سەهین موفتی ئەگەر لە بەیاننامەو گوتاری سیاسیەکانی کوردستان بنۆڕی، جگە لە پارتییەکان..!  هەموان بەشێوەیەک وێنا دەکەن کە پارتی خوازیاری شەڕی کوردو خوێنڕشتنە، لە کاتێکدا کە سەرۆکی پارتی لەمێژە شەڕی کوردو کوردی حەڕام کردووە. بێجگە لە شەهید بوونی پێنج پێشمەرگە لە چەند رۆژی رابرد لە چیای مەتینا،  پاشان رفاندنی دوو پێشمەرگەی دی لە سنووری شەنگال، ئەمجار شەهید بوونی پێشمەرگەیەکی دی بە قەناس...! کەچی تا ئێستا پارتی شەڕی را نەگەیاند...! ئەوەی تا هەنووکە پارتی، کە دوو دامەزراوەی بڕیار بەدەست و بەهێزی وەک سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتیکردنی حکومەتیشی لە بەر دەستەو داوای دەکات هێندەیە" پارتی کرێکارانی کوردستان رێز لە سەروەری هەرێمی کوردستان بگرێت و خەباتی خۆی لەم ناوچەیە بگوازێتەوە"،  راگەیەندراوەکانی وەزارەتی پێشمەرگەش هەمان شێوە دەخوازێت پەکەکە سنوورێک بۆ چالاکییەکانی دابندرێت..! ئێستێ، تەواوی دژە پارتیییەکان( ئۆکتۆبەرچییەکان، بێدەنگبوانی بەردەم حەسەن پلایس، کەمپینچییەکان، شیڕە لێدەرەکان، قەڵەمە بوێرەکانی دژی پارتی و هیچ نەدیدەی زۆنی سەوزو بێدەنگەکانی پەروێزخان، کپ بوونەکان لەبەردەم کەیسی باخان،  وڕو کاسەکانی دووسێ ساڵ لەوەو پێش کە یەکێتی راوە راوی  ئەندامانی تەڤگەر بوو، پاشان داخستنی بارەگاکانیان، و خستنە زیندانی ئەندامانییان، بێ جورئەتەکان، کە بە بەرچاوییانەوە زانیاری درا بە فڕۆکەو لە سەر شاخی ئەزمڕ گەریلاکانییان دەهاڕین،هتد..) ئەمانە هەموویان خەریکی لێدانی دەهۆڵ و تەپڵن و بانگڕادێرن کە پارتی شەڕی دەوێت دەگەڵ پەکەکە...!  لە کاتێکدا پارتی، ئەوەی بیری لێ دەکاتەوە تەنێ هێندەیە کە : پارتی کرێکارانی کوردستان، بیر لە ئازادبوونی بستێک خاکی کوردستان بکاتەوە کە لە سنووری وڵاتی تورکیایە.

د. محەمەد كیانی فازل میرانی دەڵێ شەڕ و شتێكی تر بەدەست ئینسان نییە كەبو دەبێ. فازل ناوی شتەكەی تری نەهێنا كە شتێكی بێ زیانە، ئەگەر ئەو شتە بكەی ئیسراحەت دەكەی. بەڵام ئەو شەڕە بكەن بۆ ئێوە خۆكوژییە. ئەمە پرسێكی ستراتیجی گەورەی بەڵانسی هێز و هەبونی پارسەنگ لەخۆ دەگرێ. لە قسەكەی دیارە، شەڕەكە بەدەستی خۆیان نییە و توركیا بڕیاری بۆ داون. ئەوانیش وەك هێزێكی وابەستە دەبێ بۆ توركیا ئەو شەڕە هەر بكەن. لە هەڵسوكەوت و ئاماژەكانیان، وا دیارە پارتی هیچ بڕیارێكی چارەنوسسازی  لەدەستدا نەماوە و سەركردایەتیەكەی ئیرادەی حیزبەكەیان و گەلی كوردیان لە باشور تەسلیم بە توركیا كردوە. كارێكی دورستە و لە بەرژەوەندی خۆیانە ئەو ڕاستیە بەبیری سەركردایەتی پارتی بهێندرێتەوە، كە لە كردنی ئەو شەڕە چاوەڕوانكراوەی پارتی و پ ك ك،  پارتی دۆڕاوی یەكەم دەبێت، هەتا ئەگەر گریمان پ ك كەشیان  تێكشكاند، كە پێیان ناكرێت. لە حالەتی كردنی شەڕ پارتی گەورەترین كارتی فشاریان بەرامبەر  بە توركیا لەدەست دەدەن كە ئەمە خەتەری لێككەوتەی ستراتیجی گەورەی دەبێت بە دژی خۆیان. ئەگەر  لەو شەڕە سەركەون، توركیا بە شێوەیەك لە شێوەكان پەلوپۆی پارتی دەكات و تێكیان دەشكێنێ، لە جیاتی دەستخۆشی و پاداشت. چونكە بەهێزبونی هەر لایەنێكی كوردی بۆ دەوڵەتی توركیا قابیلی قبوڵ نییە تەنها لە كاتی بەكاربردنی نەبێت وەك تاكتیكێكی كاتی لە دژی هێزە ئازادیخوازەكانی كوردستانی باكور.  پرسێكی ستراتیجی نەگۆڕە بە لایەن توركیاوە كە كورد نابێ قەوارەیەكی بەهێزی هەبێت لە هیچ شوێنێك. وە ئەگەر پارتی دۆڕا لە شەڕەكەی لەگەڵ پ ك ك، كە ئەمە ئەگەرێكی بەهێزە، ئەو كات نمودیان نامێنێ و توركیا زیاتر بە قێزەوە سەیرتان دەكات وەك هێزێكی فشۆلی بێكاریگەر و دۆڕاو. ئەگەر سەركردایەتی پارتی یەك تۆسقاڵ ئیرادەی مابێت دەبێ بە ژیرانە بیربكاتەوە و كار بكات و گوێ لە مەنتیقی عەقڵ بگرێت و ئەو شەڕە بۆ توركیا نەكات چونكە شەڕێكی خۆ بەزێنە (.....) بە هەردوو لایەنی سەركەوتن و ژێركەوتن لەگەڵ پ ك ك. پارتی دەبێ بێگومان بێت بۆ مانەوەی پێگە و نەختێك هەیبەت و كاریگەری بۆ خۆتان گەلێك باشترە  دوركەونەوە لە هەڵگیرساندن و بەڕێوەبردنی ئەو شەڕە بریكاریەی بۆ توركیای دەكەن. كارتی فشاری بونی پ ك ك پرسێكی ژیانیی ستراتیجییە بۆ پارتی. لەدەستدانی ئەم كارتە ستراتیجییە ڕوتكردنەوەی پارتیە لەو پاسەنگە بەهێزانەی دەبێ لەدەستیدابن بەرامبەر بە هەڵگەڕانەوەی توركیا لێیان وە یان ویستی زیاتر فراوانكردنی بازنەی هەژمون و كۆنتڕۆلكردنی هەرێم و سامانە سورشتیەكانی و بەكارهێنانی كورد بۆ فراوانكردنی بەرژەوەندیە ستراتیجیەكانی لە سنوری ویلایەتی موسڵی عوسمانی و سەرجەم عێراق. بەلایەن توركیا پارتی یان پ ك ك بشكێن جیاوازی نییە، سەركەوتنە بۆ ئەوان. وەك دەڵێن، بۆ تورك گرنگە سەگی ڕەش و سەگی بۆر تێكبەرببن، كامیان بتۆپێ بۆ تورك هەر قازانجە.

    زكری موسا ساڵانێكی دوورودرێژە هەموو حزب و لایەنە كوردستانییەكان پەكەكە باش دەناسن و، ئاشنای پلان و بیر و ئایدۆلۆجیا و كردەوەی نكۆلیكاری ئەو حزبەن. هەمووان زۆر چاك ئاگاداری ئەوەن، دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان و دامودەزگای هەرێم بەشێكی نەگۆڕی سیاسەت و جیهانبینیی پەكەكەی پێكهێناوە. بەڵام سەیر لەوەدایە هەر كە چەكدارانی پەكەكە دەستیان دایە شەڕفرۆشتن و نانەوەی گرفت لەگەڵ هەرێمی كوردستان، هەندێ میدیا و باڵ و لایەنی سیاسیی كوردی خێرا پارتی بەوە تۆمەتبار دەكەن كە بیر لە شەڕی ناوخۆیی دەكاتەوە یانیش نەخشە بۆ شەڕی كورد و كورد دادەڕێژێت. لێرەدا پرسیار ئەوەیە پارتی چ پەیوەندییەكی بە ڕەفتاری نابەجێی و شەڕخوازانەی پەكەكەوە هەیە؟ كە ئەمە نەهج و سیاسەتی پەكەكە بێت پارتی چ تاوانێكی هەیە و بۆچی دەبێ بەوە تاوانبار بكرێت كە بیر لە شەڕی ناوخۆی و كوردكوژی دەكاتەوە؟ ئایا پارتی شەڕی دەستپێكردووە یان ئەوە پەكەكەیە كە پێشمەرگەی شەهید كردوون؟ لە هەموو گەڕەكانی دەستپێكردنی شەڕفرۆشی و ئاڵۆزی لە لایەن پەكەكە بە كردەوە زاڵمانەكەی چیای مەتین لە پێنجی حوزەیرانیشەوە، ئەوە چەكدارانی پەكەكە بوونە بێباكانە پێشمەرگەیان شەهید كردووە و هەر ئەوان بوونە هێزەكانی ئاساییشی هەرێمیان كردۆتە ئامانج و كردەوەی ڕفاندنیان ئەنجام داوە. ئەگەر پێشمەرگە و ئەو هێزانەی ئاساییش و پاراستنی هەرێمیان لەسەر شانە و سەر بە دامودەزگەی هەرێمن لە لایەن پەكەكەوە شەهید بكرێن بۆچی نابێ بەرپرسیارێتی بخرێتە سەر شانی پەكەكە و هەر دەبێ پارتی تۆمەتبار بكرێت؟ جێگەی داخە كە لەم چەواشەكاری و ناحەقیەدا بەشێكی یەكێتییش بەشدارە و، ئەگەرچی ڕاستییەكان باش دەزانن بەڵام چاوپۆشی لە دەستدرێژیەكانی پەكەكە دەكەن و بێشەرمانە پارتی بە شەڕی كورد و كورد تۆمەتبار دەكەن. ئەوان و هەندێ لایەنی تریش لەسەر ئەوە ڕاهاتوون كە لەپێناو ئازاردان و نانەوەی گرفت بۆ پارتی هەموو شتێك بكەن و دەست بۆ هەموو جۆرە هەڵوێست و كردەوەیەك ببەن تەنانەت ئەگەر بە زیانی هەرێمی كوردستان و خودی خۆشیان بێت. لە بەرانبەر شەڕفرۆشی و تاوان و كارە نابەجێكانی پەكەكە لەدژی هەرێمیش بەردەوام لەڕێی موزایەداتەوە پاساو بۆ كردەوە و تاوان و خۆسەپاندنەكانی پەكەكە دەهێننەوە و بەو هەڵوێستەیان بێڕێزی بە خوێنی ئەو پێشمەرگە شەهیدانە دەكەن كە لەسەر خاكی خۆیان لە لایەن پەكەكەوە بە زوڵم شەهید كراون. كە سەیری بەشێك لە مێدیاكانی هەندێ لایەن و تاقمی كوردی دەكەی و موزایەدات و لێدوان و هەڵوێستیان دەبینی ئەو هەستەمان لا دروست دەبێ كە لە دڵەوە حەز بەوە دەكەن پارتی لە كێشە و گرفت و شەڕ تێوەبگڵێندرێت و كاریشی بۆ دەكەن. ئەوە حەزێكی گڵاو و نانیشتیمانی و قێزەوەنە و ڕادەی بێباكی و نابەرپرسیارێتیان دەخاتە ڕوو و، خەڵكی كوردستانیش لێیان تێگەییشتووە. دەبێ ڕۆژێك بێت بە خۆیان بێنەوە و دەستبەرداری ڕقی كوێرانە لەبەرانبەر پارتی بن و باشیش بزانن ئەو حەزەیان هەرگیز ناهێتە دی كە پارتی تووشی شەڕی كورد و كورد بكرێت.

هاوڕێ تۆفیق بونی دەستور بۆ کوردستان زۆر پێویستەو کۆڵەیەکی گرنگی پایەی سەروەری ھەرێمە. خۆی لە راستیدا ھەقوابوو پێش رووخانی سەددامی دیکتاتۆر ،کوردستان دەستوری خۆی ھەبوایەو بەو ھۆیەوە کورد پێگەی بەھێزتر ئەبوو، بەڵام شەڕی براکوژی زۆر خوێنی لەجەستەی کورد ڕژاندو خەونی نوسینەوەی دەستوریش وەکو زۆر خەونی تر بوون بە مۆتەکە! ئێستا دووبارە باسی نوسینەوەی دەستور ھاتۆتەوە مەیدان، لەڕاستیدا دەستورێکی نیمچەئامادەکراو ھەیە،کە پێشوترلەلایەن لیژنەیەکی فرەڕەنگی پەرلەمانی کوردستانەوە نوسراوە. ئەتوانین بڵێین لە ئێستایا لە خاڵی سفرەوە دەست پێناکەین ، ئاشکرایە لە کاتی خۆیا گرێکوێرەی تەواونەکردنی پرۆژەی دەستور پەیوەندی بە مەسەلەی شێوازی ھەڵبژاردنی سەرۆکی ھەرێمەوە ھەبوو، رای گشتی و سیاسیەکان دابەشبون بەسەر دوو بەرەدا. سەرۆک لەلایەن پەرلەمانەوە ھەڵبژاردنی بۆ بکرێت؟ یان راستەوخۆ لەلایەن گەلەوە ھەڵببژێردرێ؟ راستر ململانێیکە بەپلەیەکی نایاب حزبایەتی بوو ،کەمتر ململانێیەکی دەستوریی و سیاسی بوو. راستە لەرووی عورفی دەستورییەوە ئەو وڵاتانەی کە پەرلەمانین، سەرۆک لەلایەن پەرلەمانەوە ھەڵئەبژێردرێ، بەڵام ئەم بنەمایە بەشێوەیەکی رەھایی نیە، بەڵکو جەوھەری سیستەمی پەرلەمانی بریتیە لە دابەشکردنی دەسەلاتەکانی بەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەت لەلایەک و چاودێریی و لێپرسینەوەی پەرلەمانی لەلایەکی تر، ھەرەھا مەسەلەی ھێزە چەکدارو داودەزگا ئەمنیەکان خاڵی لێکجیاکەرەوەی سیستەمی سەرۆکایەتی و پەرلەمانیە، لە یەکەمیاندا سەرۆک ھەموو ھێزی چەکدارو دەزگای ئەمنی لەژێر چنگدایەو لە دووەمدا بە تەنیا لەلای سەرۆک نیە و لە نێوان سەرۆک و سەرۆک وەزیران و باقی دامەزراوەکانی تردا بەشکراوە.  کێ دەستور بنوسێتەوە؟ لە ھەموو دونیا دەستور پرۆژەی ھێزی دەسەلاتدارە، جا ئەو دەسەلاتدارە فەرمانرەوایەکی خۆسەپێنی دیکتاتۆربێت، یان دەسەلاتدارێک کە مافی دەسەلات وەرگرتنی لە رەوایی  گەلەوە لە رێگای ھەڵبژادنەوە بەدەستھێنابێت، بە گشتی  لە زانستی دەستوردا چ  لە کۆن و تازەدا چەند رێگایەک بۆ نوسینەوەی دەستور ھەیە یەکەم؛ لیژنەی دەستەی دامەزرێنەر ئەم لیژنەیە لەھەموو رۆڵەکانی گەل پێک ئەھێنرێت بە تەمەن ورەگەز و ئایین و بیروباوەری جیاوازەوەو لەلایەن پەرلەمانەوە دەپاڵێودرێن و پاشان گەل لە رێگای دەنگدانی گشتیەوە ھەڵیان ئەبژێرێ، ھەتاوەکو لە بری گەل، ئەوان پرۆژەی دەستور ئامادە بکەن و پاشان گەلپرسی بۆ بکرێ .  دووەم:لەرێگای دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە ، لەم رێگایەدا حکومەت سەرۆک کۆمار بێت ،یان پاشا یان ھەر ناوێکی تری ھەبێت، دەسەڵاتدار خۆی پرۆژەکە ئامادە دەکات و پاشان گەلپرسی بۆ ئەمجام ئەدرێ.  سێیەم: لیژنەی پەرلەمانی،بەپێی توێژێنەوەیەکی زانکۆی برنستین ی ئەمریکی کە لەسەر دەستوری١٩٤ وڵاتی ئەنجامیداوە لە نێوان ساڵانی ١٩٧٥ ھەتاوەکو٢٠٠٣نۆ ڕێگا بۆ نوسینەوەی دەستور ھەیە ، باوترین رێگایان نوسینەوەی پرۆژەی دەستورە لەلایەن لیژنەیەکی پەرلەمانیەوە بەپێی توێژینەوەکە٨١ دەستور کەدەکاتە ڕێژەی  لە٪‏٤٢ دەستورەکانی وڵاتان بەو شێوەیە نوسراوە.وەکو تورکیا، بەڕازیل،ئیسپانیا، پۆڵەندا، بولگاریا، چیک،یۆنان و ھتد. رەھەندی دەستوریی؛ ئاشکرایە بونی دەستور بۆ کورد مەسەلەیەکی زۆر جیاوازە لە ھەر نەتەوەیەکی تر، کورد میللەتێکی بێ دەوڵەتە، ئەم دەستورە نرخێکی مێژوویی گرنگی ھەیە، ھەڵەیەکی گەورەیە تەنھا بەدیدێکی وشکی قانونیی و دەستوری سەیری دەستور بکەین و قوڵاییە ئەخلاقیی و فەلسەفییەکی فەرامۆش بکەین، دەستور ئاوێنەیەکە بۆ پیشاندانی ھێزی ئەخلاقیی و عەقڵی نەتەوەیەک، ھێڵە گشتیەکانی دەستور ھێڵی فەلسەفیی و ئەخلاقین،لەم روەوە چیرۆکێکی ئەرستۆ ھەیە، لەکاتی خۆیدا خوێندکارەکانی لە ئەرەستۆیان پرسی، دەستورێکی نمونەیی و بوێنە بنوسە؟ لە وەڵامدا ووتی، بەس پێم بڵێی ئەو گەلەی دەستورەکەی بۆ بنوسم چین؟ ھەلومەرجی سیاسی و ئابوریی و کۆمەلایەتیان چۆنە؟ کەواتە دەستور ئاوێنەی کلتوریی و ژیاری نەتەوەیەکە خاڵێکی تری جەوھەری کەکەس باسی لێ ناکات مەسەلەی ڕەگەزی زمانە، راستە ھەتاوەکو ئێستا یەک زمانی یەکگرتویی کوردیمان نیە، بەڵام ھێزی زمان لە ھێزی نوسینەوە سەرچاوە ئەگرێ، ئەوەی سەرنجی زمانەوانی پرۆژەی دەستور بدات ،پرۆژەکە بە زمانێک نوسراوە کە زمانێکی ناخۆش و شکێنراوە، ئەم بەڵگەنامە گرنگە دەستورییە بۆ مێژووی کورد لەپاڵ نرخە دەستوریی و سیاسیەکەی ئەبێتە بنچینەیەکی شارستانی و زمانەوانی بۆ مێژووی کورد زمانی دەستور بەقەدەر خودی دەستور خۆی گرنگە. چەند ڕاو وسەرنجێک ئەخەینەڕوو؛ یەکەم؛ لە پاڵ بوونی لیژنەی پەرلەمانی کە کاریان ئامادەکردنی دەستورە بۆ ئەوەی بخرێتە راپرسی خەڵکەوە، چەند لیژنەیەکی تر لە دەرەوەی پەرلەمان پێکبھێنرێت لە کەسانی ڕۆشنبیر و خاوەن پیشەی جیاواز لە ھەموو چین و توێژەکان. دووەم؛ بە ڕەسمی داوای ھاوکاری و یارمەتی لە نەتەوەیەکگرتوەکان بکرێ بە ناردنی تیمی شارەزاو و پسپۆر لە بواری دەستوریدا، ئەمەش جگە لەوەی ئەبێتە ھۆیەک بۆ وەرگرتنی سودو ئەزمون و شارەزایی بۆ نوسینەوەی دەستور  لەلایەکی تر تارادەیەکیش جۆرە پشتیوانییەکی یاسایی و نێودەوڵەتی ئەبێ بۆ دەستوری کوردستان بەھەمان شێوەو بۆ ھەمان مەبەست داوا لە یەکێتی ئەوروپاش بکرێ. سێیەم؛ کۆمڵێک گۆرانکاری بنچینەیی بخرێتە ناو دەستورەکەوە کە بۆ ھۆیەوە ژێرخانی ژیانی سیاسی و دەوڵەتداری ئەگۆڕێ. ١: پەرلەمانی کوردستان لەم سیستەمە یەک ئەنجومەنییەی ئێستایەوە بگۆردرێت بۆ پەرلەمانی دوو ئەنجومەنی، ئەنجومەنی یەکەم نوێنەران بێت و لەسەر بنچینەی ژمارەی دانیشتوان ژمارەی نوێنەر دیاریبکرێت، دووەمیان ئەنجومەنی ھەرێم بێت کە لەسەر بنچینەی پارێزگاکان بێت بێ گوێدانە کەمیی و زۆری ژمارەی دانیشتوان بە یەکسانی ژمارەی نوێنەریان بۆ دابنرێ. ھاوشێوەی کۆنگرێسی ئەمریکی، ئەمە ئەبێتە سەرچاوەی چەسپاندنی دادپەروەری جوگرافی و لامەرکەزییەت. ٢: ئەنجومەنی باڵای نیشتمانی سەربازی دروست بکرێ، ئەم ئەنجومەنە سەرپەستیاریی ھێزی چەکداری ھەرێم بکات و بەرگێکی مەدەنی بەبەرابکرێ. ٣: سەرۆکی ھەرێم لەلایەن پەرلەمانەوە ھەڵببژێردرێت. ٤: دەستەی فرۆکەوانی مەدەنی ھەرێم بە ھەمئاھەنگی لەگەڵ دەستەی فرۆکەوانی مەدەنی فیدراڵ دروست بکرێت، بەمەش نیمچەسەروەرییەکی ئاسمانی ھەرێم مسۆگەر ئەکرێ. ٥: گەلی کورد لە ھەرێمی کوردستان بەشێکە لە نەتەوەی گەورەی کورد. ٦: ھەڵبژاردنی پەرلەمان بۆ ماوەی چوار ساڵ بێت و ھاوشێوەی ئەمریکا وادەکەی بەدەستوری دیاری بکرێ بۆ ئەوەی کەس نەتوانی تەمەنی پەرلەمان درێک بکاتەوە، بۆ نمونە بنوسرێت یەکەم ڕۆژی مانگی(٦) مەی.

(هەڵە) کێشەی هەڵە لە کردنیدا نیە، لە ڕاست نەکردنەوەیدایە. ئاخر زۆر شت، لەناو مومارەسەو "لە کردندا" دەرئەکەوێ کە هەڵەیە. ئا لێرەشدا هەڵە نەك کێشە نیە، بەڵکو خزمەتی بەردەوامیی ژیان و پێشخستنی مەعریفەی ئینسان ئەکاو نەزانراوێکی بۆ ئەکات بە زانراو. بەڵام کاتێ ئەم "هەڵە زانراوە" ڕاست ناکرێتەوە، ئیتر ئەمە کێشەیەکی ڕوخێنەرەو وەکو هەڵەی یەکەم نیە، کە کێشەیەکی دروستکەرە. بەڵێ یەکەمیان ژیانەو دروستکەرە، چونکە ڕۆشنکەرەوەی حەقیقەتێکەو دووەمیان مەرگەو ڕوخێنەرە، چونکە ئینکاری حەقیقەتێکە! ئایا بەردەوامیی ئێمە لەسەر شۆڕشی چەکداریی، ژیانەو بیناکەرە، یان مەرگەو ڕوخێنەرە، بەڵام ئینکاری ئەم حەقیقەتە ئەکەین؟ (حەقیقەت) یەعنی کێشەکە لە "هەڵە" خۆیدا نیە، بەڵکو پەیوەستە بە ڕاستییەوە. ڕاستییش شتێکە، کە لەناو بووندا دەرئەکەوێ، بۆیە "بوون" هەیە. لەناو ژیاندا دەرئەکەوێ، بۆیە پێویستە ڕاستەوخۆ لەگەڵیدا بژین و "خۆمان" بەریکەوین. لەناو خۆتدا ڕۆشنئەبێتەوە، بۆیە تۆ هەیت و بەرپرسیاریت. لەناو ئاگاییدا ئەدرەوشێتەوە، بۆیە ناگایی، خیانەتە لە ڕاستی.   (دابڕان) یەعنی ڕاستیی چەقەو تۆ بۆ ئەوەی، دایمە شەبەکەو هەبێ و  کونێکت بیت لەگەڵییدا، نابێ لێگەڕێ ی هیچ شتێك، لە "ڕاستەوخۆیی" داتبڕێ و لەڕێگەی ئەوەوە پەیوەندی لەگەڵ ڕاستییدا بگریت. بوونی شتێك لەنێوان تۆو ڕاستیدا، یەعنی پچڕان و نەمانی پەیوەندی تۆ بە ڕاستییەوە. گەڕانەوەی تۆ بۆ "بڕیاری پێشوەختە"، یەعنی پچڕانت لە "ئێستا". ڕاستییش هەمیشە فرێشەو لە ئێستادایە. ئەوەشی کە لە تۆدا "فرێشە و ئێستایە"، ئاگاییەو تۆ ئەبێ عاقڵانەو ئاگایانە، لەگەڵ ڕاستیی خۆیدا ڕووبەڕوو ببیتەوە، نەك مەستانەو نائاگایانە، لەگەڵ پێناسە کۆنەکەی دوێنێیدا! (مێگەل) بۆ ئەوەشی هەست نەکەیت، کە لە ڕاستی دابڕاویت، حیزبەکان و ئایدۆلۆژیاکان، ڕاستی بەدیلت بۆ دائەتاشن و لێرەوە، لە بوونی ئاگایانەی خۆت، داتئەبڕن و ئەوخەنە ناو بوونی مێگەلانەوە. ئیتر لەبری (خۆت و ڕاستەوخۆیی و ئێستا)، (مێگەلەکەو دوێنێ و پێناسە پێشوەختەکە) بەر ڕاستی ئەکەوێ و ئیتر خۆت هەرگیز بەری ناکەویت!  (ئازادی) کاتێکیش حیزب و ئایدۆلۆژیا، (پێناسەی پێشوەختەو بتی ڕاستیی) ئەخاتە بەردەمت، بۆئەوەیە کە بیپەرستی و مەستانە تەسلیمی ببیت و دەمارگیرانە بەرگری لێبکەیت. بەڵام کاتێ خۆت ئەکەویتە ناو ڕاستییەوە، ئیتر ئازادانەو ئاگایانە، بە ئیرادەی خۆت دەستی پێوە ئەگریت، نەكئەوەی بەشێکبیت لە جەستەی مێگەلێك و لەوێوە  ئاڕاستەبکرێیت! (بەرپرسیارێتی) یەعنی تۆ، بۆ ئەوە هەیت، کە ئاگابیت و ئازادانە بەرپرسیارێتی حەقیقەت هەڵگریت. چونکە ئا بەوە ئەکەویتە ناو مرۆڤبوونی خۆتەوەو ئەگەر وانەکەیت خیانەتت لە بوونی مرۆیی خۆت کردوە. بەڵام لەناو مێگەلدا هەرگیز تۆ ناکەویتە ناو بوونی مرۆڤانەی خۆت، چونکە لەوێدا ئاگایی و ئازادییت نیە، کە پێشمەرجی مرۆڤبوونتەو لێرەدا تەنیا ئەداتێکی شەڕەکانی مێگەلەکەیت و هیچی تر. ئەوەشی کە لەناو مێگەلدا ئەیکەیت، لە ئیرادەی خۆتەوە نیە، بەڵکو لە جوڵاندن و ئاڕاستەکردنی مێگەلەکەوەیە، کە تۆش بەشێکیت لێ ی. (شەڕ) یەعنی تۆ، کە پێشوەخت بڕیارت یاوە، کە هەمیشە پارتی ڕاستەو ئەویش کە پێشوەخت بڕیاری یاوە، کە هەمیشە پەکەکە ڕاستە،،  ئیتر لەڕاستیدا ئەم شەڕە هی ئێستا نیەو هی ئەو ساتە ناهۆشیارییەیە کە بڕیارە هەڵەکەت تێیدا داوە. تاکو راستیشی نەکەیتەوە، هەر لەوێدایت و شتەکانیش هەر دووبارە ئەبنەوەو ئەمجارەش نەبێ، جارێکی تر، شەڕەکە هەر ڕووئەدا.  لەڕاستیدا ئەوەی هەیە، پەیوەندی بە دوژمنیشەوە نیە، بەڵکو پەیوەندی بە دوو عەقڵیەتەوە هەیە، کە دووان نیەو هەر یەكێکە. مەسەلەکەش ئەوەنیە کە ئەم دوو فۆڕمە مێگەلییە (خێلەکی و ئایدۆلۆژییە) کامیان ڕاستن. مەسەلەکە ئەوەیە کە مێگەل خۆی هەڵەیەو ناتوانێ ڕاست بێت. چونکە کەرەستەی گەیشتن بە ڕاستیی ئەکوژێت، کە عەقڵ و ئازادیی ئینسانەو ئەیخانە ناو گرێ و وەهمی بڕیارە پێشوەختەکانەوە. بەم شێوەیە، ئیتر هەمووی لە بڕیارە پێشوەختەکەی دوێنێدایەو کەس نایەتە دەرەوە بۆ ناو عەقڵ و بۆ ناو ئێستاو بۆ ناو ڕاستی. هەمووی لە شوێنێکدایە، کە ئەوێ ڕێك یەعنی جەهل و دەمارگیری و "شەڕ". ئیتر دوژمنیش نەبێ، شەڕەکە خۆی هەیەو هەر ڕووشئەدا.  (چەقین) ڕۆژێ لەگەڵ ساواك و شاو خومەینی، ڕۆژێك لەگەڵ دەبابەی بەعس، ڕۆژێك لەگەڵ میت و سوپای تورکیا.. بۆچی پارتی، بەردەوام خیانەتەکانی دووبارە ئەکاتەوەو بە کوردایەتیش ئەیفرۆشێتەوەو کڕیاریشی هەیەو مێگەلێك هەر ئافەرینی بۆ ئەکات؟  ڕۆژێك بە کاولدانی سوری ئامەدو جزیرەو شێرناخ، ڕۆژێك بەکاولدانی شارێکی ڕۆژئاوا، ڕۆژێ بەکاولدانی گوندێکی باشور.. بۆچی پەکەکە بەردەوام هەڵەکانی دووبارە ئەکاتەوەو بە شۆڕشیش ئەیفرۆشێتەوەو کڕیاریشی هەیەو مێگەلێك هەر ئافەرێنی بۆ ئەکات؟  شەڕەکانی ناوخۆ، گەندەڵی و تاڵانییەکان، خۆخۆریی و خیانەتەکان.. ئەمانە بۆچی بەردەوام دووبارە ئەبنەوە؟ کورد بۆ ناتوانێ پرسیار بخاتە سەر شۆڕش و گرێ ی چەك بکاتەوە؟ بۆ ناتوانێ گرگنییە کەسی و خێلەکی و حیزبی و ئایدۆلۆژییەکانی تێپەڕێنێ و بگاتە شتە باڵاو گشتییەکان؟  وەڵامەکەی زۆر سادەیە،، چونکە هەموو ئەوانە بە عەقڵ ئەکرێ و کاتێ مێگەلەکان و حیزبەکان و ئایدۆلۆژیاکان، ڕێك مەکینەی گەورەی لەکارخستنی عەقڵن، ئیتر کورد پرسیارەکانی بەچی بکات و هەڵەکانی بە چی ڕاست بکاتەوە؟  (چارەسەر) کێشەی کورد، دوژمنەکانی نیە، مێگەلەکانیەتی. چارەسەر پێنانی هەر یەکێکە بە مێگەلەکەی خۆیداو پێنانی هەمووشمانە بە کۆی مێگەلەکاندا. ئێمە تەنیا بەوە باڵائەکەین و بەرزئەبینەوە، کە پێ بنێین بە گرگنییەکانی خۆماندا. کورد لە وجودی بتەکانی و گرێکانی و دۆگماکانی و مێگەلەکانیدا، ناتوانێ لە دوژمنەکانی ڕزگاریی ببێت. کورد لەناو عەقڵی بیرکەرەوەو ڕەخنەییداو لە وجودی تاکە هۆشیارەکانیدا، ئەکەویتە ناو خۆی و ناو ئێستاو ناو ئازادی. دواجاریش ئا ئەمانەن کە ئەتوانن گفتوگۆو کاری پێکەوەیی بکەن و شتێك بە شتێ بکەن، نەك وەهم و مژدەو فشەی پەرتەکان و هەر مێگەلێك بەجیا. (کراسەکە) چارەسەری کورد گەڕانەوەیە بۆ عەقڵ، نەك دروستکردنی مێگەلی زەبەلاحی هەژموونگەراو تاكڕەهەند، کە دواجار ئەم مێگەلانە هەر ئەدەنەوە بە یەکداو هەر ئەچنەوە قازانجی دوژمن. ئەو کراسی دەوڵەتەی کە پارتی بە قیاسی خۆی بۆ هەمووانی ئەدوورێ و ئەو شۆڕشەی کە پەکەکە بە قیاسی خۆی بۆ هەمووانی ئەدوورێ و ئەو دەستورو چاکسازییەی کە هەر یەك بە بەری خۆی بۆ هەمووانی ئەدوورێ.. ئەمانە هەمووی هەر گرگنییەو هیچی باڵاو ڕاستەقینە نین. ڕێك بەعەکسەوە، وازهێنان لەو نەزعە گرگنانەیەی کە کاڵای خۆت بکەیت بە بەری هەموواندا، ئا ئەوە چارەسەرەکەیەو شتە باڵاو ڕاستەقینەکانی لێوە دێت. (حووت و ماسی) چارەسەر یەکترقبوڵکردن و داننانە بە یەکترداو ئەوەی کە پارتی پەکەکەی پێ هەزم ناکرێ و ئەوەی کە پەکەکە پارتی پێ هەزم ناکرێ، نە مەسەلەی خیانەتەکانی پارتییەو نە مەسەلەی هەڵەکانی پەکەکەیە. ئەمانە تەنیا بیانووە، بۆ دوو حووت، کە هەریەکەیان ئەیەوێ هەر چوار پارچەکە قووتبداو هیچیان نایەوێ تەنیا ماسییەكی ناو ئاوەکە بێت. ئەمیان ئەیەوێ هەموو کوردی دنیا بکات بە غوڵام و نوکەری بنەماڵەیەك و ئەویان ئەیەوێ هەموو کوردی دنیا بکات بە عەسکەرو ڕۆبۆتی ئایدۆلۆژیایەك. (نمونەیەك) کۆمەڵەو دیموکرات، زۆرجار گاڵتەیان پێئەکەین، بەڵام لەڕاستیدا پیویستە سوپاسیان بکەین! ئەگەرچی ئەوانیش، بۆ ڕۆژهەڵات، هەر حووتن و دنیایەك خەلەل و کەموکوڕی و کێشەیان هەیە، بەڵام بۆ سێ پارچەکەی تر، نەبوون بە حووت و لەهیچ پارچەیە فەرعیان نەکردۆتەوە ململانێ ناوخۆییەکانی ئەوێ گەرم بکەن. کوڕو کچی هیچ پارچەیەکی تریان نەداوە بە کوشت.. گرنگە کۆنگرەیەکی نەتەوەییمان هەبێ، "ئا لەم ڕەهەندەوە" نموزەجی کۆمەڵەو دیموکرات، بکاتە نموزەجی هەر چوارپارچەکەو سیاسەتی (هەژمنگەرایی حووتیی) تەحریم بکاو پارتی و پەکەکەش، هەردوکیان بخاتەوە ناو دۆخی ئاسایی خۆیان، کە دۆخی ماسیبوونە.  لەڕاستییدا کوردستان ئەگەر ئازادیشبێ و چوار دوژمنەکەش لەئارادانەبن، تەنیا وجودی حووتەکان و سیاسەتی حووتیی، بەسە بۆ ئەوەی کورد ئەوکاتیش ئیسراحەت نەکات. وەکچۆن دوای ڕاپەڕین، لە حووتەکەی بەغدا نەجاتمانبوو، بەڵام هەر نەحەواینەوەو گیرۆدەی دوو حووتەکەی خۆمان بووین! (خولاسە)    تا حووتەکان نەبنەوە بە ماسی، کێشەی کورد لەناوەوە چارەسەر نابێ و تاکو لەناوەوەش چارەسەر نەبێت، لە دوژمنەکانی دەرەوە ڕزگاری نابێت. حووتەکانیش خۆیان لەخۆیانەوە نابنەوە بە ماسی و تا بۆیان بلوێت هەر وا لێیئەخوڕن. حوتەکان لەوێوە ئەبنەوە بە ماسی، کە ئیتر تۆ ببیتەوە بە خۆت و  چیتر دۆخی مێگەلیی قبوڵنەکەیت و چەپڵەلێدەرێکی هەمیشەیی کەس نەبیت. بەڵکو خاوەنی بۆ و نا و ڕەخنەو پرسیاری خۆت بیت و ئەگەریش بۆت قورسە دەستت لە حیزبەکەت بەرببێت، کێشە نیە، چ حیزبێکیت هەر ئەوەبە، بەڵام هەر هیچنەبێ ڕەخنە لە دۆخە حووتییەکەی بگرەو تەنیا ستایشی دۆخە ماسییەکەی بکە.

ئاری محەمەد هەرسین نێوانی ئێمە و پەکەکە ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو دژوارتر دەچێت. هەندێک لە برادەرانی یەکێتی خەریکن خۆیان ئەکەن بە مامۆستای ڕێنمایی ئاشتیی و تەبایی و خێری زیندە. کەسانێک کە هیچ باجێکی شەڕی نەگریسی براکوژیان نەداوە، خۆیان لە ئێمە کردۆتە باڵوێزی ئاشتی. وەک ئەوەی ئەم بەڕێزانە هەمویان ئاشتیخواز بن و، تاکە شەڕخوازی مەیدان پارتی بێت. ئێمە نە حەزمان لە شەڕی براکوژیە و نە موبادەرەی هەڵگیرسانیشی ئەکەین. بەڵام عەنتەریش لەکەس قوبوڵ ناکەین. تەنانەت ئەگەر ئەو کەسە براکەمان بێت، کە پەکەکەیە. پەکەکە کوردە و برای ئێمەیە. بەڵام برایەتی مانای ئەوە نیە کە لایەک خۆی بە مودیر و مەسئولی نیشتیمان بزانێت و هیچ حسابێک بۆ دەستکەوتەکانی براکانی تری نەکات و، تەنانەت بیەوێت وەک مشەخۆر خۆی بێتە سەر سفرەی حازر و ماڵی براکەشی بەناوی دڵسۆزی و شۆڕشگێڕیەوە وێران بکات. دوو خاڵی گرنگ وەک مەسجێکی زۆر ڕاشکاوانە و ڕوون گرنگە پەکەکە لێی تێبگات. یەکەم: ئەگەر پەکەکە کوردی عێراقی خۆش ئەوێت و پێی خۆشە بارە قورسەکەی سەر شانیان کەم بکاتەوە، ئەبێت کوردستانی عێراق بەجێ بهێڵێت. چونکە پەکەکە بوەتە بارگرانی بۆ حکومەتی هەرێم. حکومەتی هەرێمیش تاپۆ نیە لەسەر پارتی دیموکراتی کوردستان و، یەکێتی و گۆڕان و لایەنەکانی تریش تێیدا بەشدارن. بۆیە ئەبێت پەکەکە لەو ڕاستیە تێبگات کە کێشەی ئەو لەگەڵ ئێمەی پارتی نیە بەتەنیا، بەڵکو لەگەڵ هەموو کوردستانی عێراقە. دووهەم: ئەگەر پەکەکە لە بادینان جێی پێ لێژ بوبێت، ئەوە مانای ئەوە نیە لە دەڤەری پژدەر، شارباژێڕ، شارەزور و هەورامان بە ئاسانی ئەتوانێت دەست لە هەڤاڵانی ئێمە بوەشێنێت. بۆیە ئەگەر بێت و بە هەر بیانویەک هێرشی سەربازی بکرێتە سەر تاکە کەس، یان بارەگاکانمان، زۆر بە توندی و بە گورزی سەربازی وەڵام ئەدەینەوە. هەمان شت بۆ هێرشکردنە سەر بارەگاکانمان بە نمایشی خۆپیشاندانی مەدەنیش کە پەکەکە خەڵکی سیڤیل بۆ مەرامی خۆی بەکار بهێنێت ڕەوایە و، وەڵامی توندمان ئەبێت. چونکە وەک سەرۆک مام جەلال فەرمویەتی، وتار بە وتار و فیشەکیش بە فیشەک وەڵام ئەدرێتەوە. ئێمەش وا ئەکەین. خۆپیشاندان بە مەبەستی سوتاندنی بارەگاکانی پارتی و پانکردنەوەی سەری کادرانمان بە بلۆک ووتار نیە، بەڵکو هێرشێکی سەربازیە. هیوادارین پەکەکە زیاتر سەری بە کێشەی کورد لە تورکیاوە بیەشێنێت و واز لە ئاژاوە نانەوە لە کوردستانی عێراق بێنێت. هیوادارین پەکەکە تۆزقاڵە زەڕڕەیەک هەست بە بەرپرسیارێتی بکات و ئەم شەڕە نەگریس و ناشرینەمان لێ لابات، چونکە هیچ نەبێت برامانن. ئێمە حەزمان لە کوشتنی برای خۆمان نیە، مەگەر هیچ ڕێگایەک نەمێنێت و ناچار بین لە پێناو خۆپاراستن، پەنجەی سەر پەلەپیتکەی تفەنگەکانمان ببزوێنین.

ئەحمەدی مەلا میللەتان تا بوون بە نەتەوە، بە پرۆسەی دوور و درێژی کەوتن و هەڵسانەوەدا تێپەڕییون، هەندێکیان کەوتنە بەر لێشاوی سڕانەوە و لە مێژوودا تەنها بە ناو ماون، هەندێکیشیان رەگیان داکوتی و مانەوە. لەم سەروبەندەدا، میللەتی ئێمە لە پەنجا شەست ساڵەی دوایی تووشی چەندین نوشست و نسکۆ هات، لاواز بوو، کەچی لە ناو نەچوو، بەڵام ئێستا بە وەرچەرخانێکی مێژووییدا تێدەپەڕێ، کەس ناتوانێت حاشا لە سیاسەتی تورکیا بکا، سەرباری رەنگە جیاوازەکانی سیاسەتی ئەم پەنجا شەست ساڵەی دوایی لە تورکیادا، کەچی هیچ کرانەوەیەکی لەبەرچاو لە ئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەم میللەتە لە بەشی باکووری بگات بە کەمترین مافە نەتەوایەتەکانی، وەکو ناساندنی زمانی کوردیی و جوگرافیا و تایبەتمەندییە کەلتوورییەکانی خۆی. بە پێچەوانەوە، کوردبوون لە تورکیادا بووە بە تاوان و لەسەر کەمترین داواکردنی ئەو مافە گەردوونییانەی کە لە جاڕنامەی مافەکانی مرۆڤدا هەن، مرۆڤ پەلکێشی زیندانەکان دەکرێت. دەیان نموونە گەواهیین بۆ قسەکانمان. ئێستا، ئەم قەیرانە سیاسییانە گەیشتوونەتە قۆناغێکی زۆر ترسناک، لەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر خاکی هەرێم و بەزاندنی سەروەرییەکانمان، زەنگێکی پڕ مەترسییە، مەترسییەکی وجودییە نەک تەنها بۆ هەرێم، بەڵکو بۆ تەوایی میللەتی کورد. رەنگە ئێستا ئەو کاتە بێت بۆ ئەوەی سنوورێک بۆ ئەم لەشکرکێشییە بکرێت و هەوڵی بە دەوڵەتکردنی مەسەلەی کورد بدرێت ببێ بە نەخشەرێگەیەک کە هەرێم بتوانێت لە هەموو ئاستەکاندا کاری لەسەر بکات. چونکە ئەمە تەنها رێگەیە کە هەم هەرێم لە لاوازکردن بپارێزێت هەم دنیا ئاوڕێکی جیدییتر لە مەسەلەی کورد لە تورکیا بداتەوە. چونکە، بە بێ هیچ گومانێک، مەرامەکانی ئەم لەشکرێشییە دواتر هەرێمیش دەگرێتەوە و بە تەواویی دەیخاتە نێو دوو کەوانی وردەوە، ئەگەر بە تەوایی نغرۆشی نەکات، بە تەواویی دەیحەجمێنێ. هەمیشە نەتەوەکان لە چرکەساتە هەستیارەکاندا هەستاونەتەوە، یا لە چرکەساتە هەستیارەکاندا بۆ هەتاهەتا کوژاونەتەوە. لەم دوورێیانە ئەگەر هەرێم قسەی خۆی نەبێت دەبێتە بژاردەیەکی هەڵەهەڵگری ستراتیژی لەم مێژووە پڕ هەڵبەز و دابەزەی ئێمە.

  ئاسۆ حاجی تورکیا هەموو عێڕاق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک بەشێک لە خاکی خۆی تەماشا دەکا و لە لێدوانی سیاسی و سەربازیەکانیان لە شیعر و گۆرانیەکانیان، لە بزاڤە ئابوری و سەربازی و کلتوری و سیاسی و ئەمنیەکانیان ئەوەیان نەشاردۆتەوە، تورکیا لە سۆمالەوە بگرە تا لیبیا و قەتەڕ و سوریا و عێڕاق و ئەزەربایجان بوونی سەربازی هەیە و وەک خاوەن ماڵ هەڵسوکەوت دەکا نەک وەک خۆسەپێن. ئەو گوتارەی تورکیا خەڵکی خۆی پێ گۆش دەکات و زۆرجاریش بە گوێی کۆمەڵگەی نێودەوڵتی دەدات، ئەوەیە کە لە ساڵی 1918 لە رۆژانی کۆتایی ئیمپڕاتۆریەتی ئۆسمانی و بە گوێرەی رێکەوتنی ئاگربەست کە بە رێکەوتنی(مۆندڕۆس) بەناوبانگە، تورکیا و بەریتانیا رێکەوتوون کە هێلی ئاگربەست 50 کیلۆمەتر لە سەنتەری هەولێر دووربێ، بەڵام بەریتانیا ئاگربەستی شکاند و سنووری ئێستای دەوڵەتی عێڕاقی نەخشاندووە و تورکیا بە ناچاری لە رێکەوتنی لۆزان 1923 بەو واقیعە سەپێندراوە قایل بووە کە شاری موسڵیشی خستە سەر دەوڵەتی عێڕاق. ئەو رێکەوتنە بۆ ماوەی 100 ساڵە و دوو ساڵی ماوە کۆتایی بێت. لە ساڵی 1926 حکومەتی تورکیا و بەریتانیا دەربارەی نەوتی کەرکوک رێکەوتن بەوەی بەریتانیا بڕی 5 ملیۆن و 500 هەزار پاوەندی ئیستەرلینی بداتە تورکیا، بەڵام تەنها 3 ملیۆن و 500 هەزار پاوەندی داوەتە تورکیا، بۆیە رێکەوتنەکە بە جێبەجێنەکراو هەژماردەکرێ. تورکیا بەگوێرەی ئەو رێکەوتنە کە بەریتانیا شکاندی خۆی وەک خاوەنی کەرکوک بە نەوتەکەیەوە دادەنێ. لە ساڵی 1946 تورکیا و عێڕاق رێکەوتنی هاوسێیەتی باش ئیمزا دەکەن، رێکەوتنەکە دەربارەی چۆنیەتی دابەشکردنی ئاوی دیجلە و فوڕاتە و بە گوێرەی ئەو رێکەوتنە هەردوولایەن وێكڕا بڕیار دەدەن کوێ و چۆن سوودی لێو وەربگیرێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، هەروەها تورکیا پێویستە زانیاری بە عێڕاق بدات دەربارەی هەر پڕۆژەیەک کە دەیەوێ لە سەر هەردوو رووبار یان ئەوانەی تێیان دەڕژێن دروست بکات. ئێستا تورکیا ئاوی کردۆتە چەکی وشک کردن و تینو کردنی عێڕاق و بە بەێ گوێدان بە مافی عێڕاق و ئەو رێکەوتنە مامەڵە لەگەڵ ئاوی هەردوو رووبارەکە دەکات. لە ساڵی 1982 کە پەکەکە لە یەکەمین کۆنگرەی خۆی لە بیقاعی لوبنانی بڕیاری دا دەست بە خەباتی چەکداری بکات، پارتی دیموکراتی کوردستان لە نێو بارەگاکانی خۆیان جێگەیان بۆ چەکدارانی پەکەکە کردەوە و لە رووی لۆجستی و چەکدارکردنیان هاوکاریان کردن و لە ناوچەی لۆلان یەکەمین سەربازگەیان بۆ دامەزراندن. تورکیا بەوە شلەژا و لە ساڵی 1983 لەگەڵ سەدام حسێن یەکەمین رێکەونی ئاسایشیان مۆرکرد کە بەگوێرەی ئەو رێکەوتنە سوپای تورکیا بۆی هەیە 10 کیۆمەتر سنووری عێڕاق ببەزێنێ و خاڵی سەربازی تێدا جێگیر بکات هەروەها بە قووڵایی 35 کیلۆمەتر دەتوانێ هێز بجولێنی بەڵام دەبێ لە ماوەی 72 کاتژمێر بگەڕێتەوە سنووری خۆی. لە ساڵی 2007 کە رەوانشاد جەلال تالەبانی سەرۆک کۆماری عێڕاق بوو، نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتی عێڕاق لە سەردانێکی دا بۆ تورکیا لەگەڵ ئەردۆغان رێکەوت بۆ نوێکردنەوەی رێکەوتنەکە و لە رۆژی 26/9/2007 رێکەوتنەکە لەلایەن جەواد پۆلانی وەزیری ناوخۆی عێڕاق و بەشیر ئەتەلایی وەزیری ناوخۆی تورکیا رێکەوتنەکە ئیمزا کرا کە ماف بە تورکیا دەدات لە جیاتی 10 کیلۆمەتر 20 کیلۆمەتر بێتە ناو سنووری عێڕاق و پرسی 35 کیلۆمەترەکەش هەر وەک خۆی مایەوە و ئەو رێکەوتنە هەر هەموارکردنەوەی هەمان رێکەوتنی سەردەمی سەدام حسێن بوو و بۆ ماوەی 10 ساڵ درێژکرایەوە. لە سالێ 2017 حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی عێڕاق بۆ کۆکردنەوەی هێز لە دژی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان، قایل کردنی تورکیا بۆ چوونە ناو بەرەی ئێران و عێڕاق بۆ رێگری کردن لە ئەنجامدانی ریفراندۆم، رێکەوتنێکی دیکەی لەگەڵ تورکیا ئیمزا کردوە و بۆ ماوەی 10 ساڵ درێژکراوەتەوە، کە خۆی لە هەموارکردنەوەی رێکەوتنەکەی ساڵی 2007 دەبینێتەوە کە ماف بە سوپای تورکیا دەدات لە رێگای وشکانی و ئاسمانی لە هەر شوێنێک پەکەکە بوونی هەبێت دەتوانێ هێز بەکاربێنێت.  تورکیا بە گوێرەی ئەو رێکەوتنە گەورەترین سەربازگەی خۆی لە باشیک(بەعشیقە) کردۆتەوە کە تەنها 12 کیلۆمەتر لە سەنتەری موسڵ دوورە، هەروەها بە پشتن بەستن بەو رێکەوتنە کەی بیەوێ کەمپی مەخمور بۆردومان دەکا و فڕۆکەکانی لە دەڤەری سلێمانی چەندین جار چەندین ئامانجیان بۆردوومان کردووە، هەموو رۆژیش لە سەر زاری بەرپرسانی تورکیا ئەوە دوبارە دەکرێتەوە کە هێرشی سەر شنگال دەکەن. ئەوەی تورکیا دەیکات جێبەجێکردنی ئەو رێکەوتنانەن کە لەگەڵ حکومەتی عێراق ئەنجامی داون، بۆیەشە حکومەتی عێڕاق لە هەندێک لێدوانی لاواز زیاتر هیچ هەڵوێستێکی نەبووە، تەنانەت یاداشتێکی نەداوەتە ئەنجوومەنی ئاسایش و لە رێگەیەوە داوای نەکردووە کە فشار لە سەر تورکیا دروست بکرێ. بەرپرسانی عێڕاقی و زۆرجاریش بەشێک لە بەرپرسانی کوردستان و ژمارەیەک میدیا پرسی بێ هەڵوێستی حکومەتی عێڕاق بەوە دەبەستنەوە کە عێڕاق دەستی بەو شوێنانە ناگات کە سەربازی تورکیای لێیە ئەگەرنا قبوڵی نەدەکرد، هەر ئەوەش بە هۆکاری جێبەجێنەکردنی بڕیاری ساڵی2016  پەڕلەمانی عێڕاق دادەنێن کە بڕیاری دەرکردنی سوپای تورکیای داوە، بەڵام دەکرێ بپرسین خۆ ئەگەر ناوچە سنووریەکان بۆ سوپا و حکومەتی عێڕاق دوورە دەستن، ئەوە گەورەترین سەربازگەی تورکیا لە بەعشیقەیە کە لە ژێر کۆنتڕۆلی حەشدی شەعبی و سوپا و حکومەتی عێڕاقدایە.

     د. سالار عوسمان  ⁃ دوا شەڕفرۆشتنی پەکەکە بە ھەرێمی کوردستان، مەبەستمان شەڕفرۆشیی ڕۆژی ٥ی حوزەیرانە، کە پێنج پێشمەرگەی قارەمانی تیادا شەھید کرا، جارێکی تر ئەو ڕاستییە ڕۆشنەی بۆ ھەمووان سەلماندووە، کە پەکەکە بەردەوامە لەو شەڕفرۆشییەی، کە نزیکەی ٣٠ سی ساڵە، ڕێک لەو کاتەی کە قەوارەی ھەرێمی کوردستان کەوتە سەرپێ تا ئێستا، دەیکات و وەک بڵێی جگە لەو ئەرکەی ئەرکێکی تری نەبێت، بەڕاستی جێی ھەڵوەستەیە، لە ھەمان دەمدا جێی دەیان پرسیاری ئەخلاقی و ویژدانییشە، چما پەکەکە ژیانی لە گوندییانی ناوچە سنوورییەکان تێکداوە؟.. چما واز لە قەوارەی ھەرێمی کوردستان ناھێنێت؟!.. چما یەخەی پێشمەرگەی کوردستان بەرنادات و، ئەرێ ئەم شەڕە لە بەرژەوەندیی کێ دایە و قازانجەکەی دەچێتە گیرفانی کێوە ؟!.. ⁃ ھەر بۆ وەبیرھێنانەوە، لە شەڕی داعش، ئەو کاتەی پێشمەرگە قارەمانەکانی کوردستان، بە ئیفتیخارەوە شەڕی دڕندەترین دوژمنیان وەئەستۆوە بوو، پەکەکە بە ئیستیغلالکردنی ئەو ھەلومەرجە، دەستیان بەسەر ھەندێ ناوچەی سەرسنووردا گرت، تورکیایش، وەک دیارە پەکەکە لە ھەر کوێ بێت بەدوایدا دێت و پەکەکەیش وەک ھەمیشە لە بەرامبەر ھێزەکانی تورکیا بەرگری ناکات و ڕا دەکات، ئاکام تورکیا شوێنەکان دەگرێت!.. لە نێو ئەم ھاوکێشەیەدا، ئەوەی زەرەر دەکات خەڵکی سڤیلی سەرسنوور و گوندەوارییانی ھەژار و ھەرێمی کوردستانە، دیسان دەپرسینەوە، پەکەکە بۆ لە بەرامبەر تورکیا بەرگریی ناکات و، ڕوونتر و بە شێوەیەکی تر دەپرسین، پەکەکە بۆ و لەبەرامبەر چی ئەم شوێنانە ڕادەستی تورکیا دەکات ؟!! ⁃ پرس و پرسیارێک، کە پتر موزایەدەچییەکان دەیوروژێنن، ئەویش ئەوەیە: پێشمەرگە بۆ جوولە دەکات؟!.. بەرسڤ ئەوەیە: پێشمەرگە جوولە دەکات تا خاک بپارێزێت، تا کوردستان و قەوارەی ھەرێمی کوردستان و خەڵکی بێ دیفاعی کوردستان بپارێزێت، کە پەکەکە و تورکیا دەیانەوێت بیانکەنە سووتەمەنی، بەڵێ هەرێمی کوردستان، خاک و نیشتیمانی پێشمەرگەیە و ئەرکی پێشمەرگەیە خاکی خۆی لەو داگیرکاری و یارییە نابەجێیە بپارێزێت.!.. ⁃ پێشمەرگە بەرگری دەکات، نیشتیمان دەپارێزێت، بۆ پارراستنی نیشتیمان و قەوارە بەخوێن وەدیھاتووەکەی، پرس بە کەس ناکات و مۆڵەتیش لە کەس وەرناگرێت و مێژوویش شاھێدە، لە کوێ زوڵم و کەڵەگایی ھەبووبێت، پێشمەرگە لەوێ، بۆ ھەمووانی سەلماندووە، کە کوردستان بە ھەیبەتی پڕ شەرعیەتی یاسایی خۆیەوە سەردەکەوێت و ئەوەی دەکەوێت، دوژمن و ناحەز و بەکرێگیراو و سیاسییە گوماناوییەکانی دوێنێ و ئەمڕۆ و سبەن، کە دەکەونە بەرنەفرەتی مێژووەوە !.. ⁃ موزایەدەچییەکان، ئەوانەی کە لە بنەڕەتدا نە دۆستی پەکەکەن و نە لە خەمی کوردستان و قەوارەی ھەرێمی کوردستانن، دەبێ یەک ڕاستی بزانن، ڕاستییەکەیش ئەوەیە: ئەوان بەم موزایەدە بەتاڵانە، بە تاڵ دەچنە نێو مێژوو و، تەنھا دوو رێگەیشیان لە پێشە: یەکەم ڕێگا ئەوەیە، ئەوە عەرز و ئەوە گەز با شەری تورکیا بکەن و لە جیاتی مایک و میدیا، ئەگەر ڕاست دەکەن با دەست بدەنە تفەنگ، دووەم رێگایش ئەوەیە، کە بە پەکەکە بڵێن:  واز لەم شەڕفرۆشییە سیی ساڵییە بێنن و یەخەی ھەرێمی کوردستان و قەوارە شەرعی و خەڵکە ئاشتیخوازەکەی بەربدەن !.. ⁃ دوماھی پەیڤ ئەوەیە: ھەرێمی کوردستان و حکومەت و خەڵکەکەی بڕیاری شەڕیان نەداوە، ئەوە پەکەکە و تورکیان بڕیاری شەڕیان داوە، بەڵام ھەرێمی کوردستان، سەربەرزانە بڕیاری ئەوەی داوە گەلی کوردستان، خاکەکەی، قەوارە بە دیموکراسیی ھاتووەکەی بپارێزێت و لەو پێناوەشدا، پشت بەستوو بە پێشمەرگە قارەمانەکانی، وەک چیا وەستاوە !..

نەوزادی موهەندیس •    گۆی زەوی وەك یەكەم هەسارەی كۆمەڵی گەردوونی((ڕۆژی)) و تاكە هەسارە كە ژیان و ئاوەدانی تیادایە و بۆ ملیۆنان ساڵ دەگەڕێتەوە،یان تاكە هەسارە سەوزەكەی كۆمەڵی ڕۆژ.هێواش هێواش  ڕووبەڕووی مەرگ و مردن و لەناوچوون و كاڵبونەوە وچۆڵبوون و وشكبونەوە و زەردبوون دەچێت،بەهۆی كۆمەڵێك دیاردەی سروشتی و دەستكردی مرۆڤەكانەوە،هەر لە كارەساتە سروشتیەكانی وەكو باوبۆرانە كاولكەرەكان و لافاو و ڕاماڵینی خاك و بەرزبونەوەی پلەی گەرما و وشكەساڵی و دیاردەی بە بیابانبوون و پەنگخواردنەوەی گەرماو بەرزبونەوەی ڕێژەی گازە كوشندەكان وپەتا كوشندەكان و ...هتد.كە هەموانیان بونەتە بەڵاو ئافاتێكی مەترسیدار بۆ سەر ئایندەی ژیان و ئاوەدانی و تەمەنی گۆی زەوی و ئەوەی لەسەریشێتی لە مرۆڤ و ئاژەڵ و ڕوەك و  سروشتەكەشی لە هەوا و خاك و ئاو و ...هتد. كە بەڕاستی ئەركی هەموو كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكانە كە بە گەرموگوڕی و ڕژدی بكەونە گەڕان بۆ چارەسەركردنیان و هەوڵی ڕێگرتن و بڵاوبونەوەی زیاتریان بدەن،چونكە بەدڵنیایی هێواش هێواش دەبنە مەترسیی زۆر گەورە بۆ سەر هەموو دەسكەوت و پێشكەوتن و داهێنانە تەكنەلۆژیەكانی ملیۆنان ساڵ كە بەری ڕەنجی شارستانێتیە جیاوازەكانی مرۆڤایەتیە لە سەر ئەم هەسارەیە. •    یەكێك لەو دیاردانە كە لێرەدا مەبەستمانە تیشكێكی كەمی بخەینە سەر بریتیە لە دیاردەی وشكە ساڵی،كە بۆ ماوەی كەم یان دووردرێژ یەخەی ناوچە و كۆمەڵگا جیاوازەكانی گرتوە و بەردەوامیشە لە هەر 7 كیشوەرەكەی زەوی لە ئاسیاو ئەوروپا و هەردوو ئەمریكاباكور و لاتینی  و ئەفریقیا و ئوستوڕالیا وكیشوەری جەمسەری باشوور((ئەنتاركتیكا)). •    وشكە ساڵی ، بریتیە لە  كەمی سەرچاوە ئاویەكان،بەهۆی كەمبارانیەوە لەڕێژەی سروشتی خۆی یان دابەزینی ئاستی ئاوی ڕووبارەكانە بەهۆی كەمی باران لە جێگەی سەرچاوەكانیاندا ڕوودەدات. •    هۆكارەكانی وشكە ساڵی: 1.    كەمی باران بارین. 2.    بەرزبونەوەی پلەی گەرمای زەوی. هەركاتێك پلەی گەرمای گۆی زەوی بە ڕێژەی 1.5-2 پلەی سەدی بەرزببێتەوە ئەوا 24% ڕووی گۆی زەوی تووشی وشكە ساڵی دەبێتەوە.ئاشكرایە كە ساڵانی نێوان 2013-2017 گەرمترین ساڵەكانی گۆی زەوی بوون و بەتایبەتیش ساڵی 2017 یەكێك بوە لە 3 ساڵە هەرە گەرمەكەی گۆی زەوی كە تا ئێستا پلەی گەرما بە ڕێژەی 1.1 پلەی سەدی بەرزبۆتەوە بە بەراوورد بە ماوەی پێش شۆڕشی پیشەسازی((سەدەی هەژدەهەم)).دەتوانرێت لەڕێگەی ڕێگەگرتن لە دەرچوونی گازە ژەهراویی و گەرمەكانەوە ئەم بەرزبونەوەی پلەی گەرمایە بوەستێنرێت. 3.    بەرزی ڕێژەی بەهەڵمبوون بەشێوەیەك ساڵانە ڕێژەكەی لەنێوان 3000-4000 ملم دایە لە جیهاندا. •    كاریگەریە پڕ مەترسی و گەورە و تۆقێنەرەكانی وشكە ساڵی بریتین لە : 1.    كاریگەری خراپی هەیە بۆ سەر ژینگە و كشتوكاڵ وپیشەسازی و دوترایش ئابوری كۆمەڵگاكان. 2.    وشكە ساڵی كورت خایەن یان درێژخایەن زیانی گەورە دەگەیەنێتە ئابوری كۆمەڵگا و ناوچەكان. 3.    لەسەر ئاستی جیهانیش كاریگەری خراپ دەگەیەنێتە كەرتی كشتوكاڵ. بە پێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتوەكان،ڕووبەری ئەو زەویە بەپیتانەی كە ساڵانە بەهۆی وشكە ساڵی و بڕینەوەی دارستانەكان و ناجێگیری كەشوهەواوە لەدەستدەچن یەكسانە بە ڕووبەری وڵاتی ئۆكراینا كە بریتیە لە 603628 كم. 4.    گەر ماوەی وشكەساڵی دوورودرێژ بێت،ئەوا دەبێتە هۆكاری كۆچكردنی بەكۆمەڵ كە ئەمەش كارەساتی مرۆیی لێدەكەوێتەوە و بەتایبەتیش لە شاخی ئەفریقیا و كەناری ئەفریقیادا. 5.    كاریگەری خراپی هەیە بۆ سەر سوێربوونی خاك. 6.    دیاردەی بە بیابانبوون زیاتر دەكات. 7.    كاتێكیش خاك وشكدەبێتەوە، بەهۆی ڕەشەباوە دیاردەی خۆڵبارین و ڕووتاندنەوەی زیاد دەكات و لەكاتی لافاوی خوڕیشدا داماڵین و و ڕاماڵینی زەوی ڕوودەدات. •    جا بۆ ڕێگەگرتن لە وشكە ساڵی یان كەمكردنەوەی كاریگەریە خراپ و زیانبەخشەكانی پێویستە ئەم هەنگاوانە بگیرێتە بەر: 1.    دەستگرتنەوەیەكی ژیرانە بە بەكارهێنانی ئاوی سەرزەوی و ژێر زەوی كە دەبنە هۆی پاراستنی ئاسایشی خۆراكی و ئاوی و ژینگەیی. 2.    باشتركردنی سەرچاوەكانی ئاو بە گلدانەوەی و دروستكردنی بەنداوی هەمەجۆر لە قەبارە و توانا و شێوەكانیاندا و لەناوچە جیاوازەكاندا. 3.    سەوزكردنی زۆرترین ڕووبەر و پانتایی گۆی زەوی،بەمەبەستی پاراستن و گلدانەوەی ئاو و سەوزایی و پاراستنی خاك لەداماڵین و ڕاماڵین. 4.    پاراستنی دارستان و لەوەڕگاكان لە سووتاندن. •     لێكۆڵینەوەیەك دەریخستوە كە ناتوانرێت خۆ لە وشكە ساڵی بپارێزرێت لە 2/3ی جیهاندا، و بەشێوەیەك لەسەر ئاستی جیهان: 1.    9% ناوچە تەڕەكان دەبنە ناوچەی وشكی نیمچە تەڕ. 2.    6% ناوچە تەڕ و وشككان دەبنە ناوچەی وشكی تەواو. 3.    15% ناوچە نیمچە وشكەكان دەبنە ناوچەی وشكی تەواو. هەركاتێكیش ئەم مەترسیانە دەستیان پێكرد و بونە مەترسی گەورە ئەوا كاریگەریان دەبێت لەسەر دیاردەكانی بەبیابانبون و وشكە ساڵی  وئیدارەدانی ئاویش. مەترسیە هەرە گەورەكەش بریتیە لەو گریمانەیەی كە پێشبینی دەكرێت ڕێژەی بەرزبونەوەی پلەی گەرمای گۆی زەوی بۆ 4 پلەی گەرما زیاتر بەرزببێتەوە،كە بەڕاستی  مەترسی زۆر گەورەی لێچاوەڕوان دەكرێت. جا ئەم دیاردەی وشكە ساڵیە تەواوی گۆی زەوی دەگرێتەوە هەر لە ئاسیا و ئەوروپا و ئەفریقیا و ئەمریكاكان و ئوستوڕالیاوئەنتاركتیكا ..هتد. بەڵام لەناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی تر گۆڕانكاری تیادا دەبێت بەزۆر یان بەكەم. ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بەدەر نیە لەم مەترسیە و لەناویشیاندا عێراق و زۆرێك لەوڵاتانی عەرەبی و لەو چوارچێوەشدا هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە. •    ئەوەتا هەر لە ئێستاوە وشكە ساڵی سەرەتاكانی و كاریگەریە خراپەكانی سەریان هەڵداوە لە كوردستاندا بەهۆی: 1.    كەمی باران بارین. 2.    كەمبونەوەی ئاوی سەرزەوی وەك ((پڕۆژەكانی ئاو 83 پڕۆژەی ستراتیژین و بەنداوەكان)) و ژێر زەوی وەك ((بیرەكان)). 3.    خراپ بەكارهێنان و بەرزی ڕێژەی بەفیڕۆدان. 4.    هەڕەشە و پیلانە دوژمنكارەكانی وڵاتانی دراوسێی عێراق و هەرێم لەهەریەكە لە توركیا و ئێران و سوریا. 5.    نەبوونی بەنداو و دروستنەكردنیان. 6.    كەمی ڕێژەی دارستان و سەوزایی لەهەرێمدا. 7.    نەبوونی پلان و ستراتێژێكی ئاشكراو و ڕوون و تەرخانكردنی بودجەیەكی ساڵانە بۆ ڕێگەگرتن و ڕووبەڕووبونەوەی ئەو دیاردانە و وشكە ساڵیش بەتایبەتی كە مەترسی گەورەیە بۆسەر كەرت و ئاسایشی خۆراكی و ژینگەیی و ئابوری و ئاوی دانیشتوان و هەرێمی كوردستان. •    زیانەكانی هەرێمی كوردستان بەهۆی وشكە ساڵیەوە: 1.    زیانی گەورە بەر كەرتەكانی كشتوكاڵ و ئاودێری و گەشتوگوزار و ژینگە و سەرچاوەكانی ئاو و پیشەسازی دەكەوێت. 2.    زیانی گەورە بەر سەرچاوەی ماسی و ئاژەڵ و ڕوەكی سروشتی كوردستان دەكەوێت،ئەوەتا تەنها لەم ساڵدا بەهۆی گرتنەوەی ئاوی ڕووباری سیروان لەلایەن ئێرانەوە بەهۆی دروستكردنی چەندین بەنداو 70% ئاوەكەی كەمی كردوە و ئەمەش بۆتە هۆی كەمبونەوە و دابەزینی ئاوی بەنداوی دەربەندیخان بە ئاستی 8 مەتر.بەهەمان شێوە گرتنەوەی ئاوی زێی بچوك. 3.    كەمكردن و دابەزینی ئاستی ئاوی بەنداوەكانی كوردستان،ئەوەتا بەنداوی دهۆك 9 مەتر ئاستی دابەزیوە و بەنداوی دەربەندیخان 8 مەتر و بەنداوی دوكانیش 8 مەتر ئاستی ئاوەكەی دابەزیوە.ئاوی سەرچنار بەڕێژەی 30% كەمیكردوە.  كە بەپێی ئامارەكانی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێمی كوردستان ڕۆژانە لە ڕێگەی 91 پڕۆژە و 5710بیرەوە نزیكەی 2ملیۆن مەتر سێجا ئاو دابەشدەكرێت.بەسەر 980 هەزار هاوبەشدا. 4.    دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی كە خۆی لە بیرەكاندا دەبینێتەوە،بەشێوەیەك لە ساڵی 2019دا بیرێك لە پارێزگای هەولێر لە قوڵایی 200-250 مەتر دەگەیشتە ئاو بەڵام لە ساڵی 2021دا قوڵاییەكە گەیشتۆتە 350-400 مەتر ،و لە پارێزگای سلێمانیش لەساڵی 2019دا قوڵایی بیرەكان لە 50 مەتردا بون ،بەڵام لەساڵی 2021دا قوڵاییەكان گەیشتونەتە 100مەتر.لەدهۆك لە 150مەترەوە بۆتە 200-250 مەتر و لەگەرمیان لە 80-90 مەترەوە بۆتە 110-130 مەتر. 5.    كۆچكردنی دانیشتوانی ئەو گوند و ناوچانەی كە وشكە ساڵی دەیانگرێتەوە بە ئاژەڵەكانیانەوە بۆ ناو شارۆچكە و شارە گەورەكان و یان ئەو ناوچانەی كە كەمێك باشترن لەناوچەكانی خۆیان ئەمەش هێندەی تر زیانی گەورە دەگەیەنێت بە دیموگرافیا و خەرجی و داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان.سەرهەڵدانی كێشەی كۆمەڵایەتیشی لێدەكەوێتەوە. بەم شێوەیە مەترسی وشكە ساڵی لەهەرێمی كوردستاندا دەگاتە 50% بۆ ساڵی 2021.حكومەتی هەرێمیش بەنیازە كە لەڕێگەی دروستكردنی 15 بەنداوی گەورە و بچوكەوە ڕێگە بگرێت لە وشكەساڵی و كەم بارانی و گلدانەوەی ئاو.كە تائێستا نەكەوتونەتە بواری جێبەجێكردنەوە. •    بەوهیوایەی هەر لەئێستاوە كە مەترسیەكە هاتۆتە بەردەم ماڵی هەرێمی كوردستان و ناوچەكەش،حكومەتی هەرێم و دامودەزگا تایبەتمەندەكان پلان و هەوڵی گەرموگوڕ و كردارەكیان هەبێت بۆ كەمكردنەوەی ئاسەوارە خراپ و زیانبەخشەكانی وشكەساڵی و هەموو دیاردە سروشتیە مەترسیدارەكاتی تر.  

ئەبوبەکر عەلی کاروانی خوێندنەوەیەك لە ڕوانگەی ئەزمونی ڕۆژئاواوە کاتێك لە سەرەتای نەوەتەکاندا، تورکیا فشارێکی زۆری خستە سەر ھەرێم و شەڕ لە سنور گەرم بوو، پەکەکە لە چوارچێوەی ڕێکەوتنێکدا لەگەڵ حکومەتی ھەرێم، ڕازی بوو بەوەی ھێزەکان و بارەگای سەرکردایەتی  بگوازێتەوە بۆ قەندیل. بەوەش یارمەتی خۆی و ھەرێمیشی دا، توانرا بۆ ماوەیەکی زۆر ببێتە چارەسەرێکی مام ناوەندی و فشار لەسەر ھەرێم کەمبێتەوەو پێواژۆی ئاشتیش دەست پێبکات.  بەڵام لە ئێستادا، بەھۆی زیاد لە ھۆکارێكەوە، لەوانەش، شکستی پێواژۆی ئاشتی و ھەڵەی لایەنی کوردی وگۆڕین و دڕبوونی سیاسەتی دەرەوەی تورکیا لە ناوچەکەدا، دۆخەکە گۆڕانی گەورەی بەسەردا ھاتووە. ئەمەش وایکردووە، ڕێکەوتنە کۆنەکە توانای ڕێکخستنی پەیوەندییەکان و ڕووبەڕوبوونەوەی ھەڕەشەو فشارەکانی  نەمێنێت و پێویست بەوە بکات ڕێکەوتنێکی نوێ نەك شەڕ، جێگەی بگرێتەوە. لە دۆخێکی لەم جۆرەدا،  بەسەرنجدان لە وقیعی ئێستای شەڕو ھەڕەشەکان لەنێوان پەکەکەو تورکیاو ھەرێمدا، کورد و پەکەکەو ھەرێم، دەکەونە بەردەم چەند بژاردەیەکەوە، لەوانەش: ١- بڕیاردانی بەرگریکردنی ھاوبەشی پەکەکەو ھەرێم دژ بە لەشکرکێشی و داگیرکاری تورکیا.  ٢- بەرگریی پەکەکەو بێ دەنگبوونی ھەرێمی کوردستان و درێژەدان بەدۆخی ئێستا. ٣- ھەڵگیرسانی شەڕی نێوان پارتی و پەکەکە کە دەبێتە شەڕی نێوان ھەرێم و پەکەکە چونکە لە ئەگەری ڕوودانیدا، بەو ناوەوە دەکرێت. ٤— ڕێکەوتنێکی نوێی نێوان ھەرێم و پەکەکە، لەپێناو لێکتێگەیشتن و یەکتر تەواوکردنی نەتەوەیی و ڕێگریکردن لە گەڕێکی تری شەڕی نێوخۆی کوردی و یارمەتیدانی ھەرێم و بەفیڕۆنەدانی تواناکان و لاوازکردنی پاساوی دەستی تورکیا بۆ درێژەدان بە لەشکرکێشیەکەی . گەر سەرنج بدەینە ئەم بژاردانەی بەردەم کوردو پەکەکەو ھەرێم لە ئێستادا، گومانی تێدا نیە، بژاردەی چوارەم، واتە ڕێکەوتن و تەگبیری ھاوبەش و پارێزگاریکردن لە تواناکان، نەتەوەیترین، ئەخلاقیترین و عەقڵانیترین بژاردەیە،چونکە: ا- بژاردەی یەکەم ناواقیعیەو وەھمە گرەو لەسەر ئەوە بکەین و پێمان وابێت، ھەرێم توانای شەڕی تورکیای ھەیە.  ب- بژاردەی دووەمیش وا دەکات بەشێکی بەرینی ھەرێم بکەوێتە ژێردەستی ڕاستەوخۆی لەشکری تورکەوە.  ج- شەڕی ناوخۆی کوردیش، بۆ پەکەکەو ھەرێمیش، نەھامەتی و قەیرانی جۆراوجۆری بەدواوە دەبێت وئەو بژاردەیە ھەموان دەبێت خۆی لێ بەدور بگرن، لەبەرئەوەی دەبێتە ھۆی: ١- بەفیڕۆدانی توانایەکی زۆری ماددی و مرۆیی ھەردوولا. ٢-  بڵاوبوونەوەی زۆرتری بوغزو کینەی سیاسی و دژایەتی سێ پارچەی کوردستان بۆ یەکترو کاڵبوونەوەی زۆرتری ناسنامەی نەتەوەیی و بێ ڕەنگکردنی زیاتری مەسەلەی کوردستان لە جیھاندا . ٣- بوارکردنەوەی زیاتر بۆ دەستێوەردانی ناحەزان، لە کاروباری نێوخۆی ھێزە کوردییەکان  وپەیوەندییەکانی نێوانیان. ٤-  قوڵترکردنەوەی کێشە وقەیرانە ناوخۆییەکانی ھەرێم و دابەشبوونە نێوخۆییەکانی و لاوازترکردنی پێگەکەی. ٥-  زیاتر لێکدوورکەوتنەوەی ھێزە کوردییەکانی ڕۆژئاوا لەیەکتری و شکستی ھەوڵەکانی پێکھێنانی ئیدارەیەکی ھاوبەش، کە جگە لە کورد، داخوازییەکی ھاوپەیمانانیشە. ٦-  ناچارکردنی زۆرتری ھێزە کوردییەکان بۆ پاشکۆیی و سازشی زیاتر بۆ دەرو دراوسێ و وڵاتانی ناوچەکە.  پەکەکەو ئەزمونێك لە خۆرئاوای کورستانەوە: گرنگە سیاسەتمەدارو ھێزی سیاسی و سەربازی و سەرکردە، سوود لە ڕابردوو وەربگرێت، بۆئەوەی ھەڵەکان دووبارە نەبنەوەو ئەزمونەکان یەکتری تەواو بکەن. لێرەشەوە ئەگەر چاوێك بە ئەزمونی ڕۆژئاوادا بخشێنین، تێدەگەین کە، ململانێ و لێکتێنەگەیشتن وسازش بۆیەکتر نەکردنی ھێزە کوردیەکان  لە رابردوودا، بە زیانی گەەرەوکارەسات بۆسەر مەسەلەی کوردستان و بە قازانجی دوژمنە ناسیونالیستەکانیان کۆتایی پێھاتووە و شکاوەتەوە.  بۆ نمونە، سەردەمێ تورکەکان ڕازیبوون بەوەی لەشکری ڕۆژ لە سنورەکانی نێوان ڕۆژئاواو تورکیا جێگیر بکرێن. کەچی لایەنی باڵادەستی ڕۆژئاوا ئەم بژاردەو دەرفەتەی ڕەتکردەوە؟!  ئەمەش وایکرد، ڕەوشەکە بە داگیرکردنی ئەو ناوچانەو بەشێکی بەرچاو لە ڕۆژئاوای کوردستان لەلایەن تورکیاو ھاوپەیمانە جیھادییەکانی و دەرھاویشتەکانی، کۆتایی پێبێت!  ئێستاش دۆخەکە سەبارەت بە پەکەکەو پارتی و ھەرێم ھاوشێوەی دوێنێیە، بەڵکو خراپتریش، لەو سۆنگەوە کە  سەبارەت وڵات و ناوەندو کەس ھەبوون، ھاوسۆزی ڕۆژئاوابن و ھەوڵی وەستاندنی لەشکرکێشیەکە بدەن. لە کاتێکدا سەبارەت بە قەندیل لە سۆنگەی بوونی پەکەکە لە لیستی تیرۆری خۆرئاوادا ڕەوشەکە جیاوازە.  لاوازکردنی ھەرێم و، گەر کرا تیابردنیشی، کە خواستی ھاوبەشی چەندین ھێزو دەوڵەتە لەناوچەکەدا، ڕەھەندی ئاڵۆزتر دەخاتە سەر کێشەکە. لەم ڕوانگەشەوە، پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەگەر ھەندێك لوتکە چیاو شوێن، کە ئێستا بەدەست پەکەکەوەن، بە گوێرەی ڕێکەوتنێك ڕادەستی پێشمەرگە بکرێن باشترو ڕوسورکەرتر نیە، لەوەی، یەك لە دوای یەك بکەونە ژێر کۆنتڕۆڵی سوپای تورکیاوە کە کشانەوەیان لەو شوێنانە کارێکی ھەروا سانا نابێت؟! ئایا ئەم بژاردە باشترە یاخود بەم ھۆیەوە گەڕێکی تری شەڕی گەریللاو پێشمەرگە دەستپێبکات؟!  بەوەش لەیەك کاتدا، خاك و تواناو ھەستکردن بە ناسنامەی ھاوبەشی نەتەوەیی و ھاوچارەنوسیمان لە دەست بچێت؟ لەوسۆنگەوە کە ئەزمونی خۆرئاوا نیشانمان دەدات، کە بەرگریکردنی تاسەرو پارێزگاریکردن لەو ناوچانە،  ڕەنگەبۆ پەکەکە ئاسان نەبێت و مەسەلەکە تەنھا دەبێتە تۆمارکردنی ھەڵوێست و نەبەردی، چونکەلە ئێستادا تورکیا خوازیاری شکستێکی گەورەی سیاسی و سەربازی لایەنی کوردی و پەکەکەیە، ھاوکێشەکانیش  لە قازانجی ئەودان،  تورکیا خوازیاری دوپاتکردنەوەی ئەزمونی پڵنگەکانی تامیل بەسەر قەندیلدا و ڕێگریکردنە لەوەی ھەدەپە، بتوانێت ڕۆڵی سیاسی خۆی لە قۆناغی داھاتوودا بگێڕێت.   ھەروەھا دەیەوێت ئەوەی بۆ ئێران لەگەڵ ھێزە کوردیە ناڕازییەکانی چۆتە سەر،  واتە قەدەغەی ھێرشی سەربازی لە ھەرێم بۆسەر ھێزەکانی و کەمپنشینی، ھەمان شت بۆ ئەمیش لەگەڵ پەکەکەدا بچێتە سەر. واتە لە سنورەکانی دووریان  خاتەوەو پێشمەرجەکانی شۆڕشی چەکداریان لەناو بەرێت. ناچار بە پاشەکشە بۆ شارباژێرو  دەستبەرداری خەباتی چەکداریان بکات.  ئەمەش بیرکردنەوەیەکی نائاسایی وستراتیژی دەخوازێت، لە پێناو پارێزگاریکردن لەتواناکان ودوچارنەبونی شکستێکی قورس کە قەرەبوکردنەوەی ئاسان نەبێت.  ھەڵبەت، ئێمە ھەوڵنادەین لە جیاتی پەکەکە، وەڵامی ئەم پرسیارو ئەگەرانە بدەینەوە. بەڵکو تەنھا دووبارە شتەکان دەخەینەوە پێشچاویان و یارمەتیان دەدەین.  ماوەتەوە بڵێین: ئەرکی ڕوونەدانی گەڕێکی تری شەڕی ناوخۆی کوردیش، لە نێوان پەکەکەو پارتی و ھەرێم، ئەرکێکی ھاوبەشی نێوان پارتی و پەکەکەو یەکێتیە. دوای ئەوەش ئەرکی ھەموو ھێزو کەس و ناوەندێکی نیشتیمانپەروەرە. دژایەتی شەڕیش، تەنھا بە بانگەشە ناکرێت، بەڵکو بە کارکردن بۆ نەھێشتنی زەمینەی شەڕو ڕێکەوتنێکی نوێ لە نێوان ئەو سێ لایەنەو ھەرێم و پەکەکە، دێتەدی. لایەنگری کوێرانە بۆ لایەنەکان و مامەڵەی پڕوپاگەندانەو نەفرینکەرانە لەگەڵ پارتی و پەکەکە ش خزمەت ناکات. بەڵکو بەگشتی دەچێتە خزمەت نەیارانی پڕۆژەی کوردستانیی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا. دۆخەکە لێپرسراوێتی لە ئەستۆگرتنی سیاسی و نیشتیمانی دە خوازێت. ھەر ئەوەشە ڕێگا لە گەڕێکی نوێی شەڕو داڕوخاویەکان دەگرێت    

ئەنوەر كەریم  نەوت  مەکینەی ئابوری جیهانە و تائیستاش کاریگەری تەواوی هەیە لەسەر گەشەی ئابوری،  بۆ  چەندین ساڵی تر  جیهان پێویستی بەم کەرتی ووزە هەیە کە لەبەردەستدایە  ، چونکە پێویستیەکانی بەکارهێنانی  ووزە  ناتوانرێت بخرێتە بەردەست لە ڕێگای  جۆرەکانی تری  ووزەوە کە پلانە لە داهاتوودا  لەبەردەستدابێت . بۆیە  نرخی نەوت تاڕادەیەکی باش بەبەرزی دەمێنیتەوە کە ئەم نرخەی ئێستایە    لە بەرژەوەندی  ووڵاتانی هەناردەکارو و هاوەردەکەرداندایە ،  وە  زۆری بەرزی نرخ کاریگەری ئەکات ، لەسەر پاشەکشەی ئابوری جیهان    ئەو فاکتەرانەی نرخی نەوت ڕادەگرێت .  1-      بە هۆی بەردەوامی زیادکردنی   ژمارەی کوتانی پەتایی کۆڤید -19  وادەکات بازاڕو ئابوری بکرێتەوە  کەرتەکانی پێشەسازی و گەیاندن و  کشتوکاڵ بەردەوامبن. لە ئیستادا  ئەمریکاو ئەوروپا بەتەواوی کراونەتەوە بۆیە خواست لەسەر نەوت زیاددەکات بەتایبەتی لەوەرزی هاویندا،  ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی  نرخ دەدات    هەرچەندە مەترسی  ئەم پەتا گشتگیرە  هەر بەردەوامە و تائێستاش ووڵاتی مالیزیا لە ئاسیا بەتەواوی داخراوە،  وە شاری مێڵبێرنی ئوسترالیا  هەر داخراوە وە بەشیكیش  لە هیندستان، بەڵام لەکۆتایدا   ئەمەش هەر کۆنتڕۆڵ دەکرێت.  2-       ئۆپێک پڵاس  لە ئیستادا زۆر بەباشی خۆیان ڕێکخستوە   بە شیوەیەکی زۆر ڕێکخراو نەوت دەخەنە بازاڕەکانی جیهانەوە  ، بۆیە  جارێکی ترئەو  هەڵە  ستراتیجیە  گەورەیە ناکەنەوە  بازاڕ پڕ بکەنەوە لە نەوت،  ببێتە هۆی دابەزینی نەوت ،  بازاڕی نەوت  لە ئێستادا  کورتهێنانی (Deficit  )بە ڕێژەیەی 1 ملیۆن  بەرمیل   ڕۆژانەهەیە  ،   ئەلێکساندرا ناڤۆک  وەزیری نەوتی ڕووسیا ئەڵێت.، ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی نرخی نەوت دەدات .   3-     فاکتەرێکی گرنگی تر کە   Shale Oil     ئەمریکیە ئەم  جۆرە نەوتە پێش پەتای  کۆڤید بەتەواوی کۆنتڕۆڵی بازاڕی نەوتی کردبوو،  ئەمریکای کردبوو بە گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوت بە ڕێژەیەکی بەرچاوبەرامبەر بە هاوتاکانی  ، بەڵام ئەو ستراتیجیە دەرکەوت هەڵەیەکی گەورە بوو  لە کاتی پەتای کۆڤێدا نرخی نەوت هاتە   خوار سفرەوە ،   بە ملیاران دۆلار زیان بەکۆمپانیاکانی نەوتی ئەمریکی کەوت ، ئیستا ئەم کۆمپانیا نە ستراتیجەکەیان گۆڕیوە،  دەیانەوێت لە جیاتی  بیرهەڵکەندنی بەردەوام  نرخی نەوت بە بەرزی بمینێتەوە بۆ ئەوەی  پشکەکانیان  بەرزبێتەوەو وە هەروەها بتوانن ( Dividend) قازانجی هاوبەش  بەسەر پشک هەڵگرەکانیاندا  دابەشبکەن بەمە زیاتر قازانج دەکەن،   هەرچەندە ئیدارەی بایدن  چەند  کۆت و بەندی تازەی سەپاندوە  بەسەر کۆمپانیاکانی نەوت و غازدا . ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی نەوت دەدات.  4-      فاکتەرێکی گرنگی تر ئەوەیە کە  بە‌هۆی ئەو پلانەی  کە لە ئێستادا هەیە لە لایەن حکومەتەکانی جیهانەوە  بۆ   گۆڕینی ووزەی ( Fossil Fuel) بۆ ووزەی پاک  و نوێ  کە بۆتە هۆی گۆڕانی  كەش و هەوا،   کۆمپانیا گەورەکانی  جیهان   بڕیاریانداوە  هەر لە   Shell،  Bp  ،  ,Total ExxonMobil   نزیکەی لە 30%-40%  سەرمایەکەیان  لە کەرتی ووزەی نوێ دا بخەنە گەڕ  ،   بۆیە  لەم کەرتەدا وە بەر‌هینان کەمتر دەبێتەوە  ئەمەش یارمەتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت  دەدات  بۆ ئێستا و داهاتووش .  5-      DOLLAR INDEX  لە ئیستادا لە نێوان 89-90 دایە  ئەم ئاماژەیە نرخی دۆلار بەرامبەر بە  دراوەکانی تر دیاریدەکات واتە دۆلار  دابەزیوە.  لەئەنجامی   چاپکردنی دۆلار ی زۆرەوە لە  ئەمریکادا  و  ئەمەش یارمەتی نرخی نەوت دەدات بۆ بەرزکردنەوە . بێجگە لەوەی پارەیەکی زۆر لە چین  و بەریتانیاو  ئەوروپاو ئەمریکادا  چاپکراوەبە هۆی قەیرانی کۆڤیدەوە ، ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی خواستدەدات ،  6-     ڕێکەوتنە کەی نێوان  ئێران و ئەمریکا  هەروائاسان  نابێت  تەنانەت لە کاتی ڕێکەوتندا  ئەو پڕۆسەی ڕێکە وتنە لە ژێر چەندین مەرجدا دەبێت،  نەوتی ئێران  بازاڕی نەوت  پڕناکات  چونکە بەشیوەیەکی   ڕێكخراو دەبێت ئێران ئەندامی ئۆپێکە دەبێت  پابەند بێت بە ڕێکخراوەکەوە ، کەرتی  نەوتی ئێران  لە ئەنجامی نەبوونی سەرمایەی پێویست و تەکنەلۆجیای پێویست دا  وە تەمەنی درێژی بیرەکان و پیویستیان بە نۆژەنکردنەوە  هەیە،   بۆیە  ئێران پێویستی بەکاتە  ئەمەش یارمەتی نرخی نەوتی دەدات،    لە ئەنجامدا نرخی نەوت  بۆ تێکرای ئەم ساڵ و ساڵانی داهاتوو لە سەروو   70 دۆلارە وە دەبێت.   

 ئاسۆ حاجی بە گوێرەی دابەشکردنی کار لە نێوان هاوسەرۆکانی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دا، دەبوا لاهور شێخ جەنگی سەرۆکایەتی شاندی یەکێتی کردبا بۆ بەغدا، چونکە ئەو بەرپرسی ئەو دۆسیەیە هەروەها سەرکایەتی ئەو لیستە دەکات کە بە هاوپەیمانێتی یەکێتی و گۆڕان بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی عێڕاق دروستیان کردووە. بەڵام بۆچی نەچوو و بافێل تالەبانی چوو؟ رەنگە هەندێک ئەوە بۆ ناکۆکی توندی نێوانیان دەربارەی دەزگای زانیاری و هێزەکانی دژە تیرۆر بگەڕێنەوە کە ماوەیەکە لە نێوانیان توند بۆتەوە و چەند جارێک گەیشتۆتە ئاستی هەڕەشە لەیەک کردن، لەوانەیە هەندێکی دیکەش بۆ ئەوە بچن کە داهاتی مەرزە سنووریەکان و هەڵوێستی توندی لاهور بەرامبەر بە قوباد تالەبانی برا گچکەی بافێل کەلێنەکەی گەورەتر کردبێ. بە تایبەتی کە زانیاری ئەوە هەیە قوباد برا گەورەکەی هاندابێ کە خۆی سەرۆکایەتی شاندی حیزبەکەی بکات، لەوەش شانازی پلکی هاوکاری کردووە. ئەوەی راستیە بافێل تالەبانی لە سەر داوای هێزە شیعیەکان و بە ئامۆژگاری ئێران سەرۆکایەتی شاندی یەکێتی کردووە، چونکە هێزە شیعیەکان زیاتر باوەڕیان بە بافێل هەیە و وەک جێگرەوەی جەلال تالەبانی باوکی مامەلەی لەگەڵ دەکەن، هەروەها ئێرانیش ئەوە بۆ جاری دووەمە ئەو پەیامە بە ئاشکرا بە هێزە عێڕاقی و کوردستانیەکان و بە ناوخۆیی یەکێتیش بگەیەنێ کە لای ئەوان بافێل تالەبانی سەرۆکی یەکێتی و جێگرەوەی مام جەلالە، ئەوەش لە دواین سەردانی جەودا زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ بەغدا و هەولێر بە روونی دیار بوو، کە لە سوپاسگوزاری پێشوازیکردنیدا تەنها ناوی بافێلی وەک سەرۆکی یەکێتی هێنا بوو. لەوە دەچێ ئەو پەیامە ئەوجارەیان روونتر گەیشتبێتە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی بۆیە لە میدیاکانی دا گرنگی بەو سەردانەی شاندی حیزبەکەی نەدا لە کاتێکدا لاهور سەرۆکی ئەو هاوپەیمانێتیە دەکات کە یەکێتی لە سلێمانی پێکیهێناوە بۆ ئەوەی وەک هاوپەیمانی هێزە شیعیەکانی سەر بە ئێران بەشداری لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەڕلەمانی عێڕاق بکەن.

سەردار عەزیز هەفتەی داهاتوو، لە سەفەرێکی یەک هەفتەییدا جۆ بایدن دێت بۆ ئەوروپا. لە بەریتانیا و بەلجیکا و سویسرا دیداری جیاوازی دەبێت. بینینی شاژنی بەریتانی بایەخێکی ئەوتۆی بۆ ئێمە نیە، بەڵام دیداری بایدن لە گەڵ ئەردۆگان لە پەراوێزی دیدارەکانی ناتۆ و دیداری لە گەڵ پوتین لە جنێف، کاریگەری لە سەر دۆخی ئێمە دەبێت لە زیاتر لە پارچەیەکی کوردستان. چاودێران ڕای جیاوازیان هەیە. لێکۆڵەری گەورەی بواری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا واڵتەر ڕەسڵ مید، کە لە ڕۆژنامەی ۆڵ ستریت جۆرناڵ ستونێکی هەیە، لەمبارەوە دەنوسێت کە بایدن نابێت هەوڵی ئەوە بدات کە پەیوەندی جارانی ئەمریکا و تورکیا زیندو بکاتەوە. پەیوەندی جاران مەبەستی پەیوەندی سەردەمی جەنگی ساردە. بە دیدی ئەو تورکیا گۆڕاوە و دەبێت ئەمریکا بە دوای داڕشتنی پەیوەندییەکی نوێدا بگەڕێت، کە تیایدا تورکیا نەک هەر دۆست نیە، بەڵکو زۆر جار دەکرێت ڕکەبەر بێت. مێرڤی تاهیرئۆغلۆ و ئێریک ئیلدمان لە فۆرن پۆلەسی دەنوسن، ئەوە ئەمریکایە کە لایەنی بەهێزە لە دیدارەکەدا. ئەردۆگان لە هەردوو ئاستی ئابوری و سیاسیدا لە قەیرانی قوڵدایە. بۆیە دەبێت بایدن ئەم قەیرانە بە فیڕۆ نەدات بۆ پشتیوانی دیموکراسی لە تورکیا.  دوێنێ لە میانەی کۆدیدارێکدا، لە ڕێگای زومەوە لە هێنری بارکیم پرسی دەربارەی دیدارەکە. بارکی شارەزای تورکیا و نزیک لە ناوەندی دەسەڵاتە لە واشنتۆن، لە سەردەمی کلینتۆندا ڕاوێژکاری کۆشکی سپی بوو بۆ پرسی ناوچەکە، بەلای ئەوەوە دیدارەکە هێندە گۆڕانکاری دروست ناکات چونکە جیاوازییەکانی نێوان هەردوو وڵات زۆر گەورەیە هەتا دیدارێک بتوانێت چارەسەری بکات. بۆیە بایدن ئەوەی دەیەوێت پێی دەڵێت و دیدارەکە کۆتایی دێت. هەندێک ئارگومێنتی ئەوە دەهێننەوە کە نابێت تورکیا زیاتر بەرە و ڕوسیا پاڵ بنرێت. ئەم دیدانە هەمیشە کەمێک ساویلکەن. وەک بەردەوام لە دۆخی عێراقدا باسدەکرێت، کە نابێت عێراق لە ئەوە زیاتر بەرەو ئێران پاڵبنرێت. کەس ناتوانێت لە ئەوە زیاتر عێراق پاڵبنێت، ئێران تا بن لە عێراقدایە. لە دۆخی تورکیادا، تورک نایانەوێت و ناتوانن بە تەواوی بچنە باوەشی ڕوسەکان، چونکە ڕوس نە بە هێزن و نە دۆستن بۆ تورکیا.  پەیوەندی ئەمریکا و تورکیا ئەگەر ترەمپ بوایە ئەوا دەبوو زۆر بترساینایە. چونکە هەردوو کەسایەتی زۆر لە یەکەوە نزیکبوون لە دژایەتی سیستەمی دونیا و ڕەگەزپەرستی و فاشیزمیاندا. هەروەها بایەخدان بە پەیوەندی کەسایەتی لە بڕی پەیوەندی بونیادی و مۆڕاڵی.  بەختی کورد وەهایە، ئەگەر پەیوەندی ئەمریکا و تورک زۆرباش بێت بۆ کورد خراپە، ئەگەر زۆر خراپیش بێت کە ئەمریکا سەنگێکی ئەوتۆی نەمێنت، دیسانەوە خراپە. دیارە پرسی ئێمە پرسی سەرەکی نیە، بۆیە هەموو شتێک دەبێت لە کۆنتێکستدا ببینرێت.

مەجید دڵنیــــا  لە سەروبەند و دوای ڕوخانی ئیمپراتۆرییەتی پیاوە نەخۆشەکەی عوسمانیدا،کوردستان کۆمەڵێک شۆڕش و ڕاپەڕینی، یەک لەدوای یەکی بەخۆوە بینیـــی. لە باکووری کوردستاندا،شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵای  نەهری۱٨٨۰، شێخ سەعیدی پیران۱۹۲٥،شۆڕشی ئاگری داغ  بە ڕێبەرایەتی ئیحسان نوری پاشا ۱۹۲۷، شێخ ڕەزای دێرسیم ۱۹۳۷ ،لە باشوریشدا شۆڕشەکەی شێخ مەحمودی حەفید ۱۹۱۹. لە شۆڕشەکانی ئەو سەردەمەی باکوری کوردستاندا، ئیبراهیم ئاغا،کە لای کوردان بە برۆ حیسکی تەللۆ ناسراوە،کە سەر بە خێڵی جەلالی بوو، لەو نێوەندەدا ڕۆڵێکی گەورە لە دژی سوپای ڕوسەکان و پاڵپشتی هێزی تورکە عوسمانیەکان دەگێڕێت. تەللۆ بەپێی یاداشتەکەی ئیحسان نوری پاشا، لە شۆڕشەکەی شێــــخ سەعیدی پیرانی ساڵی ۱۹۲٥ دا،نەک هەر بەشداری ناکات،بەڵکو دەبێتە خائینێک دژ بە میللەتەکەی خۆی و پیاوێکی دڵسۆزی دەوڵەتی تورک. بەجۆرێک،لەکاتی دامرکاندنەوەی شۆڕشەکەی شێخ سەعیدی پیراندا،لەسەر سنوری ئێران ،لەگەڵ چەند هۆزێکی بەکرێگیراویتردا،ڕێگە لەو خەڵکە کوردە هەڵاتووانە دەگرن، کە لەبەر جەورو ستەمی دەوڵەتی تورک، پەنایان بۆ سنورەکانی ئێران بردبووە،ئەوە لە کاتێکدا لەنێو هەڵاتوەکاندا،کوڕی شێخ سەعید و عەلی ڕەزاو خالید بەگی حسەینیشی تێدابووە.  دوای سەرکوتکردن و کۆتاییپێهێنانی شۆڕشەکە ،لە لایەن داگیرکەران و دەسەڵاتدارانی تورکەوە ،دواجار دەستبەسەرکردنی شێخ سەعید و کۆمەڵێک لە سەردارانی شۆڕش، حکومەتی تورک بڕیاری لەسێدارەدان بۆ شێخ سەعید و کۆمەڵێک لە ڕایەداڕان و بڕیاری دوورخستنەوەش بۆ هەندێکیتریان دەردەکات. دەسەڵاتدارانی تورک،لەگەڵ بڕیاری دوورخستنەوەی هەندێک لە سەرانی شۆڕش،بڕیاری دەستبەسەرکردن و دوورخستنەوەش بۆ کەسانێکی کوردی خزمەتکار و بەکرێگیراوانی دەوڵەتیش دەردەکات. یەکێک لەوانەی بڕیاری سزای گرتن و دوورخستنەوەی بۆ دەردەچێت ،پیاوی خائین و دژ بەگەل (برۆ حیسکی تەللۆ دەبێت.چوون ئیدی دوژمن،وەک هەمیشە دوای مەیسەربوونی مەرامەکانیان، چ ئیشێکیان بە بەکرێگیراوان و خائینان نامێنێت.  کاتێک  تەللۆ،بڕیاری گرتن و دوورخستنەوەکەی دەبیستێت، پێیسەیردەبێت وهەرچەند دەکات بڕواناکات، کە دەوڵەتی تورک کارێکی وای لەگەڵدا بکات،بۆیە دەڵێت: " بڕواناکەم لەدوای ئەو هەموو خزمەتە گەورەیە ،کە پێشکەشی دەوڵەتی تورکم کردووە!ئیتر نازانم دەوڵەتی تورک ،چ ڕەخنەیەکی لەمن هەیــــە؟" ئیحسان نوری پاشا دەڵێت: وادێتە بەرچاو،کە برۆ حیسکی تەللۆ،نەیدەزانی کەلای دەوڵەتی تورک ،کورد هەر کوردە،چ خزمەتکاربێت یانا.  ئیحسان نوری پاشا دەڵێت،تەللۆ خۆی بەم شێوەیە بەسەرهاتەکەی بۆ گێڕامەوە:خەریک بووم لە نان خواردن دەبوومەوە،کە ئێلیخانی کوڕم بەتاو بەعارەق ڕشتنەوە لە چفتلیکەوە گەیشتە لام،وتی:کۆمەڵێک لە سوارەی تورکان هاتنە ناو دێ و هاتنە ماڵەوەمان و هەواڵی تۆیان پرسی و بەشوێنتا دەگەڕێن،بەپەلە هاتم بۆ ئێرە تاکو ئاگادارت بکەمەوە... دوای ڕۆیشتنی کوڕەکەم بەپەلە جلەکانم لەبەرکرد،بەرەو شار ڕۆیشتم.ڕوومکردە کەعبەو دەستی دوعام بەرزکردەوە،ئەی خوا تۆ دەزانیت کە چەندە خزمەتی دەوڵەتی تورکم کردووە،هیچ کاتێک لە دژی دەوڵەت کارێکی دوژمنانەم نەکردووەو ئێستاش تورکەکان دەیانەوێت دوورم بخەنەوە.بهێڵە با تفەنگەکەم هەڵبگرم و بەرەو چارەنوسی خۆم بکەومە ڕێ....  بەداخەوە! مێژووی ئێمە پڕە لە نمونەی خیانەت و بەکرێگیراوێتی لەو چەشنە،بۆ داگیرکەران و نەتەوە سەردەستەکانی کوردستان. لە ڕابردوودا،ئەگەر خیانەت و بەکرێگیراوێتی بۆ داگیرکەران، زۆربەیجاران تاکە کەسی یا سەرۆک خێڵ بەخۆیی و خێڵەوە بووبێت،ئێستا کارەکە فراوانتربووە،لە خێڵ وعەشرەتەوە بۆ حیزب.حیزب بە تەواوی هێز و دەزگای زەبەلاحی ڕاگەیاندن و لێشاوێک نوسەر و ڕۆژنامەنوسی دەربارەوە ،بە داروبەردییەوە ئەو ڕۆڵە لە خزمەت بە داگیرکەران دەگێڕێت . خزمەت و بچوکی و دڵسۆزی تەللۆ بۆ دەوڵەتی تورک، نمونەیەکی بەرچاوە ،بۆ ئەوانەی ئەمڕۆ دەیانەوێت، بەهەر بیانویەک بێت، دڵسۆزو خوڵام و خزمەتکاری ئەجێندای ئەردۆغان و دەسەڵاتەکەی بن. وەک چۆن تا شۆڕشەکەی شێخ سەعیدی پیران لە گۆڕێدابوو، دەوڵەتی تورک،کاریان بە کەسانێکی خائین و خۆفرۆشی وەک برۆ حیسکی هەبوو، دەبێت ئەو کاربەدەستانەی کورد ئەوە باش بزانن، کە دەوڵەتە بەناو ئیسلام فاشستەکەی ئاکەپە، ئەگەر ئەمڕۆ نازێکیان هەڵدەگرن و دەستێک لە پشتیان دەدەن و بزەیەکی تاڵی فریوودەرانەیان بۆ دەکەن، بەهۆی بوونی هێزێکی شۆڕشگێڕی وەک پککەیە. بەشداریکردن لەهەر پیلان و شەڕێک دژ بە هێزێکی شۆڕشگێڕی کورد،بەتابیەت ئەوەی ئێستا ،کە لە گەمارۆدانی قەندیلدا دەبینرێت،جگە لە خیانەتێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی هیچ ناسنامەیەکیتر هەڵناگرێت!!  سەرانی کورد دەبێت لەوە دڵنیابن، ئەگەر پکک لە قەندیل دەرپەڕێندرێ، سبەی دەوڵەتەکەی ئەردۆغان ،ئیتر چ کارێکییان بە ئێوە نامێنێت! نرخێک کە ئێستا حکومەتەکەی ئەردۆغان پێتانیدەدات، بەهۆی بوونیپەكەكەیە، بەنەمانی پکک ،کەس پولێکی قەڵپتان پێنادات. قەندیل بکەوێت و پکک نەمێنێت ،ئێوەی دەسەڵاتدارانی هەرێم و حیزبە وابەستەکانیتر و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتیش،ئیتر پشتتان لێدەگیرێت ،هیچ ڕێگە چارەیەکتان نامێنێت ،جگە لە تەسلیم بوونێکی زەلیلانەی یەکجارەکی، بە حکومەتەکانی ناوچە و دواجاریش هێواش هێواش لەناوچوونتان. بەمانایەکیتر کەوتنی قەندیل، یانی کەوتنی قەوارەی هەرێم!  تورک بە مێژوو چووبێتە هەر جێیەک بە ئاسانی لێیدەرنەچوون،بۆیە ئۆردووی تورک و چەتەکانی لە قەندیل جێگیربن،بۆ ئەبەد پشتوپەنای قەندیلیشتان نامێنێت،گەر لێتانقەوما ،تا جارێکیتر پەنای بۆ بەرنەوە. بەمانایەکیتر تا پەكەكە لە قەندیل بێت،سەری ئێوەش پارێزراو دەبێ و بە پێچەوانەشەوە. ئەو دۆخە بۆ حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتیش(دیموکراتەکان و پەناکان)هەمان چارەنووسە. بۆیە کەستان دڵی بە شکانی هێزو ئیرادەی پەكەكە خۆش نەکات، کەشتیەکە کون بوو، ئێوەشی تێدا دەخنکێن! بیرتاننەچێت، دواجار ئەوەی بە کەڵکتان دێت،هێزێکی کوردیی شۆڕشگێڕی وەک پەكەكەیە.داعش کە نزیکی مەخمور بووەوە و مەترسی کەوتە سەر هەولێر، ئەو هێزەی بەهاناتانەوە هات،پەكەكە بوو،نەک ئەردۆغانی ئەحبابی ڕۆژانی فەرەحیتان.هەمووش بینیمان کە فوئاد حسین،چۆن بە دڵێکی شکاو و داماوییەوە،دوای ئەوەی ئەردۆگان ڕەتیکردەوە یارمەتیان بدات،وتی:دەوڵەتی تورکیا بێئومێدی کردین...! تەللۆ هەڵات و دەستی تورکەکان نەکەوت،دواجار لە نیەتی گڵاوی تورکان تێگەیشت،بۆیە دواتر لە شۆڕشی ئاگری داغدا کەوتە دژایەتی دەسەڵاتدارانی تورک،بەڵام دڵنیابن ئێوە ئەمجارە شانسی دەربازبوونیشتان نابێت. ئەوەی دەینوسم،لە پەنای خوێندنەوەی ڕووداوە کارەساتبارەکانی مێژوومانەوەیە،شکاندنی هێزو ئیرادەی کوردان، کۆتایی ئەوسەری فیلمەکە نائومێدانە دەبینـــم. گەرچی درەنگە ،بەڵام هێشتا ڕەنگە دەرفەتێکی کەم مابێت، بۆ بەخۆداچوونەوە،تا لە مەترسی دۆخەکە تێبگەن و پێشئەوەی کار بەیەکجارەکی لەکاربترازێت و جارێکیتر هێزی کوردان تێکبشکێنرێت،جگەرخوێن وتەنـــی: کوردینـــۆ ببـــن یـــەک ئەگەر هون نەبن یـــەک هونـــێ هـەڕن یەک ب یەک...