.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا به‌شێكی دیاری نوسه‌ران و رووناكبیران، چ ئه‌وانه‌ی ئیلتیزامی سیاسی و رێكخراوه‌ییان هه‌یه‌و چ ئه‌وانه‌ش كه سه‌ربه‌خۆن، به تاقیكردنه‌وه بۆیان ده‌ركه‌وتووه كه پێگه‌یان له‌ناو ئه‌و سیسته‌مه سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی كه له‌‌مڕۆی باشووری كوردستاندا سه‌روه‌ركراوه، ره‌چاو ناكرێت. زۆربه‌ی كات له موجامه‌له به‌ولاوه گوێیان بۆ ناگیرێت، یان ئیش به ره‌خنه‌و بیرۆكه‌و پرۆژه‌كانیان ناكرێت كه له دۆخی ئارام و به شێنه‌یی و له قۆناغی جیاجیای كۆمه‌ڵگه‌و به‌ڕێوه‌بردنی وڵاتدا ده‌یانخه‌نه‌ڕوو، یان ته‌نها ئه‌ویسترێ له ململانێی ناو، یان نێوان پارته سیاسییه‌كان و له‌به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌م و ئه‌ودا، بگلێنرێن، هه‌موو ئه‌مانه‌ش به ئاشكرا تووشی جۆرێك له نائومێدی و دوورپه‌رێزیی كردوون، به‌تایبه‌تی كه ده‌بینن، زۆربه‌ی جار، له‌بری پرۆژه‌و ئه‌ندێشه‌ی ئه‌وان، پشت به‌و میدیاكاره بێ پره‌نسیپ و حازربه‌ده‌ست و موهه‌ریجانه ده‌به‌سترێت كه له پێناوی ده‌سكه‌وتی مادیی زیاتردا، هه‌ر رۆژه‌و له میدیایه‌ك، یان باوه‌شی حزبێك، یان به‌رپرسی حزبێكدان و ئه‌مڕۆ به باڵای پارت و گروپ و كه‌سێكدا هه‌ڵده‌ده‌ن و سبه‌ی به هیی دی!، ئه‌مڕۆ هێزو گروپ و كاراكته‌رێك ئه‌شكێنن و رۆژی دوایی خه‌ڵكی تر!. بێگومان ماسمیدیای كوردی رۆڵی هه‌یه له نائومێدكردنی نوسه‌ران و ره‌شبینییان و هه‌ندێجار جۆرێك له بێباكبوونیشیان له ئاست رووداوه‌كاندا. ماسمیدیای كوردی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ماسمیدیایه‌كی پیشه‌گه‌ر نییه، هاوكات زۆربه‌ی، راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ!، سه‌ر به‌م یان ئه‌و هێزی سیاسی، هی ئه‌م یان ئه‌و كاراكته‌ری حزبی و ده‌وڵه‌تین و به‌شێوه‌یه‌كی نازانستی و دواكه‌وتوو به‌ڕێوه‌ده‌برێن، ده‌رفه‌ت به گوتاری نوێ و جیاوازو تێڕوانینی ده‌ره‌وه‌ی سانسۆرو كۆنترۆڵیش ناده‌ن، له‌به‌رامبه‌ردا بواری رۆڵ بینین و به‌شداری ته‌نها به‌و ده‌نگ و خه‌ڵكانه ده‌ده‌ن كه پێشوه‌خت ده‌زانن بیروڕاو هه‌ڵوێستیان له‌خزمه‌تی سیاسه‌تی كه‌ناڵه‌كان و بڵاوكراوه‌كانیان، یان پارته سیاسییه‌كانیان و پاره‌داركه‌رانیان، یان به‌رپرسان و كاراكته‌ره دڵخوازه‌كانیاندا، ده‌شكێته‌وه!. هۆكاری ئه‌مه ئه‌وه‌یه كه، میدیای كوردی له‌پیشه‌سازیی گواستنه‌وه‌ی زانیاری و فاكت و كاری پیشه‌یی و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئازایانه‌و ئازادانه‌ی رووداوه‌وه بۆته یه‌كه‌یه‌كی كۆنترۆڵكراوی ناو سیسته‌م، بۆته ئامرازێكی(تحت الگلب) و ماشێنی گه‌وره‌ی پڕوپاگه‌نده‌و وروژاندنی سیاسی و ده‌زگایه‌كی به ئیمتیاز ئاراسته‌كراو. كاتێك به‌شێك له‌نوسه‌ران و رووناكبیران له رووداوه‌كانی هه‌رێم بێده‌نگن و خۆیان له‌قه‌ره‌ی كۆمه‌ڵێك په‌ره‌سه‌ندن و گۆڕانكاری ناده‌ن، هۆكه‌ی ئه‌وه‌یه كه نایانه‌وێت، به‌بۆنه‌ی ئه‌و سیسته‌مه میدیاییه هه‌لپه‌رست و شه‌ڕانگێزو ئاراسته‌كراوه‌وه كه یاری به هه‌موو وتراو و نوسراو و هه‌ڵوێستێكه‌وه ده‌كات و راستییه‌كان ده‌شێوێنێت و كلك و گوێیان ده‌كاو به لۆژیكێكی ته‌واو بژار‌كاری Selective مامه‌ڵه ده‌كات، ئه‌وانیش ببنه كه‌ناڵێكی تری دووبه‌ره‌كی و ئاڵۆزبوونی زیاتری ته‌نگژه‌كانی كوردستان، به‌تایبه‌تی كه كورد خۆی، نه‌ته‌وه‌یه‌كه، دووبه‌ره‌كی، له‌ناوه‌وه داغانی كردووه، مێژووه‌كه‌ی بارگاوی كردووه به چیرۆكه تراژیدییه‌كانی براكوژی و یه‌كتركوشتن و ئاسووده‌كردنی دڵی داگیركه‌ران!، بگره هه‌تا ئێستاش وه‌ك كابووسێكی سیاسی و وه‌ك تارماییه‌كی نه‌فره‌تی هه‌میشه به‌سه‌ر سه‌ریه‌وه ده‌خولێته‌وه‌و به‌رۆكی به‌رنادات. نووسه‌ران كه هه‌ڵوێستیان وه‌رگرت، مه‌به‌ستیانه هه‌ڵوێستی ره‌خنه‌گرانه‌ی سه‌رتاسه‌رییان هه‌بێت و سه‌فقه‌و كاسبی به هیچ دووبه‌ره‌كی و رووداوێكه‌وه نه‌كه‌ن!. له‌وه‌ش زیاتر كه دووان به زانیارییه‌وه بدوێن، لۆژیك و ئارگیۆمێنتیان له‌لا بێت، یان لانیكه‌م له‌ناو گه‌رمه‌ی رووداوه‌كاندا، تۆمه‌ته‌كان و ئیدیعاكان و پیلانه‌كان، كه پێویستییان به هه‌ڵوێست وه‌رگرتن هه‌بێت، به دیكۆمێنت ساغ بكرێنه‌وه. به مانایه‌كی تر، نوسه‌ران، له دۆخی هه‌ڵوێستدا، نایانه‌وێ له‌به‌ر هیچ به‌رژه‌وه‌ندی و ئیعتیبارو سۆزێكی تایبه‌تی كه‌س ببوێرن، ناخوازن دووچاری ده‌مارگیریی كوێرانه - چ جای پێشوه‌خت! - ببن بۆ هیچ كه‌س و گروپ و پارتێكی سیاسی، به‌تایبه‌تی له‌و جۆره ململانێ و ناكۆكییانه‌ی كه كراوه‌ن و هێشتا زۆر سیناریۆو ورده‌كاری و نهێنییان ده‌رنه‌كه‌وتوون. نوسه‌ران كه ره‌خنه ده‌گرن، ره‌خنه ته‌نانه‌ت بۆ سه‌ر ئه‌زموونی ئه‌و ده‌زگا میدیاییانه‌ش درێژ ده‌كه‌نه‌وه كه قسه‌یان تێدا ده‌كه‌ن و تیایاندا ده‌نووسن، ناشیانه‌وێ پرۆسه‌ی ره‌خنه‌یان ته‌نها بۆ خزمه‌تی ئه‌م هێز له‌دژی ئه‌و هێزی سیاسی، یان ئه‌م تاقم و گروپ له به‌رامبه‌ر ئه‌و تاقم و گروپدا، بێت. گه‌رمكردنی ئه‌و شه‌ڕو ململانێ سیاسییانه چ له‌ناو و، چ له نێوان هێزه سیاسییه‌كانماندا كه هه‌موویان به‌شی خۆیان هه‌ڵه‌ی سیاسی و ره‌فتاری ناعه‌قڵانی و سكانداڵی ئاشكراو نهێنییان هه‌یه‌و خۆیشیان ناوبه‌ناو دانی پێدا ده‌نێن و دابه‌شبوونی فریشته‌یی و شه‌یتانییانه هه‌ڵناگرن، هه‌رگیز ئیشی نوسه‌ران نییه، به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌یان كه ئه‌كادیمی و توێژه‌ربن و بوار به خۆیان نه‌ده‌ن بازاڕی ناكۆكییه‌كان گه‌رم بكه‌ن و له‌بۆشاییه‌وه حوكم بده‌ن. نوسه‌ر، به‌گشتی، خودێكی ژیاندۆسته، پاڵپشتی جوانییه‌كان و جیاوازییه‌كانه، دژی فیتنه‌و شه‌ڕانگێزی و تێكدانی ئاسایش و ئاشتیی كۆمه‌ڵایه‌تییه. ئه‌و دوای قاڵ و كه‌ژاوه‌و هه‌را ناكه‌وێ، به ساخته‌كارییه‌كانی له‌فزی(راستی وتن) ناخزێ، به ئاوازی زانیاریی بێ به‌ڵگه‌و به‌ڵگه‌ی ساخته‌و واته‌وات Rumors، یان تیۆره‌كانی پیلانگێڕی و گه‌مه‌كانی یه‌كتر ناشیرینكردنی هێزه‌كان و گروپه‌كان و كاراكته‌ره‌كان، هه‌ڵناپه‌ڕێت. بێگومان نووسه‌ر هه‌قبێژه، به‌ڵام تا ئه‌و شوێنه عه‌وداڵی هه‌قیقه‌ته كه ئه‌گه‌ری ژیان و ئارامی زیاد بكات، كه ململانێكان به گیانێكی ئاشتییانه‌و مه‌ده‌نییانه به‌ڕێوه‌بچن، نه‌ك هه‌قیقه‌تێك سه‌ربخاو جاڕبدا كه به‌هۆیه‌وه گروپه‌كان و كه‌سه‌كان به‌له‌سه‌و ده‌هری بن و ژیان و وڵاتیش، پێكه‌وه، كاول و وێران بكه‌ن. نوسه‌ر ته‌نانه‌ت به‌های زانینیش به‌وه ده‌به‌ستێته‌وه كه تێگه‌یشتن دروست بكات، نه‌ك پێچه‌وانه‌كه‌ی، به‌تایبه‌تی كاتێك له‌گه‌ڵ فه‌یله‌سوفێكی وه‌ك فۆكۆدا، باوه‌ڕی به‌وه هه‌بێت كه زانین له پێناوی تێگه‌یشتندا نه‌خوڵقێنراوه، به‌ڵكو له‌پێناوی شكاندن و یه‌كلاكردنه‌وه-ش!. نوسه‌ر، بونه‌وه‌رێكه، كه‌مترینجار خۆی ده‌داته ده‌ستی هه‌ڵچوونه‌كانی و ئاره‌زوو و حه‌زو ویسته‌كانی. نووسه‌ر كه به روحی ساردی توێژه‌رو پشكنه‌ر بیربكاته‌وه‌و سه‌ودا بكات، به ئاسانی فریو ناخوا، به ساده‌ییش نابێته نێچیری هیچ گوتارو بانگه‌وازو پڕوپاگه‌نده‌یه‌كی ئه‌وانیتر. نوسه‌ر خۆی به‌رده‌وام بانگه‌واز بۆ عه‌قڵانییه‌ت و په‌یوه‌ندیگرتن Communication و دیالۆگ و یه‌كتر قبوڵكردن و ره‌خنه‌ی بابه‌تی ده‌كات، تێده‌گات هه‌قیقه‌ت به ره‌هایی له‌لای كه‌س نییه. ئه‌م لۆژیكه كۆمه‌نیكه‌یشنخوازه له‌مڕۆداو له‌سایه‌ی ململانێی بێ رێسای هێزه سیاسییه‌كانمان و ده‌زگا میدیایی و سوشیال میدیاكانیاندا، به ئاسانی جێی نابێته‌وه، بۆیه نووسه‌ریش، وه‌ك بكه‌رێكی كۆمه‌ڵایه‌تی، كبریائی خۆی هه‌یه‌و رێزی خۆی ده‌گرێ، هیچ ناچار نییه ببێته ده‌نگێكی ئیستهلاككراو، یان بورغویه‌كی بێ به‌ها له‌ناو ماكینه‌ی هاڕینی ژیان و ئارامی و سه‌قامگیری، به‌ڵكو، به پێچه‌وانه‌وه، ئه‌و تا پێی بكرێت هانی هێزه‌كان و گروپه‌كان و كاراكته‌ره‌كان ده‌دات كه دان به‌خۆیاندا بگرن، نه‌كه‌ونه داوی توندوتیژی و تاوان و كرداری هه‌ڵه‌و په‌رچه‌كرداره‌وه، پشت نه‌كه‌نه بژارده‌ی دانوستان و دیالۆگ و له‌گه‌ڵ یه‌كدا بژین، جیاوازییه‌كانی یه‌كتر هه‌رس بكه‌ن، له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتردا لێبوورده‌و كراوه بن، به‌تایبه‌تی كه ده‌ره‌نجامی زۆرێك له جه‌نگه ماڵوێرانكه‌ره‌كانی هێزو گروپ و ده‌وڵه‌ته ناكۆكه‌كان، له هه‌موو مێژووی مرۆڤایه‌تیدا، هه‌ر گه‌ڕانه‌وه بووه بۆ دانوستان و رێككه‌وتن و ئاشته‌وایی. جگه له‌وانه، نوسه‌ران، به بارێكی تریشدا هه‌میشه بانگه‌شه بۆ رێزگرتن له ئیراده‌ی گه‌ل ده‌كه‌ن، داوا له هێزو گروپه ناكۆكه‌كان ده‌كه‌ن كه ده‌رفه‌تی ده‌ستاوده‌ستكردنی رۆڵ و ئه‌رك و ده‌سه‌ڵات به یه‌كتر بده‌ن، له‌وه‌ش زیاتر دان به هه‌ڵه‌و تاوانه‌كانیاندا بنێن و ده‌ره‌نجامه یاسایی و رێساییه‌كانیان قبوڵ بێت. نوسه‌ران، له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م وه‌زیفه بونیادنه‌رانه، هه‌ر رۆڵێكی تر بگێڕن، ئه‌وا نه له‌به‌رژه‌وه‌ندیی دوورمه‌ودای لایه‌نه ناكۆكه‌كانه، نه له به‌رژه‌وه‌ندیی كۆمه‌ڵگه‌و وڵاته، نه له قازانجی پایه‌و نێوبانگی خۆشیان.
.jpg)
عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف یەکەم: کە مەلا بەختیار بەتۆمەتی تێکدانی شۆڕشی نوێ و ئینشیقاقی هێزی پێشمەرگە و بنکۆڵکردنی رێکخستنەکانی کۆمەڵە زیندانی دەکرێت و بە کۆی دەنگی پلنیۆم بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ دەردەچێت، مامجەلال مەلەفی دادگاییکردنەکەی و خودی تۆمەتبارەکە و تەنانەت زیندانەکەیشی بۆ لای خۆی و نزیک ماڵ و بارەگاکەی لە یاخسەمەر ئەگوێزێتەوە، بریاری گولەبارانکردنەکەیشی ئەگۆڕێ، گەر بەڵێن شکاندن و هەوڵی راکردنەکەیشی نەبوایە گومانی تێدا نەبو هەر زو ئازادیشی ئەکرد ..! ئێستا کوڕانی مامجەلال تەواو پێچەوانەی رەفتاری باوک، رۆحی لێبوردەیی کاری سیاسی و حیزبیان نیە، تەنیا بڕیاری پێشوەختەی خۆیان جێبەجێ ئەکەن..! دووەم: سەرەتای ساڵی نەوەدو پێنج و کە مەکتەبی سیاسی بە کۆی دەنگ ئیمزایان لەسەر رۆیشتنی مامجەلال و داوای جێهێشتنی کوردستانیان لێکرد، ئەو نە ڕەتی کردەوەو نەهێزی لە دژی (م س) کۆکردەوە، تەنیا کاردانەوەی وتبوی (هەتا هەموتان وەک ئەو ئیمزایانە بۆ رۆیشتن، ئیمزای گەڕانەوەم نەکەن ناگەڕێمەوە). جانتاکەی پێچایەوەو رۆیشتە لەندەن، کاتێکیش لەگەڵ نەوشیروان مستەفادا گەڕایەوە، خۆی وەک سکرتێرو بۆ یەکەمجار هاوسەفەرەکەی وەک جێگری سکرتێر ناساند (ئەوکات پۆستی جێگری سکرتێری گشتی لە پەیڕەوی یەکێتیدا هیچ باسێکی نەبو)، دوای هەندێ مشتومڕی ناوخۆیی قەبوڵکرایەوەو تاکۆتایی تەمەنی سیاسی خۆیشی لەکاردانەوەی ئەو ئیمزایانەدا، بیری لە سزادانی ئەوانە نەکردەوە کە قاویاندا، بەپێچەوانەوە متمانەیەکی لادروستکردن و فێریکردن کە سەرکردایەتیکردن ئەبێ بەو شێوەیە بێت..! ئێستا کوڕانی مامجەلال بێ لێکۆڵینەوەو گەڕانەوە بۆ دادگا، بێ رێکاری پەیڕەوی یەکێتی، بێ هیچ عورفێکی کاری رێکخراوەیی و بێ گوێدانە بەرژەوەندی خەڵک و یەکێتی... تەنیا بەگومان سزایان بۆ دەسەڵاتی یەکەم و هەندێ لە ئەندامەکانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی و دەیان کادرو دەیان نوێنەری یەکێتی لە حکومەت دەرکردوە یان ئامادە کردوە..! من نازانم لاهور چیکردوە، هەرچیەکی کردبێ ! جگە لە (عومەری شێخ موس، فواد مەعسوم، جەمیل هەورامی، عەلی شامار و فەرید ئەسەسەرد) لەدوای هەشتی تەموزەوە هیچ دەنگێکیتری مامجەلیانەم لەناو یەکێتیدا، نەبیستوە ! کەسێک نیە نکۆڵی لە مامجەلال ناسی ئەو زاتانە بکات، بەڵام پێدەچێت لەناو یەکێتی نوێدا، جگە لەو ناوانە یەکێتی کۆنی تیا نەمابێت.
فەرمان رەشاد لەدوای 8ی تەمووزەوە ئەو بەرەیەی پێی دەگوترێت ئۆپۆزسیۆنی نارێكخراو یان نوخبەی سەربەخۆ لە رۆژنامەنووس و رەخنەگران بە ئاشكرا بەسەر ئاراستەی هەردوو هاوسەرۆكی نەیار دابەش بوون و كورتیان هێنا، ئەویش بە پشت بەستن بە ئارگۆمێنتی جیاواز بەشێك لە ژێر ناوی بەرگری لە پەراوێزی ئازادی سلێمانی و تێوەنەگلاندنی یەكێتی لە شەڕی ئیقلیمی، بەشێكیش بەناوی نەهێشتنی قاچاخچیەتی و سەرانەوەرگرتن و كۆتایی هێنان بە بەكارهێنانی خراپی دەزگا ئەمنیەكان، لەوە بۆت دەردەكەوێت ئێمە خاوەنی چ نوخبەیەكی دۆڕاو و ساویلكەین، خەڵكیش ناحەقی نابێت (ئەگەر راستیش نەبێت) تۆمەتباریان بكات بەوەی پارە لە بەرە جیاجیاكانی ئەو شەڕە وەردەگرن. ئەو دابەش بونە نالۆژیكیە ئەگەر یەك تەفسیر هەڵبگرێت بریتیە لە نەبونی دنیابینی بۆ واقیعی ئێستای حكومرانی و حیزبەكانی دەسەڵات، تۆ كاتێك تێگەیشتنێكی روونت نەبێت بۆ سروشتی ململانێی ناو كۆشكەكانی دەسەڵات، بەدڵنیایی بە بچوكترین جوڵە دەكەویە ژێر كاریگەری، ئەویش بەلۆژیكی (لەخۆشەویستی نیە بۆ عەلی، بەڵكو لە رقە لە معاویە)، كە ئەوەش وەك دەڵێن گرەو كردنە لەسەر ئەسپی تۆپیو، عەبدوڵا پەشێو لە شیعری دێوەرە و كەر جوان وەسفی ئەو دۆخە دەكات كە كێیە دەبێ خەمی بێت و بارەكە لەخۆی باربكات. هەردوو تەرەفی ململانێ هەمان تێروانینیان بۆ حكومرانی هەیە، هەموو ئەو قسانەی لەسەریەكتر دەكەن بەزیادەوە راستە، هەركام لایەش براوە بێت بۆ خەلك هەر هەمان ئەنجامە، چونكە باوەریان بەهەمان فۆرمی حكومرانی هەیە، ناكرێ چاوەرێی ئەنجامی جیاوازیان لێبكەیت كەواتە تۆ بەرگری لە چی دەكەیت و دژایەتی كێ دەكەیت؟ ئەركی ئەو خەڵكەی خۆی پێ نوخبەیە یان سەربەخۆ و رەخنەگرە، لەو دۆخە ئەوەبوو دەبوو پەیامێكی ناخۆش و پەیامێكی خۆش بدەنە خەڵك، پەیامە ناخۆشەكە ئەوەیە ئەو فۆرمە حكومرانیە چەند مەترسیدارە، كە چەك لای دەسترۆیشتوەكانی حیزبە ئێمە هەمیشە لە لێواری پێكدادان و شەڕی ناوخۆین، دەبێت بلێت نە ئەوەی شكاوە بەهۆی گەندەڵی بوە، نە ئەوەشی براوەیە بەهۆی راستگۆیی بوە، ئەوە شەڕی بەرژەوەندییە. پەیامە خۆشەكەش دەبوو بەخەڵك بلێن ببینن ئەو ئیمپراتۆریانەی لەسەر باتڵ و بە پارەی قاچاخ و حەرام بنیات دەنرێن چەند فشۆڵن و دەكرێ لە چاو تروكانێك بڕوخێن، ئەوە ئەگەر بۆ یەكێك لە پایەكانی ئەو حكومرانیە سەقەتە ئەمرۆ راستبو، بۆ ئەوانی تریش هەر راستە، هەموویان دەكرێت لە شەو و رۆژێك ئەو لەشكری چەكدار و دارودەستە و میدیایەی لە پشتیان بونە، بەهۆی پارە و دەسەڵات و ترس، بەدەوریان نەمێنن و تەبەڕایان لێبكەن وەك هەڵم بەهەوا بچن، دەبێت خەڵك تێبگەیەنرێت هیچ یەكێك لەوانەی لە لوتكەی دەسەڵاتن، خاوەنی رەگێكی تۆكمە نین نەتوانرێت بشكێندرێن، ئەوەی هەیە هەمووی نمایشی دەسەڵاتە نەک خودی دەسەڵاتێکی تۆکمە کە بەرگەی دۆخی سەخت بگرێت، دەبێ بزانین كاتێك تۆ لەسەر باتڵ حكومرانی بنیات دەنێی روخاندنی ئەوەندە ئەستەم نیە. دواجار دەبوو پەیامێكیش بدەنە تەرەفە جیاجیاكانی ناو بنەماڵە حكومرانەكان، ئەویش ئەوەیە ئێوەش هەمووتان لەبەردەم ئەو چارەنووسەن، ئەگەر ئێوە بیر لەوە نەكەنەوە حكومرانیەكی دروست بینا بكەن، هێز و شەرعیەت لە خەڵك وەرنەگرن و لەسەر بنچینەی پارە بەشینەوە و ترس بەردەوام بن، چەند درێژە بكێشێت رۆژێك دۆخێكی لەو شێوەیە بەهەمان شێوە ئێوەش راپێچ دەكات، ئەوەشی دەرس لەمێژوو وەرنەگرێت دەبێت باجەكەی بدات.
ئاسۆ عەبدوللەتیف ئێران بەدەر لە ڕەهەندە دینی و مەزهەبیەکەی حوکمڕانییەکی ستراتیژیی قوڵی حەوزەی دەستەبژێر پەیڕەو دەکات. بەرمەبنای ئەو توراس و ترادیسیۆنە کلاسیکە هەزار ساڵەی ڕابردوو، هیچ پێی شەرم نیەو بگرە ئەوە بە هێزو ماکی مانەوەی خۆی دەزانێت و سەرباری ئەو هەموو قەیرانەی هەیەتی وەک خەڵک سالاریی وێنای دەکات. ئەمڕۆ ئیبراهیم رەئیسی لە ڕێوڕەسمی سوێندخواردنی وەک سەرۆک کۆماری نوێ، بە وێنەی مۆدێلێکی تازەی سیاسەتکردن و حوکمڕانیی خۆی مانیفێستکرد کە گوزارشت بوو لەو ئێرانە قەدیمییە، ئەمریکاش وەک ڕکابەری سەرەکی ئەم دەوڵەتە خوازیاری ئەوەیە ئێران نەڕوخێ و میتۆدەکەی ئاوا بگۆڕێت بەرەو ڕەچەڵەکە کلاسیکییە کۆنەکەی، نەک ئێرانەکەی ئێستای شیعیزمیی نوێ کە هەڕەشە بێت بۆ ئازادی و دیمەکراسی و بەرژەوەندی هەندێک دەوڵەت و بزوتنەوەی توندڕەو، ئێران بەو هێزە میحوەرییەی کە هەیەتی لەناوچەکە یەك جولەكەو ئەوروپایی و کریستیانێک لەخۆی توڕە ناکات و نەیکردوە، هەموو مەعبەدو پەرستگاو دێر و کڵێساکانیشیان دەپارێزێت، هەموو وەزیرەکانی ئەم کابینەیە باکلاس و قسەزان و سەربە تەریقەت و کەلتوریی ڕۆژئاوایی و مەدرەسە هاوچەرخەکانن، ڕەنگە ئێران ئیتر خەریکی چاککردنەوەی هەموو پەیوەندیە دەرەکیە شکاوەکانی بێ و باشتر فۆڕمەڵەی خۆیان بکەنەوە کە بگونجێت لەگەڵ گوتاری سەردەم و بەتایبەت سەروەری وڵاتان و هاوسێکانی و تیمی دانوستانکاری جۆبایدن. ئێران ئەمرۆ سەنگ و پێگەی راستینەی گەڕاندەوە بۆ هەرێمی کوردستان بە ڕێزگرتن و بەرزکردنەوەی پەرچەم و ئاڵای کوردستان لە ئێستاو سەردەمی کۆماری مهاباد، ئەوە گۆڕینی میتۆدەو ڕوانگەیەکی جدییە بەرەو تۆلێرانس و کرانەوەو گەڕانەوە بۆ ژێر چەتری ئیمپراتۆریەتی ئێرانی کۆن و دەستگرتن بە فرە کاڵچەریی و فرە نەتەوەیی و ئازادیی نەژادیی، بۆیە هەرێمی کوردستان با بچوک و بێ دەوڵەت بێ ئەو وەک دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵ دەکات و دێتە پێشوازی پرۆتۆکۆلیی و شەرەفیانەی سەرۆکەکەی، ئێران هەمیشە هەرەشە دەکات لێ هەڕەشەکان دەلالەتی زمانی و مەجازییان هەیەو میمبەری تەرخان کردوە بۆ گوتاریی زبری میدیایی و مەیدانەکانیش بۆ دیبلۆماسیەتی نەرم و سیاسەتکردن و ئاهەنگ و گفتوگۆو دانوستانی ئاشنایان. کاتی خۆی كۆتایی خێڵی بەنی قورەیزەی جولەكە لە ساڵی پێنجی كۆچی لەلایەن قورەیشییەكانەوە، شیعە نەك خۆی لێ بێ بەری دەكات بەڵكو تا ئێستاش ئەهلی سوننەو جەماعەی پێ تاوانبار دەکات، شیعە هەڕەشە دەکات وەلێ نایباتەسەر، ئەوەش عەقڵانیەت و ستراتیژیی حوکمڕانییە، سوننە بەبێ هەڕەشە ڕەشەکوژو چاوترسێنت دەکات، ئەوە جیاوازیەکەی شیعەی ئێرانییە لەگەڵ سوننەو شیعەکانی عێراق و ناوچەکە.
.gif)
کارزان سه‌باح هه‌ورامی گه‌ری چواره‌می گفتووگۆی ستراتیژی ئه‌مه‌ریکا و عێراق ده‌ستی پێکردووه گفتووگۆکان له‌باره‌ی کشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا تادێت باس و خواستی زۆرتری ده‌بێت، ویستی عێراق ئه‌وه‌یه هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا بکشێته‌وه، ئه‌مه‌ریکاش نیگه‌رانه له‌وه‌ی میلیشیاکانی عێراق بنکه و باره‌گاکانی ئه‌وان ده‌که‌نه ئامانج و شه‌ری به‌وه‌کاله‌ت ده‌که‌ن له‌ئه‌گه‌ری کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا بێ گومان ده‌بێت پلانی نوێ هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ته‌واوی عێراق و ئه‌فغانستان راده‌ستی قه‌ده‌رێکی نادر نه‌کرێت، له‌ئه‌گه‌ری کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا له عێراق و کوردستان بیر له‌وه ده‌کرێته‌وه که ژماره‌ی هێزه‌کانی ناتۆ له عێراق بۆ ٨ به‌رانبه‌ر زیاتر بکرێت، له‌ئه‌گه‌ری کشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا به‌خێرا ئه‌و پرۆسه ده‌چێته بواری جێبه‌جێکردنه‌وه و بنکه‌یه‌کی ناتۆ له هه‌ولێر به‌فراوانی ده‌کرێته‌وه، مانگی ٣ی ئه‌مساڵ ''یەنس ستولتبریگ''، ئەمینداری گشتیی هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی ڕایگەیاند، ژمارەی ڕاهێنەر و ڕاوێژكارە سەربازییەكان لە عێراقدا هەشت بەرانبەر (لە 500 بۆ 4000) زیاد دەكەن و، كاری ئەم ڕاهێنەر و ڕاوێژكارانەش لە دەرەوەی بەغدا دەبێت، ڕاشكاوانەتر لەو بنكە سەربازییانەی هاوپەیمانانیی نێودەوڵەتی دژی تیرۆریستانی داعش دەبن كە یەكێكیان لە عەین ئەسەدی پارێزگای ئەنبارە و ئەوی دیكەشیان لە هەولێرە. دوومه‌به‌ست له‌م پرۆسه‌یه هه‌یه، یه‌که‌م هه‌ولێر چه‌قی سیاسه‌تی هاوپه‌یمانانه له عێراق و ناوچه‌که و نایانه‌وێت به‌ته‌نیا به‌جێی بهێڵن. چونکه دوای کشانه‌وه‌ی ئه‌وان نایانه‌وێت گروپه میلیشیاکان و له‌یاسا ده‌رچووه‌کان کۆنترۆڵی ته‌واوی ناوچه‌که بکه‌ن. دووه‌م: ئه‌مه‌ریکا ده‌یه‌وێت به م پرۆسه‌یه دووباره له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانی باکووری ئه‌تڵه‌س بمێنێته‌وه و رۆڵیان هه‌بێت له عێراق و ئه‌فغانستان ئه‌مه‌ش سیاسه‌تی نویی ئه‌مه‌ریکایه بۆ ناوچه‌که که تاراده‌یه‌کی زۆر له کۆنگرێسی ئه‌مه‌ریکا پشتیوانی کراوه و له ئاستی شه‌قامی ئه‌مه‌ریکاش قبولکراوه. لێره‌وه ده‌رده‌كه‌وێت كه به‌هۆی هێرشه‌كه‌ی سه‌ر شاری هه‌ولێر، دووباره ئه‌گه‌ری زیندووكردنه‌وه‌ی به‌هێزی هاوپه‌یمانیی ئه‌مه‌ریكا و (ناتۆ) هه‌یه، یه‌كێك له ئه‌گه‌ره‌كان ئه‌وه‌ی كه (ناتۆ) ژماره‌ی سه‌ربازه‌كانی له هه‌ولێر و بنكه‌ی (عین ئه‌سه‌د) له ئه‌نبار زیاتر بكات. ده‌توانین بڵێین ڕووداوه‌كانی هه‌ولێر ئاراسته‌ی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تیشی گۆڕی، له 19ی ئابی 2021 له كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایش و به‌رگری له ئه‌ڵمانیا، جۆ بایدن، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا به پێچه‌وانه‌ی دۆناڵد ترامپ قسه‌ی كرد، چونكه ترامپ پێشووتر باسی له‌وه كردبوو كه ده‌كشێنه‌وه له هاوپه‌یمانیی ئه‌تڵه‌سی باكوور (ناتۆ) و چاو ده‌خشێننه‌وه به په‌یوه‌ندییه‌كانیان، به‌ڵام بایدن ڕایگه‌یاند: ''جارێكی دیكە ئه‌مه‌ریكا دەگەڕێتەوە بۆ پشتگیریی ناتۆ و بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی ترانس ئەتڵەتیك''. لە بەشێكی دیكەی پەیامەكەیدا بایدن پشتگیریی بۆ زیادكردنی هێزەكانی ناتۆ لە عێراقدا دەربڕی و بە كارێكی گرنگی لە قەڵەم ڕایشی گه‌یاند: ''به‌پێی مادده‌ی 5ی په‌یمانی ناتۆ ''هێرش بكرێتە سەر هەر ئەندامێكی ناتۆ، هێرشكردنە بۆ سەر كۆی دەوڵەتانی ناو هاوپەیمانییەكە، ئێمە لەبیرمانە چۆن دوای هێرشەكانی 11ی ئەیلوولی 2001 هەموو ناتۆ پشتگیریی ئەمەریكای كرد بۆ ڕووخاندنی ئیمارەتی تاڵیبان لە ئەفغانستان''. ئه‌وه‌ی گرنگه له‌و ناوچانه‌ی كه پێی ده‌ڵێن سنووری مادده‌ی 140 ده‌بێت پێشمه‌رگه‌ی لێ جێگیر بكرێت، به‌پێچه‌وانه‌وه، ئه‌و ناوچانه ده‌بنه ئامانج و له‌وه‌ش مه‌ترسیدارتر سه‌نته‌ری شاره گه‌وره‌كانیش ده‌بنه ئامانج، بۆیه گرنگه به هه‌رشێوه‌یه‌ك بێت، پێشمه‌رگه و سوپای عێراق ئیداره‌ی ئه‌و ناوچانه بكه‌ن، چونكه دۆخه‌كه به‌ره‌و ئاڵۆزی ده‌ڕوات، ئه‌مه‌ریكا و ئێران گرژییه‌كانیان زیاتر بووه و ئه‌مه‌ریكاش ته‌نازولی نه‌كردووه له‌سه‌ر پرسه‌كانی ئێران. ئێرانیش به‌رده‌وامه له‌سه‌ر سیاسه‌تی خۆی و ئه‌مه وای كردووه كه دۆخی ناوچه‌كه ئارام نه‌بێت كاردانه‌وه‌كان به‌رانبه‌ر به هێرشه‌كه‌ی هه‌ولێر جیاوازه، به‌شێك له شرۆڤه‌كارانی سیاسی باس له‌وه ده‌كه‌ن كه ده‌بێ هه‌ولێر وه‌ك ناوه‌ندێكی به‌هێزی دیپلۆماسی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت، چونكه تاكه شوێنه له عێراقدا دیپلۆماتكارانی تێدا پارێزراوە، به‌شێكی دیكه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ حكوومه‌تی عێراق كه پرسی میلیشیاكان چاره‌سه‌ر بكات، به‌پێچه‌وانه‌وه ڕه‌نگه ببنه مه‌ترسی له‌سه‌ر ئاسایشی عێراق، بۆ ئه‌م پرسیاره‌ش، ده‌بێت سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق وه‌ڵام بداته‌وه كه ئایا ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی هه‌یه، یان.
.gif)
ئاسۆ حاجی هەڵکردنی ئاڵای کوردستان لەلایەن وڵاتانەوە لە سەردانیە فەرمیەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان شتێکی پڕۆیۆکۆلیە، بەڵام هەڵکردنی ئاڵای کوردستان بەتەنیا و بەبێ ئاڵای عێڕاق لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێران لە پێشوازی نێچیرڤان بارزانی، لە گرنگترین بۆنەی سیاسی کۆماری ئیسلامی ئێران لە هەموو چوار ساڵێکدا، لە گواستنەوەی دەسەڵات لە سەرۆکەوە بۆ سەرۆکی نوێی هەڵبژێردراو. ئەو ئاڵایە کە پێشەوا قازی محەمەد لە یەکەمین کۆماری کوردستان لە مهاباد هەڵیکرد و دواتر کرا تۆمەت بۆ لە سێدارەدانی، لە ریفراندۆمی کوردستانیش هەڵکردنی ئاڵا لە کەرکوک و بڕیاردانی سەربەخۆیی ئێرانی وەک وڵاتانی دیکەی ئیقلیمی هار کرد، تا رادەی رابەرایەتی کردنی ئەو گەلەکۆمەی لە دژی هەرێمی کوردستان بەرپاکرا و خیانەتی شازدەی ئۆکیۆبەری لێ کەوتەوە. هەڵکردنی هەمان ئاڵا بەبێ ئاڵای عێڕاق، ئەوە نیشان دەدات کە ئێران چەند پێویستی بە هەرێمی کوردستان هەیە، هەروەها پێگە و گرنگی و هەرێمی کوردستان نیشان دەدا لە ناو هاوکێشە سیاسیە هەرێمایەتیەکان و نێو دەوڵەتیەکان. ئەوە کارەی ئێران زیاتر لە بەخۆداچوونەوەیەکی سیاسی نزیکە نەک لە موجامەلەکردنی هەرێمی کوردستان، ئێران تێگەیشت لاوازبوونی هەولێر بەرامبەر بەغدا زیاتر هێز وەبەر بیری عروبە دەدا و بەغدا وەک دوژمنێک بەهێز دەکاتەوە نەک وەک درێژکراوەی ستراتیژیەت و بەرژەوەندی ئێران، لە سەر ئاستی ناوخۆیی کوردستانیش ئێران لەوە تێگەیشت کە هەموو ئەو لایەنانەی دوژمنایەتی قەوارەی دەستوری هەرێمی کوردستانیان دەکرد، لە هەر کاتێکدا ئامادەن دوژمنایەتی ئێرانیش بکەن و دژی بەرژەوەندیەکانی بن، لە پێناو دەسکەوتێکی کەسی و حیزبی، ئەوەی ئێستا لە سلێمانی و لە ناو ماڵی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان روودەدا نموونەیەکی زیندووی ئەو لایەنەیە. رەهەندی هەرە دیار و مەزنی ئەو رووداوە ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان بە ئاراستەی بەهێز بوونەوە دادەڕوا، لە بەرامبەردا ئەوانەی لە بەرەی دژایەتی کردنی قەوارەی دەستوری هەرێمی کوردستان دابوون، هێدی هێدی لەبەر یەک هەڵدەوەشێنەوە و ئاڵای دۆستایەتی لەبەرامبەر کوردستان هەڵدەکەن.
.jpg)
بەختیار نامیق و سەرکەوتی جیهاز . ئەگەر قۆناغەکانی ململانێ و شەڕەکانی جیهان بە چەند قۆناغێک پۆلێن بکەین ، ئەوا دوای هەردو شەڕی جیهانی و شەڕەکانی تر و شەڕی سارد جیهان کەوتوەتە بەردەم کۆمەڵێ شەڕی ترەوە کە دەکاتە پێشکەوتنی تەکنەلۆجیای سەربازی شەڕی ناوکی و بایۆلۆجی کە دەتوانین بڵێین ململانێکان و شەڕە وردەکان و نمایشە سەربازییەکان ئەوەمان پێ دەڵێن کە جیهان لەبەردەم سێ هۆکاری شەڕی زۆر پێشکەتو وێرانکەردان ، ئەوانیش شەڕی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکانە ، لە پەنای ئەمانەدا بونی چەکی ئەتۆمی کە بە پلەی سەرەکی دێت یەکێکە لەو ململانێیانەی کە وڵاتان هەوڵی بەدەست هێنانی دەدەن وفۆکسی سەرەکی لەسەر دەست گەشتنە بە چەکی ناوەکی ، ئەگەرچی ئەم چەکە تا ئاستێک ڕێککەوتنێکی جیهانی لەسەرە نەهێڵن هەندێ وڵات جگە لە بواری پزیشکی دەستیان بگات بە چەکی ئەتۆمی بەڵام لە پەنای ئەمەدا دەست گەشتن بە هۆکارەکانی شەڕی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکان تا ئێستا هیچ ڕێککەوتنێکی جیهانی لەسەر نیە کە بتوانرێ وەک ڕێنماییەکان و بەرگرتنەکانی چەکی ناوەکی ڕێ لەم چەکانە بگیرێت ، ئەمە دەکاتە ئەوەی لەبەردەم گۆڕانکاری و پێشکەوتنی درۆنەکان و شەڕی سایبەر و ئەگەری زیاتری شەڕی بایۆلۆجی جیهان بە دۆخێکی ترسناکدا تێدەپەڕێ ، کە دەکرێت هەمو وڵاتانی دنیا لەسەر مێزی گفتوگۆ و ترسی هاوبەش کۆبکاتەوە. لێرەوە دەتوانین یەک بە یەک قسەی سەرەتایی لەسەر بکەین : شەڕی بایۆلۆجی : ئەگەر چی ئەم جۆرە شەڕە ماڵوێرانکەر دەبێت بۆ ئەو وڵاتەی کە هەڵدەسێت پێ ی خۆشی دەگرێتەوە ، بەڵام جیهان لەبەردەم هەڵکشانی ململانێ و بەرکەوتنی بەرژەوەندیەکاندا بەدەر نیە لەم ترسە ، یەکەم شەڕی بایۆلۆجی مەغۆلەکان پێ ی هەڵسان کاتێک سەربازەکانیان توشی تاعون بون لاشەکانیان فڕێ دایە ناو شاری دوژمنەکانیان و لەوێوە بە هۆی مشکی سەر لاشەکان تاعون بڵاو بویەوە و هەمو جیهانی گرتەوە و ناسرا بە تاعونی ڕەش ، لە ئێستادا جیهان بە ترسەوە چاودێری شەڕی بایۆلۆجی دەکات بە تایبەت ململانێ ی نێوان چین و ئەمریکا لە دوای بڵاو بونەوەی سارس و کۆرۆنا ، ئەگەر چی چین و ئەمریکا یەکتر تاوانبار دەکەن بەڵام هێشتا جیهان دوای کۆرۆنا بەدەر نیە لە هەڕەشەی جۆرەکانی تری شەڕی بایۆلۆجی بەتایبەت ئەگەر گروپە ئیرهابیەکان دەستیان بگاتە ڤایرۆسەکان و بڵاوبونەوەیان ، وەک ئەوەی ئەیمیەن زەواهیری لە چاوپێکەوتنێکیدا دەڵێ چەند ملێون دۆلارێکت پێ بێت دەتوانی لە بازاڕی ڕەشی ئاسیا ڤایرۆسی بایۆلۆجیت دەست بکەوێ ، ئەم بازاڕی ڕەشانە کە بە جۆرێک زل هێزەکانی بە قاچاخ تێدایە ئەگەری هەڕەشەی گەورەن لە داهاتوی جیهان ، ئالێرەوە ململانێکانی چین و ئەمریکا و ئەگەری شەڕی بایۆلۆجی ئامادەیە کە لە کۆڤید ١٩ دەدا یەکتریان تاوانبار دەکرد ئەگەری ئەوەی هەیە جارێکی تر جیهان توشی نەخۆشیەکی تری وەک تاعونی ڕەش بکاتەوە ، بۆیە بونی سیستەمێکی تەندروست لەهەر وڵاتێکدا بونی بەرگریە بەرامبەر بە ئەگەری شەڕی بایۆلۆجی و بڵاوبونەوەی ڤایرۆس. شەڕی سایبەر : شەڕی سایبەر کە بەشەڕی نێوان کۆمپیتەرەکان ناسراوە یەکێکە لەو شەڕانی کە لە ئێستادا بوە بە ئەولەویەتی ململانێی نێوان ئەمریکا و چین و ڕوسیا ، ئەم هاککەرانە لە ڕێی ئەنتەرنێت و کۆدەکانەوە هێرش دەکەنە سەر یەکتر و کۆنتڕۆڵی بەرامبەریان دەکەن بە شێوەیەک دەتوانن سیستەمی بانکی و تەکنەلۆجیا پێشکەوتوەکانی وڵاتانی بەرامبەر بوەستێنن یان کۆنتڕۆڵی بکەن ، لە ئێستادا شەڕی سایبەر لە ئەولەویەتی شەڕی ئەمریکایە بەرامبەر نەیارەکانی وەک چین و ڕوسیا و ئێران ، تا ئەو ئاستەی سوپای سایبەریان دامەزراندوە کە کار لەسەر درۆنەکان و کۆدەکان دەکات ، ئەمریکا لە زاری بایدنەوە ڕوبەڕوبونەوەی شەڕی سایبەری ڕاگەیاند ، ئەوەی پێشتر بە جەنگی ئەستێرەکان ناوزەند دەکرا تا ئاستێک سەرەتاکانی دەرکەوتوە ئەویش لەبەر ئەوەی سایبەرپێویستی بە تێچوی زۆر نیە تەنها شەڕی نێوان کۆمپیترەکانە لە ڕێگەی ئەنتەرنێتەوە ئەوەی پێویستی پێیەتی تەنها عەقڵە و ئەزمون و دۆزینەوەی دەروازەکانی کۆدی بەرامبەرە ، چی تر ئەم شەڕە لە شەڕی وشکانی و دەریایی و ئاسمانیەوە دەگواسترێتەوە بۆ شەڕی ئاسمانە بەرزاکان بە شەر نەوەی پێنجەم دادەنرێت ، سایبەر زۆربەی بوارەکانی شەڕ و ململانێ دەگرێتەوە لە ئێستادا تورکیا و ئێران دو دەوڵەتن خاوەنی سوپای سایبەرن و پەرەی پێ دەدەن ، خۆ ئەگەر کوردیش کاری لەسەر بکات ئەوا دەتوانێ لە داهاتودا بچێتە ناو شەڕی سایبەرەوە بەتایبەت لە ئێستادا عێراق خەریکی بونیاد نانی سوپای سایبەرە . شەڕی درۆنەکان : وردە وردە لە بونی سوپایەک کە قەبارەی گەورەی کلاسیکی هەبێت دەگۆڕدرێت بۆ سوپای پشکەوتوی تەکنەلۆجیای سەربازی لەگەڵ بونی شەڕی سایبەر و شەڕی درۆنەکان ، بوەتە سەرەکی ترین تەکنەلۆجیا و وڵاتە زل هێزەکان زۆر بەخێرایی کار بۆ دروستکردنی درۆن لە بچوکترینەوە بۆ گەورەترین دەکەن ، شەڕی ئێستا و ئەم بیست ساڵەی پێشتریش ناسرا بو بە شەڕی درۆنەکان کە ئەمریکا لە شەڕی ئەفغاستاندا بەکاری هێنا و دواترینیان تورکیایە لە لیبیا و قەرەباخ بەکاری هێنا ، لێرەوە شەڕی درۆنەکان ئێستا بوە بە سەرەکی ترین هەواڵی هێڕش و ململانێکان ، لە ڕوی بەرهەمهێنانی درۆنەکانەوە وڵاتە گەورەکان لە هوڵی فرۆشتنی ئەم درۆنانە بە هەمو جۆرەکانیەوە بە وڵاتاکانی تری دنیا ، کە بوە بە سەرباسی میدیا جیهانیەکان ، هەرێمی کوردستانیش بەردەوام لە بەردەم شەڕی درۆنەکاندایە و دەبێت هەرێم ببێتە خاوەن درۆن و سیستەمی بەرگری تەکنەلۆجیای پێشکەوتو بۆ بەرپەرچدانەوەی درۆنەکان ، بەڵام تا ئێستا نەک ناتوانێ ببێتە خاوەن درۆنەکان بەڵکو وەک پاشکۆی وڵاتانی ناوچەش لە هیچ هێرشێکی درۆن ناپارێزرێ و بگرە بوە بە شوێنی بەریەککەوتنی درۆنەکانی وڵاتانی دژ بە یەک لەم ناوچانەدا ، ئەگەری ترسی زیاتری هەیە بە تایبەت کە درۆن بکەوێتە دەستی گروپە ئیرهابیەکانەوە . کۆتایی: جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمو شوێنێکی ئەم دنیایە لەئەگەری بونی هەر یەک لە شەڕەکانی بایۆلۆجی و سایبەر و درۆنەکان بەدەر نابێت ، جا کەوتوەتە سەر دامەزراوەیی و بونی سوپایەکی تەکنەلۆجی و تەندروستیەکی بەهێزی خۆپارێزی بۆ مانەوە و بەردەوامی دانی خۆی لەبەرامبەر ئەم شەڕانەدا ، بە گشتی جیهان لەبەردەم جۆرێکی ترە لە پێشکەوتن و جۆری شەڕی ماڵویرانکەر کە ڕەسمی بیرۆکەی دەوڵەت و کۆمەڵگاش دەگۆڕێ.
.gif)
عەبدولڕەحمان ڕاشد وەرگێڕان: گ.ق ساڵانێكە بە چەندین جۆر وشێوازی باس لە گرتن، مردن و هەڵاتنی سەیفولئیسلام كوڕی موعەمەر قەزافی دەكرێت، یاخود دۆزینەوەی بە زیندوویی لە گرتووخانەیەكی شۆڕشگێڕاندا، وە یان خۆشاردنەوەی لە باشوری فەرەنسا. بەڵام لێدوانە. ڕۆژنامەنوسیەكەی دوێنێی، دوبارە ئەوی هێنایەوە ڕوكاری پێشەوە، دیدگای خۆی بۆ جیهان پێشكەش كرد، بۆ یەكەمین جار لەساتی دەستگیركردنیەوە لەپاش شۆڕشی لیبیا. ئەو ئازادە و لە لیبیایە، وبەووتەی خۆی ئەو پاسەوانانەی كە چاودێری بوون لە زینداندا، ئێستا یاوەرو هاوڕێی ئەون ”پاش ڕزگار بوونیان لە وەهمی شۆڕش”. لە لیبیای پارچە پارچە كراودا، ئەگەر قەزافی باوك لە گۆڕەكەیەوە بگەڕێتەوە لەوانەیە جڵەوی دەسەڵات بگرێتەوە دەست، لەپاش دەیەیەكی خوێناوی لە حوكم كردنی ووڵات لەلایەن میلیشیا و بەكرێگیراوەكانەوە. لەوانەیە بەشێكی زۆری گەلی لیبی بەم ڕایە ڕازی نەبن، بەڵام تەنانەت ئەوانیش هیچ بەدیلێك شك نابەن بۆ ئەو بارودۆخە خراپەی كە كۆتاییەكەی نابینین. ئایا سەیف دەگەڕێتەوە بۆ ئەنجامدانی كاری سیاسی، ودەسەڵاتەكەی باوكی وەردەگرێتەوە؟ دەتوانێت؟ بەڵام لەبەردەم ئەم خەونەیدا ڕێگەیەكی دیكەی پڕ ئازار و بە خوێن ڕەنگكراو هەیە، كە دەرهاویشتەی كەڵەكەبوونی ململانێ ناوخۆیی وناوچەیی وخێڵەكی وكەسیەكانی لیبیایە. لەگەڵ كۆمەڵێك ئاڵەنگاری دەرەكی لە ژمارەیەك دەوڵەتی عەرەبیەوە كە خاوەن نفوزن وئاستێك لە كاریگەرییان هەیە، وە یان هەندێك دەوڵەتانی دیكەی وەك وتوركیا وئیتالیا وفەرەنسا وئەمریكا، ئایا ئەمە وەك گەڕانەوەی ناپلیۆنە لە تاراوگە بەسوود وەرگرتنی لە توڕەیی وپشێوی، یان تەنها خەونی دوورخراوەكانە لە ئەشكەوتەكانیانەوە كە پشێویەكە زیاتر دەكات؟ كارەساتی لیبیا هاوشێوەی كارەساتی سوریا، گەشتۆتە كۆتاییەكەی بەڵام بەبێ سوارچاكێكی ڕاستەقینەی براوە. ئاستەمە چاكردنەوەی ئەو دەسەڵاتە شكاوە وەكو خۆی، كە پێویستی بە ئاستێكی بەرزی هۆشیاری ودانشمەندی وئاشتبوونەوە وسازش كردن هەیە. سەیف دەڵێت ئەو كتێبە سەوزەكە دەگێڕێتەوە، وئەمەش تەنها بەڵێنێكی سەرنج ڕاكێشی هەڵبژاردن. نیە. سەیف وەك قەزافی نیە هەرچەندە كوڕیشیەتی. هەموو دەمانزانی كە ئەم كوڕەهەوڵی گۆڕانكاری جەماوەری دا بە كرانەوە وسوود وەرگرتن. لە شۆڕش لە ناوخۆدا، وكۆتایی هێنان بە سەركێشیە دەرەكیەكانی باوكی، بەڵام سەیف لە كورسی دەسەڵاتدا نەبوو هەتا لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت. زۆر بە ئاسانی دەتوانرێت ئاماژە بەو بارودۆخە كارەساتباراویە بكرێت كە دوچاری لیبیا ولیبیەكان بووەتەوە لەپاش هەرەسهێنانی ڕژێمەكەی قەزافی وئێستا دەوترێت كە بژاردەی نمونەیی بریتیە لە گێرانەوەی بارودۆخەكان بۆ ئاستی پێشووی خۆی پێش بەرواری مانگی شوباتی ساڵی 2011. جیهانی قەزافی باوك دۆخێكی تەجریدی بەدەر لەو واقیعەی كە زۆرینەی خەڵك دەخوازێت تێیدا بژی، لە بەرانبەردا هەر سەرۆك وپێشەوایەك ئاستی بەڵێنی دەستەبەركردنی ئاسایش وئارامی وسەقامگیری و ژیانی شكۆمەندانە بەرز بكاتەوە بەبێ گومان پشتیوانی لێدەكرێت لەدوای دەیەیەك لە پشێوی وحوكمی دەستە وتاقمە بەشەڕهاتووەكان ودەستوەردانی بێگانە. كێشەی بێ چارەسەری لیبیا دوای تێپەڕ بوونی دە ساڵ لە شۆشی شكستخواردوو، ئێستا چیتر جۆرێك نیە لە ڕەتكردنەوەی سیستمێكی حوكمڕانی؛ بەڵكو ئەوە دژی داڕمانی تەواوەتی ودابەشكردنی ووڵاتە لە ئەنجامی بەشەڕهاتنی سەركردایەتیەكان، لە لیبیادا چیتر دەوڵەتێك نەماوە، بەڵكو چەند دەوڵەتۆكەیەك هەن كە میلیشیاكان حوكمڕانیان دەكەن. لەم. دۆخەی ئێستای لیبیادا سەیفی قەزافی دەتوانێت ململانێ بكات وبگاتەوە كورسی دەسەڵات وحوكمڕانی، كە ئەمە لە پێشتردا گریمانەیەكی مەحاڵ بوو، بەڵام ئەمڕۆ ئەمە یەكێكە لە گرەوە بەردەستەكان، بۆ بەدیهاتنیشی ئایا گەلی لیبی پێی ڕازی دەبێت؟ وئایا دەوڵەتە زلهێزەكان. ڕێگە بەمە. دەدەن؟ ئاڵنگاریە هەرە قورسەكەش ئەوەیە ئایا سەیف لە توانایدایە سەربكەوێت لە كاتێكدا لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا سەرجەم هێزە لۆكاڵیەكان شكستیان هێنا لە یەكخستنەوەی ووڵات وحوكمڕانیكردنی لە پایتەختەوە؟ بۆ گەیشتن بەم دەستكەوتەش بە تەنها لێدوان بۆ ”نیویۆرك تایمز” بەس نیە. * الشرق الاوسط
یادگار مەحمود مرۆڤ ناتوانێت بە تەنیا، دوور لە مرۆڤ و لە دەرەوەی کۆمەڵگا بژی و هەموو پێداویستیەکانی خۆی دابین بکات، لەبەرئەوە لە پێناو مانەوەی خۆیدا لە یەک شوێندا و لە گروپدا دەژی،ئەو گروپەش پێیدەوترێت کۆمەڵگا، واتە بە کۆمەڵایەتی بوونی مرۆڤ . بە پێی وێناکردنەکەی ئەفلاتۆن بۆ کۆمەڵگایەکی سادە کە پێیوایە کۆمەڵگا لە دابەشبوونی کارەوە دروست دەبێت ومرۆڤەکان پێویستیان بە یەکتر و توانا و شارەزایی یەکدییە، ئەمڕۆ کە کۆمەڵگاکان چیدی سادە نین، ئەوا ئەو پێویسستیە بە یەکدی زۆرڕوونتر بەدەر دەکەوێت. لە کۆمەڵگایەکی لەمەڕ ئەمەی خۆماندا و بەگشتی لە هەموو کۆمەڵگایەک گەنج یەکێکە لە هەرە پێداویستیەکانی کۆمەڵگا، چونکە گەنجە مانەوەی نەتەوەکان مسۆگەر دەکات و کلتور و زمان دەگوێزێتەوە بۆ نەوەی دوای خۆی. ئەم پێداویستیە بە گەنج بۆ ئێمەی کورد یەکجار گرنگە، مێژوومان پڕە لە کارەساتی بە کۆمەڵککوشتنمان بە مەبەستی نەهێشتنمان وەک نەتەوە، هەربۆیە لەو پێناوەدا کۆچی گەنجان دەبێت ببێت بە جێی سەرنج و گرنگیپێدان لە لایەن دەسەڵات و کۆمەڵگاشەوە. هەرچەند کۆچ هەمیشە هەبووە و مێژوو باس لە کۆچی گەورەی مرۆڤەکان دەکات لە قۆناغە جیاجیاکاندا. لە مێژووی نزیکدا بە نمونە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کۆچبەر دروستی کرد. لەم سەردەمەشدا کۆچ هەرهەیە بە هۆکاری جیاواز، بەڵام ئامانج و مەبەستی کۆچ بە گشتی هەرهەمان ئامانجی کۆنە کە ئەویش مسۆگەرکردنی ژیانێکی باشترە لە ڕووی ئابورییەوە. نەبوونی دیموکراسی، ڕژێمی داپڵۆسینەر و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤیش هۆکاری ترن بۆ کۆچکردنی مرۆڤەکان و بەجێهێشتنی زێدی بابوباپیرانیان. کۆچی گەنجی کورد مەترسیە و دەبێت لە دەرەوەی کۆچی میللەتانی تر، فرەڕەهەندی لێیبڕوانین و بەدوای چارەسەری بنەڕەتیشدا بگەڕێین. بۆ گەیشتن بە بنبڕکردنی کۆچی گەنجەکانمان یان هیچ نەبێت کەمکردنەوەی بەشیوەیەکی بەرچاو گرنگە بزانین هۆکاری کۆچی گەنجی کورد چی یە . لە میدیا و سۆسیال میدیادا وا بڵاوە کە کۆچی بەلێشاوی گەنجان دەستی پێکردۆتەوە و چەند داتایەک دەخەنە ڕوو، هەرچەند سەرچاوەی ئەو داتایانەی کە ئاماژەی پێدراوە نەزانراوە،بەڵام داتاکان جێی هەڵوێستەکردنە. لە سۆسیال میدیادا ئەم بابەتەش کراوە بە بابەتی ململانێی حزبی و کەرەستەی دژایەتیکردنی دەسەڵات، چونکە تەنها ئاماژە بە دەسەڵات دەدەن وەک هۆکار بۆ کۆچی گەنجان. بەڵێ ڕێگەگرتن لە کۆچی گەنجان ئەرکی دەسەڵاتە کە دەبێت بە ئاستێک بڕوانێتە ئەو کێشەیە لە چوارچێوەی بەرژەوەندی باڵا و ئاسایشی نەتەوەییدا، لە هەمان کاتدا گەنجیش دەبێت درک بە بەرپرسیارێتی خۆی بکات و لەو ئاستەدا بیر بکاتەوە، گەر دەسەڵات بە باوکیش پێناسە بکات ئەوا ئەرک و بەرپرسیارێتیەکە دەبێت دوولایەنە بێت، نەک وەک کەسێکی بێ توانا، بێ ئیرادە لە چاوەڕوانی باوکدا بێت، چونکە هەندێکجاریش تواناکانی باوک سنوردارە. گەنج بەپێی ئەو وزەیەی کە هەیەتی چاوەروان دەکرێت خولقێنەر، داهێنەر بێت، نوێگەری و دروستکەری ستایڵی ژیانی نوێ و کلتوری نوێ بێت، جیاواز، باشتر، پێشکەوتووترلە ستایڵی ژیانی باب و باپیرانی، لەبەر ئەم هۆیەیە دەڵێن " خوێنی نوێ" و بۆ بردنی " هونەر، ئەدەب، وەرزش، زانست، ژیان" بۆ ئاستێک باڵاتر. هەژاری و نەبوونی هەلی کار، گەندەڵی وەک هۆکار ناودەبرێن بۆ کۆچی گەنجان. هەژاری هیچ وڵاتێک بەراورد ناکرێت بە هەژاری وڵاتێکی دی، واتە هەژاری ڕێژەییە، هەژاری گەنجێکی کورد بۆ نمونە توانای هاوسەرگیری و پێدانی کرێخانووی نی یە، یان ناتوانێت ببێتە خاوەنی خانووی خۆی، خەرجی نەخۆشخانەش کێشەیەکە کە کێشەی هەموو کۆمەڵگایە، بەڵام گەنجێکی ئەوروپی ئەو کێشەیەی نی یە، کەواتە پێویستە دەسەڵات بەرەنگاری ئەو جۆرە هەژەارییە بێتەوە کە گەنجی کورد دووچاری بۆتەوە. بوونی گەندەڵی وەک هۆکار بۆ کۆچی گەنجان، هۆکارێکە کە دەبێت زۆر جدی و بە هەستیارییەوە مامەڵەی لەگەڵ بکرێت، چونکە کاریگەرییەکانی گەندەڵی مەترسیدارن و بووە بە هۆکاری کۆچی گەنجانیش. گەندەڵی بەگشتی و بەتایبەتی گەنجان بێ ئومێد دەکات لە بوون و دروستکردنی دواڕۆژێکی گەش بۆ خۆی، نائومێد بوونی گەنجە لە دەرفەتی یەکسان بۆ بەگەڕخستنی تواناکان و هێنانەدی خەونەکانی. هۆکاری گەندەڵی و جۆری گەندەڵیش زۆرن... ڕۆڵی نەرێنی میدیا و سۆسیال میدیاش نابێت نادیدە بگرین کە باری دەرونی گەنج دەشێوێنێت و وەک هاندەر و پاڵنەرێکیش رۆڵ دەبینێت. هۆکارێکی تر بۆ کۆچی گەنجان لە ناو هاناوی خودی کۆمەڵگادایە کە کلتور و فەرهەنگکەکەیەتی. بە پێی سۆفیستەکان، وەک " ئەنتیفۆن" سەرچاوەی دووەمی مرۆڤ ئەوەیە کە مرۆڤ بوونێکی کلتورییە و توانای مرۆڤ و ئەنجامی بیرکردنەوەی ئەوە کە یاسا و ئایین و نۆڕمەکان دادەنێت لە پێناو بەرژەوەندی ژیانی خۆیدا، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا بێجگە لە ململانێی زلهێزەکان و بەرژەوەندییەکانیان لەم ناوچەیەدا کە بووە بەسەرچاوەی نائارامی ئەم کۆمەڵگایانە و هۆکارێکی ترە گەر هۆکاری سەرەکی نەبێت بۆ کۆچی گەنجان، چونکە بەگشتی خەڵک چاوەڕوانی شەڕ و پێکدادانی توند و خوێناوی دەکەن بە بەردەوام، هەروەها ئاین و مەزهەبیش بوون بە سەرچاوە و هۆکاری هەڵگیرسانی شەڕ و پێکدادان. دەستگرتن بە نەریتە کۆنە هەڵەکانەوە لە ژیر پاساوی ڕەسەنایەتی، نەبوونی مەیل بۆ دیموکراسی و بەهاکانی کە زیاتر وەک دژەدین و دژەنەریتی خۆیان لێیدەڕوانن دەرئەنجام کۆمەڵگایەکی داخراوی بەرهەمهێناوە و ژینگەیەکی خولقاندووە کە مرۆڤەکان لەم کۆمەڵگایانەدا خۆشبەخت نین، تاک لەم کۆمەڵگایانەدا وەک تاک بوونی نی یە ، ئازاد نی یە تەنانەت لە پۆشینی جل وبەرگیشدا. هەندێک لەنەریت و پارادایمەکانمان هۆکارن کە هەندێک " ئیش" دەبێتە جێی شەرمەزاری بە ڕادەیەک کە ئاستەنگ بۆ هاوسەرگیری دروست دەکات. یاسا و ڕێسای هاوسەرگیری لە ڕووی ئابورییەوە سەختە و دیسان دەبێتە ئاستەنگ لەبەردەم هەندێک گەنجدا. بوونی چاودێری لەلایەن کۆمەڵگاوە بەشێوەیەکی خنکێنەر هۆکارگەلێکی ترن کەپاڵنەرن بۆ کۆچی گەنجانمان. نەریتپارێزی، چاودێری چڕی کۆمەڵگا کە تەنانەت لە رووکەشی دەرەوەی ماڵەکانیان و دیکۆری نێوماڵەکانیشدا ڕەنگی داوەتەوە مرۆڤ لە کۆمەڵگایەکی لەو جۆرەدا تێیدا خۆشبەخت نی یە و وەک زیندان لێیهەڵدێت. تاک لە کۆمەڵگای هیواخواز، داخراو، تاکێکی تێکشکاو و لاواز لە ئیرادەدا دروست دەبێت، زوو نائومێد و یاخی دەبێت، بڕوای بە حوکمی یاسا و توانای خۆشی نابێت، هەمیشە لە دەرەوەی خۆی دەگەڕێت بەدوای چارەسەر و مسۆگەرکردنی داخوازییەکانی بە بەروارد بەو کۆمەڵگایانەی کە لە سەردەم و واقعدا دەژین و بڕوایان بە توانا و کارکردنی بێ وچان هەیە و بەرهەمهێنەرن. یاسایەکی سروشتی و نەنوسراوە کە پێشکەووتن و خۆشگوزەرانی و دادپەروەری و ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤیش لە کۆمەڵگای کراوەدا مسۆگەر دەبێت و گەنجی ئازاد و دیموکراتخواز دروستکەری ئەو کۆمەڵگا پێشکەوتووە خۆشگوزەرانە بەختەوەرەیە، نەک...... بە تێگەیشتنی ئەفلاتۆن بڕوانین لە چۆنێتی کارکردنی کۆمەڵگا کە چوویاندوویەتی بە جەستەی مرۆڤ ( سەر، دڵ، ئیشتیها) ئەوا لەو تێروانینەوە تێدەگەین کە هەموو کۆمەڵگا لەگەڵ دەسەڵاتدا دەبێت هەماهەنگ بن بۆ دروستکردنی ماڵێکی پڕ بەختەوەری و شکۆدار بۆ هەمووان، چونکە دواجار دەبێت بگەین بەو دەرئەنجامە کە بێجگە لە دەسەڵات، هەروەها بارودۆخی سیاسی وڵات و ناوچەکەش، کۆمەڵگاش بەرپرسیار و هۆکارە لە کۆچی گەنجان.
.gif)
عادل باخەوان لە ڕۆژانی ڕابوردودا دەیان نامەم لەسەر ڕوداوەکانی تونس بۆ هاتوەو چەندین پرسیاری گرنگیان وروژاندوەو هەر یەکێک لەو پرسیارانە پێویستیان بە چەندین وتار هەیە. بەڵام لەبەر ئەوەی کە ئێمە لەسەر تۆڕێکی کۆمەڵایەتین، لەم چەند خاڵانەی خوارەوەدا، بۆ چونەکانی خۆم بە زمانێکی سادەو ڕون بۆ هەموو لایەک دەنوسم. 1. سەرۆک کۆماری تونس، نوێنەرایەتی تەوژمێکی کۆمەڵایەتی پۆپلیست دەکات کە لەنێو چەندین کۆمەڵگادا سەریهەڵداوەو چەند گوزارشتە لە هەستی ناڕەزایی بەشێک لە هاوڵاتیان، هێندەش سیستمی ڕوانین و ڕەفتارەکانی مەترسین بەسەر تەواوی کۆمەڵگاکانەوە. لێرەوە جیاوازیەکی ئەوتۆ لەنێوان دۆنالد ترامپی ئەمەریکی و جايير بولسوناروی بەرازیلی و مارین لۆپێنی فەرەنسی و قەیس سەعیدی تونسیدا نیه‌و وەک یەک و لە یەک ئاستدا هەڕەشەن بەسەر کۆمەڵگاکانیانەوە. 2. نەهزە حیزبێکی تونسیەو بەدەنگی تونسیەکان گەیشتوەتە پەرلەمان و شەرعیەتی هەڵبژاردنی هەیە. ئەوەی ڕاشید غەنوشی کرد بە سەرۆکی پەرلەمان دەبابەی ئەمەریکی و دەستێوەردانی تورکی نەبوە، بەڵکو هاوپەیمانی نێو پەرلەمان و دەنگی پەرلەمانتارە تونسیەکان بوە. لێرەوە، بڕیارەکانی سەرۆک کۆمار، جگە لە کودەتا بەرامبەر شەرعیەت هیچ شتێکی تر نیە. 3. لە دنیای عەرەبی دا، بزوتنەوەی نەهزە ئازاترین و پێشکەوتوترین گروپی ئاینیە کە توانیویەتی زۆرترین ڕیفۆرم لە ڕوانین و لە ڕەفتارەکانیدا بکات. ئەو ڕیفۆرمەی ڕاشید غەنوشی لەنێو دڵی گروپێکی ئیسلامی وەک نەهزەدا کردی، بەتایبەتی لەسەر پرسی ژن و مافی مرۆڤ و دێمۆکراسی و جیاکردنەوەی دەزگای ئاینی لە دەزگای دەوڵەتی و هتد، هیچ کەسایەتیەکی تر لە پێگەی ئەودا زاتی ئەوەی نەبوە بیکات. لە بیرما نەچێت، پێگەی ڕاشید غەنوشی لای ئیسلامیەکانی جیهان، هەمان پێگەی کارل مارکسە لای کۆمۆنیستەکان. 4. وەک چۆن مورسی لە میسر هەڵەی کرد کاتێک ماریشال سیسی کرد بە وەزیری بەرگری و دواتر کودەتای بەسەردا کرد، وەک چۆن غەنوشی هەڵەی کرد کە داوای لە تونسیەکان کرد دەنگ بە قەیس سەعید بدەن لە خولی دوهەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و گەر دەنگی نەهزە نەبوایە هەرگیز قەیس نەدەبوو بەسەرۆک کۆمار، ئاواش و لەهەمان ئاستدا عەلمانیەکانی تونس و دنیای عەرەبی هەڵەدەکەن کە لەدژی نەهزە، کە بە ڕێکارە دێمۆکراسیەکان گەشتوەتە پەرلەمان، پشتیوانی لە کۆدەتا دەکەن. بەدڵنیایەوە چۆن ئێستا نەهزە باجی بڕیارە هەڵەکەی دەدات کە پشتیوانی لە قەیس کرد، عەلمانیەکانیش لە داهاتویەکی نزیکدا باجی توندی پشتیوانی لەم کودەتایە دەدەن و باشترین بەڵگەش میسری ماریشاڵە! 5. ڕەنگە تۆ بەهیچ شێوەیەک ڕوانین، ڕەفتار، چۆنیەتی بوون، چۆنیەتی ژیان و چۆنیەتی دەرکەوتنی نەهزەت پێقبوڵنەبێت، بەڵام لە کۆتایدا تۆ تەنها دوو ڕێگات لەبەردەستدایە، یان ڕێگای شەرعیەت یان ڕێگای داپڵۆسین و دورخستنەوە و دروستکردنی هەلومەرجێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی ترسناک بەلای کەمەوە بۆ بەشێکی گرنگ لە کۆمەڵگا. لەبیرمان نەچێت، کۆمەڵگا بەتەنها ڕوبەری ژیانی عەلمانیەکان و عەسکەرەکان و لیبراڵەکان نیە، بەڵکو لەهەمانکاتیشدا ڕوبەری ژیانی موحافیزکارەکان و ناعەلمانیەکان و نالیبراڵەکانە، تا ئەوکاتەی کە هەموویان پێکەوە ڕێز لە بنەماکانی یاری پێکەوە ژیان دەگرن. 6. ئەوەی لە ئێستا و ئێرەدا بووە بە هەڕەشە بەسەر ئەم بنەمایانەوە سەرۆک کۆمارە نەک سەرۆکی پەرلەمان، قەیس سەعیدە نەک ڕاشید غەنوشی و هەر پشتیوانیەک لە یەکەم دژی دوهەم، پشتیوانیە لە کودەتا و داپڵۆسین دژی دیمۆکراسی و شەرعیەت، بۆیە دەبێت بە هەموو شێوەیەک سەرکۆنە بکرێت و کۆمەڵگا لە دەرەنجامە ترسناکەکانی ئاگاداربکرێتەوە.
.gif)
ئاری محەمەد هەرسین نزیک ساڵێک ئەبێت ئەو دوو کەناڵەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان (فەیسبوک و ئینستاگرام)م لە چالاکی خستوە. هۆکارەکەی بێتاقەتی شەخسیم بوو لەو بێ تەربێتیەی لە م تۆڕە کۆمەڵایەتیانە بە ئینسانەکانی ئەم کۆمەڵگەیەی ئێمە ئەکرێت. ئەوەش لە کاتی کۆچی دوایی خاتو مهابات قەرەداخی دەستیپێکرد. لە ئێستادا هەندێک هەڤاڵی حیزبی و هاوڵاتی ئازیز و بە مەوقیف، داوام لێ ئەکەن ئەم تۆڕانە ئەکتیڤ بکەمەوە. بەندەش حەز ئەکەم لە ڕێی ئەم گوتارەوە تۆزێک قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەم و، وەڵامێکی متەوازیعی ئەو ئازیزانەش بدەمەوە. ئینسانی سیاسەتمەدار، جگە لە موتابەعە، ئەبێت ڕۆژانە لەناو کۆمەڵگەدا هەست بە وجودی بکرێت. تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لەم سەردەمەدا یەکێکێکن لە و ئامێرانەی کە سیاسەتمەدار ئەتوانت بەکاریان بهێنێت بۆ هێشتنەوەی ڕایەڵەیەی نێوان حاکم و حوکم کراو. هەرچۆنێکی بابدەینەوە، خۆ ئەبێت سیاسەتمەدار ئوسلوب و ڕێچکەکان بدۆزێتەوە بۆ (دیبەیت) لە گەڵ کۆمەڵگە. ئیتر موهیم نیە کۆمەڵگە فەڕەنسی و سویدیە، یان ئێرانی، ئەفغانی، تورکی، عەرەبی یان کوردی بێت. گرنگ تێگەیشتنە لە کێشە سەرەکیەکانی کۆمەڵگا و، هەوڵدانە بۆ دۆزینەوەی عیلاج. ئایا ئەکرێت ئینسان سیاسەتیش بکات و ئەکاونتی فەیسبوک و ئینساتاگرامی نەبێت؟… ئایا ئەکرێت ئینسان خۆی لە کۆیلەبونی ئەم تۆڕە کۆمەڵایەتیانە ڕزگار بکات؟ ئایا ئەکرێت ئینسان جارێکیتر بگەڕێتەوە دواوە و پێش بکەوێت و، ببێتەوە بە ئینسانە ڕاستەقینەکە؟… بۆ ئەبێت ئینسان هەموو جارێک پەل بۆ ئەم سێوە بهاوێژێت؟ و… نەهێڵێت چیتر دەستکرد و بەرهەمی خۆی (بۆ نموونە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان) بیکاتە کۆیلە و ڕەزا گرانی بکات؟… سەیری بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان لە لایەن ئێمەی حیزبەکانەوە بکە. ئەم تۆڕانەمان چۆن بەکار هێناوە؟… چیمان دەستکەوت بوە؟ بە پێچەوانەوە بزانە چ کاریگەریەکی ناشرینمان لەسەر ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی، ئاینی، ئەخلاقی کۆمەڵایەتی، حورمەت و ڕێز، پێگەی بەرزی ئافرە ت، خۆشەویستی، یەکڕیزی، کۆدەنگی نیشتیمانی و نەتەوەیی هەبوە. نەخێر، بە پێچەوانەوە، ئێمە بوینەتە هۆکاری تێکدانی هەرچی بنەما ئەخلاقیەکانی کۆمەڵگایە. بەداخەوە، بەڵام هەندێک لەو کەسانەی کە خۆیان بە ڕۆژنامەنوس، ڕۆشنبیر، مۆدێرن و تەنانەت بە پۆست مۆدێرنیش ئەزانن (هەرچەندە غوربەتی عەقڵە، کە لەکاتێکا لە نیشتیمانێکا مۆدێرنە وجودی نەبێت، کەچی کەسانێک هەبن ماڵیان دوو نهۆم لەسەرو سەرانسەری کۆمەڵگەکەیان بێت و لەسەر تەبەقەیەکی هەور بژین و پۆست مۆدێرنە بن. لە کاتێکا هەور هەرچەندیش ئەستور بێت، ناتوانێت یەک مێرولە لەسەر سەری خۆی ڕابگرێت و ئەکەوێتە خوارەوە) تەسلیمی ئەم واقیعە نا واقیعیەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بوون و وەک. هەر وەک تەسلیم بوون بە دەزگای ئیستیعمار و وێران کردنی ماڵی جوتیاری بانگلادیشی، کەناری ئەفەریقا و لاتین ئەمەریکا. هەر وەک تەسلیم بوون بە واقیعی دابەشکردنی نیشتیمانی میللەتان بە قانونینێکی ئیستیعماریی ڕەزاگران. ئەگەر قەرار بێت ئینسان تەسلیم بێت، ئەوا هیچ سەرچاوەیەک لە عەقڵ بەرزتر نیە کە خوای گەورە بە دیاری داوێتی بە ئینسان، باشتر وایە تەسلیمی عەقڵ ببێت (مامۆستای گەورەی کوردەواری، مەسعود محەمەد زۆر بە ووردی قسەی لەسەر ئەم بابەتە کردوە). ئەگەر ئینسان تەسلیمی خالیقی خۆی بێت ئاساییە، بەڵام ئاسایی نیە ئینسان تەسلیمی بەرهەمی عەقڵی خۆی ببێت کە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بەشێکن لەو بەرهەمە ئینسانیە. بۆیە بەندە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بەکار ناهێنم. ئینسان بەبێ تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش ئەتوانێت بەکەرامەتەوە بژی و، هەر ئەوە ش بەسە.
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا هاوڕێیەتی لەكولتوری كۆمەڵگەی كوردیدا، وەكو چەمكێكی میللی ماوەتەوە. لەفەرهەنگی ئێمەدا سنوری پەندو وتەزا كۆمەڵایەتییەكانی تێنەپەڕاندووە، نەچۆتە ئاستی زاراوەسازییەوەو تیۆریزە نەكراوە، تەنانەت ئەگەر مەبەستمان لەتیۆریزەكردن، لانیكەم، دەستنیشانكردنی كۆمەڵێك پێوەری هاوبەش بێت لەنێوان گۆشەنیگاكاندا لەبارەی هاوڕێیەتییەوە. لەكولتوری ئێمەو گەلانی تریشدا، هاوڕێیەتی، زۆرجار، وەكو دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی سەیردەكرێت، وەكو پێویستییەك لەدەرەوەی چوارچێوە تەقلیدییەكانی پەیوەندیی خزمخواهی وەك خزمایەتی (Kinship) یان یەكە كۆمەڵایەتییەكانی وەك خێڵ(Tribe)، خێزان، بنەماڵە. لەناو ئەو چوارچێوە كۆمەڵایەتییانەدا پەیوەندیی خزمخواهی باڵادەستە نەك پەیوەندیی هاوڕێیەتی. رێزلێكگرتن و بەریەككەوتن، یان لێكگەیشتن و رێككەوتن، یان هاوسەرگیری و تەنانەت دووبەرەكیش، سەرلەبەر لەروانگەی پەیوەندیی خزمخواهیدا كەناڵیزە دەكرێن. لەفەرهەنگی میللی كوردیشدا ستایشێكی زۆری ئەم پەیوەندییە دەكرێت. پەندی كوردەواری پڕە لە بەهابەخشین بەم پەیوەندییە سوونەتییە: (خزم گۆشتت بخوا ئێسقانت ناشكێنێت)، (تانەی دۆست لە هی دوژمن بەدترە)، (ئاو ببڕێ لە رۆخانە خزم باشترە تا بێگانە)...هتد.! ئێمە دەتوانین، هەر لەم پەندو فەرهەنگە میللییانەوە، ناڕاستەوخۆ، تێبگەین كە چەمكی هاوڕێیەتی، ئەگەر پێویستییەكی كۆمەڵایەتیش بێت، ئەوا جێگایەكی بەهاداری لەناو چواچێوە كۆمەڵایەتییە سوونەتییەكانی كۆمەڵگاكانی ئێمەو ئەم ناوچەیەدا نییە، چونكە نە تیۆریزە كراوەو نە جێی تێڕامانی پێویستی فەیلەسوف و زاناكان بووە. تەنانەت لە كەلەپوری ئیسلامیشدا، ئەم چەمكە، پتر مانایەكی ئاینی و خێزانیی پێدراوە. تێرمی (الأخوة في الدين) یان (الصحابة) دەلالەتی هاوبەندیی ئاینیی بەسەریاندا زاڵە نەك پەیوەندییەكی ناخزمخواهی و نائایدیۆلۆژی و نا دينی. لەئەزموونی رۆژئاوادا، ئەرستۆ (384پ.ز-322پ.ز) لەو فەیلەسوفە دیارانەیە كە لەسەر هاوڕێیەتی دوابێت و رایگەیاندبێت:" هاوڕێیەتی نموونەیی ئەوەیە كە لەنێوان كەسە باش و جوامێرەكاندا پێكدێت كە لەرووی چاكەخوازییەوە لەیەكدەچن". وە لەبەر ئەوەی ئەم هاوڕێیەتییە نموونەییە ئاسان نییە، دەبینی هەمان فەیلەسوف دەڵێ:(شتێك نەماوەتەوە ناوی هاوڕێیەتی بێت. هەرچی ئەمانوێل كانت-ە(1724ز-1804ز)، بەو جۆرە رەشبین نییەو هاوڕێیەتی بە" یەكێتیی نێوان دوو كەس، كە هەمان هەستی رێزو خۆشەویستی ئاڵوگۆڕ دەكەن"دەزانێت، بەڵام ئاشكرایە هەلومەرج و پاڵنەر و ئامانجەكانی ئەم یەكێتییە تەنها بەمە پایەدار نابێت، هەر لەبەر ئەوە، دەبینین هاوڕێیەتی، زۆرجار، لەگرفتێكی تیۆری و مۆراڵیدایە لەگەڵ چەمكی ئەركدا، ئەم گرفتە دەپرسێ: ئاخۆ لەپەیوەندیی هاوڕێیەتیدا چی ئەركەو چی نائەرك؟ سنوری هاوڕێیەتی تا كوێ پێویستەو تا كوێ ئیست؟ دەشێت تاچەند بەردەوام بێ و تاچەند تەواو؟ ئەگەر دیاردەی بەرژەوەندیی یەكێك بێت لەو بنەمایانەی كە تەنانەت پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە تەقلیدییەكانیش ئاراستە بكات كە زۆرجار باركراون بەواجبی خزمایەتی، ئاخۆ دەبێ لەپەیوەندیی هاوڕێیەتیدا چۆن بكەوێتەوە؟ لەرۆشنبیریی كوردیدا، زۆر بەكەمی لەسەر ئەم چەمكە راوەستاوین. رێبوار سیوەیلی لەكتێبی" كۆمەڵگای شڵەقاو"دا خوێندنەوەیەكی بۆ ئەم چەمكە كردووە كە تا سنوری وێناكردنی لە"قەیران"دا، دەڕوات. لەشوێنێكدا دەڵێ:" لەرۆژگاری ئەمڕۆدا مرۆڤ دەبێ ئاگای لەهاوڕێكانی خۆی بێت تاكو خەم و ئازاری بۆ دروست نەكەن- ل52". هەڵبەتە سیوەیلی بەشێك لەو هۆكارە كۆمەڵایەتی و ئابوری و مۆراڵییانە بیردەخاتەوە كە هاوڕێیەتییان بەم دۆخە گەیاندووە، نموونەی دڵخوازی خۆیشی بۆ هاوڕێیەتی دەخاتەڕوو، بەڵام لەكۆتاییدا بەگشتی بیرمان دەچێت كە هۆكارێكی تری ئەم قەیرانە لەكولتوری گەردوونیانەی ئەم سەردەمەشدایە كە سەردەمی كۆمەڵگای بەرخۆرییە(الإستهلاك/Consumption). لەم سەردەمەدا، زۆرجار، مرۆڤ لەپەیوەندیدا بەمرۆڤەوە، لەدۆخی كاڵادا دەژی، بۆتە پێویستییەكی كاتی و (تا ئێرە ئیشم پێتە!) بۆتە دروشمی پەنهانی ئەم پەیوەندییە. كاتێك دەبینین هاوڕێ سیاسییەكانی ناو یەك پارت، هاوڕێ رۆشنبیرەكانی ناو یەك پرۆژە، هاوڕێ رۆژنامەنووسەكانی ناو یەك كەناڵ و ده‌زگا ..هتد، لێك جیادەبنەوە، یان لەدۆخی ناحەزییەكی شاراوەدا دەژین، كێشەكە سەیركردنی یەكترە وەكو كاڵا، بۆشایی هه‌ر تێڕوانێكی مۆراڵی و جێگیره بۆ ماناو كرده‌ی هاوڕێیه‌تی. ئەوەی ئەم مامەڵەیەشی تۆخكردۆتەوە، زۆرجار ترسی مرۆڤە لەبوون بە كاڵا لای ئەویدی! لەبنەڕەتیشدا كۆتایی باوەڕە بەبنەما نەگۆڕ و بەها هاوبەشەكانی هاوڕێیەتی.
.gif)
د. چیا عەباس روداوەکانی ٨ ی تەموز کە تا دێت بەشێوازی جیاجیا مەبەست و لێکەوتەکانی سەر ئاو دەکەون کارتێکردنی گرنگیان لە سەر ئایندەی حوکمرانی و دۆخی سیاسی و پرسە نەتەوەییە هەستیارەکان دەبێت. لە رابردوی دور و نزیکدا کورد گەلێک ئەزمون و رەفتاری تاڵی لەو جۆرە روداوانەی بینیوە، هۆکاری گرنگ بون کە دۆست و لایەنگرانی کوردیان ناچار کرد چاوخشاندنەوەیەکی جدی بە سیاسەت و هەڵوێستیان بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان و دەرحەق بە کوردی باشور بکەن. هاوکات ئەو روداوانە پاساوی بەهێزیشیان دا بەدەست دوژمن و نەیارانی کورد لە ناوچەکە، تایبەت تورکیا و عەرەبە ناسیۆنالیستەکان کە بەگوێی ئەمریکا و هاوپەیماناندا بخوێنن کە کورد توانای حوکمرانی خۆماڵی نیە و حکومەتێکی بەهێز لە بەغدا پێویستە بۆ بەشداریکردن لە پاراستنی ئارامی و ئاسایشی ناوچەکە و یەکپارچەیی خاکی عێراق کە دۆخی سیاسی و حوکمرانی هەرێم بۆتە مەترسی لە سەر ئەو پرسانە. ئەم سەردە کورتەی مێژوم بە پێویست زانی بۆ ئاگاردکردنەوەی ئەقڵیەتی سیاسی تازە هەڵکەوتو لە هەرێم کە بە پاساوی جیاجیا هەروەڵە دەکات بۆ خۆشەکردنەوەی زەمینەی دەسەڵاتی بە دوبارەکردنەوەی بەشێکی ئەو مێژوە تاڵە، بێگومان ئەم دیاردەیە لە لوتکەی دەسەڵاتی نوێی یەکێتیدا بەزەقی دیارە. بۆچی ؟ بۆچی حزبی شەهیدان و شۆرشی هەڵسانەوە و خاوەنی هەزاران شەهید و دەیان هەزار قوربانی و رابەری راپەرین و فیدرالیزم و .... بە دەستی خۆی خۆی بە تەڵەیەکی مەترسیداری تاقیکراو دەداتەوە؟ ئاوردانەوەیەک یەکێتی دوای راگرتنی شەری ناوخۆ، تایبەت دوای روخاندنی سەدام، هێدی هێدی بە مێژوی خەبات و قوربانی و سەروەریەکانی خۆی نامۆ دەبو. دو سەرکردەی کاریگەری ئەو سەردەمەی یەکێتی، خوالێخۆشبوان مام جلال و کاک نەوشیروان، هەر لە ساتی دارشتنی روشنوسی دەستوری هەمیشەیی عێراق جیاوازی بەرچاویان دەربارەی ئایندەی کورد و یەکێتی و حوکمرانی و پرسە گرنگەکانی تر بەرچاوکەوتن. هەرچۆنێک بێت بۆ پاراستنی یەکگرتویی ناو یەکێتی و ریزەکانی کورد گەلێک پرسی هەستیاریان بە نیوەچڵی بەرێکرد، لە ئێستادا هاوڵاتیانی هەرێم، تایبەت لە دەڤەرەکانی دەسەڵاتیان و ئیرسە سیاسیەکانیشیان باجەکەی دەدەن. مام جلال لە گەڵ بونی بە سەرۆک کۆمار و لە حزوری بەهێزی ئەمریکا لە عێراق و پەیوەندی توند و تۆڵی لە گەڵ ئێران و زیادە بۆ ئەمەش نزیکبونەوەی لە تورکیا هەنگاوی جدی گرتەبەر بۆ پێرەوکردنی کارنامەیەکی سیاسی و حزبی نوێ. خوالێخۆشبو هەستی بە بەهێزبون و تۆکمەیی پێگەی خۆی دەکرد، بۆیە مافی بەخۆی دا دەستکراوەتر لە جاران هەڵوێست وەربگرێت و کاریش بکات، چ لە سیاسەت و چ لە حوکمرانی و چ لە ناو یەکێتیشد، لە ئەزمونی رێکخراوەیی پارتیشەوە باش تێگەیشتبو کە دەسەڵاتی تۆکمەی بنەماڵە لە ناو حزب و حوکمرانیدا، تایبەت هێزێکی وەک یەکێتی کە بە چەپکە گوڵ و فرە منبەر وەسفی کردوە، زەمانەتی مسۆگەری بەردەوامبونی نەک خۆی بەڵکو خانەوادەکەشی لە دەسەڵاتدا دەکات، بۆ بەدەستهێنانی ئەم خواستانە پێویست بو بەرامبەرەکەی کە مسعود بارزانی بو رازی بکات و دڵگرانی نەکات، بۆیە سەرپشکی کرد لە حوکمرانی و دەسەڵات لە هەرێم، بۆ زۆرتر چەسپاندنی ئەمە رێکەوتنی ستراتیژیشی لە گەڵدا واژۆ کرد. کاک نەوشیروان لە ساڵی ٢٠٠٤ ەوە چەند جارێک مام جلال ی لە مەترسیەکانی ئەم سیاسەتە ئاگادار کردۆتەوە، گەیشتە ئەو ئاستەی لە گەڵ هاوکارەکانی لە یەکێتی، کۆسرەت رەسوڵ و عومەر سەید عەلی، یاداشتێکی توند ئاراستەی بکەن. مەخابن تا کار لە کار نەترازا مام جلال گوێی لێ نەگرت، لە گەڵ ئەم روداوانەشدا تا دەهات دۆخی ناوخۆی یەکێتی بەهۆی جەمسەرگەری و بەرژەوەندیە جیاکان و گەندەڵیەوە لاوازتر و پەرتەوازەتر دەبو، لە دوا مەتافدا کاک نەوشیروان یەکێتی جێهێشت و گۆڕانی دروستکرد، بەمەش دۆخی یەکێتی زیاتر ئاڵٶز و قەیراناوی بو. لە دوا ساتەکانی پێش نەخۆشکەوتنی خەستی مام جلال جارێکی تر گەرایەوە بۆ کاک نەوشیروان و رەزامەندی خۆی لە سەر زۆربەی بۆچونەکانی کاک نەوشیروان کە دوای روخاندنی سەدام هەیبو دەربری، مەخابن نەخۆشکەوتنی مام جلال و دواتر کاک نەوشیروان رێگەیان نەدا و دەرفەتیشیان نەرەخساند بۆ جێبەجێکردنی بۆچونە هاوبەشەکانیان. سەرەاری لێتگێەیشتن و رێکەوتنی دەباشان بەڵام لە غیابی هەردوکیاندا دۆخی سیاسی و حوکمرانی هەرێم و ئایندەی گۆڕان و یەکێتی کەوتە بەر رەحمەتی قەدەر و روداوی چاوەروان نەکراو، زۆنی کەسک و نیللیش بێ مەرجەعی گەورە و بریاردەر و پلانی تۆکمە مایەوە، جەمسەرە بچوک و لاواز و بەرژەوەندخوازەکانی هەر دولای یەکێتی و گۆڕان چەندین گەمەی بێسەروبەر و بە ناوەرۆکی نەتەوەیی لاواز لە گەڵ یەکتر و لە گەڵ پارتی و هێزەکانی تریشیان دەکرد، زۆربەیان مەبەستیان زامنکردنی پێگە و دەسەڵاتیان بو لە سایەی دەسەڵاتی رەهای پارتیدا. گۆران زو چۆکی دادا و لە ناو یەکێتیشدا، تایبەت بەشێکی بەرچاوی سەرکردە دێرینەکانی، سەریان بۆ رازیکردنەوەی پارتی دەخورا. کورەکانی مام جلال دوای وەفاتی مام جلال و کاک نەوشیروان بە سودوەرگرتن لە پێگە و ناو ناوبانگی باوکیان دەستیان بە کار کرد بۆ پرکردنەوەی بۆشایی سیاسی و حوکمرانی و مەعنەوی و ئەمنی ناوچەکانی دەسەڵاتیان، مسعود بارزانی مامەڵەی تایبەتی لە گەڵیان دەکرد، قوباد تالەبانی ساڵانێک بو لە گەڵ دەسەڵاتی رەهای پارتیدا لە سیاسەت و فەرمانرەواییدا شارەزا و راهاتبو و کێشەی ئەوتۆی نەبو، هەرچی باڤڵی برای بو لە سەرەتادا بچێک دورەپەرێز و موحافزکار بو. باڤڵ تالەبانی ئەزمونی کەمی لە حوکمرانی هەرێم و کۆدە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان هەبو، بە پێچەوانەی قوبادی برای کە داخراو و کەم دوێ و هێمنتر دەردەکەوت ئەم بزێو و گورج و گۆڵ و هەڵچو کەوتەخۆی، بەسود وەرگرتن لە ئیرسە مەعنەوی و سیاسی و مادیەکانی مام جلال توانی لە ماوەیەکی کورتدا پێگەیەکی بەهێز بۆ خۆی لە دەسەڵاتی خانەوادەی تالەبانی لە ناو یەکێتیدا دابین بکات. کۆنترۆڵکردنی ناوخۆی حزب و حوکمرانی دو روی دراوە بەناوبانگەکەی دەسەڵاتی بنەماڵەیە لە سەرانسەری دنیا و ئەزمونەکاندا. سەرچاوە نزیکەکان لە خانەوادەی مام جلال چەندینجار وتویانە نەخۆشکەوتنی هێرۆ خان زەمینەی بۆ کورەکانی زیاتر خۆشەکرد کە دەستکراوەتر بن لە مامەڵەکردن لە گەڵ هێزەکانی تر و حوکمرانیدا بەمەبەستی مسۆگەرکردنی دەسەڵاتی رەها لە ناوچەکانی نفوزی یەکێتی و سودوەرگرتنیش لە پرۆسەی حوکمرانیدا. تایبەت سەرچاوەی سەرەکی دەسەڵاتی ئەم نەوە سیاسیە تازەیەی ئەم سەردەمە لە ئیرسی سیاسی و مێژویی و مادی باوک و مام و باپیرەکانیان بۆیان بەجێ ماون، بە حوکمی جوگرافیا و ئەزمونیش فێربون چۆن وڵات و هێزە ئیقلیمیەکان بە دەسەڵاتی بەغداشەوە رازی بکەن. پێدەچیت ئەمان بیریان چوبێت کە باو و باپیرانیان لە دۆزەخی سیاسی و سەربازی و ئەمنی سەردەمی خۆیان خەباتیان بۆ کورد کردوە و لە ئەشکەوتە تاریک و لەسەر تاشە بەردە رەقەکان بەبرسیەتی و لە سەرما و بەستەڵەکدا هەزاران شەویان بەرێکردوە، نەک وەک ئەم نەوەیەی ئێستا لە کۆشک و پێخەفی گەرم و نەرم و نیاندا و بە پاسەوانی دەیان حەسحەس و بەردەست رۆژ دەکەنەوە و وەک سەرکردە و بەرپرسی ناو بلاگەکان دەگوزەرێن. با واز لە سیاسەت و خەبات و چاکسازی ئەم توێژە لە سایەی رەفاهیەت و نیعمەتدا بهێنین و بچینە سەر لایەنەکەی تری روداوەکە، ئەویش شێخ لاهوری ئامۆزایانە، سەرەتا پێویستە بڵێم ئەمیش نامۆ نیە بە کەش و هەوای نیعمەت و رەفاهیەت لە سیاسەتکردندا. پێشتریش نوسیومە پێگەی شێخ لە ناو یەکێتیدا پەیوەندی راستەوخۆی بە تەوریسی سیاسیەوە نەبوە، ئەو پێگەیەی بەدەستی هێناوە زۆری بەروبومی کارەکانیەتی لە دەزگا ئەمنی و دژە تێرۆرەکانی یەکێتیدا و رۆڵی لە هاریکاریکردنی کاریگەر بۆ خەباتی رۆژئاوا دژ بە وەحشەکانی داعش و بەکرێگیراوەکانی تورکیا، تایبەت لە کۆبانێ. کەس ناتوانێت نکۆڵی بکات لەوەی دەوروبەرەکەی شێخ و نزیکەکان لێی کاری نایاساییان کردوە، هەروەک زۆربەی سەرکردایەتیە موخەزەرمەکانی هێزەکانی کوردستان و بەشێکیش لە نەوەکانیان کەسیان بێبەری نابێت لەو ئۆقیانوسە لە کاری نایاسایی و گەندەڵی کە لە ناو حزب و حوکمرانیدا کراون. لەو دۆخە ئاڵٶز و بێسەروبەرەدا یەكێتی کۆنگرەی چوارەمی بە دروشمی نوێبونەوە بەست، پاش کێشمە و کێش و ئازاری زۆر توانرا سیغەیەکی تازە بۆ کار و هەیکەلی رێکخراوەیی پەسند بکرێت. ئەوانەی ئێستا، تایبەت لە بەرپرسە دێرینەکانی یەکێتی، فرمێسکی تمساح دەرێژن و زاریان گەرمە و رەخنە و تانە لە بەرێوەچونی کۆنگرە و ئەنجامەکانی دەگرن و دەدەن شینەکەیان بۆ هەریسەکەیە، پێویستبو و ئێستاش پێویستە لەو راستیە تێبگەن کە یەکێتی تەنها موڵکی ئەوان نیە، بەڵکو سەرەرای بەرزنرخاندنی خەبات و قوربانیەکانیان لە خەباتی رابوردودا، تایبەت سەردەمی خەباتی شاخ، دەمێک بو کاتی ئەوە هاتبو هێدی هێدی یەکێتی بە ئیرادە و خوێنی گەش و گەرم نۆژەن و ریفۆرم بکرێتەوە، مەخابن ئێستاشی لە گەڵدا بێت ئەم یاسا سروشتیەی سیاسەتکردنیان پشتگوێ خستوە و تەنها مێژویان کردوە بە پێوەری سەرەکی بۆ مانەوەی خۆیان و زەوتکردنی دەسەڵاتی حزبی و حوکمرانی. هەڵبژاردنی شێخ لاهور لە گەڵ باڤڵی ئامۆزای بۆ دو هاوسەرۆکی یەکێتی هەنگاوێک بو چاوەروانی ئەرێنی لێدەکرا. دەبوا هەر دوکیان بەیەکەوە دوای کۆنگرە کاریان بۆ بەدیهێنانی ئەو دیاردە سروشتی و ئاساییە بۆ نوێببونەوەی یەکێتی بکردایە، وێرای ئەوەی بە رێزەوە مامەڵەیان لە گەڵ زۆربەی سەرکردە دێرینەکان کردوە، بەڵام ئەوان داوای بەشێک لە دەسەڵاتی حزبی و حوکمرانیان دەویست بە رێزلێنانیشەوە. هەرچی لایەنی شێخ لاهورە دەوروبەرەکەی بە براو و خزم و نزیکەکان لێی تەنی، زەنگێکی مەترسیدار بۆ لایەنی دوەم و بەرپرسە دێرینەکان، هاوکاتیش شێخ لاهور راشکاوانە رایگەیاند کە ماڵئاوایی لە شەراکەتی لاسەنگ و پاشکۆیەتی لە گەڵ پارتیدا دەکات، سەرەرای هەوڵێکی زۆری هێز و کەسایەتیەکان بۆ نزیکبونەوەی لە مسعود بارزانی، بەڵام شێخ لاهور پێویستی بە زەماناتی تۆکمە و جێگیر هەبو کە لەو حاڵەتەدا ئەزمونە تاڵەکانی پێشتر لە گەڵ پارتی دوبارە نەبنەوە. کاری حوکمرانی هاوبەشی یەکێتی و پارتی لە هەولێر و بەغدا بەرێژەی هاوتەریب لە گەڵ ژمارەی کورسیەکانیان لە پەرڵەمان یەکێک بوە لە کۆڵەکە بنەرەتیەکانی دورخستنەوەی تارمایی شەر و دابینکردن ئارامیەکی رێژەیی، هاوکاتیش هەمان هاوکێشە زەمینە بەهێزەکەی قۆرخکاری و گەندەڵی و پێشێلکردنی بنەماکانی پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن و سەروەری یاسا و مافەکانی رادەربرین و ئازادی هاوڵاتیان بوە. لە دۆخی چەند دوا ساڵی هەرێمدا ئەم چەمکە پارادۆکسە خەستە پێویستی بە دارشتنەوە و گۆرانکاری هەبو تا کرۆکی حوکمرانی لە موڵکی حزب و بنەماڵەوە هێدی هێدی بۆ موڵکی هاوڵاتی بگۆرێت. ئەوەی بەرچاو کەوتوە و بیستراوە دو هاوسەرۆکی یەکێتی لەم خاڵەدا زۆر جیاواز و ناکۆک بون، باڤڵ تالەبانی بە زمانێکی دیبلۆماسی مسعود بارزانی بە مەرجەع و مامی خۆی وەسف کردوە، لاهور شێخ جەنگی ئامادە نەبوە هەروا لە گەڵیدا دابنیشێت. کورەکانی مام جلال خۆیان بە جێگرەوەی سیاسی و رێکخراوەیی باوکیان دەزانن، کێشەیان لە گەڵ شێخ لاهوری ئامۆزایان لەوەوە سەرچاوەی کردوە کە ئامۆزاکەیان دراوەکەی دەسەڵاتی بنەماڵەی لە حزب و حوکمرانیدا تەنها بە موڵکی دو ئامۆزاکەی نەبینیوە و نەشی ویستوە. بەشێکی بەرچاوی سەرکردە دێرینەکانی یەکێتی ئەم دۆخەیان بە دڵ نەبو، رۆڵی سەرۆک کۆماری بەناو یەكێتی لەم روداوەدا و بە پشتگیری خانەوادەی تالەبانی و رازیکردنی پارتی بۆ زیادکردن چانسیەتی بۆ هەڵبژاردنەوەی بۆ سەرۆک کۆمار لە دۆخێکی ئاڵۆز و نادیاری عێراقدا، تورکیای ئەردۆگان دەمێکە تورەن لە شێخ لاهور بۆ ئەو هاریکاریە گرنگانەی تێكۆشەرانی رۆژئاوای کردوە، لە سەروی ئەمانەشەوە لاوازبونی پێگەی شێخ لاهور و هەوادارانی پارتی زۆر دڵخۆش دەکات. گومانیش نیە کە لیستی هاوبەشی یەکێتی و گۆڕان بە سەرۆکایەتی شێخ لاهور بۆ هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی بەغدا نیەتە سەباتبوەکانی بەخەبەر هێنایەوە، گورج و گۆڵ وەک قارچکی بەهاران هەڵتۆقینەوە و کەوتنە توندکردنەوەی پشتێنە خاوبوەکانیان. ئەمە بەشێکی گرنگی زەمینەی روداوەکانی هەشتی تەموزە، لە دور و نزیکەوە هیچ پەیوەندی بە چاکسازی و نوێبونەوە نیە، چونکە دەمێکە چاکسازی و نوێبونەوەی نەک یەکێتی بەڵکو زۆربەی حزبەکانی کوردستان بونەتە مەحاڵ، تەنها بۆ چەواشەکردنی خەڵک وەک نوشتە و دوعا لەسەر لارێگاکانی رواداوەکاندا دەچەقێنرێن، کوردی باشور سەدان جار گوێبیستی چرینەوەی ئەم قەوان و ئاوازانە بوە. ئەو هەڵمەتەی بەناوی چاکسازیەوە بەرێدەکرێت کە لە دەرکردن و دەستگیرکردنی چەند بەرپرسێکی حزبی و ئەمنیدا نمایش دەکرێت گەر بنەمای یاسایی دروستیان هەبێت کارێکی زۆر باشە، بەڵام مایەی سەرنجە کە هەواڵەکان ئاماژە دەکەن بەوەی زیاتر تەسفیەی هەوادارانی شێخ لاهورە، وەک ئەوەی هەوادارانی خۆیان فریشتە بن و لە ئاوی زەمزەم هەڵکێشرابن، تێیاندایە ئارەزومەندانە هاوڵاتی نارازی خۆپیشاندەری بە رۆژی نیوەرۆ و بە بەرچاوی خەڵکەوە خەڵتانی خوێن کردوە، بزانین ئەم دەسەڵاتە تینوەی " سەروەری یاسا و چاکسازی " لەم بارەیەوە چی دەکات؟ هیواخوازم پێش زیاتر ئاڵۆزبونی دۆخەکە هەر دو لا بەرێگەی حزبەکەیانەوە بگەنە لێکتێگەیشتن و چارەی دروست، هاوکاتیش لێکۆڵینەوەی ورد لەسەرجەم ئەو تۆمەتانە بکرێت کە لەم روداوەدا باسکراون. شایستەی ئاماژە پێکردنە ئەو حزب و هێزانەی لە سەر ئەم روداوانە بێدەنگن گوناهێکی گەرە دەرحەق بە راستیەکان و نەتەوەکەیان دەکەن، چونکە ئەم روداوانە زۆر قوڵتر و گەورەترن لەوەی کێشەی ناوخۆیی حزبێک بێت. با چاوەران بین تا ژێر ئاوەکان زیاتر سەر ئاو دەکەون.
د. سەردار موسی شەریف لە دوای 2003 ژینگەیەك لە ھەرێمی كوردستان دروستبوە جێگای سەرنجە. لە پێرێكدا "ژن"ێك سەریھەلدا، كە بۆ كومەڵگای ئێستای ھەرێمی كوردستان "ظاھرە phenomenon"یەکی یەكجار جیاواز بو. ئەو بوتە بەشێك لە سیستەمێك كە مولكی خوی نییە، بەلكو ئامرازێكی بوژێنەری ئەم سیستەمەی، ئەو بوە بەئامرازێك و رێگایەك بۆ لوشدان و شاردنەوەی سامانی گشتی، ئەو بۆ خوی بوتە بە سیستەمێكی تایبەت، ئەو بەشێكە لەسیستەمێك كە كۆمەڵگای كوردی مەرگەساتیەتی و لە ھەوڵی رزگاربونییەتی لە مەرگەساتێك كە گیرۆدەی بووە. ژن، ئەو ژنەی كە مەبەستمانە بوە بە ماركەیەك بۆ گەندەلی، ماركەیەك بۆ دابینكردنی پێویستی تایبەت، ماركەیەك بو شاردنەوەی نھێنییەكانی بەرپرسان، ماركەیەك بۆ دەستكەوتی مادی و ھتد، ماركەیەك بۆ گەیشتنی ھەندێك كەس بە ئامانجە شاراوەكانییان، ئەو شادەماری ژیانی سیستەمێكی گەندەل و داروخاوە. چراخان رەفیق (2021-07-23 لە چاوپێكەوتنێك لە گەل روژنامەی درەو میدیا) ناوێكە لە دوای پەیدابونی نەوت لە ھەرێمی كوردستان و ھاتنی ئاشتی ھەورامی (وەكو كەسی یەكەم لەدارشتی سیاسەتی نەوتی ھەرێمی كوردستان) بۆ ناو كایەی سیاسی و بەرێوبەرایەتی ھەرێم، كە سەدەمی زێرینی ھای لایڤی ھەرێم و بەرپرسان بو، ناوی كەوتە سەر لێوان. ھەر جارەو شتێكی دەگوت و دەڵێت. ئەگەر بە ھەلە نەبم باسی ئەوەی كرد كە سەرمایەی "50" ملیون دولار وەكی میراتی بنەماڵە بۆی ماوە. دانیشتویی وڵاتی ئەلمانیایە، و ھتد. جا نازانم لە ئەلمانیا بیت و میراتێكی 50 ملیونیت بو بمێنێت، دەبێت " باج"ی ئەم میراتە چەندە بێت؟ ئەوانەی شارەزای سیستەمی وڵاتانی ئەوروپان باش دەزانن كە باج لەسەر میرات ھەیەو دەبێت ئەو كەسەی كە میراتێك بۆی دەمێنێت، بری ئەو باجەی بو دیاریكراوە، بەپێی یاسا، بیداتە خەزینەی حكومەت. ئەو دەلێت، ھەمو سامانەكەی ئێستای (بەموڵك‌و ماڵمەوە) خاوەنی (25 بۆ 30 ملیۆن) دۆلارم. باسی خانوەكەی لە مەسیف دەكات، خانویەکی لەتوركیا و خانویەک لەئەلمانیاش. خاتو چراخان و ماڵی بارزانی لەچاوپێكەوتنەكەیدا چراخان زو زو ناوی ماڵی بارزانی دەھێنێت و خۆی بەكچی ئەوان پێناسە دەكات. بەزانین یان نەزانین لەچەپ وراستی مالی بارزانی دەدات، لەو باوەرشدام ئەمە ماڵی بارزانی توشی ئێحراج و سەرئێشە دەكات و كردویەتی. باسی پەیوەندی خۆی لەگەل نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی ھەرێم دەكات، ئەولاتریش دەروات، دیارە نەدەبو بێ راوێژكردن لە گەل ئەوان، مەبەست كاك نێچیرڤان بارزانی، مێردی بەئاشتی ھەورامی كردبا. لە یەكێك لەکۆڵانەكانی دیمانەكە "وا دیارە بە ناو جیھانی خەیالاوی و پر رومانسیەتی شاری وێنیزی ئیتالیا"دا پیاسە دەكات و باسی پەیوندی ھاورێیەتی خوی لە گەل كوری سەرۆك بارزانی، مەنسور بارزانی دەكات و ھەندێك قسە دێنێتە سەرزمان، كە نەشیاون، رەنگە لەجیھانبینی خەیالپلاوی ئەودا ئەمە زور ئاسایی بێت، بەلام كەسێك تێكەلاوی مالی بارزانی بێت، دەبێت باش كۆدەكانی ھەلسوكەوتكردنی خوێندبێت و ئاگاداری دەم‌و زاری و ھتدی بێت! لە پڕا لە ناو شەقامەكانی شاری ھەولێری حەیاتەكەمان، پایتەختی كوردستان و لە ناو تەپوتوزی پێكدادانی بەرژەوەندی ئابوری و سیاسی پەیدا دەبێت و باسی ئەوە دەكات ئەو ھەتا ئێستا چاوی بە كاك مەسرور، سەرۆكی حكومەت نەكوتوە. ئەو لە دڵەوە، بە بەڵامێك كە ھوكارەكەی نادیارە، خوازیاری بینینی سەرۆكی حكومەتە. ونبو و سەرلێشێواو لە ناو رێگاوبانەكانی شەقامەكانی ئیستانبول، ئەوروپا، دوبەی و خوی گەیاندوتە ناو كولانە تازە پولیش كراوەكانی ھەولێری پایتەخت بە كومەلێك مەلەفەوە كە تایبەتن و ھەر ھەمویان جێگای سەرنج و بایەخن بو سەرۆكی حكومەت، و خوازیارە چیروكە پر لە رومانسیەتی "پابلو ئێسكوبارەكانی نەوتی ھەرێمی كوردستان" بو سەرۆكی حكومەت باس بكات. ئەو لە جیھانی فانتازیای خۆیدا وادەزانێت ئەم ھەرێمە لە سەردەمی شوڕشی ئەیلولدا دەژیت. ئەو نازانێت گەیشتن بەزانیارییەكان، تەنیا " كلیكێك" لە ناو پەنجەی دەست‌و مێشكمان دورە. جا بگرە سەرۆكی حكومەتێك كە خۆی بەرێوەبەردنی یەك لەھەستیارترین دامەزراوەكانی ئەم ھەرێمەی بەدەستەوە بوبێت و لەروی زانیارییەوە لاواز بێتە بەرچاو. ئەوەی خاتو چراخان دەیەوێت وەكو كاسێتێكی سترانەكانی "محەمەد عارف جزراوی" كە بوەتە بەشێك لەكلاسیكەكانی سیاسەت و ئابوری دەبەنگی ھەرێمی كوردستان، بیداتە بەگوێچەكەی سەرۆكی حكومەت، تەقەی سەرمان دێت. بە راستی چەند خوشەو چەندە بە تامە. تەونی گەندەلی نەوتی ھەرێم چراخان ئاماژە بە چەند ناوێك دەكات كە پێگە و ئەرك و دامەزراوەكانی یان لە ھیچ كەس شاراوە نییە,، لە ھەمان كاتیش ئەو ئەم كەسانە تومەتبار دەكات بە دەست بەسەرداگرتن و فرت و فێلكردن لە داھاتێك كە لە رێگای ھەلسوكەوتكردن لە گەل نەوتی رەش و و بە " دز وجەردە" پێناسەیان دەكات. خاتو چراخان لە تومەتباركردنی سەرۆكی حكومەتی پێشو و ئێستاش ناراوەستێێت، بەلكو لە رێگای ھێنانی كومەلێك ناو، ئەو راستەوخو ئەوان تومەتباردەكات بە ھەبونی دەست لە گەل ئەم كەسانە كە پروسەی بە كاش كردنی نەوتی رەش بەرێوەدەبەن. لە كومپانیای " زیپو" بگرە ھەتا ئەو كومپانیایە كە بە قەولی خوی دەلێت ھی ئەوە بە ناوی " كاندید". لە خوێندنەوەی ئەم بابەتە و ووردبون لە ناوەرۆكی، وێنەكە گەورەتر و رونتر دەبێت بو رای گشتی بە ھوی ناوھێنانی كومەلێك كەس كە دێنە ناو بابەتی وروژێنەری تایبەت بە سەوداكانی نەوتی ھەرێمی كوردستان و مێتودی سپی كردنی مادەی خامی نەوت و نەوتی رەش و ھتد بو پارەی كاش كە مەزندە دەكرێت ملیاران دولار بن. ئەمە لە كاتێك دایە ناوی كومپانیاكان بو ھاوڵاتیانی ھەرێمی كوردستان ناوێكی نامو نین. لە پرسێكی گرینگ تایبەت بە نەوتی ھەرێم، چراخان ئاماژە بەوە دەكات كە گرێبەستە گرینگەكانی نەوتی ھەرێمی كوردستان ھێشتا لە دەستی " ئاشتی ھەورامی" دایە و بە شاراوەیی ئەركەكان بەرێوەدەبات بو ئەوەی كە كەس ھەست پێی نەكات، و حكومەتی ئێستا لە گەل وەزیری سامانە سروشتی یەكانی ئێستا تەنیا بە كابرایەكی جێبەجێكارێ كومەلێك پرسی بچوكی وزارەت پێناسە دەكات. چیرۆكە سەرنجراكێشەكان چراخان ھاولاتی ئەلمانیایە، و لە روی یاسایی یەوە دەتوانێت پشت بە یارمەتی دیپلوماسی و یاسایی دەوڵەتی ئەلمانیا ببەستێت. خو ئەگەر ھەمو ئەو تومەتانەی كە ئەو ئاراستی كومەلێك كەس دەكات بە بەلگە بتوانێت بو دامەزراوە یاسای ی یەكانی وڵاتی ئەلمانیا بیسەلمێنێت كە ئەو دەستی تێیایدا نەبووە، ئەوا بێ شك دەوڵەتی ئەلمانیا پشتگیری و بەرگریشی لێ دەكات. بەلام ئەلمانیا چی لە ھاوڵاتی یەك بكات كە ھەتا سەر ئێسقان تێوەگلاوە لە " زولمكردن لە ملك و مالی گشتی نەتەوەیەك، چی لە ھاولاتی یەكی خوی بكات كە بوتە ئامرازێك بو سپی كردنی سامانی بەرپرسانی ولاتێك كە داھاتەكە لە روی شەرعی یەوە ھی ئەو و ئەوان نییە؟ چی لە ھاولاتی یەك بكات، كە بو خوی لە رێگای ناشەرعی و نایاسایی یەوە سامانی كوكردوتەوە و ھتد....."؟ . بویە، بە لە بەر چاو گرتنی ھەمو راستی یەكان، ھەر دیسان دەوڵەتی ئەلمانیا پشتگیری و بەرگری لە ھاوڵاتی یەكەی دەكات. پێتان وا بێت كە دەوڵەتێك وەكو ئەلمانیا پێزانینی نەبێت لە سەر سیستەمی سەوداكردنی بە نەوت و گازی ھەرێمی كوردستان؟ پێتاون وایە كە ئەلمانیا و وڵاتانی ئوروپایی توری سەوداكەرانی ھەلسوكەوتكردن لە گەل داھاتی نەوت و گازی كوردستان و سپیكردنی پارە ناشەرعی یەكانیان نییە كە لە سنوری ولاتانی ئوروپا لە جموجولدایە؟ خاتو چراخان كومەلێك كەس تومەتباردەكات بە ھەولی كوشتی لە مەسیف سەلاحەدین، ھاوتەریب دامەزراوەكانی حكومەتیش تۆمەتباردەكات كە بكەرانی تەقەكردنەكەیان ئازادكردوتەوە. چرخان كە ئاشتی ھەورامی بە ھەولی كوشتنی تومەتبار دەكات و ئەگەر شكی لە قسەكانی خوشی نەبێت، بێ شك ئاشتی ھەورامی لە پشت قەفەسەكانی زیندانەكانی ئەلمانیا یان بریتانیا سافی دەبێت. بەلام، بوچی ئەو ئەم كارە ناكات؟ بوچی وەكوی ھاوڵاتییەكی ئەلمانیا ناچێت بو بەردەم سیستەمی داددوەری ئەلمانیا و ئەگەر دەیەوێت گەندەلكاران بداتە دادگا، كە دەلێت تەعدایان لێكردووە و ئەو بەڵگەی لە لای، ھەموی تەزویرە! چراخان تەھدید لە پارتی دەكات كە ھەتا ئێستا نەیانھێشتوتە ئەو راستییەكان بدركێنێت، بەلام لەمەودوادا ئەو چیدیكە بێ دەنگ نابێت، ئەمە لە كاتێك دایە، لە خوێندنەوەی بابەتەكە ھەست بەوە دەكەیت، كە چراخان لە راستی دا " كاراكتەرێكی سەرەكی نەوتی" ھەرێمی كوردستان بووە، بە پێی دەربرینەكانی خوی. ئەوەی جێگای سەرەنجە قسەكانی چراخان پێكەوەگرێدانێكی گەورەیان نییە. كەیسەكانی 90 ملیۆن دۆلاری، و 35 ملیونەكەی نوشیروان مستفی و 50 ملیونەكەی عەلی حەمە سالح، ئەوەی راستی بێت ئەمە " چیرۆكی عەشقێكی نەووتراوە". ئەمە ھیچ لە پرسەكە كەم ناكات، بەلام لە روی یاسای یەوە. ئەو ئێستا چەندین جار ئاماژە بە ناوی سەرۆكی حكومەت، كاك مەسرور بارزانی، دەكات، و زانیاری یەكانی چراخان بونەتە بە گوشار بو سەر سەرۆكی حكومەت. ئەوەی ئێمە ھەمومان پێویستیمان پێ یە، وەكو پرسێك كە پەیوەندیدارە بە سامانی گشتی، جولاندنەوەی دامەزراوەی یاسایی و دادوەری ھەرێمی كوردستانە لە دژی چراخان و ئەو كەسانەی ئەو ناویان دەبات لە چاوپێكەوتنەكە، و بە گوێرەی داخوازی ئەو كە خوازیارە زانیاری و راستی یەكان بدركێنێت. كومەلێك كەس تێوەگلاو لە لوشدانی داھاتی گشتی، و دەستی ناپاكیان ھەبووە لە ھەلسوكەوتكردن لە گەل پرسی نەوتی ھەرێم. ئەگەریش نا، ھەر راستگوتراوە، بو حكومەتیش "ئەمڕۆ نابێ جومعەیە" و الجمعەش " حج المساكین"ە. سەرەچاوە: چراخان رەفیق لە دیمانەیەكی تایبەتی (درەو)دا، (2021-07-23)، مالپەری، drawmedia.net
.gif)
زەبەنگ بەهادین بە گەرانەوە بۆ مێژویەکی نزیک مرۆڤ دەتوانێت خوێندنەوە بکات بۆ بەشێک لە ئێستا بۆ ئەوەی بریار و لێکۆلینەوەکانی لەسەر بونیاد بنێت ، ئەمە بیردۆزی هێنانە کایەی مێژووە بۆ بەشداریکردنی لەگەل ئێستادا، ئەم بیردۆزە تا چەند سالێک پێش ئێستا کاری پێدەکرا و جێگەی خۆی دەکردەوە لە بریارەکانی تاک و کۆمەڵگادا، بەلام ئەمرۆ دەبینین هەرچی ئەو مێژوو خوێندنەوەیە کارلێکی نییە بەسەر بریارەکانی ئێستای تاک و کۆمەلگا. دیارتیرین نمونەی خوێندنەوەی مێژووی نزیک و نا کارکردنی لە پرۆسەی سەرکردایەتی کردنی ئەو ئاکام و ئەنجامانەن کە پارتەکانی کوردوستان پێیگەیشتوون، هەر یەک لە 31 ئاب و 16 ئۆکتۆبەر دوونمونەی زۆر دیارن بۆ ئەم بابەتە، دەبینین خیانەت بەرجەستە کراوە و روون و دیارە، لەگەل ئەوەشدا ئەوانەی کارەکەیان ئەنجام داوە بەرەو پێشتر چوون و ئەوەی کردویانە لە بیر کران ئەمە بۆچی? بۆ وەلامی ئەم. پرسیارە دەبێت بگەرێنەوە بۆ تێۆری نوێی مێژوو، لە ژێر ناوی تێوری کۆتای مێژوو تیۆری (کۆتایی مێژوو) بۆ بە نەمری نیشاندانی دەسەڵاتی سەرمایەداری نیولیبراڵ کە پێویستی بە نەهێشتنی بە جیهانی بوون هەیە. لە ڕوانگەی فەلسەفییەوە لایەنگرانی بە جیهانی بوونی سەرمایەداری، ئیمپراتۆری سەرمایە، سەربەخۆ لە (زەمەن)، واتا لە دەرەوەی مێژوو، (فەزا) نوێیەکانی داگیر کردووە و زەمەنی خستووەتە دۆخی هەڵپەساردنەوە، بە مانا سەرمەیەداری لێرەدا دەیەوێت مێژوو بسرێتەوە بۆ ئەوەی مانەوەی کۆتای خۆی بسەپێنێت و ببێتە کۆتا میراتگری زەوی، ئەم تێۆرە چۆن کار دەکات لە کوردوستانی باشوور، یاخود لە هەرێمی کوردوستانی عێراق? ئەو دەسەلاتە سیاسیەی لێرە کار دەکات و بونیادی راستەقینەی هەیە لە ئێستادا خۆی بە سەرمایەدار نیشان دەدات، هەرچەندە بە پێناسە سەرمایەداریەکانی ناتوانن بچنە ژێر چەتری سەرمایەداری بەلکو زۆرتر سەروەر مەندن، بەلام نمایشی سەرمایەداری دەکەن بۆیە دەبینین ئەو پارتانەی دەسەلاتیان بە دەستەوەیە کار بە تێۆری کۆتای مێژوو دەکەن لە پێناو میراتگری کۆتای دەسەلات بۆ خۆیان و نەوەکانیان، لە ئەنجامدا دەبینین هەرچی مێژوویەکی ناشرین بونی هەبوبێت سراوەتەوە بەلکو پارتەکان کار دەکەن بۆ سرینەوەی هەموو مێژووی خۆیان لە پێناو مانەوەی داهاتوو، ئەم کارە خواستی تاک یان کۆمەڵگا نییە بگرە تاک کە مێژوو بسرێتەوە، بەڵکو ئەوە خواستی سەرمایەداری نیو لیبرالیزمە کە سێبەری بەسەر دەسەلاتی ئێستادا والا کردوە، ئەو دەسەلاتەش ئەوەیە کە ئابووری و میدیا و ئاسایش لە دەستی خۆیدایە بۆیە بەرەنگاری بوونی ئەم کۆتایی پێهێنانەی مێژووە لە لایەن تاک یان کۆمەلگا سوودی نابێت، لە ئەنجام دەبینین سەرکردایەتی دەگەرێتەوە بۆ کەسانێک کە بچنە ژێر بالی کاپیتالزمە و نیو لیبرالیزم گەرچی مێژووی کەسەکە هەرچیەکیش بێت، لێرەوە تێۆری کۆتای مێژوو ئەوەمان پێدەلێت کە چیتر خیانەت پێوانە نابێت بۆ سەرکردایەتی.
.jpg)
.png)
.jpg)
