ئاری محەمەد هەرسین نێوانی ئێمە و پەکەکە ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو دژوارتر دەچێت. هەندێک لە برادەرانی یەکێتی خەریکن خۆیان ئەکەن بە مامۆستای ڕێنمایی ئاشتیی و تەبایی و خێری زیندە. کەسانێک کە هیچ باجێکی شەڕی نەگریسی براکوژیان نەداوە، خۆیان لە ئێمە کردۆتە باڵوێزی ئاشتی. وەک ئەوەی ئەم بەڕێزانە هەمویان ئاشتیخواز بن و، تاکە شەڕخوازی مەیدان پارتی بێت. ئێمە نە حەزمان لە شەڕی براکوژیە و نە موبادەرەی هەڵگیرسانیشی ئەکەین. بەڵام عەنتەریش لەکەس قوبوڵ ناکەین. تەنانەت ئەگەر ئەو کەسە براکەمان بێت، کە پەکەکەیە. پەکەکە کوردە و برای ئێمەیە. بەڵام برایەتی مانای ئەوە نیە کە لایەک خۆی بە مودیر و مەسئولی نیشتیمان بزانێت و هیچ حسابێک بۆ دەستکەوتەکانی براکانی تری نەکات و، تەنانەت بیەوێت وەک مشەخۆر خۆی بێتە سەر سفرەی حازر و ماڵی براکەشی بەناوی دڵسۆزی و شۆڕشگێڕیەوە وێران بکات. دوو خاڵی گرنگ وەک مەسجێکی زۆر ڕاشکاوانە و ڕوون گرنگە پەکەکە لێی تێبگات. یەکەم: ئەگەر پەکەکە کوردی عێراقی خۆش ئەوێت و پێی خۆشە بارە قورسەکەی سەر شانیان کەم بکاتەوە، ئەبێت کوردستانی عێراق بەجێ بهێڵێت. چونکە پەکەکە بوەتە بارگرانی بۆ حکومەتی هەرێم. حکومەتی هەرێمیش تاپۆ نیە لەسەر پارتی دیموکراتی کوردستان و، یەکێتی و گۆڕان و لایەنەکانی تریش تێیدا بەشدارن. بۆیە ئەبێت پەکەکە لەو ڕاستیە تێبگات کە کێشەی ئەو لەگەڵ ئێمەی پارتی نیە بەتەنیا، بەڵکو لەگەڵ هەموو کوردستانی عێراقە. دووهەم: ئەگەر پەکەکە لە بادینان جێی پێ لێژ بوبێت، ئەوە مانای ئەوە نیە لە دەڤەری پژدەر، شارباژێڕ، شارەزور و هەورامان بە ئاسانی ئەتوانێت دەست لە هەڤاڵانی ئێمە بوەشێنێت. بۆیە ئەگەر بێت و بە هەر بیانویەک هێرشی سەربازی بکرێتە سەر تاکە کەس، یان بارەگاکانمان، زۆر بە توندی و بە گورزی سەربازی وەڵام ئەدەینەوە. هەمان شت بۆ هێرشکردنە سەر بارەگاکانمان بە نمایشی خۆپیشاندانی مەدەنیش کە پەکەکە خەڵکی سیڤیل بۆ مەرامی خۆی بەکار بهێنێت ڕەوایە و، وەڵامی توندمان ئەبێت. چونکە وەک سەرۆک مام جەلال فەرمویەتی، وتار بە وتار و فیشەکیش بە فیشەک وەڵام ئەدرێتەوە. ئێمەش وا ئەکەین. خۆپیشاندان بە مەبەستی سوتاندنی بارەگاکانی پارتی و پانکردنەوەی سەری کادرانمان بە بلۆک ووتار نیە، بەڵکو هێرشێکی سەربازیە. هیوادارین پەکەکە زیاتر سەری بە کێشەی کورد لە تورکیاوە بیەشێنێت و واز لە ئاژاوە نانەوە لە کوردستانی عێراق بێنێت. هیوادارین پەکەکە تۆزقاڵە زەڕڕەیەک هەست بە بەرپرسیارێتی بکات و ئەم شەڕە نەگریس و ناشرینەمان لێ لابات، چونکە هیچ نەبێت برامانن. ئێمە حەزمان لە کوشتنی برای خۆمان نیە، مەگەر هیچ ڕێگایەک نەمێنێت و ناچار بین لە پێناو خۆپاراستن، پەنجەی سەر پەلەپیتکەی تفەنگەکانمان ببزوێنین.

ئەحمەدی مەلا میللەتان تا بوون بە نەتەوە، بە پرۆسەی دوور و درێژی کەوتن و هەڵسانەوەدا تێپەڕییون، هەندێکیان کەوتنە بەر لێشاوی سڕانەوە و لە مێژوودا تەنها بە ناو ماون، هەندێکیشیان رەگیان داکوتی و مانەوە. لەم سەروبەندەدا، میللەتی ئێمە لە پەنجا شەست ساڵەی دوایی تووشی چەندین نوشست و نسکۆ هات، لاواز بوو، کەچی لە ناو نەچوو، بەڵام ئێستا بە وەرچەرخانێکی مێژووییدا تێدەپەڕێ، کەس ناتوانێت حاشا لە سیاسەتی تورکیا بکا، سەرباری رەنگە جیاوازەکانی سیاسەتی ئەم پەنجا شەست ساڵەی دوایی لە تورکیادا، کەچی هیچ کرانەوەیەکی لەبەرچاو لە ئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەم میللەتە لە بەشی باکووری بگات بە کەمترین مافە نەتەوایەتەکانی، وەکو ناساندنی زمانی کوردیی و جوگرافیا و تایبەتمەندییە کەلتوورییەکانی خۆی. بە پێچەوانەوە، کوردبوون لە تورکیادا بووە بە تاوان و لەسەر کەمترین داواکردنی ئەو مافە گەردوونییانەی کە لە جاڕنامەی مافەکانی مرۆڤدا هەن، مرۆڤ پەلکێشی زیندانەکان دەکرێت. دەیان نموونە گەواهیین بۆ قسەکانمان. ئێستا، ئەم قەیرانە سیاسییانە گەیشتوونەتە قۆناغێکی زۆر ترسناک، لەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر خاکی هەرێم و بەزاندنی سەروەرییەکانمان، زەنگێکی پڕ مەترسییە، مەترسییەکی وجودییە نەک تەنها بۆ هەرێم، بەڵکو بۆ تەوایی میللەتی کورد. رەنگە ئێستا ئەو کاتە بێت بۆ ئەوەی سنوورێک بۆ ئەم لەشکرکێشییە بکرێت و هەوڵی بە دەوڵەتکردنی مەسەلەی کورد بدرێت ببێ بە نەخشەرێگەیەک کە هەرێم بتوانێت لە هەموو ئاستەکاندا کاری لەسەر بکات. چونکە ئەمە تەنها رێگەیە کە هەم هەرێم لە لاوازکردن بپارێزێت هەم دنیا ئاوڕێکی جیدییتر لە مەسەلەی کورد لە تورکیا بداتەوە. چونکە، بە بێ هیچ گومانێک، مەرامەکانی ئەم لەشکرێشییە دواتر هەرێمیش دەگرێتەوە و بە تەواویی دەیخاتە نێو دوو کەوانی وردەوە، ئەگەر بە تەوایی نغرۆشی نەکات، بە تەواویی دەیحەجمێنێ. هەمیشە نەتەوەکان لە چرکەساتە هەستیارەکاندا هەستاونەتەوە، یا لە چرکەساتە هەستیارەکاندا بۆ هەتاهەتا کوژاونەتەوە. لەم دوورێیانە ئەگەر هەرێم قسەی خۆی نەبێت دەبێتە بژاردەیەکی هەڵەهەڵگری ستراتیژی لەم مێژووە پڕ هەڵبەز و دابەزەی ئێمە.

  ئاسۆ حاجی تورکیا هەموو عێڕاق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک بەشێک لە خاکی خۆی تەماشا دەکا و لە لێدوانی سیاسی و سەربازیەکانیان لە شیعر و گۆرانیەکانیان، لە بزاڤە ئابوری و سەربازی و کلتوری و سیاسی و ئەمنیەکانیان ئەوەیان نەشاردۆتەوە، تورکیا لە سۆمالەوە بگرە تا لیبیا و قەتەڕ و سوریا و عێڕاق و ئەزەربایجان بوونی سەربازی هەیە و وەک خاوەن ماڵ هەڵسوکەوت دەکا نەک وەک خۆسەپێن. ئەو گوتارەی تورکیا خەڵکی خۆی پێ گۆش دەکات و زۆرجاریش بە گوێی کۆمەڵگەی نێودەوڵتی دەدات، ئەوەیە کە لە ساڵی 1918 لە رۆژانی کۆتایی ئیمپڕاتۆریەتی ئۆسمانی و بە گوێرەی رێکەوتنی ئاگربەست کە بە رێکەوتنی(مۆندڕۆس) بەناوبانگە، تورکیا و بەریتانیا رێکەوتوون کە هێلی ئاگربەست 50 کیلۆمەتر لە سەنتەری هەولێر دووربێ، بەڵام بەریتانیا ئاگربەستی شکاند و سنووری ئێستای دەوڵەتی عێڕاقی نەخشاندووە و تورکیا بە ناچاری لە رێکەوتنی لۆزان 1923 بەو واقیعە سەپێندراوە قایل بووە کە شاری موسڵیشی خستە سەر دەوڵەتی عێڕاق. ئەو رێکەوتنە بۆ ماوەی 100 ساڵە و دوو ساڵی ماوە کۆتایی بێت. لە ساڵی 1926 حکومەتی تورکیا و بەریتانیا دەربارەی نەوتی کەرکوک رێکەوتن بەوەی بەریتانیا بڕی 5 ملیۆن و 500 هەزار پاوەندی ئیستەرلینی بداتە تورکیا، بەڵام تەنها 3 ملیۆن و 500 هەزار پاوەندی داوەتە تورکیا، بۆیە رێکەوتنەکە بە جێبەجێنەکراو هەژماردەکرێ. تورکیا بەگوێرەی ئەو رێکەوتنە کە بەریتانیا شکاندی خۆی وەک خاوەنی کەرکوک بە نەوتەکەیەوە دادەنێ. لە ساڵی 1946 تورکیا و عێڕاق رێکەوتنی هاوسێیەتی باش ئیمزا دەکەن، رێکەوتنەکە دەربارەی چۆنیەتی دابەشکردنی ئاوی دیجلە و فوڕاتە و بە گوێرەی ئەو رێکەوتنە هەردوولایەن وێكڕا بڕیار دەدەن کوێ و چۆن سوودی لێو وەربگیرێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، هەروەها تورکیا پێویستە زانیاری بە عێڕاق بدات دەربارەی هەر پڕۆژەیەک کە دەیەوێ لە سەر هەردوو رووبار یان ئەوانەی تێیان دەڕژێن دروست بکات. ئێستا تورکیا ئاوی کردۆتە چەکی وشک کردن و تینو کردنی عێڕاق و بە بەێ گوێدان بە مافی عێڕاق و ئەو رێکەوتنە مامەڵە لەگەڵ ئاوی هەردوو رووبارەکە دەکات. لە ساڵی 1982 کە پەکەکە لە یەکەمین کۆنگرەی خۆی لە بیقاعی لوبنانی بڕیاری دا دەست بە خەباتی چەکداری بکات، پارتی دیموکراتی کوردستان لە نێو بارەگاکانی خۆیان جێگەیان بۆ چەکدارانی پەکەکە کردەوە و لە رووی لۆجستی و چەکدارکردنیان هاوکاریان کردن و لە ناوچەی لۆلان یەکەمین سەربازگەیان بۆ دامەزراندن. تورکیا بەوە شلەژا و لە ساڵی 1983 لەگەڵ سەدام حسێن یەکەمین رێکەونی ئاسایشیان مۆرکرد کە بەگوێرەی ئەو رێکەوتنە سوپای تورکیا بۆی هەیە 10 کیۆمەتر سنووری عێڕاق ببەزێنێ و خاڵی سەربازی تێدا جێگیر بکات هەروەها بە قووڵایی 35 کیلۆمەتر دەتوانێ هێز بجولێنی بەڵام دەبێ لە ماوەی 72 کاتژمێر بگەڕێتەوە سنووری خۆی. لە ساڵی 2007 کە رەوانشاد جەلال تالەبانی سەرۆک کۆماری عێڕاق بوو، نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتی عێڕاق لە سەردانێکی دا بۆ تورکیا لەگەڵ ئەردۆغان رێکەوت بۆ نوێکردنەوەی رێکەوتنەکە و لە رۆژی 26/9/2007 رێکەوتنەکە لەلایەن جەواد پۆلانی وەزیری ناوخۆی عێڕاق و بەشیر ئەتەلایی وەزیری ناوخۆی تورکیا رێکەوتنەکە ئیمزا کرا کە ماف بە تورکیا دەدات لە جیاتی 10 کیلۆمەتر 20 کیلۆمەتر بێتە ناو سنووری عێڕاق و پرسی 35 کیلۆمەترەکەش هەر وەک خۆی مایەوە و ئەو رێکەوتنە هەر هەموارکردنەوەی هەمان رێکەوتنی سەردەمی سەدام حسێن بوو و بۆ ماوەی 10 ساڵ درێژکرایەوە. لە سالێ 2017 حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی عێڕاق بۆ کۆکردنەوەی هێز لە دژی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان، قایل کردنی تورکیا بۆ چوونە ناو بەرەی ئێران و عێڕاق بۆ رێگری کردن لە ئەنجامدانی ریفراندۆم، رێکەوتنێکی دیکەی لەگەڵ تورکیا ئیمزا کردوە و بۆ ماوەی 10 ساڵ درێژکراوەتەوە، کە خۆی لە هەموارکردنەوەی رێکەوتنەکەی ساڵی 2007 دەبینێتەوە کە ماف بە سوپای تورکیا دەدات لە رێگای وشکانی و ئاسمانی لە هەر شوێنێک پەکەکە بوونی هەبێت دەتوانێ هێز بەکاربێنێت.  تورکیا بە گوێرەی ئەو رێکەوتنە گەورەترین سەربازگەی خۆی لە باشیک(بەعشیقە) کردۆتەوە کە تەنها 12 کیلۆمەتر لە سەنتەری موسڵ دوورە، هەروەها بە پشتن بەستن بەو رێکەوتنە کەی بیەوێ کەمپی مەخمور بۆردومان دەکا و فڕۆکەکانی لە دەڤەری سلێمانی چەندین جار چەندین ئامانجیان بۆردوومان کردووە، هەموو رۆژیش لە سەر زاری بەرپرسانی تورکیا ئەوە دوبارە دەکرێتەوە کە هێرشی سەر شنگال دەکەن. ئەوەی تورکیا دەیکات جێبەجێکردنی ئەو رێکەوتنانەن کە لەگەڵ حکومەتی عێراق ئەنجامی داون، بۆیەشە حکومەتی عێڕاق لە هەندێک لێدوانی لاواز زیاتر هیچ هەڵوێستێکی نەبووە، تەنانەت یاداشتێکی نەداوەتە ئەنجوومەنی ئاسایش و لە رێگەیەوە داوای نەکردووە کە فشار لە سەر تورکیا دروست بکرێ. بەرپرسانی عێڕاقی و زۆرجاریش بەشێک لە بەرپرسانی کوردستان و ژمارەیەک میدیا پرسی بێ هەڵوێستی حکومەتی عێڕاق بەوە دەبەستنەوە کە عێڕاق دەستی بەو شوێنانە ناگات کە سەربازی تورکیای لێیە ئەگەرنا قبوڵی نەدەکرد، هەر ئەوەش بە هۆکاری جێبەجێنەکردنی بڕیاری ساڵی2016  پەڕلەمانی عێڕاق دادەنێن کە بڕیاری دەرکردنی سوپای تورکیای داوە، بەڵام دەکرێ بپرسین خۆ ئەگەر ناوچە سنووریەکان بۆ سوپا و حکومەتی عێڕاق دوورە دەستن، ئەوە گەورەترین سەربازگەی تورکیا لە بەعشیقەیە کە لە ژێر کۆنتڕۆلی حەشدی شەعبی و سوپا و حکومەتی عێڕاقدایە.

     د. سالار عوسمان  ⁃ دوا شەڕفرۆشتنی پەکەکە بە ھەرێمی کوردستان، مەبەستمان شەڕفرۆشیی ڕۆژی ٥ی حوزەیرانە، کە پێنج پێشمەرگەی قارەمانی تیادا شەھید کرا، جارێکی تر ئەو ڕاستییە ڕۆشنەی بۆ ھەمووان سەلماندووە، کە پەکەکە بەردەوامە لەو شەڕفرۆشییەی، کە نزیکەی ٣٠ سی ساڵە، ڕێک لەو کاتەی کە قەوارەی ھەرێمی کوردستان کەوتە سەرپێ تا ئێستا، دەیکات و وەک بڵێی جگە لەو ئەرکەی ئەرکێکی تری نەبێت، بەڕاستی جێی ھەڵوەستەیە، لە ھەمان دەمدا جێی دەیان پرسیاری ئەخلاقی و ویژدانییشە، چما پەکەکە ژیانی لە گوندییانی ناوچە سنوورییەکان تێکداوە؟.. چما واز لە قەوارەی ھەرێمی کوردستان ناھێنێت؟!.. چما یەخەی پێشمەرگەی کوردستان بەرنادات و، ئەرێ ئەم شەڕە لە بەرژەوەندیی کێ دایە و قازانجەکەی دەچێتە گیرفانی کێوە ؟!.. ⁃ ھەر بۆ وەبیرھێنانەوە، لە شەڕی داعش، ئەو کاتەی پێشمەرگە قارەمانەکانی کوردستان، بە ئیفتیخارەوە شەڕی دڕندەترین دوژمنیان وەئەستۆوە بوو، پەکەکە بە ئیستیغلالکردنی ئەو ھەلومەرجە، دەستیان بەسەر ھەندێ ناوچەی سەرسنووردا گرت، تورکیایش، وەک دیارە پەکەکە لە ھەر کوێ بێت بەدوایدا دێت و پەکەکەیش وەک ھەمیشە لە بەرامبەر ھێزەکانی تورکیا بەرگری ناکات و ڕا دەکات، ئاکام تورکیا شوێنەکان دەگرێت!.. لە نێو ئەم ھاوکێشەیەدا، ئەوەی زەرەر دەکات خەڵکی سڤیلی سەرسنوور و گوندەوارییانی ھەژار و ھەرێمی کوردستانە، دیسان دەپرسینەوە، پەکەکە بۆ لە بەرامبەر تورکیا بەرگریی ناکات و، ڕوونتر و بە شێوەیەکی تر دەپرسین، پەکەکە بۆ و لەبەرامبەر چی ئەم شوێنانە ڕادەستی تورکیا دەکات ؟!! ⁃ پرس و پرسیارێک، کە پتر موزایەدەچییەکان دەیوروژێنن، ئەویش ئەوەیە: پێشمەرگە بۆ جوولە دەکات؟!.. بەرسڤ ئەوەیە: پێشمەرگە جوولە دەکات تا خاک بپارێزێت، تا کوردستان و قەوارەی ھەرێمی کوردستان و خەڵکی بێ دیفاعی کوردستان بپارێزێت، کە پەکەکە و تورکیا دەیانەوێت بیانکەنە سووتەمەنی، بەڵێ هەرێمی کوردستان، خاک و نیشتیمانی پێشمەرگەیە و ئەرکی پێشمەرگەیە خاکی خۆی لەو داگیرکاری و یارییە نابەجێیە بپارێزێت.!.. ⁃ پێشمەرگە بەرگری دەکات، نیشتیمان دەپارێزێت، بۆ پارراستنی نیشتیمان و قەوارە بەخوێن وەدیھاتووەکەی، پرس بە کەس ناکات و مۆڵەتیش لە کەس وەرناگرێت و مێژوویش شاھێدە، لە کوێ زوڵم و کەڵەگایی ھەبووبێت، پێشمەرگە لەوێ، بۆ ھەمووانی سەلماندووە، کە کوردستان بە ھەیبەتی پڕ شەرعیەتی یاسایی خۆیەوە سەردەکەوێت و ئەوەی دەکەوێت، دوژمن و ناحەز و بەکرێگیراو و سیاسییە گوماناوییەکانی دوێنێ و ئەمڕۆ و سبەن، کە دەکەونە بەرنەفرەتی مێژووەوە !.. ⁃ موزایەدەچییەکان، ئەوانەی کە لە بنەڕەتدا نە دۆستی پەکەکەن و نە لە خەمی کوردستان و قەوارەی ھەرێمی کوردستانن، دەبێ یەک ڕاستی بزانن، ڕاستییەکەیش ئەوەیە: ئەوان بەم موزایەدە بەتاڵانە، بە تاڵ دەچنە نێو مێژوو و، تەنھا دوو رێگەیشیان لە پێشە: یەکەم ڕێگا ئەوەیە، ئەوە عەرز و ئەوە گەز با شەری تورکیا بکەن و لە جیاتی مایک و میدیا، ئەگەر ڕاست دەکەن با دەست بدەنە تفەنگ، دووەم رێگایش ئەوەیە، کە بە پەکەکە بڵێن:  واز لەم شەڕفرۆشییە سیی ساڵییە بێنن و یەخەی ھەرێمی کوردستان و قەوارە شەرعی و خەڵکە ئاشتیخوازەکەی بەربدەن !.. ⁃ دوماھی پەیڤ ئەوەیە: ھەرێمی کوردستان و حکومەت و خەڵکەکەی بڕیاری شەڕیان نەداوە، ئەوە پەکەکە و تورکیان بڕیاری شەڕیان داوە، بەڵام ھەرێمی کوردستان، سەربەرزانە بڕیاری ئەوەی داوە گەلی کوردستان، خاکەکەی، قەوارە بە دیموکراسیی ھاتووەکەی بپارێزێت و لەو پێناوەشدا، پشت بەستوو بە پێشمەرگە قارەمانەکانی، وەک چیا وەستاوە !..

نەوزادی موهەندیس •    گۆی زەوی وەك یەكەم هەسارەی كۆمەڵی گەردوونی((ڕۆژی)) و تاكە هەسارە كە ژیان و ئاوەدانی تیادایە و بۆ ملیۆنان ساڵ دەگەڕێتەوە،یان تاكە هەسارە سەوزەكەی كۆمەڵی ڕۆژ.هێواش هێواش  ڕووبەڕووی مەرگ و مردن و لەناوچوون و كاڵبونەوە وچۆڵبوون و وشكبونەوە و زەردبوون دەچێت،بەهۆی كۆمەڵێك دیاردەی سروشتی و دەستكردی مرۆڤەكانەوە،هەر لە كارەساتە سروشتیەكانی وەكو باوبۆرانە كاولكەرەكان و لافاو و ڕاماڵینی خاك و بەرزبونەوەی پلەی گەرما و وشكەساڵی و دیاردەی بە بیابانبوون و پەنگخواردنەوەی گەرماو بەرزبونەوەی ڕێژەی گازە كوشندەكان وپەتا كوشندەكان و ...هتد.كە هەموانیان بونەتە بەڵاو ئافاتێكی مەترسیدار بۆ سەر ئایندەی ژیان و ئاوەدانی و تەمەنی گۆی زەوی و ئەوەی لەسەریشێتی لە مرۆڤ و ئاژەڵ و ڕوەك و  سروشتەكەشی لە هەوا و خاك و ئاو و ...هتد. كە بەڕاستی ئەركی هەموو كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكانە كە بە گەرموگوڕی و ڕژدی بكەونە گەڕان بۆ چارەسەركردنیان و هەوڵی ڕێگرتن و بڵاوبونەوەی زیاتریان بدەن،چونكە بەدڵنیایی هێواش هێواش دەبنە مەترسیی زۆر گەورە بۆ سەر هەموو دەسكەوت و پێشكەوتن و داهێنانە تەكنەلۆژیەكانی ملیۆنان ساڵ كە بەری ڕەنجی شارستانێتیە جیاوازەكانی مرۆڤایەتیە لە سەر ئەم هەسارەیە. •    یەكێك لەو دیاردانە كە لێرەدا مەبەستمانە تیشكێكی كەمی بخەینە سەر بریتیە لە دیاردەی وشكە ساڵی،كە بۆ ماوەی كەم یان دووردرێژ یەخەی ناوچە و كۆمەڵگا جیاوازەكانی گرتوە و بەردەوامیشە لە هەر 7 كیشوەرەكەی زەوی لە ئاسیاو ئەوروپا و هەردوو ئەمریكاباكور و لاتینی  و ئەفریقیا و ئوستوڕالیا وكیشوەری جەمسەری باشوور((ئەنتاركتیكا)). •    وشكە ساڵی ، بریتیە لە  كەمی سەرچاوە ئاویەكان،بەهۆی كەمبارانیەوە لەڕێژەی سروشتی خۆی یان دابەزینی ئاستی ئاوی ڕووبارەكانە بەهۆی كەمی باران لە جێگەی سەرچاوەكانیاندا ڕوودەدات. •    هۆكارەكانی وشكە ساڵی: 1.    كەمی باران بارین. 2.    بەرزبونەوەی پلەی گەرمای زەوی. هەركاتێك پلەی گەرمای گۆی زەوی بە ڕێژەی 1.5-2 پلەی سەدی بەرزببێتەوە ئەوا 24% ڕووی گۆی زەوی تووشی وشكە ساڵی دەبێتەوە.ئاشكرایە كە ساڵانی نێوان 2013-2017 گەرمترین ساڵەكانی گۆی زەوی بوون و بەتایبەتیش ساڵی 2017 یەكێك بوە لە 3 ساڵە هەرە گەرمەكەی گۆی زەوی كە تا ئێستا پلەی گەرما بە ڕێژەی 1.1 پلەی سەدی بەرزبۆتەوە بە بەراوورد بە ماوەی پێش شۆڕشی پیشەسازی((سەدەی هەژدەهەم)).دەتوانرێت لەڕێگەی ڕێگەگرتن لە دەرچوونی گازە ژەهراویی و گەرمەكانەوە ئەم بەرزبونەوەی پلەی گەرمایە بوەستێنرێت. 3.    بەرزی ڕێژەی بەهەڵمبوون بەشێوەیەك ساڵانە ڕێژەكەی لەنێوان 3000-4000 ملم دایە لە جیهاندا. •    كاریگەریە پڕ مەترسی و گەورە و تۆقێنەرەكانی وشكە ساڵی بریتین لە : 1.    كاریگەری خراپی هەیە بۆ سەر ژینگە و كشتوكاڵ وپیشەسازی و دوترایش ئابوری كۆمەڵگاكان. 2.    وشكە ساڵی كورت خایەن یان درێژخایەن زیانی گەورە دەگەیەنێتە ئابوری كۆمەڵگا و ناوچەكان. 3.    لەسەر ئاستی جیهانیش كاریگەری خراپ دەگەیەنێتە كەرتی كشتوكاڵ. بە پێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتوەكان،ڕووبەری ئەو زەویە بەپیتانەی كە ساڵانە بەهۆی وشكە ساڵی و بڕینەوەی دارستانەكان و ناجێگیری كەشوهەواوە لەدەستدەچن یەكسانە بە ڕووبەری وڵاتی ئۆكراینا كە بریتیە لە 603628 كم. 4.    گەر ماوەی وشكەساڵی دوورودرێژ بێت،ئەوا دەبێتە هۆكاری كۆچكردنی بەكۆمەڵ كە ئەمەش كارەساتی مرۆیی لێدەكەوێتەوە و بەتایبەتیش لە شاخی ئەفریقیا و كەناری ئەفریقیادا. 5.    كاریگەری خراپی هەیە بۆ سەر سوێربوونی خاك. 6.    دیاردەی بە بیابانبوون زیاتر دەكات. 7.    كاتێكیش خاك وشكدەبێتەوە، بەهۆی ڕەشەباوە دیاردەی خۆڵبارین و ڕووتاندنەوەی زیاد دەكات و لەكاتی لافاوی خوڕیشدا داماڵین و و ڕاماڵینی زەوی ڕوودەدات. •    جا بۆ ڕێگەگرتن لە وشكە ساڵی یان كەمكردنەوەی كاریگەریە خراپ و زیانبەخشەكانی پێویستە ئەم هەنگاوانە بگیرێتە بەر: 1.    دەستگرتنەوەیەكی ژیرانە بە بەكارهێنانی ئاوی سەرزەوی و ژێر زەوی كە دەبنە هۆی پاراستنی ئاسایشی خۆراكی و ئاوی و ژینگەیی. 2.    باشتركردنی سەرچاوەكانی ئاو بە گلدانەوەی و دروستكردنی بەنداوی هەمەجۆر لە قەبارە و توانا و شێوەكانیاندا و لەناوچە جیاوازەكاندا. 3.    سەوزكردنی زۆرترین ڕووبەر و پانتایی گۆی زەوی،بەمەبەستی پاراستن و گلدانەوەی ئاو و سەوزایی و پاراستنی خاك لەداماڵین و ڕاماڵین. 4.    پاراستنی دارستان و لەوەڕگاكان لە سووتاندن. •     لێكۆڵینەوەیەك دەریخستوە كە ناتوانرێت خۆ لە وشكە ساڵی بپارێزرێت لە 2/3ی جیهاندا، و بەشێوەیەك لەسەر ئاستی جیهان: 1.    9% ناوچە تەڕەكان دەبنە ناوچەی وشكی نیمچە تەڕ. 2.    6% ناوچە تەڕ و وشككان دەبنە ناوچەی وشكی تەواو. 3.    15% ناوچە نیمچە وشكەكان دەبنە ناوچەی وشكی تەواو. هەركاتێكیش ئەم مەترسیانە دەستیان پێكرد و بونە مەترسی گەورە ئەوا كاریگەریان دەبێت لەسەر دیاردەكانی بەبیابانبون و وشكە ساڵی  وئیدارەدانی ئاویش. مەترسیە هەرە گەورەكەش بریتیە لەو گریمانەیەی كە پێشبینی دەكرێت ڕێژەی بەرزبونەوەی پلەی گەرمای گۆی زەوی بۆ 4 پلەی گەرما زیاتر بەرزببێتەوە،كە بەڕاستی  مەترسی زۆر گەورەی لێچاوەڕوان دەكرێت. جا ئەم دیاردەی وشكە ساڵیە تەواوی گۆی زەوی دەگرێتەوە هەر لە ئاسیا و ئەوروپا و ئەفریقیا و ئەمریكاكان و ئوستوڕالیاوئەنتاركتیكا ..هتد. بەڵام لەناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی تر گۆڕانكاری تیادا دەبێت بەزۆر یان بەكەم. ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بەدەر نیە لەم مەترسیە و لەناویشیاندا عێراق و زۆرێك لەوڵاتانی عەرەبی و لەو چوارچێوەشدا هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە. •    ئەوەتا هەر لە ئێستاوە وشكە ساڵی سەرەتاكانی و كاریگەریە خراپەكانی سەریان هەڵداوە لە كوردستاندا بەهۆی: 1.    كەمی باران بارین. 2.    كەمبونەوەی ئاوی سەرزەوی وەك ((پڕۆژەكانی ئاو 83 پڕۆژەی ستراتیژین و بەنداوەكان)) و ژێر زەوی وەك ((بیرەكان)). 3.    خراپ بەكارهێنان و بەرزی ڕێژەی بەفیڕۆدان. 4.    هەڕەشە و پیلانە دوژمنكارەكانی وڵاتانی دراوسێی عێراق و هەرێم لەهەریەكە لە توركیا و ئێران و سوریا. 5.    نەبوونی بەنداو و دروستنەكردنیان. 6.    كەمی ڕێژەی دارستان و سەوزایی لەهەرێمدا. 7.    نەبوونی پلان و ستراتێژێكی ئاشكراو و ڕوون و تەرخانكردنی بودجەیەكی ساڵانە بۆ ڕێگەگرتن و ڕووبەڕووبونەوەی ئەو دیاردانە و وشكە ساڵیش بەتایبەتی كە مەترسی گەورەیە بۆسەر كەرت و ئاسایشی خۆراكی و ژینگەیی و ئابوری و ئاوی دانیشتوان و هەرێمی كوردستان. •    زیانەكانی هەرێمی كوردستان بەهۆی وشكە ساڵیەوە: 1.    زیانی گەورە بەر كەرتەكانی كشتوكاڵ و ئاودێری و گەشتوگوزار و ژینگە و سەرچاوەكانی ئاو و پیشەسازی دەكەوێت. 2.    زیانی گەورە بەر سەرچاوەی ماسی و ئاژەڵ و ڕوەكی سروشتی كوردستان دەكەوێت،ئەوەتا تەنها لەم ساڵدا بەهۆی گرتنەوەی ئاوی ڕووباری سیروان لەلایەن ئێرانەوە بەهۆی دروستكردنی چەندین بەنداو 70% ئاوەكەی كەمی كردوە و ئەمەش بۆتە هۆی كەمبونەوە و دابەزینی ئاوی بەنداوی دەربەندیخان بە ئاستی 8 مەتر.بەهەمان شێوە گرتنەوەی ئاوی زێی بچوك. 3.    كەمكردن و دابەزینی ئاستی ئاوی بەنداوەكانی كوردستان،ئەوەتا بەنداوی دهۆك 9 مەتر ئاستی دابەزیوە و بەنداوی دەربەندیخان 8 مەتر و بەنداوی دوكانیش 8 مەتر ئاستی ئاوەكەی دابەزیوە.ئاوی سەرچنار بەڕێژەی 30% كەمیكردوە.  كە بەپێی ئامارەكانی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێمی كوردستان ڕۆژانە لە ڕێگەی 91 پڕۆژە و 5710بیرەوە نزیكەی 2ملیۆن مەتر سێجا ئاو دابەشدەكرێت.بەسەر 980 هەزار هاوبەشدا. 4.    دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی كە خۆی لە بیرەكاندا دەبینێتەوە،بەشێوەیەك لە ساڵی 2019دا بیرێك لە پارێزگای هەولێر لە قوڵایی 200-250 مەتر دەگەیشتە ئاو بەڵام لە ساڵی 2021دا قوڵاییەكە گەیشتۆتە 350-400 مەتر ،و لە پارێزگای سلێمانیش لەساڵی 2019دا قوڵایی بیرەكان لە 50 مەتردا بون ،بەڵام لەساڵی 2021دا قوڵاییەكان گەیشتونەتە 100مەتر.لەدهۆك لە 150مەترەوە بۆتە 200-250 مەتر و لەگەرمیان لە 80-90 مەترەوە بۆتە 110-130 مەتر. 5.    كۆچكردنی دانیشتوانی ئەو گوند و ناوچانەی كە وشكە ساڵی دەیانگرێتەوە بە ئاژەڵەكانیانەوە بۆ ناو شارۆچكە و شارە گەورەكان و یان ئەو ناوچانەی كە كەمێك باشترن لەناوچەكانی خۆیان ئەمەش هێندەی تر زیانی گەورە دەگەیەنێت بە دیموگرافیا و خەرجی و داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان.سەرهەڵدانی كێشەی كۆمەڵایەتیشی لێدەكەوێتەوە. بەم شێوەیە مەترسی وشكە ساڵی لەهەرێمی كوردستاندا دەگاتە 50% بۆ ساڵی 2021.حكومەتی هەرێمیش بەنیازە كە لەڕێگەی دروستكردنی 15 بەنداوی گەورە و بچوكەوە ڕێگە بگرێت لە وشكەساڵی و كەم بارانی و گلدانەوەی ئاو.كە تائێستا نەكەوتونەتە بواری جێبەجێكردنەوە. •    بەوهیوایەی هەر لەئێستاوە كە مەترسیەكە هاتۆتە بەردەم ماڵی هەرێمی كوردستان و ناوچەكەش،حكومەتی هەرێم و دامودەزگا تایبەتمەندەكان پلان و هەوڵی گەرموگوڕ و كردارەكیان هەبێت بۆ كەمكردنەوەی ئاسەوارە خراپ و زیانبەخشەكانی وشكەساڵی و هەموو دیاردە سروشتیە مەترسیدارەكاتی تر.  

ئەبوبەکر عەلی کاروانی خوێندنەوەیەك لە ڕوانگەی ئەزمونی ڕۆژئاواوە کاتێك لە سەرەتای نەوەتەکاندا، تورکیا فشارێکی زۆری خستە سەر ھەرێم و شەڕ لە سنور گەرم بوو، پەکەکە لە چوارچێوەی ڕێکەوتنێکدا لەگەڵ حکومەتی ھەرێم، ڕازی بوو بەوەی ھێزەکان و بارەگای سەرکردایەتی  بگوازێتەوە بۆ قەندیل. بەوەش یارمەتی خۆی و ھەرێمیشی دا، توانرا بۆ ماوەیەکی زۆر ببێتە چارەسەرێکی مام ناوەندی و فشار لەسەر ھەرێم کەمبێتەوەو پێواژۆی ئاشتیش دەست پێبکات.  بەڵام لە ئێستادا، بەھۆی زیاد لە ھۆکارێكەوە، لەوانەش، شکستی پێواژۆی ئاشتی و ھەڵەی لایەنی کوردی وگۆڕین و دڕبوونی سیاسەتی دەرەوەی تورکیا لە ناوچەکەدا، دۆخەکە گۆڕانی گەورەی بەسەردا ھاتووە. ئەمەش وایکردووە، ڕێکەوتنە کۆنەکە توانای ڕێکخستنی پەیوەندییەکان و ڕووبەڕوبوونەوەی ھەڕەشەو فشارەکانی  نەمێنێت و پێویست بەوە بکات ڕێکەوتنێکی نوێ نەك شەڕ، جێگەی بگرێتەوە. لە دۆخێکی لەم جۆرەدا،  بەسەرنجدان لە وقیعی ئێستای شەڕو ھەڕەشەکان لەنێوان پەکەکەو تورکیاو ھەرێمدا، کورد و پەکەکەو ھەرێم، دەکەونە بەردەم چەند بژاردەیەکەوە، لەوانەش: ١- بڕیاردانی بەرگریکردنی ھاوبەشی پەکەکەو ھەرێم دژ بە لەشکرکێشی و داگیرکاری تورکیا.  ٢- بەرگریی پەکەکەو بێ دەنگبوونی ھەرێمی کوردستان و درێژەدان بەدۆخی ئێستا. ٣- ھەڵگیرسانی شەڕی نێوان پارتی و پەکەکە کە دەبێتە شەڕی نێوان ھەرێم و پەکەکە چونکە لە ئەگەری ڕوودانیدا، بەو ناوەوە دەکرێت. ٤— ڕێکەوتنێکی نوێی نێوان ھەرێم و پەکەکە، لەپێناو لێکتێگەیشتن و یەکتر تەواوکردنی نەتەوەیی و ڕێگریکردن لە گەڕێکی تری شەڕی نێوخۆی کوردی و یارمەتیدانی ھەرێم و بەفیڕۆنەدانی تواناکان و لاوازکردنی پاساوی دەستی تورکیا بۆ درێژەدان بە لەشکرکێشیەکەی . گەر سەرنج بدەینە ئەم بژاردانەی بەردەم کوردو پەکەکەو ھەرێم لە ئێستادا، گومانی تێدا نیە، بژاردەی چوارەم، واتە ڕێکەوتن و تەگبیری ھاوبەش و پارێزگاریکردن لە تواناکان، نەتەوەیترین، ئەخلاقیترین و عەقڵانیترین بژاردەیە،چونکە: ا- بژاردەی یەکەم ناواقیعیەو وەھمە گرەو لەسەر ئەوە بکەین و پێمان وابێت، ھەرێم توانای شەڕی تورکیای ھەیە.  ب- بژاردەی دووەمیش وا دەکات بەشێکی بەرینی ھەرێم بکەوێتە ژێردەستی ڕاستەوخۆی لەشکری تورکەوە.  ج- شەڕی ناوخۆی کوردیش، بۆ پەکەکەو ھەرێمیش، نەھامەتی و قەیرانی جۆراوجۆری بەدواوە دەبێت وئەو بژاردەیە ھەموان دەبێت خۆی لێ بەدور بگرن، لەبەرئەوەی دەبێتە ھۆی: ١- بەفیڕۆدانی توانایەکی زۆری ماددی و مرۆیی ھەردوولا. ٢-  بڵاوبوونەوەی زۆرتری بوغزو کینەی سیاسی و دژایەتی سێ پارچەی کوردستان بۆ یەکترو کاڵبوونەوەی زۆرتری ناسنامەی نەتەوەیی و بێ ڕەنگکردنی زیاتری مەسەلەی کوردستان لە جیھاندا . ٣- بوارکردنەوەی زیاتر بۆ دەستێوەردانی ناحەزان، لە کاروباری نێوخۆی ھێزە کوردییەکان  وپەیوەندییەکانی نێوانیان. ٤-  قوڵترکردنەوەی کێشە وقەیرانە ناوخۆییەکانی ھەرێم و دابەشبوونە نێوخۆییەکانی و لاوازترکردنی پێگەکەی. ٥-  زیاتر لێکدوورکەوتنەوەی ھێزە کوردییەکانی ڕۆژئاوا لەیەکتری و شکستی ھەوڵەکانی پێکھێنانی ئیدارەیەکی ھاوبەش، کە جگە لە کورد، داخوازییەکی ھاوپەیمانانیشە. ٦-  ناچارکردنی زۆرتری ھێزە کوردییەکان بۆ پاشکۆیی و سازشی زیاتر بۆ دەرو دراوسێ و وڵاتانی ناوچەکە.  پەکەکەو ئەزمونێك لە خۆرئاوای کورستانەوە: گرنگە سیاسەتمەدارو ھێزی سیاسی و سەربازی و سەرکردە، سوود لە ڕابردوو وەربگرێت، بۆئەوەی ھەڵەکان دووبارە نەبنەوەو ئەزمونەکان یەکتری تەواو بکەن. لێرەشەوە ئەگەر چاوێك بە ئەزمونی ڕۆژئاوادا بخشێنین، تێدەگەین کە، ململانێ و لێکتێنەگەیشتن وسازش بۆیەکتر نەکردنی ھێزە کوردیەکان  لە رابردوودا، بە زیانی گەەرەوکارەسات بۆسەر مەسەلەی کوردستان و بە قازانجی دوژمنە ناسیونالیستەکانیان کۆتایی پێھاتووە و شکاوەتەوە.  بۆ نمونە، سەردەمێ تورکەکان ڕازیبوون بەوەی لەشکری ڕۆژ لە سنورەکانی نێوان ڕۆژئاواو تورکیا جێگیر بکرێن. کەچی لایەنی باڵادەستی ڕۆژئاوا ئەم بژاردەو دەرفەتەی ڕەتکردەوە؟!  ئەمەش وایکرد، ڕەوشەکە بە داگیرکردنی ئەو ناوچانەو بەشێکی بەرچاو لە ڕۆژئاوای کوردستان لەلایەن تورکیاو ھاوپەیمانە جیھادییەکانی و دەرھاویشتەکانی، کۆتایی پێبێت!  ئێستاش دۆخەکە سەبارەت بە پەکەکەو پارتی و ھەرێم ھاوشێوەی دوێنێیە، بەڵکو خراپتریش، لەو سۆنگەوە کە  سەبارەت وڵات و ناوەندو کەس ھەبوون، ھاوسۆزی ڕۆژئاوابن و ھەوڵی وەستاندنی لەشکرکێشیەکە بدەن. لە کاتێکدا سەبارەت بە قەندیل لە سۆنگەی بوونی پەکەکە لە لیستی تیرۆری خۆرئاوادا ڕەوشەکە جیاوازە.  لاوازکردنی ھەرێم و، گەر کرا تیابردنیشی، کە خواستی ھاوبەشی چەندین ھێزو دەوڵەتە لەناوچەکەدا، ڕەھەندی ئاڵۆزتر دەخاتە سەر کێشەکە. لەم ڕوانگەشەوە، پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەگەر ھەندێك لوتکە چیاو شوێن، کە ئێستا بەدەست پەکەکەوەن، بە گوێرەی ڕێکەوتنێك ڕادەستی پێشمەرگە بکرێن باشترو ڕوسورکەرتر نیە، لەوەی، یەك لە دوای یەك بکەونە ژێر کۆنتڕۆڵی سوپای تورکیاوە کە کشانەوەیان لەو شوێنانە کارێکی ھەروا سانا نابێت؟! ئایا ئەم بژاردە باشترە یاخود بەم ھۆیەوە گەڕێکی تری شەڕی گەریللاو پێشمەرگە دەستپێبکات؟!  بەوەش لەیەك کاتدا، خاك و تواناو ھەستکردن بە ناسنامەی ھاوبەشی نەتەوەیی و ھاوچارەنوسیمان لە دەست بچێت؟ لەوسۆنگەوە کە ئەزمونی خۆرئاوا نیشانمان دەدات، کە بەرگریکردنی تاسەرو پارێزگاریکردن لەو ناوچانە،  ڕەنگەبۆ پەکەکە ئاسان نەبێت و مەسەلەکە تەنھا دەبێتە تۆمارکردنی ھەڵوێست و نەبەردی، چونکەلە ئێستادا تورکیا خوازیاری شکستێکی گەورەی سیاسی و سەربازی لایەنی کوردی و پەکەکەیە، ھاوکێشەکانیش  لە قازانجی ئەودان،  تورکیا خوازیاری دوپاتکردنەوەی ئەزمونی پڵنگەکانی تامیل بەسەر قەندیلدا و ڕێگریکردنە لەوەی ھەدەپە، بتوانێت ڕۆڵی سیاسی خۆی لە قۆناغی داھاتوودا بگێڕێت.   ھەروەھا دەیەوێت ئەوەی بۆ ئێران لەگەڵ ھێزە کوردیە ناڕازییەکانی چۆتە سەر،  واتە قەدەغەی ھێرشی سەربازی لە ھەرێم بۆسەر ھێزەکانی و کەمپنشینی، ھەمان شت بۆ ئەمیش لەگەڵ پەکەکەدا بچێتە سەر. واتە لە سنورەکانی دووریان  خاتەوەو پێشمەرجەکانی شۆڕشی چەکداریان لەناو بەرێت. ناچار بە پاشەکشە بۆ شارباژێرو  دەستبەرداری خەباتی چەکداریان بکات.  ئەمەش بیرکردنەوەیەکی نائاسایی وستراتیژی دەخوازێت، لە پێناو پارێزگاریکردن لەتواناکان ودوچارنەبونی شکستێکی قورس کە قەرەبوکردنەوەی ئاسان نەبێت.  ھەڵبەت، ئێمە ھەوڵنادەین لە جیاتی پەکەکە، وەڵامی ئەم پرسیارو ئەگەرانە بدەینەوە. بەڵکو تەنھا دووبارە شتەکان دەخەینەوە پێشچاویان و یارمەتیان دەدەین.  ماوەتەوە بڵێین: ئەرکی ڕوونەدانی گەڕێکی تری شەڕی ناوخۆی کوردیش، لە نێوان پەکەکەو پارتی و ھەرێم، ئەرکێکی ھاوبەشی نێوان پارتی و پەکەکەو یەکێتیە. دوای ئەوەش ئەرکی ھەموو ھێزو کەس و ناوەندێکی نیشتیمانپەروەرە. دژایەتی شەڕیش، تەنھا بە بانگەشە ناکرێت، بەڵکو بە کارکردن بۆ نەھێشتنی زەمینەی شەڕو ڕێکەوتنێکی نوێ لە نێوان ئەو سێ لایەنەو ھەرێم و پەکەکە، دێتەدی. لایەنگری کوێرانە بۆ لایەنەکان و مامەڵەی پڕوپاگەندانەو نەفرینکەرانە لەگەڵ پارتی و پەکەکە ش خزمەت ناکات. بەڵکو بەگشتی دەچێتە خزمەت نەیارانی پڕۆژەی کوردستانیی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا. دۆخەکە لێپرسراوێتی لە ئەستۆگرتنی سیاسی و نیشتیمانی دە خوازێت. ھەر ئەوەشە ڕێگا لە گەڕێکی نوێی شەڕو داڕوخاویەکان دەگرێت    

ئەنوەر كەریم  نەوت  مەکینەی ئابوری جیهانە و تائیستاش کاریگەری تەواوی هەیە لەسەر گەشەی ئابوری،  بۆ  چەندین ساڵی تر  جیهان پێویستی بەم کەرتی ووزە هەیە کە لەبەردەستدایە  ، چونکە پێویستیەکانی بەکارهێنانی  ووزە  ناتوانرێت بخرێتە بەردەست لە ڕێگای  جۆرەکانی تری  ووزەوە کە پلانە لە داهاتوودا  لەبەردەستدابێت . بۆیە  نرخی نەوت تاڕادەیەکی باش بەبەرزی دەمێنیتەوە کە ئەم نرخەی ئێستایە    لە بەرژەوەندی  ووڵاتانی هەناردەکارو و هاوەردەکەرداندایە ،  وە  زۆری بەرزی نرخ کاریگەری ئەکات ، لەسەر پاشەکشەی ئابوری جیهان    ئەو فاکتەرانەی نرخی نەوت ڕادەگرێت .  1-      بە هۆی بەردەوامی زیادکردنی   ژمارەی کوتانی پەتایی کۆڤید -19  وادەکات بازاڕو ئابوری بکرێتەوە  کەرتەکانی پێشەسازی و گەیاندن و  کشتوکاڵ بەردەوامبن. لە ئیستادا  ئەمریکاو ئەوروپا بەتەواوی کراونەتەوە بۆیە خواست لەسەر نەوت زیاددەکات بەتایبەتی لەوەرزی هاویندا،  ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی  نرخ دەدات    هەرچەندە مەترسی  ئەم پەتا گشتگیرە  هەر بەردەوامە و تائێستاش ووڵاتی مالیزیا لە ئاسیا بەتەواوی داخراوە،  وە شاری مێڵبێرنی ئوسترالیا  هەر داخراوە وە بەشیكیش  لە هیندستان، بەڵام لەکۆتایدا   ئەمەش هەر کۆنتڕۆڵ دەکرێت.  2-       ئۆپێک پڵاس  لە ئیستادا زۆر بەباشی خۆیان ڕێکخستوە   بە شیوەیەکی زۆر ڕێکخراو نەوت دەخەنە بازاڕەکانی جیهانەوە  ، بۆیە  جارێکی ترئەو  هەڵە  ستراتیجیە  گەورەیە ناکەنەوە  بازاڕ پڕ بکەنەوە لە نەوت،  ببێتە هۆی دابەزینی نەوت ،  بازاڕی نەوت  لە ئێستادا  کورتهێنانی (Deficit  )بە ڕێژەیەی 1 ملیۆن  بەرمیل   ڕۆژانەهەیە  ،   ئەلێکساندرا ناڤۆک  وەزیری نەوتی ڕووسیا ئەڵێت.، ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی نرخی نەوت دەدات .   3-     فاکتەرێکی گرنگی تر کە   Shale Oil     ئەمریکیە ئەم  جۆرە نەوتە پێش پەتای  کۆڤید بەتەواوی کۆنتڕۆڵی بازاڕی نەوتی کردبوو،  ئەمریکای کردبوو بە گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوت بە ڕێژەیەکی بەرچاوبەرامبەر بە هاوتاکانی  ، بەڵام ئەو ستراتیجیە دەرکەوت هەڵەیەکی گەورە بوو  لە کاتی پەتای کۆڤێدا نرخی نەوت هاتە   خوار سفرەوە ،   بە ملیاران دۆلار زیان بەکۆمپانیاکانی نەوتی ئەمریکی کەوت ، ئیستا ئەم کۆمپانیا نە ستراتیجەکەیان گۆڕیوە،  دەیانەوێت لە جیاتی  بیرهەڵکەندنی بەردەوام  نرخی نەوت بە بەرزی بمینێتەوە بۆ ئەوەی  پشکەکانیان  بەرزبێتەوەو وە هەروەها بتوانن ( Dividend) قازانجی هاوبەش  بەسەر پشک هەڵگرەکانیاندا  دابەشبکەن بەمە زیاتر قازانج دەکەن،   هەرچەندە ئیدارەی بایدن  چەند  کۆت و بەندی تازەی سەپاندوە  بەسەر کۆمپانیاکانی نەوت و غازدا . ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی نەوت دەدات.  4-      فاکتەرێکی گرنگی تر ئەوەیە کە  بە‌هۆی ئەو پلانەی  کە لە ئێستادا هەیە لە لایەن حکومەتەکانی جیهانەوە  بۆ   گۆڕینی ووزەی ( Fossil Fuel) بۆ ووزەی پاک  و نوێ  کە بۆتە هۆی گۆڕانی  كەش و هەوا،   کۆمپانیا گەورەکانی  جیهان   بڕیاریانداوە  هەر لە   Shell،  Bp  ،  ,Total ExxonMobil   نزیکەی لە 30%-40%  سەرمایەکەیان  لە کەرتی ووزەی نوێ دا بخەنە گەڕ  ،   بۆیە  لەم کەرتەدا وە بەر‌هینان کەمتر دەبێتەوە  ئەمەش یارمەتی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت  دەدات  بۆ ئێستا و داهاتووش .  5-      DOLLAR INDEX  لە ئیستادا لە نێوان 89-90 دایە  ئەم ئاماژەیە نرخی دۆلار بەرامبەر بە  دراوەکانی تر دیاریدەکات واتە دۆلار  دابەزیوە.  لەئەنجامی   چاپکردنی دۆلار ی زۆرەوە لە  ئەمریکادا  و  ئەمەش یارمەتی نرخی نەوت دەدات بۆ بەرزکردنەوە . بێجگە لەوەی پارەیەکی زۆر لە چین  و بەریتانیاو  ئەوروپاو ئەمریکادا  چاپکراوەبە هۆی قەیرانی کۆڤیدەوە ، ئەمەش یارمەتی بەرزکردنەوەی خواستدەدات ،  6-     ڕێکەوتنە کەی نێوان  ئێران و ئەمریکا  هەروائاسان  نابێت  تەنانەت لە کاتی ڕێکەوتندا  ئەو پڕۆسەی ڕێکە وتنە لە ژێر چەندین مەرجدا دەبێت،  نەوتی ئێران  بازاڕی نەوت  پڕناکات  چونکە بەشیوەیەکی   ڕێكخراو دەبێت ئێران ئەندامی ئۆپێکە دەبێت  پابەند بێت بە ڕێکخراوەکەوە ، کەرتی  نەوتی ئێران  لە ئەنجامی نەبوونی سەرمایەی پێویست و تەکنەلۆجیای پێویست دا  وە تەمەنی درێژی بیرەکان و پیویستیان بە نۆژەنکردنەوە  هەیە،   بۆیە  ئێران پێویستی بەکاتە  ئەمەش یارمەتی نرخی نەوتی دەدات،    لە ئەنجامدا نرخی نەوت  بۆ تێکرای ئەم ساڵ و ساڵانی داهاتوو لە سەروو   70 دۆلارە وە دەبێت.   

 ئاسۆ حاجی بە گوێرەی دابەشکردنی کار لە نێوان هاوسەرۆکانی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دا، دەبوا لاهور شێخ جەنگی سەرۆکایەتی شاندی یەکێتی کردبا بۆ بەغدا، چونکە ئەو بەرپرسی ئەو دۆسیەیە هەروەها سەرکایەتی ئەو لیستە دەکات کە بە هاوپەیمانێتی یەکێتی و گۆڕان بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی عێڕاق دروستیان کردووە. بەڵام بۆچی نەچوو و بافێل تالەبانی چوو؟ رەنگە هەندێک ئەوە بۆ ناکۆکی توندی نێوانیان دەربارەی دەزگای زانیاری و هێزەکانی دژە تیرۆر بگەڕێنەوە کە ماوەیەکە لە نێوانیان توند بۆتەوە و چەند جارێک گەیشتۆتە ئاستی هەڕەشە لەیەک کردن، لەوانەیە هەندێکی دیکەش بۆ ئەوە بچن کە داهاتی مەرزە سنووریەکان و هەڵوێستی توندی لاهور بەرامبەر بە قوباد تالەبانی برا گچکەی بافێل کەلێنەکەی گەورەتر کردبێ. بە تایبەتی کە زانیاری ئەوە هەیە قوباد برا گەورەکەی هاندابێ کە خۆی سەرۆکایەتی شاندی حیزبەکەی بکات، لەوەش شانازی پلکی هاوکاری کردووە. ئەوەی راستیە بافێل تالەبانی لە سەر داوای هێزە شیعیەکان و بە ئامۆژگاری ئێران سەرۆکایەتی شاندی یەکێتی کردووە، چونکە هێزە شیعیەکان زیاتر باوەڕیان بە بافێل هەیە و وەک جێگرەوەی جەلال تالەبانی باوکی مامەلەی لەگەڵ دەکەن، هەروەها ئێرانیش ئەوە بۆ جاری دووەمە ئەو پەیامە بە ئاشکرا بە هێزە عێڕاقی و کوردستانیەکان و بە ناوخۆیی یەکێتیش بگەیەنێ کە لای ئەوان بافێل تالەبانی سەرۆکی یەکێتی و جێگرەوەی مام جەلالە، ئەوەش لە دواین سەردانی جەودا زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ بەغدا و هەولێر بە روونی دیار بوو، کە لە سوپاسگوزاری پێشوازیکردنیدا تەنها ناوی بافێلی وەک سەرۆکی یەکێتی هێنا بوو. لەوە دەچێ ئەو پەیامە ئەوجارەیان روونتر گەیشتبێتە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی بۆیە لە میدیاکانی دا گرنگی بەو سەردانەی شاندی حیزبەکەی نەدا لە کاتێکدا لاهور سەرۆکی ئەو هاوپەیمانێتیە دەکات کە یەکێتی لە سلێمانی پێکیهێناوە بۆ ئەوەی وەک هاوپەیمانی هێزە شیعیەکانی سەر بە ئێران بەشداری لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەڕلەمانی عێڕاق بکەن.

سەردار عەزیز هەفتەی داهاتوو، لە سەفەرێکی یەک هەفتەییدا جۆ بایدن دێت بۆ ئەوروپا. لە بەریتانیا و بەلجیکا و سویسرا دیداری جیاوازی دەبێت. بینینی شاژنی بەریتانی بایەخێکی ئەوتۆی بۆ ئێمە نیە، بەڵام دیداری بایدن لە گەڵ ئەردۆگان لە پەراوێزی دیدارەکانی ناتۆ و دیداری لە گەڵ پوتین لە جنێف، کاریگەری لە سەر دۆخی ئێمە دەبێت لە زیاتر لە پارچەیەکی کوردستان. چاودێران ڕای جیاوازیان هەیە. لێکۆڵەری گەورەی بواری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا واڵتەر ڕەسڵ مید، کە لە ڕۆژنامەی ۆڵ ستریت جۆرناڵ ستونێکی هەیە، لەمبارەوە دەنوسێت کە بایدن نابێت هەوڵی ئەوە بدات کە پەیوەندی جارانی ئەمریکا و تورکیا زیندو بکاتەوە. پەیوەندی جاران مەبەستی پەیوەندی سەردەمی جەنگی ساردە. بە دیدی ئەو تورکیا گۆڕاوە و دەبێت ئەمریکا بە دوای داڕشتنی پەیوەندییەکی نوێدا بگەڕێت، کە تیایدا تورکیا نەک هەر دۆست نیە، بەڵکو زۆر جار دەکرێت ڕکەبەر بێت. مێرڤی تاهیرئۆغلۆ و ئێریک ئیلدمان لە فۆرن پۆلەسی دەنوسن، ئەوە ئەمریکایە کە لایەنی بەهێزە لە دیدارەکەدا. ئەردۆگان لە هەردوو ئاستی ئابوری و سیاسیدا لە قەیرانی قوڵدایە. بۆیە دەبێت بایدن ئەم قەیرانە بە فیڕۆ نەدات بۆ پشتیوانی دیموکراسی لە تورکیا.  دوێنێ لە میانەی کۆدیدارێکدا، لە ڕێگای زومەوە لە هێنری بارکیم پرسی دەربارەی دیدارەکە. بارکی شارەزای تورکیا و نزیک لە ناوەندی دەسەڵاتە لە واشنتۆن، لە سەردەمی کلینتۆندا ڕاوێژکاری کۆشکی سپی بوو بۆ پرسی ناوچەکە، بەلای ئەوەوە دیدارەکە هێندە گۆڕانکاری دروست ناکات چونکە جیاوازییەکانی نێوان هەردوو وڵات زۆر گەورەیە هەتا دیدارێک بتوانێت چارەسەری بکات. بۆیە بایدن ئەوەی دەیەوێت پێی دەڵێت و دیدارەکە کۆتایی دێت. هەندێک ئارگومێنتی ئەوە دەهێننەوە کە نابێت تورکیا زیاتر بەرە و ڕوسیا پاڵ بنرێت. ئەم دیدانە هەمیشە کەمێک ساویلکەن. وەک بەردەوام لە دۆخی عێراقدا باسدەکرێت، کە نابێت عێراق لە ئەوە زیاتر بەرەو ئێران پاڵبنرێت. کەس ناتوانێت لە ئەوە زیاتر عێراق پاڵبنێت، ئێران تا بن لە عێراقدایە. لە دۆخی تورکیادا، تورک نایانەوێت و ناتوانن بە تەواوی بچنە باوەشی ڕوسەکان، چونکە ڕوس نە بە هێزن و نە دۆستن بۆ تورکیا.  پەیوەندی ئەمریکا و تورکیا ئەگەر ترەمپ بوایە ئەوا دەبوو زۆر بترساینایە. چونکە هەردوو کەسایەتی زۆر لە یەکەوە نزیکبوون لە دژایەتی سیستەمی دونیا و ڕەگەزپەرستی و فاشیزمیاندا. هەروەها بایەخدان بە پەیوەندی کەسایەتی لە بڕی پەیوەندی بونیادی و مۆڕاڵی.  بەختی کورد وەهایە، ئەگەر پەیوەندی ئەمریکا و تورک زۆرباش بێت بۆ کورد خراپە، ئەگەر زۆر خراپیش بێت کە ئەمریکا سەنگێکی ئەوتۆی نەمێنت، دیسانەوە خراپە. دیارە پرسی ئێمە پرسی سەرەکی نیە، بۆیە هەموو شتێک دەبێت لە کۆنتێکستدا ببینرێت.

مەجید دڵنیــــا  لە سەروبەند و دوای ڕوخانی ئیمپراتۆرییەتی پیاوە نەخۆشەکەی عوسمانیدا،کوردستان کۆمەڵێک شۆڕش و ڕاپەڕینی، یەک لەدوای یەکی بەخۆوە بینیـــی. لە باکووری کوردستاندا،شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵای  نەهری۱٨٨۰، شێخ سەعیدی پیران۱۹۲٥،شۆڕشی ئاگری داغ  بە ڕێبەرایەتی ئیحسان نوری پاشا ۱۹۲۷، شێخ ڕەزای دێرسیم ۱۹۳۷ ،لە باشوریشدا شۆڕشەکەی شێخ مەحمودی حەفید ۱۹۱۹. لە شۆڕشەکانی ئەو سەردەمەی باکوری کوردستاندا، ئیبراهیم ئاغا،کە لای کوردان بە برۆ حیسکی تەللۆ ناسراوە،کە سەر بە خێڵی جەلالی بوو، لەو نێوەندەدا ڕۆڵێکی گەورە لە دژی سوپای ڕوسەکان و پاڵپشتی هێزی تورکە عوسمانیەکان دەگێڕێت. تەللۆ بەپێی یاداشتەکەی ئیحسان نوری پاشا، لە شۆڕشەکەی شێــــخ سەعیدی پیرانی ساڵی ۱۹۲٥ دا،نەک هەر بەشداری ناکات،بەڵکو دەبێتە خائینێک دژ بە میللەتەکەی خۆی و پیاوێکی دڵسۆزی دەوڵەتی تورک. بەجۆرێک،لەکاتی دامرکاندنەوەی شۆڕشەکەی شێخ سەعیدی پیراندا،لەسەر سنوری ئێران ،لەگەڵ چەند هۆزێکی بەکرێگیراویتردا،ڕێگە لەو خەڵکە کوردە هەڵاتووانە دەگرن، کە لەبەر جەورو ستەمی دەوڵەتی تورک، پەنایان بۆ سنورەکانی ئێران بردبووە،ئەوە لە کاتێکدا لەنێو هەڵاتوەکاندا،کوڕی شێخ سەعید و عەلی ڕەزاو خالید بەگی حسەینیشی تێدابووە.  دوای سەرکوتکردن و کۆتاییپێهێنانی شۆڕشەکە ،لە لایەن داگیرکەران و دەسەڵاتدارانی تورکەوە ،دواجار دەستبەسەرکردنی شێخ سەعید و کۆمەڵێک لە سەردارانی شۆڕش، حکومەتی تورک بڕیاری لەسێدارەدان بۆ شێخ سەعید و کۆمەڵێک لە ڕایەداڕان و بڕیاری دوورخستنەوەش بۆ هەندێکیتریان دەردەکات. دەسەڵاتدارانی تورک،لەگەڵ بڕیاری دوورخستنەوەی هەندێک لە سەرانی شۆڕش،بڕیاری دەستبەسەرکردن و دوورخستنەوەش بۆ کەسانێکی کوردی خزمەتکار و بەکرێگیراوانی دەوڵەتیش دەردەکات. یەکێک لەوانەی بڕیاری سزای گرتن و دوورخستنەوەی بۆ دەردەچێت ،پیاوی خائین و دژ بەگەل (برۆ حیسکی تەللۆ دەبێت.چوون ئیدی دوژمن،وەک هەمیشە دوای مەیسەربوونی مەرامەکانیان، چ ئیشێکیان بە بەکرێگیراوان و خائینان نامێنێت.  کاتێک  تەللۆ،بڕیاری گرتن و دوورخستنەوەکەی دەبیستێت، پێیسەیردەبێت وهەرچەند دەکات بڕواناکات، کە دەوڵەتی تورک کارێکی وای لەگەڵدا بکات،بۆیە دەڵێت: " بڕواناکەم لەدوای ئەو هەموو خزمەتە گەورەیە ،کە پێشکەشی دەوڵەتی تورکم کردووە!ئیتر نازانم دەوڵەتی تورک ،چ ڕەخنەیەکی لەمن هەیــــە؟" ئیحسان نوری پاشا دەڵێت: وادێتە بەرچاو،کە برۆ حیسکی تەللۆ،نەیدەزانی کەلای دەوڵەتی تورک ،کورد هەر کوردە،چ خزمەتکاربێت یانا.  ئیحسان نوری پاشا دەڵێت،تەللۆ خۆی بەم شێوەیە بەسەرهاتەکەی بۆ گێڕامەوە:خەریک بووم لە نان خواردن دەبوومەوە،کە ئێلیخانی کوڕم بەتاو بەعارەق ڕشتنەوە لە چفتلیکەوە گەیشتە لام،وتی:کۆمەڵێک لە سوارەی تورکان هاتنە ناو دێ و هاتنە ماڵەوەمان و هەواڵی تۆیان پرسی و بەشوێنتا دەگەڕێن،بەپەلە هاتم بۆ ئێرە تاکو ئاگادارت بکەمەوە... دوای ڕۆیشتنی کوڕەکەم بەپەلە جلەکانم لەبەرکرد،بەرەو شار ڕۆیشتم.ڕوومکردە کەعبەو دەستی دوعام بەرزکردەوە،ئەی خوا تۆ دەزانیت کە چەندە خزمەتی دەوڵەتی تورکم کردووە،هیچ کاتێک لە دژی دەوڵەت کارێکی دوژمنانەم نەکردووەو ئێستاش تورکەکان دەیانەوێت دوورم بخەنەوە.بهێڵە با تفەنگەکەم هەڵبگرم و بەرەو چارەنوسی خۆم بکەومە ڕێ....  بەداخەوە! مێژووی ئێمە پڕە لە نمونەی خیانەت و بەکرێگیراوێتی لەو چەشنە،بۆ داگیرکەران و نەتەوە سەردەستەکانی کوردستان. لە ڕابردوودا،ئەگەر خیانەت و بەکرێگیراوێتی بۆ داگیرکەران، زۆربەیجاران تاکە کەسی یا سەرۆک خێڵ بەخۆیی و خێڵەوە بووبێت،ئێستا کارەکە فراوانتربووە،لە خێڵ وعەشرەتەوە بۆ حیزب.حیزب بە تەواوی هێز و دەزگای زەبەلاحی ڕاگەیاندن و لێشاوێک نوسەر و ڕۆژنامەنوسی دەربارەوە ،بە داروبەردییەوە ئەو ڕۆڵە لە خزمەت بە داگیرکەران دەگێڕێت . خزمەت و بچوکی و دڵسۆزی تەللۆ بۆ دەوڵەتی تورک، نمونەیەکی بەرچاوە ،بۆ ئەوانەی ئەمڕۆ دەیانەوێت، بەهەر بیانویەک بێت، دڵسۆزو خوڵام و خزمەتکاری ئەجێندای ئەردۆغان و دەسەڵاتەکەی بن. وەک چۆن تا شۆڕشەکەی شێخ سەعیدی پیران لە گۆڕێدابوو، دەوڵەتی تورک،کاریان بە کەسانێکی خائین و خۆفرۆشی وەک برۆ حیسکی هەبوو، دەبێت ئەو کاربەدەستانەی کورد ئەوە باش بزانن، کە دەوڵەتە بەناو ئیسلام فاشستەکەی ئاکەپە، ئەگەر ئەمڕۆ نازێکیان هەڵدەگرن و دەستێک لە پشتیان دەدەن و بزەیەکی تاڵی فریوودەرانەیان بۆ دەکەن، بەهۆی بوونی هێزێکی شۆڕشگێڕی وەک پککەیە. بەشداریکردن لەهەر پیلان و شەڕێک دژ بە هێزێکی شۆڕشگێڕی کورد،بەتابیەت ئەوەی ئێستا ،کە لە گەمارۆدانی قەندیلدا دەبینرێت،جگە لە خیانەتێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی هیچ ناسنامەیەکیتر هەڵناگرێت!!  سەرانی کورد دەبێت لەوە دڵنیابن، ئەگەر پکک لە قەندیل دەرپەڕێندرێ، سبەی دەوڵەتەکەی ئەردۆغان ،ئیتر چ کارێکییان بە ئێوە نامێنێت! نرخێک کە ئێستا حکومەتەکەی ئەردۆغان پێتانیدەدات، بەهۆی بوونیپەكەكەیە، بەنەمانی پکک ،کەس پولێکی قەڵپتان پێنادات. قەندیل بکەوێت و پکک نەمێنێت ،ئێوەی دەسەڵاتدارانی هەرێم و حیزبە وابەستەکانیتر و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتیش،ئیتر پشتتان لێدەگیرێت ،هیچ ڕێگە چارەیەکتان نامێنێت ،جگە لە تەسلیم بوونێکی زەلیلانەی یەکجارەکی، بە حکومەتەکانی ناوچە و دواجاریش هێواش هێواش لەناوچوونتان. بەمانایەکیتر کەوتنی قەندیل، یانی کەوتنی قەوارەی هەرێم!  تورک بە مێژوو چووبێتە هەر جێیەک بە ئاسانی لێیدەرنەچوون،بۆیە ئۆردووی تورک و چەتەکانی لە قەندیل جێگیربن،بۆ ئەبەد پشتوپەنای قەندیلیشتان نامێنێت،گەر لێتانقەوما ،تا جارێکیتر پەنای بۆ بەرنەوە. بەمانایەکیتر تا پەكەكە لە قەندیل بێت،سەری ئێوەش پارێزراو دەبێ و بە پێچەوانەشەوە. ئەو دۆخە بۆ حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتیش(دیموکراتەکان و پەناکان)هەمان چارەنووسە. بۆیە کەستان دڵی بە شکانی هێزو ئیرادەی پەكەكە خۆش نەکات، کەشتیەکە کون بوو، ئێوەشی تێدا دەخنکێن! بیرتاننەچێت، دواجار ئەوەی بە کەڵکتان دێت،هێزێکی کوردیی شۆڕشگێڕی وەک پەكەكەیە.داعش کە نزیکی مەخمور بووەوە و مەترسی کەوتە سەر هەولێر، ئەو هێزەی بەهاناتانەوە هات،پەكەكە بوو،نەک ئەردۆغانی ئەحبابی ڕۆژانی فەرەحیتان.هەمووش بینیمان کە فوئاد حسین،چۆن بە دڵێکی شکاو و داماوییەوە،دوای ئەوەی ئەردۆگان ڕەتیکردەوە یارمەتیان بدات،وتی:دەوڵەتی تورکیا بێئومێدی کردین...! تەللۆ هەڵات و دەستی تورکەکان نەکەوت،دواجار لە نیەتی گڵاوی تورکان تێگەیشت،بۆیە دواتر لە شۆڕشی ئاگری داغدا کەوتە دژایەتی دەسەڵاتدارانی تورک،بەڵام دڵنیابن ئێوە ئەمجارە شانسی دەربازبوونیشتان نابێت. ئەوەی دەینوسم،لە پەنای خوێندنەوەی ڕووداوە کارەساتبارەکانی مێژوومانەوەیە،شکاندنی هێزو ئیرادەی کوردان، کۆتایی ئەوسەری فیلمەکە نائومێدانە دەبینـــم. گەرچی درەنگە ،بەڵام هێشتا ڕەنگە دەرفەتێکی کەم مابێت، بۆ بەخۆداچوونەوە،تا لە مەترسی دۆخەکە تێبگەن و پێشئەوەی کار بەیەکجارەکی لەکاربترازێت و جارێکیتر هێزی کوردان تێکبشکێنرێت،جگەرخوێن وتەنـــی: کوردینـــۆ ببـــن یـــەک ئەگەر هون نەبن یـــەک هونـــێ هـەڕن یەک ب یەک...

ئومێد حەمەعەلی  هەر مرۆڤێ، هەر نەتەوە و گەلێك نەیتوانی لە جەوهەری داگیركەر تێبگات، نەیتوانی خۆی و ئەویتر لێجودابكاتەوە، نەیتوانی ململانێ و جیاوازیی ناوخۆیی لە هەوڵی ئەویتری بێگانە بۆ داگیركردن جیابكاتەوە، بەدڵنیایی هەمیشە لەسەر لێواری كەوتن و كارەساتە، هەمیشە لەبەردەم گلۆربوونەوەدایە بە خەرەندی نەبوون و نابوتبووندا.   شەڕ بەگشتی وێرانە بەجێدەهێڵێت، تەنانەت ئەو شەڕانەش كە مرۆڤ دەتوانێت شتێك ڕەوایەتی بۆ بدۆزێتەوە هەر وێرانی دەخاتەوە و، ئەوەش نكوڵیلێنەكراوە. ئەگەر شەڕ ناڕەوابوو، وێرانی و زیانەكانی تەنیا لەسەر زەمین نەبوون، تەنیا خاپوركردنی شار و گوند و سروشت نەبوو، تەنانەت ئەو كاتەی شەڕ كاركردە مەترسیدارەكەی كوشتنیش تێئەپەڕێنێت، ئیدی شەڕ تەنیا شەڕێكی ڕەهایە و هیچیتر، جگە لە ئایدۆلۆژیا و گەمژەیی، جگە لە سەربەئەویتربوون و جاشایەتی هیچ شتێكی تر، هیچ بنچینەیەكی تری نابێت و هیچ پاساوێك ڕەوایەتییەكەی ناسەلمێنێت.   جارێكی تر دوكەڵی ئەو ئاگرە نەگریسە، جارێكی تر بۆنی ئەو ئەقڵە شەڕەنگێزانەی بە خوێنی خۆیان دەژین و، عیشقیان بۆ داگیركەر كوێری كردوون خەریكە وێرانەكە وێرانتر و، مێژووەكە خوێناویتر و ئایندەكە نادیارتر دەكەن.   داگیركەر لە مێژووی ئێمەدا هەمیشە بە چەندین دەموچاوەوە دەركەوتووە، یەكەمیان وەك خۆیەتی، ئەو دەسەڵات و سیستمەی بە هەموو هێزییەوە نیشتمان، زمان، مێژوو، ڕۆح و سروشت و باڵندە و ڕووبار و درەخت و كانی و ژینگەی وێران و كاولكردوین. ئەمەیە ئەو مەكینە فاشیستییە زەبەلاحەی سڵی لە هیچ وەحشیگەری و وێرانكارییەك نەكردۆتەوە و هەتا ئەم چركەساتەش خۆی لانادات لە هیچ شتێك بۆ وردوخاشكردنی مرۆڤ و بنەڕەتی هەبوونی ئێمە لەم جیهانەدا. دووەمیان داگیركەرە لە ڕووخساریی خۆمانەدا، داگیركەرە كاتێ لە ڕۆح و جەستەی خودی خۆتەوە دێتە دەرێ و ئیشدەكات و شەڕدەكات و تەحقیقی ئامانجەكانی خۆی دەكات. داگیركەر لەم دەموچاوەیدا لە خۆت دەچێت، هەمان زمان و شێوە و جلوبەرگی هەیە، تەنیا تۆ ئەقڵی ئەوت هەیە، ئەخلاقی ئەویتری داگیركەرت هەیە، داگیركەر لەم بارەیدا ئەوەیە میللەتێ خۆی، نەتەوەیە خۆی و بەشێك لەخۆی لەپێناوی داگیركەردا دەمرن، لە پێناوی داگیركەردا دەژین و، یان لە تەنیشتی داگیركەرەوە دەمرن و دەژین و هەماهەنگی دەكەن. كورد لەنمونەی ئەو نەتەوانەی سەرزەوییە كە داگیركەر بە ئاسانی هەموو كاتێك بەشی ئەوەی تێدا ئەدۆزێتەوە، بەشی ئەوەی تیادا دروستدەكات و بەهێزدەكات كە زیاتر لەخۆی، زیاتر لە خودی قەسابەكە و توندتر لەو هێزەی بۆ توندكردنی چەقۆكەی سەر ملی بەكاری دەهێنێت ئەویش ملی خۆی بەرەو چەقۆكە دەبات. ئیشی گەورەی مرۆڤی كورد ئەوەیە داگیركەر لە خۆیدا بكوژێت، هەتا داگیركەر لە بوونی كورددا بە پاساوە ئایدۆلۆژی و سیاسییەكانەوە، یان بە هەر پاساو و بیانویەكی دیكەوە بمێنێت چەقۆی ئەم شەڕە نەفرەتییە بەسەر گەردنی مێژووی نەخەمڵیوی كوردەوە هەر دەمێنێت.   كێشەیەكی ترسناكە، ناڕەسەناێتییەكی ڕەهایە و شەڕكردنە لەپێناوی ئەویتری داگیركەردا هەر هێزێ، هەر مرۆڤێ لە كوردستاندا ڕەوایەتی بۆ شەڕی كورد و كورد بدۆزێتەوە.   دەوڵەتی فاشیستی تورك، سەرۆكە ستەمگەرە فاشیستەكەی ئێستای، بەدەر لە وێرانكردنی كوردستان و مرۆڤەكانی، بەدەر لە وردوخاشكردنی خەونەكان و داگیركردنی ئایندە و چارەنوسی گەلی ئێمە هیچ خواست و مەبەست و خەیاڵێكی دیكەیان نییە. هەر هێزێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی، هەر مرۆڤە كوردێكی ئازادیخواز و ڕەسەن پێویستی بە تێگەیشتنی ڕاستەقینە و قووڵی خەونی داگیركەرە، پێویستی بە تێگەیشتنە لە جەوهەری فاشیستییانەی ئەویتری داگیركەر بۆ ئەوەی بەتەواوی دركی ئەوە بكات چ دۆزەخێكە ئەویتری داگیركەر، بۆ ئەوەی تێبگات كامە دۆزەخی بۆ داهاتووی ئێمە سازكردووە و ببینێت دڕەندە فاشیستەكە چۆن كەڵبەكانی بەدیار لاشە و ڕۆحی بەشەڕهاتووی خوێناویبووی كوردەوە لە چاوەڕوانیدا هێشتۆتەوە.

ئاری محەمەد هەرسین ئەم عەنتەریاتەی پەکەکە بەرامبەر بە کوردی عێراق دەینوێنێت، نیشانەی ترسنۆکی و خۆشاردنەوەیەتی بەرامبەر بە سوپای تورکیا. پەکەکە تەنیا یەک قەزیەی هەیە، ئەویش مانەوەیەتی لە ناوچەی ئارامی کوردستانی عێراق . ئەوان، چێژ لە سروشتی دڵگیری کوردستانی عێراق وەرئەگرن، هیچ بستێکی ئەم خاکە پیرۆزە نابەن بەڕێوە و بەرپرسن نین لە بوون و نەبونی، ئاو، کارەباو مووچە، کەچی بە شۆڕشگێڕیش حیسابن، بە ڕێبەری کوردیش حیسابن (ئەمانە هەموی بە حسابی خۆیان). بە پارەی ئامۆزا ئێرانیەکانیشمان لە قەندیل پاڵیان لێ داوەتەوە، تورکیش لە تورکیا بە دڵی خۆی کورد ئەکا بە تورک. هەموو ژیانم دژ بە شەڕی نەگریسی براکوژی بووم، شەقی برا کوردەکانی خۆم خواردوە، هەوڵی کوشتنیان داوم و بەدەستی برا کوردەکەم برینداریش کراوم. بەڵێ دەستم چۆتە جاش و ئیستیخبارات و ئەمن. بەڵام هەرگیز دەستم نەچۆتە ئەندامی حیزبی مونافیس. ئەمە عەقیدەی کوردایەتیە و نابێت کەسمان لێی لابدە ین. بەڵام پەکەکە پێی وایە هەرچی کوردزمانە دەبێت خزمەتکای ئەوان بێت. پەکەکە پێی وایە خاکی پیرۆزی کوردستان موڵکی باوکێتی. پەکەکە بە عەقڵیەتی فاشیستی کەمالیستەکان پەروەردە بوە، بۆیە جگە لە خۆی کەسی تری قوبوڵ نیە. ئێمە، یەکێتی، شویعی و سۆسیالیست و حیزبە ئیسلامیەکەن، هەر هەمومان هەتا کاتێک شەرعیەتمان هەیە، کە کوێرانە ئەشهەدو بیلا بۆ فتوا سەقەتەکانی پەکەکە بکەین. خوێندەوارەکانی کورد لە کوردستانی عێراق، پەکەکە باش ئەناسن، بەڵام لە ڕقی ئێمە (پارتی)، بە سیستەمی ستالینستی پەکەکە ڕازین. زۆر سەیرە ئەم  خوێندەوارانە بە وشەیەکیش تەعلیق و تەفسیریان  لەسەر ئەتوارەکانی پەکەکە نیە. خۆ لەوانەشە ئەم بێ مەوقیفیەی خوێندەوارەکان لە ترسا بێت. چونکە ئەگەر پەکەکە توانیبێتی لە ئۆپسالا (لەسوید ساڵی١٩٨٥) ئیختیالات بکات، ئیتر بۆچی نەتوانێت لە هەڵەبجە، سلێمانی، قەڵادزێ، کۆیە، هەولێر، سۆران، ئاکرێ، دهۆک، ئامێدی و زاخۆ بیکا؟… لەوانەیە ئەو خوێندەوارانەش لە ژیانی خۆیان بترسن و حەقی خۆشیانە، چونکە تاکە چەکی دەستیان قەڵەمەکەیانە و هیچیتر. هەرچی ئێمەین، ئەگەر پەکەکە هەر خۆی بە سۆپەرمان زانی، ئەوا ناچارین جامە ژەهرەکە بخۆینەوە و لە مێژوی نەتەوەکەماندا ئەو ڕاستیە تۆمار بکەین کە شەڕی عەنتەری و خۆسەپاندنی پەکەکە شەڕی براکوژی نیە، بەڵکو بۆ ئێمەی کوردی عێراق، شەڕی مانەوەیە. هەرکاتێکیش پەکەکە ئەم شەڕە نەخوازراوەی فەرزکرد، ئەوا  یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و هەموو لایەنە سیاسیەکانی تر لە کوردستانی عێراق، ئەبێت خۆیان ساخ بکەنەوە. یان بچنە پاڵ پەکەکە و لولەی تفەنگەکانیان ڕو بکەنە ئێمە، یانیش مەوقیف لە بەرامبەر ئەم عەنتەرتاریەتەی پەکەکە وەرگرن. ئەگەر پەکەکە تۆزێک عاقڵ نەبێت و بە سیاسەتی خۆیدا نەچێتەوە، ئەوا بە دڵنیاییەوە هەر کوردێک بە فیشەکی پەکەکە بکوژرێت شەهیدە. چونکە پەکەکە ئەیەوێت دەست بەسەر کوردستانی عێراقدا بگرێت و پاشان کەرامەتی یەک بە یەکەمان بخاتە ژێر پێڵاوەکانیەوە.  شەهادەت زۆر خۆشتر و شەرە فمەندانەترە لە وەی کە ئینسانی کورد ژێردەستەی سیستەمە هاوبەشەکەی تورک و پەکەکە بێت… ئەمەش دوا قسەیە.

 عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا    نازانرێ كه‌ سه‌رۆكایه‌تی و(م.س) و سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی، وه‌ك دامه‌زراوه‌، نه‌ك وه‌ك هه‌ڵوێستی تاكه‌ كه‌سی، تا چه‌ند بایه‌خ به‌و زانیاری و بۆچوونانه‌ ده‌ده‌ن كه‌ له‌ بابه‌ته‌ سیاسی و ئیداری و حزبییه‌ هه‌ستیاره‌كاندا، په‌یوه‌ندییان به‌ یه‌كێتییه‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌وه‌ی ئه‌زانرێ ئه‌وه‌یه‌ كه‌، ئه‌م هێزه‌ پێویستیی به‌وه‌یه‌ گوێ بۆ ئه‌و ده‌نگانه‌ بگرێت كه‌ له‌ روانگه‌ی هاوسه‌نگیی هێزه‌وه‌ له‌ باشووری كوردستان، گرنگی به‌ پرسی لاوازبوونی ئه‌و، یان به‌ هێزبوونی، ده‌ده‌ن. ئه‌و روانگه‌یه‌، هه‌م ستراتیژییه‌، هه‌م په‌رۆشییه‌ بۆ په‌راوێزێك له‌ دیموكراسی كه‌ ده‌شێ به‌هۆی هاوسه‌نگیی هێزه‌وه،‌ بمێنێته‌وه‌.   له‌م چه‌ند په‌ڕه‌گرافه‌دا ده‌مه‌وێ بپرسم: ئایا یه‌كێتی ئاگای له‌ دۆخی ناوچه‌ی نفوزی خۆی هه‌یه‌؟. سه‌ره‌تا ده‌بێ ئه‌وه‌ دیاری بكرێ كه‌ چه‌قی ناوچه‌ی نفوزی ئه‌م هێزه‌، به‌ پێی واقعی ئاسه‌واره‌كانی دابه‌شبوونی جوگرافیای باشووری كوردستان بێت، یان ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان، به‌ پله‌ی یه‌كه‌م، ده‌كه‌ونه‌ پارێزگاكانی كه‌ركوك، سلێمانی، هه‌ڵه‌بجه‌، ئیداره‌كانی راپه‌ڕین و گه‌رمیان و ناوچه‌كانی گه‌رمه‌سێرو خورماتوو. هه‌رچی هه‌ولێر و دهۆك و ده‌شتی نه‌ینه‌واو شاره‌كانی بنده‌سه‌ڵاتی ئیداره‌ی پارتی دیموكرات و ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی تری ئه‌و سنوره‌یه‌، ئه‌وا به‌ سروشتی حاڵ، نابنه‌ چه‌قی ناوچه‌ی نفوز، به‌ڵكو په‌راوێزی نفوزن یان ناوچه‌ی نفوزی هێزی ركابه‌ر پێكده‌هێنن، چونكه‌ یه‌كێتی هێزی باڵاده‌ستی ئه‌و سه‌رزه‌مینانه‌ نییه‌، ئه‌مه‌ش بێگومان به‌ مانای به‌جێهێشتنی نفوزی خۆی نییه‌ له‌و سنوورانه‌، به‌ڵكو بیرخستنه‌وه‌ی گه‌وره‌یی قه‌باره‌ی ئه‌و به‌ربه‌ره‌كانیانه‌یه‌ كه‌ له‌ رێی به‌رگریكردنی یه‌كێتین له‌ نفوزی خۆی له‌و ناوچانه‌ی كه‌ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتیدا نین، به‌ تایبه‌تی له‌ به‌ریه‌ككه‌وتندا له‌گه‌ڵ هێزێكی وه‌ك پارتی دیموكرات كه‌ له‌ هیچ یه‌كێ له‌ حكومه‌ته‌ لۆكاڵییه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵانی خۆیدا مافی به‌شداریی كارگێڕی و فه‌رمانڕه‌وایی به‌ یه‌كێتی نه‌داوه، بگره‌ تا ئێستا ته‌نانه‌ت رێگره‌‌ له‌وه‌ی یه‌كێك له‌ هاوسه‌رۆكانی حزبه‌ شه‌ریكه‌كه‌ی له‌ حكومه‌تدا ده‌ستی بگاته‌ ناوچه‌كانی بادینان!.   كه‌وابێ، ئه‌وه‌ی كه‌ یه‌كێتی، به‌ پله‌ی یه‌كه‌م و راسته‌وخۆ، لێی به‌رپرسیاره‌، چه‌قی ناوچه‌ی نفوزی خۆیه‌تی‌. دۆخی ئه‌م ناوچه‌یه‌ ئه‌مڕۆ، له‌ زۆر رووه‌وه‌ نا سه‌قامگیره‌‌، واته‌ كه‌وتۆته‌ ژێر كاریگه‌ریی زیاتر له‌ هه‌لومه‌رج و فاكته‌رێكه‌وه‌ كه‌ دیار نییه‌ هێزێكی وه‌ك یه‌كێتی، پلانێكی دیاریكراوی له‌ به‌رامبه‌ریاندا هه‌یه‌ یان نا.   یه‌كه‌م: چه‌قی سه‌ره‌كیی ناوچه‌ی نفوز كه‌ پارێزگای كه‌ركوكه‌، له‌گه‌ڵ رووداوه‌كانی ئۆكتۆبه‌ری 2017دا له‌‌ ژێر كۆنترۆڵی ئه‌م هێزه‌دا نه‌ماوه‌. راسته‌ هه‌موو ئیداره‌دانێكی خراپی پارێزگاكه‌ هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی پێكهاته‌ی كورد به‌هێز ده‌كاو یه‌كێتییش ده‌توانێ، وه‌ك هێزی سه‌ره‌كیی شاره‌كه‌، له‌رووی سیاسی و حزبییه‌وه‌ وه‌به‌ری بهێنێت و سوودی لێ وه‌ربگرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئێستا بۆته‌ جۆرێك له‌ دیفاكتۆ ئه‌وه‌یه‌ كه‌، پله‌ به‌پله‌، ئه‌م چه‌قه‌ سه‌ره‌كییه‌ی نفوزی یه‌كێتی، كه‌وتۆته‌‌ ناو پرۆسه‌یه‌كی له‌سه‌رخۆی ده‌ستكاریكردنی كارگێڕی و به‌عه‌ره‌بكردنه‌وه‌‌. هێزی میلیشیایی و به‌ره‌ی توركمانی به‌ ئاشكرا كاریگه‌رییان له‌سه‌ر هه‌نگاوه‌كانی ته‌عریبی ئیداری و گۆڕینی دیموگرافی و به‌ دیفاكتۆكردنی كاڵكردنه‌وه‌ی ناسنامه‌ی كوردستانیی شاره‌كه‌ هه‌یه‌، له‌ به‌رامبه‌ردا، یه‌كێتی تا ئێستا، روون نییه‌، جگه‌ له‌گره‌وی بردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن، چ پلان و هێڵێكی تری به‌رگریی له‌ ئاست ئه‌و دۆخه‌دا هه‌یه‌، به‌ تایبه‌تی كه‌ زۆربه‌ی سه‌ركردایه‌تییه‌كانی له‌ پارێزگاكه‌ خۆیشی، له‌ رووی مه‌یدانییه‌وه‌، دوورن له‌ دۆخی رۆژانه‌ی شاره‌كه‌وه.   دووه‌م: له‌ ناوچه‌ سنورییه‌كانی هه‌ردوو پارێزگای سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌، كه‌ ناوچه‌ی تری چه‌قی نفوزی یه‌كێتین، له‌لایه‌ن پارتی كرێكارانی كوردستانه‌وه‌ PKK كۆمه‌ڵێك جوگرافیاو ده‌یان گوندی سه‌ر سنور له‌ژێر كۆنترۆڵی یه‌كێتی ده‌رهێنراون. له‌ناو شاره‌كانیشدا، ئه‌و هێزه‌ی باكوور، له‌ژێر ناونیشانی جیاجیادا، ئازادانه‌ كاری سیاسی و رێكخراوه‌یی و میدیایی خۆی ده‌كات، به‌پێی هه‌ندێ زانیارییش، به‌شێك له‌ چالاكییه‌كانی به‌ ئاراسته‌ی دژبه‌رییه‌ له‌ به‌رامبه‌ر یه‌كێتیدا، ئه‌مه‌ش هه‌م له‌ قۆناغی به‌ستنی هاوپه‌یمانێتیی سیاسیی پارته‌ نزیكه‌كانی په‌كه‌كه‌‌ له‌گه‌ڵ هێزی تری ناوچه‌ی نفوزی یه‌كێتیدا به‌ده‌ركه‌وت، هه‌م له‌ ئه‌ندازه‌ی تێوه‌گلانیش له‌و خۆپیشاندانانه‌ی شاره‌كانی ناوچه‌ی نفوز كه‌ توندوتیژییان لێ ده‌كه‌وته‌وه‌‌. له‌م باره‌یه‌وه‌، دۆسییه‌كانی ده‌زگاكانی ئاسایشی ناوچه‌كانی نفوز هه‌ڵبدرێته‌وه‌، زۆر زانیاری و راستیی ئاشكرا ده‌بن.  سێیه‌م: یه‌كێتی، پێ ناچێ حسابی وردی بۆ چالاكی و جوڵه‌ی پارتییش كردبێت له‌ ناوچه‌كانی نفوزی خۆیدا. پارتی، گوتاری دوو دیارترین كه‌ناڵه‌ میدیاییه‌كانی خۆی، به‌ به‌رنامه‌و شێنه‌یی، ئاراسته‌ی سنوری نفوزی یه‌كێتی ده‌كات. له‌ ئاستێكی تردا، به‌شێك له‌ رۆژنامه‌نووسان، نووسه‌ران، هونه‌رمه‌ندان، كادرو ئه‌ندامی زویری سنوره‌كه‌ی به‌ لای خۆیدا راكێشاوه‌، هه‌ندێ زانیاری هه‌ن له‌ باره‌ی ئه‌گه‌ری بوونی ته‌نانه‌ت جۆرێك له‌ ته‌نسیقی سیاسییش له‌گه‌ڵ نه‌وه‌ی نوێ-دا، له‌وه‌ش زیاتر كار له‌سه‌ر به‌ رووكاركردنی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێم و وه‌زیرانی پارتی ده‌كات له‌ كردنه‌وه‌و جێبه‌جێكردنی هه‌ندێ پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاریدا كه‌ له‌ سنوری نفوزی یه‌كێتیدا به‌ڕێوه‌ده‌چن، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ دروستكردنی نفوز له‌ناو یه‌كێتی و گۆڕان_یشدا بۆ به‌رگرتن له‌ هه‌وڵه‌كانی تایبه‌ت به‌ ئه‌گه‌ری یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئه‌و دوو هێزه‌ له‌ داهاتوودا. چواره‌م: ناوچه‌كانی تری وه‌ك گه‌رمه‌سێر و خورماتوو، كه‌ ناوچه‌ی تری نفوزی یه‌كێتین و له‌هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌كاندا براوه‌ی یه‌كه‌می هێزه‌ كوردییه‌كانی بووه‌، كه‌وتوونه‌ته‌وه‌ به‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی نوێ و ئاشكرای داعش و میلیشیاكانه‌وه‌. ئه‌م هه‌ڕه‌شانه‌ ئه‌گه‌ر به‌ ته‌نسیق له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵی و به‌ خێرایی سنورێكیان بۆ دانه‌نرێت، ئه‌وا رۆژ به‌ رۆژ، ده‌بێته‌ هۆی گۆڕینی دیموگرافی و كه‌مبوونه‌وه‌ی پێكهاته‌ی كورد تیایاندا كه‌ زۆرینه‌یان سه‌ربه‌ هێزێكی وه‌ك یه‌كێتی_ن. جگه‌ له‌وه‌، هه‌ندێجار ره‌فتاری میلیشیا شیعییه‌كانیش به‌ زیانی دڵنیایی كوردانی ئه‌و ناوچه‌ كوردستانییانه‌یه له‌سه‌رو ماڵی خۆیان و لایه‌نی مه‌عنه‌وییان، كۆمه‌ڵێك رووداوی چه‌ند مانگی رابردووش، هه‌ر خۆیان شاهێدی ئه‌م په‌ره‌سه‌ندنه‌ مه‌ترسیدارانه‌ن‌.    

عومەر عەلی   هاوشێوەی سیستمی حكومڕانی له‌كوردستاندا له‌ هیج شوێنێكی دنیا نابینیت ،سیمایه‌كی تایبه‌تی هه‌یه‌ كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ مێژوی خه‌باتی سیاسی پارته‌ سیاسیه‌كان به‌تایبه‌تی یه‌كێتی و پارتی ,چونكه‌ یٔه‌گه‌ر سه‌یری  مێژوی ململانێی سیاسی و شه‌ڕه‌خوێناویه‌كان و پلانی هه‌ریه‌كه‌یان بكه‌ین بۆ له‌ناو بردنی یٔه‌وی تر، كه‌ هه‌موو یٔه‌مانه‌ش به‌چاودێری  و پشتیوانی نه‌یارانی كورد بووه‌ , كه‌به‌رده‌وام پشتیوانی هه‌ردولایان كردوه‌ بۆ زیاتر ڕشتنی خوێنی كوردو وێرانكردنی كوردستان و كوشتنی هه‌ستی نیشتیمان په‌روه‌ری و ناسیونالیزمی له‌ یٔه‌قلیه‌تی تاكی كوردا , یٔه‌م سیاسه‌تانه‌ به‌به‌رده‌وامی درێژ ده‌بنه‌وه‌, یٔه‌وكاته‌ش كه حکومەتی هه‌رێمیان دروست كرد، به‌ هه‌مان عه‌قلیه‌تەوه‌ بنه‌مای حكومڕانیه‌كی ناته‌ندروستیان بنیات نا. شه‌ڕو ململنێكانی یٔه‌م دوو بنه‌ماڵه‌یه‌ هه‌موو سنورێكی به‌زاند سه‌ره‌ڕای هه‌موو یٔه‌و جه‌نگه‌ سه‌ربازی و سیاسی و یٔابوری و كۆمه‌ڵایه‌تیانه‌ی كه‌له‌گه‌ڵ یه‌كترا كردویانه‌ هه‌ردوكیان به‌به‌هێزی ماونه‌ته‌وه‌و له‌ناو نه‌چون ,چونكه‌ هه‌ردوكیان هه‌موو شته‌كانیان له‌ هێزه‌ یٔیقلیمیه‌كانه‌وه‌ چاودێری ده‌كرێت و مانه‌وه‌یان بۆ درێژه‌ دانه‌ به‌ناكۆكی و شه‌ڕو پشێویه‌كان .له‌ یٔێستاشدا دژایه‌تی كردنی كوردستان و زه‌لیل كردنی هاوڵاتیه‌كانی یٔامانجی یٔه‌و هێزه‌ ده‌رەكیانه‌یه‌. كه‌واته‌ یٔه‌وه‌ی یٔێستا یٔه‌نجامی ده‌ده‌ن له‌ هه‌رێمی كوردستاندا شتێكی یٔاساییه‌و نابێت جێگه‌ی سه‌رسوڕمان و نیگه‌رانی بێت .له‌ هه‌موو وڵاته‌ دیموكراتیه‌كانی دنیادا ته‌نانه‌ت نا دیموكراتیه‌كانیشدا پێش هه‌ڵبژاردن پارته‌ حكومڕانیه‌كان ده‌یانه‌وێت سه‌رنجی هاوڵاتیان به‌لای خۆیاندا ڕابكێشن و كۆمه‌ڵێك كاری خزمه‌ت گوزاری یٔه‌نجام ده‌ده‌ن و چاكسازی له‌بواری جۆراو جۆردا ده‌كه‌ن و به‌ پێی توانا قه‌یرانه‌كانی بواری سیاسی و به‌تایبه‌تی یٔابوریش چاره‌ سه‌ر ده‌كه‌ن و كۆمه‌ڵێك هه‌نگاو ده‌نێن بۆ چاكسازی له‌بواری ته‌ندروستی و په‌روه‌رده‌و ژینگه‌....هتد. به‌ڵام یٔه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رسوڕمانه‌ له‌هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ نزیكبونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به‌تایبه‌تی له‌یٔێستادا کە به‌ره‌و هه‌ڵبژاردنی یٔه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌چین، زۆر به‌خێرایی قه‌یرانه‌كان قوڵتر ده‌كه‌نه‌وه‌. له‌یٔێستادا قه‌یرانی گرانبونی نرخی به‌نزین و كه‌مكردنه‌وه‌ی یٔاوی خواردن,دواخستنی موچه‌و دریژه‌ دان به‌لێبڕین و زیاد كردنی باج و زیاد كردنی تاڵانی له‌خاڵه‌ سنوریه‌كان و نه‌گه‌ڕاندنه‌وه‌ی داهاته‌كانی نه‌وت و خاڵه‌ سنوریه‌كان بۆ وه‌زاره‌تی دارایی ,نه‌هێشتنی ڕۆڵی په‌رله‌مان ودادگاكان . به‌حیزبی كردنی هه‌موو دامه‌زره‌وه‌كانی حكومه‌ت ,یٔه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ كه‌ ده‌بوو له‌م كاته‌دا  پێچه‌وانه‌ی یٔه‌مه‌یان بكردایه‌. پرسیاره‌كه‌ لێره‌دا یٔه‌وه‌یه‌ كه‌ بۆچی یٔه‌م پارته‌ حكومڕانانه‌ به‌م شێوه‌یه‌ مامه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن, یٔه‌وه‌ی یٔاشكرایه‌ كه‌ یه‌كێتی و پارتی ده‌یان ساڵه‌ له‌ ژینگه‌ی هه‌رێمی كوردستاندا سیاسه‌ت ده‌كه‌ن، یٔه‌وان زیاتر یٔاشنان به‌ سایكۆلۆژیه‌تی هاوڵاتی كورد, خویان ده‌زانن به‌ چی یٔالیه‌تێك درێژه‌ به‌ حكومڕانیه‌كه‌یان ده‌كه‌ن و زیاتر كۆمڵگه‌ ده‌خه‌نه‌ ژێر هه‌ژمونی خۆیان, یه‌كێتی و پارتی یٔه‌وه‌ی ده‌یكه‌ن به‌ ڕێكه‌ وتنه‌ له‌نێوان هه‌ردوو لایاندا ،ده‌زانن چی ده‌كه‌ن چۆن هه‌نگاو ده‌نێن . له‌ یٔێستادا یٔه‌وان ده‌زانن كه‌ خه‌ڵكێكی زۆر هه‌یه‌ به‌ هۆی گه‌نده‌ڵیه‌كانی یٔه‌وانه‌وه‌ ناچێت بۆ ده‌نگدان ،یٔه‌وه‌ش ڕێژه‌یه‌كی به‌رزه‌، یٔه‌وان یٔه‌و ڕاستیه‌ ده‌زانن كه‌ جه‌ماوه‌ری ناڕازی زۆرینه‌یان جه‌ماوه‌ری پارته‌ یٔۆپۆزسوێنه‌كانه‌ , له‌به‌ر یٔه‌وه‌ هه‌تا گه‌نده‌ڵی زیاتر بكه‌ن یٔاستی جه‌ماوه‌ری یٔۆپۆزسیۆن له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان كه‌متر ده‌كه‌نه‌وه‌ . له‌به‌رامبه‌ریشدا بۆ خۆیان كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی حیزبی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه‌ , یٔه‌م جه‌ماوه‌ره‌  حیزبیه‌ی یٔه‌وان له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی هەرێمدا كه‌مینه‌یه‌، له‌به‌ر یٔه‌وه‌ یٔه‌گه‌ر زۆرینه‌ی خه‌ڵك به‌شداری هه‌ڵبژاردن بكات و چاودێریەکی نێوده‌وڵه‌تی باش هه‌بێت به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه‌ .كه‌ ڕێگه‌ له‌ ته‌زویر بگرێت , یٔه‌و كورسیانه‌ی كه‌ به‌ده‌ستی ده‌هێنن كه‌مینه‌ ده‌بێت , له‌ به‌ر یٔه‌وه‌ هه‌تا خه‌ڵك كه‌متر بچێت بۆ هه‌ڵبژاردن  به‌ قازانجی یٔه‌وانه‌. كه‌واته‌ له‌ یٔێستادا یٔه‌وان له‌ ڕێگه‌ی قوڵكردنه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كان به‌تایبه‌تیش خزمه‌ت گوزاری و نه‌دانی موچه‌و خراپكردنی باری گوزه‌رانی هاوڵاتیان ،خەڵک زیاتر توڕه‌ ده‌كات و وایان لێ دەکات كه‌ نه‌چن بۆ هه‌ڵبژاردن, له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ هه‌ندی پارتی یٔۆپۆزسیۆن به‌بێ یٔه‌وه‌ی به‌خۆیان بزانن خزانه‌ نێو تۆڕی پلانه‌كانی یه‌كێتی و پارتی به‌ یٔه‌نجام دانی هاوپه‌یمانی له‌ گه‌ڵیاندا ،یٔه‌وه‌نده‌ی تر یٔاستی جه‌ماوه‌ریان ڕوو له‌ كه‌مبونه‌وه‌ ده‌كات , بەمەش خه‌ڵكی ناڕازی بێ یٔومێد ده‌بێت و ته‌نانه‌ت جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی خۆشیان له‌ده‌ستت ده‌ده‌ن و له‌م ڕێگه‌شه‌وه‌ یه‌كێتی و پارتی قازانج ده‌كه‌ن، پێم وایه‌ گۆڕان و كۆمه‌ڵ و یەکگرتو به‌و كاره‌یان دوا بزماریان له‌ تابوتی خۆیان دا سه‌ره‌ڕای یٔه‌وه‌ی كه‌ هیچ گره‌نتیه‌ك نیه‌ یٔه‌مجاره‌ یٔەو کورسیانە بەدەست بێنن کە بەڵێنیان پێ داون  . یٔه‌مه‌ش ده‌بێته‌ داكوتان ی دواین بزمار له‌ تابوتی خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردنی یٔاینده‌ی په‌رله‌مانی كوردستان , له‌به‌ر یٔه‌وه‌ له‌هه‌ردوو باره‌كه‌دا یه‌كێتی و پارتی قازانج ده‌كه‌ن و هه‌تا قه‌یرانه‌كانیش قوڵتر بكه‌نه‌وه‌ یٔه‌وان كورسی زیاتر به‌ده‌ست ده‌هێنن.

زەبەنگ بەهادین  هاتنە پێشەوەی سوپای تورکیا مەبەست لێی پەکەکە نییە، تورک باش دەزانێت بە گرتنی قەندیلیش پەکەکە کۆتای پێنایەت، شەری ئێستا وەک سەردەمانی پێشوو نییە کاتێک دوو لایەن شەر دەکەن تەواو کۆتای بە لاکەی دی بێنن، زۆرینەی شەرەکان لە هەڵاتن و خۆ حەشارداندا کۆتای پێدێت، بە نمونەی شەری داعش، کاتێک هاوپەیمانان و حەشدی شەعبی هێرشیان بردە سەر داعش کەمینەیەکیان لێ کوژرا و گیرا ئەوی دی خۆیان حەشاردا یا جێکاکانی گۆرانکاری تێدا کرا. لە گریمانەیەکدا ئەگەر سووپای تورکیا بگاتە لوتکەی قەندیلیش ئەستەمە کۆتای بە پەکەک بێنێت کاتێک پشتەوەی سەنگەرەکانی پەکەک ئێران بێت، دەبێت هەمووان ئەو راستییە بزانن هاتوو چۆی ئێستای پەکەکە و گەیشتنی هاوکاریەکانی زۆرینەی لە رێگەی ئێرانەوەیەی، لە زۆرینەی سنورەکانی هەرێم پەکەکە دەبینرێن لە نێوان پێشمەرگە و پاسداری ئێرانی بە ئاسایی دەسورێنەوە. تورکیا خۆی ئامادەکردوە هەرێم بکاتە پارویەکی گەورە و قوتی بدات، ئەم هاتنە ناوەوەی تورکیا بۆ قەندیل نییە بۆ دەستگرتنە بەسەر هەرێمدا، ئەوان باش دەزانن لە ئێستادا کە عێراق لاوازە دەتوانن سوود لەو بۆشایانە وەرگرن بە ئاواتی گەورەتر بۆ داهاتوو، ئێرانیەکانیش لەوان باشتر  راستییەکە دەزانن چونکە ئێرانییەکان خۆیان بە خاوەنی هەموو عێراق دەزانن، باش دەزانن هاتنە پێشەوەی تورکی هاوپەیمانی ئەمریکا دەبێتە مەترسیەکی بەردەوام بۆ سەر سنوورەکانی ئێران، لە هەمان کات پێگەی ئێران لە هەرێمدا لاواز دەکات بگرە رەنگە نەیهێڵێت. ئێرانیەکان لە ئێستادا لە رێگەی هاوپەیمانەکانیان لە زۆنی سەوز و لە رێگەی حەشەدەوە نامەی پەرچە کردار دەنێرنەوە بۆ تورکیا،  لە لایەک گوێچکەی زۆنی زەرد رادەکێشن لە لایەکی دی لە رووی تورکیادا دەوەستنەوە بە بەکارهێنانی پەکەکە. ئەو پاروەی تورکیا دەیەوێت قوتی بدات لە هەرێمی کوردوستاندا ئێرانیەکان لە قورگیدا گیری دەکەن و ناهێلن بچێتە هەناویەوە، هەر بۆیە  گریمانەی شەر لە نێوان پەکەکە و پارتی ئاسان نییە و ئەم نامانەی ئەم دووایانەی ئێرانیەکان باش تورکەکانی تێگەیاندووە کە ئەوان ناتوانن پێگەیان هەبێت بە بەهێزی لە هاوکێشەکانی داهاتووی عیراقدا، هەر بۆیە رێگە یان پێنادەن هەرێمی کوردوستان داگیر بکەن و ئێرانیەکان بکەنە دەرەوە و سنورەکانیان لاواز بکەن.