فەرید ئەسەسەرد   پاش هەشت ساڵ لە سەرهەڵدان ‌و پوكانەوەی بەهاری عەرەب، گەڕێكی تری بەهارەكە دەستی پێ كرد ‌و دوو وڵاتی گەورەی گرتەوە، یەكێكیان لە باكوری ئەفریقیایە و ئەوی تر لە باشووری میسرە. ساڵی 2011 هەردوو وڵات بە سەلامەتی لە بەهارەكە دەرچوون ‌و قەیرانەكەیان تێپەڕاند، لە كاتێكدا كە تونس، میسر، لیبیا ‌و سوریا لە پاشاگەردانی ‌و ئاژاوە نغرۆ بوون. ئەم مانگە، لە ماوەی یەك هەفتەدا، دوو سەرۆك لەسەر كار لابران. یەكێكیان بوتەفلیقەیە كە پاش وروژانی شەقام لە دژی، دەستی لە كار كێشایەوە ‌و ئەوی تر عومەر بەشیرە كە كودەتای لەسەر كرا. بەمجۆرە، گەڕی دووەمی بەهار، جەزایر ‌و سودانی گرتەوە. ناوچەكەمان هێشتا بەرەو دیموكراسی نەچووە ‌و هێشتا ژیانی دەستووریی راستەقینەی بە خۆیەوە نەدیوەو هێشتا دیكتاتۆر لە دوای دیكتاتۆر بەرهەم دێنێ‌. هۆیەكی سەرەكیی ئەم دیاردەیە، پەیوەندیی بە كەلتوری سیاسییەوە هەیە كە زۆرتر بەلای دیكتاتۆریی تاك یان دیكتاتۆریی حزب دادەشكێنێ‌ زۆرتر لەوەی كە بەلای دیموكراسیی لیبراڵ دابشكێنێ‌. ئەم كەلتوورە زۆرتر لەگەڵ سیستمی سەرۆكایەتی یان نیمچە سەرۆكایەتیدا دەگونجێ‌ ‌و لەم سۆنگەیەوە لە سایەی ئەم سیستمەدا هەمیشە تاكی دیكتاتۆر جێی تاكی دیكتاتۆرێكی تر و حزبێكی دیكتاتۆر جێی حزبێكی دیكتاتۆری تر دەگرێتەوە، تا وای لێ‌ دێت كە رەوتە مێژووییەكە دیكتاتۆر لە دوای دیكتاتۆر بەرهەم دێنێ‌. لە راستیشدا بەهاری عەرەب لە گەڕی یەكەم ‌و دووەمیدا هەر دژی سیستمە سەرۆكایەتی ‌و نیمچە سەرۆكایەتییەكانە. سۆسیۆلۆژیای سیاسیی ئەم ناوچەیە نیشانی دەدا كە تاكە فریادڕەس سیستمی پەرلەمانییە كە میكانیزمی گونجاوتر بۆ گەشەی سیاسیی وڵاتە بێ‌ ئەزمونە دیموكراتییەكان دەڕەخسێنێ‌. هەر لەم سۆنگەیەوە لە دەریایەكی پڕ سیستمی سەرۆكایەتی ‌و نیمچە سەرۆكایەتیی ناوچەكەدا، تەنها ئیسرائیلی خاوەن سیستمی پەرلەمانی بە سەقامگیری ‌و ئارامی ماوەتەوە و تا دێ‌ زیاتر هەژموونی خۆی بەسەر دەوروبەرەكەیدا دەسەپێنێ‌. كێشەی سیستمی سەرۆكایەتی ‌و نیمچە سەرۆكایەتی لەو وڵاتانەی كە ریشەیەكی قوڵیان لە بواری دیموكراسیدا نییە، ئەوەیە كە میكانیزمی تۆكمە بۆ دەستاودەست كردنی دەسەڵات ناڕەخسێنێ‌ ‌و بە هۆی ئەمەوە هەر ئەوەندە سەركردەیەك بگا بە دەسەڵات، واز لە كورسییەكە ناهێنێ‌ ‌و لەگەڵ نزیكبوونەوەی لە تەواوكردنی ماوەی یاسایی خۆی، یەكسەر ماوەكە درێژ دەكاتەوە یاخود دەستكاریی دەستوور دەكات بۆ ئەوەی چەند خولێكی تر لە دەسەڵات بمێنێتەوە. ئەمەش ئەوەیە كە لە جەزایر ‌و سودان روویدا. لە جەزایر بوتەفلیقە پاش 20 ساڵ حوكمڕانی ‌و چوار خولی دەسەڵات، چاوی لەسەر خولی پێنجەم بوو. عومەر بەشیریش پاش 30 ساڵ حوكمڕانی، چاوی لەوە بوو كە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2020 دا خۆی كاندید بكاتەوە. ئەزموونەكانی جەزایرو سودان نیشانی دەدەن كە هەڵبژاردن پێوەرێكی راستەقینەی نیشاندانی راستی نییە. لە جەزایر بوتەفلیقە لە هەڵبژاردنی ساڵی 1999، پاش ساختەكارییەكی زۆر، هەڵبژاردنی بردەوەو چووە سەر تەختی سەرۆكایەتی. یەك رۆژ پێش دەنگدان، هەر پێنج كاندید كە ركابەرییان دەكرد، كشانەوە، چونكە دڵنیا بوون لە دەرچوونی لە رێی ساختەكارییەوە. لە سودانیش، جەنرال عومەر بەشیر لە ساڵی 1989، بە كودەتا گەیشت بە دەسەڵات ‌و پاش 21 ساڵ یەكەم هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی رێكخست كە ئۆپۆزسیۆن بەشداریی تێدا نەكرد، چونكە ئەنجامی هەڵبژاردن هەر لە سەرەتاوە دیار بوو. لە ساڵی 2014 دا بەڵێنی دا كە لە هەڵبژاردنی 2015 دا خۆی كاندید ناكاتەوە، بەڵام دواتر پەشیمان بۆوە و بەڵێنەكەی بەسەر نەبرد. لە مێژووی جەزایر و سوداندا هەردوو سەرۆكی لێخراو زۆرترین ماوە لە دەسەڵات ماونەتەوەو پاش خۆیان وڵاتێكی قەرزارو وێران ‌و پڕ كێشەیان بەجێهێشتووە. ئەگەر ئەم ناوچەیە هەر بەردەوام بێ‌ لەسەر سیستمە دڵخوازەكەی خۆی كە سیستمی سەرۆكایەتی ‌و نیمچە سەرۆكایەتییە، دەبێ‌ لەوە دڵنیا بین كە ئەنجامی بەدەستهاتوو هیچ گۆڕانی بەسەر نایەت ‌و گەلانی ناوچەكە لە بازنەیەكی بۆشدا دەخولێنەوە كە تێیدا هەر چەند ساڵ جارێك رادەپەڕن ‌و سەرۆكەكانیان لێ‌ دەخەن ‌و پشوو دەدەن، تا ناچار دەبن راپەڕینێكی تر بەرپا بكەن، كۆنەكان لابەرن ‌و تازەكان سەرخەن، یاخود دەبێ‌ گۆڕانكاری لە رێی فاكتەری دەرەكییەوە روو بدا، وەك ئەوەی لە عیراقدا هاتە دی. لە پەنجاكاندا پێشكەوتووترین دوو سیستمی پەرلەمانی لە ناوچەكەدا بە كودەتا هەرەسیان هێنا. لە میسر سوپا لە ساڵی 1952 سیستمی پەرلەمانیی لەناو بردو لە عیراقدا كودەتایەكی خوێناوی لە ساڵی 1958 دا رژێمەكەی روخاند، بەڵام هیچ كامیان، سەرەڕای ئەنگێزە نیشتمانییەكەیان، دیموكراسییەكی سەقامگیری پێ‌ دانەمەزرا و لە سۆنگەی داشكاندنیان بەلای تاكڕەویی سیستمی سەرۆكایەتیدا هەردوكیان چانسی دیموكراتیزەكردنی وڵاتیان لە دەستدا. لە عیراق سەركردەی دیاری شیعەكان موقتەدا سەدر پیرۆزبایی لە گەلانی جەزایرو سودان كرد كە بە كۆششی خۆیان دیكتاتۆرەكانیان لێ‌ خستووە ‌و هانایان بۆ هێزی دەرەكی نەبردووە. بە دڵنیاییەوە گەلانی جەزایر و سودان شایستەی پیرۆزبایی لێ‌ كردنن. بەڵام روخاندنی دیكتاتۆرەكان نیوەی مەسەلەكەیە، نیوەكەی تر ئەوەیە كە پاش لێخستنی دیكتاتۆرەكان چی دەكەن. ئەگەر بە نەزانینی خۆیان، دیكتاتۆرێك بە دیكتاتۆرێكی تر بگۆڕنەوە. دەبێ‌ لە ئێستاوە خۆیان بۆ راپەڕینێكی تر ئامادە بكەن.  

ئازاد كەریم  هیچ زیرەکی و بیرکردنەوەیەکی قوڵی ناوێت بۆ ئەوەی لەوە تێبگەیت ئەو هەموو سیناریۆ و پلانە یەک بەدوای یەکەی لە دژی نەوەی نوێ ئەگیرێتە بەر هۆکارەکەی چیە. کاتی خۆی کاک نەوشیروان بەو خەباتە پاک و دورودرێژەی خۆی و بەو‌هەموو سەرکردە کۆن و خاوەن جەماوەرەی یەکێتی کە لەگەڵیدا هاتنە دەرەوە و گۆڕانیان دروستکرد و بەو‌هەموو دەنگە ناڕازیی و جیاوازەی کۆی کردەوە 25 کورسی پەرلەمانی کوردستانی هێنا، بەڵام جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە هەمووی چەند مانگێک بوو دروست بوو بوو و هیچ سەرکردەیەکی سیاسی کۆنی لەگەڵدا نەبوو، هەشت کورسی هێنا، ئەمە بەدەر لەو تەزویرە ئاشکرایەی لەم هەڵبژاردنەدا کرا. سەرباری ئەوەش، جیاواز لە هەموو حیزبەکانی تر کە تا ئێستاش هەمویان چاویان لەسەر کێکی حکومەت و بردنی قاشە کێکێکە بۆ خۆیان، نەوەی نوێ تاکە جوڵانەوەیە کە هەموو ڕۆژێک بە‌هەمان حەماسەتی بانگەشەی هەڵبژاردن ئیش ئەکات و ڕۆژ بە ڕۆژ ئاستی جەماوەریی زیاتر ئەبێت. لە کاتێکدا پارتی هەوڵئەدات چوار ساڵی ئارام و بێسەرئێشە لە کابینەکەی مەسرور بارزانی بەڕێ بکرێت و ئەم چوار ساڵە بکاتە درەوشانەوەی ئەستێرەی مەسرور، نەوەی نوێ تاکە جوڵانەوەیە کە وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینە و بەهێز مامەڵە ئەکات، بۆیە ئاساییە کە ببینین پارتی بە‌ئاسانی ئەم‌هێزەی بۆ قوت نەچێت و هەموو هەوڵێک بۆ‌بێدەنگکردنی بدات. یەکێتی کە هێشتا بەتەواوەتی لەمڵۆزمی گۆڕان رزگاری نەبووە، ئێستا هێزێکی وەک نەوەی نوێی لە بەرامبەردا قیتبوەتەوە و بێباکانە هەڕەشەی ئیعدامکردنی سەرکردەکانی ئەکات و ئەشبینێت رۆژ بە ڕۆژ ئاستی جەماوەریی لە هەڵکشاندایە، ئاشکرایە ئەویش بە ئاسانی ئەمەی بۆ هەزم ناکرێت. لەولاشەوە گۆڕان، کە لە 25 کورسی پەرلەمانەوە خلۆر بونەتەوە بۆ 12 کورسی و زیاتر لە نیوەی دەنگەکانیان لە دەستداوە، چاویان لە هەموو ئەو هەڵە گەورانەی خۆیان نوقاندوە کە گەیاندنی بەم ڕۆژە و پێیانخۆشە هەموو تاوانی بچوکبونەوەکەیان بخەنە ئەستۆی نەوەی نوێ و پێیانوایە ئەگەر نەوەی نوێ نەمێنێت ئەوان ئەبنەوە بە گۆڕانەکەی جاران. بۆیە هیچ سەیر نیە ئەبینین چۆن بە جارێک هەموو ئەم حیزبانە لە نەوەی نوێ تۆقیون و سیناریۆی زۆر لەوە سەیرتر و پلانی زۆر لەوە گەورەتریش بۆ‌لێدانی ئەم جوڵانەوەیە داڕێژن. ئێستا دیمەنەکە ئاساییە، لانی کەم ئەمە هەموو ئەو خەیاڵ و وەهمانەی ڕەواندەوە، کە ڕۆژێک ئەیانوت نەوەی نوێ دروستکراوی یەکێتی و ڕۆژێکی تر ئەیانوت دروستکرای پارتییە. دیمەنەکە ئێستا ئاساییە، دیمەنەکە ئەوکاتە نائاسایی ئەبوو کە ڕۆژ بە ڕۆژ نەوەی نوێ لە بەرچاوی ئەم حیزبانەدا گەشەی بکردایە و ئەوانیش لە دورەوە سەیریان بکردایە و هیچ کاردانەوەیەکیان نەبوایە. بۆیە ئەوەی بەرامبەر‌ئەم جوڵانەوەیە ئەکرێت بە بەراورد بەو کاریگەریە گەورەیەی لەم ماوە کەمەی تەمەنیدا دروستی کردووە، هێشتا کەمە و چاوەڕوانی سیناریۆ و پلانی گەورەتر ئەکەین.

كوردۆ فەرەج  بەژوەندییەكانی هەر دوو بنەماڵەی یەكێتی و پارتی بۆ هەمیشە لە كوردستان كۆتایی نایات، كاتژمێر لەدوای كاتژمێر، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ، ساڵ لە دوای ساڵ و هەڵبژاردن لە دوای هەڵبژاردن، "بەچكە" پێگەیشتووەكانتانمان پێدەناسێنن، بەڵام یاسا خۆی دەكوژێت، كوڕو و كوڕەزا و برازای هەردوو بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانیش دەبنە دێوەزمەی ناو ژیانی تاكی كورد. شەوانە كە دەخەوین و بەیانی كە دەست دەكەینەوە بە ژیان، لە پێناو ژیانی شكۆمەندەتر تێدەكوشین، بەڵام كوڕو كوڕەزا و برازای بنەماڵەكانتان نەك كۆتایی نایات، بەڵكو ڕۆژ لە دوای ڕۆژی نەوە دەخەوەنەو دەبنە مڵۆزم بۆ سەر تاك بە تاكی كۆمەڵگەی كوردی.  هەر لەساتی لە دایكبوونیانەوە تا مردنیان، لە داهات و قوتی خەڵك پشكی خۆیان هەیە و دەبنە خاوەنی هەزار ملیۆن دۆلار، بەڵام موچەی فەرمانبەرێكی ماندوو بە ڕەوا نابین، كە لە مانگی پێنج دا مانكی یەكی پێدەدات، بەڵام دیسانەوە وەرگرتنی موچەكەی بە خەون دەزانێت، بەڵام لە یادی لە دیكبوونی بەچكە مەسولێك یان مەسولێك زیاتر لە 100 ملیۆن دیناری بۆ تەرخان دەكرێت. بەڵام حاكم گۆران قادر، كە لە پێناو دروستبوونی دەوڵەتی كورد و ریفراندۆمە درۆینەكەی بەرپرسانی كورد، لە شاخێكی قەزای ئاگری نیشەجێ‌ دەبێت، تا  بزانێت دزانی كوردی "بەرپرسانی كورد" دەوڵەت ڕابگەیەنن و هەزارانی وەك حاكم گۆران لە سایەیدا بحەسێتەوە، بەڵام بەو خەونەوە خۆی لە گۆڕنا، نە دەبێتە یەكەم كەس و نە دەبێتە كۆتا كەس. حاكم گۆران قادر ماوەی چەند مانگێك چوەتە شاخ، لە چیایەكی قەزای ئاكرێ‌ نیشتەجێبووە، بە ووتەی خۆی تا دەوڵەتی كوردی ڕانەگەینرێت ناییەتە خوارەوە، بەڵام دوێنی شەو (30ی نیسانی 2019) لە ڕێگای پەخشی ڕاستەوخۆی تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە تەقەی لە خۆی كرد لە (1ی ئایاری 2019) لە كاتژمێری (9:00) سەرلەبەیانی كۆچی دوای كرد. بۆیە بە ڕاستی پێم وایە ئەوەندەی بنەماڵەكانی تاڵەبانی و بارزانی لە خەمی گەورە بوونی كوڕ و كوڕەزا و برازان بۆ جێگرەی باوك و مامیان، ئەوەند لە خەمی بەرژەندی هاوڵاتیان دا نین و هەزار حاكم گۆران خۆی لەم پێناودا بكوژێت، یەك بەرپرسی ئەم وڵاتە ئامادە نیە دەست لە كاربكێشێتەوە، بەڵام ئەگەر خۆكوشتنی كەسێك ئەگەر چی هاوڵاتییەكی ئاسایی بێت، لە وڵاتێكی وەكو ئەوروپا بێت، ئایا هەمان هەڵوێستی ئەم نا بەرپرسانانەیان دەبێت؟ ڕۆژ دێت و شەو دەڕوات، هەرجار بەچكەیەك دەهێننە سەرشاشە و بەم میللەتەی دەناسێنن، لەگەورە بۆ بچوك لەبەری هەڵدەستن، بەڵام یاسا و سەروەرییەكانی خاكی كوردستان لە ژێر قاچەكانیانە، نەتانەت حاكم و پارێزەی سەروەری یاسا لەبانگەشە و ئێوارە خوانەكانی بنەماڵەدا بەدوای پارەو نانێك و پێكێك مەیدا دەناڵێنن و شەوانە مینۆی كارەكانی سبەینێ‌ ناو دادگاكان وەردەگرن، ئەم دیموكراسییەیە كە دەبێت ناوچەكە چاوی لێ‌ بكەن. ئەوەی ماوەتە بێڵێن هەرێمی كوردستان نە بە مانای پاشایەتی، پاشایەتییە، نە دەستاودەست كردنی دەسەڵاتی بەشێوەیەكی دیموكراسیدا تێدا دەكرێت، بەڵكو دەبێت هەتا تاكی كورد مابێت چاوی لەوە بێت ئاخۆ كام كوڕ و كوڕەزا و برازایەكی تاڵەبانی و بارزانی دەسەڵات دەگرنە دەست، پێشتر هەمیشە پێم وابوو كە ئەمانە هیچیان لە سەدام و قەزافی و عومەر بەشیر و دەیانی تر زیاتر نییە، رۆژێك دێت ئەمانەش لە كورسیی دەسەڵات بهێنرێنە خوارەوە و دادگایی بكرێن لە سەر تاك بە تاك كورد و لەسێدارە بدرێن، هێندە گوێمان لێتان گرت و خەباتی شاخ و شارتان پێ فرۆشتین، هەموو سەرخان و ژێرخانی ئەم وڵاتەمان پێدان، بەڵام هێشتا ژیان بە هاوڵاتییەك ڕەوا نابینن، بۆیە ئەو قەناعەتم بۆ دروستبووە كە ئەمانە فیرعەون و سەرەخۆرەی میللەتی كوردن، یان ئەوان یان ئێمە دەبێت بڵێن خواحافیز.  

برێت مەکگۆڕک       وەرگێڕانی: پەیڕەو ئەنوەر      لە چوار ساڵی ڕابردوودا، ڕابەرایەتیی بەرپەرچدانەوەیەکی جیهانییم کرد لە کاتی سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) و هەوڵێکی سەرکەوتوویش بوو لە تێکشکاندنی داعش لەناو دڵ و جەرگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کە ببوو بە پەناگەیەک بۆ ڕاکێشانی جیهادییە بیانییەکان و بنکەیەکیش بۆ دەستپێکردنی هێرشی تیرۆریستی لە سەرانسەری جیهاندا. کارکردن وەک نێردەی تایبەتی "باراک ئۆباما و دۆناڵد ترامپ" و، دواتریش یارمەتیی دامەزراندنی هاوپەیمانێتییه‌کم دا کە گەورەترین هاوپەیمانی بوو لە مێژووی خۆیدا: ٧٥ وڵات و چوار ڕێکخراوی نێودەوڵەتیی لەخۆ دەگرت، هاوکارییەکانیان لەسەر بنەمای سەرکردایەتیی ئەمریکا داڕێژرابوو و ئیدارەی ئەمریکایش بەردەوامیی پێ دەدا. ڕاستییه‌كه‌ی، ستراتیژی تێکشکاندنی خەلافەتی داعش لە لایەن ئۆباماوە گەشەی پێ درا و دواتریش جێبەجێ کرا و بەردەوام بوو، پاشان بە کەمێک دەستکارییەوە، ترامپ تیشکی خستە سەر بەهێزکردنی چەکدارە خۆماڵییەکان بۆ ئازادکردنەوەی شارەکان لە چنگی داعش و ڕەخساندنی دۆخێک بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان.   هەر لە سەرەتاوە، ستراتیژەکە وا داڕێژرابوو کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ ماوەیەک بە شێوازێکی چالاک لە ناوچەکە بمێنێتەوە لە دوای تێکشکاندنی داعش، بەتایبەت لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا کە لە ئێستادا ٢٠٠٠ هێزی تایبەتی ئەمریکیی تێدایە و هاوشان لەگەڵ ٦٠٠٠٠ چەکداری تری سووری هاوپەیمانییەک پێک دەهێنن کە بە "هێزەکانی سووریای دیموکرات" ناسراون، بەڵام لە کۆتاییی دێسه‌مبەری ٢٠١٨دا دۆناڵد ترامپ کۆتاییی بەو ستراتیژە هێنا. دوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنیی ترامپ لەگەڵ سەرۆککۆماری تورکیا، "ڕەجەب تەییب ئەردۆغان"، ترامپ سورپڕایزێک دەکات و فەرمانی کشانەوەی هەموو سەربازە ئەمریکییەکان لە سووریا دەدات؛ پێدەچێت ئەم بڕیارە ڕەچاوی دەرەنجامەکانی نەکردبێت. هەر لەو ساتەوەی ترامپ بڕیار و پلانەکەی گۆڕیوە تاکوو چرکەساتی نووسینی ئەم وتارەیش، نزیکەی ٢٠٠ سەربازی ئەمریکی لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا ماون و ٢٠٠ی تریش لە "ئەل تەنف" ماون کە بنکەیەکی دوورەدەستە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا. ئیدارەی ئەمریکا دەخوازێت بەپەلەپروزکێ ئەندامانی تری هاوپەیمانان شوێنی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا بگرنەوە بەڵام ئەگەر ئەم پلانە نوێیە مەترسیی زیاتری هەبوو، ئەوا ئەرکی سەربازانی وڵاتانی تریش کەمێک زیاتر دەکات بۆ هەمان ئەو ئەرکەی کە سەربازانی ئێستای ئەمریکا لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا دەیگێڕن، کە دە ئەوەندە زیاترە لە سەربازانی تری وڵاتانی هاوپەیمان.   زۆرێك دوودڵن لەبارەی کشانەوەکەی ئەمریکا، بەڵام هەرچییەک بێت چەند سەربازێک هەر دەمێننەوە. بڕیارەکەی ترامپ بۆ کەمکردنەوەی یەکجارەکیی شوێنپێی سەربازە ئەمریکییەکان لە سووریا، پێناچێت پێچەوانە بکرێتەوە و لێی پەشیمان بێتەوە. ئەرکی ئێستا ئەوەیە بڕیار لەوە بدرێت، پێویستە کێ لە سووریا بێت؟ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەتوانێت چی بکات بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لە سووریا، تەنانەت لە کەمکردنەوەی سەربازەکانی لە چەند مانگی داهاتوودا؟ خراپترین شت کە واشنتۆن بیکات، خواستی کشانەوەیەتی؛ کشانەوەی تەواوەتی یان بەشێکی سەربازەکان کێشە نییە، ئەمە تەکتیکێکی کشانەوەیە و پێویستی بە گۆڕان نییە؛ ناکرێت هەموو پرس و بابەتەکان بگۆڕێت. ئەو ستڕاتیژەی کشانەوەی هێزەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە لە لایەن "ترامپ"ەوە پێشکەش کراوە، تاکە دەرفەتی ڕاستەقینەیە بۆ بەدەستهێنانی ژمارەیەک ئامانجی تێکەڵ و ئاڵۆز لە سووریادا. ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش، هاوسەنگی لە نێوان ئێران و تورکیادا و دانوستان بۆ سەقامگیرکردنی دۆخی دوای جەنگ لەگەڵ ڕووسیادا، لەگەڵ بەجێهێشتی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا؛ زۆرێک لەو ئامانجانە بوونی نابێت و نامێنێت. واشنتۆن لە ئێستادا، دەبێت دونیابینییەکانی خۆی کورت بکاتەوە. دەبێت تیشک بخاتە سەر پاراستنی تەنیا دوو بەرژەوەندی لە سووریادا: ڕێگریکردن لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش و، وەستاندنی ئێران لە دامەزراندنی هێژموونێکی بەهێزی سەربازی کە ڕەنگە ببێتە هەڕەشە بۆ سەر ئیسڕائیل. بەبێ دەسەڵاتی کرداری، گەیشتن بەو دەرەنجامانە پێویستی بە چارەسەرێکی ئازاربەخش و زۆرە. بەڵام لە بەرامبەریشدا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وای دادەنێت کە هیچ شتێک نەگۆڕاوە؛ شکستهێنان بۆ بەدەستهێنانی ئەو ئامانجانە و زیاتر داپۆشینی لە پڕۆسەکەدا، زۆر خراپتر و ترسناکترە بۆ ئەمریکا. ئەمە دەرمانێکی تاڵە بۆ هەوکردنەکەی لە دوای ئەو هەموو بەرەوپێشچوونەی چوار ساڵی ڕابردوو، بەڵام بژاردەکانی تریشی لا برد؛ بۆیە ئەمریکا پێویستە ئەو دەردەی خۆی تیمار بکات. سەرکەوتن بەسەر خەلافەتدا لە مانگی ئەیلوولی ٢٠١٤دا، داعش لە پێشڕەوەیدا بوو. ئەو گرووپە نزیکەی ٤٠٠٠٠ میلی چوارگۆشەی لە خاکی عێراق و سووریا دەستبەسەردا گرتبوو؛ ئەو ڕووبەرە بەقەد ویلایەتێکی وەک "ئیندیانە"ی ئەمریکا دەبێت، کە ٨ ملیۆن خەڵکی لێ دەژی. داهاتی ساڵانەیان ١ تریلیۆن دۆلار بوو. ئەو گرووپە خۆیان بە خەلافەت وێنا دەکەن، وەک بنەمایەک بۆ پلان و جێبەجێکردنی کردەوە تیرۆریستییەکانیان لە ئەوروپا و هاندانی ئەوانەی هاوسۆزیانن بۆ ئەنجامدانی هەمان کردەوە لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا. داعش لەسەر ئەو خاکەی کە داگیری کردبوو خەڵکی دەکوشت، ئەتکی دەکردن و دەیکردن بە کۆیلە و، بە بێباوەڕ و کافریشی دادەنان، بەتایبەت مەسیحی، کوردەکان، شیعەکان و ئێزدییەکان و ئەو سوننانەی کە لەگەڵ ئایدیۆلۆژیی داعشدا هاوڕا و تەبا نەبوون. سەرەڕای ئەو دڕندایەتییە، ئەو گرووپە بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتەکەیان هەموو هەوڵێکیان دا. لە نێوان ٢٠١٣ بۆ ٢٠١٧، زیاتر لە ٤٠٠٠٠ هەزار کەس لە ١٠٠ وڵاتی جیاوازی دونیاوە گەشتیان بۆ سووریا کردووە بۆ پەیوەندیکردن بە داعش و گرووپە توندڕەوەکانی تر کە لە جه‌نگی ناوخۆی سووریادا تێوە گلاون. من لە هاوینی ٢٠١٤وە لە عێراق بووم. کاتێک داعش شاری مووسڵی گرت و دواتریش بەرەو بەغدا پێشڕەوییان کرد، تەنانەت ستافی باڵیۆزخانەی ئەمریکا چۆڵیان کرد، وەک ئامادەکارییەک بۆ خراپبوونی دۆخەکە. دیپلۆماتە ئەمریکییەکان خۆیان بۆ یارمەتیدانی بەرپەرچدانەوە و جەنگی عێراقییەکان لە بەرامبەر داعشدا ئامادە دەکرد. دوای چەند مانگێک لە سەرکەوتن، ئێمە هاوپەیمانێتییه‌كی فراوانمان لە حکوومەتەکانی جیهاندا بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پێک هێنا. پلانی هاوپەیمانان تێکەڵەیەک بوو لە ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە دژی داعش و دەستپێشخەریکردن بۆ یارمەتیی مرۆیی و سەقامگیری، بەتایبەت ئەوانەی کە بە هۆی داعشەوە ئاوارە بووبوون و پێویستییان بە پەناگە و گەڕانەوە بوو لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگەکە. هەڵمەتی ئەمریکا لە دژی داعش هەرگیز "جه‌نگێکی بێکۆتایی" نەبووە و نایشبێت هەر لە سەرەتاوە دیپلۆماتە ئەمریکییەکان ئاشکرایان کردبوو کە ئەم هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییە هەڵمەتێکی کراوە نابێت بۆ بونیادنانی دەوڵەت یان دووبارە داڕشتنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئامانجەکە تەنیا بۆ تێکشکاندنی داعش و یارمەتیدانی هێزە ناوخۆیییەکانە بۆ ڕێکخستنی کاروبارەکانیان لە دوای تێکشکاندنی داعشدا. لەم ڕوانگەیەوە، هەڵمەتەکە سەرکەوتوو بوو. لە چوار ساڵی دواتردا داعش زۆربەی خاکەکەی لەدەست دا کە دەستی بەسەردا گرتبوو. زۆربەی سەرکردەکانی کوژران. لە عێراق چوار ملیۆن هاووڵاتی گەڕانەوە بۆ شوێنەکانی خۆیان کە پێشتر داعش دەستی بەسەردا گرتبوو. ڕێژەی گەڕانەوە لە دوای هەر ململانێ و توندوتیژییەکی نوێوە، نابەرامبەر و بێشومار بوو. پار، عێراق هەڵبژاردنی گشتیی ئەنجام دا و حکوومەتێکی نوێ پێک هات و دەستبەکار بوو. ئەوانەی کە پاڵپشتیی ڕۆژاوایان دەکرد لەناو ئەو حکوومەتەدا، تیشکی زیاتریان خستە سەر یەکپارچەیی و یەکبوونی وڵاتەکە. لە سووریادا، هێزەکانی سووریای دیموکرات بەتەواوی داعشیان ڕاماڵی و لە خاکەکەیان لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا پاکیان کردەوە و، بەرنامەی سەقامگیریی هاوپەیمانان بە سەرکردایەتیی ئەمریکا یارمەتیی سوورییەکانی دا بۆ گەڕانەوەیان بۆ نیشتمان و ماڵەکانیان. لە ڕەققە، پایتەختی پێشووتری داعش، ١٥٠٠٠٠ هاووڵاتی کە لە کۆی ٢٠٠٠٠٠ ئاوارە بووبوون، تاکوو کۆتاییی ٢٠١٨ گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان. بەکورتی هەڵمەتی ئەمریکا دژ بە داعش، هەرگیز "جەنگێکی بێکۆتایی" نەبووە و نایشبێت؛ ئەمە جۆرە ئیدانەکردنێکی ترامپ بووە لە مانگی شوباتی ٢٠١٩دا لە یەکێک لە وتارەکانیدا. هەروەک ترامپ ڕاشکاوانە لە وتارەکەیدا ئیدانەی کرد، هەر لە سەرەتاوە بۆ تێوەگلانی ئەمریکا و دانی تێچوونەکەی، وا داڕێژرابوو. ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ، زۆربه‌ی جه‌نگەکە عێراقی و سوورییەکان دەیکەن نەک ئەمریکییەکان. لەو لایشەوە، هاوپەیمانانیش باجەکەی دەدەن، نەک بەتەنیا واشنتۆن. بەپێچەوانەی داگیرکردنی عێراقی ساڵی ٢٠٠٣وە لە لایەن ئەمریکاوە، ئەم هەڵمەتە پاڵپشتیی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی زۆری ویست.   لە سەروبەندی ٢٠١٨دا، هەڵمەتەکە لە هەڵبەز و دابەزدا بوو. جەستەی خەلافەت، نزیک بوو لە تێکشکان و هاوپەیمانانیش جەنگی دژ بە داعشیان بەرەو کۆتایی دەبرد. هەرچەندە، بڕیاربەدەستانی ئەمریکا پلانیان بۆ ئەم جەنگ و پڕۆسەیە دانابوو، چەند مشتومڕێک هەبوو لەناو حکوومەتدا لەبارەی ئەوەی کە ئەمریکا چەند لە سووریا بمێنێتەوە و بڕیار و ئامانجەکانیشی لەو وڵاتەدا چی بێت. هەندێک لە بەرپرسانی ئەمریکا، بەتایبەت ئەوانەی لە پێنتاگۆنن، تیشکیان دەخستە سەر تەواوکردنی ئەرکە ڕاستەقینەکە کە تێکشکاندنی داعش بوو لە سووریا. ئەمەیش به‌ مانای تێکشکاندنی خەلافەت بوو و دواتر مانەوەیان بۆ ماوەیەکی تر و یارمەتیدانی هێزەکانی سووریای دیموکرات و پاراستنی خاکەکە و ڕێگریکردن لە دووبارە گەڕانەوەی داعش. بەڵام ئەوانی تر، بەتایبەت "جۆن بۆڵتۆن"، ڕاوێژکاری ترامپ بۆ پرسی ئاسایش، پێی وا بوو کە هێزەکانی ئەمریکا دەبێت لە سووریادا بمێننەوە هەتاکوو هەموو هێزەکانی ئێران سووریا بەجێ دەهێڵن و جه‌نگی ناوخۆی سووریا چارەسەر دەکرێت. ئەمە دەبووە هۆی فراوانبوونی ئەرکەکە و پێویستبوونی پابەندبوونێکی لەڕاددەبەدەری هێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە، بەڵام ئەمە شتێک بوو ترامپ دژی وەستایەوە. هیچ کەسێک لە حکوومەتی ئەمریکا بەرژدی گفتوگۆی لەسەر نیوە کشانەوەی هێزەکان نەکردبوو؛ زیاتر پاڵپشتیی ئەو بیرۆکەیان دەکرد کە واشنتۆن بتوانێت بەئاسانی سەرکەوتن بەسەر داعشدا ڕابگەیەنێت و دواتر سووریا جێ بهێڵێت. لە ١١ی دێسه‌مبەری ٢٠١٨، من لە سەکۆی وەزارەتی دەرەوە وەستابووم و سیاسەتی بەرپرسانی ئەمریکام لە سووریا ڕوون کردەوە بەم شێوەیە: "هەڵەیە ئەگەر ئێمە تەنیا بڵێین داعش تەنیا لە ڕووی هێزەوە تێک شکاوە و دەبێت ئێستا سووریا بەجێ بهێڵین." دوای هەشت ڕۆژ ترامپ لە ڕێگەی تویتەرەوە ڕای گەیاند: "ئێمە بەسەر داعشدا سەرکەوتین و کوڕەکانمان، ئافرەتە گەنجەکانمان، پیاوەکانمان دەگەڕێنەوە وڵات." ئەم ڕاگەیاندنەی ترامپ، بووە مایەی پەشێوی و بێباوەڕیی هاوپەیمانەکانی واشنتۆن. بەرپرسانی ئەمریکا، لەوانە خۆم، ئەو گۆڕانی لەناکاوەمان بۆ هاوبەشەکانمان ڕوون کردەوە. دوای چوار ساڵ لە یارمەتیدان بۆ سەرکردایەتیکردنی هاوپەیمانییەکە، تێ گەیشتم کە مەحاڵە ئەم بڕیارە نوێیە وەک خۆی و بە شێوازێکی کاریگەر جێبەجێ بکرێت و بۆیە لە ٢٢ی دێسه‌مبەردا دەستم لە کار کێشایەوە.   سەرەتای کۆتایییەکە ئەو کاتەی ترامپ ڕاگەیاندنەکەی بڵاو کردەوە، خەلافەتی داعش تەنیا چەند شارۆچکەیەکی بەدەستەوە مابوو و سووریا لە سات و کاتی بەرپابوونی جەنگە ناوخۆیییەکەیەوە لە ٢٠١١دا، بە کەمترین ئاستی توندوتیژیدا تێ دەپەڕی. وڵاتەکە هەنگاوی بەرەو ئەوە دەنا کە بەرپرسانی ئەمریکا پێیان دەگوت "کۆتاییی دەوڵەتی کاتی" و بە شێوەیەکی کاتی لە نێوان سێ زۆنی باڵادەستی هێزە گەورەکاندا دابەش ببوو.  یەکەم زۆن و گەورەترینیان لە لایەن دەوڵەتی سووریاوە کۆنتڕۆڵ کرابوو. ئەم زۆنە لە دوو لەسەر سێی خاکی وڵاتە پێک دەهات؛ ڕەنگە ٧٠%ی دانیشتووانی وڵاتەکە لەگەڵ زۆربەی شارە گرنگەکانی وەک دیمەشق و حەلەب پێک بهێنێت. چەک و تفاقی سەربازی و پاڵپشتیی دارایی، لە هێزێکی گەورەی وەک ڕووسیا و هێزە هەرێمییەکانی وەک ئێران وەردەگرێت. دووەمیان زۆنی ئۆپۆزیسیۆنە و باکووری ڕۆژاوای سووریا دەگرێتەوە. زۆربەی ئەو ناوچەیە ئێستا ڕێکخراوی "تەحریری شام" کە سەر بە قاعیدەیە، تێیدا باڵادەستە و تورکیا پاڵپشتییان دەکات. سوپای تورکیا هێڵی ئاگربەستەکە دەپارێزێت کە ئانكارا دانوستانی لەگەڵ ئێران و ڕووسیا لەبارەوە کردووە، کە هێڵێکی جیاکراوەیە لە کەناری ڕۆژاوای زۆنی تورکیاوە لە ناوچەکانی ژێردەستی ڕژێمی ئەسەدەوە. سێیەمیان زۆنێکە "هێزەکانی سووریای دیموکرات" تێیدا باڵادەستن کە لە لایەن ئەمریکا و هاوپەیمانانه‌وه‌ پاڵپشتی دەکرێن. ئەو ناوچەیەی کە نزیکەی یەک لەسەر سێی خاکی سووریا پێک دەهێنێت وزەیەکی زۆری تێدایە، سامانێکی کشتوکاڵیی گەورەی هەیە و دانیشتووانەکەیشی نزیکەی ٤ ملیۆن کەسە؛ فەڕەنسا، بریتانیا و ئەمریکا هێزی تایبەتیی خۆیان لەو ناوچەیە هەیە و هاوپەیمانان لە ئاسمانەوە دەیانپارێزن و یارمەتییان دەدەن و لە بەرنامەی سەقامگیریی ناوچەکەدا بەشدارن. ئەمریکا و گرووپە ئۆپۆزیسیۆنەکانی سووریا "تەناف"یش کۆنتڕۆڵ دەکەن کە پێشتر پەناگەی داعش بوو. لە کاتێکدا توندوتیژییەکان لە سووریا لە ماوەی ساڵی ٢٠١٨دا نزم دەبێتەوە، سنوورەکانی نێوان ئەم زۆنانە لەسەر مێزی دیپلۆماسیی هێزە گەورەکان پتەوتر دەبێت. لەگەڵ هەبوونی هێزی پیادە و باڵادەستیی بەسەر یەک لەسەر سێی ئەو وڵاتەدا، ئەمریکا لە پێگەیەک بوو ڕۆڵێکی گرنگی لە داڕشتنەوەی قۆناغی سووریای دوای جەنگ دەگێڕا. دیپلۆماسیی هێزە گەورەکان پێشینەی سەرەکی بە لای دیپلۆماتە ئەمریکییەکان، گەیشتن بوو بە سەقامگیری لەگەڵ تاکە یەک هێزی گەورە لە سووریادا کە ئەویش ڕووسیایە، بەتایبەت لە دوایین ڕێکخستنی خاکی سووریا و کاریگەریی لەسەر زۆنی ئەمریکا. واشنتۆن هەر لە سەرەتای دەستوەردانی سەربازیی ڕووسیا لە سووریا لە ٢٠١٥دا، لەگەڵ مۆسکۆ لە گفتوگۆی دوولایەنەدا بوو. سەرەتا ئامانج ڕێگریکردن بوو لە پێکدادانی نێوان هێزەکانی ئەمریکا و ڕووسیا. بە تێپەڕبوونی کات، ئەم گفتوگۆیە بوو بە سەکۆیەک بۆ واشنتۆن بۆ نەخشەکێشانی سنووری ئاشکرا و وێناکردنی ئەو ناوچانەی کە بۆ هێزەکانی سووریا و ڕووسیا و میلیشیاکانی نزیک لە ئێران دەکرێت سنووردار بکرێت. ئەمە سەری گرت، چونکە ئەمریکا ویستی هەبوو و توانیی ئەم سنوورانە بکێشێت. لە مانگی ئایاری ٢٠١٧دا، فڕۆکەکانی ئەمریکا میلیشیاکانی نزیک لە ئێرانی بۆردوومان کرد کاتێک کە لە بنکەی "تەنف" و ئەمریکییەکان نزیک دەبوونەوە. دوای چەند مانگێک، فڕۆکەکانی ئەمریکا فڕۆکەیەکی شەڕکەری سووری دەخاتە خوارەوە، کاتێک هەوڵی داوە بچێتە زۆنی باکووری ڕۆژهەڵاتی نزیک لە بنکەی ئەمریکا و لە مانگی شوباتی ٢٠١٨دا، هێزەکانی ئەمریکا گرووپێک لە بەکرێگیراوی ڕووسیای تێک شکاند کە هەوڵیان دەدا دەست بەسەر ئەو بیرە نەوتانەدا بگرن کە لە لایەن هێزەکانی سووریای دیموکرات و سەربازە ئەمریکییەکانەوە دەستی بەسەردا گیرابوو. لە پاییزی ٢٠١٨دا، ئەمریکا خۆی بۆ دانوستانێکی چڕ لەگەڵ ڕووسیادا لەسەر دوو پرسی سەرەکی ئامادە دەکرد: یەکەمیان: واشنتۆن هەوڵی دەدا ڕووسیا هان بدات بۆ ناچارکردنی ڕژێمی سووریا بۆ هاریکاریکردنی گفتوگۆی ئاشتییانە کە لە لایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پاڵپشتی دەکرا کە بە "پڕۆسەی جنێف" ناسرابوو. ئەم پڕۆسەیە لە ٢٠١٢وە دەستی پێ کردبوو و کە من گومانم لێی هەبوو ئەنجامێکی هەبێت، بەڵام بۆ یەکەم جار لە دوای چەندین ساڵ، ژمارەیەک بەرەوپێشچوون هاتە پێشێ، وەک کەمبوونەوەی توندوتیژی لە سووریا، ئامادەییی ئەمریکا لە سووریا و بەهێزبوونی کەناڵی دیپلۆماسیی نێوان ئەمریکا و ڕووسیا دەرفەتێکی دا بە پڕۆسەکە، بە لایەنی کەمەوە هەندێک سەرکەوتنی بە دوای خۆیدا هێنا. ئەگەر پڕۆسەی جنێف بەربەستی دروست نەکردبا، دیپلۆماتە ئەمریکییەکان دەبوو ڕێگه‌ی دووەمی دانوستانیان ڕاستەوخۆ لەگەڵ ڕووسیادا بۆ ناوبژیوانی و ڕێکكەوتن لە نێوان هێزەکانی سووریای دیموکرات و ڕژێمی سووریا ئامادە بکردبایە. ئەم ڕێککەوتنە، دەبوو ڕێگە بە گەڕانەوەی خزمەتگوزارییەکان بدات لە لایەن دەوڵەتی سووریاوە، وەک قوتابخانە و نەخۆشخانە بۆ ئەو ناوچانەی کە هێزەکانی سووریای دیموکرات دەستی بەسەردا گرتووە، ئەگەرنا ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی خواستی ئەوەیان هەبوو دەوڵەتێکی بچووک لە باکووری سووریا چێ بکەن و مافە سیاسییە بنەڕەتییەکانیش بە دانیشتووانی ناوچەکە ببەخشن. بەرپرسانی ئەمریکا ناوبژیوانیی دەرەنجامی "گەڕانەوە بۆ دەوڵەت، نەک گەڕانەوە بۆ ڕژێم"یان دەکرد. هەر ڕێککەوتنێک دەبوو ڕێگەی بە ئەمریکا بدابایە بۆ بەکارهێنانی فڕۆکە ئاسمانییەکانی و ئاسانکاری بۆ بنکەی سەربازی لە ناوچەکە، تاکوو گوشارەکانی بۆ سەر داعش و ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانی گرووپە تونداژۆکان سەر بگرێت. ئەمەیش وەک پلانێکی پێشوەختە، دەبوو خواستی بەشێک لە سوورییەکانی لەبەرچاو بگرتایە کە بە درێژاییی ماوەکە لەپاڵ هاوپەیمانان جەنگاون و زامنی سەلامەتی خۆیان کردووە. هەروەها دەبوو خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەکانی دەوڵەتی سووریایش، بگەڕێتەوە بۆ باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا، یارمەتیدانی هێزە ناوخۆیییەکان و کەمکردنەوەی مەترسیی تونداژۆکان بۆ سەر هێزەکانی سووریای دیموکرات و سەربازە ئەمریکییەکان. هەرچەندە ڕووسیا لە سەرەتادا ڕازی بوو کە ئەمریکا هەتاکوو تێکشكاندنی "کۆتاییی داعش" (ئەو ڕستەیە لە کۆنفڕانسی هاوبەشی نێوان ترامپ و پووتین لە کۆتاییی ٢٠١٧دا بەکار هێنراوە/نووسەری بابەتەکە) لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا ئامادەییی هەبێت و بمێنێتەوە. مۆسکۆ دانی بەوەدا نا کە سەقامگیریی دوای جەنگ، پێویستی بە ڕێککەوتنی نێوان دیمەشق و هێزەکانی سووریای دیموکراتە. لە کۆتاییی ٢٠١٨دا پلانەکە وەک خۆی جێبەجێ نەکرا، بەڵام ڕێککەوتنە پەسەندکراوەکە لەبەرچاو دەگیرا. لەقەفەزنانی ئێران ستراتیژی ئەمریکا لە بەرامبەر تاراندا زۆر دوژمنکارانە بوو. بوونی سەرباز و هێزی ئێران لە ناوچەی هێژموونی ڕژێمی سووریادا گرنگ بوو، ئەگەر ئەو هێزەی ئێران گەماڕۆ بدرێت، هەڕەشەیەکی گەورەی بۆ سەر ئیسڕائیل و ئوردن دەبێت کە دوو هاوپەیمانی سەرەکیی ئەمریکان. تاران پەنا بۆ خواستی فراوانخوازییش دەبات لە سووریا. هێزە پڕۆکسییەکانی/بەکرێگیراوەکانی دەخوازن خۆیان بخزێننە نێو زۆنی ئەمریکا لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و ناوچەکانی دەوروبەری سەربازگەی "تەنف" کە ڕێگه‌یەکی سەرەکیی نێوان دیمەشق و بەسرەیە لە باشووری عێراق. هێزەکانی ئەمریکا تاکە ڕێگر و هەڕەشەیە لە بەردەم ئەواندا و ئەگەر لە تەنف نزیک ببنەوە ئەوا ئەمریکا هێز لە بەرامبەریاندا بەکار دەهێنێت. ڕاگەیاندنەکەی "بۆڵتۆن" لەبارەی مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا تاکوو ئێرانییەکان سووریا جێ دەهێڵن، هەرگیز واقعی نەبوو. تەنانەت ئەگەر ئێرانیش لە سووریا نەمێنێت، ترامپ هێشتا ئامادە نییە لە سووریا بمێنێتەوە؛ ئەمریکا ناتوانێت و هیوا ناخوازێت ئێرانییەکان بەتەواوی لە سووریا دەربکرێن. هاوبەشیی هێزە سەربازییەکانی ئێران لەگەڵ سووریادا دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای هەشتاکان؛ تاران ئەو وڵاتە بە گرنگترین هاوپەیمانی خۆی دادەنێت و گەورەترین باجیش لە پێناو پاراستنی هێژموونی لە سووریادا دەدات. شەڕکردن لەو چاڵە سەربازییەدا (سووریا)، تەنیا لاوازبوونی متمانەی ئەمریکا و دوورکەوتنەوەی لە ئامانجە ڕاستەقینەکانی لێ دەکەوێتەوە: دەورەدانی باڵادەستیی ئێران لە سووریا، ڕێگری دەکات لە هەڕەشەکان بۆ سەر ئیسڕائیل و، بەکارهێنانی دیپلۆماسییەتیش دەبێتە ناوبڕێک لە نێوان تاران و مۆسکۆدا. لە بەهاری ٢٠١٨دا، پووتین بەئاشکرا ڕای گەیاند کە ڕووسیا دەیەوێت هەموو هێزە سەربازییە بیانییەکان ببینێت (مەبەستی ئێران، تورکیا و هێزەکانی ئەمریکا بوو)، کە لە دوای کۆتاییی جه‌نگی ناوخۆی سووریاوە ئەو وڵاتە بەجێ دە‌هێڵن. دیپلۆماتە ئەمریکییەکان دەستیان کرد بە قۆستنەوەی ئەو دەستپێشخەرییە و داوایان کرد ڕووسیا بیسەلمێنێت کە دەتوانێت ئێرانییەکان لە ناوچە گرنگەکانی سووریا دوور بخاتەوە و لا ببات، بەتایبەت ئەو ناوچانەی کە لە سنوورەکانی ئیسڕائیل و ئوردنەوە نزیکن. وەک بەشێک لە دانوستانەکان، ڕووسیا بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە ئەوان دەتوانن ئێرانییەکان بە لایەنی کەمەوە تاکوو ٥٠ میل لە بەرزایییەکانی جۆڵان دوور بخەنەوە و ڕێگە بە هێزی ئاشتیپارێزی نەتەوە یەکگرتووەکانیش بدەن بۆ چاودێریکردن و ئارامکردنەوەی ناوچەکە. ئەگەر ڕووسیا ئەمەی ئەنجام بدابایە بۆ ڕازیکردنی ئیسڕائیلییەکان، ئەمریکایش ڕەنگە خواستی گفتوگۆکردنی بۆ کشانەوە لە هەندێک ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی هەبووایە. ئەمریکا هەماهەنگیی لەگەڵ ئیسڕائیل کرد کە لە ٢٠١٧دا دەستیان بە هێرشی ئاسمانی کرد لە دژی هێزە سەربازییەکانی ئێران لە سووریا کە بە هەڕەشە بۆ سەر ئیسڕائیل دادەنرا. واشنتۆن هیچ دەسەڵاتێکی یاساییی بۆ بەئامانجگرتنی هێزەکانی ئێران لە سووریا نەبوو جگە له‌ حاڵەتی بەرگریکردن لە خۆی نەبێت، بەڵام ئیسڕائیل هەموو مافێکی هەبوو بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران و بەکارهێنانی خاکی سووریا بۆ سیسته‌مە بەرگرییەکەی و تەکنەلۆژیی هێرشکردنەکەی. تێکەڵەی هێزی ڕەقی ئیسڕائیل و دیپلۆماسیی ئەمریکی و هێزی سەربازیی ئەمریکا، واشنتۆنی لە بەرامبەر ڕووسیادا بەهێز کرد. پووتین پەیوەندییەکانی ڕووسیای لەگەڵ ئیسڕائیل بە پەیوەندیی سەرەکیی دادەنا لە ستراتیژەکەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەمریکا هەرگیز بەتەما نەبوو هەموو ئێرانییەکان لە سووریا نەهێڵێت، بەڵام بە کارکردن لەگەڵ ئیسڕائیل دەیویست بەهێزتر و باڵادەستیی زیاتر بێت لە سووریادا و، دەبوو ئەمە زامنی ڕێوشوێنەکانی هاوکاریکردنی ڕووسیای لە ڕێگرتن لە فراوانخوازیی ئێرانییەکانی بکردبایە. خەونی عوسمانییەکان بوونی ئەمریکا لە سووریا بۆ بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ تورکیایشدا سەخت بوو، کە هەر لە سەرەتای هەڵمەتی دژ بە داعشدا هاوبەشێکی پڕ لە کێشە بوو. لە ٢٠١٤ و ٢٠١٥دا ئۆباما چەندین جار داوای لە ئەردۆغان کرد بۆ کۆنتڕۆڵکردنی سنوورەکانی لەگەڵ سووریادا کە چەکدارانی داعش و کەلوپەلی بەئاسانی و بەئازادی پێدا تێپەڕ دەبوو. ئەردۆغان هیچ کاردانەوەیەکی نەبوو. لە کۆتاییی ٢٠١٤دا، تورکیا ڕووبەڕووی هەوڵەکانی هاوپەیمانیی دژ بە داعش بووه‌وە بۆ پاراستنی کۆبانێ وەک شارێکی کوردی لە باکووری سووریا و هێرش و هەڕەشەکانی داعش لە قڕکردنی خەڵکی مەدەنی. دوای شەش مانگ، تورکیا داوای هاوپەیمانیی بۆ پاراستنی سنوورەکانی لە شارۆچکەکان ڕەت کردەوە کە ببووە سەرچاوەیەکی لۆجیستیکی بۆ داعش وەک شارۆچکەی "تەل ئەبیەد"؛ تەنانەت دواتر دیپلۆماتە ئەمریکییەکان بە تورکەکانیان گوتبوو ئەگەر ئەوان سنوور کۆنتڕۆڵ نەکەن، تێکشکاندنی داعش سەخت و مەحاڵ دەبێت. ڕووبەڕووبوونەوەی لاساری تورکیا وای کرد، ئەمریکا زیاتر و زیاتر لە چەکدارە کوردەکانی سووریا نزیک بێتەوە کە بە "یەکینەکانی پاراستنی گەل/یەپەگە" ناسراون و بەرگرییان لە کۆبانێ کرد. هێرشی یەپەگە یەکەمین ڕووبەڕووبوونەوە بوو لە دژی داعش لە سووریادا و هەر زوو سەلماندیان کە شارەزا و لێهاتوون لە تۆمارکردنی ناوی سەدان هەزار عەرەب کە دواتر هێزەکانی سووریای دیموکراتی لێ دروست بوو. تورکیا ئەمریکای ناچار دەکرد کە یارمەتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات نەدات. ئانكارا پێی وا بوو کە ئەمانە بەشێکن لە "پارتی کرێکارانی کوردستان" و لە لایەن ئەوانەوە کۆنتڕۆڵ کراون و زیاتر لە چوار دەیەیە لەگەڵ تورکیا لە جەنگدان. (ئەمریکایش لە ساڵی ١٩٩٧ه‌وە "پەکەکە"ی وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی هەژمار کردووە). هەرچەند واشنتۆن بە هیچ جۆرێک ئەندامی یەپەگەی نەبینیوە سنوور ببڕێت و شەڕ لەگەڵ تورکیادا بکات و نە بەڵگەیەکیشی هەیە کە پەکەکە کۆنتڕۆڵی هێزەکانی سووریای دیموکراتی کردبێت یان چەک و تفاقی ئەمریکای بۆ تورکیا گواستبێتەوە، نیگەرانییەکانی تورکیا مایەی ئازار بوو بۆ بڕیاربەدەستانی ئەمریکا. لە ئەنجامدا، ئەمریکا یارمەتییە سەربازییەکانی بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات سنووردار کرد؛ ئەم گرووپە بەبێ قەڵغان و کڵاوی جەنگی و تەنیا بە چەند کەرەستەیەکی سنووردارەوە دەجەنگان. (لە یەکێک لە سەردانەکانم بۆ ڕەققە، زانیم کە چەکدارانی هێزەکانی سووریای دیموکرات ڕانەمەڕیان بۆ پشکنین و تەقاندنەوەی مینەکانی داعش کڕیوە) دوای چەند مانگێک، ئەمریکا هەوڵی دا ئەردۆغان ڕازی بکات بە دواخستنی ئۆپەراسیۆنەکانی هێزەکانی سووریای دیموکرات وەک هەڵمەتێک بۆ دەرکردنی داعش لە "منبج"ی شارۆچکەی سووریا کە داعش وەک تەوەرێک بۆ پلاندان و هێرشکردنە سەر ئەوروپا بەکاری دەهێنا. واشنتۆن تەنانەت باشترین ستراتیژە سەربازییەکانی خۆی بۆ ئانكارا نارد کە ڕاهێنان و پلانی ئازادکردنی ڕەققەی بە ئۆپۆزیسیۆنی سووریای نزیک لە تورکیا دەکرد. لە کۆتاییدا، ئاشكرا بوو کە پلانی هاوبەش لەگەڵ تورکیادا پێویستی بە ٢٠٠٠٠ هەزار سەربازی پیاده‌ی ئەمریکی هەیە. هەر یەک لە "ئۆباما و ترامپ" ئەو بژاردەیان ڕەت کردەوە و لە مانگی ئایاری ٢٠١٧دا، ترامپ بڕیاری دا بۆ دڵنیابوون لە گرتنەوەی ڕەققە و دەرهێنانی لە دەستی داعش، ڕاستەوخۆ یەپەگە پڕچەک بکات. دیپلۆماتە ئەمریکییەکان توانییان تەنگەشەکان لەگەڵ تورکیا بەڕێوە ببەن و سوپاسی سەربازە ئەمریکییەکان بکەن لە سووریادا. ئەگەر تورکیا بیگوتبایه‌ کێشەیەک لە سنوور هەیە، هێزەکانی ئەمریکا دەبوو دڵنیا ببنەوە کە سنوورەکان ئارام و جێگیرن. (ئەمریکا چەندین جار بەرپرسانی تورکیای داوەت کردووە بۆ هاتنیان بۆ باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و بینینی دۆخەکە بە چاوی خۆیان، بەڵام ئەوان ڕەتیان دەکردەوە) کاتێک تورکیا هەڕەشەی هێرشکردنە سەر کوردەکانی کرد لە سنوورەوە و کە دواتریش کردی، واشنتۆن ئەوەی بەبیر ئانكارا هێنایەوە کە سەربازانی ئەمریکایش لەوێ ئامادەن و ئەمریکا ئەردۆغانی دڵنیا کردەوە کە ڕێگری لە هەر هەڕەشەیەکی تورکیا دەکات لە سووریادا. هەتا سەربازانی ئەمریکا لەوێ بوون، تورکیا هیچ هۆکارێکی نەبوو بۆ دەستوەردان و، ئانكارایش دەیزانی کە قوربانیدانی ژیانی ئەمریکییەکان دەرەنجامی خراپی بۆ پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆندا دەبێت. هەرچەندە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا ئەم بەربەستەی بەردەم تورکیا لا دەبات. لە ئێستادا مەترسییەک هەیە بۆ تورکیا لە ئەگەری دەستپێکردنی هێرش بۆ سەر باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا، هاوشێوەی ئەوەی کە لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠١٨دا لە عەفرین ئەنجامی دا؛ ئەو شارۆچکە کوردییەی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا کە لە لایەن هێزەکانی ئەمریکاوە نەپارێزرا. سوپای تورکی لەگەڵ ئیسلامییە هاوپەیمانەکانی لە ئۆپۆزیسیۆنی سووریا، هێرشیان کردە سەر یەپەگە و زیاتر لە ١٥٠٠٠٠ هەزار کوردیان ئاوارە کرد (نزیکەی نیوەی دانیشتووانی عەفرین) و عەرەب و تورکمانیان لە شوێنەکانی تری سووریا هێنا و لە جێگەیاندا نیشتەجێیان کردن. ئەم ئۆپەراسیۆنە بەرپەرچدانەوەیەک نەبوو بۆ هیچ هەڕەشەیەکی ڕاستەقینە، تەنیا بەرهەمی خواستی ئەردۆغان بوو بۆ درێژکردنەوەی سنوورەکانی کە وا هەستی دەکرد بە شێوەیەکی نادادپەروەرانە لە ساڵی ١٩٢٣دا لە ڕێککەوتننامەی لۆزاندا نەخشێنراوە. من لە کۆبوونەوەکاندا لە تەنیشت ئەردۆغان دانیشتوومە و گوێم لێ بووە کە باسی ٤٠٠ میل لە نێوان حەلەب و مووسڵی کردووە وەک "ناوچەی ئاسایشی تورکیا" و کردەوەکانی ڕەنگدانەوەی گوتەکانی بوون. لە ٢٠١٦، تورکیا بەبێ مۆڵەتی حکوومەتی عێراقی و هیچ لایەنێکی تر، هێزە سەربازییەکانی لە باکووری مووسڵ بڵاوە پێ کرد؛ ئەگەر هێزە مارێنزەکانی ئەمریکا نەبوونایە، تورکیا هێزی زیاتری بڵاوە پێ دەکرد. ئەردۆغان لە ئێستادا دەیەوێت ئۆپەراسیۆنی عەفرین لە باکووری ڕۆژهەڵاتیشدا دووبارە بکاتەوە. ئەمە پێویستی بە ناردنی هێزە تورکییەکان هەیە کە ٢٠ میل بڕۆنە نێو خاکی سووریاوە و یەپەگەیش دەرپەڕێنن (لەگەڵ زۆرینەی دانیشتووانی مەدەنی کورد لە ناوچەکە) و ناوچەیەکی بەناو ئازاد دابمەزرێنن. بوونی هێزەکانی ئەمریکا دەرفەتی بە دیپلۆماتە ئەمریکییەکان دەدا بۆ زامنکردنی ڕێکخستنێکی دوورمەودا ئەگەر تورکیا پێی ڕازی بێت، بەڵام دواتر بووە هۆی ڕێگریکردن لە خواستە گەورەکانی ئەردۆغان و پاراستنی هێزەکانی سووریای دیموکرات و چەکدارە کوردییەکان. کشانەوە بەر لە ڕێکخستنێکی لەم شێوەیە مەترسی و کارەساتی لێ دەکەوێتەوە؛ داگیرکردنی ناوچەکە لە لایەن تورکیاوە دەبێتە هۆی ئاوارەبوونی خەڵكێکی زۆری مەدەنی و، تێکشکانی هێزەکانی سووریای دیموکرات و دروستبوونی بۆشایی، کە ڕەنگە گرووپە توندڕەوەکانی وەک داعش جارێکی تر سەر هەڵبدەنەوە. ڕێگەی عەرەب بۆ دیمەشق بوونی هێزی سەربازیی ئەمریکا لە سووریا، بۆ بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکانی واشنتۆن لەگەڵ وڵاتانی عەرەبییش گرنگ بوو. تارماییی سێ هێزی ئیمپریاڵیی پێشووی وەک ئێران، ڕووسیا و تورکیا چارەنووسی سووریا دیاری دەکەن. زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی بەبێ سەرسوڕمانبوون لە پاشەکشەدان، بەتایبەت میسر، ئوردن، سعوودیا و ئیماراتی عەرەبی و زۆرینەی ئۆپۆزیسیۆنی سووریایش ئێستا، یان ئیسلامییەکان باڵادەستن بەسەریاندا یانیش بوونە بە پڕۆکسیی تورکیا. ئەم وڵاتانە هەوڵەکانی خۆیان خستۆتە گەر بۆ ئەوەی دیمەشق بگەڕێننەوە جیهانی عەرەبی. ئەمریکا دژی هاوپەیمانە عەرەبەکانی بوو بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشقدا و، ویستی ئەو گوشارانەیش کەم بکاتەوە کە باس لە بەشداریی "بەشار ئەسەد" دەکەن لە دانوستانەکانی جنێڤدا. هەتا سەربازەکانی ئەمریکا لە سووریا بوون و ڕابەرایەتیی هەڵمەتە سەرکەوتووەکەیان دەکرد لە دژی داعش، دیپلۆماتە ئەمریکییەکان بەدەسەڵات و هێزەوە قسەیان دەکرد، بەتایبەت کاتێک داوا لە هاوبەشە عەرەبەکانی دەکات بۆ دوورەپەرێزبوون و دوورکەوتنەوە لە ئەسەد. بوونی ئەمریکا هاوسەنگییەکی لە بەرامبەر ئێران و فراوانخوازییەکانی تورکیا دروست کرد کە وڵاتانی عەرەبی ترسیان لێی هەبوو. هەر لەم دوایییەدا و لە دێسه‌مبەری ٢٠١٨دا، واشنتۆن هاوپەیمانە عەرەبەکانی دڵنیا کردبووه‌وە کە سەربازە ئەمریکییەکان بۆ ماوه‌یەکی گرنگ لە سووریا دەمێننەوە. ئەم دڵنیاکردنەوەیە یارمەتیی زامنکردنی وەربەرهێنانێکی گەورەی سعوودیا و ئیماراتی عەرەبیی دا لە پاڵپشتیکردنی هەوڵەکانیان بۆ سەقامگیرکردنی ئەو ناوچانەی کە لە لایەن داعشەوە دەستی بەسەردا گیرابوو، لەوانە ڕەققە. بەڵێنی کشانەوەکەی ترامپ ئەم دۆخەی کۆتاییی پێ هێنا. ئەمریکا ئێستا هەوڵ بۆ ڕازیکردنی هاوپەیمانە عەرەبەکانی دەدات کە وەک یاریکەرێکی گوێرایەڵ وان لە سووریا و هەر لەو ساتەوەی کە ئێران و تورکیا خەریکی بەرەوپێشبردنی کارنامەکانیانن لە سووریا، ئەمریکا زۆر بەقووڵی کاریگەریی لەسەر ئەو وڵاتە عەرەبییانە دروست کردووە و ئەمەیش بۆ دیپلۆماتە ئەمریکییەکان سەخت دەبێت، تاوەکوو بە هاوبەشە عەرەبەکانیان بڵێن کە بە دوای بەرژەوەندییەکانی ئەواندا ناڕۆن هەروەک ئەوان چاوەڕێی دەکەن، بەتایبەت کارکردن لەگەڵ ڕژێمی سووریادا. (واشنتۆن هەڕەشەی سزای بۆ سەر دەوڵەتە عەرەبییەکان کردووە بەڵام ئەو هەڕەشانە هێمایەکن بۆ لاوازی، کاتێک لە بەرامبەر دۆستەکانتدا بەکاری دەهێنیت) جێگەی سەرسوڕمان نەبوو کاتێک ئیماڕاتی عەرەبی دووبارە باڵیۆزخانەی لە دیمەشق لە دوای ماوەیەکی کەم لە بڕیاری کشانەوەکەی ترامپ کردەوە. چاوەڕوان دەکرێت وڵاتانی تری عەرەبییش هەمان کار بکەن. ڕاستییە سەختەکان بوونی ئەمریکا لە سووریا، بووە هۆی وەستانەوەی ئەمریکا لە بەرامبەر ڕووسیا. دەورەدانی ئێران، سنووردارکردنی جووڵەکانی تورکیا و یەکخستنی وڵاتانی عەرەبی لە یەک بەرەدا و لە هەموویشی گرنگتر ڕێگری لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش کرد. بڕیاری بنەڕەتیی ترامپ بە کشانەوەی تەواوەتیی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریادا، هەموو ئەو دەستکەوتانەی ئەمریکا لەدەست دەدات. ئەم هەموارکردنە تازەیەی لە بڕیارەکەیدا، کە ڕێگە بە ٢٠٠ ڕاوێژکاری سەربازی دەدات بۆ ئەوەی لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا بمێننەوە و ٢٠٠ی تریش لە "تەنف"، بەو هیوایەیه‌ هێزەکانی تری هاوپەیمانان لە کۆتاییدا بتوانن هاوسەنگییەک بەدەست بهێنن تاکوو دۆخەکە خراپتر نەبێت. پلانی نوێی ترامپ، بڕیاری بنەڕەتیی کشانەوەکەی ڕانەگرتووە. لە چەند مانگی داهاتوودا، ئەمریکا ڕێژەیەکی زۆری سەربازەکانی لە سووریا کەم دەکاتەوە، بەبێ ئەوەی بزانێت هاوپەیمانان شوێنی سەربازەکانی پڕ دەکەنەوە یان نا؛ ئەمەیش پلانەکە سەخت دەکات و مەترسی بۆ سەر ئەو سەربازانەیشی کە ماونەتەوە زیاتر دەکات. هێزی هاوپەیمانانی تر پێناچێت وەک پێویست بێت. لە عێراقدا، هاوپەیمانان ٢٢ هاوبەشی سەربازییان هەیە. لە سووریا سێ هاوبەشیان هەیە کە بریتین لە فەڕەنسا و بریتانیا و ئەمریکا. هێزەکانی فەڕەنسا و بریتانیا بچووکن و ئەمەیش بە هۆی گوشاری ناوخۆی وڵاتەکەیە کە نایەوێت ڕێژەی سەربازەکان بەرزتر بێتەوە. بۆ ئەوەی دۆخەکە خراپتر نەبێت، ئەرکی ئەو ٢٠٠ سەربازە ئەمریکییە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا پێدەچێت فراوانتر بێت و بەتەنیا تێکشکاندنی داعش لەخۆ نەگرێت، بەڵکوو دەبێت پارێزگاری لە ناوچەی ئارامی نزیک لە سنوورەکانی تورکیا و بەرگری لە ناوچەی ئەمریکی لە بەرامبەر ئێران و سووریا و ڕووسیادا بکات. ئەم ئەرکەیش بەتەنیا بە ٢٠٠ سەرباز ئەنجام نادرێت، تەنانەت بۆ ٢٠٠٠ هەزار سەربازیش سەختە. داواکردن لە هێزێکی بچووک بۆ چاودێریکردنی ئەرکێکی وا ورد و فراوان، مەترسیی گەورەی دەبێت و تەنیا بە هەبوونی هێزی سەربازیی ئەمریکی زۆر لە ئێستادا لا دەچێت. باشترین شت کە ئێستا ترامپ ئەنجامی بدات، پاشگەزبوونەوەیە لە بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی لە سووریادا. بەڵام ئەگەر پاشگەز نەبێتەوە، ئەمریکا ناتوانێت خواستەکانی لە ڕێگەی کشانەوەی هێزەکانی لە سووریا و دوورکەوتنەوە لە دووبارە داڕشتنەوەی ستراتیژەکەی بەدی بهێنێت. واشنتۆن دەبێت هەندێک ڕاستیی سەخت و تاڵ قبووڵ بکات. یەکەمیان، ئەسەد ناڕواتە هیچ شوێنێک و دەمێنێتەوە. ئەسەد تاوانباری جەنگە و بکوژی خەڵکانێکی زۆر و بەکۆمەڵە بەڵام لە دوایین قۆناغدا هیچ دەرفەتێک نییە کە ئەمریکا یان هەر کەسێکی تر لە کورسییەکەی لای ببات. واشنتۆن پێویست ناکات حوكمی ئەسەد قبووڵ بکات یان پەیوەندیی لەگەڵ ڕژێمەکەیدا هەبێت، بەڵام پێویست ناکات چیتر ئەمریکا بە سووربوون لەسەر ڕۆیشتنی ئەسەد یان چاکسازیکردن لە دەرەوەی گفتوگۆکانی جنێف متمانە و ناوبانگی خۆی لەدەست بدات، هەرچەند ئەمریکا دەتوانێت لە گوشارەکانی بۆ سەر دیمەشق بەردەوام بێت، تەنانەت سزایشی بدات، بەتایبەت سزای ئابووری، هەروەک پێشتر ڕژێم بەدەستییەوە ناڵاندوویه‌تی. لە ٢٠١١وە سووریا زیاتر لە هەموو وڵاتێک لە داڕووخانێکی ئابووریی سەختدا بووە، تەنانەت لە ئەڵمانیا و ژاپۆنی سەردەمی جەنگی جیهانیی دووەمیش. واشنتۆن پێویستە سزا ئامانجدارەکانی بۆ بەدەستهێنانی ئامانجە سنووردارەکانی بەکار بهێنێت، بەوەی کە پەنابەرە سوورییەکان لە گەڕانەوەیان لە ئوردن و لوبنان و کەمپەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ کارکردن لە وڵاتەکەیان دڵنیا بکاتەوە، لەوانە لە ڕیزی هێزەکانی سووریای دیموکرات کار بکەن کە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریای بەدەستەوەیە. بەکارهێنانی سزاکان لە ئامانجی بێبەهای وەک لابردنی ئەسەد باشترە، کە تەنیا بازاڕی ڕەش دروست دەکات و تەنیا گرووپە توندڕەوەکان لێی سوودمەند دەبن و دەبێتە هۆی ئازاردانی زیاتری خودی سوورییەکانیش. دووەمیان: ئەو ڕاستییەیە کە وڵاتانی عەرەبی لە ئێستادا پەیوەندییان لەگەڵ دیمەشقدا هەیە. نکۆڵیکردن لەم پەیوەندییە لە لایەن واشنتۆنەوە، تەنیا وڵاتانی عەرەبی نائومێد دەکات و هانیان دەدات لە پشتی واشنتۆنەوە پەیوەندییه‌ دیپلۆماسییەکانیان لەگەڵ ئەسەدا بەڕێوە ببەن. باشترین ڕێگەی بۆ ئەمریکا، کارکردنە لەگەڵ هاوبەشە عەرەبەکان بۆ داڕشتنی کارنامەیەکی واقعی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دیمەشق؛ بۆ نموونە، هاندانی وڵاتە عەرەبییەکان بە مەرج پەیوەندییەکانیان لەگەڵ سووریا نوێ بکەنەوە و ڕێوشوێنی نوێ لەگەڵ ڕژێمەکەی ئەسەد بگرنە بەر وەک لێبووردنێکی گشتی بۆ هەموو ئەوانەی کە بە هۆی تەمەنی سەربازییانەوە لە وڵات ڕایان کردووە یان چوونەتە ڕیزی گرووپە ئۆپۆزیسیۆنەکان و ئێستا دەیانەوێت بگەڕێنەوە خاکی کۆنتڕۆڵکراو لە لایەن ڕژێمەوە. دۆخێکی لەم شێوەیە و نزیکبوونەوەی وڵاتانی عەرەبی و ئەسەد، قۆرخکردنی باڵادەستیی ئێران و ڕووسیایش لە سووریا کەم دەکاتەوە و تێکی دەشکێنێت. ئەمریکا دەبێت ئەوەیش قبووڵ بکات کە تورکیا هەرچەند هاوپەیمانە بەڵام هاوبەشێکی کاریگەر نییە. دیپلۆماتە ئەمریکییەکان بەردەوام هیواخواز بوون بۆ کارکردن لەگەڵ تورکیا لە سووریادا؛ ئەوان خەونەکانی ئانكارایان بۆ بوون بە ڕژێمێکی دەسەڵاتخواز و داڕشتنی سیاسەتی دەرەوەی دژ بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا، ڕاماڵی. تورکیا نەیتوانی ئامانجەکەی خۆی بپێکێت. تورکیا بەر لە ڕێککنەوتنیشی لەسەر سووریا لەگەڵ ئێمەدا، هەر هاوپەیمانێکی بەکێشە بووە. لە دوو دەیەی ڕابردوودا، ئانكارا یارمەتیی ئێرانی داوە و لە ئەمریکا وەک دەوڵەت دوور کەوتۆتەوە؛ هاووڵاتیی ئەمریکیی بە بارمتە گرتووە و پرسی کۆچبەرانی لە دژی ئەوروپایش بەکار هێناوە. لە ئێستادا، دەیەوێت سیسته‌می بەرگریی ڕووسی بکرێت و بەسەر ناتۆیدا زاڵ بکات و هاوشانی چین، ئێران و ڕووسیا پاڵپشتیی "نیکۆڵاس مادۆرۆ" و ڕژێمی دەسەڵاتخوازەکەی ڤەنزوێلا دەکات. تورکیا بۆ پڕۆژە و درێژکردنەوەی هێژموونی خۆی بە قووڵاییی ٢٠ مایل لە خاکی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا، پاڵپشتیی ئەمریکای دەوێت؛ تەنانەت ڕەتی کردەوە کە هیچ کاردانەوەیەک لە دژی قاعیدە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا بنوێنێت. واشنتۆن دەبێت بەشێک نەبێت لەو کارنامە گاڵتەجاڕییەی تورکیا. دەبێت بۆ ئانكارای ڕوون بکاتەوە کە هێرشی تورکیا بۆ سەر هێزەکانی سووریای دیموکرات، تەنانەت دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکایش، دەرەنجامی خراپ و مەترسیداری لە پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و تورکیادا دەبێت. لە کۆتاییدا ئەمریکا دەبێت دان بەوەدا بنێت کە ڕووسیا ئێستا هێزێکی سەرەکییە لە سووریادا. واشنتۆن هیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ دیمەشق و تاراندا نییە، بۆیە دەبێت کار لەگەڵ مۆسکۆدا بکات. ڕووسیا و ئەمریکا هەندێک بەرژەوەندیی بەیەکداچوو و ئاڵۆزیان هەیە لە سووریادا: هەر دوو لا دەیانەوێت سووریا بەیەکگرتوویی بمێنێتەوە و ناوچەی ئارام بۆ داعش و قاعیدە دروست نەبێت و هەر دوو لا پەیوەندیی نزیکیان لەگەڵ ئیسڕائیلدا هەیە. قەیرانی سووریا ناتوانرێت بەبێ پەیوەندیی ڕاستەوخۆی نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن چارەسەر بکرێت و ئەمریکا دەبێت کێشەکانی سووریا لەگەڵ ناحەزبوونی و کێشەکانی تری لەگەڵ ڕووسیادا جیا بکاتەوە و بخاتە لایەکی ترەوە. گەڕانەوە بۆ واقع بەگوێرەی ئەو ڕاستییە تاڵانەی کە باس کران، ئەمریکا ئەگەر لەو ئامانجانەی ئێستای لە سووریا بەردەوام بێت، شکست دەهێنێت. لە بری ئەوە، واشنتۆن پێویستە ئامانجەکانی خۆی بە ئامرازە تازە سنووردارەکانییەوە ڕێک بخاتەوە. دەبێت لە ئێستادا تیشک بخاتە سەر دوو بەرژەوەندی: ڕێگە نەدات ئێران لە ڕووی سەربازییەوە بەهێز بێت، کە ڕەنگە ببێتە هەڕەشە بۆ سەر ئیسڕائیل و، ئامانجەکەی تریش ڕێگریکردنە لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش. ڕێگریکردن لە بەهێزبوونی ئێران لە ڕووی سەربازییەوە ئامانجێکی مامناوەندی و دوورە، لەوەی کە "جۆن بۆڵتۆن" و وەزیری دەرەوەی ئەمریکا "مایک پۆمپیۆ" ئاماژەیان پێ کردووە. بەر لەوەی ترامپ بڕیاری کشانەوەکەی بدات، بۆڵتۆن ڕای گەیاندبوو: "کە هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا دەمێننەوە تاوەکوو هەڕەشەکانی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام بێت." لە گوتارێکیشیدا بۆ ئامادەبووان لە قاهیرە لە مانگی کانوونی دووەمی ڕابردوودا، پۆمپیۆ ڕای گەیاند کە: "ئەمریکا دوایین سەربازی ئێران لە سووریا دەردەکات." ئەمە بە ماوەیەکی کورت لە دوای ئەوە هات کە ترامپ فەرمانی کردبوو، "دەبێت دوایین سەربازی ئەمریکا لە سووریادا بکشێتەوە." ئەم لێدوانانە بەر لە بڕیاری کشانەوەکە واقعی نەبوون و، دواتریش بۆشاییی زیاتری بە دوای خۆیدا هێنا. ئەوەی کە ئەمریکا دەتوانێت و پێویستە بیکات، پشتگیریکردنی ئیسڕائیل و ڕێگەنه‌دانی ئێرانە بۆ بەکارهێنانی سووریا وەک گۆڕەپانێک بۆ هێرشی ئاسمانی لە دژی ئیسڕائیل. ئەو ئامانجە، ڕووسیایش هاوبەشە تێیدا و دوودڵیشە بۆ پاراستنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ حکوومەتی ئیسڕائیلدا و ڕووسیا دەیەوێت ڕێگە نەدات سووریا ببێتە گۆڕەپانی جەنگی نێوان ئێسڕائیل و ئێران. ئامانجی سەرەکی، ڕێگریکردنی ئێرانە لە گەمارۆدانی سووریا، کە دەکرێت وەک سەکۆیەک ڕۆڵی دیپلۆماسیی سێلایەنە لە نێوان ئیسڕائیل، ڕووسیا و ئەمریکادا بگێڕێت. ئەگەر ئەمە بە زیرەکی مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، دەکرێت دیپلۆماسییەکی لەم شێوەیە جیاکردنەوە و دابڕانێک لە نێوان ڕووسیا و ئێران لەمەڕ پرسی سووریا دروست بکات. زۆر سەخت دەبێت بۆ ئەمریکا بۆ ڕێگریکردن لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش، چونکە هێزەکانی سووریای دیموکرات لە ئێستادا خاکی پێشتووتری داعشیان کۆنتڕۆڵ کردووە، بەڵام سەرچاوەکانیان وشک نەکراون. دەبێت ئەم هێزە ڕووبەڕووی شەڕانگێزییەکانی تورکیایش ببێتەوە لە باکوور و، لە باشووریش ئێران و سووریا و ملیۆنان خەڵکیش لەو ناوچەیە تووشی نائارامی و پەرتەوازەیی دەبن. هێزەکانی سووریای دیموکرات هەزاران داعشیان بە دیل گرتووە و لەوانەیش زیاتر لە ١٠٠٠ بیانین و ئەگەر ئازاد بکرێن، دەبن بە شانەی خەوتوو بۆ دووبارە زیندووبوونەوەی داعش. هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لە ڕێگەی بنکەکانیان لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و توانا بێهاوتا هەواڵگری و لۆجیستییەکانیان پاڵپشتی و خزمەتێکی گەورەیان بە هێزەکانی سووریای دیموکرات کردووە و ڕێگەیان داوە ببن بە هێزیكی پتەو و بەهێز. ئەگەر ئەمریکا بکشێتەوە و یان هێزەکانی کەم بکاتەوە لە ئێستادا، توانا سەربازییەکانی بۆ هێزەکانی سووریای دیموکراتیش کەم دەبێتەوە و دەپووکێتەوە؛ بەجێهشتنی ئەو گرووپە دەبێتە هۆی ڕێگه‌خۆشکردن بۆ هێزە دەرەکییەکان بۆ گەیشتن بە خاکی هێزەکانی سووریای دیموکرات. کەمکردنەوەی پاڵپشتیی ئەمریکا، مەترسیی بۆ سەر گرووپە ئیتنیکەکانی نێو هێزەکانی سووریای دیموکراتیش دەبێت و هێزە هەرێمییەکانیش دەست دەکەن بە تێکشکاندنی و دۆزینەوەی هاوپەیمانی نوێ، وەک ئێران و ڕژێمی سووریا بۆ هەندێک و تورکیایش بۆ هەندێک لە هێزەکانی تر. هەرچەند داعش لاواز بووە بەڵام هێشتا ئەکتەرێکی بێبەزەیی و بەدیسپلینە و بەخێرایی ئەو بۆشایییە پڕ دەکاتەوە کە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا دروست دەبێت. ئەگەر ئەمریکا لە سووریا بڕوات، هێزەکانی سووریای دیموکرات پێویستییان بە یارمەتیدەرێکی نوێیە بۆ ئەوەی یارمەتییان بدات بۆ خۆپاراستن و بەڕێوەبردنی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و پاراستنی لە ئێران و تورکیا. بەداخەوە، تەنیا پاڵێوراو بۆ ئەمە ڕووسیایە. مۆسکۆ دەتوانێت پاڵپشتیی سەربازی و دیپلۆماسی و یارمەتییان پێشکەش بکات و لەگەڵ ڕژێمیش ڕێک بکەون و ببنە بەشێک لە سوپای سووریا و مافە سیاسییەکانیشیان زامن بکرێت. هێزەکانی سووریای دیموکرات پێشتر داوایان کردبوو کە ببن بە بەشێک لە سوپای سووریا، لە بەرامبەردا دان بە مافە سیاسی و خۆجێیەکانیاندا بنرێت. هەرچەند ئەمە دەرەنجامێکی بێتام و چێژی دەبوو، بەڵام ڕەنگە ڕێگەیەکی نوێ بووایە بۆ پاراستنی سەقامگیری لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا، لەو کاتەی کە داعش لەسەرپێی خۆی بوو و بەهێزیش بوو. ڕێکخستنێکی لەم شێوەیە بێپێشێنە نییە: ئۆپۆزیسیۆنی پێشووی دژ بە ڕژێم، لەژێر پێنج فەیلەق کە ڕووسیا ڕابەرایەتیی دەکات و ئێستا لە باشووری سووریا کاری خۆیان دەکەن، دانیان پێدا نراوە. بۆ ئەم چەکدارانە و وڵاتە عەرەبییەکان کە پشتیوانییان لێ دەکەن، بژاردەیەکی باش دەبێت لە تێکشکاندنی سەربازییانەی ئێران یان ملکەچپێکردنی ئێران. (سووریا خاکی بژاردە خراپەکانە) ئەمریکا هێشتا دەتوانێت یارمەتیی دروستبوونی ڕێکەوتنێک لە نێوان ئەم بەرە و جەمسەرانەدا بدات، بەڵام دەبێت پەلەی لێ بکرێت چونکە باڵادەستی تەنیا لە چەند مانگێکدا، دۆخەکە تێک دەدات. ئەو ئامانجە وردانە ئامانجی مامناوەندین. ڕەنگدانەوەی ئەو ڕاستییانەن کە ترامپ لە ئەمریکادا لە چرکەساتەکانی هەڵمەتەکەیدا گەشەیان پێ دەدا، بەڵام لە بەرژەوەندیی ئێران، ڕووسیا و تورکیادایە. بڕیاربەدەستانی ئەمریکا دەبێت ئەوە قبووڵ بکەن کە باڵادەستیی ئەمریکا لە سووریا لاوازە و، دەبێت بەگوێرەی پێویست بیر لە ئامانجەکانی بکرێتەوە. باشترین ڕێگە بۆ ڕزگارکردنی ئەو دۆخە بۆ سەرکردەکانی ئەمریکا، ڕێکخستنەوەی ئامانجەکان، ڕێگه‌کان و ئامرازەکانە بە تیشکخستنە سەر چ شتێک زۆر کێشەیە بۆ واشنتۆن و ڕێگریکردن لەوەی کە سووریا نەبێتە مەیدانی هێرش لە دژی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی. ئەمە ئامانجێکی گرنگە و، دەکرێت بەدەستیش بهێنرێت. بەربەستی سەرەکییش ئەوەیە، ئەو ڕاستییە بزانیت و نکۆڵیی لێ بکەیت. لە پێنوسەكان وەرگیراوە  سەرچاوە: https://www.foreignaffairs.com

سامانی وەستا بەکر یەکێک وە گرنگتـرین ئەو  دەزوەی هەڵکردن و بەردەوامـی و مانەوەی مرۆڤەکانـی پێکەوە گرێداوە ئەو ڕێکەوتنە واژۆنەکراوەی نێوان مرۆڤەکانە کە پێـی ئەوترێ (ڕەوشـت). هەڵبەتە هەمان ڕێکەوتنـی واژۆنەکرا لە نێوان کۆی پێکهاتەکانـی سـروشتا بوونـی هەیە و کاری پێئەکرێ بۆ نمونە ئاژەڵەکان لە سەرەتای دروست بوونیانەوە تا ئەمڕۆ وابەستەی ئەو ڕەوشتەن کە سـروشت بۆی دیاری کردوون و لەسەری ئەڕۆن خۆ ئەگەر مرۆڤ دەست لە سـروشتـی ژیانیان وەرنەیات ئەوا ئەوان هیچ کاتـێ دەستبەرداری ڕەوشتـی بۆماوەی خۆیان نابن و بەردەوام ئەبن. ئەگەر مرۆڤ لە سـروشت جیاکرێـتەوە ئەوا بە ئاسانـی بۆت دەرەکەوێ سـروشتـی ڕەوشتـی دیاریکراوی سروشت ڕێزی لێئەگیرێ و لەسەر ڕێچکەی خۆی گوزەرەکات و ئەوەی هۆکارە بۆ کۆی بێ ڕێزییەکان و دەرچوون لەو گرێبەستە واژۆنەکراوە مرۆڤە. پێشێل کردنـی یان پچڕاندنـی  دەزوەی ئەو گرێبەستە گرنگە واژۆ نەکراوە هێندەی پچڕاندنـی تاڵێک دەزوی باریک ئاسانە هیچ شتێک هێندەی ئەو کارە ئاسان نیە بەڵام گەڕانەوە سەر سروشتـی ڕەوشت یان گرێدانـەوەی دەزوەکە کارێکـی تا ئاستێکـی زۆر گرانەوە لایەنـی کەم کاتێکـی زۆری پێویستە وەک ئەشزانین هەمیشە کات هاوکار نیە و هەندێ جار تەمەن بەشـی پێویستیەکانـی ئەو کاتە ناکات. کەم تا زۆر بە شێوازی جیاواز لە کۆی سەر ئەم زەمینەیا لادان و پچڕاندنی دەزوی بەهاکانـی ڕەوشت تا ئاستێک بووە بە پیشەی ئەو خەڵکانەی کە خواستـی ئەو لادانانەیان هەیە جا ئیـتـر بۆ دەستکەوتـی مادی کۆمپانیا زەبەلاحەکانبـێ یان سیاسیە درۆزنەکانبـێ یان بازرگانە چاوچنۆکەکان،  بەڵام لەگەڵ ئەوەشا لە کۆی ئەم زەمینەیا هەندێ لە بەهاکانـی ڕەوشت گرنگی پێئەدرێ کەس ناوێرێ لە سنورەکانـی نزیک بێتەوە و لێـی لابات یان بیپچڕێنـێ. بە پێچەوانەوە لە هەندێک شوێنیشا ڕێـز بۆ هیچ بەهایەکـی ڕەوشتـی سروشتـی ڕاگری پێکەوە ژیان ناگیـرێ و کۆمەڵگە بەرەو فەوتان و هەرەس ئەبرێ. بۆ نمونە لە ڕۆژئاوا ڤیدیۆ و وێنەگرتن لە شوێنە گشتیەکانا سەربەخۆو بەپێـی ئارەزوکانـی هەر تاکێک نیە بەڵکو ئەگەر کەسـی دەرکەتوو لە وێنە چرکاوکەدا پرسـی پێنەکراوبـێ ئەوە بەپێـی یاسا ئەتوانـێ تووشـی سزادان بکات، هەر بۆیە لە فێرگەو باخچەی ساوایان و  کۆبوونەوەو چالاکیەکاندا وێنە و ڤیدیۆ گرتن ڕێگە پێنەدراوە ئەگەر پێشتـر مۆڵەت بۆ وەرنەگرتبـێ. نهێنـی هەر مرۆڤێک تایبەتمەندیەکانێتـی، کە هەرگیـز  ئامادەنابـێ و ناتوانـێ وەک ئەوەی سروشت لە سروشتـی کەسایەتـی هەر مرۆڤێکا  دیاری کردووە بە ئامادەبوونـی خەڵکانیتر بەرجەستەی بکات. تایبەت مەندیەکانـی مرۆڤ جیاوازن هەر ئەوەش هۆکاری نهێنـی مرۆڤەکانن. ئەو کارو ڕەفتارەی مرۆڤەکان لە شوێنە گشتییەکانا ئەیانکەن هەمان کارو ڕەفتار نین کە مرۆڤەکان لە تەنهایـی پەنهانییا ئەیانکەن، واتە ئەو کاتەی مرۆڤەکان پێکەوەئەبن بەشێک لە ڕەفتارانەی ئەیانکەن و ئەیانوێنـن سەد لە سەد سروشتـی مرۆڤەکان نیـن بەڵکو بۆ خۆ گونجان و هەڵکردن لەگەڵ ئەوانـیترا ئەکرێن بەڵام کاتێک مرۆڤ سەربەخۆی تەواوی خۆی وەرەگرێ و تەنها دوو چاو لە کۆی چاوەکان کە ئەویش چاوەکانـی خودی مرۆڤەکەیە ڕەفتارو کرداری ئەبینـن ئیـتـر لەو کاتەیا  مرۆڤ سەربەخۆی خۆی وەرەگرێ و ئەو پێویستیانەی کە ناتوانـێ بەئامادەبوونـی مرۆڤەکانـی تر پڕیبکاتەوە لەو سات و کاتەیا تەواوی پێویستیەکانـی خۆی تێـرەئەکات. کەواتە ئازادی سەد لەسەدی مرۆڤەکان تەنها لە تەنهایـی مرۆڤا بـێ چاودێری فەراهم و بەرجەستەئەکرێ و هەر نزیک بوونەوەیەک لێـی پێشێل کردنـی ئازادی سروشتـی مرۆڤە. کاتێکیش دوو مرۆڤـی پێگەشتوو سەربەخۆ لە کارێکـی پێکەوییا بەشدارئەبن و دوور لە بەشداری خەڵکانـیتر مافـی سەربەخۆی و سروشتـی ئازادی پێبەخشراو بەرجەستە ئەکەن ئیتـر  هەر دزە تەماشایەک یان کامێرەیەکـی چاودێری ئەچیتە قاڵبـی تاوانـی پێشێل کردنـی سروشتی ئازادی پێبەخشراوەو کارێکـی ئاست نزم و دوور لە ڕەوشتە، کەسـی دزە تەماشاکەر تاوانبارو  تێکدەری شیرازەی کۆمەڵگەیە و تەنها نەفرەت ئەچنێتەوە. بەڵام هەموو کاتـێ دزە چاودێری  زیانبەخش نیە و ناشچێتە چوارچێوەی تێکدانـی شیرازەی کۆمەڵگە تا ئەو شوێنەی بە یاسا ڕێکخرابـێ و لە بازنەی خۆشگوزەرانـی و پاراستنـی مرۆڤا بەکاربهێنرێ. لێرەوە هەست بەو تاوانە زۆرانە ئەکرێ کە بەرامبەر مرۆڤ لەلایەن خودی مرۆڤەوە ئەکرێ و ڕۆژانە چەندین جار مافـی سروشتـی ئازادی مرۆڤەکان ئەبەزێنـرێ بە تاوانیش ئەژمار ناکرێ چونکە بەشێک لە و بەزاندنـی ئازادیە سروشتیەی مرۆڤ ئەگەر تاوان بێت ئەوا ئەو تاوانە هۆکارە بۆ پاراستنـی مرۆڤەکان لە تاوانێکـی گەورەترو نەخوازروتر هەربۆیە مرۆڤەکان لێـی بێدەنگ ئەبن و بەڵکو هەندێ جار بەخۆشحاڵیشەوە سوپاسگورازی بەزاندنـی سروشتـی ئازادیەکان ئەبن چونکوم خود لێـی سودمەندە، نمونەی ئەو بەزاندنـی سروشتـی ئازادیەی مرۆڤیش کامێـرای چاودێری شوێنە گشتیەکانـن کە لە چەندین تاوانا ڕۆڵـی یەکلای کەرەوەو خاڵـی کۆتایان لە سەر ئیسپات کردنـی بوونـی تاوان و دەستنیشان کردنـی تاوانبار هەیە. کاتێک مرۆڤەکان لە تەنهایـی ڕەوان و خوددا سەد لەسەدی ئازادیە سروشتیەکانـی بەرجەستە ئەکات و ئەم کارەش کارێکـی گشتگیـرەو کۆی مرۆڤایەتـی ئەگرێتەوە، ئیتـر بۆ ئەبـێ لە کاتـی ئاشکرابوونـی لەلایەن کەسانێکـی ترەوە بە ئابڕو چوون ئەژمارکرێ و شەرمەزاری بۆ مرۆڤ دروست بکات، لە کاتێکا کەسـی بەرامبەریش هەمان کارو فەرمان لە تەنیاییا بەرجەستە ئەکات! ئەو کاتەی مرۆڤ سنوری ئازادی سروشتـی کەسێکـیتر ئەبەزێنـێ و لە پەنهانیا بەبـێ پرس تەماشای ئەکات بگرە لەوەش زیاتـر کامێرا بۆ تۆمارکردن دائەنـی ئەوە تەنها تەنها تاوان نیە و بەس بەڵکو ئەمە ئەبێتە هۆکاری لێکترازانـی کۆمەڵگەو پشێووی جڤاکـی، نەک هەر ئەوەندە بەڵکو کاری لەو جۆرە ئاستێکـی نزمـی کەسایەتـی و بـێ ڕەوشتیشە. کاتێکیش کە بازنەی ڕەوشت کەلێنـی تێئەکەوێت ئیتـر ئەو گرێبەستە واژۆنەکراوەی نێوان مرۆڤەکان بوونـی نامێنێت و پێکەوە ژیان و پێکەوە هەڵکردن کارێکـی ئاستەم ئەبێت و بـێ متمانەی ڕابەرایەتـی کۆمەڵگە ئەکات و گرێدانەوەی دەزوی متمانە بوون بەیەکتـر زۆرترین ووزەو کاتـی ئەوێت. کەواتە بۆ ڕاگرتنـی شیرازەی کۆمەڵگەو پێکەوە ژیان و متانەبوون بە مرۆڤە هاوڕێکان و دەست وەرنەدان و پێشێل نەکردنـی سروشتـی ئازادیەکانـی تاک ئەبـێ دەزوی گرێبەستـێ واژۆنەکراو نەپچڕێنرێ و ڕەوشتـی نەبەزاندنـی سنوری ئازادی مرۆڤ وابەستەی ڕەوان بێت.  

ئارام سەعید یەكێتی و پارتی مێژووی شاخ وەك سەرمایەكی رەمزی بەكار دەهێنن و لەسەری خۆیان لە دەسەڵات دەهێڵنەوە. كەئێستا نەوەیەك هەیە بڕوای بەو مێژوەش نیە، ئیسلامیەكان بە ئاین و بەڵێنی چەسپاندنی دادپەروەری بەشێوازی ئیسلامیانە سەرمایەی ڕەمزیەكەیان دەخەنە كار، گۆڕان گەنجان و نەوەی شاخ پێكەوە توانیان كاریگەری گەورە دروست بكەن، كە دواتر بڕیاڕی بەشداریكردنی دەسەڵاتیان دا.  ‎نەوەی نوێ وەك جوڵانەوەیەك كەهیچ كام لەم سەرمایە رەمزیەی نەبوو توانی وەك هێزێكی كاریگەر بێتە مەیدان ، ئومێدی دروستكرد كە لەماوەی ٤ بۆ ٨ ساڵی داهاتوو ببێتە ئۆپۆزیسیۆنێكی كاریگەر و ئەو دەرفەتەش هەبوو، بەڵام كەلێنی ناوخۆ و پەیڕەوكردنی سیاسەتی تاكڕەویی و گوێ نەگرتن وایكرد هەر كە كەلێنێك دروستبوو بەئاسانی بەشی زۆری بچێتە گیرفانی دەسەڵاتەوەو وەك دەرفەتێكی زێڕین بەكاری بهێنن. زیرەكانەش و بە خەستی چونە هاوكێشەكەوەو جگە لە شكستی سیاسی شكستی كۆمەڵایەتی و ئەخلاقیشیان بەسەر سیاسەتكردنی ئۆپۆزیسیۆندا هێنا. كە من هەمیشە ڕەخنەم هەبوەو روبەڕوو بە سەرۆكی جوڵانەوەكەم وتوەو زۆر جار تەنها بوم لە رەخنەكانمدا، ئێستاش دەیڵێم رەخنەو سەرنجی زۆرم هەیە و گەر نەوەی نوێ شكست بهێنێت پشكی زۆر بەر ئەو دەكەوێت، بەڵام قەت بڕواناكەم شاسوار عەبدولواحید كامێرای چاودێری بۆ هاوڕێكانی دابنێت و ئەمەش باجی هەڵە ستراتیژیەكانە، كاتێك وتاری توند و هەڕەشە ئامێز دەكرێت لە دەسەڵات و ئەوانەی رەخنە دەگرن .  ‎. رەنگە تای تەرازوو بەلایەكدا لاسەنگ بێت یان لایەك لەوی تر زیاتر زەرەرمەند بێت ‎بەڵام وەك هەمیشە لە سیاسەتدا ئەنجام گرنگە، ئەنجام بەچی گەیشت؟ بێگومان رەنگە چەند ڕۆژی داهاتوو ئاماژەكان نیشان بدات و رونتربێتەوە، بەڵام ئەوەی لای من گرنگە و ئەم جوڵەیە ئەوەی سەلماند سیاسەت لەسەر بنەمای بەڵێن ناكرێت، دەبێت بیر و هزری لەپشت بێت، ئۆرگانەكان ڕۆڵی خۆیان ببینن، متمانە هەبێت. دەبێت بڕیار لەسەر بنەمای پرەنسیپی پاراستن و بەرگری بێت لە هاوڵاتی و ئەوبەهایانە بێت كە لەسەری ڕێكدەكەون. بەڵام جگە لە وەعد و قسەی سەرزارەكی هیچ كام لەمانە نەبوون لە ناو حزبی كوردیدا.  ‎كاغەز و نوسین و شت زۆرە ئەگەر بە نمونە پیڕەوی ناوخۆیی حزبەكانی دەسەڵاتیش سەیركەین برگەی باشی تێدان، بەڵام عیبرەت لە جێبەجێكردندایە ، بەڵێنەكانی هەڵبژاردن زۆرن، بەڵام جێبەجێ ناكرێن. گرێ سەرەكیەكە ئەوەیە بۆ هیچ حزبێك پەیڕەوی خۆی جێبەجێ ناكات؟ ئەگەر پابەندی یاسایەك نەبێت كە خۆی دایناوە چۆن پابەندی بەڵێنەكانی بە هاوڵاتی دەبێت؟ بۆچی فیكر غائبە لە سیاسەتدا.  ‎پێدەچێت شكستی ئەمجارەش كاتێكی زۆری بوێت تا كۆمەڵگەی ئێمە بڕوا دەكات بەوەی حزب موڵكی گشیە نەك تاكە كەسێك ، بەداخەوە كە سیاسەت بۆگەنی كردوە و چیتر هاوڵاتی ئێمە بەئاسانی ناگەڕێتەوە بۆ ئەو چالاكیە. ‎هەڵەی ستراتیژی ئەوەیە تەنها گوێ لەوانە بگیرێت كەسەر دەلەقێنن، زانیاریەكان بەهەڵە لێكبدرێنەوە، لەجیاتی گفتوگۆ و دروستكردنی دیبەتی گرنگ كاردانەوە هەڕەشە بێت ،رێگە چارە تەشهیری باندەكان بێت، كەواتە چاوەڕیی چی بین لەو سیاسیانەی پێیان وایە بەهەمان ئامرازی دەسەڵات دەتوانن ئەوان لەسەركار لابەرن.  ‎لەكۆتاییدا دەڵێم، گرنگە ئەمەش وانەیەك بێت بۆ قۆناغی داهاتوو كە بە بەڵێن ودروشمی بەتاڵ، بە وەعدی پۆپۆلیستیانەی سیاسیەكان هەلنەخەڵەتێن و سیاسەت وا ناكرێت. هوشیاری كۆمەڵگەی ئێمە ئەوكاتە دەركەوت كە هەڵبژاردنی رابردوو بەرەی بایكۆت بردیەوە و لە هەموان زیاتری هێنا.  ‎لە چاوەڕوانیداین بۆ نیشتنەوەی تەپوتۆزەكەو رونبونەوەی زیاتری راستیەكان.  كەواتە دەبێ بپرسین ئەوەی روخا چی بوو؟ كێ زەرەرمەند بوو؟ كێی بێ هیوا كرد؟ ئەوەی بونیاد دەنرێت كێ دەیكات و چۆن دەیكات، بەڵێنەكانی چین؟ ئەمانە ئەو پرسیارانەن چەند رۆژی داهاتوو روون دەبێتەوە.

عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف     "سه‌یره‌، هه‌مو گله‌یی له‌ بێ پاره‌یی بزوتنه‌وه‌كه‌ ئه‌كه‌ن، كه‌ یه‌كێكیش پاره‌مان بۆ په‌یدا ئه‌كات ئه‌و هه‌مو هه‌رایه‌ ئه‌نێنه‌وه‌"، له‌دوا كۆبونه‌وه‌ی جڤاتی نیشتمانیدا، رێكخه‌ری گشتی به‌م قسه‌یه‌ ویستی كۆتایی به‌و مشتومڕه‌ بهێنێ كه‌ له‌سه‌ر (دانانی وه‌زیری كۆچ‌و كۆچبه‌رانی پێشو له‌ لیژنه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی كاندیده‌كان) گه‌رم ببو. هه‌ندێ ناڕازی‌و هه‌ندێ به‌توندی به‌رگرییان ده‌كرد، تا گوێبیستی ئه‌و قسه‌یه‌ی رێكخه‌ری گشتی نه‌بوم، وام دانابو، قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ نه‌كه‌م، ئه‌و مه‌شهوره‌ به‌وه‌ی كه‌ له‌ كۆبونه‌وه‌كاندا، به‌ قه‌ده‌ر هه‌مو ئه‌ندامانی جڤات قسه‌ ئه‌كات. له‌گه‌ڵیا بیری كۆبونه‌وه‌یه‌كم كه‌وته‌وه‌ له‌ به‌هاری ساڵی 2017دا رۆژانی پێنج شه‌ممان ئه‌م گروپه‌ی خانه‌ی راپه‌ڕاندن له‌گه‌ڵ رێكخه‌ری ژوره‌كان ئه‌یان كرد‌و تیایدا (ئارام شێخ محه‌مه‌د) وه‌ك نوێنه‌رایه‌تی به‌غدا باسی فایله‌كه‌ی ئه‌و تاقانه‌ وه‌زیره‌مانی هێنایه‌ كۆبونه‌وه‌كه‌وه‌‌و رونی كرده‌وه‌ كه‌ (عالیه‌ نسه‌یف) چۆن ئه‌م مه‌له‌فه‌ی جوڵاندوه‌‌و له‌ڕوی یاساییه‌وه‌ چیتر ئه‌و ناتوانێ دوای بخات، بڕیاری كۆبونه‌وه‌كه‌شی له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ خسته‌ نێوان دو بژارده‌وه‌، یه‌كه‌میان: بچێته‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران‌و دڵنیای كردینه‌وه‌ كه‌ ده‌رناچێ‌و وه‌ك وشیار زێباری متمانه‌ی لێ وه‌رده‌گیرێته‌وه‌، یان ئه‌وی تریان له‌ڕێگه‌ی (مالیكی)یه‌وه‌ بكه‌وینه‌ سوڵح، چونكه‌ (عالیه‌) ته‌نها به‌قسه‌ی (مالیكی) ده‌گیرێت. وێڕای ناڕه‌زایی خۆم‌و چه‌ند هاوڕێیه‌ك، به‌ڵام بژارده‌ی دوه‌م به‌ موبه‌ڕیڕی سومعه‌ی بزوتنه‌وه‌كه‌، بو به‌ بڕیاری زۆرینه‌ی كۆبونه‌وه‌كه‌. ئه‌وكات‌و تا دوا كۆبونه‌وه‌ی جڤات‌و ئه‌و قسه‌یه‌ی رێكخه‌ری گشتی، من نه‌مزانیبو ئه‌م مه‌له‌فه‌ شه‌ریك‌و پشتیوانی گه‌وره‌ی له‌ بزوتنه‌وه‌كه‌دا هه‌یه‌. به‌گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و قسانه‌‌و هه‌ڵوه‌سته‌ له‌سه‌ر قسه‌كه‌ی رێكخه‌ری گشتی، مشتومڕ گه‌رمتر‌و دوڕدونگی‌و توڕه‌بونی شه‌ریكه‌كانی ئه‌و مه‌له‌فه‌ زیاتر بو، هه‌مو ئه‌و حیكایه‌تانه‌ی له‌سه‌ر گۆچانه‌كه‌ی سه‌ید عومه‌ر ده‌كرا، له‌ مێشكمدا هه‌ره‌سی هێنا. (ئاخر هه‌زاران هاوڕێمان له‌و پێناوه‌دا شه‌هید بون، هه‌زاران خێزانمان بێ ده‌ره‌تان‌و سه‌رپه‌ره‌شتیار كرد، دواجاریش به‌م بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه‌، هه‌زارانمان توشی سزای نانبڕین‌و تا روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی تیرۆر كرد، ته‌نیا شانازیمان ئه‌وه‌ بو كه‌ به‌رده‌وامین له‌ به‌گژاچونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی‌و پابه‌ندی ئه‌و خواست‌و هیوایانه‌ی هاوڕێكانمانین، ئێستا له‌به‌رده‌م سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌ماندا، مه‌سئولی یه‌كه‌م به‌ ئاشكرا ده‌ڵێ پاره‌ی بۆ په‌یدا كردوین، كۆمه‌ڵێك شه‌ریكه‌په‌یداكه‌ریش له‌ هه‌راو زه‌نایه‌كدا،له‌ پێشیانه‌وه‌ ئه‌ندامانی خانه‌ی راپه‌ڕاندن، به‌گژما دێنه‌وه‌، ئێمه‌ به‌ڵێنمان ئه‌وه‌ بو ده‌ستی كۆمه‌ڵێ گه‌نج بگرین‌و بیانكه‌ین به‌ سه‌ركرده‌ی دوارۆژی میله‌ته‌كه‌مان، ئه‌وه‌ی ده‌گوزه‌رێ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌و گه‌نجانه‌شیان فێری ناشیرینترین‌و ناجۆرترین شێوازی دزیكردن كردوه‌). هێشتا من له‌ ناو كۆبونه‌وه‌كه‌دا بوم، رێكخه‌ری گشتی له‌ ده‌ره‌وه‌ی هۆڵه‌كه‌‌و له‌به‌رچاوی چه‌ند كه‌سێك وتبوی "جارێكی تر ئه‌م زه‌لامه‌ بێته‌ كۆبونه‌وه‌ی جڤات، من به‌شداری ناكه‌م". به‌یانی رۆژی دواتر، بڕیاری دورخستنه‌وه‌ی من، به‌ شه‌فه‌یی‌و عه‌شایه‌ری، به‌ ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌ی كۆمپانیای وشه‌ ئه‌ده‌ن. له‌ژێره‌وه‌ش وای بڵاوئه‌كه‌نه‌وه‌، گوایه‌ من زانیاری كۆبونه‌وه‌كه‌ی جڤاتم به‌ ده‌زگاكانی راگه‌یاندن داوه‌. من په‌یوه‌ندییه‌كی پته‌وم له‌گه‌ڵ گشت راگه‌یه‌ندكاره‌كانی كه‌ناڵه‌ جیاجیاكاندا هه‌یه‌، لێره‌وه‌ بێمه‌نه‌تی خۆم له‌وانیش‌و له‌ گشت ده‌زگای راگه‌یاندنه‌كان راده‌گه‌یه‌نم، (هه‌رچی سه‌باره‌ت به‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ پێمداون، ئاشكرای بكه‌ن‌و به‌ناوی منه‌وه‌ بڵاوی بكه‌نه‌وه‌)، كه‌ روینه‌داوه‌. نایشارمه‌وه‌ له‌ مه‌جلیسێكی هاوڕێكانمدا نوكته‌یه‌كم له‌سه‌ر "راوێژكاره‌ چینییه‌كه‌ی رێكخه‌ری گشتی" وت‌و چه‌ند راگه‌یه‌ندكارێك له‌و مه‌جلیسه‌دا بوون، كه‌ زۆرجار نوكته‌‌و قسه‌ی خۆش له‌ مه‌جلیسه‌كانی رێكخه‌ری گشتییه‌وه‌ فێربوین. وه‌ك له‌ رونكردنه‌وه‌ی پێشوودا له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ به‌ڵێنم دا، له‌سه‌ر سێ خاڵی ناكۆكی نێوانمان درێژه‌‌و ورده‌كاری بڵاوبكه‌مه‌وه‌، لێره‌وه‌ به‌شی یه‌كه‌م ده‌ستپێده‌كات. له‌جیاتی سه‌ره‌تا.. ! هه‌رسێ مامۆستا (جه‌لال‌و جه‌مال‌و سه‌ید عومه‌ر)، سێ ناوی دیاری ئه‌و مێژوه‌ن كه‌ من كاری سیاسیم تیایدا كردوه‌، (یه‌كه‌میان ساڵی 87‌و له‌ كوختێكی گوندی (بانیمۆرد)‌و له‌ مقه‌ڕی تیپی 51ی گه‌رمیان، دوه‌میان ساڵی 91‌و له‌ شه‌ڕه‌كانی به‌رگری شاخی ئه‌زمه‌ڕ، سێهه‌میشیان له‌ 30/12/1991دا) بۆ یه‌كه‌مینجار بینیومن، ئه‌خیر كه‌سیان هه‌ر ئه‌و رۆژه‌ دوو بوتڵ ویسكی به‌دیاری دامێ بۆ خۆم‌و هاوڕێكانم، تا سه‌ری ساڵی تازه‌ی پێ به‌ڕێ بكه‌ین، من به‌ ئه‌ركی وه‌رگرتنی موچه‌‌و نه‌سریه‌ی ده‌زگای راگه‌یاندنی (ی ن ك) له‌ گه‌ڵاڵه‌ی حاجی ئۆمه‌رانه‌وه‌ هاتبوم بۆ ده‌زگای دارایی له‌ قه‌لاچۆلان، كه‌ ئه‌و زاته‌ مه‌سئولی یه‌كه‌می بو. زیاتر له‌ 30 ساڵه‌‌و به‌ قه‌واڵه‌یه‌كی حیزبی، رێكخراوه‌یی، كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئه‌خلاقی به‌وانه‌وه‌ به‌ندم‌و ئه‌وانیش دور له‌ گشت به‌هایه‌ك، به‌بێ هیچ موبه‌ڕیڕێكی ده‌ستوری، عورفی سیاسی‌و ئیداری، ته‌نانه‌ت مامۆستایه‌تیش، سه‌ریان نا به‌ سه‌ری یه‌كه‌وه‌‌و له‌ كاردانه‌وه‌ی ده‌مه‌قاڵێی ناو دوا كۆبونه‌وه‌ی جڤاتی نیشتمانیدا (پێشتریش له‌ چه‌ندین كۆبونه‌وه‌ی تردا) زۆریان هێنا‌و تاكلایه‌نه‌ گشت قه‌واڵه‌كانیان به‌تاڵكرده‌وه‌، بێ ئاگاداركردنه‌وه‌، بێ گفتوگۆ‌و لێكۆڵینه‌وه‌، بێ مافی به‌رگری له‌خۆكردن. ده‌بێ هاوڕێكانی تریان، گۆڕانخوازان‌و خه‌ڵكی تر چ متمانه‌یه‌كیان به‌م سێكوچكه‌ی خڕه‌ (خانه‌ی راپه‌ڕاندن) بێت ؟ كه‌ گوایه‌ هی بزوتنه‌وه‌یه‌كه‌ به‌رگری له‌ سه‌روه‌ری یاسا‌و مافی هاوڵاتیان ده‌كات. ته‌نیا سوپاسم بۆ ئه‌وان ئه‌وه‌یه‌، وایان كرد هه‌ندێ حه‌قیقه‌تی خۆیان‌و بزوتنه‌وه‌كه‌ له‌و سنوره‌ ته‌سكه‌ی كۆبونه‌وه‌ی حیزبی بهێنمه‌ ده‌ره‌وه‌ (كه‌ پێشتریش لێ بێده‌نگ نه‌بوم) بۆ رایگشتی‌و گۆڕانخوازان به‌یان بكه‌م، گه‌ر وانه‌بوایه‌، ده‌بوایه‌ هه‌ر له‌ ژوری كۆبونه‌وه‌كاندا بیڵێمه‌وه‌‌و وام دانابوو له‌ دوا ساڵه‌كانی ته‌مه‌ندا وه‌ك یاداشت بیانگێڕمه‌وه‌، ئه‌وسا هه‌رگیز گۆڕانخوازان‌و رایگشتی نه‌یاده‌بیست. سێكوچكه‌ی خڕ‌و نه‌وشیروان مسته‌فا هه‌وڵ‌و تێكۆشان‌و بیری نه‌وشیروان مسته‌فا بۆ كاری حیزبی، حوكمڕانی‌و ئاینده‌ی كورد دوای 15 ساڵ به‌رده‌وامی خه‌باتی شاخ‌و دوای راپه‌ڕین چڕو پڕتر بوه‌وه‌، مه‌سعود بارزانی سه‌رگه‌رمی ئاشتكردنه‌وه‌ی سه‌رۆك خێڵ‌و جێگیركردنی بنه‌ماڵه‌كه‌ی، مام جه‌لالیش ساڵانێك بو چالاكییه‌كانی خستبوه‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵات‌و ته‌نانه‌ت فریای ئاماده‌كارییه‌كانی راپه‌ڕین‌و به‌شداریكردنیشی نه‌كه‌وت. بۆیه‌ نه‌وشیروان مسته‌فا وه‌ك كه‌سی یه‌كه‌م له‌ كایه‌ی سیاسی‌و حوكمڕانیدا ده‌ركه‌وت، له‌ (برایم خه‌لیل)ه‌وه‌ تا تخوبی (خانه‌قین) خۆی‌و هاوڕێكانی حوكمیان ده‌كرد. خۆپاراستن، ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی، ئیستیقراری سیاسی‌و ئابوری‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی گونده‌كان، پرۆژه‌‌و به‌رنامه‌‌و گفتوگۆی كۆبونه‌وه‌كانی له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه‌، رێكخستن، كه‌سایه‌تی‌و خه‌ڵك بو. هاوشانی ئه‌وه‌ كاری بۆ كۆنگره‌ی یه‌كه‌می یه‌كێتی‌و ئاڵوگۆڕی سه‌ركردایه‌تی ده‌كرد، چونكه‌ پێ وابو به‌و سه‌ركردایه‌تییه‌، ئه‌و پرۆژه‌ گرنگانه‌ جێبه‌جێ ناكرێ. بۆیه‌كه‌مجار ململانێ‌و كێشه‌ی ده‌سه‌ڵات‌و جیاوازییه‌كان له‌نێوان مام جه‌لال‌و نه‌وشیروان مسته‌فادا به‌ ئاشكرا ده‌ركه‌وت، هه‌وادارانی هه‌ردو جوامێر فه‌رز بون، سه‌ید عومه‌ر وه‌ك سه‌رۆكی كوتله‌ی سجن (فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر وازی هێنا بو، كاری بازرگانی ده‌كرد)، كه‌وته‌ ته‌ره‌فی مام جه‌لال‌و دواجار‌و پێش كۆنگره‌ش هه‌ردو مامۆستا (جه‌لال‌و جه‌مال) به‌هه‌مان شێوه‌، ئیتر له‌و ساڵه‌وه‌ هه‌تا دروستكردنی ره‌گ‌و كۆمپانیای وشه‌، ئه‌وان فڕیان به‌سه‌ر پشتیوانیكردنی به‌رنامه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فاوه‌ نه‌بوه‌ (روداوه‌كانی ئه‌و ساڵانه‌ش چیرۆكێكی درێژه‌، ته‌مه‌ن ده‌رفه‌ت بدات بڵاوی ده‌كه‌مه‌وه‌). دوای دروستبونی كۆمپانیای وشه‌‌و له‌ كۆبونه‌وه‌یه‌كی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیدا، كۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی كه‌ سه‌رپه‌ره‌شتی كۆبونه‌وه‌كه‌ی ده‌كرد، پرۆژه‌یه‌كی بۆ چاكسازی پێشكه‌ش كرد (مه‌حزه‌ره‌كه‌ی ماوه‌، من له‌ كۆبونه‌وه‌كه‌دا بوم). خاڵی یه‌كه‌م: نابێ هیچ مه‌سئولێك خزمی ده‌ره‌جه‌ یه‌كی بۆ هیچ پۆستێك كاندید بكا. خاڵی دوه‌م: نابێ هیچ مه‌سئولێك خزمی ده‌ره‌جه‌ یه‌كی له‌ مقاولات‌و كۆمپانیا‌و ته‌نده‌ردا به‌شدار بێ. خاڵی سێیه‌م: نابێ هیچ مه‌سئولێك به‌سه‌ر كادرو پێشمه‌رگه‌دا پاره‌ ببه‌خشێته‌وه‌. خاڵی چواره‌م: .... سه‌ید عومه‌ر هه‌ڵیدایه‌‌و وتی: "راوه‌سته‌ كاكه‌.. راوه‌سته‌، ئه‌مانه‌ی تۆ ئه‌یڵێی كێ كردویه‌تی ؟! خۆت نه‌تكردوه‌ ؟! خۆت به‌ گونیه‌ پاره‌ له‌ مام جه‌لال وه‌رناگریت‌و ئه‌یبه‌خشیته‌وه‌ ؟!". له‌وه‌ڵامدا كاك كۆسره‌ت وتی: "ئیحترامه‌ن بۆ خۆت‌و كۆبونه‌وه‌كه‌ وه‌ڵامت ناده‌مه‌وه‌". ئه‌رسه‌لان بایز كه‌ له‌ شانی راستی كاك كۆسره‌ت دانیشتبو، لای سه‌ید عومه‌ریش به‌ "ئه‌رسۆ" بانگ ده‌كرا، وتی: "جه‌نابی كاك كۆسره‌ت روخسه‌ت بده‌ من وه‌ڵامی بده‌مه‌وه‌". -    كاك عومه‌ر، ئه‌و پاره‌یه‌ هه‌مان ئه‌و پاره‌یه‌یه‌ كه‌ پێشتر مام جه‌لال بۆ دژایه‌تیكردنی كاك نه‌وشیروان ئه‌یدا به‌ تۆ ! ئێستا گۆڕیویه‌تی‌و ئه‌یدا به‌ كاك كۆسره‌ت ! جیاوازیه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ گونیه‌كانی تۆ دۆلار بون، ئه‌وه‌ی كاك كۆسره‌ت دیناره‌ ! به‌ پرته‌‌و بۆڵه‌ كۆبونه‌وه‌كه‌ هه‌ڵگیرا‌و خاڵی چواره‌می پرۆژه‌كه‌مان گوێ لێ نه‌بو. له‌ چاوه‌ڕوانی دیداره‌كه‌ی مامدا ! شوباتی 2009 پێنج كه‌س (كۆسره‌ت ره‌سوڵ، عوسمان حاجی مه‌حمود، مسته‌فا سه‌ید قادر، سه‌ید عومه‌ر، جه‌لال جه‌وهه‌ر)بۆ فشاركردن له‌سه‌ر مام جه‌لال‌و بۆ جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌یه‌كی چاكسازی‌و ئاشتبونه‌وه‌ی گشتی‌و گه‌ڕانه‌وه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا، گه‌یشتنه‌ بنه‌ست‌و ئیستیقاله‌یان دا، مام جه‌لال كه‌ پێی وابو، كۆسره‌ت ره‌سوڵ سه‌ركردایه‌تیان ئه‌كا، په‌یوه‌ندی به‌رده‌وامی پێوه‌ ده‌كرد، بانگی كرد بۆ به‌غدا‌و به‌دوایدا عوسمان‌و مسته‌فاشی بانگ كرد، چه‌ند رۆژێك له‌وێ مانه‌وه‌، هه‌ردو مامۆستا (جه‌لال‌و سه‌ید عومه‌ر)، نه‌ بانگكران‌و نه‌ په‌یوه‌ندیان پێوه‌كرا، سه‌ید عومه‌ر ئه‌وه‌نده‌ له‌ خه‌می سه‌ردان‌و په‌یوه‌ندییه‌كانی مام جه‌لالدا بو، ئه‌وه‌نده‌ ئاگای له‌ ئیستیقاله‌‌و پرۆژه‌كه‌ نه‌مابو، بیستبوی كه‌ مام جه‌لال وتویه‌تی" ئه‌و دوانه‌ با بڕۆن‌و مسته‌فا‌و عوسمان چیان ده‌وێ بۆیان ده‌كه‌م". كۆسره‌ت ره‌سوڵ پێنشیازی بۆ كردن كه‌ به‌و سازشه‌ی مام جه‌لال رازی بن‌و وه‌عدی جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌كه‌شی لێ وه‌رده‌گرین، به‌ڵام پێشتر هه‌ر پێنجیان رێككه‌وتنێكی ئه‌خلاقی‌و مه‌بده‌ئییان هه‌بو كه‌ پێكه‌وه‌ بڕیار وه‌ربگرن، سه‌ید عومه‌ریش ئیهمالكردنه‌كه‌ی مام جه‌لالی بینیبو، پێداگری له‌سه‌ر رێكنه‌كه‌وتن ئه‌كرد. مام جه‌لال ته‌رحی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌تی له‌ جێگه‌ی عیماد ئه‌حمه‌د‌و دواتریش سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت له‌ جێگه‌ی به‌رهه‌م ساڵح بۆ عوسمان كردبو، ته‌رحێكی هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ش بۆ مسته‌فا، به‌ڵام به‌هیچ شێوه‌یه‌ك هه‌ردو مامۆستاكه‌ی نه‌خوێندبوه‌وه‌، ده‌مانبیست مام جه‌لال وتویه‌تی" ئه‌و دوانه‌ با بڕۆن لای كاكه‌ نه‌وه‌ش تێكبده‌ن". دوای نیوه‌ڕۆیه‌ك له‌ ژوره‌كه‌ی خۆم‌و له‌ مه‌كته‌بی سیاسی دانیشتبوم، زه‌نگی ته‌له‌فۆنه‌كه‌م لێی دا. -    كاك عومه‌ر ئه‌ڵێ هه‌ر ئێستا وه‌ره‌ بۆ ماڵه‌وه‌  ئه‌وه‌نده‌ی مه‌سافه‌ی رێگاكه‌‌و له‌ هۆڵی دانیشتنه‌كه‌ی سه‌ید عومه‌ر‌و به‌رامبه‌ر یه‌كتری خۆم بینیه‌وه‌: -    ره‌زاق مام جه‌لال داوایكردوه‌ بیبینم، ئه‌چم، به‌ڕای تۆ چی پێ بڵێم ؟ -    پێداگری له‌سه‌ر پرۆژه‌كه‌تان بكه‌ن، چه‌ند خاڵێكی به‌په‌له‌ی پێ جێ به‌جێ بكه‌ن، زۆر گرنگه‌ هه‌ست نه‌كا تۆ تامه‌زۆری دیداری ئه‌وی. ئه‌مه‌ی دوایم بۆیه‌ وت، چونكه‌ شاگه‌شكه‌ییه‌كی سه‌یر به‌ ده‌موچاوی سه‌ید عومه‌ره‌وه‌ دیار بو. سه‌عات كه‌وته‌ دوای سێی نیوه‌ڕۆ و مه‌وعیدی دیدار سه‌عات چوار بو، هه‌تا چاره‌ك پێش چوار، چوارجار رێبواری سكرتێری بانگ كرد‌و ئه‌یوت "ته‌له‌فۆنیان نه‌كرد ؟!"، ئه‌ویش به‌ "نه‌خێر" وه‌ڵامی ئه‌دایه‌وه‌. چه‌ند ده‌یقه‌یه‌كی مابو بۆ چوار‌و رێبواری بانگ كرده‌وه‌: -    كوڕم تۆ ته‌له‌فۆن بكه‌، بزانه‌ چی رویداوه‌، ئه‌وه‌ مام جه‌لال نیه‌ له‌ مه‌وعیده‌كانی دوابكه‌وێت. ته‌له‌فۆن له‌ ده‌ره‌وه‌ی هۆڵه‌كه‌ ئه‌نجام ئه‌درا، بۆیه‌ دوای چه‌ند ده‌قه‌یه‌كی تر‌و رێبوار به‌ ده‌موچاوێكی شێواوه‌وه‌ هاته‌ژوره‌وه‌: -    كاكه‌، وه‌ڵامیان دایه‌وه‌، ئه‌ڵێن مام جه‌لال له‌ناو ته‌یاره‌دایه‌‌و به‌ره‌و به‌غدا ئه‌فڕێ. چه‌ند چركه‌یه‌ك‌و هه‌مو ئه‌و شادمانیه‌ی سه‌ر رووی سه‌ید عومه‌ر بو به‌ تاس‌و بێده‌نگی، كپبونی من‌و راوه‌ستانی به‌پێوه‌ی رێبوار، وایكردبو بیم‌و شۆكت به‌ روخساری دیوار‌و قه‌نه‌فه‌كانیشه‌وه‌ هه‌ست پێئه‌كرد. -    ره‌زاق ئه‌گه‌ر بچینه‌ لای گۆڕان‌و كاك نه‌وشیروان، تۆ‌و هاوڕێكانت چه‌ند كه‌س ئه‌بن ؟! به‌م قسه‌یه‌، بێده‌نگی ژوره‌كه‌ی شكاند، رێبواریش چوه‌ ده‌ره‌وه‌‌و ده‌رگاكه‌ی لێ داخسین، هه‌ستم ئه‌كرد گشت شۆك‌و بیم‌و بێده‌نگی ژوره‌كه‌ هاتوه‌ته‌ ناخی منه‌وه‌، وتم: -    كاك عومه‌ر، من‌و چه‌ند هاوڕێیه‌كین، ره‌نگه‌ په‌له‌نه‌كه‌ین، ببین به‌ 10 كادرو ئه‌ندام مه‌كته‌ب. -    قسه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌‌و خۆتان حازر بكه‌ن. زیاتر له‌ ئه‌مری فه‌رمانده‌یه‌كی سه‌ربازی ئه‌چو بۆ سه‌ربازه‌كانی، بۆیه‌ لای منه‌وه‌ بێ وه‌ڵام تێپه‌ڕی. دوای چه‌ند چركه‌یه‌ك بێده‌نگی، روخسه‌تی پرسیارێكم لێ خواست‌و وتم:" دوای ئه‌م وه‌ڵامه‌ رای خۆم ئه‌ڵێم": -    تۆ مام جه‌لالت پێ باشه‌ یان كاك نه‌وشیروان ؟ هه‌رزو په‌شمان بومه‌وه‌ له‌وه‌ی پرسیارێكی ساده‌‌و مناڵانه‌م كردبێ، به‌ڵام بێ سێ‌و دو، وه‌ڵامی دایه‌وه‌: -    كاكه‌ مام جه‌لال به‌س نیه‌ گوێت لێ ئه‌گرێ، خۆ ئه‌وه‌ هه‌ر گوێشت لێ ناگرێ  له‌گه‌ڵ وه‌ڵامه‌كه‌یدا، قسه‌یه‌كی تریم بیركه‌وته‌وه‌ كه‌ پێش چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك‌و له‌ژوره‌كه‌ی خۆی پێی وتبوم " مام جه‌لال له‌ قوڕ كادر دروستئه‌كا، ئه‌م نه‌وشیروانه‌ش ئاڵتونی بده‌رێ ئه‌یكا به‌ قوڕ"، وتیشی به‌رزانی ئه‌حمه‌د كورده‌ نمونه‌ی ئه‌وه‌ی مام جه‌لاله‌‌و نمونه‌كه‌ی كاك نه‌وشیروانیشی له‌ژێر لێوه‌وه‌ وت‌و لێی تێنه‌گه‌یشتم. له‌وكاته‌دا نازانم‌و چۆن‌و چه‌ندین قسه‌ی تری سه‌یدم له‌ گاڵته‌كردن به‌ كۆمپانیای وشه‌‌و رۆژنامه‌ی رۆژنامه‌‌و ئۆپۆزسیۆنبون‌و.. هتد به‌خێرایی به‌بیردا هات‌و وتم: -    ئینجا كه‌وایه‌ كاك عومه‌ر ئێمه‌ بۆ ئه‌به‌یت، ئه‌وه‌ بڕیارمدا من نه‌یه‌م. رۆژی دوایی‌و هه‌واڵی په‌یوه‌ندیكردنی چوار مه‌كته‌بی سیاسی له‌ میدیاكاندا، بڵاوكرایه‌وه‌. ماویه‌تی ...

هێمن مەحمود خۆکوشتنی حاکم گۆران لەپەخشی راستەوخۆی فەیسبوکدا و لەژێر چەند دروشمێکی وەک یەکڕیزی و سەربەخۆیی هەروا ڕووداوێکی سادەو ئاسان نیە کەکەسێکی سادە ئەنجامی دابێت، بەڵکو ڕووداوێکە چەندین ڕەهەندی دەروونی و کۆمەڵایەتی و سیاسی لەپشتەوەیە و ئەگەری دووبارە بوونەوەشی لەئارادایە بەتایبەت ئەو کەسەی خۆی کوشتووە کەسێکبووە خاوەن بڕوانامەی یاسا بووەو پێشتریش دادوەربووەو ڕەگەزنامەی هۆڵەندیشی هەبووە. دەرکەوتنی ئەم دادوەرە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی کە میدیای نەوتاوی حزبەکانی هەرێم هەڵمەتێکی چەواشەیان دەستپێکرد بۆ ئەو ریفراندۆمەی کە پارتی وەک حزبی باڵادەست بانگەشەی سەربەخۆیی پێدەکرد و حزبەکانی تریش بەدوای کەوتن، لەکاتێکدا هەر بەقسەی خودی سەرۆکی پارتی و جێگرەکەی بۆ سەربەخۆیی نەبوو،کەچی ئەم حاکمە ئەوەندە کاریگەری میدیای نەوتاوی چەواشەی لەسەر بوو پەنای بردە سەرشاخێک و ڕایگەیاند تا سەربەخۆیی دانابەزێتە خوارەوە، کەچی دوای 21 مانگ لەسەر شاخ بەناچاری هاتە خوارەوە. ئەوەی جێگای سەرنجبوو لەکاتێکا دەبوو هاوکاری دەروونی ئەو دادوەرە بکرایە بۆ ئەوەی لەو دۆخە دەروونیە دەربچێت کە بەهۆی درۆو بێ بەڵێنی حزبەکانەوە تێیکەوتبوو، کەچی میدیای چەواشە دەڕۆشتن بەشان و باڵایاندا هەڵیاندەداو ڕاپۆرتی سەیرو سەمەرەیان لەسەر دروستدەکرد. ئەوەی ئێستا لەکوردستان دەگوزەرێ و میدیای چەواشەو بەشێک لەو میدیا حزبی و بەناو ئەهلییانە بەخەڵکی دەکەن لەهیچ کوێی دنیادا بوونی نیە، بەتایبەت لەمەسەلەی هاتن و نەهاتنی موچەو پارەو کۆبونەوەو کۆنەبونەوەی حزبەکان و دروستکردن و دروستکردنی حکومەت و رێککەوتن و رێکنەکەوتنی لایەنەکان. ئەو دۆخەی کە میدیا لەکوردستان دروستیکردووە دەرونی خەڵکی تەواو ماندووکردووەو شێواندووە، مرۆڤ تالەکوردستان دەرنەچێت نازانێت میدیای چەواشەی کوردی چی لەمێشکی خەڵککردووە، هەربۆیە دواجار دەبینین کەسێکی خوێنەواری وەک ئەم حاکم گۆرانە لەژێر دروشمەکانی سەربەخۆیی و یەکڕیزیدا بەئاشکرا خۆی دەکوژێت، وەک ئەوەی سەرکردەکانی کورد خۆیان نەزانن سەربەخۆیی و یەکڕیزی شتێکی باشە، میدیایەک نیە بەحاکم گۆران بڵێ برای ئازیزم ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ حزب و سەرکردەکان خۆیان بەڕێوەی دەبەن چونکە بەرژەوەندییان وادەخوازێ ئیتر بۆیە نەک تۆ هەموو کورد خۆی بکوژێت بەخەیاڵیاندا نایەت و دۆخەکە هەروا بەردەوام دەبێت.. رۆحت شاد..حاکم گۆران قوربانی دەستی میدیای چەواشە..!

سەید ئەكرەم حاكم گوران، هه‌رچه‌نده‌ من ناس نه‌دكر، لێ ئه‌و بخو هه‌م به‌رنیساس بوو، هه‌م ژی روشمیر و خه‌باتگێر بو! نه‌خاسم ل ده‌ستپیكێ، وه‌كی قوتابیه‌ك و په‌روه‌رده‌ كریه‌ كێ حزبا شیوعی و ل سه‌ر رێبازا(لینین – ماركس)، ئه‌ڤه‌ وێ دگه‌هینیتن شاره‌زایه‌كٍێ هشمه‌ند و زانایه‌كێ تێكوشه‌ربویه‌، یانی زانا و دانا بویه‌، تێگه‌هشتی و پێگه‌هشتی بویه‌...ئێكه‌مین به‌رنیاسینا وی بو من ل ریفراندوما 2016 بویه‌، ئه‌ز باوه‌رم ژی خه‌لكه‌كێ زور ژی ل وی ده‌می نیاس كر، ژ بلی یێن وی ناس كرین و خه‌بات و قوربانی پێكڤه‌ داین...من ل ڤێره‌ دڤێتن تشته‌كی، دیتنه‌كێ ل سه‌رڤی ئینسانی بنڤێسم، ئه‌ڤ نڤێسینا من نه‌ هه‌لسه‌نگاندنه‌كه‌ بو وی، نه‌ژی مافداریه‌كه‌ ئه‌ز دێ ده‌مه‌ وی، چونكی ئه‌و كار نه‌كارێ منه‌ و دبیتن ژی من ئه‌و شیان ژی نه‌بن(داخاز ژی دكه‌م، كه‌س و كارێن وی، دوست و تێكه‌لێن وی، خوینده‌ڤانێن هێژا...ل كێم و كاسیێن من ژی نه‌گرن..)، ئه‌وا من دڤێتن بتنێ، دیتنه‌كه‌ و ل سه‌ر رویدانه‌كا دیار كریه‌، بێ شكه‌ ژی ئه‌ڤ رویدانه‌، رویدانه‌كا جه‌رگ برو و مشتی كول و كه‌سه‌ره‌! هیڤیدارین جهێ وی به‌هشت بیتن، خودێ سه‌بر و هه‌دارێ بده‌تن كه‌س و كار و دوست و تێكه‌لێن وی، تشته‌ك بو، هاته‌ رویدان، خوزیكا نه‌هاتبایه‌ رویدان...! بهه‌رحال، دله‌ك سوتی، قه‌هر و كه‌ده‌رێن خوه‌ دامركاندن! دلێ خوه‌ شه‌وتاند! روحا خوه‌ ئه‌زیه‌تدا! نه‌دبو ئه‌ڤه‌ هاتبایه‌ كرن! ئه‌ڤه‌ رویدانه‌كا دلته‌زینه‌! رویدانه‌كا دلێنیه‌! حه‌ژێكرنێ(عاتیفێ) كونترولا هه‌ستان كریه‌! هه‌ست دبریندارن! دیاره‌ برین بكه‌ده‌ر و دژوارن! شه‌ڤ تاریا روژێیه‌! شه‌ڤێ روناهی یا كوشتی! برین بدختوران، بنوژداران ده‌رمان دبن! لێ شه‌ڤا ره‌ش! شه‌ڤا غه‌دار نه‌هێلا ببیتن روژ! نه‌هێلا نوژدار بگه‌هیتن برینداری! برین ئازریا بو نه‌هاته‌ كه‌واندن و ده‌رمان كرن! فیغاد و نالێن نه‌بون هه‌وار! هه‌وار گیر و بو نه‌كه‌هشتێ! گازی نه‌گه‌هشته‌ ناڤا گوهێن نوژداری! ئه‌ی نوژدار، ل كیڤه‌بوی! بو چی گیروبوی! تو بو چی نه‌بویه‌ بانگین! بو ل هه‌وارێ نه‌هاتی! بو چی ته‌ هێلا گوران گولا به‌رده‌تن سینگێ خوه‌! هێشتا ئه‌و برینداره‌! برین ل سینگیه‌ و ل لایێ راستێ! چه‌پ ساخله‌مه‌، هیڤی خازین رست ژی، زوی ساخله‌م ببیتن، نه‌مریتن! جاره‌كا دی گوران ساخ ببیتن! لێ گه‌ر ساخ بو! ئێدی بلا نه‌چیتن سه‌رێ مه‌تینی! بلا نه‌چیتن ده‌رڤه‌ی باژێری! ده‌رڤه‌ی باژێری ل وی ناهێتن! جاره‌كا دی دێ هه‌ستێن وی بزڤن! حه‌زكرن دێ سیاری هزران بیتن! هزر دێ هێنه‌ دسه‌ردا برن! بلا ل باژێری بیتن! باژێر شارستانیه‌ته‌! جهێ ویه‌ و وارێ ویه‌! ئه‌و نابیتن ل گوندا بیتن! گوند ل وی ناهێن! دێ گوند وی كرن! دێ وی خافله‌ كه‌ن! جاره‌كا دی دێ ده‌ستێ خو ده‌تن چه‌كی! كلاشینكوجاره‌ك دێ، دێ هه‌لگریتن! ئه‌و چه‌ك نه‌یارێ ویه‌! كلاشینكوفێ سینگێ وی یێ سمتی! به‌لكی نه‌مربیتن و دا جاره‌كا دی ژی نه‌مریتن! بلا ئه‌و یێ ساخ بیتن! دا خزمه‌تا ساخان بكه‌تن! ساخا راكه‌تن سه‌ر پیا! به‌لكی رێكه‌كێ و رێگه‌ چاره‌سه‌ره‌كێ په‌یدا بكه‌تن! رێك بو ژارا، بو هه‌ژارا! حاكم حه‌كیمه‌، دڤێتن حكمه‌ت و دادیی وی هه‌بن! پێگه‌هشتن و تێگه‌هشتنێ پیاده‌بكه‌تن! رێڤه‌به‌ریه‌كا لائیق بكه‌تن...!! ئه‌رێ گه‌لا! ل ڤی وه‌لاتی! لناڤا ڤی ملله‌تی! چه‌ند حاكم گوران هه‌نه‌! چه‌ند مروڤێن هه‌ست بریندار هه‌نه‌! چه‌ندا ڤیایه‌ خو بكوژن! لێ وان خونه‌ كوشتیه‌! وه‌لات، گه‌ل، دوزا مروڤایه‌تی! دوزه‌كا بحه‌قه‌! وه‌لات و گه‌ل پێتڤی قوربانیایه‌! لێ نابیتن، قوربانی هوسان بهێنه‌ دانێ! هه‌ر مریه‌كێ ڤێ ئاخێ دڤێتن بده‌هان و بسه‌دان كه‌سێ دی بژینیتن! خودان بكه‌تن، په‌روه‌رده‌ بكه‌تن و پێ بگه‌هینیتن! هه‌ر كوشتیه‌كێ مه‌ ژی، دڤێتن سه‌دان سنێلان لپاش خوه‌ راكه‌تن، سه‌دان برینداران ده‌رمان بكه‌تن! هه‌ر شه‌هیده‌كێ مه‌ ژی! دڤێتن خوینا وی هه‌زاره‌ها دارێن ئازادیێ بخوینا خوه‌ ئاڤبده‌تن، مه‌زن بكه‌تن و خه‌ملا وه‌لاتی دلخاز بكه‌تن...!! مه‌ گوت قوربانی! مه‌ گوت شه‌هاده‌ت! مه‌ گوت خوین رێتن و شوره‌ش! لێ مه‌نه‌گوت خو كوشتن! ئه‌م ناخازین گه‌لێ مه‌ خو بكوژیتن! كوشتن، مرن، شه‌هاده‌ت، گوری كرن...ئه‌گه‌ر پێتڤی بیتن! ئه‌گه‌ر گه‌ل و وه‌لاتێ رزگار بكه‌تن! لێ خو كوژی، بتنێ خو كوژیه‌! نابیتن ئه‌م خوه‌ كوژ بین! خو كوژی برینان زێده‌دكه‌تن! رونداكان زێده‌ دكه‌تن، ده‌ردو به‌لا زه‌حف دكه‌تن! ئه‌م وێ ناخازین، ئه‌و چاره‌ نینه‌! ئه‌و بێچاره‌ترین چاره‌سه‌ریه‌...!! له‌و جاره‌كا دی دبێژین! هیڤی دكه‌ین! گوران نه‌مریتن! زی ساخ ببیتن! ساخ و ساخله‌م ببیتن! ل سه‌ر خوه‌، بعه‌قل و زانینا خوه‌، بو گه‌لێ خوه‌، بو وه‌لاتێ خوه‌، ببیتن خزمه‌تكار! ببیتن دیوار و په‌رجان!  ئه‌گه‌رخودێ نه‌كه‌تن...چوو ره‌حمه‌تێ ژی، هیڤیه‌ ئه‌و قه‌د نه‌بیتن! لێ ئه‌گه‌ر بو! هزار ره‌حمه‌ت ل سه‌ر روحێ و ژخودێ دخازین به‌هشتی بیتن! كه‌س و كارێن وی ژی بسه‌ربرن! ته‌نا و ره‌حه‌ت بن و هه‌ر دپاراستی بن...!!

‌د. یاسین سەردەشتی سه‌رمایه‌داریی، سیستمێكی ئابووری-كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ كه‌ شوێنی سیستمی ده‌ره‌به‌گایه‌تیی ده‌گرێته‌وه‌، كه تێیدا هۆكاره‌كانی به‌رهه‌مهێنان وه‌ك ( ئامێر، ماشێن، كاره‌گه‌كان، زه‌وی، بانكه‌كان، سه‌رچاوه‌ كانزاییه‌كان، پاره‌و سامان) و ته‌واوی سه‌رچاوه‌كانی داهات و دارایی موڵكی تایبه‌تی چینێكی به‌ژماره‌ كه‌من كه‌ سه‌رمایه‌داریان پێ ده‌وترێ و رێكده‌كه‌وی كه‌ به‌شێوه‌ی كۆمپانیاو یه‌كێتییه سه‌رمایه‌دارییه‌كان له‌گروپ و تاقمی جۆراوجۆردا وه‌ك (كارتێڵ و تره‌ستات) بۆ ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ئابووری جیهانیی كۆببنه‌وه . له‌به‌رامبه‌ردا چینێكی به‌ژماره‌ زیاتر له‌خه‌ڵك هه‌ن كه‌ بێبه‌شن له‌هۆكاره‌كانی به‌رهه‌مهێنان و ناچارن هێزی كاری خۆیان بفرۆشن سه‌رمایه‌داران، ئه‌وانیش پێیان ده‌وترێ كرێكارو به‌كرێكاری پیشه‌سازییش ده‌وتری "پرۆلیتاریا". شایه‌نی باسه‌، سه‌رماریه‌داران له‌ڕێگه‌ی كڕینی هێزی كاری پرۆلیتاریاوه‌ قازانج و زێده‌بایی چنگ ده‌خه‌ن و تادێت سه‌رمایه‌و پرۆژه‌كانی كاری پێ فراوان ده‌كه‌ن. سه‌رمایه‌داریی پشتده‌به‌ستێت به‌ موڵكایه‌تیی تایبه‌ت و ئابووری بازاڕو بازاڕی ئازادو به‌رهه‌مهێنانی كاڵا له‌پێناو ساغكردنه‌وه‌ی له‌بازاڕه‌كاندا له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادیی نرخدانان و (نمایش و داواكاریی/ عه‌رزو ته‌ڵه‌ب) و له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی قازانج.  سه‌ره‌تاكانی ده‌ركه‌وتنی سیستمی كاپیتاڵیزم له‌ ئه‌وروپاوه‌، له‌سه‌ده‌ی چوارده‌هه‌م و پازده‌هه‌مه‌وه‌، له‌شاره‌كانی وه‌ك فلۆرێنسا و جه‌نه‌واو ڤینسیا، ده‌سیپێكرد، هه‌روه‌ها له‌سه‌ده‌ی شازده‌یه‌مه‌وه‌ پێشكه‌وتنی به‌خۆوه‌ بینی، به‌تایبه‌ت له‌ ئینگلته‌را و هۆله‌نداو فه‌ره‌نسا، ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ی به‌كارهێنانی ئامرازی به‌رهه‌مهێنانی پێشكه‌وتوو له‌ڕووی ته‌كنیكییه‌وه‌ له‌لای پیشه‌گه‌ره‌كان و پشتبه‌ستن به‌ هێزو وزه‌ی نوێ وه‌ك هێزی هه‌ڵم و ئه‌له‌كتریك. له‌م رووه‌شه‌وه‌ ئینگلته‌را پێشه‌نگی وڵاتانی دیكه‌ بوو. بۆ یه‌كه‌مین جار له‌سه‌ده‌ی شازده‌هه‌مدا چالاكیی كانزاكاریی له‌كشتوكاڵ جیا ده‌بێته‌وه‌، هه‌روه‌ها له‌ئاكامی دۆزینه‌وه‌ جیۆگرافییه‌كان و دۆزینه‌وه‌ی رێگاكانی بازرگانی و به‌ستنه‌وه‌ی راسته‌وخۆی ئه‌وروپا به‌ رۆژهه‌لاتی دوورو دۆزینه‌وه‌ی ئه‌مریكاو گه‌یشتنه‌ ئۆقیانووسی هیندی و گه‌شه‌كردنی په‌یوه‌ندییه بازرگانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌دا، سه‌روه‌ت و سامانێكی زۆر له‌ سامان و زێڕو زیو رژان به‌سه‌ر ده‌وڵه‌ته ئه‌وروپییه‌كاندا، ئه‌وه‌ش هاوكارێكی گه‌وره‌ی كه‌ڵه‌كه‌بوونی سامان و دامه‌زراندنی شاره‌ بازرگانییه‌ گه‌وره‌كانی داو سه‌رمایه‌داره‌ بازرگانییه‌كان ده‌ركه‌وتن، پیشه‌سازیش هه‌نگاوی به‌ره‌وپێش هاویشت و ده‌ستی به‌ به‌رهه‌مهێنانی كاڵایی كرد به‌راده‌یه‌كی زۆر، به‌تایبه‌ت، پاش وه‌رچه‌رخاندنی به‌رهه‌مێنان له مانیفاكتۆره‌ بچوكه‌كانه‌وه‌ بۆ به‌رهه‌مهێنانی میكانیكی و ماشێنیی له‌ كارگه‌كاندا. ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی په‌ره‌گرتنی په‌یوه‌ندییه‌كانی مامه‌ڵه‌ به‌كاڵا و دراو و شاره‌ پیشه‌سازییه‌كان ده‌ركه‌وتن و رۆڵی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تییان زیادییكرد.  به‌م جۆره‌، ده‌ركه‌وتن و گه‌شه‌كردنی سیستمی سه‌رمایه‌داریی بووه‌هۆی داڕوخانی په‌یوه‌ندییه‌ ده‌ره‌به‌گایه‌تییه‌كان له‌ئه‌وروپاو مه‌سه‌له‌كانی كۆیلایه‌تیی زه‌وی (سێرف) و بێگاركاریی له و‌ڵاتانی وه‌ك ئنگیلته‌راو پاشتر فه‌ره‌نساو ئیتالیا هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌و هه‌ڵگیران. له‌م قۆناغه‌دا، سیستمی سه‌رمایه‌داریی له‌هه‌ناوی فیوداڵیزمدا رسكاو سه‌رمایه‌ی سه‌ره‌تایی كه‌ڵه‌كه‌یكرد.  له‌لایه‌كی دیكه‌وه‌، ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی زه‌وی جووتیاران و وه‌لاخستنی به‌رهه‌مهێنه‌ری سه‌ره‌كیی له‌زه‌وییه‌كه‌ی كه‌ وه‌رزێره‌، رۆڵی له‌ كه‌ڵه‌كه‌بوونی سه‌رمایه‌دا گێڕا، ئه‌ویش پاش كۆكردنه‌وه‌ی زه‌وی له‌ده‌ستی ژماره‌یه‌كی كه‌م و ده‌ركردنی جووتیاران له‌ زه‌وییه‌كانیان، ئه‌وانه‌ی له‌ ژێر زه‌بری سته‌م و چه‌وساندنه‌وه‌ی گونده‌كان و گه‌ڕان به‌دوای ژیانێكی تر ، ناچاربوون روو له‌ شاره‌كان بكه‌ن و گونده‌كانیان چۆڵ بكه‌ن. لێره‌شه‌وه‌، ئه‌وانه‌ بوون به‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی مه‌زنی هێزی كار بۆ سه‌رمایه‌دارانی شاره‌كان و گه‌شه‌كردنی پرۆژه‌ پیشه‌سازییه‌كانیان، به‌تایبه‌ت پاش روودانی شۆڕشی پیشه‌سازیی. له‌ راستییدا، سه‌رمایه‌ كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا بریتییه‌ له‌ سامان و پاره‌، له‌گه‌ڵ ئامێرو هۆكاره‌كانی كاركردندا، به خستنه‌گه‌ڕو له‌ڕێگه‌ی كڕین و به‌كاربردنی هێزی كاری كرێكار، كاڵاو قازانج و (زێده‌بایی) به‌رهه‌مدێنێ، سه‌رمایه‌ش چه‌ند جۆرێكه‌ له‌وانه‌: پیشه‌سازیی و بازرگانیی و سه‌رمایه‌داریی بانكیی و پشكداریی كۆمپانیاكان. شایه‌نی وتنه‌، ده‌ركه‌وتن و گه‌شه‌كردنی سه‌رمایه‌داریی، هه‌روه‌ك شێوازه‌كانی دیكه‌ی به‌رهه‌مهێنان، له‌تێكڕای ناو‌چه‌و ‌وڵاتانی جیهان هاوته‌ریب نییه‌، ته‌نانه‌ت له‌ئه‌وروپاش كه‌ لانكی سه‌رمایه‌دارییه‌، پاش پشكوتنی بۆرجوازیی له‌نێوان ‌سه‌ده‌ی چوارده‌یه‌م و شازده‌یه‌م، سه‌رمایه‌داریی پیشه‌سازیی رسكاو به‌خێرایی په‌ریگرت و له‌ 1800 كانه‌وه‌ له‌ ئینگلته‌را ده‌ستیپێكرد، له‌ ئه‌ڵمانیا له‌ساڵی 1870و له‌ژاپۆنیش له‌پێش یه‌كه‌مین جه‌نگی جیهانییدا.  سه‌رمایه‌داریی زاده‌ی هه‌لومه‌رجێكی مێژوویی و ئابوورییه‌ و ماوه‌یه‌كی پێویسته‌ بۆ پێگه‌یشتن و خه‌مڵاندنی، ئه‌وه‌ی كه‌ سه‌ره‌تا به‌ شێوه‌ هاوچه‌رخه‌كه‌ی ده‌رنه‌كه‌وتووه‌و سه‌ره‌تا له‌ ئاكامی په‌ره‌سه‌ندنی بازرگانی، سه‌رمایه‌داریی بازرگانی گه‌شه‌یكرد، ئنجا پاش ده‌ركه‌وتنی پیشه‌سازیی و شۆڕشی پیشه‌سازیی و په‌ره‌سه‌ندنی ته‌كنیك و ئامێرو ئامرازه‌كانی كارو به‌رهه‌مهێنان، سه‌رمایه‌داریی پیشه‌سازیی ركابه‌ر ده‌ركه‌وت و كارگه سه‌ره‌تا له‌لایه‌ن تاكه‌ سه‌رمایه‌دارێكه‌وه خاوه‌ندارێتیی ده‌كرا كه‌ له‌گه‌ل هاوپێگه‌ خاوه‌ن كارگه‌كانی دیكه‌دا له‌ركابه‌رییدابوو ، پاشان سه‌رمایه‌داران پێكه‌وه‌ له‌ كۆمپانیا هاوبه‌شه‌كاندا خۆیان رێكخست و پیشه‌سازییه‌كانیان قۆرخكرد و سه‌رمایه‌داریی قۆرخكاریی ده‌ركه‌وت. ئه‌و كۆمپانییانه‌ی كه‌ ده‌توانن پرۆژه‌ی پیشه‌سازیی و سه‌رمایه‌دارانه‌ی مه‌زن بگرنه‌ئه‌ستۆو به‌رهه‌م و بازاڕیش به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان و ویستی خۆیان كۆنترۆل بكه‌ن. لێره‌به‌دوا، سه‌رمایه‌داریی شێوه‌یه‌كی جیهانیی به‌خۆوه‌گرت وپاره‌ی وه‌ك رێگایه‌ك بۆ سوودو قازانجی گه‌وره‌ به‌گه‌ڕخست، ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ی بانكه‌كان و كۆنترۆڵكردنی بازاره‌كانی دراوو پشكه‌كان و قه‌رزبه‌خشین به‌ سوودو قازانجێكی زۆر، ئه‌وه‌ جگه‌ له‌كۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌كانی نه‌وت و ململانێیان له‌بازاڕی نه‌وتدا له‌سه‌رده‌می هاوچه‌رخ. ماركسییه‌كان خاوه‌نی ئه‌و بۆچوونه‌ن كه‌ جووڵانه‌وه‌ی ئیستیعماریی جگه‌ له‌قۆناغێكی باڵای گه‌شه‌كردنی سه‌رمایه‌داریی شتێكی دیكه‌ نییه‌، ململانێی ده‌وڵه‌ته‌ سه‌رمایه‌دارییه‌كان له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی بازاڕو كانگاكان و سه‌رچاوه‌كانی كه‌ره‌‌سه‌ی خاو، هه‌ربۆیه‌ جه‌نگه‌ جیهانییه‌كانی یه‌كه‌م و دووه‌م به‌ زاده‌ی هه‌وڵدانی وڵاتانی زلهێزی جیهانی سه‌رمایه‌داریی بۆ سه‌رله‌نوێ دابه‌شه‌كردنه‌وه‌ی بازاڕه‌كان ده‌زانن. ته‌واوی شۆڕشه‌ نه‌ته‌وایه‌تییه‌كانی و دروستبوونی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی، شۆڕشی ئاینیی و بانگه‌شه‌كردنی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كاریگه‌ریی كڵێساو ده‌سه‌ڵاتی پاپا، هه‌روه‌ها شۆڕشه‌ مه‌زنه‌كانی هاوشیوه‌ی شؤڕشی فه‌ره‌نسا، زاده‌ی په‌ره‌سه‌ندنی شێوازی به‌رهه‌مهینانی سه‌رمایه‌داریین.  ده‌وڵه‌ته‌ دواكه‌وتووه‌ كۆڵۆنییكراوه‌كانیش به‌ده‌ست لاوازیی سه‌رمایه‌داریی نیشتیمانییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن، به‌جۆرێك كه‌ ململانێی و ئاڵنگاریی سه‌ر‌مایه‌داریی بێگانه‌ی پێناكرێ، هه‌روه‌ها به‌وهۆیه‌ی كه‌ره‌سه‌و ئامرازو شاره‌زایی و هونه‌ری ته‌واویان نییه‌ له‌رووبه‌رووبوونه‌وه‌دا فریان بكه‌وێ، هه‌ربۆیه‌ ئه‌نجامدانی شۆڕشی پیشه‌سازیی له‌و وڵاتانه‌ كارێكی مه‌حاڵه‌، چونكه‌ رووبه‌رووی تالانكاریی سامان و به‌ستنه‌وه‌یان به‌قه‌رزی گران و پشتشكێن ده‌بنه‌وه‌. ئه‌وه‌ی زانراوه‌ له‌ سه‌رمایه‌دارییدا، مه‌سه‌له‌ی (ئازادی كاركردن) به‌ته‌نیا مانای ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ تاك ئازادیی ره‌های هه‌بێت كه‌ هه‌ركارێكی ده‌یه‌وێت ئه‌وه‌ بكات، چی دروستده‌كات یان بازرگانیی به‌ چییه‌وه‌ ده‌كات، به‌ڵكو ده‌توانی چ به‌رهه‌مێكی ده‌وێت ره‌نێوی بهێنێت و ئه‌و نرخه‌شی بخاته‌سه‌ر كه‌ خوازیارێتی، بێئه‌وه‌ی پابه‌ندی رێژه‌یه‌كی تایبه‌ت و سنورداری قازانج بیت. ته‌نانه‌ت ده‌توانێت چ كاڵایه‌ك داواكاریی له‌سه‌ره‌ قۆرخی بكات و نرخی چه‌ند به‌رابه‌ری بخاته‌سه‌ر، جا ئیتر ئه‌و كاڵایه‌ خۆراك و شیری منداڵ و ده‌رمانیش بێت جیاوازیی نییه‌ و چاره‌نووسی خه‌ڵك ده‌كه‌وێته‌ ده‌ست قۆرخكارانی بازاڕو كارگه‌و سه‌رمایه‌داران و نوێنه‌ره‌كانیان. جگه‌له‌وه‌ی بوونی ئازادیی و ململانێ و پێشبڕكێ له‌م سیستمه‌ ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كه‌ تاك هه‌موو رێگاكانی له‌به‌رده‌مدا واڵایه‌ كه‌ بكه‌وێته‌ وێزه‌ی ململانێكه‌رانی به‌مه‌به‌ستی زاڵبوون به‌سه‌ریانداو ‌ده‌ركردنیان له‌بازاڕ، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌و پێناوه‌شدا نرخی كرێی رۆژانه‌ی كرێكاره‌كانیشی كه‌م بكاته‌وه‌، یان گزیی له‌ جۆری به‌رهه‌مهێنانی كاڵاكه‌یدا بكات، تاوه‌كو به‌نرخێكی هه‌رزانتر بیفرۆشێته‌وه‌و به‌وه‌ش قازانجێكی زیاتر بكات و بۆڕی به‌رامبه‌ره‌كه‌شی بدات.  به‌ زاڵبونی پره‌نسیپی ململانێی ئازاد له‌نێو كۆمه‌ڵدا، ده‌وڵه‌تیش په‌یوه‌ست ده‌بێت به‌هه‌مان بنه‌ماوه‌و ئه‌ركی سه‌ره‌كیی حكومه‌ت پاریزگارییكردنه‌ له‌ موڵكایه‌تیی تایبه‌ت و رۆڵی چاودێر ده‌بینێت نه‌ك ده‌ستێوه‌رده‌ر له‌ پرۆسه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تیی سه‌رمایه‌داریی و له‌ژێر كاریگه‌ریی چینی سه‌رمایه‌داراندا وه‌ك لایه‌نگرو ئامرازیكی ئه‌و چینه‌ و به‌دیهێنه‌ری به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان بڕیارده‌دات و به‌رایه‌ڵه‌ی جۆراوجۆره‌وه‌ به‌سه‌رمایه‌داران ده‌به‌سترێته‌وه‌‌، ئه‌ویش له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ته‌ سه‌رمایه‌داره‌كاندا له‌ده‌ره‌وه‌ ده‌كه‌وێته‌ ململانێ و پێشبڕكێ له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی كه‌ره‌سه‌ی خاوی به‌رهه‌مهێنان و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕ بۆ ساغكردنه‌وه‌ی كاڵاكانیان، جگه‌ له‌ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی سه‌رچاوه‌كانی سه‌رمایه و نه‌وت و كان و كانزاكان، ئه‌و ململانێیه‌ی كه‌ ئاكامه‌كه‌ی به‌ پرۆسه‌ی داگیركاریی و جه‌نگه وێرانكارییه‌كان له‌ژێر دروشمی بریقه‌داردا كۆتاییان دێت.  به‌م جۆره‌، ئازادیی ململانی ده‌بێته‌ چاوگێكی سه‌ره‌كیی خراپه‌كاریی و چه‌وسانه‌وه‌و سته‌می كۆمه‌ڵایه‌تیی و چاندنی تۆوی دڵه‌ڕاوكێ و نائارامیی له‌كۆمه‌ڵگادا. به‌جۆرێك كه‌ سه‌رمایه‌ پیرۆز ده‌بێت و شوینێك بۆ هه‌سته‌ مرۆڤایه‌تییه‌كان نامینێته‌وه‌ و خه‌لك به‌ره‌و پاره‌په‌رستیی و چێژگه‌راییه‌كی بێسنورو چاوبرسێتیی و گه‌نده‌ڵیی و خۆپه‌رستیی رووت و دیكتاتۆرییه‌تی دراو ده‌ڕوات، ئه‌و جۆره‌ ژیانه‌ی كه‌ نووسه‌ری گه‌وره‌ی بریتانی (H.G Wellz)به‌ژیانێكی پڕ فێل و بێهوده‌ ناوده‌با. له‌راستییدا، ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی بێسنوورو هه‌ڵتۆقینی چینێكی كه‌می كۆمه‌ڵگا بێ چاودێریی، مانای ڕووتانه‌وه‌و چه‌وساندنه‌وه‌ی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا ده‌گرێته‌وه. ده‌ستكه‌وتی بی ماندووبوون و ماندووبوونی بێ ده‌ستكه‌وت، كه‌ڵه‌كه‌كردنی سامان و قۆرخكردنی ده‌بێته‌هۆی به‌رهه‌مهێنانی كۆمه‌ڵگایه‌كی پڕتوندوتیژیی كه‌ چینیك له‌تێرییدا دادڕزێت و چینێكیش له‌برسێتیدا ده‌مرێت، ئه‌وه‌ش ئاشتیی كۆمه‌ڵایه‌تیی و هاوسه‌نگییه‌كه‌ی ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه‌و چه‌ندین لایه‌نی نه‌رێیی لێده‌كه‌وێته‌وه‌: - له‌رووی سایكۆلۆژییه‌وه‌، ترس و دڵه‌ڕاوكێ له‌لای خه‌ڵك دروستده‌كاتو هه‌میشه‌ له‌خه‌می ئاینده‌یاندا راكه‌راكیان ده‌بێ و له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌‌وڵه‌مه‌نداندا ده‌بن. - له‌لایه‌نی ره‌وشت و مۆراڵه‌وه‌، له‌سایه‌ی سه‌رمایه‌داریی رێزو پیرۆزیی بۆ سامان و سه‌رمایه‌دارانه‌و ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شی بێ ماندووبوون به‌سه‌ر ساماندا كه‌وتوونو شایسته‌ییان تیدا نییه‌، ئه‌رك و ملكه‌چیش بۆ زۆرینه‌ی هه‌ژاران و زه‌حمه‌تكێشانه‌، لێره‌شه‌وه‌ پاره‌و سه‌رمایه‌ ده‌بێته‌ سه‌نگی به‌هاو پێگه‌و شانازیی مرۆڤ نه‌ك جه‌وهه‌رو كه‌سایه‌تییه‌كه‌ی. - له‌رووی ده‌رونییه‌وه‌، سه‌رمایه‌داریی رایه‌ڵه‌ی كۆمه‌لگا لاواز ده‌كات و له‌بری هه‌ماهه‌نگیی و هاوسۆزیی و بۆیه‌كبوون، دژایه‌تیی و رك و بێزاریی لێكتر په‌ره‌ده‌سێنێ، به‌تایبه‌ت له‌نێوان چینه‌ ناكۆكه‌كاندا. - له‌رووی ئابوورییه‌وه‌، پاره‌و سامان ده‌بێته‌ سه‌رمایه‌و ئه‌ویش زیده‌بایی زیاترو سه‌رمایه‌ی زیاتر راده‌كێشێت و خاوه‌ندارێتیی سامانی به‌رهه‌مهاتووو شێوازی به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی له‌پرۆسه‌ی سه‌رمایه‌گوزارییدا به‌چینی سه‌رمایه‌دارانه‌وه‌ په‌یوه‌سته‌، به‌رده‌وام هه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه‌ی كه‌رتی گشتیی و هاندان و په‌ره‌پێدانی كه‌رتی تایبه‌ت ده‌درێت، جگه‌له‌وه‌ی له‌سایه‌ی سه‌رمایه‌دارییدا ناتوانرێت هه‌مووان وه‌ك یه‌ك سوود له‌داهات و سامانی وڵات بكه‌ن و دادپه‌روه‌ریی و یه‌كسانیی ده‌كه‌وێته‌ مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌وه‌، جگه‌ له‌وه‌ی له‌سه‌رمایه‌دارییدا، كه‌ ئامانج لێی قازانج و كه‌له‌كه‌بوونی سه‌رمایه‌یه‌، قه‌یرانه‌ ئابوورییه‌ ده‌ورییه‌كان، بێكاریی، برسێتیی و هه‌ژاریی و گرانیی و به‌كارهێنانی سامان بۆ هاندان و ناچاركردنی خه‌ڵكی بۆ كاری تاوانكاریی: بانده‌كانی تلیاك و دزیی و تیرۆر و سێكسفرۆشیی و بازرگانیی به‌ ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته‌ی مرۆڤ..هتد، سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن، كه‌ دیارده‌ی سه‌ره‌كیی جیهانی سه‌رمایه‌داریی و بازرگانیین له‌و وڵاتانه‌. هه‌ربۆیه‌ له‌كۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریی ره‌هادا، ئازادیی مرۆڤ مانایه‌كی راستیینه‌ی نابێت و هه‌میشه‌ له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی بێكاریی و برسێتیی و هه‌ژارییدا له‌ماناكه‌ی به‌تاڵده‌كرێته‌وه‌، بۆ زۆربه‌ی چینه‌ زه‌حمه‌تكێشه‌كان، ئازادیی سیاسیی، بریتییه‌ له‌ ئازادیی برسییبوون، چه‌مكه‌كانی دیكه‌ی یه‌كسانیی و دادپه‌روه‌ریی و هاوڵاتییبوون و ..هتد له‌سایه‌ی بوونی كۆمه‌ڵگایه‌كی پڕ ناكۆكیی و جیاوازیی و هه‌ڵاواردنی چینایه‌تیی، مانایه‌كی نامێنێ، به‌ وته‌ی نووسه‌ری ئینگلیزیی به‌رنادشۆ: " له‌گه‌ڕه‌كێكی شاردا، سفره‌و خوانێكی رازاوه‌ هه‌یه‌ و ئاماده‌بووان له‌ تێرییدا دڵیان نایبا، له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی دیكه‌ش، خه‌ڵكێكی برسیی زۆر هه‌ن، بێئه‌وه‌ی خوانیكیان هه‌بێ نانی له‌سه‌ر بخۆن".  شایه‌نی باسه‌، سه‌رمایه‌داریی له‌درێژه‌ی پرۆسه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی مێژوویی خۆیداو له‌ژێر فشاری قه‌یرانه‌ جۆراوجۆره‌كاندا، به‌تایبه‌تی : ده‌ركه‌وتنی جووڵانه‌وه‌ كرێكارییه‌كان و بۆ رێگرتن له‌ بڵاوبوونه‌وه‌ی كۆمۆنیزم، هه‌روه‌ها بۆ راكێشانی كۆمه‌ڵانی كرێكاران و به‌ده‌ستهینانی ده‌نگیان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان، جگه‌ له‌ سه‌رهه‌لدانی بزووتنه‌وه‌و لیژنه‌كانی مافی مرۆڤ، ناچاربوو ریفۆرم له‌هه‌ندی بواره‌كاندا بكات و لێره‌وه‌ ده‌وڵه‌ت رۆڵێكی زیاتر بینی له‌ بواری په‌روه‌رده‌و ته‌ندروستیی و پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزارییه‌كانی هاتوچۆو هه‌ولدان بۆ دابینكردنی مافه‌كانی بێكاریی و بایه‌خپێدانی ته‌ندروستیی و بیمه‌ی پیرێتیی و خانه‌نشینیی و زه‌مانه‌تی كۆمه‌ڵایه‌تیی و چاككردنی خزمه‌تگوزاریی و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی گوزه‌ران و كه‌مكردنه‌وه‌ی كاتی كاركردن و بیمه‌ی منداڵبوون و نه‌خۆشیی و دابینكردنی مافی مانگرتن و خۆپێشاندان و ..هتد، كه‌ تاراده‌یه‌ك هه‌م ته‌مه‌نی ئه‌و رژێمه‌ی درێژكردۆته‌وه‌و هه‌م رووخساریشی، نه‌ك ناوه‌رۆكه‌كه‌ی، پێ گۆڕیوه‌.

سەرکەوت شەمسەدین ئێمە لە پەرلەمانی عێراق حەوت کوتلەی کوردستانیمان هەیە، پارتی خاوەنی ۲٥ کورسی ، یەکێتی خاوەنی ۱۸ کورسی، هێزەکانی تریش لە دەرەوەی پارتی و یەکێتی گروپێکی پێکەوییمان پێکهێناوە بۆ کاری هاوبەش ژمارەمان ۱٥ کورسی یە. گروپە ۱٥ پەرلەمانتارەکە و تارادەیەکیش یەکێتی هاوران وە پشتیوانن بۆ ئەوەی لە لیژنەی دارایی کاک ئەحمەدی حاجی رەشید بکرێتە مقرر (بریاردەر) لیژنەکە چونکە شارەزاییەکی زۆری هەیە و ئەزمونی رابردویش نەزیهی و دڵسۆزی ئەوی سەلماندوە، کۆمەڵی ئیسلامی بخۆی دوو کورسی هەیە بەڵام ئێمە ۱٥ کەس وە بەشێک لە یەکێتی ئەگەر هەموشیان نەبێت کار بۆ ئەوە دەکەن مامۆستا ئەحمەد ببێتە بریاردەر. بەڵام پارتی لە سەرکردایەتیەوە فەرمانیان بۆ هاتوە کە دژایەتی کاک ئەحمەد ی حاجی رەشید بکەن ئەویش تەنیا وەک رق و کاردانەوەیەکی شەخسی ، تەنانەت پەرلەمانتارانی پارتیش هاوران کە مامۆستا ئەحمەد حاجی رەشید باشترین بژاردەیە بۆ ئەو پۆستە، وە بۆ کوردستانیش کەسێکی شارەزامان پێویستە بۆ ئەو جێگەیە و پۆستێکی هەستیارە. بەڵام لەبەر ئەوەی پارتی حزبێکە رقی شەخسی و عینادی و بەرژەوەندی بنەماڵە دەخاتە پێش بەرژەوەندی کوردستان ئیتر دەستی لەگەڵ شەیتانیش تێکەڵ دەکات دژی کەسێک کە بەدڵی ئەوان سیاسەت ناکات.  ئەم سیاسەتە #حزبییە #مەرکەزییە #دیکتاتۆرییە #تاکرەوییە وایکردوە پەرلەمانتارەکانیشیان بێ ئیرادەبکرێن و بکرێنە بتێک بۆ خزمەت بەرژەوەندی بنەماڵە دژی ویستی خەڵک و خۆیان. لە ناو پەرلەمانی عێراق ئەو پەرلەمانتارانە ازادی کاری پەرلەمانیان زیاترە وە راستەوخۆ پەیوەستن بە خەڵکەو نەک لە حزب، ئەوە بەرهەمدارتر و زیاتریش کاردەکەن. لە ئێستادا حزب، بەتایبەت حزبی مەرکەزی و تاکرەو بۆتە بەڵا بەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق و بەهۆیەشەوە هاوڵاتی و پەرلەمانتار لەیەکتر دورکەوتونەتەوە، بەشێک لە پەرلەمانتاران هەڵدەسورێنرێن لە لایەن حزبەوە. * ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق

زمناکۆ ئیسماعیل    رۆژگاری دوای راپەڕین کە بەزنجیرەیەک شەری ناخۆدا گوزەریدەکرد، لەشەمەندەفەر دەچوو، کە بەدوای خۆیدا زنجیرەیەک فارگۆن رادەکێشێت، زنجیرەیەک رۆژگاری رابردوو، کە پڕبوو لەگەمەی نابەجێی سیاسی، پڕبوو لەبیرۆکەی شەڕی کۆنەقین، پڕبوو لەو کەسانەی کە بەدوای تۆڵەکردنەوە لەیەکتردا دەگەڕان، ئەو کەسانەی لەنێو ئەو شەمەندەفەرەدا بون، لەنێو خۆیاندا هەم رکەبەرکارو ململانێکار بون، لەگەڵ ئەوەشدا دژ بەسیستەمێکی سیاسی و دەرەوەی شەمەندەفەرەکە لەشەڕدا بون، هەم جەنگاوەربون دژ بەیەکتر، لەهەمانکاتدا جەنگاوەر بون لەپشتی یەکتر، هەم دۆست بون و هەم شەڕکار.     ئەم تێکەڵبون و کەڵەکەبونە لەمرۆڤی شۆڕشگێڕی رۆژگارە درێژکراوەکەی بەر لەڕاپەڕین، هەتا رۆژگاری شەڕی ناوخۆی دوای راپەڕین، فەرهەنگێکی پڕ لەقین و پڕ لەجنێودان و یەکتر شکاندنی بۆ جێهێشتین، فەرهەنگێک کە وا لەمرۆڤی کورد دەکات، هەم دۆستی خۆی بێت، هەم دوژمن، هەم خۆ شکێن بێت، هەم خەڵک شکێن، هەم کەسایەتییەکی هەبێت پڕ بێت لەرەقییەکی بێ ئاکار، لەهەمانکاتدا کەسایەتییەکی هەبێت پڕ بێت لە کوشتنی نەرمە گوتارو لێبوردەیی و بونیادنانەوەی ژیانی تێکشکاوی یەکتر.    لەپەنای ئەو فەرهەنگە مەترسیدارەدا، هەمیشە کۆمەڵێک پێنوس بەدەست کاریان بۆ زیندووکردنەوەو بەرز راگرتنی کردوە، کۆمەڵێک خاوەن قەڵەم کە بەتەنها ئیشیان پاراستنی فەرهەنگی کۆنە قینە، ئەم پێنوسەوانانە، ئەم خاوەن قەڵەمانە، میراتگرەوەی گوتاری (بەشی من بوو)، ئەو گوتارەی کە رۆژگاری بەر لەڕاپەڕین، کۆمەڵێک (ئاغاو دەرەبەگی) کورد، بون بەبناغەدانەری، پاشتر بوون بە بەشێک لەپاڵنەرو درێژە پێدەری شەڕی ناوخۆ، ئەو شەڕەی کە نزیک بە ٥٠ ساڵ لەمەوبەر، بە دوو کەرتبون و ئینشیقاقکردنی پارتی دەستیپێکرد، بەسەر هەردوو بەرەی سیاسی و سەربازی، کە دواتر بوو بەشەری کۆنەقینی بادینی و سۆرانی، دواتر ناوەکەی گوازرایەوە بۆ شەڕی کۆنەقینی جەلالی و مەلایی، لەپاشاندا بوو بەشەڕی یەکێتی و پارتی، دواجاریش بوو بەشەڕی کۆنەقینی زۆنی سەوز و زۆنی زەرد، قینکردن لەیەکتر، رقبونەوە بەراوبەر بەکارو کردەوەی یەکتر، بوو بەکلتوری ئەو رۆژگارە، بوو بە بەشێک لەو فەرهەنگەی کە بینای هزری کوردایەتی لەسەر دروستکرا، ئەو هزرەی کە لەرۆژگاری شەڕی ناوخۆی دوای ڕاپەڕین، بەزەقی نمایشی فەرهەنگی شەرە جنێویان دەکرد، بۆ ئەوەی فەرهەنگی شەڕە جنێو، وەک میراتی بۆ نەوەکانی داهاتوی کورد بمێنێتەوە، پێویستیان بە کۆمەڵێک خاوەن پێنوسبوو، پێویستیان بەوەبوو، کە کەسانێک لەژێر ناوی رۆژنامەنوس و میدیاکار دروست بکەن، تاوەکو درێژە بە فەرهەنگی شەڕە جنێو بدەن، درێژە بە فەرهەنگی یەکتر شکاندن و یەکتر بوغزاندن بدەن، بەوەش دوو ئامانجی بەهێز دەپێکن. یەکەم: کەسی بە ئامانج کراو لەلای خەڵک ناشیرین دەکەن و دەیشکێنن. دوهەم: دەسەڵات و هێزو پارە لەلای خۆیان دەمێنێتەوە، لەو ڕوانگەشەوە خۆیان بەبەهیزی دەمێننەوە.    چونکە تاکی کوردی باشور، تاکێکی هەستیارە، لەسەر ئەساسی  سۆزو عەتف بڕیار ئەدات، ئەو گروپەی کە زۆرترین جنێوو زۆرترین پێناسەی شکاندنی بەراوبەرەکەی پێ بێت، ئەو گروپە پارەو چەکی لەلا دەبێت، هەر گروپێکیش پارەو چەکی لەلا بوو، دەتوانێت مرۆڤ بکڕێت، لەهەمانکاتدا دەشتوانێت مرۆڤی هەمەجی و لابەلا لەژێر ناوە جیاوازەکاندا پەروەردە بکات و بازاڕی بۆچونی توندئاژۆو ئیرهابی فیکری پێ دەوڵەمەند بکات.      جا ئەو گروپە لە قەڵەمەکانی شەڕی ناوخۆ، بەشێکبون لەگەرمکەری ئەو شەرە، ئەوان پاڵنەری بەهێزبون و هەمیشە لەرۆژنامەو میدیاکانی ئەو رۆژگارە، کڵپەی هەڵایسانیان بەشەڕ ئەدا، ئەگەر شەڕی ناوخۆی دوای راپەڕین، دەسەڵاتی خۆجێی حکومەتی هەرێمی ئیفلیج نەکردایە، حیزبە بەشەڕهاتوەکان، شانبەشانی هاوڵاتی و ئەکادیمیست و کەسانی خاوەن تێڕوانینی نوێگەرو بەسەلیقە، کاریان بۆ بەسیستەمکردنی هەرێم بکردایە، ئەمڕۆ لەنیوە هەرێمەکەی باشوری کوردستاندا، نەدەبوین بەخاوەنی ئەم هەموو گروپە مافیاگەرییە، نەدەبوین بەخاوەنی ئەم هەموو گروپە خۆ خۆرە، نەدەبوین بەخاوەنی ئەم هەموو هێزە چەکدارو ئەم هەموو هێزە یەکتر شکێنە.    لەوڕوانگەشەوە ئەمڕۆ هەموان لەنێو فەرهەنگی دوێنێدا دەژین، قاچمان لەنێو قوڕاوی رۆژگاری شەری ناوخۆدایەو هێشتا دەرمان نەکردوە، ئەو زەلکاوەی کە شەڕی ناوخۆ دروستیکردوە، ئەوەتا دەیبینن، پریشکی قوڕاوی گەیشتۆتە نێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، هەر رۆژەو گروپ و تاقمێک سەردەردەکەن و خەریکی یەکتر شکاندنن.    ئەگەر لەرۆژگاری دوێنێدا، مۆڵتی میدیا (رۆژنامەو تلڤزیۆن و گۆڤارو رادیۆ)، ناوەندی فەرهەنگی توندئاژۆو ئیرهابی فیکری بوبێتن، ئەمڕۆ سۆسیال میدیا، کە لەڕێگای تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانی وەک (فەیسبوک و ئینیستاگرام و تویتەرو سناپچات)، بوە بەناوەندی ئەو فەرهەنگە، وەستاندنی فەرهەنگی ئیرهابی فیکری، لەنێو مۆڵتی میدیا ئاسانترە، وەک لەڕێگای سۆسیال میدیا، چونکە دەبێت بزانین، مۆڵتی میدیا، زوتر کۆنتڕۆڵدەکرێت و دەتوانرێت، لەڕێگای یاسایی تایبەتەوە، دەستبەسەر ئەو ناوەندانەدا بگیرێت، کە هەڵگری ڤایرۆسی ئیرهابی فکرین، بەڵام کە ڤایرۆسی ئیرهابی فیکری، لەسۆسیال میدیاو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیدا، ڤاکسینی دژە ڤایرۆسی، بە ئاستەم دەدۆزرێتەوەو بەدەست دێت، بۆ ئەوەش رەنگە خەڵکانێکی زۆر ببنە قوربانی، رەنگە کەسانێکی زۆر لەنێو ئەو گەمەیەدا لەناو بچن، تاکە ڤاکسینیش پاکژ راگرتنی خودە لەم ڤایرۆسە، بەوەش دەتوانین ئەم چەند رێگایە بەکار بهێنین. یەکەم: تۆ وەک هاوڵاتییەکی ئەم هەرێمە، بۆ ئەوەی لەو ڤایرۆسە پارێزراو بیت، مەچۆرە نێو گەمە سیاسییەکانی نێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، مەچۆرە نیو درزو کەلێنەکانی دژە حیزبی، چونکە شوێنی یەکلاکردنەوەی گەمە سیاسییەکان، پەڕڵەمان و حکومەتە، من و تۆی هاوڵاتی، بەتەنها یەکجار بۆمان هەیە بچینە نێو گەمە سیاسییەکان، ئەویش ئەو کاتەیە کە دەبێت، پەنجەمان مەرەکەباویی بکەین و لەسەر سندوقەکانی دەنگدان، بەشێوەیەکی مەدەنیانەو دوور لەتوندوتیژی دەنگ بدەین. دوهەم:  تۆ وەک هاوڵاتییەک مافی خۆتە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکار بهێنیت، چونکە ئەوە بەشێکە سەروەری ژیانی تۆ، بەڵام ئەو مافە بەخۆت مەدە، کە بچیتە نێو ئەو پەیج و ئەکاونت و هەژمارانەی کە لە سۆسیال میدیا، پڕ دەبێت لەتەشهیرکردن و تەخوینکردنی کەسایەتی سیاسی و حیزب و ئایدۆلۆژیاو هەرکەسایەتییەکی دیکەی بوارێک کە ئەو کەسە بۆ ژیانی خۆی دیاریکردبێت، چونکە دواجار تۆی بەکارهێنەری ئەو بەشە لەتوندئاژۆیی، دەبیتەوە بەهەڵگری ئەو ڤایرۆسە. سێهەم: تۆی بەکارهێنەری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، دەتوانیت هاوکاری کپکردنەوەی ئەو شەپۆلە بیت لە توندئاژۆیی، چۆن؟!، کاتێک لەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیت، دەتوانیت ریپۆرتی ئەو پەیج و ئەکاونت و هەژمارە بکەیت، کە دەبن بە هۆکاری بەرهەمهێنانی توندئاژۆیی، بەوەش کۆمپانیای پەخشکەری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی وەک (تویتەرو فەیسبوک و ئینیستاو سناپ چات)، رەچاوی ئەو هەموو شکاتە دەکات، لەو ڕوانگەشەوە ئەو ئەکاونتە دادەخات کە بەرهەمێنەری ئەو توندوتیژیەیە. چوارهەم: ژیان لەدەرەوەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەنرخترە وەک لەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، لەو گوندە بچوککراوە وەرە دەرەوە، کەناوی سۆسیال میدیای لێنراوە، لەوێ کاتەکانت بەفیڕۆ مەدە، مرۆڤ کەکاتی بەفیڕۆدا، واتای ئەوە دەگەیەنێت، کە مرۆڤی ژیان بەڕێکەرە، نەک مرۆڤی بەرهەمهێنەری جوانییەکانی نێو ژیان.    لەوڕوانگەوە، هەریەکە لەئێمە، دەتوانیت ببیت بەو کەسەی کە لەنێو فەرهەنگی ئیرهابی فیکری جێی خۆی ناکاتەوە، تاکی ئەم هەرێمە، هەتا ئەو فەرهەنگە تێکنەشکێت و لەناوی نەبات، ناتوانێت لە شەڕی کۆنە قین رزگاری ببێت، رزگار نەبونیش لە شەڕی کۆنە قین، واتای ئەوەیە، کە بەدەیان ساڵی دیکە، نەوە لە دوای نەوە، لەنێو جەنگی کورد دەبێت دژ بەکورد.  

فارس نەورۆڵی   زۆر جار سیاسەت دەبێتە گەورە كردنی مرۆڤ ونەتەوە و شار زۆرجاریش دەبێتەهۆی تێكشكان ونابوت بونی   هەردو دەرەنجامەكە پەیوەستە بەتێگەشتنی كارەكتەرە سیاسیەكان لەفەلسەفەی سیاسی وئەركی سیاسەت وئەخلاق لە سیاسەت دا.  لەم چەند ڕۆژەی پێشوودا   هەرایەكی گەروە لە راگەیاندنەكان دروست بوو  لەسەر ئەوەی گوایە شاسوار عەبدولواحید و گروپێك لەنەوەی نوێ كامێرای شاراوەیان لە هۆتیل وكابینەكاندا داناوە واتە لەژوری خەوتن وپشودانی خە ڵكدا بەتایبەتی ئەندامانی حیزبەكەی خۆی لێرەدا قسە لەسەر ڕاستی وناڕاستی ئەم كارە ناكەم قسەم لە سەر ئەوەنیە ئایا سیناریۆیە یان حەقیقەت ئەویش لەسەر گەڕانەوە بۆ ئەوقسەی ئیمام عەلی كە دەڵێ (ئەگەر كەسێك دەستی شكا بو هاتو سكاڵای هەبو پەلە مەكەن لەبڕیاردان كێ دەڵێ ئەویتر دەست وسەریشی نە شكا وە)  كەواتە تا ئەوكاتەی دادگا بڕیار دەدا قسەكردن لە سەری دەبێتە لایەنگری كوێرانە بەڵام ئەم مەسەلەیە ئەگەر لەڕوی ئەخلاقی سیاسی یەوە سەیریكەین كارەساتەو    كەسایەتی وسومعەی شارێك دەخاتە ژێر پرسیارەوە  ئەم روداوە لێدانە لەمێژو ، لە سومعەی سلێمانی.   خۆ ئەگەر ئەم چیرۆكە لەسەر بنەمای گفتوگۆی ناو ڕۆمانی كەشتی فریشتەكان بێت كەیەكیك لە كارەكتەرەكانی ناوڕۆمانە كە دەڵێ (باشترین شت بۆ ئەوەی خەڵك ڕابردوت لەبیر بكەن ئەوەیە بەردەوام چیرۆكی تازە دروست بكەیت خەڵك وەك منداڵن كەشتێكی نوێ هەبو پێیەوە سەرقاڵ بن یارییەكۆنەكانیان لەبیر دەكەن)      بەڵام چیرۆكی كامێرای شاراوەی ناو كابینەو هۆتێل لێككەوتەی خراپی سیاسی وئابوری وكۆمەڵایەتی لێدەكەوێتەوە ، ئاخر شارێك مێژو ، سومعەی سیاسی لەنازناوی شاری هەڵمەت وقوربانی یەوە وەرگرتبێت  چۆن دەكرێت ئەم گەمە قێزەونەی سیاسی تێدابكرێت .    یاخود شارێك كرابیتە پایتەختی ڕۆشنبیری كوردستان  چۆن بەم شێوەیە چاودێری ئازادیەكانی تاك  بكرێت   لەكاتیكدا بەردەوام سیاسیەكان خەریكی بانگەشەی ئازادی ولیبراڵین ، كەچی كردار وانیشان دەدا كەسیاسیەكان نەزانن حكومەت لەدیدی لیبراڵەوە  وەك پۆلیسی هاتوچۆ وایە بۆئەوەی مرۆڤەكان بەریەك نەكەون، نەك بەم فۆرمە شیواوە ممارەسەی حوكمرانی یاخود ئۆپۆزسیۆن بون بكرێت.  ئەی نازانن ئەم چیرۆكی دانانی كامێرای شاراوە چەندە كاریگەری خراپی هەیە لەسەر بواری ئابوری ئەویش لەولایەنەوە ئەم هەرایە لەمیدیاكان و تۆڕە كۆمەلایەتییەكان هێندە گەورە نیشان درا كە هەموجیهان لێی بە ئاگابێت، كەواتە ئیتر گەشتیارێك لە ئێران وتوركیاو عێراق و شوێنەكانی دیكەوە بیانەوێ بێن بۆسلێمانی وئەم چیرۆكەیان بیستبێت چۆن دەوێرن بێنە كابینەو هۆتێلەكان كە دڵەڕاوكێی دانانی كامێرای شاراوە دەرونیانی ئالۆز كردبێت، ئەی هاوڵاتییەكی كوردستانی چۆن بوێرێت یان زاتی ئەوەبكات بچێتە كابینەو هۆتیلەكان بۆ پشودان  چونكە بەردەوام ئەم چیرۆكە لە مێشكیا دێت و دەڕوات   لێرەدا دەمەوی ئەوە بڵێم  ئەگەر داواكاری گشتی هەبێت بۆ پاراستنی سومعەی سلێمانی و گێڕانەوەی جوانی بۆی  ، ئەویش ئەوەیە ئەگەر ئە چیرۆكە سیناریۆی حیزبێك بێت دەبێ خەڵك بزانێت خۆ ئەگەر كاری شاسوارو گروپەكەی بێت هەردەبیت خەڵك بیزانێت  دواجار لە ئەنجامی بڕیاری بێلایەنانەی دادگاوە دەبێت خەڵكی سلێمانی هەڵوێستی هەبێت وشار لەنێوان بەرداشی حزبەكان رزگاركات بگەڕێت بۆ هیزێك كە هێزو ڕۆڵە مێژوییەكەی سلێمانی بگەرێنێتەوە بۆ سلێمانی ئەمەش لەكاتی دەنگداندا دەتوانی بڵێت ئیتر بەسە هاڕینی سلێمانی لەنێو بەرداشی بەرژەوەندی حیزبی دا.  

د. دیاری ئەحمەد مەجید باس و خواستی سیستەمی دیموكراسی و گونجاندنی لەگەڵ كولتورە هەمەڕەنگەكاندا و چۆنیەتی دروستكردن و ئاڕاستەكردن و گەشەسەندنی كولتوری سیاسی، كە كاریگەری گەورەی هەیە لەسەر سەرخستنی دیموكراسیەت، زۆر لەمێژە شك و دوودڵی گەورە و پرسیاری جدی لای زۆرێك لە لێكۆڵەرەوان دروستكردوە، سەبارەت بە سەركەوتنی دیموكراسی و سەقامگیربوون و كارپێكردنی وەك باشترین سیستێمی سیاسی، كە تا ئێستا مرۆڤایەتی ناسیبێتی. لە ئەوروپادا هەر لە سەردەمی ڕێنیسانسەوە ئەو باوەڕە لای زۆرینە دروستبووبوو، كە ئیتر ئاستی تێگەیشتنی مرۆڤ و بیری ئازادی و بەهاكانی تری مرۆڤایەتی، لە برەوبووندان و وردە وردە گەشە دەكەن و زیاتر بەرەو پێشەوە هەنگاو دەنێن، كە ئیتر كۆمەڵگا بەرەو بنیاتنانی سیستەمی سیاسی دادپەروەر دەبەن، لێ ئەو ڕووداوانەی كە جەنگی جیهانی یەكەمی هێنایە ئاراوە بە هەموو كارەسات و لێكەوتەكانیەوە و ئەوەی ڕێگەی خۆشكرد بۆ دەركەوتنی بیری ڕاستڕەوی فاشیزم و نازیزم و چەپی توندڕەو لە نێوان هەردوو جەنگی یەكەم و دوەمی جیهانی و دەسەڵات وەرگرتنی ئەو هێزانە لە ڕێی ”شۆڕش” یان سندوقی دەنگدانەوە، ئەو باوەڕەی لەقكرد و گەلێك دوودڵی و پرسیاری جدی درووستكرد، كە ئایا ئەو بیر و هزرەی سیستەمی دیموكراسی و پەڕلەمانتاریزم و فرەپارتی دەتوانێت بەتەواوی جێگیربێت؟ ڕەگوڕیشەی قوڵ دابكوتێت؟ بەهاكانی ببنە ئاكار و بەشێك لە ڕەوشتی مرۆڤەكان؟ تا ئیستاش ئەو شك و دوودڵیە لای زۆر لە بەدواداچووان ئامادەیە، كە ئایا تەنانەت لە كیشوەری ئەوروپاشدا دەتوانرێت فۆرمێكی جێگیری دیموكراسی بچەسپێنرێت، كە هەماهەنگ بێت لەگەڵ تایبەتمەندیە كولتوری و پێكهاتە كۆمەڵایەتیەكان و دامەزراوەكانیدا؟ تەنانەت ئەوەش ڕوون نیە كە ئایا دەتوانرێت فۆڕمێكی دیمۆكراسی ئەوروپی بەرهەم بهێنرێت؟ دیارە ئەو ڕووداو و پاشهاتانەی دوای جەنگی جیهانی دووەمیش پەیدابوون ناتوانن بەتەواوی وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەوە بدەنەوە و هەڵسەنگاندنێكی چڕوپڕ و تەواو و وێنەیەكی دواڕۆژی دیموكراسیمان بدەنێ، تەنانەت بۆ ئەوروپاش، چ جای كیشوەرەكانی ئاسیاو ئەفریقا كە هێشتا لەناو گێژاوی ئاڕاستە فیكری و ئایدیۆلۆژیەكاندا خول دەخۆن. و نەتەوەكانیان لە هەژانێكی گەورەدان، لە پێناوی ئەوەی لە جیهانێكی مۆدێرنی جێگیر و بنیاتنراو لەسەر بنەماكانی بەها دیموكراسیەكان بژین. لێ نابێت ئەوەمان لەیادبچێت، كە پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاو هەوڵی نەپساوەی مرۆڤ بۆ دەستبەسەراگرتنی سروشت و تەیكردن و پەیپێبردنی بەردەوامی لەو بوارەدا، ڕێگەیەكی فراوانی دابین و خۆشكردوە بۆ دروستكردنی گۆڕانكاریە كولتوریەكان، بەتایبەتی پێشكەوتنە بەرچاو و كاریگەرەكانی بواری پەیوەندیەكان، وەك نمونە ئینتەرنێت، كە لە دوا دەیەی سەدەی ڕابردووەوە تا ئێستا گرنگیەكی نوێ و گەورەی بۆ ئەو گۆڕانكاریە كولتوریانە دەستەبەر كردوە، كە تەنانەت خۆی وەك سەردەمێكی دیاری مێژووی جیهان و مرۆڤایەتیش بسەپێنێت. مەخابن، بۆ ئەم كولتورە جیهانیەی كە لە برەوبووندایە، هەر لە سەرەتاوە كێشەیەك هاتۆتە سەر ڕێگەی، ئەویش دیاریكردنی ناسنامەی سیاسیەتی. واتە ئەم پێشكەوتنە تەكنۆلۆژی و ژیریاریە ڕێكخراوە كە سەرجەم ناوچەكانی جیهانی گرتۆتەوە (بێگومان بەشێوەی جیاجیا)، پێویستە ئاڕاستەیەكی سیاسی گونجاو بەڕێوەیببات، بۆئەوەی ڕێبگرێت لە بەلادابردن و خراپ بەكارنەهێنانی و لەهەمان كاتیشدا تەوزیفكردنی لە پێناوی خزمەتی مرۆڤایەتیدا. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كام سیستێمە؟ سیستەمی دیموكراسی یان سیستەمێكی دیكەی سیاسی كامیان دەتوانن بەو كار و ئەركە مەزنە هەستن؟ یەكێك لە سیما دیارەكانی ئەم كولتورە جیهانیەی بە بۆنەی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاوە پەیدابوە، بڵاوكردنەوەی زانیاری و گەیشتنێتی بە هەموو تاكێك، كە دیاردەی بەشداریكردنی هەمووانی لەو ژیان و گۆڕانكاریە كولتوریەدا دەستەبەركردوە، لەوەش گرنگتر بەشداری كردنە لە ژیان و چالاكی و دروستكردنی بڕیاڕ و ڕای سیاسیدا، كە ئەگەر ئەوە بە شۆڕشێكی كولتوری ناوزەدبكرێت، ئەوا بێشك شۆڕشێكی سیاسی مەزنیش بەرپا دەكات، كە سیما دیارەكەی ”تەقینەوەی بەشداری سیاسیە”، كە ئەوە ئەوە دەگەێنێت، كەسی ئاسایی بە بۆنەی بیروڕاكانی و هەڵسوكەوتیەوە ئاكارێكی سیاسی، یان باشتر ناوی بنێین كولتورێكی سیاسی تایبەت بۆخۆی هەڵدەبژێرێت بۆ مامڵەكردن و بەشداریكردن لە كایەی سیاسیدا و بەرگری لە بەرژەوەندیەكانی و بۆ بوون لەهەمان كاتدا بە كارەكتەرێكی گرنگی كۆمەڵگا. پێدەچێت بابەتی ناوەندی و گرنگی سیاسەت لە چەند دەیەی داهاتودا مەسەلەی ”كولتوری جیهانی” بێت، بەتایبەتی ناوەڕۆكی كولتورە سیاسیەكەی; گرنگی بڵاوبوونەوەی كاریگەریەكانی كولتور، باسی پێكدادانی كولتورەكان، كولتوری ڕۆژئاوایی بەهۆی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاو داهێنانی نوێوە بە ڕێچكەیەكی زۆر خێرا بڵاودەبێتەوە و كاریگەری پەیدا دەكات (فەیسبوك، تویتەر، گوگل و یوتوب ...)، و لەهەمووش گرنگتر توانای بیناكردنی دامەزراوەی گونجاو و پتەوی ئیداری و بیروكراتی ژیرانەی هەیە، هەروەك لوتسیان پای دەڵێت : ” كۆمەڵگا پێشكەوتوەكان لەم سەردەمەدا، لەسەر بنەمای دامەزراوەی تەكنۆلۆژی ڕێكدەخرێن”. (Lucian W. Pye: politics, Personality and Nation Bulding, 3 skk) بەڵام ئەوە كێشەیەكی گەورە دروستدەكات لە كۆمەڵگا تازە پێگەیشتوەكاندا، كە ناتوانن تەكنۆلۆژیای پێشكەوتوو و دامەزراوەی ئیداری و بیروكراتی كاریگەر دامەزرێنن، هەرچەندە بەردوام لە هەوڵی ئەوەدان كە ئەوانە بەدیبهێنن، كە لەگەڵ تایبەتمەندێتیەكانیاندا بگونجێت و ڕێ لە خراپ بەكارهێنانی ئەو تەكنۆلۆژیایە بگرن یان هیچ نەبێت لە ئاسەوارە نیگەتیڤەكانی كەم بكەنەوە. وەك ئاماژەم پێدا سیمای دیاری كولتوری سیاسی سەردەم، بەشداریكردنی ئەكتیڤی زۆرینەی كۆمەڵانی خەڵكە لە ژیان و كایەی سیاسیدا، بەڵام ووردەكاری ئەو بەشداریكردنە بەشێوەیەكی گشتی و بەتایبەتی لە كۆمەڵە دواكەوتوەكاندا ڕوون و ئاقار دیار نیە لەبەر زۆر هۆكار، كە جگە لە دواكەوتنی تەكنۆلۆژیاو دامەزراوەكانی هۆكاری خۆیی زۆر كاریگەر و چارەنووس دیاریكەر هەن، بۆ نمونە لە كۆمەڵی كوردیدا، كێشەی وەفاداری كوێرانەی خەڵكی بۆ كەسایەتی و بۆ هێزە سیاسیەكان، كە بە ”كولتوری حیزبی” ناوزەد دەكرێت. دامەزراوە كۆمەڵایەتیە پاشكەوتوەكان (خێڵ، عەشیرەت...)، كە ئێستا لەم سەردەمی گۆڕانكاریە گەورانەدا، هەوڵ دەدرێت زیندووبكرێنەوە، بەمەبەستی بەرژەوەندی حیزبی و شەخسی زۆر تەسك، بێگوێدانە دواڕۆژی نەتەوەیەك و كۆمەڵگاكەی. كۆمەڵگا پێشكەوتوەكان، سیستەمە دیموكراسیە ڕاستەقینەكان، حكومەتە ڕێزگرتوەكان لە بەها یاساییەكان، لەهەوڵی بیناكردنی ”كولتوری هاووڵاتیبوون” دان، بۆ دروستكردنی ئینتیماو پابەندێتیەك تەنها بۆ ووڵات و بۆ بەهاكانی هاووڵاتیبوون، كە لە سەروو ئینتیماكانی تری خێزانی و بنەماڵەیی و خێڵەكی و حیزبی و ئایینی و تایفی بێت، بەڵكو تەنها لەسەر بنەمای مەبدەئی ئەرك و مافی یەكسان بۆ هەموان بێت، بێ ڕەچاوكردنی نەژاد و زمان و ڕەنگی پێستی جیاواز. بۆ دروستكردنی كولتورێكی جیهانی (globalculture)، كە ڕێزی ”كولتورە هەمەڕەنگەكان(multicultural) و كولتورە تایبەتمەندەكان (subculture) بگرێت، هەرچەندە بەداخەوە كە لەم ساڵانەی دواییدا كێشەی كۆچ و كۆچبەران و بەستنەوەی بە توندڕەوی ئایینی و تیرۆریزمەوە یارمەتیەكی زۆری هێزە پۆپۆلیستە دەسەڵات بەدەستەكانی ئەوروپایدا، كە زاراوەی ”كولتورە هەمەڕەنگەكان” بكەنە دێوزمە و جێگەی ترسی هاووڵاتیانان لەو هێزە میانڕەوانەی داوای ژیانی هاوبەشی سەرجەم ”ڕەنگەكان” دەكەن. لێ بەداخەوە لای ئێمە تازەبەتازە دەگەڕێنەوە بۆ زیندووكردنەوەی ئینتیما بەسەرچوەكان و كولتورە تایبەتمەندیە تەسكە دابڕاوەكان، كە لەبری كولتوری هاووڵاتیبون و ئەكتیڤی سیاسی بەشدار فراوان، كولتوری خێڵی تەسكی لەچوارچێوەدراو بەرهەم دێنێت.  

عەلی ئۆرەماری  پشتی دوهی مەولود چاویش ئۆغلو ،وەزیرێ دەرڤەیێ تورکیا سەرەدانا عیراقێ کری و چاف بهەر ئێک سەروک وەزیران و وەزیرێ دەرڤەیێ عیراقێ کەفتی و دکۆنگرەیێ رۆژنامەڤانیێ هەردوک وەزیرێن تورکیا و عیراقێ دا تەکەزی لسەر چەند خالان وەک دیتنێن هەفبەش کرین ، ژوانا خۆرتکرنا پەیوەندیێن هەردولا و گرنگی دان ب زێدەکرنا ئالوگورێن بازرگانی ( ڤەکرنا دەرگەهەکێ دیێ بازرگانی دناڤبەرا بەغدا و ئەنقەرەدا ژدەرڤەی سنورێ ئیداریێ هەرێمێ )و هەڤدەنگی لسەر شەرێ تیرورێ و تێدا عیراقێ تەکەزیا وێ چەندێ کر کۆ لێک تێگەهاشتن هەیە دناڤبەرا مەو تورکیا و رێ نادەین کەف ل تورکیا بێنەکرن ژلایێ ئاخا عیراقێ ڤە ، وەک ئاماژەیەک بۆ گەریلایێن پارتا کارکەرێن کوردستانێ و تورکیا ژی وەسا لێک ددەت کۆ قەندیل بۆوانا ژ ئاڤ ڤەخارنێ بسانەهی ترە و دهەمان دەمدا ژی ڤەکێشانا هێزێن لەشکەری یێن ل ناف عیراقێ و هەرێمێ گرێ ددەت بهاریکاریا عیراقێ و هەرێمێ بنەهێلانا هێزێن پەکەکێ ، تا ڤێرە بۆ پەیوەندیێن دوو دەوڵەتا وەک عورفەکێ کارپێکەر و دیبلوماسی رەواتیەکا تێدا هەی ، کە ژرویێ فەرمیاتیانڤە دناڤبەرا دوو دەوڵەتان ئەف بابەتە بڤی رەنگی تێنە بەحسکرن ، لێ ئەوا گەلەک ژ چاڤدێران بەری نهۆ ئاماژەی پ کرین نێزیک بوونا مەترسیەکێ ئاشکەراکرین دهەولێن نهۆیێن تورکیا ل عیراقێ و هەرێمێ دا ، دوێ سەرەدانا دوهی بشەڤ یا وەزیرێ دەرڤەیێ تورکیا بۆ هەولێرێ و ئەو کۆمبوونێن هاتینە کرن دویرن ژ هەمی رێکارێن ئەتەکێت و دیبلوماسیەتێ لگەل رایەدارێن ئێک حکومەتێ بوویە ئەف جورە دیدارە یێن هاتینە کرن و بڤی رەنگی ئاماژەیێن خرابن و تمامکەرێن سەرەدانا دوهی نە بو بەغدا کە وەک پیلان کار ژبۆ هاتیە دان . 1- ئێکەم ویستگەها کۆمبوونا چاویش ئۆغلو بەری لگەل دەستهەلاتدارێن هەرێمێ کۆمبوونان گرێ بدەت ، کۆمبوون بو لگەل بەرەی تورکمانی و گوهداریا راپورتێن وان کر و ل گورەی وان شروڤەیێن وان داین لسەر هەرێمێ ، وەک چاف روونیەک شنی دەست ب کومبوونێن دیتر بکەت و ئەڤە بخۆ نیشانەیەکە کۆ تورکیا ب پلان هاتیە و ژهەمی رویەکیڤە ژی پلانا تورکیا راکێشانا هەرێمێ یە بۆ هندەک ئالوزیێن نەچاڤەرێکری .  2- کۆمبوونا دوێ یا چاویش ئۆغلو لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ هاتە کرن ، ئەگەر مەبەست ژێ بەرێز مەسرور بارزانی کەسێ ڕاسپاردیێ پارتی یە بۆ وەرگرتنا سەروکاتیا حکۆمەتا هەرێمێ و ڤیایە ل نێزیک پشتەڤانیا خۆ بو بەرێزی دیاربکەت ژخۆ دەبیت ئێکەم جار لگەل سەروکێ حکۆمەتێ رێزدار نێجیرڤان کومبوون کربا و دپەروازێن کۆمبوونا سەروکێ حکۆمەتێ دشیا لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ ژی کوم ببیت و پشتەڤانیا تورکیا بگەهینتێ کە تا نهۆ ئێکە ژ پێکهاتەیێن فێ کابینێ ، ژخۆ ئەگەر ژدەرڤەی وێ چەندێ کۆ کەسێ تەکلیفکریە بۆ کابینا نەهێ یاحکۆمەتێ و تنێ وەک بەرپرسێ بادەکا ئەولەهیێ لگەل کومبوویە ، ئەڤە ئاماژەیەکا خرابە کۆ لنک تورکیا بابەتێ ژهەمیان گرنگرتر راکێشانا هەرێمێ یە بۆ شەری لگەل قەندیل و بڤی ئاماژەیێن خرابن کو هەرێم تێکەلی شەروناکوکیێن تورکیا ببیت لگەل هێزێن پەکەکێ . 3- کۆمبوونا سیێ یا چاویش ئۆغلو شنی هات و لگەل سەروکێ حکۆمەتا هەرێمێ رێزدار نچیرڤان بارزانی کۆمبوون گرێدا کە هەر پاش ئێخستنا کۆمبوونێ لگەل کەسێ ئێکێ یێ هەرێمێ خۆ دویر ئێخستنە ب هەمی کارێن دیبلوماسی و عورفێن کارپێکرنێ ونەگرنگی دانە بفەرمیاتێن حکۆمەتا هەرێمێ ، کە تنێ تەکەزی هاتەکرن لسەر وان چڤینێن لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ هاتیە کرن 4- ژخۆ خالا جهێ سەرنچ راکێشانێ کۆمبوونا چارێ بوویە ، کە دئێک هەرێمدا و دئێک حکۆمەت دا چاویش ئۆغلو پشتی لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ و پشتی لگەل سەروکێ حکۆمەتێ کومبوون ئەنجامدای هات و کومبوونەکا دیتر لگەل جێگرێ سەروکێ حکۆمەتا هەرێمێ رێزدار قوباد تالەبانی و تیمێ ئێکەتیێ ل ناف حکومەتا هەرێمێدا کۆمبوون ئەنجام دا ، کە ئەڤە بخۆ ژ کۆفرایە د ئێک حکۆمەت دا وەزیرێ دەوڵەتەکێ جودا لگەل سەروکێ حکومەتێ و جێگرێ سەروکێ حکۆمەتێ کوم ببیت ، ئەڤە بخۆ دو خالا دئازرینیت یان ئەو کومبوونا لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ و پاشان لگەل سەروکێ حکۆمەتێ هەلگرێ رەهند و بادەکەکا ئەمنی بوویە و گرێدای براکێشانا هەرێمێ ڤەهەیە بۆ شەرەکێ نەچاڤەرێکری و ژێ هاتیە خاستن چاویش ئۆغلو بخۆ لگەل پشکا ئێکەتیێ دحکۆمەتا هەرێمێدا کومبوونێ بکەت ، یان هەر ئەڤە بخۆ ژی پیلانەکا چاویش ئۆغلویە کۆ تورکیا بفەرمی تشتەکێ بناڤێ حکۆمەتا هەرێمێ نزانیت و ئەڤا هەی دەستهەلاتەکە و دهەر دان و ستاندنەکێ دا دەبیت لگەل پارتی جودا و لگەل ئێکەتیێ جودا بتایبەت وەختێ بابەت تێتە گرێدان بشەری لگەل گەریلایێن پەکەکێ و 1992 وەک نمۆنە .