کارێکی قورسە، چونکە ئەوان لە کەلێنی بۆشایی بوونی بەشی سیاسییە بازرگانەکانەوە دزە دەکەن و دێنەوە ناو گۆڕپانە سیاسیەکە.  وەک دەبینی نەبوونی پێداویستییەکانی خەڵکە ڕەوایەتی بە ناڕەوایی دەسەڵاتی بازرگانی دەدات و جێگەی خۆی دەکاتەوە، پێداویستی و ھەرزانی بەنزینی پێنج سەت دینارییەکە دەبێتە کاری نەکردە و لەو بۆشاییە بچووکەکەوە جێگەکەی دەبێتە جێگەی بەنزینخانەیەکی گەورە و لەوێوە دەبێتە بازرگانی سوتەمەنی گشتی و لەگەڵ دۆخە ئاساییەکەدا تێکەڵی پێداویستی ڕۆژانەمان دەبێت و دەچێتەوە دۆخی ئاسایی نەبینراو.  لێرەوە بازرگانیەکی نوێ دەستپێدەکات و لێشمان دەبێت بە سیاسییەکی نیشتیمانی و ھونەری فێڵکردنەکەشی دەبێتە ژیری بۆ بەڕێوەبردنی ووڵات.  بازرگان بۆ ئەوەی کارەکەی سەربگرێ دەبێ ڕیسک بە پارەوە بکات تا سەرکەوێ، بۆجێکردنەوەی کاڵاکەی دەبێت بڕێک پارە خەرج بکات کە لە دەستکەوتی کۆتایی و گشتیدا بۆی ببێت بە قازانجێکی بێ کۆتایی، وەک ئەو نرخە دڵخۆشکارەی ئێستا نرخی بەنزینی پێ کراوە بە پێنج سەت دینار و خەڵکیش بۆتەوە بە خاوەن ئومێدێکی نوێ.

مەریوان وریا قانع  ھەموو ئەو حوکمڕانیانەی گەیشتونەتە قۆناغی چەقبەستن و بەتەختەبوون، ئەوانەی بە ساتەوەختی بەبلۆکبوون گەیشتون، سەرەتا بەناو مێژوویەکی درێژی گوێنەگرتن و نەبیستن و نەبینیندا تێپەڕیون. بە جۆرێک ئیتر ھیچ توانایەکی گوێگرتنیان نەماوە، ناتوانن ببیستن و ببینن، بەرسڤیان بەرامبەر بە دەوروبەریان مردوە. نە دەنگی ناوەکیی دەبیستن و نە دەنگی دەرەکیی. منێکی نارسیستیی و ئەنانی نەخۆش سەرجەمی شتەکان ئاراستەدەکات و وەک سایکۆلۆژیای دەسەڵات کاردەکات.  ئەم جۆرە حوکمڕانییە پێشتر بەناو قۆناغێکی دوردرێژیی نابەرپرسیاریەت و مێژوویەکی درێژی خراپ بەکارھێنانی دەسەڵاتدا تێپەڕیوە. کەڵەکەبوونی ئەو شتانە بەسەریەکەدا تووشی ئیفلیجییەکی بونیادیی و سایکۆلۆژیایەکی وێرانکەری، کردوە. زۆرجار ئەوەی بەدەستی ئەم جۆرە لە حوکمڕانان و ئەم مۆدێلە لە حوکمڕانییەوە ماوەتەوە ھێزە، ھێزی ڕووت، ھێزی چەک و ھێزی پارە و ھێزی ترس. بەرھەمھێنانی زوڵمی بەردەوام  ئاکار و شوناسی ھەرە سەرەکیی ئەم فۆرمە تایبەتەی ھێزە. ھێزێک لە دواھەمین دەرکەوتیدا میلیشیای تایبەت دەیپارێزێت. ئەم جۆرە حوکمڕانییە تەنھا یەک زمان دەزانێت کە زمانی توندوتیژیی و فشار و سوکایەتیکردنە، زمانی بێنرخکردنی ھەمووشتێکە جگە لە ھێزی ڕووت خۆی. تەنھا توانای گوێگرتنی لە ھاوڵاتیان و دەنگەکانی ناوخۆ و دەرەوەی لەدەستنەداوە، بەڵکو سەرجەمی ئەو پرنسیپانەشی ژێرپێ ناوە کە وادەکەن حوکمڕانیی نەبێتە دوژمنی ژمارە یەکی کۆمەڵگاکەی خۆی.   زۆرجار حوکمڕانییەک کە توانای بیستن و بینینی ھەیە و دەتوانێت وەڵامێکی ئەخلاقیی بە دەنگ و وێنەکانی دەوروبەری بداتەوە، سەر بەو فۆرمانەیە لە حوکمڕانیی کە لەیەککاتدا ھەم دەربڕی ئیرادەیەکی چاکەکارن، ھەم نوێنەری ئیرادەیەکی بەرپرس. چاکەکاریی و بەرپرسیارێتیی دوو دەرکەوتی تایبەتی ئەو جۆرە لە حوکمڕانیین، کە دەبیستێ و دەبینێ و گوێدەگرێت. ئەوەی لە ھەرێمە شێواوەکەی ئێمەدا ھەیە، دابڕانی سەرتاسەریی حوکمڕانییەکەیە لە ھەردوو ڕەھەندە سەرەکییەی حوکمڕانیی: ئیرادەیەکی چاکەکار و ئیرادەیەکی بەرپرسیار.  بەڵام ئەم دۆخە بەرە و کوێ و چیمان دەبات؟ لەدەستدانی توانای بیستن و بینین و وەڵامدانەوە چی دروستدەکات؟ ئەم فۆرمە لە حوکمڕانیی لە ئاستی کورتخایەندا ھەموو پەیوەندییەکی پۆزەتیڤ لەگەڵ ئەو ژینگە ناوەکییەدا وێراندەکات کە تیایدا ئامادەیە و بەڕێوەیدەبات، ھەروەھا ھەمان کارەسات لەناو ئەو ژینگە دەرەکییەکەدا دروستدەکات کە پەیوەندار و پەیوەستە پێیەوە. ھەرچی نەبوونی بەرپرسیارێتیە دەرەنجامەکانی  لە ئاستی دوورخایەندا وێرانکەرا و ترسناک دەبێت، لە ئاستی دوورخایەندا گۆڕ بۆ خۆی و بۆ ئەو کۆمەڵگایەش ھەڵدەکەنێت کە بەڕێوەیدەبات.  ئەو شانۆگەرییە بێلەزەتەی بەرامبەر بە گیراوەکانی بادینان ئەنجامدرا، ھەڵگری ھەردوو ڕەھەندە کورتخایەن و درێژخایەنە کارەساتئامێزەکەیە. ئەم تاوانە بۆ جاری سەدەم نیشانیدین ئێمە لەبەردەم دەسەڵاتێکداین ژیانی ھاوڵاتییەکانی خۆی تەواو بێنرخ و بێبەھا دەبینێت و شتێکیش بەناوی ئیرادەی چاکەکاریی و ئیرادەی بەرپرسیاریەتەوە ناناسێت. لە دۆخێکی لەم بابەتەدا، وەک ئانتۆنیۆ گرامشی دەڵێت، دەسەڵاداران تتەنھا یەک دەرچە لەبەردەم کۆمەڵگادا دەھێڵنەوە: شەڕی دەستەویەخە.

.سەرتیپ جەوهەر لەدوای پێكهێنانی ئەم كابینەیە پێویست بوو پەیوەندی نێوان یەكێتیی نیشتیمانیی و پارتی هێور ببێتەوەو هێمنی و سەقامگیریی سیاسی بۆ كوردستان بگەرێتەوە، كەچی لەوەتەی ئەم كابینەیە دروستبووە بارودۆخی سیاسی ئاڵۆزتر بووە! بەپێی ئەو ئاماژانەی بەردەستن، پێشبینی دەكرێت لەدوای هەڵبژاردنی داهاتووی عیراق ئاڵۆزییەكان بگاتە بەغداو لێكترازانی نێوان لایەنە كوردستانییەكان زیاترو ئەو بۆشاییەی هەیە زۆر فراوانتر ببێت.  لەدوای 2017 وە شتێك لەبەغدا نەماوە بەناوی كۆدەنگی كوردو لیستە كوردستانییەكان، مەگەر لەهەندێ پرس و بایەتی دیاریكراو هەندێجار ئەندامانی كورد بەیەكەوە چوونەتە ناو هۆڵی پەرلەمان، یاخود هاتونەتە دەرەوە. ئەمجارە جگە لەوەی خواستی حزبیی بەتەواوی زاڵ دەبێت بەسەر خواستی قەومیی و ئەجێندای هاوبەشی كوردستانیی، هاوكات ئەگەری بەهێز هەیە لایەنی كوردستانی هەبێت لەگەڵ گروپ یان لایەنی عەرەبی هاوپەیمانێتی بكات لەپێناو مسۆگەركردنی پۆست و بەركەوتەی حزبیی! واتە ئەمجارە نەك هەر هیچ لێكتێگەیشتنێكی هاوبەش لەنێوان لایەنە سەرەكییە كوردستانییەكان نابێت، بەڵكو لایەنە كوردستانییەكان بۆ هاوپەیمانێتی بەسەر لایەنە عەرەبییە شیعەو سوننەكاندا دابەش دەبن!  لەماوەی چەند مانگی رابردوو چەندین وەفد لە هەرێمەوە ، لەپێناو هاوپەیمانێتی و رێككەوتنی پێشوەختە بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی كابینەی داهاتوو چوونەتە بەغدا، دیدارو چاوپێكەوتنیان لەگەڵ شیعەو سوننە بووە. قسەیەكیش هەیە پارتی و سەدرییەكان لێكتێگەیشتنێكیان هەیە بۆ پێكهێنانی كابینەی داهاتوو. تا ئێرە ئەوەی باسمكردووە هەواڵ و ئەگەرەكانی داهاتووە، بەڵام لێرەوە لەوانەیە هەموومان پرسیارو رەخنەو سەرنجی جددیمان لەسەر ئەم بارودۆخە هەبێت و پێویست دەكات وڵاممان دەستكەوێت. رەنگە پرسیارێكی گرنگ بێتە پێشەوە ئەویش ناكۆكی نێوان لایەنە كوردستانییەكان ئەوەندە زۆرو زەحمەتە تا حزبە سیاسیەكان رێككەوتن و هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنی عەرەبی بەئاسانترو باشتر بزانن؟ یان بۆچی خواستی قەومیی و داخوازیی گەلی كوردستان لەبەغدا لایەنە كوردستانییەكان كۆناكاتەوەو نابێتە هۆكاری بەیەكەوە كاركردن!؟ ئێمە خواستی قەومیمان نەماوە یان خواستی قەومی لای لایەنە سیاسییەكان بەتەواوی كاڵبۆتەوە؟ ئەی ئەگەر وانیە، بۆچی خواستی حزبی و بەركەوتەی حزبی پاڵنەر دەبێت بۆ هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنی عەرەبیی بۆ وەدەستخستنی پۆست و خواستی حزبی كەچی خواستی قەومی لایەنە كوردستانییەكان كۆناكاتەوە؟ بۆچی لایەنە سیاسیەكان ئامادەن دەیان سەردان بۆ بەغدا بكەن و لەگەڵ لایەنە شیعەو سوننەكان كۆببنەوەو لەمیدیاكانی خۆیان وەك دەستكەوتی حزبی پێشانی خەڵكی بدەن، كەچی لە كوردستان و لەناوخۆ ئامادەی كۆبونەوەیەك نین بۆ گفتوگۆی باشتركردنی حوكمڕانی و قسەكردن لەسەر مافەكانی گەلی كوردستان و رۆڵی كورد لەبەغدا؟ بگرە رەتكردنەوەی گفتوگۆو عینادی شەخسیی، وەك سەركەوتن و دەستكەوتنی حزبیی بەخەڵكی پێشانبدەن؟! بەدڵنیاییەوە پرسیارو تێبینی و سەرنجی زۆر لەوبارەوە هەن، وڵامی پرسیارەكانیش ئەوەندە زەحمەت نین، چونكە لەمێژووی گەلی كوردستان بەردەوام مێژوو خۆی دوبارە كردۆتەوە! گەستنی پەنجەی پەشیمانی دوای روداوەكان هیچ سودی نییە، توركیش دەڵێن "خۆزگە بەعەقلی كورد دوای روداوەكان" خۆ ئەگەر بیانییەكیش رابردووی گەلی كورد بخوێنێتەوەو ئەمڕۆی كورد ببینێت وڵامی دەستنەكەوێت، بەڵام ئەو پرسیارە بكات و بڵێت "ئەری كورد بۆ وادەكات".

عەبدولقادر ساڵح بە گوێرەی خاڵی یەكەمی كارنامەی دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان بۆ رۆژی (28/6/2021)، پەرلەمان ولایەتی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی درێژدەكاتەوەو درێژكردنەوەكەش لەرۆژی دوای تەواوبوونی خولی یەكەمیەوە دەستپێدەكات.. بەپێویستی دەزانم لەسەر ئەم خاڵەی كارنامەكەی پەرلەمانی كوردستان چەند سەرنجێكی یاسایی تۆمار بكەم: یەكەم: سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی بە فەرمانێكی تایبەتی هەرێمیی كە لە رێكەوتی 9/7/2013 دەرچووە دامەزراوەو، فەرمانەكەش لەهەمان رۆژەوە كاری پێكراوە، واتە ماوەی ولایەتی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی لە رۆژی 9/7/2013ەوە دەستیپێكردووەو لە رۆژی 8/7/2017 كۆتایی هاتووە، چونكە بەگوێرەی ماددەی (پێنجەم)ی یاسای دیوانی چاودێری دارایی ژمارە (2)ی ساڵی 2008 ماوەی ویلایەتەكە بۆ چوار ساڵە. دووەم: بەگوێرەی یاسا سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی ولایەتی یاسایی لە رۆژی 9/7/2017 كۆتایی هاتووەو لەسەر ئەم بنەمایەش، تەواوی ئەو بڕیارو كارە یاساییانەی ئەنجامیداوە لەڕووی تایبەتمەندێتییەوە (الاختصاص) لەكەدار بوون بە لەكەی نەبوونی تایبەتمەندێتی (عیب عدم الاختصاص) كە  بێگومان پایەی تایبەتمەندێتی لە نیزامی گشتییەو رێگەپێدراو نیە سەرپێچی بكرێت یان رێككەوتن بكرێت لەسەر پێشێلكردنی. سێیەم: بەگوێرەی خاڵی یەكەمی راگەیەنراوەكەی پەرلەمان درێژكردنەوەی ولایەتی سەرۆكی دیوان لە رۆژی كۆتایهاتنی ماوەی ولایەتەكەیەوە دەبێت بەو مانایەی كە درێژكردنەكەوە بە ئاسەواری گەڕاوەیی (أثر رجعی) لە رێكەوتی 9/7/2017 ەوە دەبێت، كە بەبڕوای ئێمە ئەمەش بۆ مەبەستی روماڵكردنی لەكەی نەبوونی دەسەڵاتی سەرۆكی دیوانی چاودێری داراییە بۆ تەواوی ئەو كارە یاساییانەی (الاعمال القانونیە) كە لە پاش 9/7/2017 ئەنجامیداوە، لەكاتێكدا هەر كارێكی یاسایی كاتێك لەلایەن دەسەڵاتێكەوە ئەنجام دەدرێت ئەوا پێویستە لەو كاتەدا ئەو لایەنە دەسەڵاتی یاسایی ئەنجامدانی ئەو كارەی هەبووبێت، نەك دواتر بەمجۆرە چارەسەری بۆ بكرێت. چوارەم: درێژكردنەوەی ولایەتی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی بەو جۆرەی باسكرا هەنگاوێكی بێ پێشینەیەو ناكرێت پەرلەمانی كوردستان وەك باڵاترین دەسەڵاتی تەشریعی  ئەم جۆرە چارەسەرانە ئەنجام بدات، چونكە بەرپرسیارێتی سەرەكی دۆخەكە لەئەستۆی خودی پەرلەمانی كوردستانەو دەبوا لە ساڵی 2017 چارەسەری بكردایە لەبەرئەوەی بەپێی ماددەی (سێییەم)ی یاساكە، دیوان سەر بە پەرلەمانی كوردستانە، گەر پەرلەمان لە دۆخی یاسایی دامەزراوەیەكی بەوجۆرە بێ ئاگا بێت، ئەوا بەداخەوە كۆی كارەكانی دیكەیشی دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە.  پێنجەم: لێرەو لەوێ هەندێك لە كەسانی شارەزاو راوێژكار هەوڵیانداوە بەوجۆرە تەكییفی ماوەی نێوان (9/7/2017 ) تاكاتی درێژكردنەوەی ولایەتی سەرۆكی دیوان بكەن بەو جۆرەی  گوایە دەكەوێتە ژێر باری تێوری فەرمانبەری فیعلی (نضریە الموضف الفعلی) لەكاتێكدا ئەم تیۆرییە بۆ حاڵەتە نائاساییەكانەو مەرج‌و رێسای خۆی هەیە، نەك بۆ حاڵەتێكی ئاسایی وەك ئەوەی روویداوە، بۆیە رێگەپێدراو نیە بۆ پەردەپۆشكردنی تەواوی كارە یاساییەكانی سەرۆكی دیوان، تیۆری فەرمانبەری فیعلی بەكار بهێنرێت.    شەشەم: بە گشتی ئەم جۆرە هەنگاوانە بەبروای ئێمە كاریگەری نەرێنی دەبێت لەسەر  شكۆی یاساكاری و رەچاونەكردنی نیزامی گشتی، چاوەروان ناكرێت دەسەلاتی تەشریعی بەم جۆرە دوای چوار ساڵ بیری بكەوێتەوە سەرۆكی یەكێك لە دامەزراوەكانی كە سەر بە دامەزراوەكەی خۆیەتی ، چوار ساڵە بە نایاسایی لە پۆستەكەی ماوەتەوە  و لە كاتی ئێستادا بەم جۆرە هەنگاوانە هەوڵبدات چارەسەری بكات.  

  یزدین حسین   هاوونشتیمانیانی خۆشەویست لە زۆربەی وولاتانی جیهان دەزگایەك و لایەنیك یان كۆمپانیایەكی باوەڕپێكراو هەیە، كە لە ژێر چاودێری دەوڵەت پشكنین و كۆنترۆڵی خۆراكی بەرهەم هاتو و هاوردەكراو دەكات بەر لەوەی ئەم خۆراكە بگاتە بازارەكان و دەستی بەكار بەر واتا هاووڵاتی دڵنیا دەكاتەوە لەوەی ئەم خۆراكەی لەبەر دەستیدایە و دەیخوات پشكنینی بۆ كراوە و دەرچووە لە تاقیگەكان و سەلامەتە بۆ خواردن. ئایا لە كوردستانیش وایە بە هەمان شێوە و فلتەر و ستاندەراتی جیهانی دادەڕوات؟ ئایا ئێمەش دەزگایەكی كوالیتی كۆنترۆلی وامان هەیە كە ئەم جۆرە پشكنینانە بكات؟ بەرێزان خۆش بەختانە چواردە سال لەمەو بەر لە بەرواری (1-5-2007) دەزگای كوالیتی كۆنترۆل لە هەرێمی كوردستان دامەزرا لەسەر دەستی بەرێز (د.موئید عبد الرحمان قۆجی) دوای گەرانەوەی لە وولاتی كەنەدا وەك پسپوڕێك هەڵسا بە دامەزراندنی ئەم دەستەیە كە ئامانجی سەرەكی تێیدا چاودێری كوالیتی كاڵا و بەروبوومە ناوخۆیی و هاوردەكراوەكان بوو، دوای رەزامەندی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر خەرج كردنی بوجەیەكی چەندان ملیون دۆلاری بۆ دورست كردنی بینایە و دامەزراندنی تاقیگە و پیداویستیەكانی تر كە تەنها لە ساڵی (2009) بری پێنج ملیون دۆلار بۆ كرینی ئامێرەكان خەرج كرا كە بۆ پشكنینی خۆراك بە باشترین شێوە و بە ستاندەراتی جیهانی بكرێت وە ناردنی ستافی پێویست بۆ دەرەوەی وولات بۆ بەژداری كردن لە مەشق و خولی فێربوونی بەكار هێنانی ئامێرەكان كە ستافی دەستەكە نزیكەی سەد كارمەند دەبوون حكومەت دایمەزراندن.دواجار خۆش بەختانە دەست بەكار بوون هەڵسان بە پشكنینی خۆراكی هاوردە كراو لە خالە سنورییەكان دوای دەرچوونی ئەنجامی پشكنین و هێنانە ژوورەوەی ئەم خۆراكانەی كەوا شیاون و تەندورستن بەگوێرەی مواسفاتی رێگە پێدراو (شایەنی باسە كە پێشووتر پشكنینی خۆراك وەزارەتی تەندورستی خۆی ئەنجامی ئەدا و سەر بە لێژنەكانی ئەوان بوو) دوای بەردەوام بوون بۆ چەند سالێك ئەم دەزگایە كارێكی یەكجار باشیان ئەنجام دا، رێگریەكی چاكیان لە هێنانی خۆراكی خراپ و ماوە بەسەرچوو گرت و ئەیان گەراندەوە و بگرە هەلسان بە لەناو بردنی هەزاران تۆنی ئەم خۆراكە بەسەرچووانە! بەلام دواتر چی روویدا؟! بە داخەوە زۆرێك لە هاوردەكەرانی كۆمپانیاكانی خۆراك لە هەرێمی كوردستان كەسانی بەرپرس و دەست رۆیشتووی سەربە هەردوو حزبی دەسەلات لەپشتەوەن كە بەهیچ شێوەیەك رازینین هیچێك لەم خۆراكانە بگەرێندرێنەوە و بارەكانیان داخیل نەبیت جا بەهەر بیانویەك بێت تەنانەت لە پشكنینیش دەرنەچێت (رێزم بۆ بازرگانی دلسۆز و ویژدان پاك). چەندین جار ئاگا دار بووم هەولی دانی بەرتیل و رەشوەیان دەدا بە داخیل كردن و گۆرینی ئەنجامی پشكنین! خوش بەختانە سەركەوتوو نەبوون تەنانەت دوا هەوڵیان ئەنجامدانی هەڕەشە بوو گەر بارەكان داخیل نەكرێن! بەلام بێ سوود بوو. دوای بێ ئومێد بوون هەڵسان بە هەوڵدان بۆ گەراندنەوەی پشكنینی خۆراك بۆ سەر وەزاڕەتی تەندورستی و دەرهێنانی لە ژێر دەستی كوالیتی كۆنترۆل كە دوای چەندین جار پلانەكانیان سەری گرت و بە بریارێكی وەزارەتی پلاندانان پشكنینی خۆراك گەرێندرایەوە سەور وەزارەتی تەندورستی (خۆی بەگوێرەی دەستور دەبێت سێ دەستە سەر بە خۆبێت كە ئەمانیش دەستەكانی نەزاهە و هەلبژاردن و دەستەی كوالیتی كۆنترۆل نابێت سەر بە هیچ وەزارەتێك بن) وە هێنانی چەند كومپانیایەك یەكێك لەمانە كۆمپانیای نیو ستاندەر لە مەرزی ابراهیم خلیل پارێزگای دهۆك دووانی تر لە سلیمانین و بۆ پشكنین و پێدانی شەهادەی دەرچوون و داخیل كردنی خۆراك! خۆی پێویستی بەم كۆمپانییایە نە ئەكرد چونكە دەزگای كوالیتی كۆنترۆل توانای پشكنینی هەموو جۆرە خۆراكیكی هەیە بەم ئامێرە گران بەها و پێشكەوتوانەی و ستافی لێهاتوی كە هەیەتی بەلام ئەم كارە لەبەر ئامانج و بەرژەوەندی تایبەتی هەردوو حزبی دەسەلات و كەسی گەندەل كرا! من وەك پسپۆرێك و بەگوێرەی زانیاری و بەدواداچونەكانم لە سالی (2014) وە هیچ پشكنینی خۆراك لەم دەزگایە ناكرێت ! كاری ئیستای كوالیتی كۆنترۆل تەنها پشكنینی مەوادی پاكەرەوە و مەوادی كارەبایی و كەرستەی بیناسازی و كەلوپەلی پەراوگە و چەندین شتی تر جگە لە خۆراك كە ئەمەش گرنگترینە و پەیوەندیەكی راستەوخۆی بە تەندورستی هاولاتیانەوە هەیە، بەداخەوە ئەم هەموو ئامێرە پێشكەوتووە كڕاون بە چەندین ملیۆن دۆلار ئێستا لەتاقیگەكان تۆزی لەسەر نیشتووە و بەكار نایەت بۆ پشكنینی خۆراك. لەكۆتاییدا ئەمەوێت بلێم گەر چاوێك بە بازاڕەكانی هەرێمدا بخشێنین ئەبینین جۆرەها خۆراكی خراپ و بێ كوالیتی و ماوەبەسەرچوو هەن و هاووڵاتیان بەكاری دەهێنن كە ئەمەش كاریگەرییەكی راستەوخۆی لەسەر تەندورستی هاووڵاتیان دورست كردووە! ئامارەكان نیشانمان ئەدەن رۆژ بە رۆژ رێژەی نەخۆشیەكان بە گشتی لە كوردستان ڕوو لە هەڵكشانە بە تایبەتی نەخۆشی شێرپەنجە بە نموونە كە تەنها لە سەرەتای پێنج مانگی ئەمساڵ 2021 ژمارەی 1517 كەس توشی نەخۆشی شێرپەنجە بوون لە نەخۆشخانەی هیوا لە شاری سلیمانی كە 80% خەلكی شاری  سلێمانین وە 76 لەمانە منداڵن، ئەمە جگە لە نەخۆشخانەكانی تری هەولێر و دهۆك و نەخۆشخانە تایبەتەكان و ئەمانەی كە تۆمار نەكراون گەر هەژمار بكرێت بێگومان رێژەكە زۆر زیاترە لەوەی پێشبینی دەكرێت. وە پشكێكی زۆری ئەم نەخۆشیانە هۆكارەكەی بۆ هەبوونی ئەم خۆراكە خەراب و بێ كوالیتییانە دەگەڕێتەوە كە ئەمەش لە ئەنجامی نەبوونی دەزگایەكی كوالیتی كۆنترۆلی سەربەخۆی نیشتمانی بۆ پشكنین و تێست و رێگری كردن لەم خۆراكە خرابانە!. •    ماموستای زانكۆ و پسپۆری خۆرك زانكۆی سەلاحەدین / كۆلێژی زانستە ئەندازیاریە كشتوكالیەكان/  بەشی پیشەسازی خۆراك

  ئاسۆ حاجی سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ئوردن، لەو بارودۆخەی ئێستا کە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پێ تێدەپەڕێ بایەخێکی زۆری هەیە، چونکە هاوکێشە سیاسیەکان خەریکە رەهەندی نوێ وەردەگرن و رەنگە سەر لەنوێ دابڕێژرێنەوە، ئوردنیش بە مەتبەخی داڕشتنی سیاسەتی ناوچەکە ناسراوە. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە نێوان دوو رووداوی گرنگ لە سەروبەندی گۆڕانکاری دایە، یەکەمیان تێڕوانین و ستراتیژیەتی نوێی کۆشکی سپیە لە روانگەی دیموکراتەکاندا، کە پێدەچێت درێژکراوەی هەمان ستراتیژیەتی سەردەمی ئۆبامابێ، کە نەرمی نواندنە بەرامبەر هێزی ڕکابەری سەرەکی ئەمریکا کە ئێرانە، لە پێناو وەدەستخستنی هەندێک دەسکەوت کە گەڕانەوە بۆ رێکەوتنامەی هەڵوەشاوەی نێوانیان دەربارەی بزاڤەکانی ئێران بۆ وەدەستخستنی چەکی ناوەکی. هەڵبژرادنی سەرۆکی نوێی ئێران ئیبراهیم رەئیسی تەواو پێچەوانەی رووداوەکانی کۆشکی سپیە، چونکە رەئیسی بە کەسێکی رادیکال هەژماردەکرێ بە بەراورد بە روحانی، ئەوەش ئەگەری ئەوە دێنێتە پێش کە سەردەمی ئۆباما و ئەحمەدی نەژاد دووبارە ببێتەوە، بەوەی ئەمریکا هەرهەنگاوێک بۆ دواوە بهاوێژێ، ئێران جێگاکەی پڕ بکاتەوە، وەک ئەوەی لە سوریا و عێڕاق و یەمەن و لوبنان روویدا. ئەو پێشهاتانە بۆ ولاتانی ناوچەکە گرنگە و ئوردنیش چەقی ئەو گرنگیانەیە، چونکە ناوەندی بەیەکگەیشتنی خاڵە هاوبەشەکانی ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبیە، هەروەها درێژکراوەی سیاسەتی ستراتیژی وڵاتانی عەرەب و سوونەیە لە مەغریبەوە بگرە تا دەگاتە میسر و پاشان سعودیە و  ئیمارات. لێرەدا پێگە و گرنگی هەرێمی کوردستان دێتە گۆڕێ لە ناو هاوکێشە سیاسیەکانی ناوچەکە، بە تایبەتیش ئەگەر سەردانەکەی نێچیرڤان بارازانی بۆ ئیمارات بەو سەردانەی ئێستای بۆ ئوردن و میوانداریکردنی لەلایەن شا عەبدوللای دووەم وێنەکە روونتر دیار دەبێ و باشتریش لە پێشهاتەکان دەگەین. نێچیرڤان بارزانی لەو گوتارە نەرم و کاریگەرەی بە هۆیەوە توانی گەمارۆ و مەترسیەکانی سەر هەرێمی کوردستان لابدا، لەهەمان کاتدا بیکاتە کلیلی کردنەوەی پرسە ئاڵۆزەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، ئێستا هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان گرەو لە سەر توانا و کارامەییەکەی دەکەن لە راگرتنی هاوسەنگی و دۆزینەوەی چارەسەری بۆ کێشەکانی عێڕاق و ناوچەکە. لەو روانگەیەشەوەیە کە گوێ لە بۆچوونەکانی دەگیرێ و هاوبەش دەکرێ لە داڕشتنەوەی هاوکێشەکان و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ پێشهاتەکان

پەیكار عوسمان یەکێ لە ماناکانی حوکمڕانی، قۆرخکردنی چەكە. ئەوەی کە کۆمەڵگا لە چەك داماڵرێ و چەك تەنیا بەدەست دەوڵەتەوەبێت. کەچی حوکمڕان و دەوڵەتمەدارەکانی ئێمە، خۆیان کۆمەڵگایان پڕکردوە لە چەك و میلیشیا!   لێرەشدا ئەو پرسیارە دێتە پێش، ئەرێ بەڕاست، حیزبەکانی ئێمە چییان ئەوێت؟ ئەگەر حوکمیان ئەوێ، دەی ئەلف و بێ ی حوکمڕانیی، دۆخی چەك و میلیشیا قبوڵناکا، ئەگەر خراپترین جۆری حوکمڕانییش بێت. ئێ باشە ئەمەی ئێمە، بۆچی ئەو ئەلف و بێ و سەرەتایەی نیەو خۆی بەرهەمهێنەری چەكدارو میلیشیایە؟ وەڵامەکەی زۆر ئاسانەو هەر ئەوەیە کە لە ئەساسەوە ئەمەی ئێمە، حوکمڕانیی نیە. حوکمڕانیی نیە لە ئاستە زۆر نزم و خراپەکەشیدا، بەڵکو هەر تەنیا دەسەڵاتدارییەکی ڕووت و قووتەو هیچی تر.  سەدام و قەزافی، خۆیان خێڵەکانیان چەکدار ئەکرد، بەڵام لە هەمان کاتیشا، کەس بۆی نەبوو چەقۆیەك لە گیرفانیدابێ و میلیشیا سەرنەکەوتبوو بەسەر دەوڵەتداو هێز سەرنەکەوتبوو بەسەر یاسادا. ئاخر ئەو دوو دەعبایە، بە هەموو ناشرینییەکانیانەوە حوکمیان ئەکرد، بەڵام ئەمەی ئێمە، تەنیا سوڵتەیەو هێشتا نەبووە بە حوکم. ئا لێرەشەوەیە کە دەسەڵاتدارەکانی ئێمە، چەکیان بەرەڵاکردوە، چونکە چەك، هێزو دەسەڵاتیان ئەداتێ و بێ سنوریان ئەکات، بەڵام حوکم سنورداریان ئەکات!  تەنانەت مافیاکانیش سڵ لە چەکی بەرەڵا ئەکەنەوەو حەز ئەکەن چەك هەر لای خۆیان بێت. تەنانەت دیکتاتۆرو ملهوڕەکانیش لەناو کۆنترۆڵدا چەك ئەبەخشنەوە نەك لەناو بەرەڵاییدا. لەڕاستیدا ئەوەی ئێمە لە هیچیان ناچێ. مافیاگەرییەو لە مافیاگەرییش ناچێ. ملهوڕییەو لە هی ملهوڕەکانیش جیاوازە. ئەوەی ئێمە شتێکی زۆر سەرەتاییەو هەر غەریزەی زاڵێتی ناو نەفسی ئینسانە، لە بەرگی حیزب و حکومەت و سیاسەت و "شتە گشتییەکاندا" خۆی نمایش ئەکاو هێشتا نەگەیشتۆتە قۆناغی حوکم، کە بڕێك هۆشیاریی گشتی تێدایەو شتێکە لە سەرو غەریزەی هێزو سوڵتەوە!   لە عێراقدا سونەکان، عەقڵی حوکمدارییان هەبوو، بۆیە توانییان سەدەیەك حوکمی عێراق بکەن، ئەگەر بە شیوازە هەرە ڕەق و خراپەکەشی بێت. بەڵام کوردو شیعە، عەقڵی حوکمیان نیەو تەنیا حەزێکی سەرەتایی هێزو زاڵێتییان هەیە، بۆیە ئەوەی کە ئەیکەن، تەنانەت ناچێتە خانەی حوکمداریی خراپیشەوە!  سی ساڵ تەجروبەی هەرێم و بیست ساڵیش تەجروبەی عێراقی نوێ، لەڕاستیدا تەجروبەی دەسەڵاتە نەك حوکم، بۆیە میلیشیاکان هەر زیائەکەن و بەهێز ئەبن، دامودەزگاو سوپاش هەر لاوازو بچوك ئەبنەوە. "حوکم" بەو مانایەی کە لە خراپترین دۆخیشیدا، ڕەهەندی گشتی تێدایەو "سوڵتە" بەو مانایەی کە تەنیا حەزی زاڵبوونی ناو دەروونی تاکەکانە، بووە بە پەرت و گروپ و هاتۆتە ناو فەزای گشتی، بەڵام لەڕاستیدا ڕەهەندە گشتییەکەی موزەییەفەو ڕاستەقینە نیەو هێشتا دروستنەبووە!  "سوڵتە" بە مانای حەزی شەخسی ئینسان بۆ تەسەڵوت و خۆسەپاندن و زاڵێتی. حوکم بە مانای، تۆزێ زیاتر لە حەزو غەریزە تایبەتەکان و پەڕینەوە بۆ ڕەهەندە گشتییەکان. غەریزەی سوڵتە، ئەوەیە کە نایەڵێ هاوبەشی دروستببێ و عەقڵی حوکم ئەوەیە، کە ئەگەر لە ئاستێکی نزمیشدابێت، بڕێك هاوبەشی دروستئەکاو تۆزێ دەوڵەتییانە کار ئەکات. تەنانەت لە فۆڕمە هەرە ناشرین و قێزەونەکەی بەعسیشدا، تۆ حوکمت هەیە نەك سوڵتە، چونکە دامودەزگات هەیە نەك هێزێکی ڕووت و قووت. بەڵام ئەوەی ئێمە هەر غەریزەیەکی ڕووت و قووتی هێزە، بۆیە سەرکردەکان، لەبری سوپایەك بۆ وڵات، هەر یەکەو سوپایەکی بۆ خۆی دروستکردوە! سوڵتە غەریزەیەکی سەرەتایی و گرێیەکی دەروونی ئینسانەکانە، بۆیە هەر لە چوارچێوەی (خۆم و خوێن و خێڵ) دەرناچێ و ناپەڕێتەوە بۆ ناوچەی ڕەهەندە گشتییەکان. ئا لێرەوەیە کە سەرکردەیەکی هەرە خوێنەواری ئێمەو سەرکردەیەکی هەرە نەخوێنەواری ئێمە، هەردوکیان دواجار هەر ئەبنەوە بە باوکی مناڵەکانی خۆیان و میراتی کەسییان لێ بەجێ ئەمێنێ، نەك کولتوری دەوڵەتی و دامەزراوەیی و حوکمداریی! ئێمە مەزڵوم و داگیرکراوی چوار دەوڵەتی ستەمکارین، بەڵام هەرکات لە یەکێکیان نەجاتمان ئەبێت، لە ڕووی بەڕێوەبردنەوە دۆخمان خراپتر ئەبێت نەك باشتر. چونکە لەڕاستیدا لەم ڕەهەندەوە پاشەکشێ ئەکەین و ئێمە لە حوکمەوە دێینەوە بۆ سوڵتە. هەر بۆیە کورد تا شۆڕشی هۆشیاریی نەکات، تەقوتۆقەکانی هەر زەرەرە تەنانەت لە کاتی سەرکەوتنیشیدا!  شۆڕشی هۆشیاریی بەو مانایەی کە هیچ شتێك لە دەرەوەی بازنەی ڕەخنەو پرسیاردا نەبێت، تەنانەت خودی شۆڕشیش. واز لەوە بێنە، ئەرێ بەڕاست ئەوە هەر میلیشیاو خێڵ و حیزبەکانن کە زوو زوو بەر ئەبنە یەکتر، یان منو تۆی هاوڵاتیش؟ ئەوە هەر مناڵە مەسولە، لەسەر هۆڕنێکی سەیارە خەڵك ئەکوژێ، یان دوو سایەقی ئاساییش؟  لەڕاستیدا ئینسانی کورد، لە سەرۆکێکەوە تاكو بەقاڵێك، هەمووی پێویستی بە پەروەردەبوونە لەسەر عەقڵیەتی یاساو دەوڵەتداری و هەموومان هێشتا غەریزە کەسییەکانمان زاڵە بەسەر هۆشیارییە گشتییەکانماندا. خۆ ئەو دوو بنەماڵەیەی لەسەر دەسکە کەرەوزێ یەکتریان بڕییەوە، مناڵە مەسول نەبوون!  ڕاستە ئەوە دەسەڵاتە کە فەزای هێزو کەڵبەو جەنگەڵی خولقاندوەو فەزای یاساو حوکمڕانیی فەراهەم نەکردوە، بەڵام تازە قوڕەکە گشتییەو لەوە گەورەترە کە تەنیا لە مەسول و مناڵە مەسولا کورتیکەینەوە.  کورد لە عەقڵەوە لە کێشەکانی ڕزگاری ئەبێت. یەکێ لە کێشەکانی کوردیش چەکە. چەك لە هەموو فۆڕمەکانیدا. لە چەکی شۆڕشەوە تاکو چەکی جاش و چەکی حیزب و چەکی خێڵ و چەکی حکومەت و چەکی هاوڵاتی.. هەمووی پێویستی بە تێگەیشتنێکی ترو ڕێکخستنەوەیەکی ترەو کورد تاکو چەك نەخاتە ژێر پرسیارەوە، دنیاکەی ناکەوێتە ناو گۆڕانەوە. "هێز" غەریزەیەو قۆناغی پێش عەقڵ و هۆشیارییە. کوردیش یەکسەر لە چەکەوە دەسپێئەکاو چەکیش یەعنی هێز، هێزیش یەعنی ناعەقڵ و کە لە چەکەوە دەستتپێکرد، ئیتر ناتوانی بچیتە سەر عەقڵ. بەڵام کە لە عەقڵەوە دەستتپێکرد، دواتر هەر ئەچیتە سەر چەك و هێز، چونکە ئەوەش بەشێکە لە هاوسەنگی و ڕێکخستنی دنیاکە، بەڵام ئەوکات ئەچیتە سەر چەك و هێز لە شوێنی خۆیدا، نەك لەوێدا کە ببێتە بەدیلی عەقڵ و مەکینەی گەمژەیی! دڵسۆزترینی ئێمەو جاشترینی ئێمە، لە گرێ ی چەکدا فەرقییان نیەو هەردوکیان بۆیان ناکرێتەوە. خێڵ و حیزب و سەرکردەو کەسێکی ئاسایی، هیچیان لەوسەرەوە ناچنە سەر هێز، بەڵکو هەر لەمسەرەوە لە هێزەوە دەستپێئەکەن و ئیتر هەموویان ئەبنە بکوژی عەقڵ و هاوبەشی گەمژەیی. لەخۆڕا نیە کە شتێکی زەبەلاحمان هەیە بە ناوی ئەدەبی بەرگری، بەڵام دوو دەقی ڕەخنەیی گەورەمان نیە لەسەر چەك و شۆڕش! چونکە هێشتا بەگشتی لە غەریزەی هێزو مانەوەداین، کە غەریزەیەکی سەرەتایی و ئاژەڵییەو نەپەڕیوینەتەوە بۆ قۆناغی هۆشیاریی گشتی و دەزگایی، کە ناوچەی عەقڵی مرۆییە.  یەعنی شتەکە گشتییەو سەقافەتی ئێمە، هێشتا سەقافەتێکی هێز سەنتەرەو هێشتا عەقڵ سەنتەرنیە. لەوێشدا ئیتر ئەوە تەنیا حیزبەکان نین، کە دایمە لەسەر پێن بۆ شەڕێکی ناوخۆ. بەڵکو دوو کەسی ئاساییش، لەسەر سادەترین شت، ڕەنگە یەکتر بکوژن و منو تۆش لە فەیسبوکەوە، هەر بەر ئەبینە یەكترو هەر لە دۆخی شەڕداین. دۆخی شەڕیش ئەوەیە کە بوارێکی بۆ گفتوگۆ تێدانیە، چونکە لە عەقڵەوە دەستی پێنەکردوەو یەکسەر لە هێزەوە دەستی پێکردوە! مەسەلەی نەخۆشخانەی هیوا، تەنیا ساتێکی ئیحساسیی نەبوو، بەڵکو ساتێکی هۆشیارییش بوو. چونکە ئەو ساتە دەگمەنەبوو کە نەیکردین بە دوو بەرەوە وەکو هەموو شتەکانی تر. بەڵکو هاوبەشییەك خولقا، کە جیاوازەکانی کۆکردەوەو ئەمەش ساتی  هۆشیارییەو تەنیا هۆشیاریی ئەتوانێ "ئازادانە" جیاوازەکان، لە بازنە بچوکەکەی خۆیان دەرکاو بیانباتە ناو بازنەیەکی گەورەو گشتییەوە.  چەکیش پێویستی بە ساتێکی هاوشێوەیەو تۆ کە لە تەنیشت میلیشیایەکەوە قسە بە میلیشیایەکی تر ئەڵێ ی، لەڕاستیدا ئەوە ڕەخنەو هەڵوێست نیەو ئەوە عەقڵ نیە کە قسە ئەکات، ئەوە هەر غەریزەی هێزە قسە ئەکاو ئەیەوێ هێزەکەی تر ببەزێنێ. ئەوە هەر بەرامبەرکێ و بازنە بچوکەکەیەو نامانباتە ناو هاوبەشییەکی گشتیی.  یاخود ناکرێ خۆم لەماڵەوە چەکم هەبێ و قسە لەسەر چەکی حیزب و فەوجی فڵان بکەم. بەڵکو قسە لەوێدا جێئەگرێ، کە من خۆم لە چەك داماڵیبێ ئینجا قسە لەسەر دەرەوەی خۆم بکەم. ئینسان سوڵتانی خۆیەتی و کردنی ئەوەی کە ئەتوانیت بیکەیت، پێشئەکەوێ بەسەر قسەکردن لەبارەی ئەوەوە کە ناتوانیت بیکەیت و  دەسەڵاتت نیە بەسەریدا. ئەگەریش هەریەك بە پاساوی خۆپارێزی شەرعیەت بدا بە چەکەکەی ماڵەوەی خۆی، ئەمە ئەچێتە خزمەت دۆخی میلیشیاگەریی و ئارگۆمێنتەکەی مافیاکان بەهێز ئەکات. دەی خۆ حیزبەکان و مەسولەکان و خێڵەکانیش، هەر بە پاساوی خۆپارێزی، دەستیان لە میلیشیاکانیان بەرنابێ! دواجار ئەگەر پێتوایە لە مەسول ناشرینتر بوونی نیە، لە هەڵەدایت. چونکە هەیەو لە مەسول ناشرینتر مناڵی مەسولە. دۆخی ئێمەش خراپ نیە، بەڵکو زۆرخراپە. خراپ سەردەمی باوکەکانبوو، زۆر خراپ ئێستایەو سەردەمی مناڵەکانە. سەردەمی باشیش سەردەمی هۆشیاری و بەتاڵکردنەوەی سیحری چەك و شۆڕشە، بۆئەوەی هەر لە سەرچاوەوە سیحری "باوك و مناڵ" پێکەوە هەڵوەشێتەوەو عەقڵ سەرکەوێ بەسەر هێزدا. بەجۆرێك کە ئیتر لەملاوە سەرە نەگیرێ بۆ سێڵفی گرتن لەگەڵ کوڕی فڵان و لەولاشەوە لەسەر کچی فڵان جەنگی واترلۆ هەڵنەگیرسێ!

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا    وه‌ك  له‌ئه‌نجامی راپرسییه‌كان و له‌‌لایه‌ن زۆر له‌ ناوه‌نده‌ سیاسییه‌كان و ماسمیدیا‌كانی ناوخۆی ئێران و جیهانیشه‌وه‌ باس و پێشبینی ده‌كرا، ئیبراهیم ره‌ئیسی، دواجار كێبه‌ركێی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری ئیسلامی ئێرانی له‌ ركابه‌ره‌ هاوڕێبازه‌كانی، موحسین ره‌زائی و ئه‌میر حسێن هاشمی و، ركابه‌ره‌ ریفۆرمخوازه‌ تاقانه‌كه‌‌، عه‌بدولناسر هیممه‌تی، برده‌وه‌.    ره‌ئیسی، وه‌ك دوێنێ رۆژنامه‌ی(كه‌یهان)ی نزیك له‌ نووسینگه‌ی‌ رابه‌ری باڵای كۆماری ئیسلامی نووسیبووی، توانی متمانه‌ی نزیكه‌ی 18 ملیۆن ده‌نگده‌ری وڵات به‌ده‌ستبهێنێت كه‌ ده‌كاته‌ 62%ی ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ی كه‌ بایكۆتیان نه‌كردو به‌ پیر بانگه‌وازه‌كانه‌وه‌ چوون و به‌شدارییان له‌ پرۆسه‌كه‌دا كرد، ئه‌و رێژه‌یه‌ش، وه‌ك رۆژنامه‌ی(سازنده‌گی)ی ئێرانی، كه‌ نزیك له گروپی خوالێخۆشبوو ئه‌كبه‌ر هاشمی ره‌فسه‌جانییه‌و ده‌نگده‌رانیان له‌ دژی ره‌ئیسی هانده‌دا، كه‌م سه‌رۆك هه‌بووه‌ كه‌ له‌ یه‌كه‌م خولدا به‌ده‌ستی بهێنێت. ‌   ئه‌م سه‌ركه‌وتنه‌، چه‌ند رووداوێكی مه‌عنه‌وییه‌ بۆ هه‌شته‌مین سه‌رۆك كۆماری ئێران كه‌ ره‌ئیسییه‌، ئه‌وه‌نده‌ش ده‌ستپێكی سه‌رده‌مێكی نوێیه‌ له‌ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌ربه‌ره‌كانییه‌كانی وڵاتدا، سه‌ره‌تای حساباتی وردو بیركردنه‌وه‌یه‌ له‌ به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌ركێكی سه‌خت له‌‌ وڵاتێكدا كه‌ تیایدا له‌كۆی 59 ملیۆن هاووڵاتی كه‌ مافی ده‌نگدانیان هه‌یه‌ ته‌نها ده‌توانی 30%ی ئه‌و ده‌نگانه‌ ببه‌یته‌وه‌و نزیكه‌ی 70%یشیان، یان ده‌نگت پێ نا‌ده‌ن، یان پرۆسه‌كه‌ ره‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌!‌، ئه‌وه‌ش به‌هۆی سه‌رله‌نوێ بڕیاری بایكۆتی زیاتر له‌ نیوه‌ی ده‌نگده‌رانی وڵات بۆ پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن، كه‌ وه‌ك هه‌ندێ له‌ چاودێرانی ناوخۆی كۆماری ئیسلامی و دنیای ده‌ره‌وه‌ش‌ ده‌یڵێن، به‌ڵگه‌ی گوزارشتێكی دیموكراتییانه‌یه‌ له‌ ناڕه‌زایی گه‌لانی ئێران، ئه‌گه‌ر نه‌وترێ نائومێدبوونیانه‌‌ له‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان گۆڕانكاریی سیاسی دروست بكه‌ن، یان دۆخی ئابوری و ژیان و گوزه‌رانی سه‌ختی وڵات، بگۆڕن.   ده‌رچوونی ره‌ئیسی بۆ كورد_یش، رووداوێكی جێی بایه‌خه‌. بۆ كوردانی رۆژ‌هه‌ڵات، ئه‌گه‌ر كه‌میش بێت، بڕێك له‌ گره‌وی ئه‌وه‌ له‌گه‌ڵ خۆیدا ئه‌هێنێت‌ كه‌ ئیتر ده‌ستی ئاوه‌دانی و پرۆژه‌و خزمه‌تكردن به‌ به‌شه‌ كوردستانییه‌كه‌ی ئێران بگات، به‌تایبه‌تی كه‌ ره‌ئیسی به‌ڵێنی بنه‌بڕكردنی گه‌نده‌ڵی داوه‌ كه‌ كوردانی رۆژهه‌ڵات به‌ ده‌ستییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن، له‌گه‌ڵیدا كه‌مكردنه‌وه‌ی رێژه‌ی بێكاری و كێشه‌ی فراوانبوونی بازنه‌ی هه‌ژاریی چین و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی له‌ ئێران، هه‌روا ره‌خساندنی هه‌لی كارو نه‌هێشتنی جیاكاریی نه‌ژادی. هه‌موو ئه‌مانه‌ش وه‌كچۆن به‌ڵێن و مژده‌ی هه‌ڵبژاردنن، ئاوهاش لای به‌شێك له‌ كوردانی رۆژهه‌ڵات، ئه‌گه‌ر به‌ ناچاری و به‌ ئومێدێكی كه‌میشه‌وه‌ بێت، چاوه‌ڕوانی و گره‌ون‌.  بۆ به‌شه‌ سیاسییه‌كه‌ی كوردانی رۆژهه‌ڵات كه‌ زۆرینه‌ی ره‌هایان له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاتن، رووداوه‌كه‌ ته‌نها درێژكراوه‌ی رابردووه‌. له‌ گوتاری ئه‌واندا وا نابینرێت كه‌ سه‌رۆك كۆماری نوێ له‌ قۆناغی خاته‌می و نه‌ژاد و روحانی زیاتری پێ بێت بۆ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان ئه‌گه‌ر دۆخه‌كه‌ ئاڵۆزتر نه‌بێت. ئه‌م گوتاره‌ ئه‌گه‌رچی زیاتر زاده‌ی هه‌ڵوێستێكی به‌رهه‌ڵستكارییه‌، به‌ڵام له‌ رووی سیاسییه‌وه‌ به‌ مانای ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ هه‌موو ده‌رگاكانی گفتوگۆ و دانوستان دابخات. هه‌ڵه‌یه‌كی سیاسییه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و پارته‌ كوردانه‌ی رۆژهه‌ڵات، له‌م پرسه‌دا، قۆناغی ره‌ئیسی تاقی نه‌كه‌نه‌وه‌، به‌ تایبه‌تی كه‌ پرسێكی وه‌ها هیچ نه‌نگییه‌كی تیا نییه‌. باشووری كوردستان، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی زیاتر له‌ 30 ساڵه‌ ده‌سه‌ڵاتێكی خۆ حوكمڕانیی هه‌یه‌، به‌ڵام له‌ كه‌م قۆناغدا هه‌بووه‌ كه‌ كه‌ناڵی گفتوگۆی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی عێراقدا نه‌بووبێ چ له‌ سه‌رده‌می رژێمی به‌عس(1968-2003)، چ له‌ قۆناغی دوای پرۆسه‌ی ئازادی.   ئه‌زموونه‌كه‌ بۆ كانتۆنه‌كانی رۆژئاوای كوردستانیش هه‌ر وایه‌. له‌وێ ده‌سه‌ڵاتی رژێمی سوریا هه‌مان ده‌سه‌ڵاته‌، به‌ڵام كه‌ناڵی ناوبه‌ناوی دانوستان و ئاوئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ دیمه‌شقدا نه‌پچڕێنراوه ته‌نانه‌ت له‌و كاتانه‌شدا كه‌ ئه‌مریكییه‌كان پشتگیریی خۆیان بۆ ده‌سه‌ڵاتی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات دووپاتده‌كه‌نه‌وه‌‌‌.    كوردی باكوریش، ئه‌گه‌رچی رووبه‌ڕووی ده‌وڵه‌تێكی میلیتاری وه‌ك توركیا بۆته‌وه‌، به‌ڵام ده‌ستبه‌رداری خه‌باتی سیاسی و په‌رله‌مانیش نییه‌ له‌ناو پرۆسه‌ی سیاسیی وڵاتدا، بۆیه‌ هاتنی ره‌ئیسی، له‌هه‌موو دۆخێكداو به‌پێی لۆژیكی كاركردن له‌سه‌ر مومكیناتی كایه‌ی سیاسه‌ت، ده‌رفه‌تێكه‌ بۆ ده‌ستپێشخه‌ری و ئه‌زموونی دانوستانكردنه‌وه‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی نوێ و داهاتووی تاراندا، ئه‌وه‌ش نه‌ك له‌سه‌ر بنه‌مای ئایدیۆلۆژی و بیركردنه‌وه‌ی رادیكاڵانه‌، به‌ڵكو به‌ زیره‌كیی سیاسی و واقعبینی و خوێندنه‌وه‌ی هاوكێشه‌ هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، به‌تایبه‌تی تریش كاتێك ده‌بینین زلهێزێكی گه‌وره‌ی وه‌ك وڵاته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا، زۆرجار ده‌رگای گفتوگۆ و دانوستان له‌گه‌ڵ ئێرانییه‌كاندا ده‌كاته‌وه‌، بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كان و جڵه‌وكردنی هه‌ڕه‌شه‌كانیش، چاره‌سه‌ری سیاسی و ئاشتییانه‌ هه‌ڵده‌بژێرێت.               

حامید فەرازی وتاری یەک (بەشی یەک) پوختە  کوردی ڕۆژهەڵات لە ئێستا و داهاتوویەکی نێزیکدا هیچ پلان و بەرنامەیەکی ڕوونی بۆ چۆنیەتی هەڵسوکەوت لە هەمبەر ئەگەرە سیاسییەکانی داهاتوودا نییە چون لە بنەمادا خوێندنەوە و لێکدانەوەیەکی دروستی بۆ واقعی خۆی و دەروبەریی وجیهان نییە.  لە ئەگەری هەرەسهێنانی دەسەڵاتی سیاسی لە ئێراندا ـ جا بە هۆی دەستێوەردانی دەستێکی دەرەکییەوە بێ یاخود سەرهەڵدانێکی کۆمەڵایەتیی لەناکاو و بەهێز کە بتوانێ جێگای پێ لێژ کا ـ ئەوسایش هێشتا ئیمکانی ئەوە بۆ کورد نییە بیهەوێ لە چوارچێوەی ئەو قەوارە سیاسیـکولتووریە کە ناوی ئێرانە، خۆی دەرباز کا و ئاڵای سەربەخۆیی سیاسی بەرزکاتەوە، بۆیە گرنگە بۆ خۆی ڕوون کاتەوە دەیەوێ چ هەڵسوکەوتێکی لەگەڵ هێزە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی ئێستا و داهاتووی ئێران هەبێ؟ ستراتیژی سیاسی هەردووک حیزبی "حدکا و حدک" - کە لەڕاستیدا دەتوانین بەیەکەوە هەر بە "حیزبی دێموکڕات" ناویان ببەین-  لە سەر سێ کۆڵەکەی شەڕی چەکداری،  ڕووخانی ڕژیم و دامەزرانی حوکومەتێکی دێموکڕاتیکی فێدرال دامەزراوە کە لەو باروودۆخەدا، ئەو ئامانجانە بەگشتی  بەختێکیان بۆ سەرکەوتن نییە. کەواتە ڕاوەستان و پێداگریی لەسەر ئەو سێ کۆڵەکەیە، لەلایەن ئەو حیزبانەوە، تەنیا دایەرەی چالاکییەکانیان بەرتەسک دەکاتەوە و لە ناوەندی هاوکێشە و گۆڕانکارییەکانی  ئێستا و داهاتووی ئێران دووریان دەخاتەوە. پێشەکی لە کۆتاییەکانی ساڵی دوهەزار و بیستدا هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریی ئەمریکا بەڕێوە چوو و دۆناڵد ترامپ کە هیوای هەندێک لایەنی سیاسی بوو تا بێتەوە سەر دەسەڵات و کۆماری ئیسلامی بڕووخێنێ، دەنگی نەهێنایەوە. ئەگەرچی لە بە دەسەڵات گەیشتنەوەی دووبارەی ترامپیشدا هیچ مەرج نەبوو حەتمەن قەیڕانی نێوان ئەمریکا و ئێران تا ئاستی پێکدادان و ڕووخاندن پەرەی سەندبا و گەورە بووایەتەوە. ئەوا جۆ بایدن کاندیدای دێموکراتەکان دەسبەکار دەبێ تا بۆ چوار ساڵ دەوڵەتی تازە بەڕێوەببا. بەم پێیە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتە یەکگرتووەکان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوین، ئەگەرچی لە باری ستراتیژییەوە گۆڕانێکی بنەڕەتی بە خۆوە نابینێ، بێگومان لە هەندێ بواردا هێندێک جیاوازیی لەگەڵ سیاسەتەکانی دۆناڵد ترامپدا دەبێ کە دەتوانێ کاریگەریی لە سەر چارەنووسی خەڵکی ئێران و گەلی کورد دابنێ. ئەم وتارە خوێندنەوەیەکە لەسەر سیاسەتی کوردی ڕۆژهەڵات، ئەو پلان و پڕۆژە سیاسییانەی کوردی ئەم پارچەیە، پاش دۆڕاندنی کۆمارییەکان و جۆرێک تێپەڕبوونی قۆناغی  ترامپیسم یا لانیکەم بەسەرهاتنی نۆرە دەسەڵاتی دۆناڵد ترامپ، دەتوانێ هەیبێ. هەروەها توێژینەوەیەکە لە هۆکارەکانی ئەو جۆرە سیاسەت کردنەی کۆمەڵگای کوردی لە ساڵانی ڕابردوودا، بە حیزب و ڕێکخراوە و سیاسیی و نوخبەکانیەوە، بە شێوەیەک کە دەیەوێ بەگشتی خوێندنەوەی کوردی ڕۆژهەڵات بۆ ڕووداوە سیاسییە ئێرانی و جهانییەکان بداتە بەر باس و لێکۆڵینەوە.  پرسیاری سەرەکی ئەم توێژینەوە ئەوەیە کە لەمەدوا پلان و پڕۆژەی سیاسیی کورد لەم پارچەی کوردستان، بۆ دەستەبەر بوونی ماف و بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لە داهاتوودا چ دەبێ و چۆن دەیەوێ خۆی لەگەڵ ئەو دۆخەی پاش هاتنە سەرکاری دەوڵەتی جۆبایدن بگونجێنێ؟ ئەوە ڕاستییەکی حاشا هەڵنەگرە کە ئێستا پڕۆسەی ڕێفۆرم لە ئێراندا شکستی هێناوە و هیچ هیوایەک بۆ کرانەوەی فەزای سیاسی لە ئارادا نییە تا کوردیش بتوانێ لەو فەزایەدا خۆی ببینێتەوە. لە لایەکی ترەوە ئەو حوکومەتە ئێستا لەسەر دەسەڵاتە، جارێ نیشانەکانی خێرای ڕووخانی پێوە دیار نییە. تەنانەت لە ئەگەری هەرەسهێنانی ئەو دەسەڵاتە سیاسییەشدا ـ جا بە هۆی دەستێوەردانی دەستێکی دەرەکییەوە بێ یاخود سەرهەڵدانێکی کۆمەڵایەتیی لەناکاو و بەهێز کە بتوانێ جێگای پێ لێژ کا ـ ئەوسایش هێشتا ئیمکانی ئەوە بۆ کورد نییە بیهەوێ لە چوارچێوەی ئەو قەوارە سیاسیـکولتووریە کە ناوی ئێرانە، خۆی دەرباز کا و ئاڵای سەربەخۆیی سیاسی بەرزکاتەوە، بۆیە گرنگە بۆ خۆی ڕوون کاتەوە دەیەوێ چ هەڵسوکەوتێکی لەگەڵ هێزە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی ئێستا  و داهاتووی ئێران هەبێ؟ گریمانە و وەڵامی سەرەتایی ئەم خوێندنەوە بۆ شا پرسیارەکەی ئەوەیە کە کوردی ڕۆژهەڵات لە ئێستا و داهاتوویەکی نێزیکدا هیچ پلان و بەرنامەیەکی ڕوونی بۆ چۆنیەتی هەڵسوکەوت لە هەمبەر ئەگەرە سیاسییەکانی داهاتوودا نییە چون لە بنەمادا خوێندنەوە و لێکدانەوەیەکی دروستی بۆ واقعی خۆی و دەروبەریی وجیهان نییە! ئەم نووسراوە بەشی یەکەمە لە وتاری یەکەمی "بەربەستەکانی سیاسەتی کورد لە ڕۆژهەڵات" کە تایبەتە بە حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران(حدکا) و حیزبی دێموکڕاتی کوردستان(حدک).  ڕوانگەی زاڵ بەسەر نووسراوەکەدا ڕوانگەیەکی ناسیۆنالیستیی ڕەخنەگرانەیە کە بە ڕاشکاویی لێکدانەوەکانی ڕێبەرایەتی حیزبی دێموکڕات( بە حدکا و حدک)وە دەباتە ژێر پرسیار و پێی وایە لە ژێر سایەی ئەو جۆرە خوێندنەوانەەدا، حیزب لەداهاتوو هەر دێتوو تووشی قەیران ولاوازی زیاتر دەبێتەوە، بەڵام لەهەمانکات پێیوایە حیزبی دێموکڕات بەهۆی سامانێکی جەماوەرییەوە کە لە کۆنەوە هەیبووە و ئێستاش بەردەوامە، لەباری پێگەی کۆمەڵایەتییەوە ئەو حیزبە  هێشتایش لەکوردستاندا قسەی یەکەم دەکا، بۆیە هەر حکوومەتێکی ئێستا و داهاتووی ئێران، ئەگەر بیەوێ بە جددی ئاوڕ لە چارەسەریی کێشەی کورد بداتەوە، کەم و زۆر دەبێ گوێی بۆ ڕابێرێ و وەکوو حیزبی یەکەمی ڕۆژهەڵاتی کوردستان،  ناچار دەبێ لەگەڵی بکەوێتە دانوستاندن. لە بەشی دووهەمی هەر ئەم وتارەدا باس لە حیزبەکانی تری ڕۆژهەڵاتی کوردستان، وەک ڕێکخراوەی کوردستانیی حیزبی کۆمونیستی ئێران(کۆمەڵە) و کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستان و پارتی ژیانی ئازادی کوردستان( پژاک) دەکرێ.  و لە وتاری دووهەمدا، کە ئەویش خۆی دوو بەشە، نووسەر بەنیازە بچێتە سەر خوێندنەوەی کۆمەڵگا و چالاکانی مەدەنی ناوخۆی کوردستان و هەروەها ئەو بەربەستە فکریی و توێژینەوەییانەی کە مێشکی نوخبەی کوردی، بە شاعیر و نووسەر وسیاسیی و ئاکادێمیسیێنەکانیەوە، داگیر کردووە و ناهێڵی لێکدانەوەیەکی واقعیانە و هەنگاوی کردەیی گونجاویان بە نسبەت پرسی سیاسییەوە لە کوردستاندا هەبێ.  لەم پێناوە و لە درێژەدا بۆ کرانەوەی زیاتری بابەتەکە هەوڵ دەدرێ سیاسەتی گشتی حیزب و لایەنە کوردییەکانی تری ڕۆژهەڵات و هەروەها بەشێک لە چالاکیی و هەڵوێستەکانی خەڵکی ئەم پارچە، نوخبە و کەسایەتییە جۆراوجۆرەکانی، وەک نموونە لە مەحەک بدرێ و خوێندنەوەی تازەیان بۆ بکرێ ، لەوێوە بەڵکوو هەنگاوێک هەڵبهێنرێ بەرەو ئەوێ کە چۆن دەکرێ کورد خۆی لە سیاسەتە کۆنەکانی هەتا ئێستای داماڵێ و بیر لە ستراتیژ و سیاسەتی تازە و کاراتر بکاتەوە پێشینەی مێژوویی ٤۲ساڵە بەشێک لە لایەن وئەجێندا کوردی خەون بە ڕووخانی کۆماری ئیسلامییەوە دەبینێ و پێی وایە ئەو ڕێژیمە لە درەنگ  و زوویەکی نەک ئەوەندە درەنگدا سەربەرەوخوار دەبێتەوە و هەلێکی مێژوویی زێڕین بۆ کورد و نەتەوەکانی تر دەڕەخسێ بێ ئەوەێ چوارچێوەیەکی پڕاکتیکی ئەوتۆی هەبێ بۆ خێراییدان بەو پڕۆسەیە و هیچ ئامادە کارییەکی کۆنکرێتیشی کردبێ بۆ ڕۆژانی پاش داڕمانی دیواری دەسەڵات. ٤۲ ساڵە کورد سیاسەتی چاوەڕوانی گرتووەتە بەر و چارەنووسی خۆی داوەتە دەست قەدەر، جا سەیریشە نەک ئەوەیە ئەو قەدەرەی پێبگۆڕدرێ نەک ئەوەشە قبووڵی کا و بیەوێ لەگەڵی ڕابێ! چاوخشاندنێک بە مێژووی ڕووداو و کردەکانی ئەو ساڵانەدا پێمان دەڵێ کە ئێمە وەک کورد هەرخەرێکین خۆمان دووپات دەکەینەوە و هیچ قسە، هیچ پلانێکی تازەمان لە ئارادا نییە بەڵکوو لە هەندێک بواریشدا تووشی گەڕانەوە و پاڕادۆکس و شەفاف نەبوون لەگەڵ خۆماندا بووین.  لەسەرەتای سەرهەڵدانی شۆڕشی گەلانی ئێرانەوە هەتا سەقامگیربوونی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی و هەتا ئێستاش بزوتنەوەی کوردی کە باری گرانی شەڕەکەی لەسەر شانی حیزبەکان و تا ڕادەیەکیش خەڵک بووە، کۆڵەکەی سەرەکیی کە ستراتیژی ئەو بزوتنەوە لەسەری ڕاوەستاوە، شەڕی چەکداری و ڕووخانی کۆماری ئیسلامی بووە. لە سەرەتاوە تا دەساڵی یەکەمی تەمەنی کۆماری ئیسلامی، هێزی پێشمەرگە ئیمکانێکی زیاتری بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ حوکومەت هەبوو بەڵام پاش تەواو بوونی شەڕی ئێران و عێراق و سەقامگیربوونی کۆماری ئیسلامی، وردە وردە پاشەکشێی هێزی چەکدار لە لادێ و شاخەکان دەستیپێکرد، بەجێهێشتنی شارەکانیش کە پێشتر دەستی پێکردبوو، هەروا دەڕۆیی و  هاوسەنگیی هێزەکان لە دژی هێزی پێشمەرگە دەشکایەوە. لە کۆتایی هەشتاکانی زایینیدا بۆمبارانی کیمیاوی هەڵەبجە، تێرۆری ڕێبەرانی سیاسی کورد و هەرەسهێنانی ئۆردووگای سۆشیالیزم لەئاستی نێونەتەوەییدا، لە باری دەروونییەوە، قورساییەکی زۆری لە سەر دڵی بزووتنەوەی کوردی دانا بە جۆرێک کە ئەو ساڵانە لە ناوەوە و دەرەوە بۆ کورد ساڵانێکی خەموکیی و دڵساردی بوو، تا سەرەتای نەوەدەکان و شەڕی یەکەمی کەنداو کە ئەمریکا هێرشی کردە سەر عێراق و هێنانە ئارای دەنگوباسی نەزمی نوێی جیهانی لە لایەن جۆرج بۆشی یەکەمەوە، بوو بە ڕۆژەڤ.  حیزبە کوردییەکانی باشووری کوردستان کە تا ئەو کاتە زۆر لاواز ببوون، هەلێکیان بۆ هەڵکەوت و سەرخۆکەوتنەوە. هەر ئەوە هیوایەکیشی خستەوە دڵی حیزبە کوردییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و هەر ئەوەش، ڕەنگە بەجۆرێک، بووە خاڵی دەسپێکێکی خراپ چون نەریتێکی ژیانەوە کە لەسەر بنەمای سیاسەتی چاوەڕوانیی و چاو لەدەستی دەرەکیی بوون دامەزرابوو. هەر ئەو سیاسەت و نەریتە کە تا ڕادەیەکی زۆر دەبووە مایەی دانیشتن و پاڵدانەوە. چون لە پڕاکتیکدا پێی وابوو کە ئێمە جارێ کارێکی ئەوتۆمان نییە بۆ کردن تا دەستێک لە غەیبەوە دێ و ڕزگارمان دەکا. کەچی هەر ئەو مەجالەی بۆ باشوور هەڵکەوت، بە پێچەوانەی پێشبینییە سەرەتاییەکان لە هەنگاوی یەکەمدا حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستانی هەرچی زیاتر سنووردار کردەوە و ئۆردووگا نشینی کردن. شایانی ئاماژە پێدانە هەر لەو ساڵانەدا زۆرترین ڕادەی ناکۆکیی و چەند بەرەکیی و لەتبوون لە ناو حیزبەکانی  ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا سەریانهەڵدا و پەرتەوازە بوون زیاتر لەجاران پەرەی ساند. لەلایەکی ترەوە هەرلەو ساڵانەدا کەمکەم جمووجووڵێک له ژێر پێستی کۆماری ئیسلامیدا بۆ چەشنێک گۆڕان لە ئارادا بوو. بەستێن و زەمینەی ئەو جموجووڵە، ئامادەکارییە پێشەکییەکانی دەوڵەتی سازندەگی بە ڕێبەریی هاشمی ڕەفسنجانی بوون کە تا ڕادەیەک ئیمکانی قسەکردن لە جیاوازی و فرەدەنگیی فەراهەم دەکرد. کە ئەوەش خۆی بووە بەستێن و پێشەکییەک بۆ بزووتنەوەی دووی جۆزەردانی ۱۳۷٦ واتە ۱۹۹۷ی زایینی. لایەنی زۆرینەی حیزبە کوردییەکان کاردانەوەیان بەو ڕووداوانەی ئەو ساڵانە درەنگ وەخت بوو چون لە نێو کۆمەڵگا نەبوون و نەیاندازانی چ باسە. ئەگەرچی دواتر هەندێک سیگناڵیان ئەرێنییان بۆ لێدایەوە، بەڵام زیاتر بە دڕدۆنگی و سەرسامییەوە سەیری ئەو پێشهاتانەیان دەکرد، چون خوێندنەوەیەکی ئەوتۆیان بۆ ڕووداوەکانی ئەو ساڵانە نەبوو، زیاتر وەکوو شانۆ و سێناریۆ دەیانبینی. ئەوان لەسەر ئەو خوێندنەوانە پێیانوابوو باڵەکانی ناو جەستەی دەسەڵات هیچ جیاوازییەکیان پێکەوە نییە. لە ڕوانگەی ئەوانەوە هەرچەشنە چالاکییەکی مەدەنی و سیاسی لەژێر سایەی ئەو دەسەڵاتەدا تەنیا دەیتوانێ تەمەنی کۆماری ئیسلامی درێژتر کاتەوە، بۆیە سەرەتا بەرنامەشیان نەبوو بۆ کەڵکوەرگرتن لەو هەلانەی ڕۆژانە دەهاتنە پێشەوە.  بەڵام لە ڕاستیدا ناکۆکیی نێوان ڕێفۆرمخواز و بناژۆخواز، شەڕی دەسەڵات و شەڕی نێوان دوو فکریش بوو. فکرێک کە بەهیچ شێوە ملی نەدەدا و پێیوابوو بە زەبر و زەنگ و سیاسەتی مشتی ئاسنی دەبێ سەقام و ئەمنیەت مسۆگەر کا،  فکرێکیش کە پێیوابوو بۆ پاراستنی خودی سیستەمی سیاسیش بووە دەبێ تا ڕادەیەک فەزاکە بکرێتەوە و جۆرە دێموکراسییەکی ئیسلامی و کۆنترۆڵکراو مەیدانی پێبدرێ. هێزە سێکۆلار و پێشڕەوەکانیش لەو نێوەندەدا بە شوێن ئەوەوە بوون مەجالێک بۆ هەناسەکێشان و ئەکتیڤ بوونەوەی کۆمەڵگای مەدەنی ببیننەوە. بەڵام هەرچی زەمان دەگوزەرا باڵی پاوانخواز هێژموونیی زیاتر دەبووەوە و زاڵ دەبۆوە بە سەر لایەنەکانی تردا. سەرەتا هێزە چەپ و سێکۆلارەکان بایکۆت بوون، دواتر ڕێفۆرمخواز و ئیسڵاحتەڵەبەکان لە مەیدان بەدەرکران، تا هەروا هات و بازنەی خودیی و ناخودییەکان بەرتەسکتر و پڕۆسەی ڕێفۆرمێک کە تازە سەرپێکەوتبوو، تەواو گەیشتە بنبەست. هەر لەو ساڵانەدا بوو کە ئەمریکا بە ڕێبەرایەتی جۆرج بووشی دووهەم هێرشی دووهەمی کردە سەر عێراق و سەدام حسێنی بە تەواوی لە دەسەڵات وەلانا. بە لابردنی سەدام حسەین لە دەسەڵات ئەو فکرەیە بەهێزتر بووەوە کە بۆگۆڕان لە ئێراندا خەڵک دەبێ چاوەڕێی دەستی دەرەکی بن. فکرەیەک کە لە شەڕێ یەکەمی کەنداو لەساڵی ۱۹۹۱ەوە ئیستارتەکەی لێدرابوو، ئینجا زیاتر پەرەی دەساند و و زۆر کەس بیریان لەوە دەکردەوە کە ئەمجار بە زوویی نوبەی هێرشکردن بۆ سەر ئێرانە.  ڕاستی خودی هەڵایسانی شەڕی کەنداو لە سەرچی بوو و هاوپەیمانانی ڕۆژاوایی بە ڕێبەرایەتی ئەمریکا، ئەوکات ئەو ئۆپەراسیۆنە گەورە و گرانەیان لەبەر چی سازکرد؟ ئەوا سی ساڵ بەسەر شەڕی کەنداو لەدژی عێڕاق تێدەپەڕێ، دەکرێ بپرسین کاردانەوەی ئەو شەڕە تا ئێستا، لەسەر فکر و مێشکی سیاسیی کورد چ بووە؟ ئایا ئەو دیاردەیە جۆرێک دڵنیایی و کەمتەر خەمیی ساز نەکرد؟ وەک بڵێی لەوەدوا ڕەوتەکە بەئارەزوو، خۆی خەریکە دەچێتە پێش و چیتر نیاز بە هیچ ڕێکخستنێک نییە؟ وادەردەکەوێ ئەم ڕوانگەیە، بەتایبەت لە بیست ساڵی ڕابردوودا هەتا ئێستایش، خۆی بەسەر چوارچێوەی فکریی بەشی زۆری سیاسیی و نوخبەی کوردی لە ئێراندا داسەپاندبێ بەجۆرێک کە کەمتر بیر لە مەجالەکانی تری خۆڕێکخستن لەناوەوە کراوەتەوە. بەڵام هێرشی ئەمریکا بۆ ڕووخاندنی سەدام هاوکات بوو لەگەڵ خولی دووهەمی سەروککۆماری موحەمەد خاتەمی و بە بنبەست گەیشتنی هەرچی زیاتری ڕەوتی ئیسڵاحات لە ئێراندا. هەربۆیە دڵساردی و نائومێدی بۆ گۆڕان لەناوەوە، زیاتر لەوەش پەرەی ساند و هیوابەستن بە دەرەوە پتر گەشەی دەکرد. لە هەڵبژاردنی سەرەککۆماری ساڵی ۱۳۸٤ی هەتاویدا خەڵکی کوردستان بایکۆتێکی بەهێز و بێ وێنەیان کرد بەڵام لەواقعدا، بەدەسەڵات گەیشتنی مەحموود ئەحمەدینژاد لەو هەڵبژڵرنەدا دۆخەکەی بۆ جودابیران بەرەو خرابتربوونیش برد، ڕێژەی دەسبەسەرکردن و لە سێدارەدان ڕووی لە زیادبوون کرد و فەزای سیاسی ئێران بۆ کورد ئەوەندەی تریش بەرسنوور و بەرتەسکتر بووەوە. ڕەنگە هەر ئەوە بەجۆرێک بووەوە هۆکار کە بەشی بەرچاوی چالاکیی کوردی ناوخۆ ـ و تەنانەت بەشێک لە ئۆپۆزسیۆنی کوردی دەرەوەی وڵاتـ بۆماوەیەک ڕوویان هەڵگەڕێتەوە بۆ ڕووداوەکانی ناوخۆی  وڵات. لە هەڵبژاردنەکانی سەرەککۆماری ساڵی ۱۳۸۸دا، خەڵک بە ڕێژەیەکی بەرچاو ڕوویانکردەوە سندووقەکانی دەنگدان تا بەڵکوو بەری دەنگهێنانەوەی دووبارەی ئەحمەدینژاد بگیردرێ بەڵام ئەنجامی هەڵبژادنەکان ئەوە نەبوو کە چاوەڕوان دەکرا و خەڵک دەیویست. مەحموود ئەحمەدینژاد جارێکی تر هاتەوە سەر کورسی دەسەڵات. دیسانەوە خەڵک دڵسارد و بێ هیوا بوونەوە و ئەو زەینییەتە سەریهەڵداوە کە هیچ مەجالێک بۆ بەشداریکردنی سیاسی لەناوخۆدا بوونی نییە. لەپاڵ ئەوەدا بەهۆی پەرەپێدانی بەرنامەی ناوەکییەوە، هەر لەو ساڵانە ئابڵووقەکان بۆ سەر ئێران، لەلایەن وڵاتانی ڕۆژاوا و ئەمریکاوە بە ڕێبەرایەتی "باراک ئۆباما" توندتر بوونەوە و جارێکی تر ئەگەری هەڵایسانی شەڕ و ڕووخانی حکوومەت ڕووی لە زیادبوون کرد. تا هاتنە سەرکاری حەسەن ڕووحانی لەساڵی ۱۳۹۲دا و دامرکانی کاتی ئاگرەکە. لەو هەڵبژاردنەشدا بەشێکی زۆری خەڵکی کوردستان وەکوو زۆرینەی خەڵکی ئێران بەشدارییان کرد چون ترس لە شەڕ و فشاری گرانی و بێ دەرەتانی برستی لێبڕیبوون. من پێموایە ئەو سالانە خەڵک لە دژواری دۆخەکەدا سەڕسام بوون و گیریان کردبوو بۆیە وەک دەڵێن: تاوێک لەتاو دووپشک پاڵیان بە ئاگرەوە دەدا و تاوێک لەتاوی ئاگر دەهاتنەوە پاڵ بە دووپشکەوە بدەن. پاش بەدەسەڵات گەیشتنی حەسەن ڕووحانی لە ساڵی دوهەزار سیانزەدا جارێکی تر هەوڵدرا تاڕادەیەک ناکۆکییەکان لەگەڵ دنیای دەرەوە کەمتر کرێنەەوە، سەرەتا کەمێکیش فەزای سیاسی لەناوەوە هێورتر بۆوە، هەروەها هەندێ چاکسازیش لە بواری ئابووریدا ئەنجام بوون بەڵام لەلایەکی  ترەوە هێزە توندڕەوەکان کاری خۆیان دەکرد و دۆخەکەش لە بنەڕەتدا خرابتر لەوە بوو، بەو ڕێفۆرمە ڕووکەشییانە ئاڵوگۆڕێکی جددی بە ئەنجام بگا. هەتا بەدەسەڵات گەیشتنی دۆناڵد ترامپ کاندیدای نائاسایی کۆماریخوازان کە هاتوو لەژێر هەموو ڕێکەوتنێکی دا و سەرسەختترین بایکۆت و ئابڵووقەکانی خستە سەر کۆماری ئیسلامی ئێران و پشتی ئابووری ئێرانی بەتەواوی لە زەوی دا. جارێکیتر نیگاکان ڕوویان لە دەرەوە کرد و دیسانەوە فکرەی چاوەڕوانی لە دەستی دەرەکی ئەمجار بە هیزتر لە جارانی پێش، سەریهەڵدایەوە. لە ڕوانگەی زۆرکەسەوە ئەگەری پێکدادانی شەڕی ئەمریکا و ئێران، لەو ڕۆ و سبەیدا بوو، تەنانەت هەندێک لە کاربەدەستانی باڵای سیاسەتی ئەمریکا وەک جان بۆڵتۆن ڕایانگەیاند کە کۆماری ئێسلامی، چل ساڵەی جێژنی سەرکەوتنی بە خۆوە نابینێ. بەڵام دۆنالد ترامپ وەک هیچکەس نەبوو، ئەو تەنیا وەک خۆی دەچوو، خۆیشی سەرەککۆمارێکی سەیر و هەمیشە چاوەڕواننەکراو بوو. دەیگوت دەوڵەتەکەی نایەوێ حوکومەتی ئێران بڕووخێنێ بەس دەیەوێ گۆڕان بە سەر کرداریدا بهێنێ. ئەگەرچی ئامانجی بەرچاوی فشارەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ئەوە بوو کارێک بکا ناڕەزایی خەڵکی ئێران لە دژی حوکومەت زیاتر پەرە بستێنێ. ئەو سیاسەتە تا ڕادەیەک کارساز بوو و لە مانگی بەفرانباری ساڵی دوهەزار و هەژدە و خەزەڵوەری ساڵی دووهەزاروو نۆزدەدا ناڕەزاییەکان گەیشتنە لووتکە بەڵام سەرکوت کران، لەوە زیاتر پەرەیان نەساند و حوکومەت توانیی کۆنتڕۆڵیان کا.  لە یەکساڵی دوایی دەسەڵاتی دۆناڵد ترامپدا، ئەمریکا ئەوەی لە دەستی هات، بۆ گوشار خستنە سەر کۆماری ئیسلامی کردی بەڵام بەو ئەنجامە نەگەیشت کە ترامپ دەیویست. نه خەڵکی ئێران بە تەواوی هەستان، نە حوکوومەتی ئێران ڕووخا و نە هاتیشە سەر مێزی دانووستاندن و ملدان بە داخوازەکانی ئەمریکا، بەڵکوو بەخت هات بە هانایەوە و بە شێوەیەکی سەیروسەمەرە زەمان ڕابرد و ترامپ لەدەسەڵات لاچوو و مەجالێکی تر بۆ حوکوومەتی ئێران ڕەخسا تا هەناسەیک بدا تا بزانێ دواتر چی بکا؟  ئێستاکە ترامپ لەدەسەڵاتدا نەماوە و جۆ بایدن ڕێبەرایەتی سیاسەتی وڵاتە یەکگرتووەکان دەکا. ئەو پێشتر وتبووی ئەگەر ببێتە سەرەککۆمار دەگەڕێتەوە بۆ ڕێکەوتننامە ئەتۆمی لەگەڵ ئێران. ئێستا ئیتر سرتەی سیگناڵ و پەیامە ئاشکرا و نهێنییەکان بۆ ڕێکەوتن، بەجوانیی دێنە گوێ و دەبیندرێن. ئەگەرچی هەڵومەرجی سیاسی نێوان ئەمریکا و ئێران لە چاو ساڵانی پێش بە دەسەڵات گەیشتنی ترامپدا گۆڕاوە و مەرج نییە مەرجەکان هەر ئەوانە بن کە ئەو دوو وڵاتە ئەو کات بۆ یەکیان دادەنا، کە ئەوەش کێشەکەی نێوانیان ئاڵۆزتر دەکاتەوە بەڵام حاشا لەوەش ناکرێ کە جارێکە بۆ ماوەیەکی نادیار حکوومەتی ئێران لەو دۆخە قەیراناوییە تێپەڕیوە و پێی ناوەتە قۆناغێکی ئاسانتر. کەچی هێشتا هێندێک کەس و لایەن هەنە، لە لێکدانەوەی ئەو بارودۆخەدا پێیانوایە، زووە جارێ قسە لە بەسەرچوونی سەردەمی ترامپ و ترامپیسم بکەین. ئەو وتەیە لەخۆیدا دەتوانێ ڕاست بێ بەو مانایە کە لەوانەیە لە خولێکی تری هەڵبژاردنەکانی ئەمریکادا، دۆناڵد ترامپ یا  کەسێکی وەک ئەو دیسان بتوانێ دەنگ بێنێتەوە و دیسانەوە بێەوێ فشار و گەمارۆکان بۆ سەر ئێران زیادتر کا، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییە کە فکرەی ترامپ و ترامپیسم پێگەیەکی جەماوەری گەورەی لە کۆمەڵگەی ئەمریکیدا هەیە، بەڵام واتایەکی جێی تێڕامانی ئەو ڕوانگەیە ئەوەیە بیهەوێ پێمان بڵێ با سەبووری بکەین تا یەکدوو خولی تریش تاکوو بایدێن و دێموکڕاتەکانیش لەدەسەڵات لاچن بەڵکوو ترامپێکی تر بێتەوە سەر کورسیی دەسەڵات، بزانین چ دەکا کە ئەوە دەتوانێ یەکێک لە مەترسییە سەرەکییەکانی ستراتیژیی سیاسیی کوردی ڕۆژهەڵات بێ چون هیوا و فۆکووسی سەرەکیی خۆی لەسەر ڕووخانی کۆماری ئیسلامی ئێران بە دەستی دەرەکی دادەنێ، هەر بەو بۆنەشەوە "زەینییەتی دەستەوەستانی و چاوەڕوانی" بە سەر ئەو فکرەدا زاڵە. کێشەی جددی ئەو فکرەیە لەوەدایە کە بەدەیان ساڵە نەیتوانیوە هێشتا دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی وەکوو دیاردەیەک کە بوونێکی واقع و درێژخایەنی هەیە، قبووڵ کا و بۆیەش تا ئێستا هیچ فکرێکی جددیی بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ ئەو واقعە و چۆنیەتی چالاکیی و هەڵسووکەوت لە بەرامبەر ئەو واقعەدا نەکردۆتەوە! چاوخشاندنێک بە سەر هەندێک هەڵوێست و لێدوانی بەرپرسانی باڵای حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەمبارەوە، هەندێ خاڵی جێی سەرنجمان بۆ ڕوون دەکەنەوە و نیشانمان دەدەن هێشتاش سەرەکیترین ستراتیژی ئەوان، چاوەڕوانی بۆ ڕووخانی حوکوومەتە بۆیە لە دەرەوەی ئەو ئاواتە، بەرنامەیەکی کارای ئەوتۆیان نییە. وەک بڵێی بە لاچوون و  جێگۆڕکێی ئەو دەسەڵاتە بە دەسەڵاتێکی دیکە بەشی زۆری کێشەکانی کورد لەئێران چارەسەر دەبن! حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران(حدکا) مستەفا هیجری لێپرسراوی گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە دیمانەیەکدا لە گەڵ تەلەفزوێنی تیشک (۱) سەبارەت بە ئاڵوگۆڕەکانی پاش هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری لە ئەمریکا دەڵێ: "گەڵانی ئێران نابێ بیر لەوە بکەنەوە کە کێ لە ئەمریکا بێتە سەرکار باشترە بەڵکوو دەبێ بیر لەوە بکەنەوە چۆن ئەو ڕێژیمە لابەرن چون بە مانەوەی ئەو ڕێژیمە هەرکەسێک لەئێران بێتە سەرکار، وەزعەکە گۆڕانێکی وا ناکات".  سەبارەت بە گەمارۆکانیش لەسەر ئێران پێیوایە: " بە گەمارۆکانی ئەمریکا، گیروگرفتێک هاتووەتە پێش کە لە ئاستی خۆیدا تەئسیری لەسەر وەزعییەتی ژیانی خەڵک داناوە بەڵام ئەوە شوێندانەرییەکەی زۆر کەمە. ئەوەی کە کاریگەری سەرەکیی داناوە ئەو وەزعییەتەیە کە ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی لە بەڕێوە بردنی وڵاتدا و ... پێکی هێناوە". لەمجۆرە لێدوانانەدا کە لە زۆر هەڵوێست و دیمانەی فەرمی تردا هەمیشە دووپات دەبنەوە، بە ئاشکرا دەردەکەوێ داڵغە و فۆکووسی سەرەکیی ڕێبەرایەتی حیزبی دێموکڕات لەسەر ڕووخانی کۆماری ئیسلامییە. وادیارە باوەڕ یا هیوایەک هەیە کە بە لابردنی ئەو حکوومەتە، زۆربەی هەرەزۆری کێشەوگرفتەکانی کۆمەڵگای ئێران و کوردستان چارەسەر دەبن.  ئەم خوێندنەوە لەخۆیدا خوێندنەوەیەکی جێی تێرامان و ڕەخنەیە. حاشا لەوە ناکرێ بەرپرسی یەکەم و ڕاستەوخۆی ئەو دۆخە کە ئێستا بۆ ئێران هاتووەتە پێش حکوومەت وسیاسەتەکانی حکوومەتە بەڵام جیاواز لەوەیکە حکوومەت تەنیا فاکتەری کاریگەر لەسەر بارودۆخی کۆمەڵگا نییە وفاکتەرەکانی تر لەجێی خۆیاندا دەتوانن گرنگتر بن، گرنگە بزانین ئێمە بە شێوەیەکی مێژوویی لەگەڵ پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتیـ سیاسیـ کولتووریدا، بەناوی ئێران، بەرەوڕووین کە بەو پێکهاتەیەوە، لەهەر چوارچێوەیەکی سیاسی تریشدا لە داهاتوو، دۆخەکە بۆ ئێمە دەتوانێ هەر بەو شێوەیە یا خرابتر لەوەش درێژەی هەبێ. ڕاستییەکەی ئەوەیە ئەو هیوایە تا ئێستا هیوایەکی پووچ بووە کە کورد دڵخۆش بێ ئەو حکوومەتە و لەوەش گرنگتر ئەو پێکهاتەیە بگوڕدرێ بە ئامانجی ئەوە کە لە داهاتوودا پرسەکەی چارەسەربێ یا دۆخێکی باشتری بۆ بەرهەم بهێنرێ. لە چل و دوو ساڵی ڕابردوودا بزووتنەوەی کورد بەو هیوایەوە ژیاوە بۆیە قەت نەیتوانیوە واقعی بوون و مانەوەی ئەو حکوومەتە و لەوەش گرنگتر ئەو پێکهاتەیە، قبووڵ کا. لەو ڕوانگەیەوە مەترسی ئەوە هەیە بۆ ساڵانێکی نادیاری تریش بیهەوێ بەو ئارەزووە سەرخۆش بێ و نەتوانێ خۆی بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ ڕاستیی و ئەگەرەکانی تر ئامادە کا.  ئاشکرایە، ئەوەی کورد لەدەستی دێ، گۆڕینی ئەو دۆخە نییە بەڵکوو گۆڕینی ئەو ڕوانگەی هەتا ئێستای خۆیەتی، تا بزانێ لەسەر عەرزی واقع، بەشێوەیەکی کردەیی چیی لەدەست دێ و دەبێ چی بکا کەمێک وەزعی باشتر ببێ؟ تەنیا بەو شێوەیە دەتوانێ هەمیشە لە مەیداندا بێ تا بتوانێ بوونی هەمیشەیی  خۆی بسەڵمێنێ. ئارگیۆمێنتی سەرەکیی ئەم وتارە ئەوەیە کە خۆخەریککردن و بە ئەولەویەت کردنی شتێک، وەک ڕووخانی حکوومەت، کە لە ئەساسدا لە کۆنتڕۆڵی ئێمەدا نییە، دەتوانێ جۆرێک کەمتەرخەمی یا سەرخۆشیی ئێستا و بێ هیوایی لە داهاتوو بەشوێن خۆیدا بێنێ.  ئاوڕدانەوەیەک لە "کامۆ" (۲) لێرەدا لەوانەیە تا ڕادەیەک بتوانێ یارمەتیدەری باسەکەمان بێ . ئالبێرکامۆ، ڕەخنەگر و نووسەری فەڕانسی، بەگشتی لەگەڵ هیوا و ئارەزوو، نێوانی زۆرخۆش نەبوو. ئەو پێیوابوو، بێهوودەیە لەخۆوە لەخەیاڵی داهاتوویەکی تاهەتایی گەشدا بین، چون ـ کامۆ بەگشتی بۆ ژیان دەیگوت ـ بڕیار نییە لەداهاتودا هیچ شتێک زۆر چاک ببێ. کەواتە دەبێ دۆخەکە وەکوو خۆی ببینین و بزانین چ ئامێر و ئیمکاناتێکمان بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لە گەڵ ئەو واقعەدا بە دەستەوەیە؟ لێرەش کاتێک گۆڕانی حکوومەت بۆ بزووتنەوەیەک، وەک ڕێباز، دەبێتە ئەولەویەت، ئەوجار کەمتر بیر لە هاوکێشە و ئەگەرەکانی تر بۆ چالاکی سیاسی دەکرێتەوە و کەمتریش ئامادەکاری دەکرێ بۆ خۆگونجاندن و کەڵکوەرگرتن لەو هەلانەی کە لە بارودۆخە جۆراوجۆرەکاندا دێنە پێشەوە. بۆیە ئەگەر بڕیار بێ گۆڕانێکیش لە داهاتوودا سەربگرێ، مەرج نییە هەلومەرج حەتمەن لە بەرژەوەندی نەتەوەدا بشکێتەوە، چونکە بۆ ڕۆیشتن بەدەم ڕەوتی ڕووداوەکانەوە، وەکوو پێویست ئامادەکاری نەکراوە.  لێرەدا گرنگی ڕۆڵی ڕێکخستن ئێجگار بەرچاوە. وەک "هانتینگتۆن" (۳) دەڵێ: لەو جیهانەی هەردەم لەگۆڕاندایە،  کەسانێک بەسەر داهاتوودا سوارن، کە لەهەرحاڵدا ڕێکخستنیان بە سیاسەتی خۆیان داوە! هەر وەها دەتوانین بڵێین، گەمارۆکانی سەر ئێران شوێندانەرییان زۆر زیاتر لەوەیە کە لەو دیمانەدا ئاماژەی پێدەدرێ. لە چەند ساڵی رابردوودا جگە لەوەی کە برسێتی و بێکاری برستی لە خەڵک و کۆمەڵگا بڕیوە، کۆمەڵگای مەدەنیشی ئەوەندەی تر خستۆتە پەراوێز وبێهێز و بێدەنگی کردووە، بەجۆرێک کە ئەگەر مەجالێکیش لەداهاتوویەکی نزیکدا بڕەخسێ، ئەستەمە بۆ ئەو کۆمەڵگایە تا بە ئاسانی، لە ماوەیەکی کەمدا سەرخۆ کەوێتەوە و بێەوێ ڕۆڵی گرنگ بگێڕێ. لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا کە کامیەک لەو بەربژێرانەی ئەمریکا دەتوانێ بە قازانجی کورد لە ڕۆژهەڵات هەنگاو بنێ؟ دەڵێ:  "ئەمن دەڵێم، چ بایدن یا ترامپ بە قازانجی خەڵکی ئەمریکا کار دەکەن. کەس نایەت بۆ کورد شەڕ بکا بەڵام کورد بۆ خۆی دەتوانێ سیاسەتێک بگرێتە پێش کە سەرنجی ئەمریکا یا وڵاتانی دیکە بۆلای خۆی ڕابکێشێ و بتوانێ لە گەمەکاندا هێز بێ. هێز بە مانای یەکگرتوویی. ستراتیژییەکی یەکگرتوویان هەبێ بۆ وڵاتەکەیان کە بەداخەوە ئێمە ئەوە لە نێو کوردەکانی هەرچوار پارچەی کوردستاندا نابینین. و ئەوە کێشەیەکی زۆر گەورەیە، دەنا سەردەمێکە بە هۆی جۆراوجۆرەوە کە یەکیان شەڕی کورد لە دژی داعشە، کورد لە دنیادا ناسراوە. بەڵام کورد ئەوەندە بەربڵاوە، ئەوەندە سیاسەتی دژبەیەکیان هەیە کە ناتوانن ببن بەو هێزە شوێندانەرەی کە زلهێزەکان چاویان لێبێ و حسابی تایبەتیان بۆ بکەن". لە لێکدانەوەی ئەو وتانەدا، یەکەم شت، ئەوەیە کە نیگاکان بەرەو دەستی زلهێزەکانە. جیاواز لەوەی ئەو شێوە بۆچوونانە دەتوانن لە خۆیاندا هەڵگری جۆرێک دژوازی و پاڕادوکس بن، ئەوەش بەڕاستی جێی گومانە کە کوردی ڕۆژهەڵات، ئێستاکە بتوانێ سیاسەتێک بگرێتە پێش کە سەرنجی ئەمریکا و وڵاتانی دی بۆلای خۆی ڕابکێشێ، وا کە دەگوترێ، لە گەمەکاندا ببێ بە هێز؟ بەتایبەت کاتێک دەڵێ هێز بە مانای یەکگرتوویی و قسە لە ستراتیژیی یەکگرتوو و کوردستانی چوارپارچە دەکرێ! لێرەدا جێی پرسیارە کە بەڕاستی خودی حدکا تا ئێستا لەو بارەوە چ بەرنامەیەکی هەبووە و چەندە هەنگاوی جددی بۆ یەکگرتوویی و هاودەنگیی هەموو حیزبەکانی، نەک چوارپارچە بەڵکوو تەنیا ئەم پارچەیە، هەڵگرتووە؟  بۆیە باشترە کورد جارێ ئەوە لە ئەولەویەتی خۆی لابا کە بیهەوێ سەرنجی زلهێزەکان بەرەو لای خۆی ڕابکێشێ، لەجێی هەوڵ بدا بچەسپێ بە قایمکردن و داڕشتنەوەی بنچینەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و کاری بەکۆمەڵ لەناو خۆیدا تا ئەگەر هەلێکی لە داهاتوودا بۆ هەڵکەوت، بتوانێ باشتر کەڵکی لێبگرێ. بە لەبەرچاو گرتنی ئەو ڕاستییە کە زلهێزەکان و وڵاتانی ڕۆژاوایش کوردیان زیاتر وەک سەرباز و هێزی پیادە دەوێ تا وەک هاوپەیمان. نموونەی مێژووییمان لەو بارەوە زۆرە و پێویست بە پاتەکردنەوەیان ناکا. له درێژەی هەر ئەو دیمانەدا، ڕێبەری حدکا دەڵێ:  "زۆر خەڵکی دنیا هەیە زۆریش برسین بەڵام شۆڕش ناکەن. بە بۆچوونی من یەکێک لە مەرجەکانی شۆڕش لەنێو ئێراندا، کە شۆڕشێکی بەربڵاو و یەکگرتووانە بچێتە پێش کە بتوانێ  حکوومەت بڕووخێنێ، وەختێکە ئاڵترناتیڤێک بە سیاسەتێکی ڕوون و دیاریکراو حوزووری هەبێ و خەڵک ئەوە وەک پشتیوانی خۆی و هیوای دواڕۆژی خۆی ببینێ".  هەروەها لەو بارەوە دەڵێ:  "من پێموانییە خەڵک دەبێ چاوەڕوان بن بەڵکوو خەڵک دەبێ ئیقدام بکا، خەڵک ئاڵترناتیڤ ساز کا، چاو نەبڕنە دەرەوە کە فڵان ڕێکخراو هەیە، من نامهەوێ لێرەدا نووسخەیەک بپێچمەوە. من پێموایە ئەگەر خەڵکی ئێران بگەنە ئەو قەناعەتە کە لێبڕاو بن، کە ئەو حکوومەتە نابێ بمێنێ، نەک هەر بەقسە، بەرنامەش بۆ ئەو کارە دانێن... ئەگەر ئاڵترناتیڤێکی وا ساز بێ، دەبێ ویست و داخوازی هەموو نەتەوەکان تێیدا ڕەنگ بداتەوە، بۆ ئەوەی کە ئەو نەتەوانەش هەموو هاودەنگ تێبکۆشن لەگەڵ خەڵکی ئێران، ئەو ڕێژیمە بڕووخێنن. بۆ ئەوەش پێویست بە بەرنامەی ڕوون هەیە کە خەڵک بزانن پاش ڕووخانی ئەو ڕێژیمە خەڵک لەگەڵ چ حکوومەتێک ڕووبەڕووە"؟ جێی تێڕامانە ڕێبەری حیزبی دێموکڕات ئەوەندە پێداگریی و ئەولەویەتی لەسەر ڕووخانی ڕێژیم هەیە کە لە هەموو شوێنێکدا بپەرژێ ئاوڕێکی لێبداتەوە؟ ئەو هەموو پێداگرییە چ مانایەکی هەیە جگە لەوەیکە حیزب هیچ بەرنامە و ئەولەویەتیکی تری بۆ کاری سیاسی نییە! دەنا بۆ دەبێ وزە و توانا و هەموو فکر و زکری کۆنترین حیزبی کوردی، لە جێی هەموو شتەکانی تر، ئەوەندە بە مەسەلەی ڕووخانەوە خەرێک بێ؟ یا دەگوترێ "یەکێک لە مەرجەکانی شۆڕش بوونی ئاڵترناتیڤە". لێرەشدا پاڕادۆکسێکی جددی بەدیدەکرێ چون  لەلایەکەوە دەگوترێ ئاڵترناتیڤێک هەبێ کە ببێتە پشتیوان و هیوای دواڕۆژی خەڵک. لەلایەکی ترەوە پێیوایە خەڵک خۆی دەبێ ئاڵترناتیڤ سازکا، بەرنامەی هەبێ و چاوەڕوانی دەرەوە نەبن . دیارنییە لەو وتانەدا بەڕاستی کێ دەبێ ڕۆڵی ڕێبەرایەتی ببینێ؟ حیزب یا خەڵک؟ بەتایبەت کاتێک لێپرسراوی حیزب دەڵێ، من نامەوێ بۆ خەڵک نوسخە بپێچمەوە! ئەوەش هیچ  واتایەک ناگەیەنێ؟ جگە لە خوێندنەوەیەکی ناواقع لە ڕێکخستن و کاری سیاسییانە، جگە لەوەی کە لە ستراتیژی حێزبدا بەگشتی جۆرێک سیاسەتی چاوەڕوانی، جۆرێک دەستەوەستانی (ئیستیسال) و بێ بەرنامەیی دەبیندرێ؟! جێی خۆیەتی لێرەدا لە ڕێبەرایەتی حدکا  بپرسرێ، ئێستا ئەگەر خەڵکی ئێران نەیەوێ بە تێکڕا لێبڕاو بێ و نەیهەوێ هەستێ بەوەی ئەو حکوومەتە بڕووخێنێ، چار چییە؟ ئەو ئاڵترناتیڤە بە هاودەنگی هەموو لایەنە جۆراوجۆر و دوور لەیەکەکانی ناو ئێران چۆن ساز دەبێ کە ویست و داخوازی هەموو نەتەوەکانی ئێرانی تێیدا بگونجێندرێ؟ بەڵام ئەمانە تەنیاجۆرێک خەیاڵ و وەک جۆرێک گەڕان لەناو بازنەی بەتاڵدایە، کاتێک هەرئێستا دەبینین تەنانەت لەنێوان خودی هێزە کوردییەکانیشدا، پێکهاتن لەسەر پلاتفۆرمێکی هاوبەش، ئەستەم و بگرە مەحاڵە! لێپرسراوی گشتی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران لە بەشی کۆتایی دیمانەکەدا دەڵێ:  "دوا قسەم ئەوەیە کە هیوادارم حکوومەتێکی ئاوا لە ئێراندا پێک بێ، کە دیارە ئەوەش هەر بە تێکۆشانی هەموو خەڵکی ئێران و نەتەوەکان دەبێ، بەڵام بۆ ئەوەش مەرجی پێوست ئەوەیە کە لە ئێراندا هیچ گرووپێک، هیچ نەتەوەیەک بیر نەکاتەوە کە سیاسەتەکانی پێشوو بە کار بێنێ".   لە وەڵامی ئەوەی کە ئێوە چ داهاتوویەک بۆ ئێران بە ئاوات دەخوازن، دەڵێ:  "ئەو بەرژەوەندییەی کە بۆ ئێرانی داهاتوو دەیبینم ئەوەیە کە حکوومەتێک لە ئێراندا بێتە سەرکار کە ئەو کەموکووڕییانەی کە ڕێژیمی پاشایەتیی و کۆماری ئیسلامی بۆ خەڵکی ئێران و نەتەوەکان بوویەتی، ئەو سیاسەتە وەلا بنێ. هەر نەتەوەیەک بیربکاتەوە کە ئەو وەکوو نەتەوەیەک بە پێناسەی خۆی بە ڕەسمی دەناسرێ و مافی بەڕەسمی دەناسرێ لە یاسا و لە حکوومەتی داهاتووی ئێراندا. ئێمە وەکوو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە پێناوی ئێرانێکی ئاوادا کار دەکەین. بە کورتی سیاسەتەکەمان پێکهێنانی ئێرانێکی دێموکڕاتیکی فێدراڵە. فێدرال بە مانای ئەوەیکە لەچوارچێوەی ئێراندا ئێمەی کورد و باقی نەتەوەکان، وەکوو نەتەوەیەک مافی سیاسی خۆمان هەبێ".   و لە ئەنجامدا دووپاتی دەکاتەوە  " ئەمریکا لە خۆرەڵاتی ناوەڕاستدا وەکوو سیاسەتێکی ستراتیژیک بە شوێن قازانجی خۆیەتی، لەم پێناوەدا پێویستی بە هاوپەیمان هەیە. پێویستی بە هاوکار هەیە. کورد دەتوانێ یەکێک لەو هاوکارانە بێت نموونەی پ ی د کە لە لیستی تێرۆردا بوو بەڵام چون لەوێدا یەکگرتوو بوون و هێز بوون ئەمریکا حسێبی بۆ کردن".  ئێستا لێرەدا پرسیار ئەەیە کە لەم شێوە تێروانینەوە وەکوو سیاسەت و بەرنامە چی دێتە دەرەوه جگە لە هێندێک هەڵوێست و هیوا و ئارەزوو؟ ئەویش ئارەزووگەلێک کە لەئێستاوە دیارە وەدیهاتنیان مەحاڵە. هاودەنگیی و تێکۆشانی هەموو نەتەوەکان و خەڵکی ئێران پێکەوە، چۆن سەربگرێ و کێ بڕیاڕە ڕێکیبخا دیار نییە. بەتایبەت ئەگەر مەرجی پێویست ئەوە بێ کەس بیر لەوە نەکاتەوە سیاسەتەکانی پێشووی بەکار بێنێ! ئەم ڕوانگەیە لە بنەمادا ڕوانگەیەکی پڕاتیکی نییە چون هەمووکەس دەزانێ لەکاتی وادا، ئەوەی یەکلاکەرەوەیە هێز و توانایە نەک قسە و ئارەزوو و بەڵێنی. هەر حکوومەتێکیش لەداهاتوودا بێتە سەرکار ئەو سیاسەتانەی ڕابردوو وەلا نانێ مەگەر ئەوەی دەسەڵاتی لە دەسەڵاتی کورد کەمتر بێ. ئەوەی دەبیندرێ هەرئێستا زۆربەی هێزە سیاسییە ئێرانییەکانی دەرەوەی ئێرانیش تەنانەت لەسەر ڕووخانی حکوومەت و داننان بە مافی کورددا، کۆک نین. بۆیە جێی هەیە حیزب لەخوی بپرسێ چ ئامێر و میکانیزمێکی هەیە بۆ ئەوەی بتوانێ داخوازی ئێرانێکی دێمۆکڕاتیکی فێدرال بچەسپێنێ؟  گومان لەوەدا نییە هەر ئێستا و لە داهاتوودا زۆربەی هەرەزۆری هێزە سێکۆلار و دێمۆکڕاتە غەیرەکوردییەکان لە  بەرامبەر پڕۆژەی فیدرالیزمدا دەوەستنەوە کەوابوو کورد یا دەبێ ئەوەندە توانای هەبێ کە ئەو داخوازە بەسەریاندا بسەپێنێ یا وازی لێبهێنێ، یا لانیکەم بێدەنگەی لێبکا و ئاراستەی چالاکیی و بەرنامەکانی خۆی بە ڕێبازێکی تردا بگۆڕێ، ئەگەر دەیەوێ لەگەڵ هێزە ئێرانییەکان هاوکاریی و تەعامولی هەبێ! و ئەمما گەورەترین هەڵەی ستراتیژیی کورد لە ئێران ئەوەیە کە بیەوێ چاوی لە دەستی ئەمریکا یا هەر وڵاتێکی تر بێ. چون ئەوە لە پلەی یەکەمدا سەرنجی کورد لە چێکردنی بنەما زەروورییەکان کاری سیاسیەوە، بۆ شتانی تر دەگۆڕێ و ناهێڵێ کورد زۆر بیر لەوە بکاتەوە کە خۆی چۆن دەتوانێ خۆی ڕزگار کا. جگە لەوە کوردی ڕۆژهەڵات، وەک پێشتریش وترا، ناتوانێ بۆ ئەوان ئەو هاوکار و هاوپەیمانە ستراتیژیکە بێ بۆیە ئەوان ئەگەریش ڕۆژێک نیازیان بە هاوکاریی کورد لە بەرامبەر کۆماری ئیسلامیدا هەبێ، کوردیان تەنیا بۆ ماوەیەک وەک سەرباز دەوێ. بەتایبەت کە لێرە نە ئەوەندە یەکگرتووە و نە ئەوەندەش هێزی هەیە کە بتوانێ سەرنجی ئەوان بەرەولای خۆی ڕاکێشێ. بەرنامەی ڕۆژاوا و ئەمریکاش مەرج نییە هەمان بەرنامەی عێراق و سووریا بێ بۆ داهاتووی ئێران. ئەوکات کورد لە عێراق دوو حێزبی سەرەکی هەبوو و هێشتا زۆر پڕش و بڵاو نەبوون، ئەگەر توانیی تاڕادەیەک خۆی وەک هاوپەیمانێکی چڵ و نیوەچڵ بە زلهێزەکان بناسێنێ. لەولاشەوە ئەمریکا لە ناو بەرەی هێزە عێڕاقیی و سوورییەکانی دژی سەدام و ئەسەددا هاوپەیمانی ئەوتۆی نەبوو. نموونەی "پ ی د" یش، نموونەیەکی تەواو جیاوازە.  ئەوان کاتێک توانییان سەرنجی وڵاتان دیکە بەرەولای خۆیان ڕاکێشن کە ئەوەندەیان دەسەڵات و ڕێکخستن و ئیرادە هەبوو، توانییان هەموو دەسەڵات یەککاسە کەنەوە و یەک تابلۆ لەخۆیان بخەنە بەر چاوی جیهانیان. ڕاپۆرتی سیاسی کۆنگرەی ۱٦ی حدکا  چاوخشاندنێک بە سەر ڕاپۆرتی سیاسی کۆنگرەی شازدەیەمی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران ـکۆنگرەی ڕاسانی ڕۆژهەڵاتـ ، شێوەنیگا و جۆری لێکدانەوەکانی ئەو حیزبەمان لە بارەی ئێراندا باشتر بۆ دەردەخا. لەو ڕاپۆرتەدا سەبارەت بە هەڵوێستی حیزب و ڕێکخراوە ئێرانییەکان، لەمەڕ ڕاسان و خەباتی چەکداری، لەلایەن حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێرانەوە دەگوترێ:  " ئەم ڕەوتانە کاتێک خەبەری چالاکی و خەباتێکی جیددی لەلایەن هێزەکانی بەرهەڵستکار بەتایبەت نەتەوەکانی ئێرانی و لەنێو ئەوانیشدا، بزووتنەوەی ئازادیخوازانەی کورد دەبیستن، بەرهەڵستی دەبنەوە و نیشانەی پرسیاری دەخەنە سەر و ....  لە پێوەندی لەگەڵ ڕاسانی خۆرهەڵات، هەموو ڕەوتەکانی ئۆپوزسیۆن، بە چەپ و ڕاستەوە( بێجگە لە موجاهیدینی خەڵک) بە دژی وەستانەوە. هەر لەو پێوەندییەدا "حیزبی بزووتنەوەی خەڵکی ئازەربایجان" کە ... و یەکێک لە ئەندامانی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ بوون، بە بیانووی ئەوەی حیزبی دێموکڕات دەستی کردووەتەوە بە خەباتی چەکداری، لە هاوینی ۱۳۹٥دا جیابوونەوەی خۆیان لەو کۆنگرەیە ڕاگەیاند". لەدرێژەی هەر ئەو ڕاپۆرتەدا، سەبارەت بە "ڕێکخراوەی موجاهیدینی خەڵکی ئیران" هاتووە:  " ئەو ڕێکخراوەیە لەباری بۆچوونی سیاسی و شێوەی بەڕێوەبەری و ... ئاڵوگۆڕێکی بەسەردا نەهاتووە، بێجگە لە خۆی کەس و لایەنێکی دیکەی بەلاوە پەسند نییە و ڕێکخراوەیەکی داخراوە بەڵام بەو حاڵەشەوە تەنیا ڕێکخراوێکی ئۆپوزسیۆنی ئێرانییە کە لە دەیەی ۱۳٦۰ی هەتاوی و لە هەلومەرجێکی تایبەتی و مێژووییدا، گەڵاڵەی خودموختاری کوردستانی ئێرانی لە "شورای ملی مقاومت" پەسند کرد و تا ئێستایش چەندجارێک پاپەندبوونی خۆی بەو گەڵاڵەیە دەربڕیوە، یەکێک لەو دەگمەن حیزبانەیە کە لە دەسپێکردنی ڕاسانی خۆرهەڵات پیرۆزبایی لە حیزب کرد و لە کاتی شەهیدبوونی پێشمەرگەکانمان لە هاوینی ۱۳۹٥دا سەرەخۆشییان لە حیزب کرد". جێی سەرسووڕمانە! وادەردەکەوێ حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران هیچ ڕێگەیەکی پێشکنایە جگە لەوەی دڵخۆشکا بە دۆستایەتی و هاوخەمی موجاهیدینی خەڵک، وەک ڕێکخراوەیەکی داخراو و ئانارشیست. مەترسییەکی گەورەیە ئەگەر حیزب وای لێبێ ناچاربێ لەسەر سازمانێکی وەها، بۆ هاوپەیمانی سەرمایەگوزاری بکا! دەکرێ بپرسین هەر لەو ساڵانەدا کە باسی پەسند بوونی گەڵاڵەی خودموختاری دەکرا،  حیزب لە سەرچی لە "شۆڕای میللی موقاومەت" هاتە دەرەوە؟ خودی ناوەڕۆکی ئەو ڕاپۆرتە دەریدەخا شەڕی چەکداری تەنانەت لە ناو جەرەیانەکانی دۆست و نێزیکی حیزبدا چەندە خاوەن جێگە و پێگەیە؟ هەرلەوێشەوە دەکرێ  پێشبینی بکەین چەندەش بەختی بۆ سەرکەوتن لە داهاتووی ئێراندا دەبێ؟! هەروەها لەو ڕاپۆرتەدا هاتووە: "لە ماوەی ۲ـ۳ ساڵی ڕابردوودا، حیزبی دیموکڕات لەگەڵ هەشت ڕێکخراوەی دیکە وەک ڕێکخراوی فیداییان، کۆماریخوازان، کۆمەڵە و هتد، لە زنجیرە گفتووگۆیەکدا کە تایبەت بە ڕووخانی ڕژیم و جۆری نیزامی سیاسی داهاتووی ئێران بووە، بەشداری کردووە. لەدوای دانیشتن و دیالۆگێکی زۆر، بەداخەوە هیچی لێ پێکنەهات. لەو دانیشتنانەدا کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران و هاوڕێیانی پێشوو، خاڵی ڕووخانی ڕێژیمیان بە تێبینی و تەبسەرەوە قبووڵ بوو و ڕێکخراوەی فیداییانی ئێران(زۆرینە) بە ئاشکرا دژایەتی خۆی بە نیسبەت ڕووخانی ڕێژیمەوە ڕاگەیاند".   لەدرێژەی ڕاپۆرتەکەدا دەگوترێ: "جێی ئاماژەیە کە ڕێکخراوە غەیرە کوردییەکان هیچکامیان بە  تەواوی هاوڕا نین لەسەر بۆچوونی ئێمە بە نسبەت پرسی نەتەوەیی کورد بەڵام بەشێکیان وەکوو "سازمان اتحاد فدائیان خلق ایران" لە بۆچوونی ئێمە نێزیکن. "شورای موقت سوسیالیستهای چپ ایران" یش فیدرالیزمی پەسند کردووە. لە کۆنگرەی ئاخری فیداییانی ئێران(زۆرینە) یشدا، فیدرالیزم دەنگی نەهێنایەوە".  لە درێژەدا دەڵێ، "هەروەها بەشێکی دیکەش لە ئۆپوزسیۆن وەک سێکۆلارـدێموکڕاتەکان، لە دووساڵی ڕابردوودا بۆچوونیان بە نسبەت پرسی کوردەوە، بەرتەسکتر بۆتەوە."  ئەوە ئەو وێنەیە ڕاپۆرتی کۆنگرەی شازدە، لە بەرەی هێزە سیاسییە ئێرانییەکان، بە نسبەت پرسی کوردەوە دەیخاتە بەردەست. ئەوانە لەدەرەوەی حکوومەتن. نەهێزێکی ئەوتۆ و نە پێگەیەکی جەماوەریشیان لەناو کۆمەڵگەی ئێرانیدا هەیە، ئێستا حیزب دەیەوێ لەکام بەرەدا و بە هاوکاری کام جەرەیان و ڕێکخراوانە، کۆماری ئیسلامی بڕووخێنێ و پرسی کورد چارەسەر کا، ئاشکرا نییە؟ دەمێنێتەوە ڕێکخراوەکانی سەر بە نەتەوە غەیرە فارسەکان، وەک " کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ" کە لە سێزدە حیزب و ڕێکخراوە پێکهاتووە و بەناو تەنیا ڕێکخراوەیەکە لەو ساڵانەدا بە یەکگرتوویی ماوەتەوە، بەڵام ئەویش جگە لە دژوازیی بەرژەوەندیی و ڕکابەریی نێوان ئیتنیکە جۆراوجۆرەکانی ناو ئەو کۆنگرەیە، لەبەرێکەوە  هێندێک ڕێکخراوەی لێدەچێتە دەرەوە و بەرەو لاوازی دەچێ، کەچی هێشتا حیزبی دێموکڕات هیوادارە هەوڵ بۆ بەهێزتر بوونی ئەو کۆنگرەیە و کۆکردنەوەی هەرچی چالاکتری ئۆپوزسیۆن لەژێر ئەو چەترەدا بدا. سەبارەت بە داهاتوو و دەسکەوتەکانی ڕاسان، لەو ڕاپۆرتەدا، لەچەند ئاستدا خوێندنەوەی بۆ کراوە بەڵام پڕۆژەی ڕاسان، کە وادیارە وەک ستراتیژیش ناسێندراوە، بە پێچەوانەی ئەوەیکە دەگوترێ، تا ئێستا نەک سەرکەوتوو نەبووە بەڵکوو هیچ داهاتوویەکی ڕوونیشی بۆ بەدیناکرێ. یەکەم هەر لەبەر ئەوەیکە لەباری ئابوورییەوە حیزب کێشەوگرفتی جددی هەیە و ئەو گرفتە کاریگەری بەرچاوی لەسەر هەموو بەشەکانی چالاکیی حیزب داناوە. ئاشکرایە شەڕی چەکداری جگە لە تێچووە گیانی و ئینسانییە قەرەبوونەکراوەکانی، نیازی بە  ئیمکاناتی مادیی و لۆجستیکی بەرفراوان هەیە ئەگینا تێچووی گشتیی لە دەسکەوتەکانی زۆر زیاتر دەبن. دووهەم لە باری دەنگدانەوە و پێشوازی لێکردنی لە نێو خەڵکدا، بە پێچەوانەی ئەوەیکە لە پەیامی پیرۆزبایی نەورۆزی ۱۳۹٥دا هاتووە، خەڵکی ناوخۆ نەک ئەو پەیامەی ڕاسانی بە جددی وەرنەگرتووە بەڵکوو تا ئێستا هیچ ئامادەیی و پێشوازییەکی ئەوتۆشی بۆ نەخستۆتە ڕوو. گومانی تێدا نییە ئێستا ڕێژەیەکی ئێجگار کەمی خەڵکی، بەتایبەت شارەکان، حازر دەبن بۆ ئەو جۆرە خەباتە بێنە مەیدان و گیانی خۆیان بەختکەن. ئەوە ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە کە دەبێ لە خوێندنەوە و لێکدانەوەکانی حیزبە کوردییەکاندا ببیندرێ ئەگینا هەرچی لەوبارەوە بڵێن زیاتر وەک  پڕۆپاگەندایەکی خۆدڵخۆشکەر دەبیندرێ تا شتێک کە ڕەوایەت لە ڕاستییەکان بکا. لەئاستێکی تردا، هەر لە خودی ڕاپۆرتەکەدا دەڵێ:  "هەوڵەکانی ڕاسان ئەگەرچی بووەتە شوێنی مشتومڕی هەندێک لە میدیا و ڕۆژنامە بیانییەکان، بەڵام لەلایەن هیچ وڵاتێکەوە، بەدەمەوە هاتن و حسێبێکی ئەوتۆی بۆ نەکراوه".  کەچی هێشتا لەئاستی چوارەمدا دەگوترێ:  "بە لەبەرچاوگرتن و لێکدانەوەی هەموو ئەو پرس و بۆچوونانە "پێمانوایە کە دوای وەشاندنی زەربە یەکلاکەرەوەکان و کۆتایی لە پەیکەری داعش، لە عێراق و سووریا، ئەگەری ئاڵوگۆڕێکی قووڵی سیاسی لە ناوچەدا هەیە کە لەڕاستای بەرژەوەندی کوردی خۆرهەڵات بچێتە پێش." لەم لێکدانەوانەدا بەڕوونی دوو خاڵ دەبیندرێ. یەکەم  پاڕادۆکسێک کە لە ڕاپۆرتەکدا سەبارەت بە جێی هیوابوونیی داهاتووی شەڕی چەکداری هەیە، دووهەم ئەو خوێندنەوە  هەڵەیە لەسەر ڕەوتی ئاڵوگۆڕەکانی داهاتوو کە لە شرۆڤەکاندا بەرچاو دەکەوێ.  ئەوا چوارساڵی تریش لە مێژووی خەباتی کورد ڕابورد. ترامپیش ڕۆیشت، بایدن هات. ئێستا دەکرێ بپرسین کامەیە ئەو ئاڵوگۆڕانە کە بڕیارە لە بەرژەوەندی کوردی ڕوژهەڵات بشکێنەوە؟ بەوجۆرە کە لەخودی ڕاپۆرتەکەشدا هاتووە، بۆ ڕۆژاوا و بەتایبەت ئەمریکا گرنگترین پرس پرسی ئەمنی و داعشە، ئەورووپا بەرجامی دەوێ و کۆمپانیاکانیان هەر بەهیوان وخۆ ئامادە دەکەن بۆ سەرمایەگوزاری، کەچی هێشتا حیزب دڵخۆشە بەوەی کە هیچکام لە وڵاتانی بیانی، ئێمەیان لە ڕاسان مەنع نەکردووە. حیزبی دێموکڕاتی کوردستان(حدک) خالید عەزیزی سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستان لە دیمانەیەکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی کوردستان (٥)، ئۆرگانی ئەو حیزبە، سەبارەت بە پرسیارێک دەربارەی کوردستانی گەورە و گرێدانەوەی هەر چوار پارچە دەڵێ:  "لە سیاسەتی نێو دەوڵەتیدا شتێکی وا لە ئارادا نییە".  ئەو دەڵێ " لەو ماوەیەدا لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی وڵاتانی بیانی تەنیا باسی ئەوەمان کردووە کە پرسی کورد لە ئێراندا چۆنە و بێدەنگ نەبن لەمەر مافەکانی ئێمە. ئێمە باسمان ئەوە بووە کە ئێعدام دەکرێین، دەمانکوژن و بێ مافین، بە چاوی ئەمنییەوە سەیرمان دەکەن و کورد وەکوو هاووڵاتی پلە دوو دەبیندرێ". هەروەها دەڵێ:  "لەو شوێنانە پێش هەمووشتێک لێت دەپرسن کوردی کوێی؟  واتە ئەوان لە پەیامی خۆیاندا ڕاشکاون و کاتێک لەسەر  ئەوە بابەتانەش بێنە سەر خەت، ئەوە هیچکات بە قیمەتی تێکدانی پێوەندی خۆیان لەگەڵ ئێراندا نابێ".  لەسەر ئەو قسانەی سکرتێری حدک، یەکەم شت دەتوانین بیڵێین ئەوەیە کە ئەوجۆرە قسانە لە ناوخۆش دەکرێن. حیزبێکی سیاسی لە دەرەوەی وڵات بەو پێوەندییانەوە کە دەیبێ، ئەرکی زۆر لەوانە زیاترە. خۆ مەحدوودکردنەوە لەو ئاستەدا ئەویش بۆ حیزبێک لەدەرەوەی ئێران کە هیچ فشار و زەختێکی یاسایی لە بەرامبەریدا نییە، ڕەوایەت لەجۆرێک لاوازیی و بێ بەرنامەیی ئەو رێکخراوە دەکا. ئەوەی کە ئێستا  لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئێمکانی لێکگرێدانەوەی هەرچوارپارچەی کوردستان نییە ڕاسته، مەبەست ئەوە نییە بڵێین حیزبی دێموکڕات ئێستا دەبێ درووشمی یەکخستنەوەی هەرچوار پارچەی کوردستان هەڵگرێ. بەڵام ئەوەش کە حیزبێک لە باری فکرییەوە هیچ یوتۆپیا و ئارمانجێکی گەورەتری بۆ داهاتوو نەبێ یا ئەوەندە چوارچێوەی کاریی و چالاکیی خۆی بە ناوچەیەکی دیاریکراو بەرتەسک کاتەوە، جگە لەوەیکە ئەو حیزبە خۆی لە هەندێک پێوەندیی و ئەزموون و ئێمکانی تر مەحرووم دەکا، لە ئەنجامدا هەر دێتوو لاوازتر دەبێتەوە و ئەگەری ئەوە هەیە لەکاتی پێویستدا نەتوانی پرسی کورد لە بازنەیەکی گەورەتردا ببینی!  لە درێژەدا، خالید عەزیزێ، لەمەڕ ڕووداوەکانی پەیوەست بە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا دەڵێ: "سیاسەتی ئێمە تابعێک نییە لە ئاکامی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا بەڵام لەسەر هێڵ دەبین. لە واشنتۆن چ ئەو دەسەڵاتە - دەسەڵاتی دۆناڵد ترامپ- لەسەر  کار بێ و چ دەسەڵاتێکی دیکە، دەتوانین ئەو بەرچاو ڕوونییەیان بدەینێ کە کەس ناتوانێ مەسەلەی کورد، لەئێراندا نادیدە بگرێ". جێی پرسیارە؟ یانی چی ئەو وتانە؟ چۆن ناتوانن نادیدەمان بگرن؟ بەرنامە و میکانیزمی حیزب لەو بارەوە چییە؟ و بە کام پشتگەرمییەوە ئەو جۆرە قسانە دەکرێن؟ لە درێژەی دیمانەکەدا لێی دەپرسن:  "حیزبی دێموکرات حیزبێکە یارمەتی داوە بە یەکگرتوویی خەڵک. ئەم حیزبە دەبێ لە ئێستا و داهاتوودا چی بکا زیاتر یەکڕیزی ببەخشێ، یارمەتیدەری کۆمەڵگا بێ بەرەو ئازادی و سەرکەوتن"؟  لە وەڵامدا سکرتێری حدک دەڵێ:  " پێویستە ئێمە لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا دۆست پەیدا کەین".  خالید عەزیزی پاش ئەوەی کە ئاماژە دەدا تا ئێستا رێبەرانی پێشووی کورد چەند لەو بوارەدا هەوڵیان داوە، دەڵێ:  "هەوڵدانەکە بۆچییە؟ بۆ ئەوەیە بڵێین حیزبی دێموکڕاتی کوردستان حیزبێکی ئاشتیخوازە، حیزبێکە باوەڕی بە دێموکڕاسی هەیە" وتەیەکی سەیرە. ئەوە چ سیاسەت و بەرنامەیەکە؟ ئایا بەڕاستی دنیا بە حسێبی ئەو جۆرە لێدوانە، وەک سکرتێری حیزب دەڵێ، قەزاوەت لەسەر کورد دەکا و دەبێ بە دۆست لەگەڵی؟ یا چاو لە توانا و ئیمکاناتی ئێمە دەکا بۆ ڕێکخستن، بۆ ئیدارەی وڵات و ڕۆڵی کورد بۆ سەقامگیری داهاتوو؟  نموونەکانی تاڵبان و موقتەداسەدر ئاشکرای دەکەن ئەمریکا بە  شوێن چییەوەیە و کەی لایەنێک  بە فەرمی دەناسێ و ڕازی دەبێ  لەگەڵی دانێشێ بۆ دانوستاندن. هەروەها لەدرێژەی قسەکانیدا دەڵێ: "پەیامی دووهەم ئەوەیە کە، لەبەر ئەوەی کێشەی کورد لە بەینی چوار دەوڵەتدایە، ئێمە وەکوو حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، مەحدوودەیەکی کاری سیاسی خۆمان هەیە، ئەوەش چوونە نێو ئێران و لە چوارچێوەی کوردستانی ئێراندایە، بۆیە ئێمە دوژمنایەتی هیچ لایەن و هیچ میللەتێک ناکەین. ئێمە تەنیا کێشەمان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی هەیە. ئەوەش یارمەتی بەوە دەدا کە حیزبی دێموکڕات بەپێی زەروورەت و بەرژەوەندی کوردستانی ئێران خۆی تووشی کێشەیەکی زۆر نەکا و پەیامێکی ڕوونمان هەیە". بەڵام ئەو شێوە تێڕوانینەی "حدک" لەڕاستیدا جۆرێک لەڕادەبەدەر خۆ مەحدوودکردنەوەیە. یەکەم لەباری فکریی و ئارمانییەوە، دووهەم جۆرێک خۆلادانە لە بیرکردنەوە لە سازدانی ئەو ئامێر و میکانیزمانە کە ئیمکانەکانی داهاتوو پێماندەبەخشن!  ئەولەویەتدان و خۆخەریک کردنی لەڕادەبەدەریش بە دوژمنایەتی و ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامییەوە، جگە لەوەیکە دەریدەخا حیزب لەئێستادا هیچ کار و پلانێکی تری بۆ ئەنجامدان نییە،  هیچی تر نییە. بۆیە ئەو شێوە تێڕوانینە ڕەنگە لە ناسینی کێشە سەرەکییەکانی داهاتوو و پێوێستی ئامادەکارییەکان لەو پێناوە، دوورمان خەنەوە و تەنانەت ئەگەری ئەوە هەیە لە ناسینی ڕەقیب و دوژمنە ستراتێژییەکانمان لەناوچەدا بە لاڕێمان بەرێ. کۆماری  ئیسلامی بەم شێوەیە حکوومەتێکی موتەعارف نییە و هەر بەم شێوەیە ناتوانێ بمێنێتەوە بەڵکوو دەبێ ئاڵوگۆڕی بەسەردا بێ. کێشەی سەرەکیی ئێمە لە داهاتوودا لەگەڵ ئەو دەوڵەتە موتەعادل و دێموکڕاتانەیە کە ناگۆڕێن و ناڕووخێن و دەمێننەوە! لە کۆتایی ئەو دیمانەدا سکرتێری حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، دەڵێ:  "بەشێکی دیکە لە پەیامە سیاسییەکەی ئێمە ئەوەیە، مادام گوتم کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە چوارچێوەی ئێراندا چاو لە مەسەلەی کورد دەکەن، ئێمە ناتوانین بەرامبەر بە ڕای گشتی ئێران بێ تەفاوت بین. دەبێ لە نێوخۆدا دۆست پەیدا کەین و وێنەیەکی جوان لە حیزب نیشان دەین. ئێمە ناتوانین بەرامبەر بە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی کەمتەرخەم بین. دەبێ حوزووری خۆمان هەبێ، دیار بین و بە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بڵێین ئێوە ناتوانن نسبەت بە مەسەلەی کورد لە کوردستانی ئێراندا بێ تەفاوت بن. بۆیە لەوێدا گوتوومانە لەگەڵ یەک ڕێکەوین، دێموکڕاسییەکی تەوافوقیمان هەبێ. جا لەوێدا حیزب دەبێ دەوری خۆی بە باشی بگێرێ. هیوادارین هەموولایەک پێکەوە ئەو ئەرک و مەسئوولییەتە بەڕێوە بەرن".   بەڵام بەم شێوەیە سیاسەتکردن و لەم قسانەی خالید عەزیزیش هەروەک دیمانەکەی لێپرسراوی "حدکا" بەڕاستی هیچ وەک پلان و بەرنامەی ستراتیژیک نایەتە دەرەوە جگە لە هەندێ هەڵوێست و ڕاگەیاندن و هیوا خواستن. بەڕاستی ئەگەر "حدک" ئەوەندە ڕاگرتنی دڵی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بەلاوە گرنگە، خۆ ئیتر ناتوانێ باس لە کۆماری کوردستان و  تەنانەت فیدرالیزم بکا چون ئەوانە بە ئۆپۆزسیۆن و ڕای گشتییانەوە بە هەموویان لەبەرامبەریدا دەوەستنەوە. بۆیە لێرەش زیاتر هێز وتوانایە کە یەکلاکەرەوەیە نەک ئەوەی وەک حیزبی کوردی، بەهەرجۆرێک بەس هەوڵ بدەی سیمایەکی جوان و دێموکڕاتیک لەخۆت نیشاندەی.  ئەوە پاڕادۆکسێکە دەبێ چارەسەر بێ، بۆیە ئەگەر حیزبێک توانای هەیە، دەبێ داخوازەکەی بچەسپێنێ، ئەگەر نا، باشترە وازی لێبێنێ و جارێ دروشمێک هەڵگرێ کە توانای جێبەجێکردنی لە دنیای واقعدا هەیە؟ ڕاپۆرتی سیاسی کۆمیتەی ناوەندی بۆ کۆنگرەی ۱۷ی حدک حیزبی دێموکڕاتی کوردستان(حدک) چ داهاتوویەک بۆ دەسەڵاتی سیاسی لە ئێراندا پێشبینی دەکا؟ لەبەڵگەنامە و داکیومێنتەکانی کۆنگرەی ۱۷ی حیزب (٦)، دەگوترێ:  "هەر بۆیە ئەگەر بەوردی سەیری ڕووداو و پێشهاتەکانی ئەو وڵاتانە بکەین و خۆێندنەوە بۆ شوێنەوار و کاریگەریی گوشارە سیاسی و ئابوورییەکان بکەین، هیچ دوور نییە چارەنووسی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی ئیران، هاوشێوەی چارەنووسی ڕێژیمەکانی حاکم بەسەر یەکیەتیی سۆڤیەت، کۆرەی باکوور و ڤێنزوێلا بێ. بێجگە لەو خاڵە هاوبەشانەی کە ئەو وڵاتانە لەگەڵ حکوومەتی ئێران هەیانە، هێندێک خاڵی جیاوازیشیان هەیە کە دەکرێ هۆکار بن بۆ یارمەتیدانی گوشاری سیاسی و ئابووری لەلایەن وڵاتانی دەرەوە، بەتایبەت ئەمریکا، بۆ سەرحکوومەتی ئێران". بەو شێوەیە لەو ڕاپۆرتەدا ئاماژە بە چەند خاڵێکی جیاوازیی، وەکوو گوشاری لە ڕادەبەدەری دەسەڵات بۆ سەر خەڵک، ڕاهاتنی خەڵک بەژیانی خۆش و خۆشبژێوی، جیاوازی ئەم سەردەمە لەگەڵ ئەودەم کە خەڵکی سۆڤیەت تێیدا دەژیان، جیاوازی جۆری گوزەرانی خەڵکی کۆریا و ڤێنزۆئێلا، لەئەنجامدا دێتە سەر ئەوەیکە: "سەرەڕای هەموو گوشار و فشارێک و لە دوای چل ساڵ، خەڵکی ئێران هیوا بڕاو نەبوون و بە بەربڵاوی لە هەلەکان کەڵک دەگرن بۆیە چارەنووسی کۆماری ئیسلامی بەدەر نابێ لە چارەنووسی حکوومەتە خۆسەپێن و دیکتاتۆرەکان". سەبارەت بەو لێکدانەوانەی سەرەوە، بەر لە هەمووشتێک مەرج نییە چارەنووسی ئێران حەتمەن وەک چارەنووسی ئەو وڵاتانەی لێبێ. چل ساڵ ڕابرد و، ئەوا چوار ساڵی تریش هاتە سەری. ئەو ڕووداوانە بۆ کەی دەبن، جارێ دیار نییە. داستانی یەکیەتی سۆڤیەت کە داستانێکی جیاواز بوو. جگە لە هەرەسهێنانی فکری و ئابووری کە داوێنی سۆسیالیزمی نەوعی شەوڕەوی گرتبۆوە و ئەو وڵاتە بۆ ماوەی حەفتا ساڵ لە ژێر فشار و گوشارەکانی هەموو وڵاتانی ڕۆژاوادا بوو، لە نێو خودی کۆمەڵکا و خەڵکەکەدا خواستێکی جددی و هەڵبەت مەدەنی، بۆ گۆڕان هەبوو. لە هەموو گرنگتر لەو بارەوە ڕۆڵی نوخبە حوکوومەتییەکانە. شایانی ئاماژە پێدانە ئەوسا لە نێو خودی ڕێبەرانی باڵای حیزبی کۆمونیستدا کەسانێکی وکوو گورباچۆف، یێڵتسین، شواردنادزە و عەلییۆف لە ڕێزی پێشوەی گۆڕانکارییکان بوون. شتێک کە لێرە نابیندرێ. بەڵام با وایدانێن لە ئێرانیش شتێکی وا ڕوودەدا، بەڕاستی لە لایەن خەڵک و  ئۆپۆزسێۆنی کوردەوە چ ئامادەکارییەک کراوە بۆ هاوئاهەنگبوون و کەڵکوەرگرتن لە فرسەتەکان؟ گرنگتر لەوە چی کراوە بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ ڕووداو و پێشهاتە نەخوازراوەکان؟ بۆ نموونە ئەگەر نموونەی هەر ئەو شەڕانەی لەنێوان ئازەری و ئەرمەنەکاندا، پێشهاتن، لێرەش لەنێوان کورد تورکدا ڕووبدەن، ئێمە چ دەکەین؟ بەسەرهاتی وێنزۆئێلایش هەر ئێستا بە بەرچاومانەوەیە خەریکین دەیبینین. سەرەڕای ئۆپۆزسیۆنی بەهێز و ڕێبەرایەتی لێهاتوو وناسراو و وێڕای هەموو پشتیوانییەکان کە ڕۆژاوا لێیان دەکا، هێشتا گۆڕانێکی ئەوتۆ  لەوێ ڕووینەداوە، باری ژیانی خەڵکیش بەرەو خراپتربوون دەچێ.  بەڵام نموونەی کۆریای باکوور دەبێ گەورەترین نگەرانیمان بێ چون لەوانەیە فشاری ئەمریکا و ڕۆژاوا بۆ سەر ئێران ڕێک شتێکی وای لێکەوێتەوە، وێرانتربوونی هەرچی زیاتری ئابووری ئێران، هەژاری و بێدەرەتانی لەڕادەبەدەری خەڵک و  تەواو لە ناوچوونی کۆمەڵگای مەدەنی. حکوومەتیش بۆ خۆی هەر بمێنێ و بە بەرزی بانانەوە بسووڕێتەوە! لەدرێژەی ڕاپۆرتەکەدا دەڵێ: " ئەوەی لێرەدا زۆر گرینگ و جێی بایەخە، هێزی کۆمەڵانی خەلکە. خەڵکی ئێران لە شۆڕشی ساڵی ۱۳٥۷ی هەتاویدا نیشانیاندا کە دەتوانن ناوەندی گۆڕانکاری لە هاوکێشە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بن. دەکرێ خەڵک گوشاری سیاسی و ئابووری دەرەکی وەک کێشەیەک بۆ سەر ڕێژیم و دەرفەتێک بۆ تێکۆشان و بەگژداچوونەوەی دەسەڵات سەیڕ بکەن" هەڵبەت لە درێژەدا ئەوەش دەڵێ:  " هیچ دوور نییە لەدواڕۆژدا ئەمریکا لەگەڵ ڕێژیمی ئێران  بکەوێتە سات و سەودا، هەربۆیە هەوڵ و تێکۆشانی گەلانی ئێران لە نێوخۆ و دەرەوەی وڵات تەنیا ڕێگەی ڕزگازییە کە دەبێ بە ئاراستەی نەمانی ئەم ڕێژیمەدا هەنگاو بنێ". بەڵام کێشەی ئەو خوێندنەوەی سەرەوە لەوەدایە کە ناتوانین ئاوا بەدڵنیایی بڵێین ئەو خەڵکەی ئێستای ئێران هەمان خەڵکی ساڵی پەنجاوحەوتن تا بمانەوێ چاوەڕوانیی شۆڕشێکی سەرانسەرییان لێبکەین. ڕاستییەکەی ئەوەیه لەو سی چل ساڵەی ڕابردووە هەندێک گۆڕان بەسەر پێکهاتەی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی ئێراندا هاتووە کە ئەوە شوێندانەریی لەسەر ڕەفتاری سیاسی خەڵکیش داناوە. بەتایبەت خەڵکی ئێران ئەزموون و ئاکامی شۆڕشی ساڵی پەنجاوحەوت هێشتا بە بەرچاویانەوەیە و ئەستەمه بە سادەیی بیانەوێ گیان و ماڵی خۆیان بخەنە گرەوی دووپاتکردنەوەی ئەزموونێکی لەو شێوەیە. فشاری، بەتایبەت ئابووری، دەرەکیش بۆ سەر حکوومەتی ئێران ئەگەرچی دەتوانێ لایەنی پۆزەتیڤی خۆی هەبێ بەڵام کاردانەوەی نێگەتیڤی لە سەر چینی مامناوەندی کۆمەڵگە و هەرچی زیاتر لاوازبوونی کۆمەڵگای مەدەنی حاشاهەڵنەگرە، بەجۆرێک کە ئیتر ناتوانین بە ئاسانی چاوەڕانیی خۆڕێکستن و بەگژداچوونوەی دەسەڵاتیان لێبکەین. چینەکانی سەروەش کە بێ خەمن و دەردیان نییە، دەمێنێتەوە چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگا کە ڕەفتاریان پێشبینینەکراوەو نازانرێ ئەگەریش ڕۆژێ بە شۆڕشێکی بێ پلان و لەناکاو هەستن، چ داهاتوویەک لەو شڵەژانە دەکەوێتەوە؟ ئەوەش کە دەگوترێ لەداهاتوودا لەوانەیە ئەمریکا لەبەر بەرژەوەندی خۆی لەگەڵ ئێران پێکبێ زۆر  ڕاستە بەڵام نەتیجەیەک کە لەو دیاردەیە دەگیردرێ هەڵەیە چون لەو حاڵەدا، بەداخەوە، ئیتر مەرج نییە وا کە دەگوترێ خەڵک بتوانن ناوەندی گۆڕانکارییە سیاسییەکان بن. بەڵام لێرەش وادیارە پێداگریی و ئەولەویەتی "حیزبی دێموکڕاتی کوردستان" هەر لەسەر ڕووخان و نەمانی حکوومەت بێ وەک بڵێی ئەمیش هیچ کار و ئەرکێکی گرنگتری لە ڕووخانی حکوومەت نەبێ یا پێیوایە بە ڕووخانی حکوومەت هەمووشتێک جێبەجێ دەبێ! لەدرێژەی ڕاپورتەکەدا سەبارەت بە ناڕەزایی دەربڕین و خۆپیشاندانەکانی ئەو ساڵانەی ناوخۆی ئێران دەگوترێ: " ئەو خۆپێشاندانانە لە دەرەوەی وڵاتیش هیوایەکیان داوە بە ئۆپوزسیۆن و بوونە هۆی لێک نێزیکبوونەوەی بەشێک لە ئوپوزسیۆنی ئێرانی کە ... لە هەوڵی ئامادەکردنی پلاتفۆرمێکدان بۆ داهاتووی ئێران. ئەم جموجۆڵ و بەخۆدا هاتنەوەیە تاڕادەیەک ئێمەشی گرتووتەوە. حیزبی ئێمە هەوڵی داوە لەگەڵ کەسایەتی و لایەنە چەپ و دێموکڕاتەکانی سەر بەنەتەوەکانی دیکەی ئێران بگاتە لێک تێگەیشتن".  بەو شێوەیە ڕاپۆرتەکە قسە لە ڕێکەوتن لە دوو هاوپەیمانیدا دەکا بە ناوەکانی "شۆڕای دێموکڕاسیخوازانی ئێران" و " هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری لە ئێران".  ئەوە وەک لە خودی ڕاپۆرتەکەی "حدک"دا هاتووە جۆرێک پێکهاتن و سەرمایەگوزاری کردنە تەنیا لەسەر ئەو کەسولایەنانە کە باوەڕیان بە مافە نەتەوایەتییەکانی گەلی کورد، گۆڕینی ڕێژیم و دامەزراندنی حکوومەتێکی دێموکڕاتیک و فیدرال هەیە چون لە درێژەدا دەڵێ:  " تەنیا لەگەڵ ئەو هێزولایەنانە دەچینە هاوپەیمانییەوە کە ئەو مەرجانە لە یاسای بنەڕەتی ئێراندا بگونجێندرێن".  تەنانەت لە شوێنێکی تری ئەو ڕاپۆرتەدا دەڵێ: "لەگەڵ ئەو بەشەش لە چالاکانی نێوخۆ کە لەژێر چاوەدێری حکوومەتدان و زوریان باوەڕ بە ڕووخانی حکوومەت نییە و پتر باوەڕیان بە ئاڵوگۆڕە تا وەلانانی ئەو ڕێژیمە، بیروبۆچوونەکانمان جیاوازن و لێکتێگەیشتنەکانمان لێک دوورن". ئەم بەشەی ڕاپۆرتەکە نیازی بە لێکدانەوەی زۆر نییە. چاوخشاندنێکی خێرا بەسەریدا خۆی پێمان دەڵێ ئەنجام و دەسکەوتی ئەو شێوە سیاسەتکردنەی "حدک" لە داهاتوودا چ دەبێ؟ ئۆپۆزسیونی ئێرانی خۆی لەخۆیدا، دۆخی ڕوون و ئاشکرایە. وێناچێ ئەوانە خۆیان بەو شێوەیە، جارێ بتوانن بە ستراتیژێکی هاوبەش لەژێر چەترێکا کۆبنەوە. ئەو پلاتفۆرم و هاوپەیمانییانەش باسیان لێوەدەکرێ، پاش نزیک بە دووساڵ، لەوە ناچێ شتێکی جددییان لێ هاتبێتە دەرەوە. سەبارەت به کەسولایەنەکانی سەر بە نەتەوەکانی تر، تا ئێستاش ئاشکرا نییە ئەوانە چەندە هێز و پێگەیان لە ناو جەماوەر و کۆمەڵگای خۆیاندا هەیە؟ سەرەڕای ئەوە هەر ئەوانەش لەسەر بڕێک لەو مەرجانەی کورد بۆ خەباتی هاوبەش دیاری دەکا، لەگەڵی هاوڕا نین. لە پێوەندی لەگەڵ چالاکانی نێوخۆی وڵاتیشدا پرسەکە دەتوانێ لەوەش ئاڵۆز و هەستیارتر بێ.  بەتایبەت کاتێک ئەوانەی ناوخۆ زۆریان گەشبینییەکی ئەوتۆیان بۆ گۆڕانکارییەکانی داهاتوو نەبێ و نەیانەوێ نرخێکی گران بۆ ئەو شێوە سیاسەتکردنە بدەن، بەم پێیە ئەو پێداگرییە  موتڵەقە لە سەر شەڕی چەکداری و گۆڕانی حکوومەت، تەنیا جیاوازی ومەوداکان لەنێو ئەو دوو بەرەیەدا زیاد و زیاتر دەکاتەوە. بەرەنجام ئەنجامێک کە تا ئێرە لەم باسە دەگیردرێ ئەوەیە ڕێبەرایەتی حیزبی دێموکڕات ـ بە حدک و حدکا ـوە، لە ئێستادا هیچ پلان و پڕۆژە سیاسیی دیاریکراویان بۆ ڕووبەروو بوونەوە لەگەڵ ئەگەرە سیاسییەکانی داهاتوو و چۆنیەتی دەستەبەر کردنی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی گەلی کورد نییە چون  بەگشتی خوێندنەوەیەکی گونجاویان بۆ سیاسەت و دۆخی ئێران و کوردستان و ناوچەکە نییە. ئەو بێ بەرنامەیی و خوێندنەوە هەڵەیە لە لێدوانی ڕێبەرایەتیی دێموکڕاتەکان و ڕاپۆرتی سیاسی کۆمیتە ناوەندییەکاندا بە ئاشکرا دەبیندرێ. ئەو پلان و بەرنامانەی ئەوان و ئەو ڕێگایانەی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان باسی دەکەن، لەگەڵ تواناکانیان و لەگەڵ هەلومەرجی کورد لەسەر عەرزی واقع یەکناگرێتەوە. بۆیە دەکرێ بڵێین کێشە و بەربەستی جددی سیاسەتی کورد ـلێرەدا هی حیزبی دێموکراتـ لە جۆری خوێندنەوەکەدایە کە پێش هەمووشتێک دەبێ ئەو خوێندنەوەیە گۆرانی بەسەردا بێ. پێش ئەوەش بەڵام سەبارەت بەو حیزبانە هەمیشە ئەو ئیبهامە بەرچاوە کە خاڵی جیاوازیی ئەو دوو حیزبە چی بووە وا لێکی دابڕیون؟ بە لەبەرچاو گرتنی ئەو ڕاستییە کە ئەو جیابوونەوە، تواناکانیانی هێندەی تر بەرتەسک کردۆتەوە! و  ئەوەش خۆی بەربەستێک لە بەربەستەکانی سیاسەتی کورد لە ڕۆژهەڵات زیاد دەکا. ستراتیژی سیاسی هەردووک حیزب - کە لەڕاستیدا دەتوانین بەیەکەوە هێشتا هەر بە "حیزبی دێموکڕات" ناویان ببەین-  لە سەر سێ کۆڵەکەی شەڕی چەکداری،  ڕووخانی ڕژیم و دامەزرانی حوکومەتێکی دێموکڕاتیکی فێدرال دامەزراوە کە ئەو ئامانجانە تا ئێستاش بەگشتی بەختێکیان بۆ سەرکەوتن نییە، کەوابوو جێی خۆیەتی پێداچوونەوەیەکی بنەڕەتی بەسەر ئەو سیاسەت و ستراتیژانەدا بکرێتەوە و بزوتنەوەی کوردی بیر لەوە بکاتەوە، ئەو ڕێبازانە چۆن و بە چ شێوە لە ڕێباز و شێوازەکانی تری خەبات بگۆڕدرێ؟  شێوە خەباتی چەکداری ئەگەرچی لە سەردەمانێکدا شێوازێکی ناچار و پێویست بوو و ڕەنگە تاکە ڕێگای خۆناساندنی کورد بە دنیای درەوەی خۆی بووبێ، بەڵام ئێستا کورد لەمێژە ئەو قۆناغەی تێپەڕاندووە و بۆ جیهانیان ناسراوە. جگە لەوەش ئێستاکە نرخ و تێچووی گیانی ئەو جۆرە خەباتە ئیتر لەوانەیە لە دەسکەوتەکانی پتر بێ بۆیە چیتر ناتوانێ سەرنجی خەڵکی کوردستان، بەتایبەت دانیشتووانی شارەکان و چینەکانی ناوەڕاستی کۆمەڵگا بەرەولای خۆی ڕابکێشێ. لەناو ئێرانیشدا بێگومان ئەو ستراتیژە لەگەڵ دژکردەوەیەکی سەرانسەری و گشتگیر ڕووبەڕوو دەبێتەوە. ئەو ڕاستیانە لە پێداچوونەوە و خوێندنەوە نوێکاندا دەبێ ببیندرێن. پڕۆژەی ڕووخانی حووکوومەتی کۆماری ئیسلامیش، تا ئێستا پڕۆژەیەکی سەرکەوتوو نەبووە و هێشتایش دیار نییە کە ئەو حوکوومەتە تا کەی دەمێنێ و یا لە ئەگەری نەمانیدا چ  حکوومەتێک بڕیارە بێته جێگای. ئەگەریش بڕیار بێ ڕووخان یا گوڕانێک ڕووبدا ئەوا خۆی بە ئەنجام دەگا و پێوەندیی ئەوتۆی بە ئیرادەی کوردەوە نییە کە بیهەوێ کات و ئینرژی خۆی بۆ دانێ. کەواتە گۆڕانی حکوومەت ئێستا نە کێشە و نە ئەرکی سەرەکیی کوردی ڕۆژهەڵاتە. بۆیە واباشە لانیکەم حیزبەکان ئەو پرسە لە ئەجێندا و ئەولەویەتی کاری خۆیان لابەن و فۆکووس یەکەمیان بخەنە سەر لایەنەکانی تری کاری خۆڕێکخستن و خۆئامادەکردن بۆ کەڵکوەرگرتن لە ئەگەرەکانی داهاتوو.  سەبارەت بە فیدرالیزم یا ئۆتۆنۆمی یا درووشمێکی لەو شێوەیە دەتوانین بڵێین مادام ئەو دروشمانە لە لایەن خەڵک و ئۆپۆزسیۆنی ئێرانییەوە وەرناگیرێن و کوردیش ئەو هێز و توانایەی نییە کە بتوانێ ئیرادەی خۆی بسەپێنێ، باش وایە لە ئێستادا درووشمەکان بگۆڕدرێن بە درووشمی گوجاوتر و گشتیتر تاکوو کورد بتوانێ لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی ئێستا و داهاتووی ئێرندا بگاتە ڕێکەوتن بەڵکوو خۆی بهاوێتە ناو لێژنەی نووسینەوەی یاسای بنەڕەتیی داهاتووی ئێران بو پێکهاتن لەسەر جۆرە دێموکڕاسییەکی نسبی تەوافوقی. ئەوەیکه کورد لەداهاتوو و لەوەدوا ئاڵای چ درووشم و داخوازێک بەرزکاتەوە، پێوەندیی بە ئاستی دەستەبەربوونی مافەکانی لەو هەلومەرجەدایه و هەروەها پێوەندیی بە ئیمکانەکانی تری بەردەمی کورد و بە ڕادەی ئامادەبوون و توانای ئابووریی و سیاسیی و لەباربوونی بارودۆخی ناوچەیی و جیهانییەوە هەیە.  لەم ڕوانگەوە  هەڵبەت مەرج نییە هەمیشە و حەتمەن ئاستی داخوازەکان دابەزێنین بەڵکوو دەکرێ داخوازەکان تەنانەت لە  فیدرالیزم و ئۆتۆنۆمیش ڕادیکالتر بن بەو مەرجە لە ئێستاوە ئامادەکارییەکان چڕوپڕتر و شێوازی خەباتی کورد هەمەلایەنە و مودێرنتر و بێتەوە. هەتا بتوانێ سەرنجی جەماوەری کورد وهەروەها کۆمەڵگای جیهانی بەرەولای خۆی ڕابکێشێ.  لەکۆتاییدا، ئەم وتارە بێ شک ناتوانێ وەڵامێکی تەواو کۆنکرێت بەو پرسیارە، کە لەوەدوا چی بکردرێ، بداتەوە. ئەوەش خۆی تاڕادەیەکی زۆر لە دژواریی و ئاستەنگە جددیەکانی کێشەی کورد و ئەو هەلومەرجە ناوچەیی و نێونەتەوەییە سەرچاوە دەگرێ کە بەگشتی کوردی ڕۆژهەڵاتی تێدایە. بەڵام دەتوانێ وەک دەلاقەیەک بە ڕووی هەنێک باسی زانستیی و ئاکادێمی نوێدا، لەمبارەوە، بکرێتەوە بە مەبەستی ئەوە کە ڕێچارەیەکی نسبی بۆ چۆنیەتی بەیانکردن و داسەپاندنی ئەو دێموکراسییە مەبەستی کوردە بدۆزرێتەوە. بەڵام هەنگاوی یەکەم دووبارە خوێندنەوە و پێداچوونەوەیە بە سەر ئامانج و ڕێبازەکانی ڕابردوودا. چون لەبەرامبەر ئەوەدا واتە پێداگریی و  ڕاوەستان لەسەر ئەو شێوازانەی تا ئێستا لەلایەن حیزبەکانەوە تاقی کراونەتەوە، تەنیا دایەرەی چالاکییەکانی ئەوان بەرتەسک دەکاتەوە و لە ناوەندی هاوکێشە و گۆڕانکارییەکانی داهاتووی ئێران دووریان دەخاتەوە!  سەرچاوە و ژێدەر (۱)  ڕۆژنامەی کوردستان، ژمارە ۷۸۷، ڕێکەوت ۳۰ی خەزەڵوەری ۱۳۹۹ (۲) ئالبێر کامۆ. (۱۳۹۲). ئەفسانەی سێزیف( وەرگێڕ مەحموود سوڵتانیە، چاپ داڵاهۆ (۳) سامۆئێل هانتینگتۆن. (۱۳۸٦). سامانی سیاسی(وەرگێڕ موحسن سەلاسی، پەخشی عیلمی (٤) کۆنگرەی ڕاسانی ڕۆژهەڵات، ڕێکەوت ۱تا٤ی ڕەشەمەی ۱۳۹٦ (٥) ڕۆژنامەی کوردستان ژمارە ۷۸٤، ئورگانی حدک (٦) کۆنگرەی ۱۷ی حدک، بەشی ڕاپۆرتی سیاسی، ڕێکەوت ۱۹و۲۰ی ۱۳۹۸  

ئومێد قه‌ره‌داخی  لانیكه‌م له‌ ده‌ ساڵی رابردوه‌وه‌ به‌ فراوانی  كه‌ڵكه‌ڵه‌ی به‌تایبه‌تكردنی كه‌رته‌ گشتیه‌كان لای حوكمران و سیاسه‌تكارانی كورد سه‌ریهه‌ڵداوه‌ ، گوایه‌ كاركردنی كه‌رتی تایبه‌ت هه‌م كه‌فائه‌تی زیاتره‌ ، هه‌میشه‌  خه‌رجیه‌ گشتیه‌كان له‌ كۆڵی حكومه‌ت ئه‌كاته‌وه‌ و داهاتیشی بۆ په‌یدا ئه‌كات ، به‌كرده‌وه‌ش هه‌نگاو نراوه‌ ، كاركردن بۆ به‌تایبه‌تكردنی كه‌رتی كاره‌با هه‌نگاوی زۆری بۆ نراوه‌ و خوازیاریشن به‌ كۆمه‌ڵێك  قۆناغ كه‌رتی ته‌ندروستی و په‌روه‌رده‌ش بكه‌ن  بكه‌ن به‌ كه‌رتی تایبه‌ت...  به‌تایبه‌تكردنی كه‌رتی ته‌ندروستی  كاره‌ساتێكی ئینسانی و ئه‌خلاقی گه‌وره‌ی به‌دواوه‌ ئه‌بێت، نه‌خوش له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی چاودێری بكرێت و پێویستیه‌كانی بۆ دابین بكریت ، ئه‌بیته‌ به‌ سه‌رچاوه‌ی داهات بۆ كۆمپانیاكانی كه‌رتی ته‌ندروستی ،  نه‌خوشخانه‌ له‌ جیاتی ده‌زگای خزمه‌تكردنی نه‌خۆش بیت ، ده‌زگای بازرگانیكردن ئه‌بیت به‌ نه‌خۆش ، نه‌خوشحانه‌ لانه‌ی هیوا و  چاره‌سه‌ری نه‌خۆش نابێت ، به‌ڵكو لانه‌ی هیوا و ئومێدی كۆمپانیاكان ئه‌بێت بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ملیۆنه‌ها دۆلار له‌سه‌ر حسابی نه‌خۆش ، ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر جارێك بۆ وڵاته‌ پێشكه‌وتوه‌كان راست بێت و به‌ تایبه‌تكردنی كه‌رتی ته‌ندروستی كاره‌سات بێت ، ئه‌وا بۆ شوینێكی وه‌ك هه‌رێمی كوردستان ده‌یانجار راسته‌ ، كوردستان نه‌ دامه‌رزاوه‌ی هه‌یه‌ و نه‌ یاسا و نه‌ لێپرسینه‌وه‌ ، وه‌ك چۆن بازرگانی به‌ ده‌رمانه‌وه‌ ئه‌كرێت ، وه‌ك چۆن ملیۆنه‌ها دۆنم زه‌وی بێ لێپرسینه‌وه‌ ئه‌درێ به‌ كۆمپانیاكان ، وه‌ك چۆن زۆربه‌ی كۆمپانیاكانی خانووبه‌ره‌  گه‌وره‌ترین پرۆسه‌ تاڵانكردنی گیرفانی هاوتی به‌رێوه‌ ئه‌به‌ن ، ئه‌وا كۆمپانیاكانی كه‌رتی ته‌ندروستی له‌مان باشتر نابن ، ده‌بێت ده‌یان هه‌زار تووشبوونی شێرپه‌نجه‌ تا مردن به‌ ئازاره‌وه‌ بتڵینه‌وه‌  چونكه‌ نرخی چاره‌سه‌ر گرانه‌ ،  نه‌ ئازاری نه‌خۆش ، نه‌ مردن، نه‌ گریانی كه‌س ، ویژدانی ته‌ندروستی راناچڵه‌كێنێت و كۆمپانیاكانی ته‌ندروستی ده‌بن به‌ خاوه‌نی ته‌نها یه‌ك زمان ، ئه‌ویش زمانی پاره‌ و قازانج و به‌س هه‌رچی كه‌رتی په‌روه‌رده‌شه‌ ، به‌تایبه‌تكردنی هه‌مان كاره‌ساتی لێده‌كه‌وێـته‌وه‌ ، خوێندكار له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی  سه‌نته‌ری پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌ و فێركردن بیت ئه‌بێت به‌ نێچیرێكی ده‌سته‌مۆ بۆ راوكردن و پاره‌ په‌یداكردن ، له‌ جیاتی پێگه‌یاندنی كه‌سێتی و ئاستی زانستی مناڵ ، په‌روه‌رده‌ سه‌رقاڵی بڕینی گیرفانی  خێزانی مناڵه‌كان ئه‌بێت ، شتێكیش به‌ناوی فه‌لسه‌فه‌ی په‌روه‌رده‌یی ده‌وڵه‌ت به‌خه‌ونیش بوونی نامێنێت