د. نیاز نەجمەدین 

ئەوەی پارەت نەبێت كێشەیەكە، بەڵام ئەوەی كرێدت نەبێت (باوەڕت پێ نەكرێت) دووجار كێشەیە. مەرج نییە هەبوونی پارە كرێدتت بۆ بێنێت، بەڵام هەبوونی كرێدت پارەت بۆ دەهێنێت. سەرهەڵدان و ئاوابوونی هێزێك یان زلهێزێك لە دروستكردنی كرێدت یان لەدەستدانی جیا ناكرێتەوە (بۆ تاكەكانیش، بەدەستهێنان و دەستكەوتنی كرێدت زۆر لە ژیانیان باشتر یان خراپتر دەكات). ئەگەر دەتەوێت زیاتر لە رۆڵی كردێت لە مێژووی گەشە و قەیرانی نەتەوەكان و سەرهەڵدان و ئاوابوونی ئیمپریالیزمدا تێبگەیت، كتێبی "پارە"ی یوڤاڵ هەراری دەكرێت یەكێك بێت لە بژاردەكانت. 
حكومەتی هەرێم تەنها كێشەی نەبوونی پارەی نییە، بەڵكو كێشەی كرێدتی هەیە. لەدەستدانی كرێدتە (واتە متمانەیە، یان باوەڕپێبوونە) وایكردووە زیاتر مایەپوچ ببێت. لەبەر ئەمەش، وەك مەلەوانە درۆزنەكە هەرچەند هاوار بكات كە وا خەریكە دەخنكێت، كەس باوەڕی پێ ناكات با راستیش بكات. مەسەلەی قەرزیش یەكێكە لەو ژمارانەی جێی گومانە. رەنگە یارییەك بەو ژمارەیەشەوە بكرێت لەلایەن هەندێک دەسەڵاتدارەوە، وەك زۆر ژمارەی دیكەش (بۆ نمونە ژمارەی كارمەند و موچەخۆری حكومەت، ژمارەی كورد و عەرەب لە ناوچە كێشە لەسەربووەكاندا ،هتد). 
شتێكی باشە قەرزكۆكراوەتەوە و راگەیەنراوە. بڕی قەرزەكەش زۆرە و ئینكاری ناكرێت، بەتایبەت بۆ هەرێمێك كە لە ناوخۆ و دەرەوەیدا كرێدتی لە دەست داوە. بەڵام قەناعەتت هێنا بەوەی قەرز لە رادەیەكی زۆر گەورەی مەترسیداردایە، قەناعەت بەوەش دەكەیت كەرتی گشتیی هەرزانفرۆش بكرێت، نەخۆشخانە و قوتابخانە و بەش و كۆلێجی حكومیی و زەوی دیكە تاڵانفرۆش بكرێت، باجت لەسەر زیاد بكرێت، موچەت نەچێتەوە شوێنی خۆی، هتد.
ئەوەی گومانەكەم تۆختر دەكاتەوە ئەوەیە بۆچی لای كەم پاكتاوی قەرزەكە ناكرێت؟ ئەمەی خوارەوە نمونەیەكە.
حكومەت پارەی لای منە. منیش پارەم لای حكومەتە. گریمان قەرزی من زیاترە لای ئەو. ئێ بۆ نایەی پاكتاوی بكەین، ئەو كاتەش قەبارەی قەرزەكە بچوكتر دەردەكەویَت؟ من دڵخۆش ئەبم بەوەی بڕێك قەرزم لە كۆڵ بۆتەوە، راستەوخۆ رەفتارم وەك بەكاربەرێك دەگۆڕێت و قەیناكە با باقیاتەكەی لات بێت. دەشێت یەكێكیان ئەوە بێت خەرجییەكانم زیاد بكەم، كە ئەمە پێویستییەكی ئابوریی ئێستامانە. بچوككردنەوەی قەبارەی قەرزەكەش متمانەی زیاتر بە حكومەت دروست دەكات لای بەكاربەریش و لای وەبەرهێنی ناوخۆ و بیانییش. بەڵام كە قەرزاری حكومەتم، لە ئێستاوە ئیحتیاتی خۆم ئەخەم.
خەڵكی لەم چەشنە تەنها گروپێكن. گروپی تر هەن بەس حكومەت قەرزی لەلایانە. باشە بۆ نایەی سوڵحیان لەگەڵ بكەیت؟ سوڵحەكە ئاسانە. سەیری ئەم نمونەیە بكە:
- ئەوەی كۆی قەرزەكەی بداتەوە، لە 20%ی خۆش دەبین.
- لە 70% بۆ كەمتر لە 100% بداتەوە، لە 15% خۆش دەبین.
- 50% بۆ كەمتر لە 70%، لە 10% خۆش دەبین.
بە قسەیان نەكردیت، با غەرامەی دواكەوتن هەبێت. 
دوای ئەم قۆناغە، حكومەت دەتوانێت رایبگەیەنێت كە ئامادەیە (یان دەكرێت یەكسەر لێرەوە دەست پێ بكەیت):
1- ئەوەی كەمتر لە 10 ملیۆن قەرزی لەلا بێت، مانگانە تەنها 50 هەزار دینار بداتەوە.
2- زیاتر لە 10 ملیۆن تا 20 ملیۆن، مانگانە نزیكەی 100 هەزار دیناری قەرزەكەی بداتەوە.
3- زیاتر لە 20 ملیۆن، بۆ 30 ملیۆن، مانگانە 150 هەزار دینار.
ئیدی بەو شێوەیە تا كۆتایی بڕۆ (ئەمە تەنها نمونەیە). سیاسەتەكە لە گروپێك بۆ گروپێك جیاوازە و دەبێت هەنگاو بە هەنگاو بێت. من داتای وردم لەبەردەستدا نییە تا چڕوپڕتر پلانی بۆ دانێم، بەڵام ئایدیاكە ئەمەیە: دانەوەی قەرزەكە هێواش بكەرەوە، با ماوەیەكی درێژخایەن بێت زۆر باشترە لەوەی پارەی كاشت نەیەتەوە دەست یان بەهۆی رێژەی هەڵئاوسانەوە بەهای خۆی لە دەست بدات كاتێك دێتەوە دەستت. 
تەبعەن زۆر ناشیرینە ئەگەر حكومەت قەزر لە خەڵك وەرگرێتەوە و قەرزەكانیان نەداتەوە، ئەمە هێندەی دیكە كرێدتی حكومەت كەم دەكاتەوە. دانەوەی قەرزی خەڵك و لایەنەكان هەنگاوێكی گرنگی دروستكردنەوەی كرێدتە. ئەمیش زۆر قورس نییە، دەكرێت سوڵحیش لەگەڵ ئەو كەس و لایەنانە بكرێت كە قەرزیان لای حكومەتە و دەست بكرێت بە دانەوەیان. 
ئەوەی وتم چارەسەری ئەزمە ناكات، تەنها دەرمانێكە لەناو دەیان دەرمانی دیكە كە دەكرێت بدرێت بە جەستەی نەخۆشی حكومەت و كەمێ رێزی لەلای خەڵك بۆ بگێرێتەوە، پاڵێكیش بە تراكتۆری چەقیوی ئابوورییەكە بنێت لە قوڕەكە بیهێنێتە دەرەوە.