.gif)
د. هەردی مێد به رای من بوونی رۆژێك بۆ دروستكردنی زاكیره‌ی ئه‌نفال و هێشتنه‌وه‌ی به ته‌نها گرنگ نییه. به‌ڵكو گرنگی ئه‌م رۆژه له چۆنێتی یادكردنه‌وه و به‌ڕێكردنێتی. گه‌لۆ چۆن ئه‌م رۆژه ده‌بێت به‌ڕێبخرێت؟ چی بكرێت و چی بوترێت؟ به پێی تێبینیه‌كانم و خۆێندنه‌وه‌ی زۆرێك له گوتاره سیاسی و چڤاكی و ئه‌و بابه‌ت و نوسینانه‌ی له هه‌ر ساڵێكدا بۆ یادی ئه‌نفال ده‌نوسرێن و ده‌هۆنرێنه‌وه، یه‌كێك له‌و شته زه‌قانه‌ی هه‌ستی پێده‌كه‌م، بوون و خستنه سه‌ر شانۆی <زه‌بروزه‌نگه> له به‌رگی تۆڵه‌سه‌نده‌وه، تۆڕه‌یی، هه‌ڵبڕین، هه‌ڵواسین، كوشتن، تد. به كورتی، زۆرێك له‌م رۆژه‌دا جاڕی ئه‌وه ده‌ده‌ن ده‌بێت ئه‌و موسته‌شارانه‌ی ده‌ستیان له ئه‌نفالدا هه‌بوو دادگای بكرێن تا هه‌ڵواسینیان. ده‌زانم و له‌م تۆڕییه تێده‌گه‌م. ده‌زانم و هۆشیارم دادگایكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال یه‌كێكه له میكانیزم و توخمه بنه‌ڕه‌تی و گرنگه‌كانی دروستكردنی زاكیره‌ی ئه‌نفال. ده‌زانم دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال له خودی خۆێیدا واته به‌خشینی چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی به ئه‌نفال، و دروستكردنی داپێدانان بۆی. وه‌لێ، گه‌لۆ به كوشتن و بڕین و هه‌ڵواسینی ئه‌م مسته‌شار و ئه‌و مسته‌شار چی له دۆخی ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌گۆڕێت؟ له راستیدا، هه‌ڵه‌یه‌كی سامناكه گه‌ر یادی ئه‌نفال ببێته بۆنه‌یه‌ك بۆ تیژكردن و تیغكردنی ده‌می زه‌بروزه‌نگ، جۆشدانی گیانی نالێبورده‌یی، تۆوكردنی رق و كینه، دروستكردن و كاراكردنی گیانی تۆڵه. یادی ئه‌نفال نابێت ببێت به فیستیڤاڵی نمایشكردنی زه‌بروزه‌نگ و جاڕدانی مه‌رگ و په‌ت و سێداره. ئه‌نفال به‌رهه‌می زه‌بروزه‌نگه، بۆیه ده‌بوو و ده‌بێت ئه‌نفال بكه‌ین به بۆنه و ریتواڵێك بۆ قاودانی زه‌بروزه‌نگ و روحی تۆڵه‌سه‌نده‌وه. ئه‌و په‌ڕی ساویلكه‌ییه گه‌ر پێمان وابێت به هه‌ڵواسینی ئه‌م تاوانبار و ئه‌و توانبار، دڕ به خیانه‌ت ده‌ده‌ین و ڕێگه له مه‌یل و كه‌ڵكه‌ڵه‌ی تاوان ده‌گرین. كێ بڕوا به‌مه ده‌كات؟ كێ بڕوا ده‌كات به سه‌رپه‌ڕاندنی تاوانبار ئیتر تۆوی تاوان بنه‌بڕ ده‌كرێت؟ یادی ئه‌نفال نابێت ببێته مایه‌ی مه‌ترسی بۆ ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و مه‌ترسی بۆ ته‌ناهی چڤات. راستگۆیی له یادی ئه‌نفالدا بریتیه له دروستكردنی ئاگاییه‌كی به‌رده‌وام و نه‌مر بۆ هێشتنه‌وه‌ی ئه‌م زاكیره‌یه له هه‌ر رۆژ و هه‌فته‌یه‌كی ساڵدا له ڕێگه‌ی كار و چالاكی یاسایی، هونه‌ری، په‌روه‌رده‌یی، لێكۆڵینه‌وه، تد بۆ بونیادنانی یاده‌وه‌ری ئه‌نفال. راستگۆیی بریتیه له بیركردنه‌وه له بونیادنانه‌وه‌ی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان، بوژاندنه‌وه‌ی گوند و ئاواییه‌كانیان. یادی ئه‌نفال له‌وه‌دا گرنگه گه‌ر ببێت به سه‌رمایه‌یه‌كی ره‌مزی بۆ كه‌سوكاری ئه‌نفال و كورد به گشتی. له‌وه‌دا گرنگه ئه‌نفال ببێت به كه‌رنه‌ڤاڵی ئاشتی، ته‌بایی و قایمكردنی رایه‌ڵه كۆمه‌ڵایه‌تی و چڤاكیه‌كان. ئه‌نفال ده‌بێت ببێت به‌مێژوو و كۆستی نه‌ته‌وه‌یه‌ك. ده‌بێت بكرێت به یادێك بۆ بوژانه‌وه و سه‌رهه‌ڵدانه‌وه. یادێك بۆ خۆپاكردنه‌وه له زه‌بروزه‌نگ و تۆڵه.
.gif)
هێڤیدار ئەحمەد تا ئێستا بزووتنەوەی گۆڕان رازی نەبووە جێگری دووەم بۆ یەکیتی دابنرێ. سەرۆک بارزانی گوتوویەتی ئەم بابەتە دەبێ بە هەماهەنگی بێ لەگەڵ گۆڕان. پارتی پێیوابوو گۆڕان رازی دەبێت، چونکە یەکێتی چەندین جار بە پارتی گوتووە لە حەقی گۆڕان زیاترتان پێداوە و پارتیش گوتوویەتی ئەوەی لەگەڵ گۆڕان کراوە با زۆریش بێ، یەک هەنگاو بۆ دواوە ناگەڕێینەوە. پێشنیازەکان چین بۆ جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستان؟ یەکەم: سەرۆک تەنیا یەک جێگری هەبێ و بۆ گۆڕان بێ. دووەم: وەزیری پێشمەرگە بۆ گۆڕان بێ و جێگری سەرۆکی هەرێم بۆ یەکێتی بێ (گۆڕان داوای کردووە و یەکێتی رەتیکردووەتەوە). سێیەم: جێگری سەرۆکی هەرێم و وەزیری پێشمەرگە بۆ گۆڕان بێ و وەزیری دارایی بدرێ بە یەکێتی (یەکێتی ئەمەی پێشنیاز کردووە، بەڵام گۆڕان رەتیدەکاتەوە). چوارەم: سەرۆکی هەرێم دوو جێگری هەبێ و هیچ ناوێکی لێ نەنرێ کە ئەم جێگرە بۆ کاروباری سەربازییە و ئەوی دیکە بۆ کاروباری .... بەڵکو سەرۆکی هەرێم بەشێک لە دەسەڵاتەکانی خۆی بە ئەوان بدات و تەواو (هێشتا لەسەر ئەمە رێککەوتن نەکراوە). پێنجەم: پارتی داوای یەکێتی بۆ دیاریکردنی جێگری یەکەم و دووەم بۆ سەرۆکی هەرێم رەتکردووەتەوە، جێگر هەر جێگرە، پاشگری یەکەم و دووەمی پێوە نابێ. پارتی 100% پابەندی رێککەوتنیەتی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان. وەک سەرۆک بارزانی گوتوویەتی یەک هەنگاویش ناگەڕێتەوە بۆ دواوە، بەهەمان شێوە پارتی 100% بەو رێککەوتنەی لەگەڵ یەکێتیش کردوویەتی پابەند دەبێت. راستە بە کاندیدکردنی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەرکەوتنەکەی 200%، بەڵام ئەوە قەت راست نییە کە دەڵێن پڕۆژەیاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەیە پارتی دەیەوێ ئەو پۆستە وەربگرێتەوە، نەخێر راست نییە، بەگوێرەی پڕۆژە یاساکە کە خوێندنەوەی دووەمیشی بۆ کراوە، لە ماددەی چوارەم بڕگەی دووەم دەڵێت: "هەرکەسێ خیانەتی نەکردبێ و ... مەرجی دیکەش هەیە، دەتوانێ خۆی کاندید بکات" ئینجا هەر کەسێ جورئەتی هەیە بەرامبەر بەڕێز نێچیرڤان بارزانی خۆی بۆ ئەو پۆستە کاندید بکات دەرگا واڵایە. بەڵام کێشەکە ئەوە نییە کێی دیکە خۆی کاندید دەکات بۆ ئەو پۆستە، بەڵکو کێشەکە جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستانە! یەکێتی و گۆڕان لەسەر مەسەلەی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان 180 پلە گۆڕاون. لە 23ی حوزەیرانی 2015 کاتێ گۆڕان و یەکێتی ویستیان کودەتا لەسەر پارتی بکەن لە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، گۆڕان لە پڕۆژەکەیدا کە لە 10/6/2015 ئیمزای بۆ کۆکردووەتەوە، داوای کردووە سەرۆکی هەرێمی کوردستان دوو جێگری هەبێ و لەنێو پەرلەماندا سەرۆک هەڵبژێردرێ. تەنانەت ئەوەندە پێداگیرییان کردووە لەسەر مەسەلەی دوو جێگرەکە، لە ماددەی هەشتەمی پڕۆژەکەی گۆڕاندا لە بڕگەی یەکەم و دووەم دەڵێت، سەرۆکی هەرێم دوای 30 رۆژ لە هەڵبژاردنی ئەگەر جێگری بۆخۆی هەڵنەبژارد ئەوا بەپێی بڕگەی دووەمی هەمان ماددە، پەرلەمان دوو جێگری بۆ هەڵدەبژێرێ. بەڵام بۆ ئەم کابینەیە تێڕوانینی گۆڕان 180 پلە گۆڕاوە و لە رێککەوتنی 18/2/2019 کە لەگەڵ پارتی ئیمزای کردووە، پێش یەکێتی کەوت و پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستانی وەک دەستکەوتێکی دانوستاندنەکان ناوبرد. بە گوێرەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان کە بە یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2005 ناسراوە، سەرۆکی هەرێمی کوردستان جێگرێکی دەبێ. هەرچی یەکێتییە لە پڕۆژە یاساکەیاندا کە لە 21/6/2015 ئیمزایان بۆ کۆکردووەتەوە و پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمانیان کردووە، لە ماددەی نۆیەمدا دەڵێ، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دوای 30 رۆژ لە سوێندخواردنی وەکو سەرۆکی هەرێم، جێگرێک بۆخۆی دەستنیشان بکات. کەچی ئێستا دەڵێ ئیلا و بیلا دەبێ سەرۆک دوو جێگری هەبێ و پارتی بەمە رازی بووە بۆ ئەوەی یەکێتی لە پرۆسەی سیاسی و پێکهێنانی حکومەت دوورنەکەوێتەوە. کاندیدەکانی پارتی بۆ پۆستە وەزارییەکان 90% تەواوبوونە و یەکلابوونەتەوە و تەنیا یەک وەزیری کابینەی هەشتەم بۆ کابینەی نۆیەم دەمێنێتەوە، پارتی لەسەر ئاستی باڵای نێو حکومەتیش گۆڕانکاری گەورە دەکات و هەردوو پارێزگاری هەولێر و دهۆکیش پۆستیان دەبێ لە کابینەی نۆیەمدا. هەرچی بزووتنەوەی گۆڕانە تاوەکو ئێستا تەنیا دوو کاندیدیان یەکلایی بوونەتەوە، ئەویش کاندیدیان بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم بەڕێز مستەفا سەید قادرە و وەزیری دارایی ئاواتی شێخ جەناب، باقی وەزارەتەکانی دیکە مشتومڕی توندیان لەسەرە. پێداگریی یەکێتی لەسەر وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم ئەمەیە: باڵەکانی نێو یەکێتی بەم شێوەیە پۆستیان وەرگرتووە: باڵی کۆسرەت ڕەسوڵ، کوڕەکەی لە ئەنجوومەنی ئاسایش پۆست وەردەگرێ. باڵی مام جەلال: قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەت دەبێت. باڵی مەکتەبی سیاسی حاکم قادر، یان عیماد ئەحمەد پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم وەردەگرن. باڵی بەرهەم ساڵح پۆستیان پێ نادرێ. باڵی کەرکووکییەکان لە پارێزگای کەرکووک پۆست وەردەگرن. ئەوەی پێشبینی دەکرێ لە نێو یەکێتیدا ئەوانەی چەندین کابینەیە لە عێراق و هەرێمی کوردستان و لەسەر ئاستی مەکتەبی سیاسی یەکێتی پۆستیان هەبووە، هەر ئەوان پۆستی کابینەی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەردەگرن. هیوادارم لەسەر ناوی کاندیدەکان دیسان کێشە دروست نەبێ و نەبێتە هۆی دواکەوتی راگەیاندنی کابینەی وزاری. کابینەی نۆیەم لە 23 کەس پێکدێت: سەرۆکی حکومەت جێگری سەرۆکی حکومەت 19 وەزارەتی فیعلی 3 وەزارەت بۆ کاروباری هەرێم یەکێتی: 7 دەنگی هەیە لە ئەنجوومەنی وەزیران جێگری سەرۆکی حکومەت و 5 وەزارەتی فیعلی و یەکێک بۆ کاروباری هەرێم گۆڕان: 4 وەزارەتی فیعلی هەیە واتە یەکێتی و گۆڕان بەس لە ئەنجوومەنی وەزیران 11 پۆستیان هەیە ئێستا 12 پۆستی ئەنجوومەنی وەزیران ماون، ئەمە ئەگەر کۆمەڵی ئیسلامی بەشدار نەبێ لە پێکهێنانی حکومەتی نوێ. پارتی تەنیا 10 پۆستی بەردەکەوێ، دوو وەزیرەکەی دیکە یەکێکیان بۆ مەسیحییەکانە و وەزیرێکیش بۆ سۆسیالیستە، خۆ یەکێتی و گۆڕان قەت ئامادەنین لە پشکی خۆیان رۆژێک لە رۆژان پۆستێک بە برا مەسیحی و تورکمانەکان بدەن، ئینجا هەموو رۆژێ لە ئاستی باڵا و خوارەوەی یەکێتی و حیزبەکانی دیکە دەبیستین کە دەڵێن بۆ هەموو جارێ مەسیحی و تورکمانەکان نزیکن لە پارتی! پشکی پارتیش، گوتمان ئەگەر کۆمەڵی ئیسلامی بەشدار نەبێ کە تاوەکو ئیستا یەکلایی نەبووەتەوە، بە سەرۆکی حکومەتەوە دەکاتە 10 پۆست. شەش مانگ و نیو بەسەر پڕۆسەی هەڵبژاردنەکاندا تێپەڕیوە، هێشتا حکومەت پێکنەهاتووە و چاوەڕوان دەکرێ مانگێکی دیکەش تێپەڕێ. لایەنگر و دەنگدەر و کادیری پارتی هەمیشە بە تووڕەییەوە دەپرسن بۆ پارتی ئەوەندە نەرمی دەنوێنێ بۆ پێکهێنانی حکومەت؟ پارتی 45 کورسی هەیە و لەگەڵ دۆستەکانی دەتوانن حکومەت بەبێ یەکێتی پێکبهێنن، بۆ نایکەن؟ حەقی خۆیانە ئەم پسیارە بکەن بەڵام... پارتی بۆ ئەم قۆناغە دەڵێ تەنیا دوو رێگا لە پێش ئێمەیە و ناچارین تەنیا رێگای یەکەم هەڵبژێرین. رێگاکەش ئەوەیە کە یان دەبێ بەشێکی زۆری خواستی یەکێتی و گۆڕان قبووڵ بکەی بۆ بەشداریکردنیان لە حکومەت کە لە قەبارەی خۆیان زیاترە، یان دەبێ رێگەی دووەم هەڵبژێرین کە رەنگە ئەگەر وەکو ئەوان نەیەینە پێش، چاوەڕێی دۆخێکی وەکو ئەوەی چوار ساڵی رابردوو بکەین. بۆیە رێگای یەکەم بۆ هەموو هەرێمی کوردستان ساخڵەمترە و هەر ئەوەمان هەڵبژاردووە.
مەریوان وریا قانع - ئاراس فەتاح بەشی سێیەم گەرچی دواھەمین ھەڵبژاردنی پەرلەمان یەکێکە لە ڕووداوە سیاسییە گرنگەکانی دونیای دوای ڕاپەڕین، كه‌چی بەدەگمەن نەبێت گفوگۆیەکی عەقڵانیی لەبارەوە نەکرا. بایکۆتکردنی بەرفراوانی ئەم ھەڵبژاردنە ڕووداوێکی سیاسیی گرنگ بوو. پەنابردنی گەورە و سیستماتیکیش بۆ تەزویر، بۆ ڕزگارکردنی وێنەی ھەڵبژاردنەکە و بۆ درێژەدان بە دەسەڵاتی دوو پارتە سیاسییە باڵادەستەکە، لانیکەم ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەم دوو ھێزە، نەک تەنھا متمانەی سیاسیی و ئەخلاقیی خۆیان لەناو کۆمەڵگای ئێمەدا لەدەستداوە، بەڵکو ھێما بۆ لەدایکبوونی دۆخێکیش دەکات کە ھیچ دیماگۆگییەت و درۆیەکی سیاسیی لەناویدا ناتوانێت خۆی وەک ھەقیقەت بە کۆمەڵگا بفرۆشێت. گرنگ نییە ئەو درۆ و دیماگۆکییە لە کوێوە دێت، لە ھێزە حوکمڕانەکانەوە یان لەو ھێزانەوە کە سەردەمانێک ئۆپۆزیسیۆن بوون. ئەمڕۆ درۆی سیاسیی وەک درۆیەکی بێده‌مامك و ڕووت، وەک درۆیەک کە ھیچ گوتارێک ناتوانێت ڕزگاریبکات، كه‌وتۆته ناو ڕووبەری گشتیی کۆمەڵگای ئێمەوە. لەسەرێكه‌وه ئەوەی دەیبینین دروستبوونی کۆمەڵگایەکە لە ڕێگای تەڵاقدانی سیاسەتەوە لە بۆشاییەکی سیاسیی گەورە و ترسناکدا دەژیی و خەمێکی مێژوویی ڕاستەقینە بۆ دروستکردنی ”ژیانی گشتیی“ عەقڵانیی لەئارادا نەماوە. لەسەرێکی دیکەوە جۆرێک لە گیرخواردنی قووڵ و ھەمەلایەن بەدەست تەفاسیلە ڕۆژانەییەکانی ئیشکردنی کایەی سیاسەتەوە لە کۆمەڵگای ئێمه‌دا لەئارادایە. لە فۆرمی ئێستایدا سیاسەت نەک توانای چارەسەرکردنی ھیچ کێشەیەکی لە کوردستاندا نەماوە، بەڵکو خۆشی بووە بە ئامرازی بەرھەمھێنانی کێشەی نوێ و ترسناک، ھەم بۆ ناو کایەی سیاسیی خۆی و ھەم بۆ کۆمەڵگاش. لەوانە بۆ نموونە، ململانێی نێوان منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکان لەگەڵ باوکان و پیرەکانی ناو حیزبدا و ململانێیان لەنێوان خۆیاندا و ململانێشیان لەگەڵ منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکانی تردا. ئەم ململانێ تازەیە بووە بە یەکێک لەو کێشە سەرەکیی و گەورانەی کە ڕووبەڕووی ئەمڕۆکەی کۆمەڵگای ئێمە بوەتەوە: کێشەی چەسپاندنی تەواوەی تەوریس و سوڵتانیزمی سیاسیی. ئەم پرۆژەی ”دەستگۆڕکێ“ ناوەکییەی ناو دەسەڵات لەنێوان منداڵەکان و پیرەکاندا، ڕەنگە نه‌توانێت بەبێ پێکدادان و شەپۆلێکی گەورە لە توندوتیژی تێپەڕێت، ھاوکات چەندەھا دابەشبوونی تازە دەخاتە ناو کۆمەڵگای ئێمەوە و بڕێکی زۆریش لە دابەشبوونە کۆن و تەقلدییەکان توندتر و تۆختر دەکاتەوە. منداڵەکان لەم ساتەدا لە پرۆسەی دروستکردنی لەشکری تایبەت و میدیای تایبەت و پێگەی ئابوریی و سیاسیی تایبەت بەخۆیاندان، خەریکی گەشەدانن بە پەیوەندیی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتیی تایبەت و لەناو حیزبیشدا باڵی تایبەت بە خۆیان دروستدەکەن. ھەموو ئەمانەش بە کۆمەڵێک تەماحی سیاسیی قەبەوە گرێدەدەن، که ئابوریی لێڵ و تاریکیی نەوت و بەکۆمپانیاکردنی کۆمەڵگا و بازرگانیکردن بە ھەمووشتێکەوە ژێرخانەکەیان دەستنیشاندەکات. ئەگەر لەسەردەمی دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە بەگشتیی و لەدوای حەڤدەی شوباتەوە بەتایبەتی، بەشێکی گەورەی کۆمەڵگای ئێمە بە ”نھێنی“ لەگەڵ ئەم دەسەڵاتدارانە و فۆرمی حوکمڕانییەکەیاندا نەبووبێت، ئەوا لە دواھەمین ھەڵبژاردنی پەرلەماندا بە ”ئاشکرا“ خۆی لەم فۆرمە حوکمڕانییە و سەرجەمی نوخبەکانی دابڕیی. دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009دا تەنھا ساتەوەختی لەدایکبوونی گوتار و دید و زمانێکی تر بۆ سیاسەت نەبوو، تەنھا پێشنیارکردنی پلان و بەرنامەیەکی مێژوویی نەبووە، تەنھا ساتەوەختی بەرھەمھێنانی سایکۆلۆژیایەکی سیاسیی نوێش نەبوو، تەنھا دۆخی ھاتنەکایەی جۆرێک لە حەماسەتی سیاسیی و کۆمەڵایەتییش نەبوو کە سنوورە ئەستورەکانی ترسی سیاسیی لە کوردستاندا تێکشکاند، بەڵکو ساتەوەختی دروستبوونی ”نوخبەیەکی سیاسیی نوێ“ش بوو لە به‌رامبه‌ر هه‌ردوو نوخبه سوڵتانییه حوکمڕانەکەی ھەرێمدا. لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا نەوەیەک لە گەنجانی سەر بە خێزانەکانی چینی خوارەوە و چینی ناوەڕاست، بوون بە بکەری سیاسیی نوێ و لەناو کایەی سیاسیی و ڕووبەری گشتیی و له میدیا تازەکەی دوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا دەرکەوتن. دروستبوونی ئەم نوخبە تازەیە، لەپاڵ ئەو گوتار و بەرنامە و سایکۆلۆژیا و حەماسەتە تازەیەدا کە دروستبوو، ھەم کۆمەڵێک کێشەی بۆ نەخشە تەقلیدییەکەی دروستبوونی نوخبەی سیاسیی لە ھەرێمدا دروستکرد، ھەم ھیوا و چاوەڕوانییەکی گەورەشی بە کۆمەڵگای ئێمە بەخشیی بۆ چارەسەرکردنی ھەندێک لە کێشە سەرەکییەکانی. ئەم نەوە تازەیە چونکە پێگە سیاسییەکانیان بە تۆڕە مافیایی و گەندەڵکارییە گەورەکانی ناو ھەرێمەوە تێکەڵ نەبووبوو، چونکە لەناو ھیچ پرۆسەیەکی تەوریسیی سیاسیشەوە نەھاتبوون، چونکە نوێنه‌رایه‌تی نه‌وه‌یه‌كی نائومێد و دڵشكاو و توڕه‌ی نەناسراوی کۆمەڵگای دوای ڕاپه‌ڕینی ئێمەیان ده‌كرد، بۆیە کێشەیەکی ئەوتۆیان لەگەڵ دید و گوتار و زمانە ڕادیکاڵەکەی بزوتنەوەکەدا نەبوو. دروستبوونی ئەم نوخبە تازەیە، کە پێکھاتبوون لە ئەندامانی پەرلەمانی ئەم بزوتنەوەیە و لە کەسە دیار و چالاکەکانی ناو بزوتنەوەکە خۆی و بە تایبەتیش لەوانەی لەناو میدیای گۆڕاندا کاریاندەکرد و دەردەکەوتن، شەپازلەیەکی گەورەبوو لە میکانیزمەکانی دروستبوونی نوخبە لە دونیای ئێمەدا و ناکۆکیش بوو بەو ھەندەسە سیاسییە باڵادەستە کە دروستبوونی نوخبەی سیاسیی بەتوندیی بە پرۆژەی بەھێزبوونی خێزانە سوڵتانییە سیاسییەکانەوە گرێدەدا. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لەماوەیەکی كورتدا بوو بە ”پارتێکی باڵادەست“، بەڵام لەوەدا سەرنەکەوت ببێت بە ”پارتێکی حوکمڕان“. ئەم جیاوازییە لەنێوان ”پارتی حوکمڕان“ و ”پارتی باڵادەست“دا گرنگییەکی میتۆدیی ھەیە. بزوتنەوەی گۆڕان نەیتوانی باڵادەستەیی خۆی بگۆڕێت بۆ حوکمڕانییکردن، چونكه تا ئەمڕۆ ھێزی حوكمڕان لە دونیای ئێمەدا هێزێكه جومگه ئابووریی و سه‌ربازیی و ئه‌منیی و ئیدارییەکانی مۆنۆپۆڵکردوە و له‌ڕێگای ئەم مۆنۆپۆڵکردنەشەوه كۆمه‌ڵگاکە ئاراستەده‌كات. ھەرچی ”پارتی باڵادەست“ە هێزێكه هه‌یمه‌نەی له‌ناو ”ڕووبه‌ری گشتیی“دا هه‌یه و له‌ڕێگای گوتاره‌كانیه‌وه ڕووداو دروستده‌كات. حیزب دەکرێت لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا باڵادەست بێت، دەشێت گوتارەکانی ببنە گوتاری باڵادەست، زمانەکەی ببێت بە زمانی قسەکردنی زۆرینەی کۆمەڵایەتیی، دەشێت نوخبەیەک دروستبکات لەناو ڕای گشتییدا شوێنی باوەڕ و متمانە بێت، بەڵام لە دونیای ئێمەدا تا ئەم ساتە مەرج نییە ئەم شتانە بیگۆڕن و بیكەن به”پارتێکی حوکمڕان“ و بیگەیەنن بە دەسەڵات. گەیشتن بە دەسەڵات و بوون بە ”پارتی حوکمڕان“ لە دونیای ئێمەدا میکانیزمی تریان لە پشتە. ئەگەر دیموکراسییەت ئەو سیستمە بێت کە ھەموو پارتە سیاسییەکان بتوانن ھەڵبژاردن بدۆڕێنن، ئەوا لە ھەرێمی کوردستاندا تا ئەم ساتە ئەم دۆڕاندنە شمولی ”پارتە حوکمڕانەکان“ ناکات، ئەوان بە دەیەھا شێوە ناھێڵن بدۆڕێن و دۆڕاندن تەنھا شمولی ئەوانە دەکات کە دەشێت ”باڵادەستبن“ و دەیانەوێت به میكانیزمی ئاشتییانه به‌ده‌سه‌ڵات بگەن و ببن به حوكمڕان. بێگومان ”پارتی حوکمڕان“ دەشێت شتێک لە لیبرالیزمی سیاسیی دەستەبەربکات، بۆ نموونە ھەڵبژاردن ئەنجامبدات، ڕێگەبدات زیاد لە پارتێکی سیاسیی بوونی ھەبێت و بەشداری ھەڵبژاردنەکانیش بکەن، دەشێت بڕێکی کەم لە ئازادیی مەدەنییش دەستەبەربکات، بەڵام ھاوکات ناھێڵێت سیستەمێک دروستببێت تیایدا دەستگۆڕکێی دەسەڵات ڕووبدات. ”پارتی حوکمڕان“ لە شوێنێکی وەک کوردستاندا، تا ئێستاش دەتوانێت ڕێگە لە دەستگۆڕکێی دەسەڵات و لە ململانێی سیاسیی یەکسان و بەیاساڕێکخراو بگرێت. دەشتوانێت تەزویری گەورە و سیستماتیک ئەنجامبدات و چۆنیشی ویست بەوشێوەیە دەستکاریی ئەنجامی دەنگدانەکان بکات. لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا ڕاستەوخۆ ھەوڵدان بۆ پەکخستنی ھەمەلایەنەی پرۆسەی گۆڕانكاریی و بێنرخکردنی بکەرە سیاسییە تازەکانی ناو ئەم بزوتنەوەیە دەستیپێکرد. کڕینی کەسانی سەر بە نوخبە تازەکەی ناو گۆڕان له‌لایه‌ن هه‌ردوو هێزه حوكمڕانه‌كه‌وە، بەتایبەتی لەلایەن پارتییەوە، بە شێوەیەکی سیستماتیک دەستیپێکرد. لە ماوەی چەند ساڵێکی کەمدا پارتی لەوەدا سەرکەوت ژمارەیەک لە ناوە دیار و تازەکانی ناو ئەم بزوتنەوەیە بکڕێت و بیانھێنێتە ناو ڕیزەکانی خۆیەوە. ھەندێک ناوی تریش بەھۆی ناڕازیبوونیان لە چۆنیەتی ئیشکردنی ناوەکیی بزوتنەوەکەوە وازیانھێنا. لە دوای مرنی نەوشیروان مستەفا خۆشییەوە، نوخبە سیاسییەکەی ناو بزوتنه‌وه‌کە بە لەدەستدانی كاریزما سیاسییەکەیان لەڕووی سیاسییەوە ھەتیوکەوتن. كۆچی دوایی نەوشیروان مسته‌فا ته‌نها بزوتنه‌وه‌كه‌ی لاواز و بێئیراده و بێپلان نه‌كرد، به‌ڵكو نەوشیروان خۆشی وه‌كو باوكێكی بایۆلۆژیی پێگه‌ی هه‌ردوو كوڕه‌كه‌ی به‌چه‌شنێکی مه‌ترسییدار به‌هێزكرد و ئه‌و مۆدێله‌ی لە تەوریسی سیاسیی بۆ بزوتنەوەکە بەجێھێشت كه به‌درێژایی ته‌مه‌نی سیاسیی خۆی دژایه‌تیی ده‌كرد. به‌مردنی نه‌وشیروان مسته‌فا بزوتنەوەکە تەنھا توشی ئیفلیجبوونێکی گەورە نه‌بوو، به‌ڵكو به‌و بڕیارانه‌ش تووشی شۆك بوو كه نەوشیروان بەر لە مردنی دایبوو. نەوشیروان مستەفا لەڕێگای تەوریسکردنی موڵک و ماڵ و دەزگا سەرەکییەکانی بزوتنەوەکەوە بۆ کوڕەکانی، ھەڵەیەکی ستراتیژیی كوشنده و کارەساتێکی سیاسیی هێجگار گه‌وره‌ی ئەنجامدا، کە مۆدێل و ئاکاری بزوتنەوەکەی لەدوای مردنی خۆیەوە تەواو گۆڕی. له‌چركه‌ساتی ده‌ركردنی قه‌سامی شه‌رعیی گردەكه‌وه بۆ کوڕەکانی، ڤایرۆسی تەوریسی سیاسیی لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا کەوتە ئیش و ھەمان ئەو فۆرمەی لە ململانێ دروستکرد کە لەنێوان منداڵی خێزانە سوڵتانییەکان و نەوەکانی بەر لەخۆیان لەناو یەکێتی و پارتیدا ئامادەیە. پرۆسەی تەوریسکردنی سیاسیی لەناو گۆڕاندا ئەو فیشەکی رەحمەتە بوو کە بە كه‌لله‌سه‌ری نوخبە سیاسییە تازەکەی ناو گۆڕانەوە نرا. گروپێكی دێماگۆگی ناو نوخبە تازەکە بوون بە پیادەکەر و پارێزەری پرۆژەی تەوریسیی سیاسیی لەناو ئەم ھێزەدا و پاساوی یاسایی و سیاسیی و ئه‌خلاقییان بۆ ئه‌م پرۆسه‌یه داده‌تاشیی. ئەو ئەندام و ھەوادارانەش کە ئه‌م پرۆسه‌یه‌یان به‌كوشتنی سیاسیی بزوتنەوەکە ده‌زانی، یان ده‌ستیان له‌كار كێشایه‌وه، یان ماڵی سیاسیی گۆڕانیان به‌جێهێشت و گه‌ڕانه‌وه ماڵی شەخسیی خۆیان. به‌شێكی تریشیان به‌ھۆكار و پاساوی جیاواز بۆ دۆزینەوەی کار، تا ئەمڕۆ لەناو گۆڕاندا ماونەتەوە. کەسە بەتەمەنەکانیش دەستیان بە کڵاو و تەماحە شەخسییەکانی خۆیانەوە گرتوە، تاوه‌كو بای تەوریسکردن نەیبات. لە پرۆسەی چەسپاندنی ئەم پرۆژە تەوریسییەدا بزوتنەوەی گۆڕان گۆڕا بۆ ھەڵقەیەکی تری پرۆژەی دروستکردنی خێزانێکی سوڵتانیی تازە لە ھەرێمدا. وەکچۆن بارزانی ”بارەگای بارزانی“ ھەیە و لەو بارەگا ناڕەسمییەوە ئاراستەی حکومەت و پێگە سەرەکییەکانی دەسەڵات لە ھەرێمدا دەکات، بەھەمان شێوە کوڕەکانی نەوشیروان مستەفا، بەبێ بوونی ھیچ پێگەیەکی ڕەسمیی لەناو گۆڕاندا، لە ماڵەکەی باوکیانەوە لە گردەکە، بڕیار لەسەر پرسه سەرەکییەکانی ناو بزوتنەوەی گۆڕان دەدەن و ئاراسته‌ی سیاسیی ناوخۆیی و ده‌ره‌كیی بزوتنه‌وه‌كه‌ش دیارییده‌كه‌ن. بەمجۆرە لەماوەی دە ساڵدا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لە ھێزێکی سیاسیی تازە و ڕادیکاڵەوە گۆڕا بۆ ھێزێکی نیمچە سوڵتانیی. لەمڕۆشدا کارکردن بۆ چەسپاندنی تەواوەتی تەوریسی سیاسیی بەشێکی زۆر لە جوڵە و ئاکار و ھەڵوێستە سیاسییەکانی ئەم بزوتنەوەیە دەستنیشاندەکات. گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزیی سیاسه‌ت متمانه‌یه. هه‌ر هێزێكی سیاسییش ئه‌م سه‌رمایه‌ی لەده‌ستدا، ناتوانێت ببێت به بكه‌رێكی سیاسیی بۆ گۆڕانكاریی. لەكاتی نه‌خۆشكه‌وتنی نه‌وشیروان مسته‌فادا، به‌تایبه‌تی پاش كۆچی دوایی و خستنه‌گه‌ڕى پڕۆسه‌ی ته‌وریسی سیاسییەوە، بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌ی ڕەمزیی خۆی كه شانازیی پێوه‌ده‌كرد و خه‌باتی بۆ ده‌كرد، لەدەستدا. سەرمایەیەک کە بریتیی بوو لە دژایه‌تییكردنی ته‌وریسی سیاسیی و بەگژاچوونەوەی سیسته‌می سوڵتانیی. ئیتر یەکێک لە کۆڵەکە ھەرە سەرەکییەکانی بەرنامە و دونیابینی ئەم بزوتنەوەیە، کە ڕێگرتن بوو لە تەوریسی سیاسیی، ڕووخا. ھاوکات له‌دوای مردنی نه‌وشیروان مستەفاوه ژماره‌ی هه‌ڵه ستراتیژییەکان و نه‌بوونی ئیرادەیەکی سیاسیی بەھێز و چالاک بۆ کاری سیاسیی، لەناو بزوتنەوەکەدا لە گەشەیەکی بەردەوامدایە. سه‌ره‌تای گۆجبوونی سیاسیی گۆڕان له بەشدارییكردن له حكومه‌ت و شكستی خه‌باتی په‌رله‌مانیی و قفڵكردنی په‌رله‌مانه‌وه ده‌ستپێده‌كات. پاشان هه‌ر له نەبوونی دیدگایه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤه‌وه بۆ ریفراندۆم بیگرە، تا ده‌گات به له‌ده‌ستدانی ئه‌و هه‌له مێژووییه كه گۆڕان دوای شانزه‌ی ئۆكتۆبه‌رەوە سه‌ركردایه‌تی دروستكردنی به‌ره‌یه‌كی ئۆپۆزیسیۆنی گه‌وره دژ به شكسته مێژووییه‌كانی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم بكات. دوای ئەوانەش دۆڕانی دوو هه‌ڵبژاردن و كه‌مكردنی ژماره‌ی كورسییه‌كانی بۆ نیوه، قبوڵكردنی هه‌موو ئه‌و ته‌زویر و ساخته‌چێتییه‌ی پرۆسه‌ی ھەڵبژاردن و ئاماده‌نه‌بوونی هیچ یه‌كێك له سه‌ركرده نوێكانی ئەم بزوتنەوەیە بۆ داننان به‌و شكسته سیاسییه گه‌وره‌یەدا و ده‌ست له‌كار نه‌كێشانه‌وه‌ی ھیچ یەکێکیان. له‌م كۆتاییه‌شدا گەڵاڵه‌كردنی سه‌فه‌قه‌ی سیاسیی له‌گه‌ڵ پارتیدا بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ و زیندوکردنەوەی سەرۆکایەتی ھەرێم لەژێر ھەیمەنەی خواست و تەماحەکانی پارتیدا. هه‌موو ئه‌مانه نه‌ك هه‌ر بوون به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌و سەرمایه ڕه‌مزیی و سیاسییە گەورەیەی خۆی له‌ده‌ستبدات كه هه‌یبوو، به‌ڵكو بوون به‌هۆكاری به‌رهه‌مهێنانی كولتوورێكی سیاسیی زۆر خراپیش كه متمانه‌ی دەنگده‌ر تیایدا دەکرێت به قوربانی بەرژه‌وه‌ندیی گروپ و تاقمی تایبەت و بە قوربانیی بەخێزانیكردنی ده‌سه‌ڵات. ئه‌م كولتووره له داهاتوودا ته‌نها متمانه‌ی ده‌نگده‌ر به ئەخلاقیی سیاسیی و چه‌مكی ئۆپۆزیسیۆن له‌قناكات، به‌ڵكو كۆی پرۆسه‌ی سیاسیی و خه‌باتی مەدەنیی و په‌رله‌مانتارییش لە ھەموو شێوەکانیدا بەتەواوی بێنرخدەکات. به‌بۆچوونی ئێمه بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لە ئێستادا و به مانا سیاسییه ته‌قلیدییه‌كه‌ی ”خیانه‌ت“ له ستراتیژ و سیاسەتی ئەم ساتەی خۆی ناکات، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه زۆر ڕاستگۆیانه په‌یڕه‌وی ئه‌و سیاسه‌ته نوێیه‌ی ته‌وریسی سیاسیی و بەخێزانییكردنی حیزب و گرێدانی سیاسەت بە دەسکەوت و پێگەی ئابوورییەوە ده‌كات. ھەموو ئەمانە بە خێراییەکی زۆر له‌دوای مردنی نه‌وشیروان مسته‌فاوه لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا دروستبوون و بوون به‌هۆكاری شكستێكی گه‌وره بۆ نوخبەیەکی سیاسیی نوێی ناو كۆمه‌ڵگای ئێمه.
.gif)
د. كامەران مەنتك ئەنفال پڕۆسەیەكی بەردەوام بووە دژی كورد، بەڵام لە ژێر ناوی جیا جیا، تاوێ لەژێر ناوی بڵاوكردنەوەی ئاین و دەمێكی ترلە ژێر ناوی راگوێزان و بە شارستانی كردن و، جارێكی تر لە ژێر چەتری تەبعیس و تەعریب و تەتریك و تەفریسدا. بۆیە ئەگەر بەخیرایی چاوێك بە مێژووی كورد بخشێنین، دەبینین پڕۆسەیەك هەیە لە هەموو قۆناغەكان و لەژێر پەردەی جیاوازدا خۆی نوێ دەكاتەوە، ئەویش پڕۆسەی قڕكردن و سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیەكە، داڕمان و خاپووركردنی كەلتوورو كەسایەتی و رابردو و ئایندەی هەزاران مرۆڤە، كە پێیان دەگوتریت كورد. سەرباری گۆڕانكاری لەقۆناغەكانی مێژوو، سەرباری ئەو پەرەسەندنانەی مرۆڤ بە خۆیەوە بینیویە، سەرباری چاخەكانی كشتوكاڵ و ئاسن و تەكنەلۆژیا و ئەلیكترۆنی، ئەو ئاوەزو بیركردنەوەی كاری لەسەر سڕینەوەی ئەو نەتەوەیە ستەمدیدەیە كردووە، تۆزقاڵێك گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە، درێژكراوەی ئەمەش ئەنفالی بەعس بوو لە كۆتایی دەیەكی هەشتەمی سەدەی بیستەم. رژێمی بەعس، كە رەنگدایەوەیەكی تەندروست و راشكاوانەی كەلتوورو بیركردنەوەی عەرەبی و شۆفینیزمی ئاوێتەكراوی ئاینی- ناسیونالیستی عەرەبی بوو، لە ژێر ناوی ئەنفال، بە پشت بەستن بە ئاین و گەڕانەوە بۆ دەقەكانی قورئان، میللەتی كوردی موسڵمانیان كردە ئامانج، بە پلانیكی تۆكمە، بە شێوەیەكی هۆڤیانە، كەوتنە وێران كردنی گوندەكانی كوردستان و كوشتنی مناڵانی كوردو بەتاڵانبردنی ئابوری كوردو بە سەبایەكردنی كچ و ئافرەتی كوردو فرۆشتنەوەیان لە بازاڕی مرۆڤ فرۆشی دەوڵەتە دواكەوتووەكانی ناوچەكە، كە هەڵگری هەمان كەلتووری ئەنفال و سەبایاو كەنیزەك و كۆیلەكردن بوون! ئەم ئەنفالە نوێیە بەگوێرەی جوگرافیای كوردستان، دابەشكرا بۆ هەشت قۆناغ، كە لە سنورەكانی دۆڵی جافایەتیەوە لە 23\2\1988دەستیپێكردو لە ناوچەی بادینان بە كۆتا هات، لەو ئەنفالەدا تۆپ و تانك و مەتریالیۆزو چەكی قورس و سووك چەكی كیمیاوی جێگەی شمشێرەكانی گرتەوە، بەڵام ئەنجام هەمان ئەنجام بوو!، لە ماوەیەكی كەمدا، 182هەزار مرۆڤی كوردیان لەو ناوچانەی، كە پێی دەگوترا ناوچە قەدەغە كراوەكان، لەناوبرد و لە بیابان و گۆڕە بەكۆمەڵەكان تووڕیان هەڵداو دیزە بە دەرخونەیانكرد. جێگای داخە ئەنفال هەر لەسەر دەستی دوژمنانی كورد نەوەستا، تەنیا چوار ساڵ دوای ئەنفالی بەعس، لەسەردەمی حكومەتی بەناو كوردیدا، ئەنفالی نۆ دەستپێكرد، كە تەواوكەری هەشت قۆناغەكانی پێشووتر بوو، بەڵام ئەمجارەیان لەژێر ناوی برا كوژی! ئەو جاش و مەفرەزە خاسانەی ئەنفالیان بۆ بەعس ئەنجامدا، جلی پارتی و یەكێتیان لەبەركردو كەوتنە وێزەی كوردەكانی باكور، دواتر روویان لەیەكتر كرد، لە ئەنفای نۆدا هەمان پڕۆسەی ئەنفالەكانی ترو هەمان شیواز، لە تاڵانكردن و زیندە بەچاڵكردن و ئەتككردنی مرۆڤ، بە دەستی هەمان جاش و كوردكوژەكانەوەو لە ژێر پەردەی ئەو دوو حیزبە ئەنجامدرا، بۆیە پێویستە كە باس لە ئەنفال دەكرێت، قۆناغی نۆیەمی ئەنفال، وەك لە نوسینیكی پێشووتردا ناوم ناوە، هەرگیز نابێت فەرامۆش بكرێت، كە رەنگ بیت لە هەموو قۆناغەكانی تر قێزەون تربێت، چونكە ئەمجارەیان لە ژێر ناوی كوردایەتیەوە ئەنجامدراوە، دوا قۆناغیش، قۆناغی ئەنفالی دەیە، كه تا ئێستا بەردەوامەوە لە كاتی ئێستادا لەناوی دەژین! هەموو حیزبەكانی باشووری كوردستان، بەوانەی پێیان دەگوترێت دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، دژی تێكڕای میللەتی كورد لە باشوور ئەنجامی دەدەن، ئەویش ئەنفالی بەهاكان و ئەنفالی زانست وئەنفال وشەو رستەو زمانی كوردی، ئەنفالی قوتی خەڵك و ئەنفالی برسیكردن و ئەنفالی دزینی نەوت و سەرو سامانی كوردستان و ئەنفالی ریزی تاكی كوردوسووككردنی بەرامبەر دوژمنەكانی و ئەنفالی لێدانی كەسایەتی و چرووكردنی تاكی كورد، ئەنفالی......، ئەنفالی.... هتد، بۆیە كاتیك یادی ئەنفال دەكەین، وا باشترە یادی هەر دە قۆناغی ئەنفال بەیەكەوە بكەینەوە، نەك بە تەنیا ئەنفالەكانی بەعس و ئەوانی پێش بەعس و ئەوانەی لەتەك بەعس!، ئەگەر خویندنەوە بۆ كۆی ئەو دە ئەنفالە بەیەكەوە نەكەین، هەرگیز ناتوانین لەمێژوو تێبگەین و هەمدیس وەك سەتان ساڵ بەر لە ئێستا، مێژوو فریودەدەین و لە دواجاریشدا مێژوو فریومان دەدات!
.jpg)
ئاریان فەرەج حەفتا ساڵ لەمەوبەر (ئیرنیست یانینگ) وەزیری دادی سەردەمی حوكمی نازی لە داداگای نۆرمبۆرگ و لەبەردەم تاوانی هۆلۆكۆستی جووەكاندا گووتی: ئەگەر عەدالەت هەبوایە، دەبوا هاوشانی ئێمەی نازی، حكومەتەكانی ئەمریكا و ئینگلیز و تەواوی رۆژئاواش لە قەفەسدا بوونایە، چونكە ئەوان بوون لەسەرەتاوە لە مەترسییەكانی نازیزم و بەرنامەی خەتەرناكی هیتلەر بۆ سەر بەشەریەت چاویان پۆشی و دەنگییان نەكرد تەنها لەبەر ئەوەی هیتلەر دژی كۆمۆنیزم بوو، پڕچەك و بەهێزیان كرد ورێگەیاندا پەل بهاوێ، هەر ئەو چاوپۆشین وهەلپەرستییە دواجار گەیشت بە هۆلۆكۆست وجینۆسایدی شەش ملیۆن ئینسان، خۆ ئەگەر هیتلەر پەلاماری خۆیانی نەدایە، هەرگیز لەسەر هۆلۆكۆست بەرەنگاری نەدەبوونەوە. چل ساڵ لەمەوبەر، هاوشێوەی نازیزم، بەعسیزم هەراش بوو، هەر خودی ئەو دەوڵەتانە لە مەترسیی بەعسیزم و سەرەتای تاوانەكانی، چاویان پۆشی و بۆیان پۆشی و بەهێز و پرچەكیان كرد تەنها لەبەر ئەوەی دەروازەی رۆژهەڵاتی لە مەترسیی تەشەنەی ئینقلابی ئێران بۆ دەپاراستن، هەر ئەو چاوپۆشین و بۆپۆشینە دواجار گەیشتە ئەنفال و جینۆساید، خۆ ئەگەر بەعس پەلاماری كوەیتی نەدابا و بەرژەوەندییەكانی ئەوانی نەخستبایە خەتەر، رەنگە هەرگیز لەسەر جینۆساید بەرەنگاری نەبونایەتەوە. ئەنفال بۆنەیەك نییە بۆ كڕوزانەوە و راكێشانی سۆزو بەزەیی جیهان بۆ مەرگەساتی كورد، جیهان بەرژەوەندی بەڕێوەی دەبات نەك بەها و مۆڕاڵ وبەزەیی. هیچ میللەتێك بە پشتی بەهاكانی مرۆڤایەتی و ئیدیعاكانی مافی مرۆڤ ناتوانێ خۆی بپارێزێ، ئەوانەی بە درەنگەوە سەدامیان بە بەهانەی جینۆساید و ئەنفال لەناوبرد، هەر خۆیان لە ریفراندۆمدا ئیرادە و دەنگیان ئەنفال كردین. جووەكان دوای هۆلۆكۆست هەموو توانایان یەكنەخستبایە و نەبونایەتە خاوەن دەوڵەت و سەروەری و چەك و ئابوریی بەهێز، دەمێك بوو جارێكی دیكە فڕێدرابوونە دەریاوە. گەلی بێ دەوڵەت پارێزراو نییە و نابێ. ئەنفال و یادی ئەنفال بۆنەیەكە بۆ بیركردنەوەی قووڵ لە خۆپاراستن و بەدەستهێنانی تەدارەكی خودپارێزی، بۆنەیەكە بۆ پێداگیری لەسەر ئەو حەقیقەتەی كە تا نەبینە دەوڵەت، مەلۆتكەیەكی روتەڵەی بەردەم رەشەبای ژەهراوی سەحرایەكی بێ ئامانین. نەپارێزراوین و لە مەترسیداین.
د. شۆڕش حاجی سی‌و یەک ساڵ لەمەوپێش حکومەتی عیراق گەورەترین تاوانی بەرامبەر گەلی کورد لە کوردستانی عیراق ئەنجامداو ئەو تاوانەی ناونا ئەنفال. ئەنفال بریتی بو لە جێبەجێکردنی بەرنامەی حیزبی بەعس بەرامبەر نەتەوەی کورد. نەخشەی ئەنفال لە زنجیرەیەک ئۆپەراسیۆنی سەربازیدا بەرجەستە بو، کە لەلایەن هێزە چەکدارەکانی عیراقەوە ( سوپاو جاش‌و جەیشی شەعبی‌و ئەمن‌و ئیستیخبارات) کرایە سەر تێکڕای ناوچەو گوندەکانی کوردستانی عیراق بە مەبەستی لەناوبردنی گوندنشینەکان. ئەنفال بە هەشت قۆناغ تەواو کراو ١٩٧ رۆژی خایاند. لە کارەساتی ئەنفالدا دەیان هەزار ژن‌و منداڵ‌و پیاو کوژران‌و زیاتر لە ٣٢٠٠ گوند وێران کران‌و هەمو سامانی گوندنشینەکان تاڵان کرا. ئەنفال هەمو گوندو ناوچەکانی کوردستانی عیراقی گرتەوە. هێزەکانی عیراق پەلاماری گەرمیان‌و کوێستانیان دا. لە پێدەشتەکانی گەرمیان‌و شارەزورو شوان‌و ساڵەیی‌و قەراج‌و کەندیناوەو بەڕانەتی‌یەوە تا لوتکە چیاکانی هەورامان‌و ژیلوان‌و قەندیل‌و کارۆخ‌و هەڵگوردو گاراو سرت‌و مەتین بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتن. پلانی حیزبی بەعس لەناوبردنی گەلی کورد بو بە گشتی، بۆیە هیچ جیاوازییەکی لە نێوان چین‌و توێژو هۆزو تیرەو عەشیرەت‌و ناوچەکانی کوردستان نەکردو هەمان سیاسەتی بەرامبەر هەموان وەک یەک پەیڕەو کرد. سۆران‌و کرمانج، جوتیارو ئاغا، شێخ‌و مسکێن، داراو نەدار لەلایەن هێزەکانی بەعسەوە قەتلوعام کران. لە کۆتایی قۆناغی هەشتی ئەنفال هیچ گوندێک بەپێوە نەماو هەمو گوندنشینەکانی کوردستانی عیراق یان کوژران یان لە زیندان بون یاخود دەربەدەر بوبون. بەڵام وێرای ئەو کارەساتە گەورەیە ئیرادەی گەلی کورد نەشکاو جوڵانەوەی رزگاریخوازی کورد کۆتایی نەهات. بە پێچەوانەوە، سەرەڕای جەورو ستەمی دەسەڵاتی بەعس هەستی کوردایەتی بەهێزتر بوو ئاڵای ناسیۆنالیزمی کوردی بە بەرزی مایەوە. دو ساڵ دوای ئەنفال گەلی کورد بە یەکگرتویی هەلێکی مێژویی قۆستەوەو توانی راپەڕین ئەنجام بداو تێکڕای کوردستانی عیراق لە دەسەڵاتی حیزبی بەعس پاک کرایەوە. هەمو ئەو قوربانی‌و خوێن رژانەی ئەنفال بۆ ئەوە بو کوردستان سەربەخۆ‌و کورد ئازاد بێ. بەڵام سی‌و یەک ساڵ دوای ئەو هەمو قوربانی‌و روبارە خوێنە هێشتا گەلی کورد لە کوردستانی عیراق بە هەمو ئامانجەکانی نەگەیشتوەو کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال بەری رەنج‌و قوربانی ئازیزەکانیان نەدیوە. هێشتا بەشێکی زۆری خاکی کوردستانی عیراق لەژێر دەسەڵاتی کوردا نیە؛ هێشتا خاوەنی هێزی پێشمەرگەی نیشتیمانی‌و میدیای نیشتیمانی‌و دادگای سەربەخۆ نین؛ هێشتا نەوەکانی ئەنفال‌و راپەڕین ژیانو گوزەرانێکی شایستەیان نیە؛ هێشتا رۆڵەکانمان لەسەر بیرورای جیاواز توشی لێپرسینەوەو سزا دەبنەوە؛ هێشتا مەترسی دوبارە بونەوەی ئەنفال بە شێوازی ترو لەسەر دەستی دوژمن‌و ناحەزانی کورد لە ئارادایە. بێگومان هەمو ئەمانەش لە ئەستۆی حیزبە دەسەڵاتدارەکانی کوردستانە. ئێستا بەم بۆنەیەوەو لەم قۆناغە هەستیارەی گەلەکەمان پێیدا تێدەپەڕێ ئەرکی هەمو هێزە سیاسییەکانی کوردستانە، هەر یەکەو بەپێی قەبارەو کاریگەری خۆی، بەرپرسیارانە روبەڕوی ئاڵنگارییەکانی بەردەم گەلەکەمان ببنەوە. ئەمەش بەوە دەکرێ کە راستگۆ بن لەگەڵ هاوڵاتیانی کوردستان سەبارەت بەو پەیام‌و بەڵێنانەی بە خەڵکی کوردستانیان داوە. ئەرک‌و بەرپرسیاریێتی ئەوانە کە ئێستاو ئایندەیەکی گەش بۆ خەڵکی کوردستان دابین بکەن. گەر ئاوڕێک لە مێژو بدەینەوە دەبینین کە زۆربەی گەلانی دنیا بە قوربانی زۆر کەمتر لەوەی گەلی کورد داویەتی ئامانجی زۆر گەورەتریان بەدەستهێناوە.
.gif)
پەیكار عوسمان سەرۆکە دیکتاتۆرەکان ئەڕۆخێن و مەلیکە دیکتاتۆرەکان مێش میوانیان نیە! ئەمەش تەنیا هی پشتیوانی دەرەکی نیە، خۆ موبارەکیش پشتیوانی دەرەکی هەبوو.. تەنیا نەوت و دەوڵەمەندیش نیە، خۆ ئوردون و مەغریب فەقیرن.. تەنیا موئامەرەی دەرەکی و موخابەراتییش نیە، خۆ قەتەریش موئامەرەی لەسەربوو.. هۆکاری هەرە سەرەکی کەوتنی سەرۆکەکان و نەکەوتنی پاشاکان، ئەوەیە کە سەرۆکەکان بێ ئەوەی بزانن، زهنی خەڵکیان ئامادەکردوە بۆ هەڵگەڕانەوە، بەڵام لە وڵاتە مەلەکییەکاندا، زهنی خەڵك بۆ مانەوەو بەردەوامبوونی دۆخەکەیە. ١- سەرۆکەکان بە کودەتای "شۆڕشێنراو" هاتوون، شۆڕشێکی ڕاستەقینە ڕووی نەداوە، بەڵام هەر لەڕۆژی یەکەمەوە، بەردەوام خەڵك شەحن ئەکەن بە باس و پیاهەڵدانی شۆڕش، ئیتر خەڵکیش لەلاشعوردا هەمیشە ئامادەیە بۆ هەڵگەڕانەوەیەكی لەو بابەتە کە وائەزانێ شۆڕشە! بەڵام خەڵکی ژێر حوکمی پاشا، پێشتر قاننەدراوە بە باسی شۆڕش و کودەتا، بۆیە دەرونیشی ئامادەنیە بۆ شتێکی وا. ٢- حوکمی عەسکەر لە زهنی خەڵکا قۆناغێکی ئینتیقالییەو خەڵك هەمیشە چاوەڕێ ی گواستنەوەیە ئەگەرچی دەیان ساڵیشی پێبچێت! بەڵام لە دەسەڵاتی مەلەکیدا خەڵك ئەو چاوەڕوانییەی نیەو هەستئەکا لە قۆناغێکی جێگیردایە نەك گواستنەوە. ٣- مەلیکەکان ڕاستگۆترن و کەمتر درۆی دیموکراسی لەگەڵ خەڵك ئەکەن، بەڵام سەرۆکەکان لەو هەڵبژاردنانەت بۆئەکەن کە خۆیان سەرو نەوەتی دەنگەکانی تێدا ئەهێنن!! لای مەلیکەکان ئەسڵەن هەڵبژاردن نیە، هەشبێ بۆ خوارخۆیەتی و پەیوەندییەکی بە عەرشی ئەوەوەنیە، ئیتر خەڵکیش ناکەونە خەیاڵی دەساودەس.. بەڵام هەڵبژاردنی سەرۆکەکان بەحساب بۆ کورسی ئەوانەو ئەوان بەدرۆشەوەبێ هەرخۆیان چەنساڵ جارێك خەڵك ئەخەنە سەر خەیاڵی دەساودەسکردن! ٤- شیعاری مەلیکەکان (خوا، مەلیك، وەتەنە) باسێکی گەل لەئارادا نیە، بەڵام سەرۆکەکان هەموو شتێك بەناوی گەلەوە ئەکەن و سەری زمان و بنی زمانیان گەلە، ئەم درۆ گەورەیەش لەلایەك ڕقی خەڵك ئەستورئەکا، لەلایەکیش ئەم "حوکمی گەلە"، ئەگەر نەشچێتە هۆشیاری خەڵکەوە، ئەچێتە لاشعوریانەوەو هەمیشە ئامادەن بە فیکەیەك بۆی بێنە سەرجادە! بەڵام خەڵکی وڵاتە مەلەکییەکان، لە یادەوەرییاندا حوکمی گەل ئامادەنیە، بۆیە ناشبێتە پاڵنەری جوڵەیان. ٥- سەرۆکەکان عەسکەرو کودەتاچین و مناڵی شەڕعی توندوتیژین بۆیە کەڵبەو نینۆکیان هەمیشە دیارە.. بەڵام مەلیکەکان چونکە لە عەسکەرو کودەتاوە نەهاتوون، ئیتر توندوتیژی و عەسکەرتاریەت هەرهەیە، بەڵام سیمانیە. ٦- مەلیکەکان شەرعیەتی تەوریسیان هەیەو سەرۆکەکان شەرعیەتی شۆڕش، بۆیە تەوریس بۆیەکەمیان حاڵەتێکی زۆرئاساییە کە ڕووئەداو خەڵك ئاهەنگ ئەگێڕن، بەڵام لە دووەمیاندا تەوریس شتێکی نەخوازراوەو خەڵك بۆیان هەزمناکرێ و ئەکەونە بیری یاخیبوون. ٧- سەرۆکەکان تەنیا شەرعیەتی هێزیان هەیە، بەڵام مەلیکەکان شەرعیەتی کولتوریش! کۆمەڵگای عەرەبی بە تەبیعەت قەبەلییەو شێخی قەبیلە خیلافێکی لەسەرنیەو کەس خۆی موقاڕەنە ناکات پێ ی، کاتێکیش قەبیلە ئەبێ بە دەوڵەت، ئاسایی شێخ ئەبێ بە مەلیك و بەلای خەڵکەوە هیچ شتێکی نائاسایی ڕووینەداوە! بەڵام کاتێ هێز ئەتکا بە سەرۆك، خەڵک تەنیا لەترسی هێزەکەیە ئەمە قبوڵئەکەن، ئەگین لە ناخەوەو بە عەقڵیەتی قەبەلی، ئەمە قبوڵکراونیەو ئەوان تۆ بەسەرتر لە خۆیان نازانن. ئەمەیە وایکردوە خەڵکی لیبیا زۆرتر پڕبن لە قەزافی و خەڵکی مەغریب کەمتر پڕبن لە مەلیك، لەکاتێکا لیبییەکان خۆشتریش ئەژیان! ٨- مەلیکەکان دەسکەوتیان هەبووە، بەڵام سەرۆکەکان لەبری دەسکەوت وەهمی دەسکەوتیان لای گەل دروستکردوە! مەسەلەن کاتێ ناسرو ئەفسەران لە میسر شۆڕشیانکرد، ئیمارات سەحرایەکی ڕووتبوو، ئێستا ئیمارات پشکنین لە بۆشایی ئاسماندا ئەکاو میسرییەکانیش لەهەمان دۆخی ئەوکاتەدان ئەگەر خراپتریش نەبن، کەچی هەمیشە لەو وەهمەدان کە خلیجییەکان کەرن و ئەوان عاقڵن! خولاسە ئەگەرچی ئەمانیش هەر زبڵ و ستەمکارن و کاتیشیان هەر دێ، بەڵام مەلیکە دیکتاتۆرەکان کەمتر ڕق و توندوتیژییان بڵاوکردەوەو کەمتر دنیایان ناشرینکرد، بەراورد بە سەرۆکە دیکتاتۆرەکان، چونکە مەلیکەکان وەڵامدەرەوەی واقعی کۆمەڵگای قەبەلی بوون و درۆو دەلەسەو شیعارات و شتی زیادەی موزەییەفیان لە کۆمەلگا بارنەکرد، بۆیە خۆشیان کەمتر بارن بەسەر کۆمەڵگاوە! کێشەی ئەم ناوچەیەش ئەونەی کە دیموکراسی موزەییەفە، ئەونە دیکتاتۆریەت نیە، هیچ بەقەت (کۆکردنەوەی دیموکراسی لە هەڵبژاردندا) ئەم ناوچەیەی سەرگەردان نەکردوە! کە ئەڵێم نموزەجی عەسکەر، کە هی نیو سەدە لەمەوپێش و لێکەوتەی دووجەمسەریی و شەڕی ساردە.. فەشەلی هێناوە، مەبەست ئەوەنیە بگەڕێینەوە بۆ سەدەیەك لەمەوپێش و مەلەکیەتی لێکەوتەی جەنگی جیهانی یەکەم! بەڵکو ئێمە ئەبێ بەپێی ئێستای خۆمان، نموزەجی خۆمان دروستبکەین(وەك ڕۆژئاوای کوردستان) نەك لاسایکردنەوەیەکی درۆزنانەی هەڵبژاردن و دیموکراسی غەرب. ناکرێ چاوەڕێبین کۆمەڵێ حیزبی نادیموکرات، بە هەڵبژاردن کوردستانمان بۆ بکەن بە وڵاتێکی دیموکرات! سەیرکە کۆنترین و نوێترین حیزبی تۆ، کە حەفتا ساڵیان بەینە، لەوەدا فەرقیان نیە، کە تۆ تیایاندا ناتوانی ببیت بە کەسی یەکەم! دەی ئەمانە چی بۆ دیموکراسی ئیزافەئەکەن؟ دیموکراسی کارتۆنیی حیزبی شەخست بۆ دروست ئەکا، کە دواتر ئەبێ بە حیزبی خێزان و بنەماڵە، چونکە هەموو موڵکێکی تایبەت ئەچێ بۆ وەرەسە.. وەك ئەوانەی لوبنان و کوردستان (حیزبی جونبوڵات و جومەییل و جەعجەع و مێشێل عۆن.. حیزبی بارزانی و تاڵەبانی و نەوشیروان و شاسوارو کاکە حەمە..) ڕۆشنبیریش زۆر دڵی بەم فرەحیزبییە خۆشە، لەکاتێکا هەریەك لەم حیزبانە قەبیلەیەکی سیاسین و تۆ وەکچۆن لە خێلدا ناتوانی مونافەسەی شێخی قەبیلە بکەیت، لە حیزبیشا ناتوانی مونافەسەی شێخی حیزب بکەیت! یەك ملیۆن حیزبت هەبێ، کە هەمووی ڕابیتەی خوێن بیگێڕێ، فرەیی وا ناچێتە خزمەت دیموکراسیی، دیموکراسی لە تێپەڕاندنی ڕابیتەی خوێنەوە دەستپێئەکا. ڕابیتەی خوێن، قۆناغی نابیرکردنەوەی ئینسانە، تۆ کە دێیتە کۆمەڵگاوە، بێ هیچ بیرکردنەوەو عەزێتێك لەسەر ڕابیتەی خوێنیت و ئەو شتانەت بەدەستهێناوە کە خوێن بۆتی ئەهێنێت. کاری عەقڵ سەرخستنی مرۆڤە بۆ قۆناغی دوای خوێن و بۆ بەدەستهێنانی ئەو شتانەی کە بە خوێن بەدەستنایەن. کاری ڕۆشبیر ئەوەیە بمانبا بۆ قۆناغی عەقڵ، نەك ئەوەی خۆی مشەخۆری سەر قۆناغی خوێن بێت.
بێستون ژاڵەیی بەڕەهایی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هیچ میللەت وگروپێك نیە وەك كورد ڕووبەڕووی جینۆساید وقڕكردن بووبێتەوە و بەو بێباكی ودەستەوەستانیە مامەڵەی لەگەڵ كۆست وپرۆسەی لەناوبردنی خۆیدا كردبێت ، ئەنفال كە جینۆسایدێكی بێ وێنەی نیوسەدەی ڕابردووی مێژووی جیهانە ، تیایدا لەڕیوایەتە ڕەسمیە كوردیەكەدا لەچەند مانگی ساڵی 1988 دا 182000 ئینسانی سڤیل لە گوند وئاوەدانیەكانی زێدیانەوە كۆكرانەوە و گوزرانەوە بۆ تونەكانی مەرگ لە بیابانەكانی باشووری عیراق و بەكۆمەڵ زیندەبەچاڵ كران ، ئەم تاوانە دەبوو سەراپا دنیای كوردی بگۆڕێت و ببێتە خاڵی جیاكەرەوەی هەموو مێژووی كورد ، كورد دەبوو لەدوای ئەنفالەوە نەتەوەیەكی جیاوازتر بێ و دید وتێڕوانینی خۆی بۆ خۆی و بوون وبەردەوامی ومانەوە و وبەرژەوەندیەكانی بگۆڕێ ، كورد دەبوو بەتەوزیفی ئەنفال خۆی دروست كاتەوە وداڕێژێتەوە و مامەڵەی جیاواز لەگەڵ خۆی و دەوروبەری وداگیركەرانی ودونیاشدا بكات ، بەڵام ئەم نەتەوە سەیرە "كە هەقیشە بەهۆی تێنەگەیشتن لە ئەنفالەوە گومان بكەی لەوەی هەر نەتەوە بێت !"لەدوای ئەم سەدمە هەڕۆژێنەرو و بومەلەرزە كاولكەرەوە نەك هەر نەبووە بونەوەرێكی تر ، بەڵكو گەڕایەوە بۆ خووەكانی شیری خۆكوژی وتۆوی یەكتربڕینەوە ویەكترسڕینەوە ، هێشتا بیابانە بێڕەحم و لماویەكانی عەرەبستان لاشەی ئەنفالكراوەكانی نەخواردبوو ، كە كورد لەباشووری دوای ڕاپەڕینی بەهاری 1991 بەربوونەوە گیانی یەكتر و بەهەناسەی ئەنفالاوی بڕینەوەی تۆرم وتۆو و دەرهێنانی ڕیشە وڕەچەڵەكی یەكدی یەكتریان دەكوشت ، لەو ساڵانەی دوای ڕاپەڕیندا حیزبەكوردیەكان سەدان شكڵ وشێوەیان لە ئەنفالی بچوك بچوك لە دژی یەكتر پیادەكرد و لەسەر چەند كەپك وكڵاوەی شاخێ هەزاران كوڕی كوردیان بە كوشت دا ، هیچ ڕەفتارێكی ئەو ساڵانە وتائێستای ئەحزابی كوردی وسیاسی وفەرماندەكانی كورد لە هی نەتەوەیەكی ئەنفالدیدە ناچێ كە بڕیاری دابێ مومارەسەی ئەنفال وسڕینەوە وجینۆساید ولەناوبردن جێ بهێڵێت و مۆزەخانەی بۆ بكاتەوە ! لەم نێوانەشدا سەیر ئەوەیە كە هەندێك توێژەر وئەكادیمی كورد دەكۆشن ڕووەكانی لەیەكچوون لەنێوان ئەنفال وهۆلۆكۆست یا فڕنەكانی غازی خنكاندنی جووەكاندا بدۆزنەوە ! كە تێگەیشتنی جوو لە هۆلۆكۆست وحاڵی نەبوونی كورد لە ئەنفال لە هیچ ڕوویەكەوە قابیلی بەراورد نین ، جا بۆ دەرخستنی ئەم ڕاستیەش بەكورتی دەربارەی تەوزیفی جولەكانەی هۆلۆكۆست و ڕۆڵی پیشەسازی هۆلۆكۆست لەبیناكردن وبەهێزكردنی دەوڵەتی ئیسرائیلدا هەندێك زانیاری دەخەینە ڕوو ، ئەڵبەتە پاساوی هیتلەر بۆ لەناوبردنی جولەكە بەشێكی پەیوەست بوو بەوەی كە ئەوان بوونەتە هۆی دۆڕاندنی ئەڵمانەكان لەجەنگی جیهانی یەكەمدا ، ئەمە لەئەنفالیشدا هاوشێوەی ڕقی كەڵەكەبووی سەدام وسەرانی ڕژێمەكەیەتی لە گوندنشینانی كورد ، هیتلەر لەهەڵمەتەكانی كۆمەڵكوژی جولەكە و قەرەج وهاوڕەگەزبازەكاندا بە دەیان هەزاری لێ كۆكوژ كردن ، وبەناوبانگترین تەكنیكی كوشتنی ئەڵمانیای نازی هیتلەریش خنكاندنی قوربانیان بوو لە فڕنەكانی غازی سەربازگەكانی ئەشكەنجەدا ، كە گرنگترینیان سەربازگەی ئۆشفیتز بوو لە پۆڵەندا كە لەنێوان ساڵانی 1940 و 1942 دا زیاتر لە یەك ملیۆن جووی تێدا كوژران ، هەموو ئەو جوانەی كە لەلایەن ئەڵمانیای نازیەوە كوژران گەیشتنە 6000000 شەش ملیۆن جوی ئەوروپی ، لەپاڵ 5000000پێنج ملیۆن غەیرە جووشدا كە هەموویان لەو 5 ساڵەی دەورانی جەنگی جیهانی دووەمدا لە 1940 بۆ 1945 لەناوبران ، ئەم كۆمەڵكوژیانە بە هۆلۆكۆست یا تونی مەرگی جوولەكە دەناسرێن ، هەرچەندە زۆر توێژەری جدی لە خۆرئاوا گومان لە ژمارەی قوربانیەكان دەكەن و دەڵێن ئەوان لە جیاتی چەند ملیۆن تەنیا چەند سەد هەزارێكن وهی تریش هۆلۆكۆست بە ئەفسانە وبەرهەمی پیشەسازی درۆ و فریودانی زایۆنیزمی جیهانی دەزانێ! هەرچۆنێك بێت لەدوای جەنگ وبەشوێن ڕێكەوتن نامەكانی پۆتسدام 1945 و ڕێكەوتن نامەی ئاشتی 1947 دا دەوڵەتانی میحوەر ئیلزام كران بە قەرەبووكردنەوەی دەوڵەتانی زیانلێكەوتووی جەنگەكە وەك پۆڵەندا ویونان وجولەكەكانی هەموو دنیا ، كەتا ئەو كاتە ئەوانیش وەك كورد دەوڵەتێكیان نەبوو ، بەڵام گەورەترین دەسكەوتی جوو لە هۆلۆكۆست دروستكردنی دەوڵەتی جولەكە بوو لە" زەوی میعاد"واتە فەلەستین ، نیشتەجێكردنی پاشماوەی قوربانیان لە نیشتمانێكی یەهودیدا بەشێك بوو لەوەڵامدانەوەی "هاواری ویژدان "ی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ تاوانی هۆلۆكۆست ، هەر بۆیە دیڤید بن گۆریۆن یەكەم سەرۆك وەزیران ودامەزرێنەری دەوڵەتی ئیسرائیل لە قەرەبووكردنەوەی جووەكاندا هەر بە نیشتەجێكراوانی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە نەوەستا وقەرەبووی بۆ جووەكانی مەغریب وجەزائیریش وەرگرت ، كەواتە ئەو كۆستە مێژووییە هەر لە ڕێوە جووەكانی كردە خاوەن دەوڵەت . بەڵام لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جولەكە هەر بە دروستكردنی دەوڵەت دەسبەرداری هۆلۆكۆست بوون ؟ وەڵامی ئەمە لەسەر وەستانی ناوێ كە نەخێرە . بەماوەیەكی كەم دوای دروست بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم دەوڵەتە تازەیە كە وەك وتمان بەرهەمی هۆلۆكۆستە ڕێكەوتن نامەی لۆكسمبۆرگی لەگەڵ ئەڵمانیادا ئیمزاكرد ، هەر لەگەڵ ئیمزاكردنی ڕێكەوتن نامەكەدا ئیسرائیل 822 ملیۆن دۆلاری لە ئەڵمانیا وەرگرت و لەوە بەدوواش لە 14 ساڵدا ئەڵمانیای خۆرئاوا 3 ملیار ماركی لەدرێژەی قەرەبووكردنەوەی هۆلۆكۆستدا دایە دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم قەرەبووانە بۆ 1300 لایەنی فەرمی وحكومی ئیسرائیل خەرجكرا و ژێرخانی دەوڵەتی پێ دروست كرا ، بەڵام وەك ناحۆم گۆڵدمان سەرۆكی كۆنگرەی یەهودی وسەرۆكی ڕێكخراوی زایۆنیزمی جیهانی و ئەندازیاری ڕێكەوتنەكانی قەرەبووكردنەوەی ئیسرائیل لەلایەن ئەڵمانیاوە دانی پێدانا" قەرەبووكردنەوەكان بۆ دروستكردنی ژێرخانی دەوڵەتێك بەكارهاتن كە لەكاتی تاوانەكەدا بوونی نەبووە" دەلیلێكی ئەم قسەیەی گۆڵدمانیش ئەوەبوو كە لەناو قەرەبووە ئەڵمانیەكاندا بۆ ئیسرائیل 4 كەشتی ژێردەریایی ئەتۆمیش هەبوون ! دوای ئەمەش لەساڵی 2007 و لەكاتێكدا باری دارایی دەوڵەتی ئەڵمانیا تەواو لەژێر ئەم قەرەبووكردنەوە بێ كۆتاییەدا قورس بوو بوو ،ئەڵمانیا بە فەرمی ناڕەزایەتی وبێزاری دەربڕی ،ئەمەش ئیسرائیلی توڕەكرد ویەكسەر ڕۆنی بار ئۆن وەزیری دارایی ئەودەمی ئیسرائیل هاتە سەر خەت و وتی "ئەڵمانیا دەبێ بزانێ هەموو سەرمایەی ئەڵمانیا قەرەبووی قوربانیانی هۆلۆكۆستی پێ ناكرێتەوە و ئێمە بەم ڕێگایەدا بەردەوام ئەبین " هەر بەم ڕێگایەدا چاوەڕێ دەكرێت لەچەند ساڵی داهاتوودا كۆی ئەو قەرەبووانەی ئیسرائیل لە ئەڵمانیای وەرگرتووە بگاتە 100 ملیار دۆلار . ئیسرائیل هەر بەقەرەبووی مادی كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە، بەڵكو یەكێك لەحەرامە گەورەكان لای زایۆنیزمی جیهانی ئینكاركردن یا گومان كردنە لە تونی مەرگی جولەكە یا"مەحرەقەی یەهودی " ، هەر بۆیە جولەكە لەڕێی لۆبیكردنەوە كۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەكگرتووەكانیان ناچاركرد لە خولی 62 یدا و بێ دەنگدان وبەتەزكیە لەبڕیارێكدا هەر گومانكردنێكی لەهۆلۆكۆست بەتاوانێكی جیهانی ناساندووە ، تا كار گەیشتە ئەوەی بەم ڕێگایەدا نووسەر وفەیلەسوفێكی وەك ڕۆجیە گارودی لەسەر كتێبی (ئەفسانەی دامەزرێنەری سیاسەتەكانی ئیسرائیل )تەنیا بە گومان كردن لە تەكنیكی تاوانەكە و ژمارەی قوربانیانی كەوتە بەر نەعلەتی جولەكەی جیهانی و تەخوین كرا و هەموو كەناڵە میدیاییەكان بایكۆتیان كرد و دادگایی وزیندانی كرا ، یامێژوو نووسی فەرەنسی ڕۆبێر فۆریسۆن كە دوایی نووسینی كتێبەكەی "درۆی مەحرەقەی یەهودی" كەوتە بەر پەلاماری هەمەلایەنە و لەزانكۆ دەركرا و لەماڵەكەی خۆیدا بەزۆرمانەوەی بەسەردا سەپێنرا تا مرد ، وەك قەشە میشێل لیۆلۆنگ ی هاوڕێی وتی "ئەم پیاوە هەر بە زیندووی نێژرا" ، لەسەر ئەو دۆخەی كەبەسەر فۆریسۆن هێنرا پیاوێكی وەك نوام چۆمسكی تەنیا لەبەر ئەوەی یاداشتێكی ناڕەزایی لەدژی ئەو جۆرە رەفتاركردنە ئیمزاكردبوو ، ئەمیش كەوتە بەر هێرشی جولەكەی جیهانی وبەدژایەتی سامی تۆمەتباركرا , هەرچەندە چۆمسكی باوەڕی تەواوی بەمەحرەقەی یەهودی هەیە و دژی ئینكاركردن وگومان لێكردنیەتی . ئەڵبەتە ئیسرائیل هەر لە ڕەهەندی قەرەبووكردنەوەوە كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە وتەوزیفی نەكردووە ، بەڵكو هۆلۆكۆست چەكێكی سیاسی لەسەر پێ وهەمیشە ئامادەیە كە سیاسیە جووەكان وەك خەنجەری هەموو ململانێ وڕوبەڕوبوونەوە سیاسیەكان هەڵی ئەكێشن ، بەنمونەش لەكۆنگرەی زایۆنیزمی جیهانیدا كە خرابویە رۆژی یادكردنەوەی سەرەتای ساڵی 2019 ی هۆلۆكۆست ، لەمۆنۆمێنت ومۆزەخانەی گەورەی هۆلۆكۆست لە قودسی خۆرئاوا بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل كە كوڕی گەورەمێژوونووسێكی جولەكەیە ، هەمووانی تووشی شۆك كرد كاتێك وتی "لەكاتی تاوانەكەدا هیتلەر ویستی جووەكان لە ئەوروپا دوورخاتەوە ،بەڵام حاجی ئەمین حسەینی موفتی قودس پێی وت ئەمانە ڕەگەزێكی پیسن وبەوجۆرە لەكۆڵ نابنەوە ، بۆیە بیان سوتێنە وبیانخنكێنە" ئەوەی سەیرە ئیسرائیل ئەوە نزیكەی 70 ساڵە بە وەرگرتنی قەرەبوو بڕستی لەدەوڵەتی ئەڵمانیا بڕیوە ، بەڵام لەپڕدا لەبەرئەوەی لەگەڵ فەلەستینیەكان لەجەنگ وململانێدایە و وەك كارتێكی فشار بۆ سەوداومامەڵەی "سەفقەی سەدە" خەریكە ئەستۆی ئەڵمانەكان لەهۆلۆكۆست پاك دەكاتەوە وهەمووی دەئاڵێنێتە ملی فەلەستینیەكان . بەڵام سەمەرەیەكی تری ئەم كەیسە ئەوەیە كە ئەوەڵین كەسێك وەڵامی نەتەنیاهۆ ئەداتەوە لەسەر ئەم لێدوانەی ئەنگێلا مێركلی ڕاوێژكاری ئەڵمانیایە كە لە وەڵامدا بەتەنیاهۆ وتی "هیچ هۆكارێك نیە بۆ ئەوەی مێژوو بشێوینین وقسەی تر بكەین ،ئێمە بەرپرسیارێتی خۆمان لە هۆلۆكۆست هەڵگرتووە" وێنەیەكی تری تەوزیفی سیاسی هۆلۆكۆست كاتێك بوو ،كە پۆڵەندا پرۆژەی بڕیارێكی لەپەرلەمان تێپەڕاند كە هەر تۆمەتباركردنێكی پۆڵەندا وهاوڵاتیانی لەتێوەگلان لە هۆلۆكۆستدا بەتاوان ئەژمار دەكرێ وبەیاساكانی پۆڵەندا لێپرسینەوەی یاسایی لەسەرە ، دەرچوواندنی ئەم یاسایە كە مافێكی سیادی پۆڵەندایە چونكە لەكاتی هۆلۆكۆستدا وڵاتێكی داگیركراو و بێ سەروەری بووە ،بەڵام ئەمە ئیسرائیلی ئەوەندە توڕەكرد كە دنیا هەستێنێتە سەر پێ ودای نەنێتەوە ، یسرائیل كاتساف سیاسی ناسراو كە بەوەكالەت وەزیری دەرەوە بوو ، لەكاردانەوە بەم بڕیارەی پۆڵەندادا وتی "پۆڵەندیەكان فرچكیان بەشیری دژایەتی سامیەوە گرتووە." توڕەبوونی ئیسرائیل لەم هەنگاوە پۆڵەندیە كە دەیان هەنگاو و ڕێوشوێنی حكومەتی ئیسرائیل و لۆبی جولەكەی لەدنیادا لێكەوتەوە پاساوەكەی ئەوەبوو كە ڕەنگە تۆمەتبارێكی پۆڵەندی هەبێت لە هۆلۆكۆستدا تێوەگلابێت وبەهۆی ئەم یاسا پۆڵەندیەوە لە لێپرسینەوە دەربازی بێت . ئێستا دوای خستنەڕووی چەند دیوێكی مامەڵەی جولەكە و دەوڵەتی ئیسرائیل لەگەڵ هۆلۆكۆست و كۆستەمێژووییەكەیاندا ، هەقە ئیدی پرسیار دەربارەی مامەڵەی كورد لەگەڵ ئەنفالدا بكەینەوە ، ئایا كورد دوای 30 ساڵ لەتاوانەكە قۆناغی شۆكبوون وتێگەیشتن لە ئەنفالی تێپەڕاندووە ، واقیعی ئێستا ئەوەیە كورد كە چارەكە سەدەیەك زیاترە لە باشوور خۆی حوكمی خۆی دەكات ، لەو ماوەیەشدا خاوەنی داهات وخەزێنە ودەزگا ودامەزراوەی جۆراوجۆر بووە ، بەڵام وەك لەسەرەتاشدا وتمان كورد لەمامەڵە لەگەڵ گەورەترین كۆست ونەهامەتی ونوشوستی ناو مێژوویدا ناحاڵی وسادە و ڕووكەشانە جوڵاوە و زۆر جار لەجیاتی تەوزیف وسەرمایەگوزاری كەیسەكەشی سەقەت كردووە ، وەك هەندێك پیری لاتەریك ودابڕاو كە لەحاڵی مەرگی ئازیزێكیاندا تەركی دنیا دەكەن وگریان دەبێتە بەشیان ، كوردیش لەو هەموو ساڵەدا بەزۆری خەریكی گریان ولاواندنەوە بووە بۆ ئەنفال ، ئێمە تەنیا ژمارەیەكمان لەبەركردووە كە 182 هەزار ئەنفالكراومان هەیە و وەزارەتێكیشمان بەناوی شەهیدان وئەنفالكراوانەوە هەیە ، كە ئەم وەزارەتە لەجیاتی ئەوەی دیارترین ئیش و كاری ببێتە موچە وئیمتیازاتی وارسی شەهید وئەنفالكراوێك و لاواندنەوەیەكی ساڵانەی قوربانیەكان ، دەبوو ئەم ئەرك وپرۆژانە جێ بەجێ بكا كەلێرەوە لەسەریان دەوەستین وهیچیان بەوجۆرەی كە دەبێ هەبێ نەكراون ، ئێمە مۆزەخانەیەكی نیشتیمانی موعتەبەر وناسراو و واڵای ئەنفالمان نیە كە ناو و یادەوەری قوربانیەكانی تێدا پارێزراو بێت و هەموو میوانە فەرمی ونافەرمیەكانی كوردستان سەردانی بكەن و تاجەگوڵینە لەسەر مەزاری ئەنفالكراوان دانێن ، وەك ئەوەی ئیسرائیل بۆ هۆلۆكۆست لەقودسی خۆرئاوا هەیەتی ، سەنتەرێكی نیشتیمانی دۆكۆمێنتكردن و توێژینەوەكانی ئەنفالمان نیە كەگشت بەڵگەنامە وشوێنەوارەكانی تاوانەكە بەئەلیكترۆنی بكا وهەڵیانگرێ و وەرگێڕێ و هەروەك بیانخاتە خزمەت توێژەران وناوەندەكانی توێژینەوەی جینۆسایدی دنیاوە ، مۆزەخانەكە یەكەیەكی تایبەتیشی هەبێ كە تیایدا ڕزگاربووەكانی گۆڕەبەكۆمەڵەكانیش لەوێ بن و ژیان وئاسایشیان دا بین كرابێت و ڕۆژانە شایەتیە دۆكۆمێنتكراوەكانیان بەزیندوویی بۆ میوانان بگێڕنەوە وببرێنە كۆنگرەجیهانیەكانی جینۆساید ، لەجیاتی ئەمە ئەوانەی لەم شایەتحاڵانە ماون هەریەكەو لەسوچێكی ئەم دنیایەدا بە زامەكانی دڵ وڕۆحیانەوە بە كولەمەرگی ئەژین ولەخەمی نانی شەوێكیاندان !دوای سێ دەیە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ونەتەوەیەكگرتووەكان ئەنفالی بەجینۆساید نەناساندووە ، تەنانەت دەوڵەتی عیراقی میراتگری رژێمی سەدامی ئەنجامدەری تاوانەكەش بەڕاشكاوی بەرپرسیارێتی خۆی لەتاوانەكە قبوڵ نەكردووە ، تا وەك ئەڵمانیا لەهەمبەر هۆلۆكۆستدا ئۆباڵی تاوانەكە بخاتە گەردنی خۆی وتەحەمولی قەرەبووكردنەوەی هەمەلایەنە بكات ، ئەوەی لەم نێوانەدا وەك دۆكۆمێنتێكی بێ هێزی یاسایی هەیە ،بڕیارێكی 13 ی نیسانی 2017 ی پەرلەمانی عیراقە كە بێ دەنگدان وتەنیا لەڕووی مەبدەئەوە!ئیقراری ڕۆژێكی نیشتیمانی بۆ یادكردنەوەكە كردووە ووداوای دامەزراندنی سندوقی قەرەبووكردنەوەی قوربانیان كردووەو هیوای خواستووە ناوەندێكی وەرگێڕانی دۆكۆمێنتەكان و جوڵاندنی دۆسیەی ئەنفال لە ناوەندە نێودەوڵەتیەكان وناساندنی هەبێت و مۆنۆمێنتێك بۆ تاوانەكە لەبەغدا دروست بكرێ ، كە وەك پێشتر وتم ئەم بڕیارە سەیرە هیچ هێزێكی یاسایی نیە وهیچ كەس ولایەك دیار و مولزەم نیە بەجێبەجێ كردنی وهیچ شایستەیەكی دارایی بۆ هەموو ئەو كاروپرۆژانە دیار نیە! هەرچی پەیوەستە بە لۆبیكردنیش كورد لەم بوارەدا فەقیرە و سەرەڕای بوونی سەدان هەزار كوردی هەرچوار پارچەی كوردستان لە ئەوروپا وئەمریكا ودنیای عەرەبی ، بەڵام تەنیا چەند كوردێكی كەم هەن لەڕێی دۆستایەتی كەسی و پەیوەندیەكانی خۆیانەوە بۆ بەجینۆساید ناساندنی تاوانەكە لەپەرلەماناتی ئەوروپادا هەندێك هەنگاویان ناوە ، لەوەزیاتر جالیەی كوردی نەك نەیتوانیوە تاوانەكە بە گەلانی دونیا وناوەندە نێودەوڵەتیەكان بناسێنێت ، بەڵكو سەدان هەزار كوردی باكوور وخۆرئاوا هەن كە هیچ دەربارەی ئەنفال نازانن ، لەوە خراپتریش بەشی هەرەزۆری نەوەكانی دوای راپەڕینی 1991 ی باشووریش كە لە دەرەوەی كوردستان یا لەناوەوەشن هەر نازانن ئەنفال چیە ، ئەوەی لە25 ساڵی رابردووی دەسەڵات وحوكمڕانی كوردیدا دەربارەی ئەنفال خراوەتە پرۆگرامەكانی خوێندنەوە بەشی داڕشتنێكی باشی قوتابیەكی ئامادەیی ناكات ! لەبواری ئەكادیمی وتوێژینەوەشدا هەموو میراتی توێژینەوەی كورد لەسەر ئەنفال ئەوەندەی ئەوە نیە كە شیعەعیراقیەكان لەو 15 ساڵەی رابردودا دەربارەی ئەو تاوانە بەراورد بە ئەنفال بچووك وجوزئیانە كردوویانە كە ڕژێمی سەدام حسێن دەرهەق بە شیعەكانی عیراق ئەنجامیان داوە . لەپێش هەموو ئەمانەشەوە سیاسیەكانی كوردیش لە كۆڵەوارترین مەخلوقەكانی خوا بوون لەمامەڵە لەگەڵ تاوانی ئەنفالدا و نەك هەر نەیانتوانیوە وەك سیاسیە جووەكان تاوانەكە بكەنە چەكی پاراستنی كورد ومافەكانی ، بەڵكو نەیانتوانیوە تەنانەت لە دپەیتێكی تەلەفزیۆنیشدا لەبەرامبەر سیاسیەكی شۆڤینی عەرەبدا ئەنفال بۆ دادگایكردنی ئەو ئەنگێزە شۆڤینیە بەكار بێنن . ئەوەی بۆ من لە كۆتایی ئەم نووسینەدا مایەی سەرسوڕمان ولەسەر وەستانە ئەوەیە كورد وەك نەتەوە و شۆڕش وسەركردایەتی سیاسیش بەردەوام لەلایەن شۆڤینیەتی عەرەبیەوە بەبوونی پەیوەندی ودەست تێكەڵكردن وهەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا تۆمەتبارە ، باشە پرسیار ئەوەیە كورد وسەركردایەتیە سیاسیەكەی لەو هەموو ساڵەی حكومڕانیاندا كە دەستیان بە ئاسانی بەهەموو دونیا وناوەندە كاریگەرەكانی بڕیاری جیهانی دەگەیشت، بۆ نەیانتوانی ونەیانزانی لینكێك لەگەڵ ئیسرائیل وناوەندەكانی مامەڵەی لەگەڵ هۆلۆكۆستدا دروست بكەن تا بۆ تەوزیفی ئەنفال سودی لێ ببینن!لەكاتێكدا پۆل پۆل سیاسی وبەرپرسانی ئیداری كورد شاند دەكران بۆ هەموو شوێنێكی دنیا و زۆربەی زۆریشیان لەگەشت وگەڕان زیاتر ئەلفێك فێر نەبوون ، ئەی بۆ كەس بۆ ئەم كارە گەورەیە كە كورد بەدیاری كراوی تیایدا پێویستی بە ئیسرائیلە نەنێردرایە ئیسرائیل و لای ناوەندە بەهێز وكاریگەرەكانی جولەكەكانی دنیا؟! ئێستاش دوای زیاتر لە 30 ساڵ لەتاوانەكە بەبڕوای من كورد هەر دەبێ بۆ تێگەیشتن لە ئەنفال وتەزیفكردنی لە جوولەكەكان وهۆلۆكۆستەوە فێر بێ و بەڕەچاوكردنی جیاوازی وجیاكەرەوەكانی هەردوو تاوانەكە ئەو ئەزموونە سەركەوتووەی جوو وەرگێڕێ و سودی لێ ببینێ .
هێمن عەبدولقادر کوڕەکە هاوسەرگیری کردووە ڕێزی خێزان و مناڵەکانی خۆی ئەگرێت هەرچییەک کە پێویستی ژیانە بۆیان دابین ئەکات ، تەبعەن (شەرع و یاسا و ویژدان )یش هەر ئەمە داوادەکات ، کەچی کۆمەڵگا لە بری ئەوەی ستایشی ئەو پیاوە بکات ، هەموویان بەچاوی گومانەوە تەماشای دەکەن و لێی ئەکەونە تەقە و یەکێک پێێ ئەڵێ (هۆمەر) یەکێک پێێ ئەڵێ (مل پان) یەکێک پێێ ئەڵێ (ژنانی) ، یەکەم کەسیش کە بەم کارە هەڵئەستێ خێزانەکەی خۆیەتی ، ئەوان پێیان وایە کە کوڕەکەیان زوڵمی لێدەکرێت کاتێک ئەو هەموو پێداویستیانە لە (ڕێز ، سۆز ، خۆشەویستی) بۆ منداڵەکانی دابین دەکات ، بۆەیە خێزان بەهۆکاری ئەم کارە ڕاستەوخۆ یان ناراستەوخۆ دەست ئەکەن بە تەداخول کردن و هاندان تێکدانی ژیانی. ......................... دانەیەک هاتبوو بۆ لام ئاماژەی بە لەپی دەستی ئەکرد زوزو ئەی ووت مامۆستا بە خوا (کوڕەکەم ئائەمەنەی ماوەتەوە ) ووتم بۆ کوڕەکەت ڕێجیم ئەکات ؟ ئەی ووت (نا) ڕۆژتا ئێوارە بۆ ئەو ژن و مناڵانەی ڕادەکات ، دەی دایکی من پەنگوین دوومانگی ڕێک بەناو زەریا و دەریاکاندا بە بەردەم سەدان دڕندە دا بێچوەکانی بەجێ دەهێڵێت تا پاروویەک نانیان بۆ بهێنێتەوە ، کوڕە دائەنیشێت و ئیش ناکات ، پێی ئەڵێن (بێ کار و دەست و پێ سپیە) کار ئەکات و ئەیەوێت لەسەر پێی خۆی بوەستێێت پێی ئەڵێن کوشتوویانە ، ..................................................................... بۆ کچەکەش هەمان دۆخە ،کوڕێکی باش و بێ کێشەی بە نسیب بووە ، لەبری ئەوەی ئەو پەیوەندیە بە زیندووێتی بهێڵێتەوە ، پێێ بزانێت ، ڕێز بۆ ئەو هەموو ماندوونە بنوێنێت کەس و کاری هاوسەرەکەی بە کەس و کاری خۆی بزانێت . کەچی هەمیشە ئامۆژگاری ئەکەن (زۆر مەیە بەدەم هاوسەرەکەتەوە) هەوڵ بدە ڕکێفی هاوسەر و منداڵ و هاتوچۆ لە دەست تۆدابێت ، .................................... ئێ ... لەنێوان فشاری کلتور و کۆمەڵگا و خێزان و ئیدیۆمدا ئەوەی دەبێتە قوربانی هەر کوڕ و کچەکە خۆیانن ، دواتر هەموو ئەوانی تر دەچنەوە بەلای ژیانی رۆژانەی خۆیانەوە و بەدبەختیەکە بۆ منداڵەکانیان دەهێڵنەوە چونکە کۆمەڵگا ، خێزان ، کلتور ، دەست بەردارت نابێت هەتا نەتکات بەبەشێک لەخۆی ................................................... لە ڕاستیدا خۆش بەخت دەبیت خەڵکی لێت ناگەڕێت هەتا ژیانت تێک دەدەن ، بەد بەخت دەبیت کەس دەستت ناگرێت هەتا ئەتکەن بەبەشێک لەخۆیان ......................... لەژیانی منداڵەکانتان وەرنە دەرەوە با بکەون ، با کێشەیان هەبێت ، با ماندوو بن ، وەک ئەو بێچوانەی کە پەڕو باڵیان دەرکرد و ئیتر دەفڕن ، بەڵام تەداخولات و چاودێری زۆر ناهێڵێت منداڵەکانتان فێری ئەزموونی چارەسەری کێشەکان بن ، ئەوان ئەوکات بۆ هەموو شتێک هانا بۆ خەڵکی تر دەبەن ، ...................................................................... بە بوکەکانتان مەڵێن (ئارد دەبێژیتەوە بۆ خۆت دەلەنگێنیت) بیانوویان پێمەگرن ، توانج و تانەیان لێمەدەن ، چۆنایەتی ژیانیان ئیتر تۆ بەرپرس نیت لێی ، خۆیان دەکەون و فێر دەبن ، وەک ئەو منداڵەی هەتا فێری ڕۆشتن ئەبێت سەدان جار دەکەوێت ، لە باوەش کردن باشە بەڵام پێ گرتن دوا دەخات ، ........................................... ڕێزی زاواکانتان بگرن ، ئەگەر کچەکانتان خۆش ئەوێت، ژیانی کچەکانتان تێک مەدەن ،ئەگەر بەختەوەریتان دەوێت ، بۆ هەموو شوێنێک و بۆ هەموو کارێک ئەوەندە بانگهێشتیان مەکەن ، کچەکانتان بەرپرسیارێتی مێرد و منداڵی خۆیان لە ئەستۆدایە، کە وەک جاران نایانپەرژێتە سەر تۆ ، مانای فەرامۆشکردنی تۆ نیە ، (نالی) ووتەنی :- (گەر ئاب و تابی جەننەتیی و دۆزەخیت دەوێ بنواڕە نێو چەوانی بەشوش و برۆی عەبووس) ئەتانەوێت منداڵەکانتان بەردەوام بەشوش و دڵخۆش بن یان دڵتەنگ و حەبووس ، ئەگەر ئارامی و بەهەشت و پێکەنینتان بۆ منداڵەکانتان دەوێت کەمێک لە ژیانیان وەرنە دەرەوە ، سەیرێکی منداڵەکانتان بکەن ، هەم خۆتان هەست بە ئاسودەیی دەکەن ، هەم بوار بەوانیش دەدەن لەسەر پێی خۆیان بوەستن
.gif)
لەتیف فاتیح فەرەج 1 دۆڕاوی سەرەكی هەرێمی كوردستان یەكێتی و گۆڕانن ، ئەگەر هەموو حكومەتیش ئەو دوو حزبە دروستی بكەن ، براوەی سەرەكیش لە یاریەكە پارتیە ، ئەگەر هیچیش وەرنەگرێت ، دەی دیارە ئێستا یەكێتی و گۆڕان بە هەردوو كیان 12 كورسی لە پارتی كەمترن ، كوردیش گوتویەتی گوێز بە ژمارە مایەی دیارە ، پارتی هەر 45 كورسی نیە ، ئەو 11 كورسی كۆتاشی لە بەرژەوەندی خۆی یەكلاكردوەتەوە ، كورسیەكەی كاكە حەمەش هەموو جارێك هی ئەوە ، لە هەر دۆخێكی پێویستیشا پارتی دەتوانێ لە یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوش كورسی بۆ بەرژەوەندی خۆی یەكلای بكاتەوە ، یانی براوەی سەرەكی پارتیە ، نەك ئەوەی لیژنەی دانوستانی یەكێتی یان گۆڕان كورسیەك وەزارەتێك زیاد یان كەم وەربگرن لە یەكتر ، هەڵبەت لە دۆخی بەو جۆرەدا ئەوە هەر پارتیشە دەتوانێت بە ویستی خۆی كێ بكاتە ئۆپۆزسیۆن و كێ بكاتە دەسەڵاتدار ، ئێستا زانیتان ئێوە سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجەتان بە چ دەردێك بردووە . 2 یەك بازنەیی هەڵبژاردن ، وای كردوە دەنگێك لە كوڵە جۆ دواتر لە بەرژەوەندی كاندیدێكی دهۆك تەواو بێت ، ئێمە كە باسی فرەبازنەیمان دەكرد مەسەلە كە ئەوە یە كە دیموكراسی دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە لە یەك بازنەیداو مافی زۆرینە دەبێتە قوربانی، چ لۆژیك و ئاوەزێكە 111كورسی بە بێ بەرنامەو لە یەك بازنەدا دابنرێن و هیچ پارێزگایەك قەبارەی خۆی نەزانێت لانی كەم بە پێی رێژەی دانیشتوان ،نەك بە پێی رێژەی ئەوەی كێ دەڕوات بۆ دەنگدان و كێ ناڕوات ، رونتر ئەگەر ئێمە بە پێی ئەو چوار پارێزگایەی هەرێم و بە گوێرەی دانیشتوان كورسیەكان دابەشبكەین ، بۆنمونە هەر یەك لە هەولێرو سلێمانی 30 كورسی و دهۆك 25 كورسی و هەڵەبجە 15 كورسی ئاخۆر دۆخەكە هەر بەم جۆرە دەبێت ، یان لەو دابەشكردنەدا دادگەری تەواو هەیە ، هەڵبەت كۆتاكانیش پێویستە بە پێی رێژەی پێكهاتەكان بێت ، بۆنمونە بۆ هەر 15 هەزار كەس كورسیەك دابنرێت نەك هەبێت بە 250 دەنگی تایبەت دەربچێت و هەر 250 كەسەكەش كوردو سەر بە لایەنێكی سیاسی بن . 3 مەسەلە ئەوە نیە پارتی یەكەمە ، یان حزبێكی تر ، مەسەلە دیموكراسیەت و فرەییە ، ئەم دۆخەی ئێستاو چوار ساڵی ئایندە بەم جۆرەی ئێستا زۆر خزمەتی دیموكراسیەت و پێكەوەیی ناكەن ، بۆیە ئەگەر لایەنێكی تریش بیەوێت بەو جۆرە ئەوانی تر قوت بدات و بێ ئەرزشیان بكات هەمان رامان هەیە . كێشە ئەوەیە گۆڕان و یەكێتی لە هیچ پەیام و زمانێك ناگەن ، لەو زمانە نەبێت كە خۆیان و بۆ خۆیان قسەی پێدەكەن ، زمانی چۆنێتی بۆڕدانی یەكتر ، قسەكانی ئەم چەند رۆژەی نێوانیان زۆر بە ڕوونی ئەو راستیە دەسەلمێنن.
جەمال حسێن ھیگڵ لەشوێنێکدا وتویەتی ( تاکە وانەیەک لەمێژوو فێری ببین، ئەوەیە کەس لەمێژوو ھیچ فێرنەبوە) ئەم وتەیە کەدەربریشە لەروانگەیەکی فراوان بۆ مێژوو، لەزۆ ڕوەوە راستەو لەزۆر ئاستدا مێژوی مرۆڤ پشت ڕاستی دەکاتەوە. نەک ھەر لەئاستە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکەی، بەڵکو لەئاستی تاکەکەسیش دەشێ زۆرینەمان لەژیانی کەسی خۆماندا، چەندین ھەڵەھەبن بەشێوەو فۆڕمی جیاجیا دووبارەو چەند بارەمان کردبێتەوە. بەڵام ئەوەی من دەمەوێ لەڕێی ئەم قسەیەوە لێی نزیک ببمەوە، ئەوەیە نەعومەری سودان لە بوتەفلیقەی جەزائیر ھیچ فێربوو، نە موبارەکی میسر لە عەلی یەمەن و نەئەویش لە بن عەلی تونس پەندی وەرگرت و نەئەوانەی تریش کەماون عیبرەت لە ئەمانە وەردەگرن. بەم جۆرە ستەمکارو دکتاتۆرەکان دەبنە گەورەترین نمونەو وانەی مێژوو بۆ فێرنەبوون و پەند وەرنەگرتن. ئەوکاتەش جەنەڕاڵە گەنجەکەی سودان بەیاننامەی لەسەرکارلابردنی عومەری خوێندەوە، لەدڵی خۆمدا وتم کەی دێت ئەویش بەدەردی ئەم بچێ، کاتێکیش سودانیەکانم بینی لەشەقامەکان بۆ دەربرینی شادی ھەڵدەپەڕین، وتم کەی جارێکی تر دێنەوە سەرشەقام بۆ ناڕەزایەتی دەربڕینێکی تر. ئاخر مێژووی سیاسی ئەم ناوچەیە، وەکو چۆن مێژویەکی ناشیرینی پڕ لەستەمکاری و جەنگ و دەسەڵاتی سەربازییە، بەھەمان شێوە مێژویەکی بێ ئەنداز بازنەیی و دوبارەشە، جا لەفۆرمی ناسیونالیستی دابێت یان ئاینی، ھەر ئایدۆلۆژیایەک بپۆشێ، ناوەرۆکەکەی ستەمکارییە. دەشێ تورکیا باشترین نمونەیان بێ، کەدوای ئەوەی لەرژێمێکی سکولاری سەربازییەوە، گۆڕا بۆ رژێمێکی پەردەپۆشکراو بەئاین، ھیچی لەبەھا سەرەکیەکانی نەگۆڕا کەبریتیە لەستەمکاری، بگرە لەزۆر ڕوەوە خراپتر بوەو خراپتریش چاوەڕێ دەکرێ. ئەوە ھیچ کات واتای ئەوە نییە کەستەمکاری قەدەرێکی نەگۆرەو ھیچ چانسێک نییە بۆ ئەوەی مرۆڤ لەم وڵات و ناوچانە چاوەڕێی سپێدەیەکی باشتر بکات. یان ھەوڵبدات خەون بەژیانێکی شەرەفمەندانەو بەکەرامەتەوە ببینێ، بەڵام بۆ من بەڕاستی ئەمە پرسیارێکی گەورەشە کەبۆچی بەردەوام ئەم مێژوە دوبارە دەبێتەوە؟ چی وایکردوە ھەر نزیکەی سی ساڵ یان زیاتر نوخبەیەکی سیاسی فاسد بێت نوخبەی فەرمانڕەوای فاسدی پێش خۆی لەناو ببات، ئەوجار نوخبەیەکی تری لەوان فاسدتر بێ بۆ ھەڵتەکاندنی ئەوان ؟ ئەوەی لێرەدا تەواو شەرعیەو لەڕوی دەرونیەوە مایەی شادییە، بێگومان چرکەسات و گەرماو گەرمی خودی گۆڕان کارییەکانە، بەڵام ئەوەی تراژیدی و خەمبارانەیە ئەنجامەکانیەتی، کەبریتیە لەدووبارەبوونەوە. لەم چوارچێوەیە یەکێک لەوتەو قسەکانی شاملوی شاعیری ئێرانی ھەمیشە لەیادەوریمدایە، ئەویش ئەوەیە کاتێک شۆڕشی گەلانی ئێران رویدا، وتی ئەم شۆڕشە ناتوانێ ھیچ گۆڕانێکی گەورە دروست بکات کەلەبەرژەوەندی خەڵکی رەش و روت و ھەژاردابێ، ئەوەی ھەیە کۆتایی ھاتنی شایەو دەست پێکردنی ئیمامە، وەکو چۆن بۆ دەرکردنی شا و کۆتایی ھاتنی دەسەڵاتەکەی پێویستمان بەئیمام بوو، رۆژێک دێت بۆ رزگاربونیش لەئیمام پێویستمان بە شایەکی تر دەبێت. لەکۆتاییشدا شاملو وتی ( ئەم رژێمانە یەکتری دووبارە دەکەنەوە). دووبارەکردنەوەیەکی تراژیدی ترو کارەسات بارتر. چونکە ئەم دەسەڵاتانە بۆ ئەوەی بەدەردی ئەوانەی پێش خۆیان نەچن، زیاتر خۆیان بەھێزدەکەن و دڕندەتردەبن، بۆیە لابردنیشیان خوێن و توندوتیژی زیاتری بەدواوەدەبێت. ئەوە سەرباری ئەوەی لەماوەی فەرمانڕەواییان دەوڵەت و کۆمەڵگاش وا وێران دەکەن، کەدوای خۆیان نەتوانن لەسەر پێ بوەستنەوە. بۆیە بۆمن کەوتنی عومەرەکەی سودان و کۆتایی ھاتنی بوتەفلیقەی جەزائیر وەک روداوو پێشھاتێک مایەی دڵخۆشییە، بەڵام وەک روداوی داھاتوو پێم وانییە ھیچی زیاتربێت لەڕوداوەکانی تری بەناو بەھاری عەرەبی. دڵنیام ھەرزوو وڵاتانی ناوچەکە و بەرژەوەندی وڵاتانی زلھێز لەسودانیش بەریەک دەکەوێ ناھێڵن شتێک روبدات کەمایەی مەترسی بێت بۆ بەرژەوەندییەکانیان، ھەتا ئەگەر پێویست بکات وەک سوریا ئەوێش ببێتە گۆڕەپانی بەریەککەوتنی سەربازی. بۆیە وەک چۆن لەسەرەتای روداوەکانی سوریا و پێنج ساڵ پێش ئێستا وتارێکم نوسی بەناوی کەس خەمی سوریەکانیی نییە، بەھەمان شێوە یەقینم ھەیە کەس خەمی سودانییەکانی نیە. شەڕی ئەم وڵاتانە بۆ بەرژەوەندییەکانیانەو ھیچی تر، ئەوەی باجی قورسی ئەو مێژوە ناشیرنەش دەدات، سودانیەکی بەستەزمانە، کەئێستا بەخۆشی کەوتنی ستەمکارێک دڵی خۆشە.
نەبەز گۆران ئەو دیمەنانەی لە وڵاتی(سودان) روودەدەن، لەرووی كردەی شۆڕشگێڕی و بەرگری و، رووبەروو بوونەوەی دەسەڵاتی خۆسەپێن، دیمەنگەلێكی جوان و رۆمانسین. ئەكرێت بۆ چەندساتێك تەماشای دیمەنەكان بكەین و، ئەو هێزە گەورەیەی لەناو جەوهەری كۆمەڵگەدا بوونی هەیە و، لە چركەساتی نادیاردا دەردەكەوێت، لەو دیمەنانەدا بیبینین. ئەمما مەرج نییە ئەنجامی دیمەنەكان بە هەمان كردەی دیمەنەكە، رۆمانسی و جوانبن و ئەشێت پێچەوانەكەی رووبدات و مێژوو لە زەمەنێكی دیكەدا دووبارە ببێتەوە. سەرەتای بەهاری _عەرەبی_ بەهارێكی شۆڕشگێڕانەبوو، شەقامەكان بوونە شوێنی خەڵك بۆ بەرگریكردن دژ بە دەسەڵاتەكانی ئەم ناوچەیە، ئەما بەهارێكبوو، شكستی هێنا. ئەو درزەی لەنێوان خەڵك و دەسەڵاتەكاندا دروستبوو، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی خزاندە ناوییەوە. هاتنە ناوەوەی ئەو فۆڕمەی ئیسلامی سیاسیی بۆ ناو ئەو درزە، كۆی خەونی كۆمەڵگەكانی بەرەو شوێنێكی مەترسیداربرد. هەریەك لەو كۆمەڵگایانەی دژی دەسەڵاتە خۆسەپێنەكانی ئەم ناوچەیە هاتنە سەرشەقام، بەو خەونەوە هاتن، ئایندەیەكی روون، دیموكراسی، مافی هاوڵاتی بوون، بخەنە شوێنی سەركوتكردن و، كۆتایی هێنان بەو مۆدێلە دەسەڵاتانەی، كە بەشێكی زۆریان لەرێگای كودەتای سەربازییەوە هاتبوونە سەر كورسی دەسەڵات و كۆمەڵگەیان دەچەوساندەوە. بەڵام ئەم خەونە گۆڕانێكی گەورەی بەسەردا هاتوو، ئیسلامی سیاسیی تونندوتیژ بووییە پاییەكی بنەرەتی، بۆ دووبارە بوونەوەی مێژوو، بە دیوی دیكە و روخساری دیكەوە. ئەشێت ئەوەی ئەمڕۆ لە _سودان_ روودەدات، هەمان ئەگەری ئەوەی لە _میسر، یان سوریا، لیبیا... هتد. روویدا دووبارە ببێتەوە. "عومەر البشیر، لە ساڵی 1989 بە كودەتایەكی سەربازی هاتە سەر كورسی دەسەڵات. بەهەمان شێوە، لە ساڵی 2019 بە كودەتایەكی سەربازی لەسەر كارلادرا.(1)" بەشێكی زۆری نارەزایەتییەكان لەسەر دەسەڵاتەكەی ئەم كارەكتەرە، پەیوەندی بە سەركوتكردن و لەناو بردنی نەیارانی خۆی و، دەستگرتنە بەسەر سامانی نیشتیمانی وڵات و كۆنترۆڵكردنی تەواوی دامەدەزگاكان. لەو چركەساتەدا نارەزایەتییەكان گەورەبوون، كە ئیدی نرخی نان تادەهات گرانتردەبوو، هەژاری بەشێوەیەكی ئاسۆیی سەرتاپای وڵاتی دەگرتەوە و، دەستەو تاقمەكەی دەسەڵاتیش لەوپەڕی خۆشگوزرانییدا دەژیان و جیاوازییەكی چینایەتی گەورە دروستبوو. نارەزایەتییەكان تەواوی شارەكان دەگرێتەوە. بەڵام ئەوەی ئەم نارەزایەتییانە لەوانی وڵاتانی دیكەی عەرەبی جیادەكاتەوە، ئامادەیی بەرفراوانی ژنە. بەپێی چاودێری رۆژنامەنووسان، لە هیچ كام لەشارەكاندا، روونادات زۆرینەی خۆپیشاندەران ژن نەبن! "خاتوو (ئالا سەڵاح) كە تەمەنی 22 ساڵە و لە زانكۆی خەرتووم بەشی ئەندازیاری تەواوكردوە، یەكێكە لە فیگەرە بەهێزەكان و بەناوبانگەكانی خۆپیشاندەران. (2) ئەم خاتوونە لەماوەیەكی كەمدا وەك كارەكتەرێكی شۆڕشگێر بووەتە جێی باسی میدیا جیهانییەكان. گوتاربێژێكی باشوو، زمانێكی شیعری بەهێزی هەیە، بۆ بەجۆشدانی خەڵكی. خۆی لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی فەرەنسا دەڵێت: " سەیر نییە لە سودان ژن سەرمەشقی شۆڕشەكان بێت، چونكە گەر ئێوە مێژووی وڵاتەكەمان بخوێننەوە، دەزانن چەندین ژن مەلیكەی ئەم وڵاتە بووە و، ئێستاش ژن دەیەوێت بگەڕێتەوە شوێنە راستەقینەكەی خۆی." خەونی ئێستای سوودانییەكانی سەرشەقام، خەونی گەڕانەوەی ئازادی و ماف و نەهێشتنی چینایەتیی و كۆتایی هێنانە بە كوشتن و زیندانیكردن. وشەی _شۆڕش_ لە هەموو كوچەو كۆڵانێكدا دەنگی لێوەدێت. هێزە سەبازییەكانیش كودەتاكەی خۆیان بەسەر دەسەڵاتی پێشودا نماكرد. لەم چركەساتەدا، دوو بۆچوونی دژ بەیەك دروستبووە. بۆچونێكیان دەڵێت: "شورایەكی سەربازی بۆ تێپەڕین بەسەر قۆناغەكەدا دروستبكرێت." خاوەنانی ئەم بۆچوونە ژەنەراڵە سەربازییەكانن، كە دینەمۆی كودەتاكەن بەسەر دەسەڵاتەكەی بەشیردا. بۆچوونی دووهەم دەڵێت: " بەیاننامەكەی هێزە سەربازییەكان، دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموونی رابردووە." خاوەنانی ئەم بۆچوونە، ئەو خەڵكانەن لەسەر شەقامەكاندان و نایانەوێت شەقامەكان چۆڵبكەن، بۆئەوەی ژەنەراڵەكان ئەزموونی رابردوو دووبارە نەكەنەوە. گەر لۆژیكێك نەیەتە ئاراوە ئەگەری پێكدادان لەئارادایە. ئێستا وڵات لە بۆشاییەكدایە و دوو بۆچوونەكەش چاوەروانكراوە ببێتە درێزێك و ئەو درزە وەك هەمان مۆدێلی وڵاتانی دیكە، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی بخزێنێتە ناوییەوە. هیچ یەك لەو چاودێرانەی چاودێری ئێستای دۆخەكە دەكەن، ناتوانن بە موتڵەقی ددان بەوەدا بنێن، ئایندەی ئەو وڵاتە بەرەو چارەنووسێكی باشتر لە چارەنووسی وڵاتانی دیكەی بەرهەمی بەهاری عەرەبی بچێت. هەمیشە گۆشەیەك دەدۆزرێتەوە بۆ ترس لەو ئایندەیە و دووبارەكردنەوەی مێژووی ئەوانی دیكە. بەهۆی بەهێزی خێڵ و بنەما نەریتییەكان لەو كۆمەڵگەیەدا، چاوەڕوانكراوە خەونی كۆمەڵگە بگۆڕێت بۆ خەونێكی دیكە، كە هەرگیز ئەو كۆمەڵگەیەی لەسەر شەقامەكانە چاوەروانی ئەو خەونە نەبووبن. هەرچۆنێك بێت، دەسەڵاتێكی سەركوتكەری بكوژ و نادادپەروەر كۆتایی هات، ئایا لە شوێنی ئەو دەسەڵاتێكی دادپەروەرو دیموكراسیی و یەكسان دێتە شوێنی، یان ئایندە ترسناكەكە چاوەڕێی ئەو كۆمەڵگەیەش دەكات؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە لە داهاتوودا وەڵامێكی دروستدەدرێتەوە. گەر كودەتاكە هەمان مۆدێلی كودەتای میسربێت، كەوایە تەنها روخسارێك دەگۆڕێت بۆ روخسارێكی دیكە. گەر درزەكە گەورەببێت و ئیسلامی توندوتیژی سیاسیی بچێتە ناو درزەكەوە، ئەوا سوریاییەكی دیكە، یان لیبیاییەكی دیكە دووبارە دەبێتەوە. لە دەرەوەی ئەم دوو سیناریۆیە، سیناریۆی سێهەمە، كە هیچیان نەبێت و لەرێگەی هەڵبژاردنەوە حكومەتێكی نوێ دروستبێت، كە ئەمەش بۆ ئەم قۆناغەی ئەو كۆمەڵگەیە كەمێك قورس دەبێت. نەبەز گۆران _* ئەم ناونیشانە سودبینینە لە ناونیشانی كتێبێكی(ژیژك) بەناوی، ساڵی خەونە ترسناكەكان،لەسەر بەهاری عەرەبی. _(1)_ بحران سودان، ارتش عمر البشیر را سرنگون كرد. بی بی سی. _(2)_ سودان: زنی كە خواند: بە اسم دین مارا سوزاند. كیوان حسینی، بی بی سی.
د. كەنعان حەمەغەریب دەسەڵاتی عومەر بەشیر بەشێكی گرنگ لە مێژووی نوێی سودان پێك دەهێنێت، كۆتایی هێنا بە درێژترین شەڕی ناوخۆ و جیابوونەوەی باشوری سودان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ. لە ناوڕاستی نەوەتەكانەوە كۆمەڵێك گۆڕانكاری بەرچاو دەستیپێكرد لە بواری تەكنۆلۆجیای پەیوەندی و بوژانەوەی ئابوری، لە ساڵی ٢٠٠٤ ەوە قەیرانی دارفور دەستیپێكرد و سەرەتاكانی توندتیژی هاتە ئارایەوە، لە بورای گەشەسەندن و بوژانەوە گۆڕانكاری زۆر بەدیهات، رێژەیەكی زۆری بەڕیوەبەرانی دەزگاكانی حكومەت دەرچووی زانكۆكانی ئەمریكاو بەریتانیا بوون بەتایبەت كۆمەڵێكی زۆری ئەوانە دكتۆرایان بەدەست هێنابوو لە كۆتایی هەفتاكان و سەرەتای هەشتاكان، لەم دەساڵی دوایدا " عومەر بەشیر " زۆرێك لەوانەی دورخستەوەو جەنەراڵەكانی سوپای هێنایە پێشەوە. بەردەوام سیمای گشتی دەسەڵاتی بەشیر بەرەو سنورداركرنی ئازادیەكان هەنگاوی دەنا، كە تێیدا تێورسێنی كودەتای ١٩٨٩ و سەرەتاكانی حوكمی ( حەسەن تورابی ) راپێچی زیندان كرا، خاڵی جەوهەری جیاوازی نێوان تورابی و باڵی عومەر بەشیر ئەوە بوو تورابی باسی لەوەدەكرد دەبێت مەوداكانی ئازادی فراون بكرێت و ئازادی رۆژنامەگەری دەستەبەر بكرێت و هەڵبژاردنی ئازادانە بكرێت و حوكمی لامەركزی حەقیقی بەرپا بكرێت ،دەسەڵاتەكانی سەرۆك كەمبكرێتەوەو دەسەڵاتی تەشریعی بەهێزتر بێت لە دەسەڵاتی تنفیزی. بەڵام ئەو كاتە " علی عوسمان تەها" كە ئەمڕۆ دەست بەسەر كراوە بە توندی دژی تورابی وەستایەوەو تورابی راپێچی زیندان كراو پەرلەمان هەڵوەشایەوە. لەم چەند ساڵەی دوایدا زۆرێك لە نوسەرو كەسایەتیە سەرەكیەكانی دەسەڵات ئامۆژگاری " عومەر بەشیر" یان كرد واز لە دەسەڵات بهێنێت، بەڵام ئەو هەر پێداگیری دەكردو لە ئەنجامدا سەدان نوسەر و خاوەن فكر دوركەوتنەوە لە دۆخەكە یاخود هەڵبژاردنی بێدەنگی و وازهێنان لە سیاسەت. ئێستا كێ خاوەن هێزە لە سەر شەقام؟ حزبە تقلیدیەكان وەك حزبی ئومەی صادق مهدی و حزبی ئیتیحادی دیموكراتی دورن لە رۆحی سەردەمی نوێ، بەشیكی زۆری گەنجانی سەر شەقام بێ سەركردەو ئایدیان و تەنها خوازیاری ژیانێكی شایستەو دادپەروەرخوازانەن. ئەو كەمینەیەی ئێستا شەقام دەجوڵێنێت و هیزێكی رێكخراون، دوو هێزن، حزبی بەعسی سودانی و چەپەكان كە تا رادەیەك لە رووی میژووییەوە ئەزمونی توندوتیژیان هەیە، لە لایەكی ترەوە هێزە لیبرالەكان لە سودان زۆر لاوازن و بەشێكی گرنگی ئەم دۆخە نین. ئاییندە بەرەو كوێ دەڕوات؟ زۆر ناروونە چونكە هەموو دام و دەزگاكانی سوپا و هێزە ئەمنییەكان پەروەردەی سەردەمی حوكمی ئینقازن، كە ئەوانە مومكین نییە بونیادنەری حوكمێكی دیموكراتی بن ئەو كەسانەی ئێستا لە مەشهەدەكەن هە لە "عەوز بن عەوف" و جەنرال " حمیدتی" و " صلاح قۆش" پاسەوانی سەردەمی حوكمی ئینقاز بوون.
.gif)
ئارام سەعید بەشی یەکەم گەر سەرنج بدەین زۆربەی قوربانیانی دوو سەدەی رابردوی جیهان دەرئەنجامی هەڵەی ستراتیژی سەرکردەکان بوون، ناپلیۆن هێرشی کردە سەر روسیا بەنیازی ئەوەی داگیری بکات، بەڵام خراپ دۆڕرا، ژمارەیکی زۆریش قوربانی دا. هێتلەر پێی وابوو هەمان هەڵە دوبارە ناکاتەوە و روسیا داگیر دەکات، بەهەمان شێوە تێکشکا، ژاپۆن هێرشی کردە سەر بەندەری پێرڵ هاربەر بێ ئەوەی حساب بۆ توڕەبون و توانای تەکنەلۆژی ئەمریکا بکات، دواتر ژاپۆن وێران بوو. هەروەها پەلاماری ئەمریکا بۆ ڤێتنام، یەکێتی سۆڤیەت بۆ ئەفگانستان، دواتر و دواتر چەندین بڕیاری لەو جۆرە کە کارەساتی گەورەی لێکەوتۆتەوە روویاندا. لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەراستیشدا نمونە زۆرن، کە هەڵەی ستراتیژی بوون، لەوانە گرتنی کوەیت لەلایەن سەدامەوە..هتد لە کوردستان یش چەندین جۆر هەڵەی ستراتیژی لەوجۆرە کراون ئەگەر وورد بیانخوێنینەوە، شەری ناوخۆ، شەری چەندین ساڵەی نێوان حزبە کوردیەکان، رێکەوتن لەگەل رژێمە داگیرکەرەکان بۆ لەناوبردنی هێزێکی کوردی تر، دواترینیشیان ئەنجامدانی ریفراندۆم. گەر سەرنجی ئەو نمونە مێژوییانە بدەین ئەوا بۆمان دەردەکەوێت ئەوانەی بڕیای شەڕ و ئاشتی دەدەن سەرکردە سیاسیەکان و ئەوانی بڕیاڕبەدەستن ئەنجامیان داوە، کە ئەویش لەوە سەرچاوەی گرتووە کە سەرکردەکان گوێ ناگرن لەوانەی بیرکردنەوەیان پێچەوانەی خۆیان بووە،ئەو زانیاریانەیان پێ خۆشە کە بەرگری لە بۆچونی خۆیان دەکات،بۆئەوەی ئەو بریارە بدەن کە دەیانەوێت. بۆ نمونە هێتلەر، فەرماندەی سەربازی هەبووە کە پێی وتوە شەڕی روسیا هەڵەیە نابێت بکرێت، ناپلیۆن بە هەمان شێوە، شای ئێران تەنانەت ساواک پێی وتوە کە خەڵک ناڕازیە و بارودۆخ خراپە بەڵام گوێی نەگرت.بارزانیش لە ئاستی ناوخۆ ونێودەوڵەتی پێیان ووت کە ئەنجامدانی ریفراندۆم کارەساتی لێدەکەوێتەوە، بەڵام تەنها گوێی لەوانە گرت کە لەگەڵ بۆچونیی خۆی یەکدەگرنەوە. گرنگە ئەوە بزانیین لە پشت هەموو سەرکردەیەک کە ڕاویژ ناکات و بڕیاری هەڵە دەدات ستافی شەرمن و بێ هەڵوێست هەیە کە وادەکەن بکەوێتە هەڵەوەو ئەویش خۆی حەزی بەوجۆرە کەسانەیە کە بڕیارە هەڵەکانی پشتڕاستدەکەنەوە. لەو سیفەتانەی ئەو سەرکردانە هەیانە ئەوەیە زانیاریەکان پشتگوێ دەخەن، پشت دەبەستن بە پێشبینی خۆیان، تواناکانی لایەنی بەرامبەر بە کەم مەزەندە دەکەن، دواترینیشیان ڕای جیاواز و دیبەیت دەخنکێنن. ئەم دیاردەیەش، هەندێ جارلایەنەکانی نەیاری دەسەڵاتیش لێی بێبەری نین و رەنگی داوەتەوەو سەرتاپای پێکهاتەی حزب و سەرکردە لە هەرێمی کوردستاندا جێی ئەوەیە لێکۆڵینەوەو شیکردنەوەی وردیان لەسەر بکرێت کە ئایا تاچەند لە بڕیارەکانیاندا رەچاوی ئەوخاڵانە دەکەن کە پێویستە بۆ ئەوەی بڕیارێکی ستراتیژی بدەن. لە کۆتاییدا ئەو حزب و سەرکردانەی زانیاری دامەزراوەکانیان باش هەلدەسەنگێنن و قبوڵی جیاوازی بۆچونەکان دەکەن، وانەکانی مێژوو پشتگوی ناخەن، ئەو تەمومژەی لەبەردەمیاندایە تەواو روون دەبێتەوە و ئەوکاتە بڕیار دەدەن و دەگەن بەبریاری دروست، کەمتر هەلەی ستراتیژی دەکەن. *تێبینی: بۆ ئەم نوسینە سودێکی زۆرم لە کتێبی " تەمومژ، هەڵە، جەنگ" بینیوە کە لە نوسینی هەرسێ نوسەر(داڤید سی کۆمپێرت، هانز بێندیاک، بانی لین) کە باسی ئەوەیە ئەمریکا و چین ئەتوانن چی فێربن لە وانەکانی مێژوو. *لەبەشی داهاتوو باس لەوەدەکەین چۆن دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن بەهەمان شیوە دەرس لە وانەکانی مێژوو وەرناگرن.
كارزان سه‌باح هه‌ورامی پارتی دیموكراتی كوردستان, ئه‌گه‌ری بیه‌وێت, (كوردستانێكی به‌هێز) دروست بێت كه دروشمی سه‌ره‌كی هه‌ڵبژاردنه‌كانی بوو, پێویسته هه‌ندێك هاوكێشه له سلێمانی و ناوچه‌كه‌ش راست بكاته‌وه, ره‌نگه راستكردنه‌وه‌یان به‌ته‌نیا به پارتی نه‌كرێت, به‌ڵام هه‌ندێك هه‌نگاوی ساده هه‌یه زۆر قورس نین, به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئیراده هه‌بێت بۆ رووبه‌رووبوونه‌وه‌یان, ئه‌وه‌ی زۆر مه‌ترسییه له‌سه‌ر كوردستان هه‌بوونی گرووپی چه‌كدارن كه له‌لایه‌ن هه‌ندێك كه‌سی سه‌ربازییه‌وه ئیداره‌یان ده‌كرێت, ئه‌م كه‌سانه جگه له‌وه‌ی هیچ حسابێك بۆ دامه‌زراوه‌كانی كوردستان ناكه‌ن، به‌ڵكو زۆر جار هه‌ره‌شه‌ن بۆ سه‌ر ئاسایشی كوردستان, هه‌ندێكیان زۆر بێ باكانه له‌سه‌ر شاشه‌ی تیڤیه‌كانه‌وه ده‌ڵێین: "رێگا ناده‌ین حكوومه‌ت له‌م شوێنانه‌ی ئێمه‌ی لێیه نه‌وت ده‌ربهێنێت!!". هه‌ندێكی دیكه‌یان هه‌ره‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه ئه‌گه‌ری دامه‌زراوه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمیش فه‌رمانیان پێ بكات جێبه‌جێی ناكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وان خۆیان به‌گه‌وره‌تر له دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت بزانن, راستییه‌ك هه‌یه ده‌بێت به‌ده‌ستێكی پۆڵاین له‌مانه بدرێت, یان ئه‌وه‌تا ده‌بێت دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت سه‌روه‌ر و به‌هێز بن یان مانه‌وه‌ی ئه‌م مه‌ترسییه له‌سه‌ر حكوومه‌ت له پێگه‌ی (كوردستانی به‌هێز) ده‌دات, ئه‌وه‌ی له‌م ماوه‌یه له سنووری سلێمانی رووده‌دات ناكرێت به‌ئاسایی وه‌ربگیرێت, به‌تایبه‌ت نه‌مانی كۆنترۆڵ به‌سه‌ر هێزی سه‌ربازی و هه‌بوونی گروپی سه‌ربازی جیاواز كه‌هه‌ر یه‌كه‌و له‌ژێر ناونیشانێك كاربكه‌ن. ره‌نگ بێت له‌ماوه‌ی داهاتوو گۆڕانكاری گرنگ رووبدات, ئه‌مه‌ریكا له‌پێگه‌ی سه‌رجه‌م ئه‌و هێزانه ده‌دات كه نزیكن له كۆماری ئیسلامی ئێرانه‌وه, هه‌نگاوی گرنگ هه‌یه بۆ كردنه‌وه‌ی بنكه‌ی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكا له ناوچه‌كانی (حه‌ریر-سه‌ربه پارێزگاری هه‌ولێر و هه‌ڵه‌بجه-سه‌ربه‌پارێزگاری سلێمانی, شپرزه‌یی هێزی سه‌ربازی له كوردستان ئه‌مه‌ریكاشی نیگه‌ران كردووه، بۆیه ئاگاداری (ج)ی داوه به كوردستان كه سه‌رجه‌م هێزه‌كان له‌یه‌ك چوار چێوه كۆبكرێته‌وه، فه‌رمانیش له حكوومه‌ت و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وه‌رده‌گرن, نه‌ك هێزی حزبی و شه‌خس، ره‌نگ بێت له هه‌ر ئه‌گه‌رێكدا هێزی چه‌كداری له كوردستان بكه‌ونه به‌رده‌م نه‌خشه‌ی گۆرانكاریه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه، چونكه هێشتا ئه‌مه‌ریكا دڵنیانییه له‌وه‌ی له‌دوای 16ی ئۆكۆتبه‌ر ئێران چی دیكه ده‌كات له كوردستان؟ یه‌كێك له گه‌وره‌ترین مه‌ترسیه‌كانی نه‌بوونی هێزی یه‌كگرتوو له كوردستان ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی 16ی ئۆكتۆبه‌ر و دواتر بوو, كه چۆن به‌شێك له‌هێزی پێشمه‌رگه فه‌رمان له كه‌سانی نادیار وه‌رگرت. له ئاستی سیاسیش دۆخی سلێمانی تادێت ئاڵۆزده‌بێت، یه‌كێك له مه‌ترسییه‌كان قۆرغكاری ئه‌و شاره‌یه, خه‌ریكه ژیانی سیاسی و پێكه‌وه ژیانی سیاسی له‌وێ نامێنێت, زۆربه‌ی كاره‌كته‌ره‌سیاسیه‌كان ئه‌وشاره به‌جێده‌هێڵن, هه‌رجاره و له‌رێگای به‌كارهێنانی هێز هه‌ره‌شه له گروپه سیاسییه‌كان ده‌كرێت, ره‌نگ بێت یه‌كێك له هۆكاره‌كانی ئه‌و قۆرغ كاریه ده‌ست و پێ به‌ستنی پارتی بێت كه به‌پێی حه‌ق و مافه‌كانی نه‌دراوه‌تێ له‌و شاره, ئه‌م جاره گرنگه پارتی له ئیداره‌ی سلێمانی به‌شداری بكات، گرنگه جێگری پارێزگاری ئه‌و شاره یان قائیمقامی ئه‌و شاره و پۆستی ئیداره‌ی ببات, خه‌ریكه كاری حزبایه‌تی له سلێمانی هێزه‌كانی دیكه‌ی ده‌ره‌وه‌ی یه‌ك هێزی ده‌سه‌ڵات ده‌بێته نامۆبوون, ژیانی سیاسی جگه له قۆرغكاری هیچ ده‌رفه‌تێكی له‌و شاره نه‌هێشتوه‌ته‌وه, له‌كۆی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌كانی سنووری پارێزگای سلێمانی، ته‌نیا یه‌ك به‌رێوه‌به‌ری قوتابخانه‌یه‌ك پارتی نییه, به‌بێ یه‌كێتی حكوومه‌ت بۆی نییه یه‌ك پۆلیس دابمه‌زرێنێت, ره‌نگ بێت ئه‌م شێوه كاركردنه به‌رده‌وام ده‌رفه‌تی ئه‌وه بره‌خسێنێت بۆ هێزێكی سیاسی كه له‌رێگای نه‌فوزی سیاسی خۆیه‌وه ته‌حه‌دای دیموكراتی و هه‌ڵبژاردن و دامه‌زراوه‌كانی حكوومه‌ت بكات, ئه‌م شێوه ئیداره‌دانه نه‌ك پرۆژه‌ی پارتی پێش ناخات كه (كوردستانێكی به‌هێزه) به‌ڵكو له‌مپه‌رێكی گه‌وره‌یه له‌وه‌ی كوردستان له چوار چێوه‌ی دوو ئیداره‌یی بهێڵێته‌وه. پێشووتر ئاراسته‌یه‌كی به‌هێز له سلێمانییه‌وه هه‌بوو له‌دژی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) سه‌رۆك كۆماری توركیا, به‌وه‌ی كه‌سێكی دیكتاتۆره, ئه‌گه‌ر ئه‌م قسه‌یه به‌شێكی بۆ خودی سه‌رۆك كۆماری توركیا بێت، هه‌ڵبه‌ته به‌شێكی په‌رچه‌كردار بوو له‌دژی پارتی, (گوایه پارتی هاوپه‌یمانی ئه‌ردۆغانه) ئێستا بێ ده‌نگییه, گوتار له‌دژی ئه‌ردۆغان نییه!! بۆچی؟ چونكه (ئه‌ردۆغان) له هه‌ڵبژاردنی شاره‌وانییه‌كانی توركیا (ئه‌سته‌مبوڵ) و (ئه‌نقه‌ره و ئیزمیر)ی دۆراند كه به‌هێزترین شاره‌كانی توركیان، دوای هه‌ڵبژاردن (ئه‌ردۆغان) شاره‌كانی راده‌ستی لایه‌نی ئۆپۆزسیۆن كرد، ئه‌ی پرسیار ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ی ئه‌ردۆغان له توركیا كردی له سلێمانی جێبه‌جێ ده‌بێت؟ له‌كاتێكدا ته‌نیا له ماوه‌ی 24 كاتژمێردا به‌ربژێری (جه‌هه‌په) بۆ پارێزگاری هه‌رسێ شار، پیرۆزبایان له خه‌ڵك كرد و وه‌ك پارێزگاری ئه‌و شارانه هه‌ڵبژێردران. ئه‌ی پرسیار ئه‌وه‌یه 26 ساڵه له سلێمانی جگه له ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك حزب هیچ حزبێكی دیكه مافی ئه‌وه‌ی پێدراوه ئه‌و شاره به‌رێوه‌ببات؟, بێ ده‌نگ بوونی ئێستای ئه‌و حزبانه له‌دژی (ئه‌ردۆغان) له‌و روانگه‌وه‌یه كه ئه‌وه‌ی ئه‌وان پێیان وابوو دیكتاتۆریه‌ته, باشتر له ئه‌زمونی ئه‌وان مامه‌ڵه‌ی كرد. ده‌بێت دووباره دارشتنه‌وه بۆ ته‌واوی ناوچه‌كه بكرێت, هه‌ڵه‌به‌ته ئه‌مه قۆناغ به‌ندی ده‌وێت، به‌ڵام له هه‌مووی گرنگتر ئه‌مه‌ریكا سیاسه‌تی (هاوكێشه سفر) به‌رانبه‌ر ئه‌و هێزانه ده‌كات كه نزیكن له ئێرانه‌وه به‌ئامانج گرتنی حه‌شد و میلیشیاكانی عێراق درێژه ده‌كێشێت بۆ هێزی دیكه‌ش، ره‌نگ بێت یه‌كێك له‌بریاره‌كانی ئه‌مه‌ریكا بۆ تیرۆرست ناساندنی سوپای پاسداران، بۆ ئه‌وه‌بێت كه ئه‌و هێزانه‌ی (كه‌ین و به‌ین و سه‌وداو مامه‌ڵه‌یان) له‌گه‌ڵ ئه‌و سوپایه هه‌یه، له‌په‌لوپۆ بخرێن، ئه‌مه‌ش گۆرانكاری گرنگ له كه‌ركووك و دووزخوورماتوو و خانه‌قین ده‌هێنێته ئاراوه، ره‌نگ بێت دۆخی سیاسی ناوچه‌كه‌ش له‌گه‌ڵ گۆرانكاری سه‌ربازی دروست ببێت، ناكرێت به‌هه‌ر ئاراسته‌یه‌ك بێت، ناوچه‌كه ببێته ته‌راتێنی دژه خواسته‌كانی ئه‌مه‌ریكا و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی.
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
