سەردار هەركی  -    سوپاس پلاسخارت بۆ راستگۆیی و خەمخۆریەكەت . -    لە بری میلەتێكی یەك ریز و یەكگرتوو  وڵاتمان لەت لەت كرد وكۆمەڵگەمان بەرەو حزبی بوون برد وەكو کەشتیەكی نوحمان لێكردووە لەهەر شتێك دەبێت دوو جۆری تێدابیت . -    دەبێت سود لە مێژوو وەرگرین تاكو وەكو هەرێمی تیگرایمان بەسەر نێت , ئەوەی مێژوو نەخوێنتەوە هەڵەكانی دووبارە دەكاتەوە . وتەكەی پلاسخارت لە كونفرانسی دەستور و بەرامبەر زۆرینەی پەرپرسە باڵا حكومی و حزبیەکانی كوردستان كە گوتی ( وامەزانن قەوارەی هەرێمی كوردستان كە قوربانیەكی زۆری ویستوە هەتا هەتا دەمێنێتەوە ) بۆ بەشێكی زۆرمان شتێكی نوێ نەبوو چونكە زۆربەمان دركمان بەو مەترسیە کردبوو وە چەندین بابەتمان لەسەر نوسیوە , شتە نوێیەكە ئەوە بو كە بەرامبەر ئەو هەموو بەرپرسە باڵایە وە لەلایەن  كەسایەتیەکی وا هەستیار وەك بومبێك وابوو.  پلاسخارت باسی لە چەند خالێكی كرنگ كرد كە هەموومان ماوەیەكە مەبەستمانە ( گەندەلی , لەت لەت بوون و بەحزبی بوونی كومەلگەی كوردستانی , پرسی ئازادیەكان ). لەهەموو ئەو خاڵانە بە كورتی دەتوانین بلێین ئێمە بە پێچەوانەی شەپۆل مەلە دەكەین واتە رێیەكمان گرتوەتە بەڕ پێچەوانەی ئەو ستراتیجیەتەی كە دەمانگەیەنێتە ئامانج , لە بری ولاتێكی شەفاف و دەستپاك لەو پەری گەندەڵین , لە بری میلەتێكی یەكڕیز و یەكگرتوو وڵاتمان لەت لەت كرد وكومەلگەمان بەرەو بەحزبی بوون برد وەكو کەشتیەكەی نوحمان لێكردوە لەهەر شتێك دەبێت دوو جۆری تێدابیت , لەبڕی ولاتێكی ئازاد و دیموكرات و نمونەیی جوان و سەرنجراكێش هێدی هێدی  پاشەكشە دەكەین وئازادیەكان بەرتەسك دەكەینەوە , بەیاننامەکانی كونسلگەریەكان و نەتەوە یەكگرتوەكان پشتراستكەرەوەی ئەو راستیەن . پلاسخارات باسی لە راستیەك كرد پێش جەند کە مانگێك بینیمان ئەویش نمونەی هەرێمی تیگرای بوو لە ئەسیوبیایە كە لە هەندەك ڕووەوە لە هەرێمی كورستان دەچێت , ژمارەی دانیشتوانی پێنج ملیونە و لە باكوری وڵاتە , شوێنەكەیان شاخاویە, و ماوەكی زۆر وەك بيضة القبان بوون لە دەسەڵاتی ئەسیوبیا , بەڵام بەرپرسانی تیگرای كە لە دەسەڵات بوون دوور بین و براگماتیك نەبون و هەوڵیان نەدا وڵاتێكی دیموكرات و شەفاف دروست بكەن وكێشەكانیان زوو چارەسەر بكەن كە ماوەیەكی زۆر كەلەكە ببوون  .لە مانگی ٤ سالی 2020 شەر دەستی پێكرد و تەواوی هەرێمی تیگرای لە لایەن ئەسیوبیەكان كۆنترول كرا . دەبێت سود لە مێژوو وەرگرین تاكو وەكو هەرێمی تیگرایمان بەسەر نێت , ئەوەی مێژوو نەخوێنێتەوە هەمان هەڵەكانی دوربارە دەكاتەوە , شەرمەزاریەكە گەورەترە كاتێ مێژوو ناخوێنیتەوە و هەڵەكان دوبارە دەكەیەوە , مێژونوسی یۆنانی پولیبیوس دەلێت ( گرنگە بۆ ئەوانەی مێژوو دەخوێننەوە تێروانینی هۆکارەکانی روداوەكان بەدەست بێنن , و ئەو دەسەلاتەی لە رێگای باشترین سیاسەت بەدەست دێت )  سوپاس پلاسخارت بۆ راستگۆیی و خەمخۆریت

زەبەنگ بەهادین رێککەوتنی دەباشان لە نێوان بزوتنەوەی گۆران و یەکێتی نیشتیمانی کوردوستان بە لاوازی لە دایک بوو بە بەهێزی مرد، هەرچەندە رێککەوتنەکە لە نێوانی دوو کەسایەتی رابەی هەردوو حیزبەکە کرا ، بەلام نارەزایەتی بەشێکی ناو یەکێتی نیشتیمانی و بەشێکی بزوتنەوەی گۆرانی لە هەناودا هەڵگرت، هەر ئەو کات رەحمەتی نەوشیروان مستەفا لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا ووتی عیبرەت لە جێبەجێکردنی رێکەوتنەکەیە، سەرەنجام رێکەوتنەکە مرد و هیچ بەندێکی جێبەجێنەکرا. ئێستا مێژوو جارێکی دی خۆی دووبارە کردەوە و رێکەوتنێکی نوێ کراوە لە نێوان بزوتنەوەی گۆران و یەکێتی نیشتیمانی ئەمجارە سەرمەشقی رێکەوتنەکە کورانی بنەماڵەکانی یەکێتی و گۆرانن، ئەم رێککەوتنە لە کاتێکدا کراوە کە بزوتنەوەی گۆران رێککەوتنی پێشوەختەی هەبووە لەگەل پارتی دیموکراتی کوردوستان، پرسیارەکە لێرەوە دەست پێدەکات، بۆ یەکێتی ئەم رێککەوتنەی کرد؟ بۆ پارتی، گۆرانی بۆ خۆی نەقۆستەوە و رێککەوتنی لەگەڵ نەکرد، لەگەل ئەوەی هەر یەک لە یەکێتی نیشتیمانی و پارتی دیموکراتیش دەزانن کە بزوتنەوەی گۆران سەنگ و پێگەی جارانی نەماوە سوودی نابێت بۆ زیادکردنی دەنگەکانیان. سەرەتا پارتی باش دەزانێت کە گۆران دەنگی نییە لە ناوچەی زەرد، بۆیە رێککەوتن و رێکنەکەوتن هیچ لە دۆخی پارتی ناگۆرێت لە ناوچەکانی ژێر دەسەلاتی خۆیدا. هەرچی ناوچەی سەوزیشە لە ژێر هەیمەنەی یەکێتیدایە بە واتای هەر دەستکاریکردنێکێ دەنگەکان لە هەڵبژاردن لە لایەن یەکێتییەوە، بزوتنەوەی گۆران هیچی پێناکرێت وەک لە پێشوتر بیمان، بەڵکو بگرە دەبێت ئەمجارە تەواو بێدەنگ بێت. بۆیە لەو کاتەدا پارتی هەرچەند کورسی بدات بە گۆران لە زۆنی خۆیدا زەرەریەتی لە هەمان کات دەزانێ گۆران لە ئێستادا دوژمنایەتی پارتی پێناکرێت لە بەر ئەوەی شەریکە لە دەسەلاتدا و سوود مەندە. بۆ یەکێتی رێککەوتنی کرد لەگەل گۆراندا؟ ئەمە پرسیارە جەوهەیەکەیە. بە چەند خاڵێک هۆکارەکانی رێککەوتنی یەکێتی لەگەل گۆران دەخەینە روو: یەکەم/ یەکێتی باش دەزانێت کە بزوتنەوەی گۆران سەنگ و پێگەی جارانی نەماوە، بۆیە ترسی لە دۆرانی خۆی نییە بەرامبەر گۆران، بگرە سەنگی یەکێتی خۆی پێ بەرز دەکاتەوە. کاتێک دەلێت، دوا جار گۆرانمان هێنایەوە مالە گەورەکە، چونکە هەمووان باش دەزانن ئەم رازی بوونەی گۆران سواڵی کورسیە و چیتر، دەنا گۆران باش دەزانێت کە خۆی بە تەنها دوو کورسیشی بۆ نایەت. دووەم/ یەکێتی بە رێکەوتنی لەگەل گۆران دا بە شێوەکی ستراتیجی گۆران دەخاتە قاڵبێکی بێدەنگ بوون و ملکەچ بوون بۆ خواستەکانی یەکێتی لە ناوچەی سەوز، بە نمونە هەر دەستکاریەکی ئەنجامی هەڵبژاردن بکرێت دەبێ گۆران بێدەنگ بێت، چەندێک زەوی تەخشان و پەخشان بکرێت چەندێک سامان و داهاتی ناوخۆو گومرگەکان لە زۆنی سەوز ببرێت دەبێت گۆران بێدەنگ بێت. سێهەم/ کاتێک یەکێتی هاوپەیمانی گۆران بێت ئەوا بزوتنەوەکە دەکەوێتە دۆخێکی نەخوازراو لە لایەن پارتییەوە بە شێوەیەک رێککەوتنەکەی گۆران و پارتی وەک هەلوەشاوەی لێدێت تەنانەت لە پەرلەمانی کوردوستانیش ویست و خواستەکانی پارتی وەک جاران نایەتە دی کە دەنگەکانی گۆرانی مسۆگەر کردبوو، ئەمە شتێکی حەتمیە، چونکە گۆران خۆشی باش دەزانێت ناتوانێ لە هەردوو لا سوود مەند بێت چوارەم/ یەکێتی بەم رێککەوتنەی بەشێکی زۆری گۆرانەکان دەباتەوە ناو خۆی یەکێتی، وەک چۆن پارتی بەشێکی باشی گۆرانی برد پاش رێککەوتنەکەی لەگەل گۆران یەکێتیش بە هەمان شێوە ئەو کات لایەنگر و ئەندامەکانی گۆران دەڵین کە ئەمان رێکبکەون لەسەر دزی و تاڵانی بۆ ئێمە بە دەستی دوو وەرگرین و با راستەوخۆ بچینەوە ناو یەکێتی و بێ باج سوود مەند بین. پێنجەم/ گۆران چەندێک کشایە دواوە بە رێککەوتنی لەگەل پارتی بەم رێککەوتنەشی لەگەل یەکێتی هێندەی کە پاشە کشە دەکات و جەماوەری نامێنێت ئەمەش لە بەرژەوەندی یەکێتیە، چونکە هەر لە سەرەتای دروست بوونی بزوتنەوەی گۆرانەوە زیاتر سەر ئێشە بوو بۆ یەکێتی بووە، چونکە بنکەی سەرەکی گۆران لە زۆنی سەوزە، بۆیە نەمانی گۆران لەم زۆ نە و کاڵ بونەوەی تەواوی نیللیەکەیە و تۆخ بونی رەنگی سەوزە. شەشەم/ لە دوای تەواو بوونی هەلبژاردن یەکێتی نزیکتر دەبێت لە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمار، چونکە رکابەرەکەی بە تەنها پارتی دەبێت کە ئاسانترە وەک لەوەی پارتی و گۆران و حیزبەکانی دی بن. لێرەدا دەبینین بەرامبەر چەند کورسیەکی بەغداد کە گرنگیەکی ئەوتۆی نییە، یەکێتی گرەوێکی گەورەی بردۆتەوە لە بەرامبەریشدا هیچی نەدۆراندووە بۆیە ئەوەی سوودمەندە یەکێتی نیشتیمانیەو ئەوەشی زیاتر دەبێتە پاشکۆو لە نشوست نزیک دەبێتەوە بزوتنەوەی گۆرانە.

هەندرێن شێخ راغب كۆڕۆنا لێدانێكی توندبوو لە غروریەتی مرۆڤ، بە مرۆڤی گوت چەندە نمایشی هێزو تواناو زانستەكانی خۆت بكەی، هێشتا نەگەیشتووی بە هێزی باڵاو كتوپڕ لەبەردەم هێرشێكی چاوەڕوان نەكراودا دەكەویت. هەر بەستنی دەمامك، خۆی مانایەكی سمبولی زۆر گرنگی ئەم تیۆرەیە یان ئەم جەنگەیە لەگەڵ مرۆڤ. چونكە كۆڕۆنا لەرێگای دەمامكەوە بەمرۆڤ دەڵێ: دەمت داخە. چی دیكە باسی دەستكەوت‌و قازانج‌و هێزو دەسەڵاتەكەت بەسەر ژیان‌و گەردوندا نەكەیت، چی دیكە زۆر بڵێی و نمایشی دروشم‌و گوتارو پەیامە جیاوازەكانی خۆت نەكەی. دەمامك دەمی هەموان دادەخات، بەڵام چاوەكان دەكاتەوە. دەمی  مرۆڤی ئایدۆلۆژی و مرۆڤی سیاسی‌و مرۆڤی پڕۆڤیشنال‌و مرۆڤی كولتوری و ...هتد، دەمامك هیچ یەك لەم گوتارانە بە ركابەری خۆی نازانێت و قسەی هیچ یەك لەمانە بە دەرمانی خۆی نازانێت(تاكە ركابەری كۆڕۆنا مرۆڤی زانستیە)؟؟. بەڵام وەك گوتمان چاوی مرۆڤ دەكاتەوە، بە مرۆڤ دەڵێ زمانت ببەستەو بە چاوەكانتەوە سەیر بكە‌و تەنها ببینە. ئەوە ببینە كە ئەوەی كۆتایی نزیكە ئەم هەسارەیەو گەردوون‌و ژیان نیە، ئەوە خودی تۆیەو تۆ كۆتایت دێت‌و دەمریت. مردنەكەشت بەرهەمی ئەم غرورەیە كە گرتووتەو هاوسەنگی سروشت‌و ژینگە‌و ئەم هەسارەیەت تێك داوە. ماناكانی بەستنی دەمامك خۆی كەرەستەی نوسینی كتێبێكە بەتەنیا، كە تەنها لەسەر مانا سمبولیەكانی دەم داخستنی مرۆڤ و دووركەوتنەوە لە مرۆڤی بەرامبەر دەكرێ دنیایەك شت بڵێین. كۆڕۆنا كۆتایی تیۆرەكان بوو، تیۆری كۆتایی مێژوو كە فۆكۆیاما بانگەشەی بۆ كرد بوو بە مێژوو. كۆتایی تیۆری پێكدادانی شارستانیەتیەكان بوو كە هانتیگتۆن بانگەشەی بۆ دەكرد، هەموو شارستانیەتییەكان پێكەوە چونە بەردەم تابوتی مەرگ‌و كۆڕۆنا لەناو هەموو شارستانیەتەكانی ئەم هەسارەیە گۆڕستانی دروست كرد. كەواتە گونجاوە بڵێین ڤایرۆسی كۆڕۆنا كۆی تیۆرو بڕیارو بۆچونەكانی ناو مرۆڤایەتی ‌و دەوڵەتانی كۆتایی پێهێنا‌و دەبێت قسە لە مرۆڤایەتیەك بكەین لەدوای كۆڕۆنا؟ كۆڕۆنا گوتی ئەی مەغرور بە سنورە قایمەكان‌و جبەخانە‌و چەكە ئەتۆمیەكانت مەنازە، بەهێزی ئابوری‌و فەرهەنگی و بازرگانیەكەت مەنازە، بە سیستەمی سیاسی‌و حكومەت‌و دەوڵەتەكەت مەنازە، چونكە هێزی باڵای دیكە هەن، دێت‌و سنورەكەت ئاسان دەبڕێ‌و چەكە ئەتۆمی‌و سەربازەكانت دەبێت لەبەری ڕا بكەن. كۆڕۆنا سنورەكانی بڕی‌و مانایەكی بۆ هیچ سنورو دەروازەیەك نەهێشتەوە، بەڵام رێك پێچەوانەكەشی كرد، واتە هەموانی ناچار كرد بگەڕێنەوە بۆ سنور دانان‌و داخستنی سنورو دەروازەكان لەبەرامبەر ئەوانی دیكەو خۆ خستنەوە ماڵ. كۆڕۆنا سنورەكانی تێكشكاند، كۆڕۆنا سنورەكانی قایم كرد؟. سنوری گڵۆباڵی تێكشكاند‌و بەهەموو هەسارەی زەوی‌و مرۆڤایەتیدا بڵاوبویەوە، بەڵام سنورە لۆكاڵیەكان وناوچەیەكانی پتەو قایم كرد‌و مرۆڤی بێ سنوركردەوە بە لۆكاڵی كە لەمێژودا بەمجۆرە مرۆڤ نەبۆتەوە لۆكاڵی. بۆچی جەخت لەوە دەكەمەوە كە بڵێم(كۆتایی مرۆڤ؟)، چونكە كۆڕۆنا نەهات پەلاماری شارستانیەتێك، ناوچەیەك، یان شوێنێكی دیاریكراو بدات..كۆڕۆنا راستەوخۆ پەلاماری مرۆڤیدا. تەنانەت ناڕاستەوخۆش نیە، رێك‌و راست و بە ئاشكرا پەلاماری مرۆڤی داو كوشتی. كۆڕۆنا نایەت ئازارێكی راگوزەری مرۆڤ بدات، بەڵكوشەڕی مەرگی لەگەڵ دەكات. ئەمەش ئەم دیدە لای ئێمە تۆختر دەكاتەوە كە تیۆری كۆتایی مرۆڤ بڵێین. بەڵام ئایا مرۆڤ كۆتایی دێت؟ ئایا مرۆڤ هێندە زوو تەسلیم دەبێت؟ هەر ئەم مرۆڤە توانی تاعون‌و سیل تێك بشكێنێت. دەیان جەنگ‌و دیاردەی توندی سروشتی تێپەڕێنێت. مرۆڤ تا ئەم ساتەوەختە بەرگەی مانەوەی گرتووە. لە ململانێی توندیش دایە لەگەڵ كۆڕۆنا‌و گومانم نیە سەریشدەكەوێت، وەك چۆن مرۆڤ ئێستا لەدژی شێرپەنجەش لە جەنگێكی سەخت دایە. مرۆڤ بێ دەردو بێ نەخۆشی‌و بێ كەموكورتی نابێت، ئەمە بنەڕەتی ژیانی هەر مرۆڤێكە، بەڵام قسەكردن لەسەر كۆڕۆنا پانتایەكی فراوانترو قوڵترو جدی ترە. هەڕەشەی كۆڕۆنا بەرامبەر ژیان‌و مانەوەی مرۆڤ هێجگار جددیە.  كۆڕۆنا پەلاماری روەك‌و ئاژەڵ و گیان لەبەری دیكەی نەدا، رێك‌و راست دەیەوێت مرۆڤ كۆتایی پێ بهێنێت. مرۆڤیش نەك هەر دەمێنێتەوە بەڵكو دوای سەركەوتن بەسەر كۆڕۆنادا دەگەڕێتەوە بۆ هەمان غروریەتی پێشووی. بەڵام ئەمەش ئەم تیۆرە بەتاڵ ناكاتەوە كە هەمیشە مەترسی كۆتایی مرۆڤ هەیە. وەك چۆن دین گەورەترین كار لەسەر تیۆری كۆتایی ژیان‌و مرۆڤ دەكات، بەڵام دین جیاوازیەكەی ئەوەیە لەدوای كۆتایی ژیان‌و مرۆڤ لە ئێستادا، ژیان‌و مانەوەیەكی دیكەی ئەبەدی دەبەخشێتە مرۆڤ. كۆڕۆناو هاوئاوازەكانی هەرگیز مژدەو بەڵێنی لەمجۆرە بە مرۆڤ نادەن. 

د. سەردار عەزیز  پیش ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارە بە ئەرێ یان نەرێ بدەینەوە، لەوە گرنگتر ئەوەیە ئەو چوارچێوەیە بزانین کە ئێمە تیایدا بیر لە پرسێکی وەها دەکەینەوە؟ ئەگەر کەسێک لە ئێستای کوردستاندا بیەوێت وەڵامی پرسیارێکی وەها بداتەوە، بە ئاگایی و بێئاگایی ئەوەی ڕێچکە یان میتۆدۆلۆجی وەڵامەکەی دادەڕێژێت ئەوەیە ئایا چۆن وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە کە لە قازانجی نەیارەکەم نەبێت. بۆ نمونە، ئەگەر من لە بەرەیەک بم، کە لە سودیەتی بڵێت هەرێم مەترسی لە سەرە، ئەوا وەڵامەکە بە ئەرێ دەدەمەوە، ئەگەر بە پێچەوانەوە لە بەرەیەک بم کە لە قازانجی بێت بڵێت هەرێم مەترسی لە سەر نیە، ئەوا داکۆکی لە نەبونی مەترسی دەکەم. یەکەم قوربانی ئەم جۆرە وەڵامە ڕاستییە. یانی یان بە ڕاست مەترسی هەیە یان نا، بە هیچ شێوەیەک ئەم پرسیارە وەڵام نادرێتەوە. بۆیە بە گشتی وەڵامەکان بە هیچ شێوەیەک جێگای بایەخ نین. دیارە ئەمە پەیوەندی بە هەستیاری و گرنگی پرسەکەوە نیە، ئەوەی ئەمڕۆ زاڵە لە کوردستان، دووبەرەکی و شەڕی یەکترە، نەک بیرکردنەوەی زانستی و سەردەمیانە بۆ تێگەیشتن لە پرسێکی ئاڵۆزی وەک ئاسایش. بەم پێیە دەبێت خۆمان لە ئەو جۆرە وەڵامانە  بە دووربگرین.  کەواتە دەبێت چۆن وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە بەبێ ئەوەی ببین بە بەشێک لەو کۆئامێری زەبەلاحی کینەسازییە کە باڵی بە سەر دۆخی گشتیدا کێشاوە؟ یەکەم، دەبێت لە پێودانگێکی گشتیدا بیر لە ئاسایش بکەینەوە. ئایا دەوڵەت و حکومەت و سیستەم چ جۆرە پەیوەندییەکیان لە گەڵ ئاسایشی بونی خۆیاندا هەیە؟ بۆ هەموو یەکەیەکی سیاسی دوو جۆری گشتی لە مەترسی لە ئارادایە، مەترسی لە ناوەوە، لە گەڵ مەترسی لە دەرەوە. دیارە ئەم دووجۆرە بە هیچ شێوەیەک دابراونین لە یەکتر. بەڵکو لە زۆرئاستدا یەکتر تەواودەکەن، چونکە دۆخی ئاسایی سیستەمی نێودەوڵەتی ململانێ و پشێوی و هێز و ترسە. دووەم، هەرگیز ئاسایشی  هیچ هێزێک یان دەوڵەتێک، نە بەتەنها دابین دەکرێت و نە دابڕاوە لە ئەوانیتر. ئاسایش هەمیشە تێکهەڵکێشراوە. کاتێک وڵاتێک توشی قەیران دەبێت، هەموو وڵاتانی تری پەیوەست پێوەی، دەستوبرد دوو پرسیار لە خۆیان دەکەن، ئایا قەیرانی ناوخۆی ئەوە وڵاتە چ مەترسییەکی هەیە، لە هەمانکاتدا چ دەرفەتێک دەخولقێنێت؟ لە سەر ئەم دوو بنەمایە وڵاتان هەڵوێستیان لە ئەوانیتر دەگرن. سێیەم، سیستەمی نێودەوڵەتی، جێگای بۆشایی تیادانابێتەوە. کاتێک لە جێگایەک بۆشایی دروست دەبێت، ئەوا هەموو ئەو پرسیارە لە خۆیان دەکەن، ئەگەر من پڕی نەکەمەوە، کێ پڕیدەکاتەوە، ئایا ئەو کێیە چ کاریگەرییەکی لە سەر من دەبێت؟ لە ئەنجامی ئەمەدا پیشبڕکێ دروست دەبێت بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی. چوارەم، سیستەمی جیهانی و دۆخی سیستەمی جیهانی و سیستەمی هەرێمی هەموو کاریگەریان هەیە لە سەر داڕشتنی سیاسەتی ئاسایشی ناوچەکان. جۆری سیستەمی جیهانی ئێستا لە ڕاگوزەریدایە، ئەگەری زۆرە بەرە دوو یان فرە جەمسەری بڕۆین، ئەمەش کاریگەری دەبێت لە سەر ڕەفتاری وڵاتان لە گەڵ یەکتردا. با بۆ نمونە تورکیا وەربگرین: تورکیا لە پەیوەست بە هەرێمی کوردستانەوە کۆمەڵێک بنەمای هەیە: یەکەم، نابێت هەرێم ئەوەندە لاوازبێت، چونکە زۆر لاوازبونی ڕەنگە ببێتە مایەی بەهێزی پەکەکە، یان بە سودی پەکەکە بشکێتەوە. دووەم، نابێت هەرێم هێندە بەهێزبێت کە بچێتە دەرەوەی هەژەمون یان کاریگەری و بەرژەوەندی سیاسەتی تورکیاوە. بۆیە دەبێت جۆرێک لە قەیرانی ئیدارەدراو بونی هەبێت. سێیەم، لە پەیوەست بە عێراقەوە، هەرێم دەتوانێت پارسەنگی عێراق بێت کاتێک لە ململانێی هەرێمیدا، عێراق لە بەرەی تورکیا نیە بەڵکو لە بەرەی ئێرانە. چوارهەم، هەرێم نابێت هێندە سەربەخۆبێت کە ببێتە مایەی ئەوەی کە هانی ئەوانیتریش بدات یان ببێتە پشتیوان بۆ ئەوانیتری کورد. بۆیە پشتگیری لایەک یانی هەبونی دوو لایەنە، کە زەمیەن دەسازێنی بۆ ئیدارەدانی ئیمپراتۆریی لە گەڵ پەراوێزدا. دەکرێت هەموو ئەمانە لە ڕوانگەی ئێرانیشەوە پەیڕەو بکرێت کە لە زۆر ئاستدا، بە شێوازی جیاواز، بەڵام هاوئامانجە لە گەڵ تورکیادا. لە هەبونی قەیران، پەرتیی، دەستوەردان، سنوردارکردن، هاوسەنگی هەرێمی و زۆر بواری تریش. کەواتە هەمیشە وڵاتانی تر بەهانە و بەرژەوەندییان هەیە لەوەی کە چۆن هەرێم بەڕێوەبچێت لە زۆر ئاستدا. جا ئەگەر هەرێم نەتوانێت جۆرێک لە ئیدارە یان هاوسەنگی لە گەڵ ئەم سیاسەتانەدا دروست بکات ئەوا هەمیشە دەبێت سوتماکی ستراتیژەکانی ئەوانیتر.  وەک لە جێگای تردا بە درێژی باسمانکرد، هەرێم دۆخی تایبەتی پاش جەنگی سارد دروستیکرد. بە گۆڕانی سیستەمی جیهانی ئەم دۆخە دەگۆڕێت. یەکێک لە گۆڕانکارییەکانە ئەوەیە، ئایا دەتوانێت بە هەماهەنگ لە گەڵ ئەوانیتردا ئاسایشی خۆت دابین بکەیت و ببیت بە بەشێکی لە دابینکەری ئاسایش بە تایبەتی بۆ زلهێزە ڕۆژئاواییەکان؟ ئەمەیە کە بلاخارست ختۆکەی دەدات.

پەیكار عوسمان کێشەی ئێمە بیناکە نیە، بناغەکەیە. ژیانی تەندروست، ئەوەیە کە بناغەیەکی نەگۆڕو هاوبەش هەبێت، بۆ کۆمەڵێ هەیکەل و بینای جیاواز. یەعنی شتەکان لە دووە دەست پێبکات نەك لە یەکەوە. یەك ئەبێ مرۆڤبوون و بناغەکەبێ و بینا جیاوازەکانی لەسەر هەڵچنین. بەڵام کێشەکە ئەوەیە، ئێمە دوو ئەهێنینە شوێنی یەك و یەکسەر لە بیناکەوە دەستپێکەین و بناغەکەمان نیە. ئا لێرەشەوە، ئیتر ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەنوسمان هەیە، بەڵام بەبێ مرۆڤبوون و بناغە ئەخلاقییەکە. سیاسەت و بەڕێوەبردنمان هەیە، بەڵام بەبێ مرۆڤبوون و بناغە ئەخلاقییەکە. مۆزەف و پۆلیس و نوسەرو مەلاو بازرگان و هونەرمەندمان هەیە.. بەڵام مرۆڤ خۆیمان نیەو بە قەولی هێمن (هەموو شت زۆرەو بەنی ئادەم کەم). سەیرکە هەموو خۆپیشاندانێك، ئەم پرسیارە سەرهەڵئەداتەوە: ئەرێ ئەو چەکدارەی کە خۆی قوربانییەو دینارێك لە گیرفانیدا نیە، بۆچی لە کاتی خۆپیشاندانی موچەدا، وا بە ڕقەوە، لە خۆپیشاندەران ئەدات؟ وەڵامەکەی زۆر سادەیە، چونکە ئەو یەکسەر پۆلیسە، نەكئەوەی مرۆڤێکی پۆلیس بێت و بناغەکەو فلتەری یەکەمی هەبێت! یان بۆچی نوخبەی دەسەڵاتدار، لەکاتی قەیرانداو بۆ چارەسەری دۆخەکە، دەست بۆ هەموو شتێك ئەبەن، جگە لە قاسەو گەندەڵییەکانی خۆیان؟ وەڵامەکەی ئەوەیە، ئەوان مرۆڤی گەندەڵ نین، هەر تەنیا گەندەڵن. ئاخر "مرۆڤ"ی گەندەڵ، سنوری هەیەو لە شوێنێکدا، هەر ئەوەستێ. بەڵام بەتەنیا گەندەڵیی، خۆی ناتوانێ خۆی بوەستێنێ! یان بۆچی ململانێمان تا ئەوپەڕی ترازان ئەڕواو ئەوەی خۆمان بە خۆمانی ئەکەین، هاوشێوەی ئەوەیە کە دوژمن پێمانی ئەکات؟ چونکە لەڕاستیدا ئەوە مرۆڤەکان نین کە ململانێ ئەکەن، ئەوە بۆمبەکانی ڕقن و بە یەکتردا ئەتەقنەوە. ئاخر مرۆڤ هەرچەن جیاوازو ناکۆکبێ، وا ململانێ ئەکا، کە لە مرۆڤبوون نەپچڕێ. چونکە ئەوەی کە لە مرۆڤەکەی خۆی ئەپچڕێ، ئیتر ناتوانێ لەگەڵ مرۆڤەکانی تردا گفتوگۆبکاو پێك بێتەوە. ئا لێرەوەیە کە سیاسەت و ململانێ ی ئێمە، یەکسان ئەبێتەوە بە ڕق و جنێودانیش ئەبێتە فەزیلەتی سیاسی! جیاوازیی بۆئەوەیە کە بکەوینە تەنیشتی یەك و فرەیی و ڕەنگاوڕەنگی دروستبکەین، نەكئەوەی دوو دوو، بکەوینە بەرامبەری یەك و شەڕەکەڵەشێرو دەمارگیری تۆخکەینەوەو دنیاکە ڕەشوسپی بکەین. لەڕاستیدا زۆرینەی ئەوەی کە بە ناوی جیاوازیی فیکرییەوە ئەگوزەرێ، ڕقهەڵڕشتنە نەك فیکر دەربڕین. چونکە شتەکە گفتوگۆیەك نیە لەگەڵ ئەودا، بەڵکو شەڕێکە لەگەڵ ئەودا. کە شتەکەش لە گفتوگۆ پچڕا، یەعنی لە فیکرێتیش پچڕاوەو بووە بە ڕق. ئەوەشی کە بوو بە ڕق، ئیتر فیکر نیە. جا جووتدژەکانی ئێمە، موعارەزەو دەسەڵات، دیندارو مولحید، کوردایەتی و دژەکوردایەتی.. بەم ڕۆژگارە، بە جەوازی تەزویری فیکرەوە، ڕق ئاودیو ئەکەنە ناومانەوە!    مرۆڤبوون خۆی ئامانجەو ماباقی شتەکان وەسیلەیە.کاتێ ئەمە هەڵئەگەڕێتەوەو وەسیلەکان ئەبنە ئامانج، ئیتر مرۆڤ خۆی ئەبێتە وەسیلە. مەسەلەن ئەبێتە وەسیلەی گەرمکردنی هەواڵ و زیادکردنی لایك! ئا لێرەشدا ئیتر جگە لەوەی مرۆڤ غایبەو خۆیت نیە، ئەو شتانەش کە هەتە لەڕاستیدا هیچیانت نیە. چونکە بوونی ڕاستەقینەی ئەوانیش لەوەدایە کە وەسیلەبن و بیناکەبن، نەكئەوەی ئامانج و بناغەکەبن. کە "بناغەکەو مرۆڤبوون" هەبوو، ئیتر مرۆڤ خۆی هەیەو کە خۆشی هەبوو، ئیتر شتەکانیشی بە ڕاستەقینەیی هەن. بەڵام ئەو کاتەی کە مرۆڤ خۆی نیە، ئیتر شتەکانیش تەنیا بە ڕووکەش هەن و هیچ شتێك لەناو مانای خۆیدا نیەو هەموو شتێك لە بەتاڵی و بێ ماناییدایە.  ئەگەر مەوزوعەکە ڕەبت بکەینەوە بە دەستورەوە. دەستور بناغەیەکی باشە بۆ سیاسەت و کۆمەڵگاو حکومڕانی.. بەڵام ئێمە کێشەی بناغەکەی ترمان هەیە، کە ئەبێتە بناغە بۆ دەستوریش و ئەگەر ئەو نەبێت، دەستوریش وەکو هەموو شتەکانی تر، ئەبێتەوە بە ڕووکەشێکی بێ مانا. یەعنی تا مرۆڤبوون نەکەینە بناغەو خودی مرۆڤ دروست نەکەینەوە، شتەکان ناچنە ناو مانای خۆیان و دەستور هەشبێ هەر لەناو بێ ماناییدا ئەبێت. مرۆڤیش هەر بەوە دروستئەبێتەوە، کە ڕقەکانی کۆتایی پێبێنێ و بیرکردنەوەکانی دەستپێبکات. ئاخر تا ڕقەکان کۆتایی نەیەن، بیرکردنەوەکان دەستپێناکەن و تا بیرکردنەوەکانیش دەستپێنەکەن، ڕقەکان کۆتایی نایەن. مرۆڤ هەر بەوە خۆی بەدەست دێنێتەوە، کە شەڕەکانی لەگەڵ "دەرەوەو ئەو" کۆتایی پێ بێنێ و شەڕەکانی لەگەڵ "ناوەوەو خۆی" دەستپێبکات. ئێمەش هەر بەوە خۆمان لەدەستداوە، کە خەریکی هەموو شەڕە ناپێویستەکانی ئەم دنیایەین، کە هەر بەڕاستی شەڕن و خێرێکیان تێدانیە. تەنیا ئەو شەڕە ناکەین، کە هەر بەڕاستی خێرەو ئازادی و هۆشیاری و ئاشتی ئێمەیە.  ئەگەر مرۆڤ نەچێتەوە ناو مرۆڤبوون و مانا ڕاستەقینەکەی خۆی، سیاسەتیش ناچێتەوە ناو وەزیفەو مانا ئەخلاقییەکەی خۆی. کاتێکیش کە سیاسەت لەمانا ئەخلاقییەکەی خۆی ئەپچڕێ، ئیتر ئێمە پێویستمان بە گرێدانەوەیەکەو "نەوشیروان مستەفا"ش، وەکو ئەو خاڵی گرێدانەوەیە گرنگبوو. نەكئەوەی مەسەلەکە ئەوەبێ، کە کابرا سەرکردەیەکی گەورەی ئێمەیە یان نا.  تۆ بتەوێ و نەتەوێ، ئەو یەکێکە لە ناوە گەورەکانی مێژووی ئێمە، لە پاڵ ناوە گەورە "تەقلیدییەکانی" تردا. بەڵام لەوێدا کە ئەیەوێ ئەخلاق بکاتەوە بە بناغەی سیاسەت، ئیتر ئەو "ناتەقلیدییە"و تەنیا ناوێکی گەورەی ناو میژوو نیە، بەڵکو ئومێدێکی گەورەشە بۆ ئێستاو ئایندە. ئەوەشی کە دوای مردنی ڕوویدا، ئەوەبوو کە بە هەڵەی هەمووان و "ڕەنگە خۆشی"، گومان و لێڵی کەوتە لەسەر جانبە ناتەقلیدییەکەی و ئیتر ئەویش خرایەوە ناو قەفەسی مێژوو و لەوێدا وەستێنراو لەکارخرا. نەهێڵرا بپەڕێتەوە بۆ ئایندەو هێشتا بجولێ و کارابێت! یەعنی کاتێك تەقلیدی سیاسەتی ئێمە، بریتییە لە نەریتی خێڵەکی و پەیوەندی خوێن. وە بریتییە لە بازرگانی و کۆکردنەوەی موڵك و پارە، نەوشیروان لەوێدا ناتەقلیدییە، کە "لە ژیانیدا" خۆی لە تۆزی ئەو دوو تەقلیدە سیاسییە ئەتەکێنێ. بەڵام لەوێدا ئەبێتەوە بە سەرکردەیەکی تەقلیدی، کە "دوای مردنی" لەو دوو تەقلیدەوە ئەگلێنرێ و تۆزاوی ئەکرێ. لە هەردو حاڵدا، ئەو نە شایەنی کوشتنە، بە تەقدیس و بە بتکردن. نە شایەنی کوشتنە، بە شەیتاندن و نابووتکردن. گرنگە ئەو و ئەوانیتریش، لە چەلەحانێ ی هەردو کوشتنەکە ڕزگاربکرێن و ببرێنە ناو بیرکردنەوەو گفتوگۆو ڕەخنە، بۆئەوەی بێنەوە ناو ژیان. ئەوان شایەنی ڕێزن و ڕێزی ئەوانیش، لە حەقیقەتی ئەواندایەو حەقیقەتی ئەوانیش، نە لە تەقدیسدایەو نە لە شەیتاندن، بەڵکو لەو نێوانەدایە. بە دیاریکراوی لە هاوسەنگی و هۆشیاریی ئێمەدایەو لە پیاهەڵدان و داکوتیندا نیە، کە هەردوکی عاتیفەیەکی کوێرەو حەقیقەت نابینێ. کە هەردوکی کەرەستەی شەڕەو ئیتر بتێکت هەیە، یان شەڕی بۆ ئەکەیت، یان شەڕی لەگەڵ ئەکەیت. لەکاتێکدا لە بیرکردنەوەو گفتوگۆو ڕەخنەدا، بتێك لەئارادا نامێنێ تا شەڕێك لەئارادابێت. بەڵکو ئیتر مامەڵە لەگەڵ مرۆڤێکدا ئەکرێ و مرۆڤیش شەڕی ناوێ، ناسین و تێگەیشتنی ئەوێ.

ئارام جەمال ئەگەر سەیری جوگرافیای دابەشبوونی کاندیدەکان بکەین لەسەر ئاستی هەژدە پارێزگاکەی عیراق، دەبینین کەمترین ژمارەی کاندید لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (هەولێرو سلێمانی و دهۆک)دایە، بەم شێوەیەی خوارەوە: 🔻 پارێزگای هەولێر • بە (٣ بۆ ٤) کاندید یەک کورسییان بەردەکەوێت. • لە کۆی (٥٣) کاندیدی (٤) بازنەکەی هەڵبژاردنی پارێزگای هەولێر : - (٨) کاندیدیان تاکەکەسییەو رێژەکەی دەکاتە (١٥٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە.. - (٤٥) کاندیدیان سەر بە حزب و هاوپەیمانێتییەکانن، کە رێژەکەی دەکاتە (٨٥٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە. - (١٨) کاندیدی ئافرەتەو هەر بازنەیەکی هەڵبژاردن (٤ بۆ ٥) کاندیدی ژنی بەردەکەوێت..   🔻 پارێزگای سلێمانی - بە (٣ بۆ ٤) کاندید یەک کورسییان بەردەکەوێت. - لە کۆی (65) کاندیدی (٥) بازنەکەی هەڵبژاردنی پارێزگاکە : (17) کاندیدیان تاکەکەسییەو رێژەکەی دەکاتە (٢٦٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە. (٤٨) کاندیدیان سەر بە حزب و هاوپەیمانێتییەکانن، کە رێژەکەی دەکاتە (٧٤٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە. - (٢٤) کاندیدی ئافرەتەو هەر بازنەیەکی هەڵبژاردن (٤ بۆ ٥) کاندیدی ژنی بەردەکەوێت..   🔻 پارێزگای دهۆک - بە (٢ بۆ ٣) کاندیدو نیوێک یەک کورسییان بەردەکەوێت. - لە کۆی (٢٨) کاندیدی (٣) بازنەکەی هەڵبژاردنی پارێزگاکە : (٨) کاندیدیان تاکەکەسییەو رێژەکەی دەکاتە (٢٩٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە. (٢٠) کاندیدیان سەر بە حزب و هاوپەیمانێتییەکانن و رێژەکەی دەکاتە (٧١٪)ی کۆی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکە. (٧) کاندیدی ئافرەتەو هەر بازنەیەکی هەڵبژاردن (٢بۆ ٣) کاندیدی ژنی بەردەکەوێت.. کەمی ژمارەی کاندیدانی پارێزگاکانی هەولێرو سلێمانی و دهۆک چەند ئاماژەیەکی لێدەخوێندرێتەوە: ١) نیشانەی تێگەیشتنی حزب و هاوپەیمانێتییەکانی هەرێمی کوردستانە لە سیستمی هەڵبژاردنە تازەکە، ٢) حزب و هاوپەیمانێتییەکانی هەرێم نایانەوێت دەنگەکانیان بەسەر ژمارەیەک کاندیدی زۆردا بڵاوببێتەوە. ٣) ژمارەی کاندیدی تاکەکەسی کەمەو بەمەش دەنگەکانیان بڵاونابێتەوەو دەرفەتی دەرچونیان زۆرتر دەکات ئەگەر هەماهەنگی لە نێوانیاندا هەبێت. ماوەتەوە بڵێم ئەگەر لەماوەی کورتخایەندا یەکێک لە دەرهاویشتەکانی سیستمی هەڵبژاردنی تازە (یەکدەنگی نەگوێزراوە SNTV) ئەوە بێت کە ژمارەی کاندیدەکان لە هەڵبژاردندا کەمبکاتەوە (سەیری گرافیکی خولەکانی هەڵبژاردنەکانی عێراق بکە)، ئەوا لەمەودای دووردا ئەم سیستمە تازەیە بەوەشەوە ناوەستێت و لە چەند خولێکی دیکەدا، ژمارەی حزبەکانیش کەمدەکاتەوەو لە کۆتاییدا سیستمێکی دوو یان سێ حزبی دەهێنێتە ئاراوە، دیارە ئەمەش پەیوەندی بە سروشتی خێزانی سیستمی هەڵبژاردنی زۆرینە/فرەییەوە هەیە، کە سیستمی هەڵبژاردنی "یەکدەنگی نەگوێزراوە"یەکێکە لە ئەندامانی ئەو خیزانە..

رێبوار کەریم وەلی کێشەی جەوھەری لە دەستوری پەسندکراوی پەرلەمانی کوردستان لە ٢٠٠٩ دا، پێداگریی پارتی بوو لەسەر ھەڵبژاردنی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە لایەن خەڵکەوە و، ناڕەزایەتیی گۆڕان بوو لەو شێوازە؛ "دەبێ سیستەم پەرلەمانی بێت." * یەکێتی کە ئەوکات سەرۆکایەتیی پەرلەمانی لا بوو، ھیچ لاریی لە شێوازی ھەڵبژاردنی سەرۆکی ھەرێم نەبوو، ئیسلامییەکانیش بە جێگیرکردنی ماددەی شەشی دەستور، لە پەرلەمان دەنگیان پێدا. مابۆوە کە بخرێتە ریفراندۆمەوە. * خوالێخۆشبوان تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا، لە ئەیلولی ٢٠١٢ لە دەباشان بزمارێکیان لە تابوتی دەستور دا. ئامانجی ھەردووکیان بەرزەفتکردنی پارتی و شەخسی بارزانی بوو. تاڵەبانی بۆ ھاوکێشەی بەغدا و نەوشیروانیش بۆ تەحەددا. * پارتی لە بەرامبەر دوو ساڵ درێژکردنەوەی ماوەی سەرۆکایەتیی ھەرێم، ھەم دەستبەرداری لادانی مالیکی بوو و ھەمیش رازی بوو پرۆژەی دەستور بۆ پێداچوونەوە بگەڕێتەوە پەرلەمان. تاڵەبانی گۆڵی لە پارتی و گۆڕان کرد. ھەردووکیانی وەک کەو ماڵی كرد. * دەستوری ٢٠٠٩ حازر و ئامادەیە و گۆڕانیش نەماوە رێگری لێ بکات. ئیسلامییەکانیش لە دوێنێوە رازین و، نەک گرفتیان لەگەڵ دەسەڵاتەکانی سەرۆکی ھەرێم و شێوازی ھەڵبژاردنەکەی نییە، بگرە گلەییان ئەوەیە کە بۆچی سەرۆکی ھەرێم دەسەڵاتەکانی بەکار ناھێنێت! دەمێنێتەوە یەکێتی و پارتی. * ئەزمونی دوو ساڵی رابردووی حوکمڕانیی کوردستان دەبێ کافی بێت بۆ ئەوەی کە ئەگەر لە سەرووی حکومەتەوە سەمامێکی ئەمان نەبێت، کوردستان چی بەسەر دێت.!؟ ئەمڕۆ یەکێتی باجی ئەو دەگەیە دەدات کە لە ھەڵبژاردنی سەرۆکی ھەرێم لە پەرلەمان وەشاندیان!  راستە سەمامی ئەمان دەستورە، بەڵام دەبێ دەستور پارێزەرێکی بەھێزیشی ھەبێت. * لە سبەی زووتر نییە، سەرۆکایەتیی ھەرێم دەتوانێ داوا لە پەرلەمان بکات کە دەستوری ٢٠٠٩ جارێکی دیکە بخاتەوە دەنگدانەوە و بێ ھاشوھوش، لە ماوەی چەند ھەفتەیەکیشدا بخرێتە ریفراندۆمەوە. * دەمێنێتەوە پارتی. پارتییەک کە سەرسەختترین داکۆکیکاری سیستەمی سەرۆکایەتی بوو و دەیگوت کە سەرۆکێک دەسەڵاتی نەبێ بۆ چییە؟ دەبێ ئیسپاتی بکات کە لەسەر قسەی خۆی ماوە؛ تەنانەت دوای ئەوەی کە پڕۆژەی پەسندکراوی دەستور بە ئەمری بارزانی گەڕابۆوە پەرلەمان، جێگرە پارتییەکەی سەرۆکی پەرلەمان ھەر کۆڵی نەدەدا و پێداگر بوو لەسەر ئەوەی کە گێڕاندنەوەکەی ناقانونییە! پارتی زۆرینەی پەرلەمانی لایە و ئێستاش باشترین دەرفەتە بۆ راستکردنەوەی ئەو ناقانونییەتەی کە لە زروفێکدا بەسەر پارتیدا فەڕز کرا.

سەرتیپ جەوهەر پێناچێت رێككەوتنی بودجە لەگەڵ عیراق جێبەجێبكرێت و نە هەرێم ئامادەیە نەوت رادەستبكات و نەبەغداش ئامادەیە هیچ پارەیەك بۆ هەرێم بنێرێت. پێدەچێت ئەم مانگەش موچە بەلێبڕینەوە دابەشبكرێت. گرفتەكانی ناوخۆی پارتی و گرانبونی نرخی نەوت رێگری سەرەكی جێبەجێكردنەكەن. مانگێك و 20 رۆژ تێپەڕیوە بەسەر دەنگدان لەسەر بودجەی 2021ی عیراق تا ئێستا پارە بۆ هەرێم نەنێردراوەو ئەو رێككەوتنەی لەناو بودجەدا جێگیركرا وەكوخۆی ماوەتەوە.  هۆكارەكانی جێبەجێنەكردنی رێككەوتنەكەی بەغدا هێشتا بەتەواوی روون نین، بەڵام ئەوەی دیارە یەكەمیان بەرزبونەوەی نرخی نەوتە بۆ نزیك حەفتا دۆلار، ئەمە وادەكات هەرێم بەرزەفت نەبێت و خاوەخاوی لەرادەستكردنی نەوتدا بكات. ئەوەی دووەمیان ئاراستەی هەڤرك-ی نێچیرڤان بارزانی لەحكومەت، واتە باڵەكەی دیكەی پارتی، جێبەجێنەبوونی رێككەوتنەكە بەهەلێكی باش بزانێت بۆ هەمواركردنەوەی هەموو ئەو گرێبەست و رێككەوتنانەی كە پێشتر لەسەردەمی نێچیرڤان بارزانیدا حكومەت لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت و رێگاوبان و بیناسازیی و غەیرە نەوتيدا  كردویەتی و قازانجێكی زۆر بەكۆمپانیاكان دراوە. بەتایبەت گرێبەستی ئەو كۆمپانیایانەی گوایە لەنێچیرڤان بارزانیی نزیكن بۆنمونە كۆمپانیای كار. ئەو رێككەوتنانەی پێشوو كراون بەتایبەت ئەوانەی نەوت و كارەباو هەندێ گرێبەستی دیكە، قازانجێكی ئێجگار گەورە دراوەتە كۆمپانیاكان، بەجۆرێك قەرزێكی زۆر لەسەر حكومەتی هەرێم كەوتوەو ئێستا بەپێی خەمڵاندنی سەرەتایی، نزیكەی لە 81% داهاتی هەرێم دەڕوات بۆ خەرجی دەرهێنانی نەوت و دانەوەی قەرزی كۆمپانیاكان! لەو پێداچونەوانەش رەنگە هەندێ كۆمپانیا دووربخرێنەوەو دواتر گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای دیكە بكرێت كە دیارن نزیكن لەكێ‌! لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نوێ‌ لەئابی 2019 بارودۆخی لایەنگرانی نێچیرڤان بارزانی لەناو حكومەتی هەرێم لەكار دووردەخرێنەوەو فشاریان لەسەرە، لەشوێنی ئەواندا كادری دیكەی پارتی نزیك لە مەسرور بارزانی دادەنرێن. ئێستا گروپی نێچیرڤان بارزانی لەناو پارتی و لەناو حكومەت، وەك ئۆپۆزسیۆنی ناو پارتی خەریكە ناودەربكەن و جگە لەخۆیان ناڕازییەكانی دیكەی ناو پارتی لەدەوریان كۆدەبنەوە.

زانا تۆفیق بەگ لە دوای ڕاپەڕینەوە هەرێمی كوردستانو کورد خاوەنی  دەزگایەكی میدیای سەربەخۆ نیە، كە تەعبیر بێت لە دروستكردنی میدیایەكی ئازاد و شەفاف. دونیای ڕۆژنامەوانی كوردی وەكو بازاری عوكازی عەرەبی لێهاتووە، لەم بازاڕەدا ئەگەر خودا پێداو  بێت دەتوانی مامەڵە بەهەموو دەزگاو كارمەندەكانیەوە بكەیت بەخواست و ئارەزووی خۆت ئاڕاستەیان بكەی، بێ گوێدانە عورفی كۆمەڵایەتی و ئادابی گشتی و ئاسایشی نەتەوەیی و ئاشتی كۆمەڵایەتی . چركەساتی خۆ سوتاندنی گەنجێكی كوردی ڕۆژهەڵات  لەبەردەم چەند مایكێكی كەناڵی ڕاگەیاندنی حیزبە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان، جارێكی تر بەڵگەی ئەوەیە كە ،  كاری میدیایی لە هەرێمی كوردستاندا وەكو بازاڕی شێواوی لێهاتووە بەهۆی زۆری پارەی نامەشروع و ململانێی نا ئەخلاقی لایەنە سیاسیەكان لەڕێگای ماسك میدیاوە ئەوە دەرئەنجامەکەیەتی.  ئەوەی ئەمڕۆ بینیمان بەرهەمی ئەو بێ پرنسیپ و بێ مۆڕاڵییەی  میدیاو  پەیامنێرانی ناپرۆفیشناڵە كە بوونە هۆی هاندانی خۆسوتاندنی ئەو گەنجە. تا ئەم چرکە ساتە ڕووداوێکی كورت و ئاسایی نیە، واتە تەنها كاڕێكی خۆكوژی نیە، چونكە ئەمە یەكەم جارمان نیە لەسەر كەناڵەكانی میدیای (بیستراو، بینراو، خوێنراو) ئەم كارەساتانە ببینین، واتا چركەیەك تێناپەڕێت بەریەككەوتنێكی بەردەوامان نەبێت، لەگەڵ ئەم جۆرە ڕووداوە تراژیدیانەدا. لەدوێنێدا كوشتن و سوتاندنی سێوان، پاشان كوشتنی پیاوێك بە چەقۆ لەلایەن  ژنەكەیەوە لە شارەزوور....هتد، دواتر هەموو ئەمانە دەگوازرێتەوە بۆ سەر توڕەكۆمەڵایەتیەكان بەشێوەیەكی گشتی هەموو كەس و ئەوانەی لەخوار هەژدە ساڵانەوەن ئەم بابەتە دەبینن کە بەپێی یاسا قەدەغەیە چۆنکە هۆکاری نەرێنی لەسەر بیرکردنەوەی نەوەجەوانان بەجێ دێهڵێت.  بەداخەوە بەشێكی پەیامنێران و رۆژنامەنووسان بۆ  بەرژەوەندی تایبەت و خۆدەرخستن ئەم  كورتە ڤیدۆو وێنانە بڵاودەكەنەوە یان ئەوەی لە هە مووی کارەساتبارتر ئەوەیە لەکاتی مەرگی کەسێکدا بەمایکێکو کامێرەیەکەوە دەچێتە بەردەم خاوەن پرسەکە دەڵێ شعورت چیە ؟ هەموو ئەم كارەساتانەی كە ڕۆژانە بەبێ خواستی خۆمان لەسەر شاشەی تیڤیەكان دەیانبینین بەبێ سانسۆر،جۆرێكە لەو پاشا گەردانیە كە دونیای  ڕۆژنامەوانی و میدیای كوردی گرتۆتەوە . بنەمای  میدیا لە هەرێمی كوردستاندا ئێجگار قەیران ئامێزە پڕە لە گرفتی جۆربەجۆر. كۆمەڵگای كوردی تەنها لە كایەی سیاسیدا تووشی داڕمان نەبووە بەڵكو لەگشت سێكتەرەكانی ژیاندا تووشی داڕزانێكی گەورە هاتووە، ئەم كۆمەڵگایە خاوەنی هیچ چەكێكی خۆپاراستن نییە لە بەرامبەر دوژمنەكانیدا، وە بەشێكی شێواندنی كاری میدیا و  ڕاگەیاندن جگە لە بێ توانای خۆیی ، دەگەڕێتەوە بۆ دوژمنەكانی كورد كە دەیانەوێ بە هەموو جۆرێك لە ڕێگای سۆشیال میدیاوە كۆمەڵگای كوردی لە بنچینەوە هەڵتەكێنن،  بەدەیان سایت و دەزگای مەشبوهیان دامەزراندوە، بۆ كڕینی ویژدانی چەندین خەڵكی خاوەن كەفائەت لە پێناو تێكدانی شیرازەی كۆمەڵگای كوردی  .  بەهۆی ئەم میدیا نا پیشەیانەوە تا ئێستا توانیویانە ئەنجامێكی گەورەبەدەستبهێنن بەتایبەتی لە ڕووی تێكشاندنی سایكۆلۆجیەتی تاكی كوردەوە،  ئەوەش بەهۆی  ڕووماڵکردنی لەم جۆرە پەخشانە  لەڕێگای دەزگای ڕاگەیاندنەکانەوە  ، بوونی خەڵكانی نا پیشەیی لەناو دەزگاكاندا بەتایبەتی کاتێك کە ڕووماڵی ڕووداوێك دەکەن  نازانن تاچ ئەندازەیەك ئەركی و پیشەی ئەوانە یان نا . باشترین نمونە کەیسی ئەو گەنجە بوو  کە زۆر خەم ساردانە ، بەبێ ئەوەی بەشێك لەوانەی كە لە شوێنی ڕووداوە  خۆكۆژییەكەدا وەستابوون  هیچ بەرگریەك یان هەوڵی ڕاگرتنی ئەو گەنجە بدەن كە ئەو كارە نەكات . یان بە دروستكردنی دەیان كەسی بەكرێگیراو لە هەرێمی كوردستاندا بۆ  تێکدانی پەروەردەی کۆمەڵگا لەڕێگای سیستەمی تەکنەلۆجیاوە کە کورد هەتا ئێستاکە لە قۆناغەکانی سەرەتایدا یە  .  بەداخەوە كۆمەڵگای كورد خاوەنی هیچ زانست و مەعریفەیەك نیە تا بتوانێت بیكاتە كەرەستەی بیركردنەوە بۆ   بەرگری لە خۆی بەتایبەتی دژی ئەو تەکنیکەی کە  دوژمنەكانی لە بەرامبەر  تێکدانی فەرەنگە و پەروەردەیی تاکدا بەکاری دەهێنن. کوردهەموو تواناکانی خۆی خستۆتە خزمەت ناشرینکردن  و بێ هێزکردنی یەکتری کە ئەمە بەشێکی کێشەکە.   

فەرحان جەوهەر  ئەم ناونیشانەی سەرەوە یەک لەو دەیان رستە و سەتان وشانە بوو، کە  بلاسخارت نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ عیراق لە کۆنفڕانسی یەک ریزی و پرسی دەستوورلە زانکۆی کوردستان ئاراستەی بەرپرسان و گەلی کوردستانی کرد ، کۆی وتارەکەی بلاسخارت پڕاو پڕبوو لە ئامۆژگاری و هۆشداری بۆ هەرێم و هەموو لایەنە سیاسیەکان ،  پێی گووتن ، گەر یەک ریزو یەکگرتوو نەبن ، هیچ زەمانەتێک نییە ، ئەم قەواریە تا هەتایی بەردەوام بێت ، هیچ جار نەبوو نەتەوەیەکگرتووەکان بەم شێوە بێ پێچ و پەنایە و بەئاشکرا لەبەردەم میدیا و بەکراوەی ئەم جۆرە گوتارە ئاراستەی هەموو هێزو لایەنی سیاسی بکات . ئەگەر خوێندنەوەیەکی واقعی و دوور لە هەست و سۆز بۆ ئەم قسانەی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بکەین ، دەرەنجامێکمان دەداتێ کە هەرێم لەبەردەم مەترسییەکی گەورە دایە ئەویش نەمانی ئەم واقعەیە ، بۆ بە روونی بە ئێمەی گوت نابێ چیتر دوو زۆنی سەوزو زەرد بمێنن ، دەبێ چاکسازی لە ئابووری و ئاسایش بکرێت و هێزی پێشمەرگە یەکبخەنەوە . وتارەکە لێوان لێوبوو لە رستەو وشەی پڕمانا ، هەروەها بەزمانێک داڕێژرابووپاڵپشت بە رۆشنبیریەکی قوڵ . بە سەرکردایەتی سیاسی کوردی گوت : چیتر کاتی زۆر لەبەردەست نییە بۆ ئەنجامنەدانی ئەم پڕۆسەیە ، بلاسخارت گەلێک هۆشداری بە ئێمەدان پێی گووتین : ئەم قەوارەیە بەکەم مەزانن قوربانی و کاتێکی زۆری ویستووە تا دروست بووە ، بۆیە حەقە بیپارێزن ، یەکریزی کاری بەردەوامی دەوێت و ئەرکی سەرکردایەتییە کار بۆ ئەم یەک رێزیە بکات ، هەروەها گوتی: جێگەی سەرسووڕمان نییە ، کە خەڵک متمانەی بەوە نه‌مابێت کە پرۆسەی سیاسی لە خزمەتی ئەواندا بێت ، یان ببێتە مایەی هیچ گۆڕانکارییەک . بۆیە داوای لە بەرپرسان کرد، چیتر قسەی باق و بریق و بێ کردار بۆ خەڵک نەکەن ، چونکە دەبێتە هۆی بێ هیوابوونی خەڵک ، هەروەها دەڵێت :بەحوکمی هەڵکەوتەی جیۆپۆلەتێکی هەرێم لێتان دەخوازێت دووجار بیربکەنەوە . بلاسخارت لە وتارەکەی باسی لە تێۆری یەکێتی دژەکان کرد ، کە بەهیچ شێوەیەک جیاوازی بیرو ڕاو نابێتە هۆی بێهێزیتان ، بەڵکو سەرچاوەی هێزە بۆتان .  ئەوەی گرنگە سەرکردایەتی و لایەنەسیاسیەکان تا چەند تێڕمان و بیرکردنەوەی قوڵیان بۆ وتارەکەی بلاسخارت هەبووە ، چونکە هەموو قسەکانی ئاراستەی سەرکردایەتی و لایەنە سیاسیەکان کرد ، تا چەند ئەم قسانەی نەتەوە یەکگرتووەکان بە گرنگ و جددی دەزانن ، یان هەر وەک هەموو جار لەو گوێ بۆ ئەو گوێ تێدەپڕێت و هیچ ناکرێت ، نەتەوەیەکگرتووەکان ئەو پەڕی بەدەنگەوە هاتن و خەمخۆری خۆیان بۆ ئێمە دەربڕی ، کە ئێمە بەرژەوەندی خۆمان نەزانین ئەوان لەمەزیاتر چ بکەن. ؟

د. هەڵمەت غەریب گفتوگۆکانی نوسینەوەی دەستوورێکی نوێ بۆ هەرێمی کوردستان دووبارە هاتنەوە سەرمێزی دانوستاندنە سیاسیەکانی کوردستان. هەڵبەت گفتوگۆكانی ئەمجارە، بەبەراورد بەوانی پێشتر جیاوازتر و جدیترن. هەردوو سەرۆکایەتی هەرێم و پەرلەمان مەبەستیانە لەم خولەی پەرلەماندا مشتومڕی دەستووری هەرێم نەهێڵن وهەرێمی کوردستان بکەن بەخاوەنی دەستوورێک . ئێستا دوو سیناریۆ بۆ نوسینەوەی دەستووری هەرێمی کوردستان هەیە كە، تاڕادەیەکی زۆر لێک دوورن و پێناچێت هیچیان بەتەنیا بتوانن هەرێمی کورستان بکەن بەخاوەنی دەستوور. سیناریۆی یەکەم نێچیرڤان بارزانی و سەرۆکایەتی هەرێم پشتگیری دەکەن و بەوجۆرەیە کە هەرسێ سەرۆکایەتیەکە، هەریەکەو سێ یاساناس و راوێژکاری خۆی دیاری بکات و بەهاوکاریی سەرۆکایەتی هەرێم پرۆژەکە تەواو بکرێت. بەتایبەت ئەو بابەتانە چارەسەر بكەن کە لەنێوان هەرسێ هێزە سەرەکییەکەی هەرێمدا جێی ناکۆکین. بەواتایەكی دیكە پەرلەمان وحکومەت وسەرۆکایەتی هەرێمیش سێ کەس دیاریبکەن و پرۆژەکە ئامادەبکەنەوە و بیدەنەوە بە لیژنە کۆنەکەی نوسینەوەی دەستوور. هەرچی سیناریۆی دووەمە لەلایەن دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانەوە پشتگیری دەکرێت و ئەویش بەوجۆرەیە کە، ئەو لێژنە راوێژکارییەی کە سەرۆکایەتی هەرێم داوای دەکات دروست بکرێت و هەرچوار بابەتی جێی ناکۆکی ( کێشەی سەرۆکایەتی هەرێم، مەسەلەی دین و پێگەكەی لەدەستوور، سنوری کوردستان وناوچە کێشە لەسەرەکان، مافی پێکهاتەکان ) بکرێتە پرۆژەیەک و راوبۆچوونی هەموو هێزە سیاسییەکانی تێدا جێبکرێتەوە وبکرێت بە بناغەی کاری لیژنەیەکی نوێی دەستوری کە بەبڕیاری پەرلەمان دروستبکرێت، نەک پرۆژەکە بەسەر پەرلەماندا فەرزبکرێت. ئەم دوو سیناریۆیە ئێستا جێی گفتوگۆی لایەنەکان و دامەزراوە سەرەکیەکانی هەرێمن.  ئێستا پەرلەمان چاوەڕێی هەڵوێستی لایەنەکان وتێبینیەکانیان دەکات تاوەکو، هەنگاوە پراکتیکییەکان بۆ دانانی لیژنەیەکی نوێی دەستووری دەستپێبکات. هەرچەندە هێزە سیاسییە گەورەكانی ناوپەرلەمانی کوردستان وەک پرەنسیپ لەگەڵ ئەوەن کە لەم خولەدا پەرلەمان دۆسیەی دەستوور یەکلایی بکاتەو، بەڵام ئەمە لەڕووی كردارییەوە، لە گوتارێكی سیاسی تێپەڕی نەکردووە. ئەوەی من مەبەستمە لێرەدا بیخەمە ڕوو ئەوەیە کە ئایا ئێمە چ جۆرە دەستوورێکمان پێویستە ؟ بەر لە هەرشتێک پێویستە ئەوە بڵێین فەلسەفەی نوێی نوسینەوەی دەستوور کە ئەمڕۆ لەدنیادا پەیرەو دەکرێت، ئەوەیە کە دەستوور بۆ کەمینە دەنوسرێتەوە لە وڵاتدا نەک زۆرینە. چونکە زۆرینە دەسەڵاتدار و باڵادەستە و، هەرکات بەرژەوەندییەکانی بکەوێتە مەترسی، دەتوانێت پەنا بۆ هەموارکردنەوەی ببات. بەڵام ئەوە کەمینەیە کە ناتوانێت بە ئاسانی پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانی بکات و بیپارێزێت، بۆیە پێویستە هەرێمی کوردستانیش بەو نەفەسە دەستوور بنوسێتەوە بەجۆرێک پالپشتێکی بەهێز بێت بۆ هەموو جۆرە کەمینەیەک لە کۆمەڵگای کوردستاندا. ئەوەی پێویستە هەموومان بەدەنگی بەرز داوای بکەین و نەترسین ئەوەیە کە ئێمە دەستورێکی مەدەنیمان بوێ. دەستووری مەدەنی بەومانایەی لەچەپ تا راست لە دیندار بۆ بێ دین، لە کۆنزەرڤاتیڤێکەوە بۆ هاوڕەگەزخوازێک بە پاڵپشتی خۆی بزانێت وهەموان وەک یەک لەبەرامبەر یاساو دامەزراوەکاندا سەیربکات. هێزە ئیسلامییەکان بەتایبەت کۆمەڵی دادگەری، جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە پێویستە هاوشێوەی دەستوری عێراق، دینی فەرمی لە هەرێم بەدەق دیاری بکرێت. من پێموایە كە نابێت هەرێمی کوردستان خۆی لە قەرەی دیاریکردنی دینی فەرمی  بدات، ئەویش لەبەردووهۆکار: یەکەم: هیچ دەوڵەتێک لە دنیادا نابینین کە لەڕێگەی دەستوورێکی دینیەوە دەوڵەتێکی مەدەنی ودیموکراسیی دامەزراندبێت. دووەم:دیاریکردنی دینی فەرمی بەواتای رەتکردنەوەی فرەیی کۆمەڵگا لەڕووی دینیەوە دێت و، ئەمەش لەگەڵ سروشتی کۆمەڵگای کوردستاندا ناگونجێت کە کۆمەڵگایەکی فرەییە لەڕووی ئاینی ومەزهەبی ونەتەوەییەوە. دواتر هیچ ڕێگریەک وهیچ دژیەکیێک نیە لەوەی بە دەقێک جەخت لەسەر ناسنامەی زۆرینەی موسوڵمان بوونی کۆمەڵگای کوردستان بکاتەوە بەبێ دیاریکردنی دینی فەرمی بۆ وڵات. ئەمە بەهیچ شێوەیەک پێچەوانەی دەستووری عێراقی ٢٠٠٥ یش نیە.

چیا عەباس لە چوارەم ساڵیادی کۆچی دوایی کاک نەوشیروان و لەم  بۆچونەدا خاڵ لە سەر چەند وشەیەکی گرنگی مێژوی گۆڕانەکەی کاک نەوشیروان دادەنێم. دوای وەفاتی چەندین هەڵسەنگاندن بە هەق و ناهەق بۆ کەسایەتی و مێژوی دامەزرێنەری گۆڕان کراوە، هەر یەک لە روانگەی تایبەتەوە،  رق و کینە، تۆڵەکردنەوە، بچوککردنەوە و لەکەدارکردن، هەروەها  بەرزنرخاندن، وەفایی، راستگۆیی و گەورەکردنی نادروست. ئەم بۆچون و هەڵسەنگاندنانە  جۆرەها کاریگەریان لەسەر رای گشتی و پێگەی ئیرسەکانی کاک نەوشیروان کردوە.  سەرەرای ئەوەی کاک نەوشیروان وەک هەر سەرکردەیەک هەڵەی هەبوە، بەڵام هیچکات درۆ و دەلەسە کردن و هەڵسەنگاندنی نارەوا و ناواقیعی ناتوانن مێژوی چەسپاو و جێگیری ئەو سەرکردە مەزنەی کورد بشێوێنن، بەپێچەوانەشەوە لە قەوارەی خۆی زیاتری پێ ببەخشن. هەڵسەنگاندنی جیاجیا بۆ ئەو مێژوە یەک زەرە لە راستیەکانی ناگۆرێت، دەکرێت یاری بە مێژو بکرێت بەڵام هەرگیز مێژو ناچێتە ژێرباری هیج گەمە و تێکدان و لێکدانەوەی دژ بە رێرەوەکەی، چونکە ئایندە لە سەرەتادا لە زهن و خواستدا گوزەر دەکات و رابوردوش چەسپاو و ناسراو ونەگۆرە. بۆخۆم ئەوەندی کاک نەوشیروانم ناسیبێت هیچکات نە بیستومە و نە بینیومە لە پرسە گرنگ و چارەنوسسازەکاندا لە مێژو بێباک بوبێت و سڵی لێی نەکردبێتەوە وەک هەندێ لە سەرکردەکانی تر کە بە راست و چەپدا هەڵوێست و کرداریان کردوە و لە سایەیدا بەرامبەر چەند دەسکەوتی کاتی مێژوی خۆیان شێواندوە، چونکە کاک نەوشیروان قەناعەتی تەواوی هەبو کە مێژو و ئایندە هێڵێکی نەپساوە نێوان سەرەتاو و وێستگە و روداوەکان کە دەبێت بەرەو ئامانجە پیرۆزەکان بکشێت.  لادان و خوار و خێچی و ئاڵۆزی و لەمپەرەکانی سەر و بەردەم ئەو هیڵە دەسکردی مرۆڤن، روشدەدات سروشت ببێتە ئەستەنگ و رێگر لە بەردەمیدا. پرۆژە راگەیاندنەکەی سەرەتا کە لە ٢٠٠٦ ەوە کاری بۆ دەکرد سەرەتایەکیش بو بۆ پرۆژەیەکی سیاسی کە کۆمپانیای وشە و گۆڕانی یان لێ دروستبو، ئەو لەو باوەرەدا بو گەشەکردنی ئاستی هۆشیاری کۆمەڵایەتی و هاوڵاتی  لە کۆت و بەندە کۆمەڵایەتی و سیاسیە بەسەرچوەکان رزگاریان دەکات و لە دوا مەتافدا مرۆڤ سەرپشک دەکات بریار و رێگەی خۆی ئازادانە بژاردە بکات، دەرکی واقیعیشی دەکرد بەوەی کە ئەم پرۆسەیە درێژخایان و زەحمەت و کێشەدار دەبێت، پێویستیشی بە سەبر و ئیرادە و بەرگری و خۆراگری هەیە. ئەمە زەمینە و بناغەی دیوە هەرە گرنگەکەی هزری کاک نەوشیروان بو لە ئەنجامدانی پرۆژەی راگەیاندن و سیاسیەکەیدا، لە چاوپێکەوتنێکی درێژ و چر و پڕ لە گەڵ گوڤاری گوڵان لە کۆتایی ٢٠٠٦ تیشکی تەواوی خستۆتە سەر ئەم پرۆسەیە.  سەرەرای سەرکەوتنە مەزنەکەی گۆڕان لە یەکەم هەنگاوی کرداری پرۆژە سیاسیەکەی لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ دا، بەڵام هەر لە سەرەتاوە چەندین کێشە و  گرێکوێرە و ئەستەنگ و لێکترازان هەناوی بزوتنەوەکەیان لە ناوەوە دەکوتی و لەمپەرێکی مەترسیدار بون لە بەردەم گەشەکردن و ئارامی و پێگە بەهێزەکەی گۆڕان. کاک نەوشیروان لەم دیاردانە بە ئاگابو، مەخابن کاری هەستیار و یەکلاکەرەوەی نەکرد تا بە لایەنی کەمەوە ئیحتوایان بکات و کاریگەریە نەرێنیەکانیان کاڵ بکاتەوە. تا خۆی چالاکانە لە گۆرەپانی گۆڕاندا بونی هەبو توانی کۆنترۆڵی ئەو فەوزا رێکخراوە بکات و پێویستیشی بە کاریگەری ئەو گروپانە بو بۆ کۆکردنەوەی دەنگ و پاراستنی پێگەی گۆڕان لە ناو جەنگڵستانی سیاسی و ئەمنی و سەربازی هەرێمدا.  کاک نەوشیروان نێوان هزری رەسەنی گۆرانکاری و گەشەی هۆشیاری کۆمەڵایەتی و ئازادی هاوڵاتی لە گەڵ لەمپەر و کێشە و ئەقڵیەتە کلاسیکیەکانی ناو بزوتنەوەکە تا دوا رۆژەکانی ژیانی جۆرێک لە هاوسەنگی راگرتبو، لەو باوەرەشدا بو تا گەنجێک بە ئاڵای گۆڕانەوە لە کوردستان بمێنێت گۆڕان زیندوە، زیندو راگرتنی هزری گۆرانکاری بەلایەوە زۆر گرنگتر بو لە هەیکەلێکی حزبی.   پاش وەفاتی ئەو هاوسەنگیەی رایگرتبو بە تەواوی تێكچو، برسی و چاوچنۆکەکان شوڵیان لێهەڵكێشا کەوتنە گیانی هزرە رەسەنەکەی گۆرانکاری و پرۆسە درێژخایەنەکەی. زۆربەی هاوڵاتیان دەردەسەریەکانی دوای وەفاتی کاک نەوشیروان دەزانن و بۆیە زۆربەشیان لە بزوتنەوەکە دابران، هەرچەندە هێڵەکەی نێوان هزری گۆرانکاری و ئایندە زۆر روشاوە بەڵام نەپساوە. لەم ساڵیادەدا پێویستە بیری جدی بکرێتەوە لە بوژاندنەوە و گەشەپێدانی دیوە رەسەنەکەی پرسی گۆڕانکاری و هێڵەکەی نێوان مێژ و ئایندە راست بکرێتەوە. بۆچی و چۆن ؟ بەگشتی دەسەڵاتی ئێستای گۆڕان کە ئیدیعای پرسە رەسەنەکەی گۆرانکاری دەکەن لە ئەرزی واقیعدا بەرەو هەڵدێریان بردوە، لە سایەیدا گەشبینی بۆ ئایندە بەدی ناکرێت، بۆیە زۆر لۆژیکە لە جەنگڵستانی سیاسی و سەربازی ئێستای هەرێمدا توشی شکستێکی گەورەی تر بێتەوە، شکست تەنها بە ژمارە ناپێوێدرێت بەڵکو شکستی نیەت و ئیرادە زۆر کوشندەترە. هەرچەندە دەسەڵاتی ئێستای گۆڕان بەرامبەر بە شکستەکانیان تەنانەت بێ ئیرادە و دیدگا و نیەتی راستەقینەشن بۆ پاراستنی ئەوەی لەبەر دەستیاندایە، باڵام ئەو شكستە تەنها شکستی دەسەڵاتدارانی ئێستای گۆڕان نابێت، چونکە  بەڵکو لە بنەرەتدا دەسەڵاتی کوردی بۆ زیاتر لاوازکردن و لەتلەتکردنی هزری گۆرانکاری بەکاری دەهێنێت، هەر وەک چۆن لە دوا پاشەکشەی گۆران لە دوا هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان و بەغدا دۆخەکەیان قۆستەوە و چەپۆکێکی گەورەیان لە هزری گۆرانکاری و چاکسازی وەشاند. دوبارەبونەوەی دۆخێکی لەو جۆرە کێشەکان لە سیاسەت و حوکمرانیدا بەرەو ئاڵۆزی و ستەمکاری و قۆرخکاری خەستتر و توندتر دەبەن، تەنها زەرەرەمەندیش هاوڵاتی و نیشتمانەکەی و خەونەکانی بۆ ئایندە دەبن، بۆیە پێویست دەکات بە وردی سەیری دیوەکەی تری گۆڕان بکەین و ئەوە بکرێتەوە بە زەمینەی بوژاندنەوەی پرسی گۆرانکاری ریشەیی، ئەمەش پێویستی بە نەخشە و پێکهاتەی نوێ هەیە.  بێگومان هەنگاوی سەرەکی بۆ ئەو نەخشەیە بە داننان بەو واقیعە لەرزۆک و تێكچوەی هزری گۆرانکاری دەست پێدەکات، هاوکاتیش دو کورەکەی کاک نەوشیروان راشکاوانە پشکی خۆیان لە ئیرسی موڵکداریەتی باوکیان رابگەیەنن و چی مولكی گۆڕان و کۆمپانیای وشەشە تەنها و تەنها بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکار بهێنرێن و بەرێگەی یاسایی رێک بخرێن و بچەسپێنرێن، ناشێت باسی نیەت و خواستی خۆیان دەربارەی هزری گۆرانکاری و راستکردنەوەشی نەکەن، ئەوەی دەمێنێتەوە بەرەی خۆراگر و نارازی و جەماوەری تورەی گۆران چی بکەن؟  خۆراگر و نارازیەکانی گۆڕان کە زۆربەی زۆریان دەستیان لەم گۆڕانەی ئێستا شتوە لە گەڵ کەسایەتی و گروپ و دەستە دلسۆزەکانی تری کۆمەڵگا دەبێت کرۆکی پرۆسەی بوژاندنەوەکە بن. دروستکردنی دەستەیەکی هاوبەش لە نوێنەرانی هەڵسوراوە دڵسۆزەکانی گۆڕان و گروپە نارازیەکان و کەسایەتیە پاک و دڵسۆزەکانی بوارە جیاکانی کۆمەڵگای کوردستان و یەكێک لە کورەکانی کاک نەوشیروان و نوێنەرانی پەرڵەمانتارە خۆراگرەکانی  گۆڕان بە مەبەستی دارشتنی کارنامەی هاوپەیمانی دیموکراسی بۆ گۆرانکاری و لە مەقامی یەکەمدا کارکردنی ئەو هاوپەیمانیە بۆ راگەیاندنی مانیفێستێکی هاوبەشی گۆرانکاری لە ماوەیەکی دیاریکراودا کە تێیدا ئەرکی بنەرەتی ئەو هێڵە مێژوییەی کاک نەوشیروان باوەری پێ بو و کاری بۆ دەکرد بخاتەوە سەر رێرەوە سروشتیەکەی. ئەگەر ئەم هەنگاوانە بە ئەنجام گەیشتن ئەو هاوپەیمانیە نوێیە دەبێتە بەهێزترین سەکۆ بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی هاوڵاتی و رۆڵی لە دیاریکردنی ئایندەی نیشتمان و دەشبێتە سەکۆی سەرەکی بۆ هزرەکانی گۆرانکاری وئەرکە گرنگەکانی تر لە باشوری کوردستان. لە چوارەم ساڵیادی وەفاتی کاک نەوشیروان ئەوەم پێدەکرێت پێی بڵیم بە ماڵئاواییت لێمان هزر و خەون و ئاواتەکانت زیندو ماون، تۆش لە پانتاییەکی گرنگی هەست و خەون و ئاواتەکانمان بەردەوام لە گەڵماندایت.     

د. ئیسماعیل نامیق راستیەک هەیە وەکو خۆر ئەدرەوشێتەوە وکەس ناتوانێت نکۆڵى لێبکات، ئەویش ئەمەیە، بەندە و سەدان کەسى دیکەى وەکو من، لەناو گۆڕان و دەرەوەى گۆڕانیش، قەرزارى کاک نەوشیروانین، ئەو بوو ئێمەى هێنایە پێشەوە، پشتیوانیى و پشتگیریى کردین.... هتد. من وەکو خۆم تا مردن خۆم بەقەرزدارى ئەزانم و وەفاداریش ئەبم بەرامبەر ئەو قەرزە. بەڵام لەپاڵ ئەم راستیەدا راستیەکى دیکە هەیە، ئەویش ئەمەیە، ئەو وێنەیەى کاک نەوشیروان کە ئێمە لەژیانیدا پێى ئاشنابووین، زۆر جیاوازە لەو وێنەى پاش مردنى کەس و هاوڕێکانى بۆیان کێشا!! بەواتایەکى دیکە، کاک نەوشیروانى پێش مردن، تەواو جیاوازە لەکاک نەوشیروانى دواى مردن، لەبەرئەوەى: یەک: ئەو لەژیانیدا بەردەوام لەناو خەڵکدا بوو، باوەڕ ناکەم هیچ کات تەنیا بوبێت، کەچى دواى مردنى بەتەنیا و دوور لەخەڵک لەگردێکدا دەنێژرێت. دوو: ئەو رێزى لەئایین ئەگرت، بەڵام پیاوێکى لیبراڵ بوو، هیچ کات نەمبیستووە باوەڕى بەمەزارگە و مەرقەد و ئەو شتانە بێت، کەچى ئێستا گۆڕەکەى خۆى کراوە بەمەزار و مەرقەد و ئەوانەى گەندەڵى ئەکەن، ئەچن لەسەر گۆڕەکەى وێنەیەک ئەگرن و وا پیشانى خەڵکى ئەدەن کە پاک بوونەتەوە!! سێ: ئێمە بۆیە کاک نەوشیروانمان لەکەس و کارى خۆمان خۆشتر ئەویست، چونکە ئەو لەژیانیدا جیاوازى نەئەکرد لەنێوان کەس و کارى خۆى و ئێمە و خەڵکى تریشدا، بەڵام ئەو وێنەیەى کە دواى مردنی بۆیان کێشا تەواو جیاوازە لەم تێڕوانینە، چونکە ئەو وێنەیەى کە هاوڕێکانى دواى مردنى بۆیان کێشا، واى پیشان ئەدات کەکاک نەوشیروان تەنها لەخەمى منداڵەکانى خۆیدا بووە!! ئاستەمە قەناعەت بەمە بکرێت!! نا ئەمە هەرگیز ئەخلاقى کاک نەوشیروان نەبووە و نیە، بەڵکو وێنەکە شێوێنراوە. چوار: ئەو دژى تەکەتول بوو، بەیەک ئاست لەهەموومانەوە نزیک و دوور بوو، هەمووجارێک شانازى بەوەوە ئەکرد کەگۆڕان بەجۆرێک دروستکراوە، مەجالى دروستبوونى تەکەتولى تێدا نیە، کەچى دواى مردنى، قسەیەکیان بەدەمیەوە هەڵبەستى، گوایە پێش مردنى ووتویەتى: گۆڕان با لاى بەڕێز کاک عومەر بێت، چونکە ئەو نایفرۆشێت!! واتە ئەوانى تر ئەیفرۆشن!! ئاستەمە باوەڕ بکرێت بەوەى ئەمە قسەى کاک نەوشیروان بێت. پێنج: ئەو ناڕازی بوو، ئۆپۆزسیۆن بوو، خاوەنى ( نا ) ى بەردەوام بوو، وە تا مردیش فەرمانى گرتنى لەلایەن پارتیەوە هەبوو!! کەچى هەر دواى مردنى هاوڕێکانى کەهەمیشە رازى و بەشدار لەدزى، بەناوى سیاسەتکردن و گریمانەکردنى ئەگەر خۆشى بمابا هەر واى ئەکرد، سوک و باریک لەگەڵ فەرماندەرى گرتنەکە رێککەوتن و بونە هەڤاڵى هەڵسوڕاو!! شەش: گەواهى ئەدەم بۆ مێژوو ( کاک رەزاق شەریف ) لەیەکەم کۆبوونەوەى جڤاتى نیشتمانى دواى مردنى کاک نەوشیروان، ناوى هەندێک سەرکردەى هێنا و ووتى: ئەمانە هەندێکێان هەر لەژیاندا بوون مردن، هەندێکیان دواى مردنیان سڕانەوە و بەیەکجارى مردن، راستە کاک نەوشیروان بەجەستە لەناوماندا نەماوە، بەڵام تکایە با نەهێلێین مێژووى کاک نەوشیروان، روحى کاک نەوشیروان بمرێت. ووتى: کاک نەوشیروان سەرکردە بوو، سیاسى بوو، رۆشنبیر و نووسەر بوو، خاوەنى تیۆر و دید و تێڕوانینى تایبەت بەخۆى بوو، ئەو بازرگان نەبوو، سەرمایەدار نەبوو.....هتد.  مەرج نیە ئەوەى هاوارى کەسێکى کرد دڵسۆزى ئەو کەسە بێت، ئەوەى بانگەشەى رێبازێکى کرد لەگەڵ رێبازەکەدا راستگۆ بێت، هەورەها مەرجیش نیە ئەوەى لەسەر ئەم ووتارە جنێو بەمن ئەدات لەمن دڵسۆزتر بێت بۆ کاک نەوشیروان. زۆر جار رویداوە دواى مردنى رێبەرى ئایینیی وسەرکردەى سیاسى خەڵکێکى بەرژەوەندیخواز  خۆیان بەمیراتگرى پەیامەکەى ناساندووە، بۆ پارێزگاریکردنى بەرژەوەندییەکانیان، پەنایان بردۆتە بەر دەمارگیریى و توند پیشاندانى پەیامەکە، سەرەنجام پەیامەکە شکستى خواردووە و میراتگرە موزەیەفەکەش بەرژەوەندییەکانى خۆى کردووە بەبنەماى نەگۆڕى پەیامەکە. لەکۆتاییدا دەڵێم: وێنەى کاک نەوشیروان لاى من هەمان ئەو وێنەیەیە کە پێش مردنى لەمێشکمدا چەسپیووە، هەموو ئەو وێنانەى دیکە کە میراتگرە موزەیەف و بەرژەوەندیخوازەکانى پەیامەکەى دواى مردنى پیشانى خەڵکیان داوە و ئەدەن، تەنها زیانى بەکاک نەوشیروان گەیاندووە و خزمەتى بەخۆیان کردووە، رۆژگاریش راستى و ناڕاستى ئەم مەسەلەیە دەسەلمێنێت.    روحت شاد و رێگەکەت ئازاد

لاوەند نەوزاد كاتى خۆی دوو برای دووانە هاتبوونە بریتانیا، یەکیان مافی پەنابەری پێدراو پاسپۆرتی وەرگرت، ئەوەی تریش داواکەی رەت کرایەوە، نە پاسپۆرتی هەبوو، نەمافی کارکردن! لەبەر ئەوەی ئەو دوو برایە لەیەک ئەچوون، هەر جارەو یەکێکیان بە پاسپۆرتەکە سەفەری کوردستانی ئەکردەوە! حکومەتی شاژنیش مێش میوانی نەبوو! ئەوە نییە ئەڵێن کورد ئیشی خۆی ئەکات؟ پیاوێکی بەتەمەن ئەچووە لای هەر دکتۆرێک، دکتۆرەکە پێی ئەوت: کاکە نابێ تۆ عەرەق بخۆیتەوە، لانی کەم نیو قاپ مەخۆرەوە بیکە بە چارەکێک، ئەویش ئەیوت ناتوانم.. رۆژێک بیرۆکەیەکی بۆ هات؛ چووە لای دکتۆرو ئەویش لێی پرسی: شەوانە چەند ئەخۆیتەوە؟ لەجیاتی بڵێ نیو قاپ، وتی یەک قاپ، دکتۆر وتی کاکە نابێ یەک قاپ زۆر زۆرە، ئەبێ واز بێنێ، یان لانی کەم بیکە بەنیوە! ئەویش وتی: وەڵا زۆر باشە ئەیکەم بەنیو قاپ! ئیتر هاتبووە دەرەوە وتبووی: ئەم دکتۆرە زۆر داماو بوو، چونکە نەیزانی فێڵم لێ کرد! ئەی ناڵێن کورد ئیشی خۆی ئاکات؟ لەم کوردستانە ئازادەی خۆمان، یەکێک لە کافتریا دانیشتووە، گوێی لەپیاوێکی باڵابەرزی قات لەبەرە بەتەلەفۆن قسە لەگەڵ برادەرێکی دەکات بۆ واستەی ڤاکسین، کاکم جوان گوێ ئەگرێ: قات لەبەرەکە ئەڵێ: تەواو تێ گەیشتم، سبەی ئەچمە لای (کاک ...) و پێی ئەڵێم من ناوم (...) ە و بەڕێز (...) منی ناردۆتە لای تۆ بۆ ڤاکسینی فایزەر! کابراش کە گوێی لەمە ئەبێ ئەڵێ وەڵا ئاسانە! رۆژی دوایی پێش قات لەبەرەکە ئەچێتە شوێنی مەبەست و ئەڵێ فڵان ناردوومی، ئەوانیش پوختەوجوان ڤاکسینی ڤایزەر ئەخەنە خزمەتی! هەر بەبۆنەی ڤاکسینەوە، برادەرێکم وتی: پێیان وتووم نەکەی ڤاکسین وەرگریت، چونکە لەوانەیە کاریگەری خراپی هەبێ بۆ سەر عەقڵت! ئەویش وتبووی، نا هیچ خەمتان نەبێ، ئەگەر عەقڵم هەبوایە، دەمێک بوو ئەم وڵاتەم جێ هێشتبوو، بۆیە دڵنیا بن بایی ئەوە عەقڵم نییە تا ڤاکسین کاری تێبکات ! ئاساییە قوتابی هەوڵ بدا فێڵ لەمامۆستا بکات، بەڵام نابێ مامۆستا فێڵ لەقوتابی بکات! مامۆستایەکی خۆم گێڕایەوە: کاتی خۆی لەپۆلی سێی ناوەندی، کە ئاکامی تاقیکردنەوەی مانگانەم وەرگرتەوە، چوومە لای مامۆستای بابەتەکەو پێم وت: ئەمجارە غەدرت لێ کردووم. مامۆستاش وتی: وا نییە کوڕی خۆم، بڕوا بکە پێنج دەرەجەی زیادیشم بۆ داناوی! وتی منیش پێم وت: مامۆستا ئەم فڕو فێڵە ئیشی خۆمانە، تۆ رێک سفرت بۆ داناوم، ئیتر کوا پێنج دەرەجە زیادەکە؟ وتی مامۆستا لەشەرما نەیزانی چی بکات، وتی هەستە بڕۆ دەرەوە هەتیو! کورد ئیشی خۆی ئەکات.. بەڵام شەرت نییە هەموو جارێ سەر بگرێت!

سەرکەوتی جیهاز و بەختیار شارەزوری عێراق و هەرێمی کوردستان لەبەردەم هەڵبژاردنێکی گرنگدان ، سەرەڕای ئەوەی کورد دەبێت ناکۆکیەکانیان و ململانێکانیان تەواو هێواش و نەرم بکەنەوە دەبێت بە یەک هەڵوێستی کار بۆ پێگەی کورد بکرێت تا قورسایی زیاتری هەبێت لە ناوەنددا ، چونکە بەریەککەوتنی وڵاتانی ناوچە و جیهان لە ناوەنددا دەبێت و بەشێکی گرنگی مافەکانی کورد لە بەغدادا دەبێت ، واتا دەبێت لە هەرێمەوە کۆنتڕۆڵی ئاشتی و پێکەوە ژیانی خەڵکی عێراق بکرێت تا مافەکانی کورد زیاتر بە پێی دەستور بەهێزتر بێ . لە هەرێمیش ئەوە دەزانین کە بەردەوام هەرێم کەوتوەتە سەر هێڵێکی سیاسی پڕ جوڵەوە ئەمەش پێویستی بە ئاشتی کۆمەڵایەتی قوڵ هەیە تا بتوانرێت مانەوەی خۆی بەهێز تر بکات. ئەم هەڵبژاردنە دەبێت خەتی سور دابنرێت لە نێوان لیست و کاندید و حیزبەکاندا و نەهێڵرێت کەس ئەم خەتە سورە ببڕێت ،با ململانێ هەبێ و کاری ڕیکلام هەبێ بەڵام نەک لەسەر ئەژماری تێکدانی ئاشتی کۆمەڵایەتی بەڵکو لەسەر کاری باشتر و پتەوکردنی پەیوەندی کۆمەڵایەتی و بەهێز کردنی ئاشتی کۆمەڵایەتی. پارتەکانی هەرێم لە ئێستادا لە هەمو کات زیاتر بەرپرسیاریەتیان لە ئەستۆدایە ، دەکرێ بڵێین بۆچی ..؟؟؟ ئەگەر چی هەرێم لە ئێستادا کەوتوەتە سەر هێڵی بەرژەوەندی وڵاتە زل هێزەکان و وڵاتانی زلهێزیش ئەوە دەزانن کە هەرێم بوەتە دو زۆن و کۆنتڕۆڵیان لە ئەنقەرە و تارانە ، بەڵام سەرەڕای گڵۆپی سەوزی ناچاری وڵاتە زلهێزەکان ، هێشتا هەرێم بە ناوەندێکی جیپۆلەتیکی گرنگ دەزانن و لە ڕوی ئابوریەوە پێگەیەکی گرنگی جیهانیە و لە ڕوی سیاسیەوە بە ناوەندی ئاشتی گرنگی عێراقی دەزانن ، سەرەڕای ئەمە تا ئێستا هەرێم وەک بەشێکی فیدڕاڵی عێراق دەزانن ، هەربۆیە لەسەر نەخشەی دابەشکاری دەستەڵاتەکانی ناوەنددا ، کورد سەرۆکی کۆماری بەرکەوتوە و شیعە سەرۆکی حکومەت و سونە سەرۆکی پەرلەمان ، کە ئەمانە نیشانەی کۆبەرژەوەندی وڵاتانی ناوچە و جیهانە . کورد لە عێراق گەر بیەوێ سەقامگیری قوڵتر بونیاد بنێ دەبێ لە ڕێگەی ئاشتی کۆمەڵایەتی و ئابوری سەربەخۆی کۆمەڵایەتی کار لەسەر دو هێڵی گرنگ بکات : ١-پێگەی بەهێزی گشتگیر لە ناونددا. ٢-کارکردن بۆ کۆتایی هێنان بە پاشکۆیەتی. هەردو خاڵەکە بە بەکارهێنانی کارتە بەهێزەکانی دەبێت لەسەر ئاستی سیاسی و مێژویی و ئابوری و جوگرافی و دبلۆماسی و سەربازی ، هەمو ئەمانەش شەمەندەفەرێکن لەسەر سکەی ئاشتی کۆمەڵایەتی دەڕوا ، هەربۆیە لە ئێستادا لەبەردەم هەڵبژاردنەکانداین و ئەگەر چی وەک پێویستی بەهێزبونی هەرێم ئاشتی کۆمەڵایەتی نیە ، بەڵام کار بکرێت بۆ بونیادنانی ئاشتی قوڵی کۆمەڵایەتی بەم شێوەیە: ١-پێش هەڵبژاردن هەمو کاندید و حیزبەکان بە یار و نەیارەوە کۆنفرانسێکی نیشتمانی ببەسترێ هێڵەکانی  ململانێی هەڵبژاردن دیاری بکرێ و ڕای گشتی بکەن بە چاودێر بەسەر خۆیانەوە. ٢-هێزەکانی سەربازی بە پێی بەڵێنێکی شەرەفی نیشتمانی بۆ بە دامەزراوی کردن و بە نیشتمانی بون چالاکتر بکرێ لەوەی کە هەیە. ٣-چاکسازی گشتی لە هەمو بوارەکاندا لەو کۆنفڕاسەدا بنوسرێ و کاری لەسەر بکرێ و ڕای گشتی بکەن بە دادوەر بەسەریەوە. ٤-هەر لەو کۆنفرانەسدا هێڵەکانی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی دیاری بکرێت و کۆ واژۆی لەسەر بکرێ. ٥-هێڵەکانی ململانێی هەڵبژاردن دیاری بکرێت و لە ڕێی کۆمیسۆن و دادەوری و شارەوانیەکانەوە جۆری سزای سەرپێچی دیاری بکرێت. ٦-هەمو کاندیدەکان پەیمانی شەرەف بدەن بە کارکردن بۆ پێگەی هەرێم بە پێی دەستور. ئەگەر کورد دوای ئەو هەمو هەڵەیەی کە یەک بە دوای یەکدا کرا پەندی وەرنەگرتبێ و ئاشتی کۆمەڵایەتی قوڵ بەرهەم نەهێنن دور نیە بچینەوە چوارگۆشەی یەکەم و دوبارە بڵێین : تا شۆڕشێکی تر خواتان لەگەڵ.