حەمە گۆپاڵە - سوید   لە جیھاندا تا ئامادەكردنی ئەم ڕاپۆرتە زیاتر لە ٧٠٠ ھەزار كەس  تووشی كۆرۆنا بوون و بەردەوام لە زیادبوندایە، نیوەی توشبوانی كۆرۆنا دانیشتووی وڵاتانی ئەوروپان، لە ئەمریكاش ئەم نەخۆشیە زۆر بە خێرایی گەشە ئەكات،  لە سوید زیاتر لە چوارھەزار كەس دوچاری ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون ، لە نێویاندا ١٤٦ كەس بەھۆی ئەم ڤایرۆسەوە بەم شێوەیەی خوارەوە  مردوون،  ٣٢ كەسیان  تەمەنیان سەرو ٩٠ ساڵ بوون ٣٤كەسیان تەمەنیان لەنێوان ٧٠-٧٩ ساڵ بوون ٦ كەسیان تەمەنیان  لە نێوان ٦٠ -٦٩ ساڵ بوون ٨ كەسیان تەمەنیان لە نێوان ٥٠-٥٩ ساڵ بوون ١ كەسیش تەمەنی لە نێوان ٢٠-٢٩ ساڵ بوو،   وڵاتی سوید پلان و ستراتیژیرتی جیاوازی گرتوەتە بەڕ ،  باش لەوە تێ ئەگات كەوا لە جیھاندا ھیچ كۆمەڵگایەك نیە بتوانێت تا كۆتایی  شەڕی كۆرۆنا بە داخستنی دەرگای ماڵەكانیان بۆ ماوەیەكی دورودرێژ  بكات، لەكۆتاییدا ئەبێت دەرگای چارەسەر بەڕووی كۆرۆنادا بەھێواشی بكەینەوە، مەترسی گەورەی ئەم وڵاتە ئەوەیە وەك ئیتالیاو ئیسپانیاو ئەمریكا لە یەك كاتدا بڵاونەبێتەوە، تاوەكو بتوانێت  ژیانی سەدان كەس ڕزگار بكات، سوید زۆرباش ئەوە ئەزانێت ئەم ڤایرۆسە یەخەمان بەرنادات ، بە بەردەوامی لە نێو كۆمەڵگا كەم و زیاد ئەمێنێتەوە ، عەرەب واتەنی شر لابد منە ،  تەنھا پێویستمان بە كاتە بۆ دۆزینەوەی ڤاكسین و چارەسەری یەكجارەكی، ئەمەش بەلایەنی كەمەوە ٣ تا  ٦ مانگی تری پێویستە،   سوید جیاواز لە وڵاتانی دیكە   ستراتیژیەتی جیاوازی دژی نەخۆشی كۆرۆنا پەیڕەو كرد ، ئەمەش  بووە ھۆی ئەوەی ناڕەزایەتیەكی نێودەوڵەتی لێ بكەوێتەوە،   سوید  پێی وایە زۆربەی زۆری نەخۆشەكان بە قورسی كۆرۆنا ناگرن،  بەڵكو بەشێكی كەم لە توشبوانی ئەم  ڤایرۆسە بەسەختی تووشی ئەم نەخۆشیە ئەبن ، بەتایبەت  ئەوانەی بەتەمەنەن یان ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەن و جۆراوجۆریان لەگەڵدایە،  بۆیە ئەم وڵاتە بەباشی نازانێت بۆ ماوەی چوار  یان پێنج مانگ زیاتر  ھاوڵاتیانی خۆی لە كونجی ماڵەكانی خۆیان زیندان بكات ، چونكە كەرەنتینە بۆ ماوەیەكی دورودرێژ  چارەسەری یەكجارەكی نیە،؟زەرەری زیاترە لە قازانج ،  گرنگترین ستراتیجی سوید  دژی كۆرۆنا لەسەر داتاباس و ئامارو دیاگرام و بڵاوكردنەوەی ھۆشیاری تەندروستی و خۆپاراستنە ، نەك لەسەر بڵاوكردنەوەی ترس و دڵەڕاوكێ لە نێو كۆمەڵگادا،  چونكە ترس  شیرازەی كۆمەڵگا تێك ئەدات، ستراتیژیەتی سوید ئەوەیە تاك ھەست بە بەرپرسیارێتی بكات نەك  چاوەڕێی فشارو سزای حكومەت  بكات، ستراتیژیەتی سوید ئەوەیە كاتێك یەكێك یان زیاتر  لە نیشانەكانی ئەنفلۆنزا لە تاكەكانی كۆمەڵگا دەركەوت  وەك تا، پژمە ، كێشەی ھەناسەدان، قوڕگ ئێشە، لوت ئاوكردن، یان ھەر نیشانەیەكی تری وەك لەدەستدانی ھەستی بۆنكردن و تامكردن  نابێت  بچێتە سەر كار یان  دەرەوە، بەڵكو ئەبێت  تا دوو ڕۆژ دوای كۆتا نیشانەكانی ھەڵامەت لەماڵەوە  بمێنێتەوە، دوای دوو ڕۆژ  پاش چاكبونەوە ئەتوانێت  بچێتە  سەر كارو ژیانی ئاسایی خۆی پەیڕەو بكات، ئەمەش بۆ ئەوەیە نەخۆشیەكە بە خێرایی بڵاو نەبێتەوە،  لاوازەكان و ئەوانەی نەخۆشی قورس و درێژخایەنیان ھەیە یان  تەمەنیان سەرو  ٧٠ ساڵە بپارێزێت،   سوید  سەردانی خەڵوەتگای پیری و خەستەخانەی قەدەغە كردووە ئەگەر زۆر پێویست نەبێت،   ڕێنمایی ئەوەیە سەردانی شارە گەورەكان  و قەرەباڵخی نەكەن،  پێویستە دەستەكان  ھەمیشە بە سابوون و ئاوی گەرم  بشۆن و بەردەوام پاك و خاوێن بن، دانیمارك و ئەڵمانیا قەدەغەیان كردووە لە ٢٠٠ كەس زیاتر كۆببنەوە، بەڵام سوید  تا ٥٠ كەس بۆی ھەیە لە شوێنێكدا كۆببنەوە،  وڵاتان قەدەغەیان كردوە سەفەری دەرەوەی وڵاتان بكەن ، بەڵام سوید ئەڵێت ئاسایی بوو ئەگەر سەفەری دەرەوەش بكرایە، سوید پرسیاری ئەوە ئەكات ئایا چی ئەگوزەرێت كاتێك دەرگای ماڵ لە  سەر ملیۆنەھا كەس  دابخەین ؟ چی بەسەر تەندروستی و  ئابوری و قوتابخانەدا دێت ؟ ئایا ئەمە چارەسەری یەكجارەكیە یان كاتی ؟ ئەگەر كاتیە بۆ ماوەی چەنێك كاتیە؟  سوید بەدونیای ڕاگەیاند كەوا ئەم وڵاتە   جیاوازە،  جیاوازە چونكە پێچەوانەی وڵاتانی دیكە دوكان و قوتابخانەی منداڵان و ناوەندی و بازاڕەكانی دانەخست ، نەخۆشیەكەش تا ئێستا بە ھێواشی گەشە ئەكات،  جیاوازە چونكە ئەزانێت زۆربەی خەڵك تووشی ئەم نەخۆشیە ئەبن و تێی ئەپەڕێنن و بەرگری پەیدا ئەكەن، خەمی سوید  پارێزگاریكردنە لە بەتەمەنەكان و ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەن و خراپیان  ھەیە و  مەترسی مردنیان لەسەرە ،   خەمی سوید ئەوەیە نەخۆشی كۆرۆنا بە خێرایی گەشە بكات و فریای ڕزگاركردنی ئەو  نەخۆشانەی نەبێت كە بە خەستی ئەم نەخۆشیە ئەگرن ، بەڵكو لای ئاساییە  ھێدی ھێدی ئەم نەخۆشیە بڵاو ببێتەوە ، جیاوازە كاتێك نایەوێت بە ترس و دڵەڕاوكێ ھاوڵاتیان لە ماڵەكانی خۆیان زیندانی بكات و سیستەمی ئابوری و كۆمەڵایەتی  وڵات بشێوێنێت ، لەكۆتایشدا كۆرۆنا سەربكەوێت. سوید  ئەیەوێت بە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بڵێت بە عەقڵ و ستراتیژیەت و پلانی جیاواز دەرگا لەسەر خۆمان داناخەین، تەسلیم نابین و  لە كۆتاییدا بەسەر  كۆرۆنا سەرئەكەوین.

مەلا بەختیار پێشەكی، ئامان، تانەو تەشەرم لێ مەدەن. بەندە هیچ نەك لە كۆرۆنا نازانم، بەڵكو لە برینپێچیشدا دەستەپاچەم. تەنها گەرەكمە لەتەك دەورنی خۆم‌و هاوزمانەكانم (سۆرانی، بادینی، لوڕی‌و هەورامی)‌و هەموو مرۆڤێكی ژیاندۆست (نەك مەرگ دۆست) ئازادانە بدوێم. ئازیزان! زۆرجار ژیان، چاوەڕواننەكراوەكانی دێنە دی. نەك چاوەڕوانیەكان. لە دونیای سیاسەتیشدا، وایە. فەیلەسوفەكانیش چاوەڕوانیان نەدەكرد هیتلەر لە هەڵبژاردنی ئازاددا سەركەوێ‌. كەسیش نەیدەزانی ستالین دەبێتە دیكتاتۆر. نە چاوەڕوان دەكرا كۆرۆنا لە چیندا سەرهەڵبدات. نە چاوەڕوانیش دەكرا هەر لە چیندا، خەفەی بكەن. هەزاران دەرزەن بەرنامەو فەلسەفە، لە كتێبخانەكاندا تۆزی زەمانە لێیان نیشتووە، كەچى هێشتا دوژمنەكانی دیموكراسی‌و ئازادی‌و رۆشنگەری، دەسەڵاتی سیاسی‌و كۆمەڵایەتیان توندە! كۆرۆنا، نەك مرۆڤی ئاسایی، بەڵكو زاناو پسپۆڕەكانی تەندروستیش دۆش داماوون. لە چركەسات‌و چاوترۆكانێكدا، ڤایرۆسێكی نەبینراوی ئافاتاوی، بە ملهوڕو لەخۆباییەكانی گوت: خاوەن هەرچیەك هەن‌و چەند دەسەڵاتیشتان هەیە، ئەوەتا بەرگەی ڤایرۆسێك ناگرن. ئیتر بۆ لەخۆتان بایین‌و نازی لوتبەرزی بەسەر ئەرزەوە دەكەن؟! كاتێكمان زانی، ئادەمیزاد قەڵەمی ئەژنۆمان شكاوە. تاقە پەنا و نوامان، ماڵ‌و مناڵ‌و سۆزی خێزان‌و دۆست‌و هاوڕێیان‌و ئازیزانە. تكایە، لەم رۆژگارە نالەبارە، گللەیی لە حكومەتە گچكەكەی خۆمان مەكەن. ئەشهەدوو، ئەوەی لەدەستیان هات، درێغییان لەگەڵ گەلەكەمان نەكردو مایەی پێزانینە. رەخنەی تر دەگیرێ‌، ئازادییە. لەم بەدبەختیەی كۆرۆنادا، پێشمەرگانە هاتنە دەست. خۆشەویستان! نەخۆشیەو بەر دەرگەی گرتوین. خزاندینییە كونجی ماڵ. كوردە بزێوەكانیش، (ئەحۆل) ئاسا خوا پێی داوون. سەدان نوكتەیان لەسەر پیاوان، لەناو ماڵ‌و لەبەرامبەر كاباناندا، بۆ هەڵبەستون. واو.. یەكەمین جارە لەمێژوودا باوكسالاری (فت)‌و دایكسالاری بەداخەوە، بەشێوەیەكی كاتیی بوژاوەتەوە. رۆژ رۆژی سلێمانییە حەیاتەكەیە.. رۆژی قسە خۆشەكانی كوردستانە. نوكتە دەكەن بە سەر كۆرۆنا..!! كەسەكان! هەموان دەزانین چی باوە. خۆ زەمانی دڵداریەكەی شادڕەوان دڵشاد مەریوانی‌و دەنگە بەسۆزەكەی (عوسمان عەلی)مان لێ نەهاتووە، نەزانین چی باوە. ئەوەتا نەخۆشیەو رویداوە. دەی.. با ماڵان بكەینە خۆشی‌و بەرنامەی نەرمی رۆژانە لەگەڵ دایك‌و باوك‌و هاوسەرو جگەرسۆزەكانمان. بە سۆزی كۆمەڵایەتی‌و گەردن ئازادی بیبەینە سەر. با پیاوان بیر بمێنێتەوە، دەسەڵات هەتا سەر قۆرغ ناكرێ‌. بەڵكو حیزبەكانیشمان فێری دەستاودەستكردنی دەسەڵات ببن. گوێ‌ لە گۆرانی بگری. ئای كە حەسەن زیرەك لەم كاتەدا بۆ رەشبەڵەكی خێزانی خۆشە. وەی لە دەنگە بەسۆزەكەی ماملێ‌و خالقی‌و مەرزیەو فێنك‌و كەویارو لاساییكردنەوەكانی ئاگرین. ژنانی هونەرمەند خۆشبەختانە زۆرن‌و كێبەركێ‌ لەگەڵ پیاوانی هونەرمەند دەكەن. باوەڕتان هەبێ‌ گوێ‌ لە (ئەیاز زاخولی)‌و ئاوازەكانی د.دڵشادو گۆرانیە رەسەنەكانی بادینی بگرن، گوێ‌ لە تیپی مۆسیقای سلێمانی‌و سیاچەمانەی هەورامان‌و (دایە دایە وەختی جەنگە)ی لوڕی بگرن، بێ ئەوەی عەباسی كەمەندی دڵهەژێن‌و كامكارانی داهێنەر، عەدنان كەریمی ناوازەو بەهجەتی گۆرانی رەسەنی خەیاڵی سۆفیگەرا ببیستن، خەیاڵی تاڵی ئێستاتان بیردەبەنەوە. ئەوەی هۆگری ئاوازە ئاسمانیەكانی فارسیشە، شەجەریان، بەنان، مەرزیە، مەهەستی، هایدە، داریوش‌و موعین..تاد، مەستی خەیاڵات‌و شیعری رۆمانسی ئێرانتان دەكات. لە عەرەبیش، ئەوە كەلسوم، سەباح فەخری، كازم ساهیر، لەولاشەوە، فەیرۆزی بەیانیان‌و ئینجا ماجدە رۆمی خاوەن شاكار، جۆرج وسوف‌و ئەلیسا.. بەینی خۆمان بێ‌، هەندێك گۆرانیبێژی خۆمانەو بێگانەش هەن، با بێتاقەت نەبن، بەلایانا مەڕۆن! دڵنیاشم، زۆرن ئەوانەی لە ناخ‌و روحەوە، هەمیشە لەگەڵ ئایینی خۆشەویستی‌و سۆفیگەرای خۆڕسكین.. باشترین رۆژگارە بچنە خەڵوەتی ناخی خۆیانەوە! ئازیزان! ئەوەی هۆگرە، پێویستە یادەوەری ئەم رۆژانەی كەسوكارو هاوڕێ‌‌و دۆستانی بنوسێ‌، دڵنیام، بەشێكیان دەبێتە سەرچاوەی كۆمەڵناسی‌و دەرونناسی. بنكەی روناكبیری گەلاوێژ رادەسپێرم، جوانترین شیعرو باشترین چیرۆك‌و نایابترین پەخشان‌و، رەخنە، كە لە كەرەنتینەی دڵخوازدا دەنوسرێ‌.. تەنانەت تابلۆی داهێنراویش، خەڵات بكەن. مەخابن، هیچم لەدەست نایەت، تەنها ئەوە نەبێ‌ ژمارە تەلەفۆنی سكرتێرەكانم دەنوسم.. هەتا (150) كەمدەرامەت، ئەوەی دەتوانم هاوكارییان دەكەم. خۆزیا پترم لەدەست هاتبا. دیارە ناویشیان نابەین! یەك بە یەكی نەتەوەكەمم خۆشگەرەكە.. چونكە كورد ئازادی هیچ نەتەوەیەكی تری زەوت نەكردووە. بەهیوام.. بەزوترین كات، فێستیڤاڵی سەركەوتن بەسەر ئەم بەڵای ناگاهانەی كۆرۆنا، بگێڕین. ..... ژمارە تەلەفۆنی سكرتێرەكانم (هەرێم شەهید سالار 07701594396) (دەژین دڵشاد 07702476362)

شوان قلیاسانی " رۆحەکان ئازینزن،بەڵام بەردەوامی ژیان و بژێوی دوای کۆرۆناش ئازیزە"  ئەمە قسەی سەرۆکی چین (شین جین بینغ) ە دەربارەی ئافاتی کۆرۆنا ولێکەوتەکانی دوای خۆی.وە بڕی ٢٧ ترلیۆن یوانی چینی کە دوو ئەوەندەی داهاتی ساڵانەی وڵاتەکەیەتی بۆ بەردەوامی ژیان و شکست نەهێنانی ئابوری وڵاتەکەی تەرخان کرد. ئەمریکاش بڕی ٢ ترلیۆن دۆلار و بەریتانیاش ٣٣٠ملیار پاوەند و وڵاتانی تریش زۆرینەیان هەمان کاریان بۆ بەردەوامی ژیان و شکست نەهێنانی ئابوریەکانیان تەرخانکرد. بە وتەی ناوەندەکانی توێژینەوەی ستراتیژی لەوانە (Morgan Stanley) مۆرگان ستانلی کە ئەڵێ هیچ کۆمپانیایەکی ئەمریکی لە ساڵی ٢٠٢٠ دا نەک قازانج ناکات بەڵکو هەمویان زەرەر دەکەن تەنانەت هەندێک  لە سەرۆکەکانی یانزە شەریکاتی گەورەی دنیا لە بابەتی  IBM,Microsoft,  دەستیان لەکارکێشایەوە. هەندێک لە ئابوری ناسان باس لە ئیفلاس بونی وڵاتان وقەرزار بونی هەندێکی تریان دەکەن، وە باس لە گۆڕینی نیزامی بەڕێوبردنی دنیا دەکەن کە بۆ ماوەی ٧٠ ساڵە بە تەنها لەلایەن ئەمریکاوە سەرکردایەتی دەکرێت بۆ نیزامی دو جەمسەری بەڕێوە بردن لەلایەن چین و ئەمریکاوە. هەرێمی کوردستان لە ڕوی ئیداری و مالی و سیاسیەوە بارودۆخی لەو وڵاتانە خراپترە ، بۆیە لە جیاتی ناکۆکی و دوبەرەکی و یەکتر شکاندن و بچوک سەیر کردنی هەوڵ و تێکۆشانی چاکە لە هەرلایەکەوە بێت . کاتی پێکەوە کارکردن وبرایەتی و خۆشەویستی و بە هەند وەرگرتن و دەستخۆشیە لە هەر هەوڵ و کارێک کە لە توانادایە بکرێت. کارە باشەکانی کە لەم کاتەدا لەلایەن خەڵک و ئیدارەوە کراوە جێگەی دەست خۆشی و پێزانینە، لەپاڵ ئەوەدا بۆ بەردەوامی ژیان ئێمە وەک ئەو وڵاتانە ناتوانین بودجەی زەبەلاح بۆ ئەم کارەساتە تەرخان بکەین ، چونکە هەموو لایەک دەزانن و قسەی زۆری لەسەر کراوە کە هۆکاری و کێ و چی بووە پارەی داهاتی دەستکەوتی کوردستان چۆن سەرف کراوەو کێ لێی بەرپرسە. ئەوەی مەبەستی منە چی بکرێت باشە نەک بۆ نەکراوە ، چونکە بۆنەکراوە مێژوو خراپ بەکارهێنان و دزی گەندەڵی و خیانەت دەخاتە ژێر پرسیارەوە. بارودۆخی خەڵکیش شایەتی دەدەن لەو کرانەی بەرامبەریان کراوەو بۆیان کراوە. ئەی چی بکەین؟ １-    پێویستمان بە دامەزراوەیەکی سەربەخۆی باج هەیە، کە سەر بە وەزارەتی دارای و ئابوری بێت ، کە دەڵێم سەربەخۆ مانای خاوەنی دەسەڵاتی دادوەری و سوڵتەی جێبەجێکردن بیت، نەهێڵێت ئەوانە ی پێویستە باج بدەن لە دەست باج دان رزگاریان بێت.زۆربەی وڵاتانی دنیا باجی سەر کۆمپانیا گەورەکان سەرچاوەی داهاتیانە بۆ نمونە بودجەی ساڵانەی ئوردن لە سەدا سی و چواری لە باجی کۆمپانیاکان ولەسەدا سیوچواری لە باجی بانکەکان پێک دێت . (Franklin D. Roosevelt) فرانکلین  د. رۆسفۆلد کە یەکێک بووە لە سەرۆکەکانی ئەمریکا دەڵێت دوو راستی هەن لە ژیاندا ، یەکێکیان باجەو ئەوی تر مردنە. ２-    پەرلەمان کە بودجەی ساڵانەی خەمڵێنراو ئەپروڤ ئەكات دەبێت لە شێوەو چۆنیەتی سەرفکردنیشی بپێچێتەوە پێش ئەپروڤی بودجەی ساڵی داهاتوو، ئەوکات ئەزانێ لە کوێدا کەموکوڕی هەیەو پێویستی بە دەست کاری کردنەو بشپرسێتەوەلەخراپ بەکارهێنانی.  ３-    پێویستە لە کوردستان دەزگای باڵای ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی هەبێت کە لە سەرۆک وەزیران و سەرۆکی دەزگاکەو ئەندامانی لە بابەتی ئەندامی دادگای باڵا سەرۆکی دەستەی چاکسازی و چاودێری دارایی کەسانی  شارەزا پێک بێت و دەسەڵات و دادگای سەربەخۆی هەبێت. ４-    لەم کاتەدا یارمەتی و هاوکاریەکان لەلایەن خەڵکان و کۆمپانیاو بەخشندەکانەوە جێگەی تەقدیر و پێزانینە ، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەم بارو  دۆخەی بەهۆی کۆرۆناوە دروستبووە وە دوای کۆرۆناش کاریگەریە خراپەکانی درێژە دەکیشێت کەواتە ئەم هاوکاریانە کاتین و لەماوەیەکی دوردا چارەسەری کێشەی هاوڵاتیان ناکات بۆیە پێویستە خێرخوازان و حوکمەت بۆ رزگارکردنی خەڵک و بەردەوامی ئەو کارە بەرنامەیەکی گشتگیریان هەبێت ئەویش بە پرۆژەیەکی نیشتمانی و ئابوری ڕێک بخرێت نەک بەوەی فڵان میقدارێک و فیسار میقدارێک لە ڕێگەی خۆیانەوە بێهەڵسەنگاندنی هەمەلایەنەی پێویستیەکان هاوکاری بکەن، بۆئەوەی ئەم کارەش کاریگەری زیاترو بەردەوامی هەبێت دەبێت سەرۆکی حکومەت لەگەل خەڵکانی خێرخوازو ژورەکانی بازرگانی و یەکێتی مقاولین و یەکێتی سەرمایەدارانو...هتد لەسەر بنەمای پێویستی و ئیمکانیات و بە گوێرەی توانا و گەورەیی کار و سەرمایەکان لە دامەزراوەیەکی هاوبەشی حوکمەت و سەرمایەداراندا ڕێک بخرێت و سەرف بکرێت. ５-    کۆمپانیاکانی بواری نەوت و خاز و تەلەفون و ئنتەرنێت و کارگە گەورەکانی  ئەم هەرێمە بە دامەزراوەی سەربەخۆی باج خاڵی (١) مامەڵایان لەگەڵ بکات. ６-    خاڵە سنوریەکان و گومرگ و گرێبەستەکانی خزمەتگوزاری بە خاڵی (١) مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت. ７-    حکومەت هەوڵی جدی بدات بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکانی لای کۆمپانیاکان. ８-    لابردنی مەسرەفی زیادە لە بابەتی دەزگای ئیعلام و سکیوریتی حیزبەکان و کەسی حیزبی کە بارگرانین لەسەر مەسرەف. ９-    حکومەت زەویەکی زۆری داوە بە وەبەرهێنان و پرۆژەی گەشت و گوزار و چەندەها شێوەی تر کە بەکاریان نەهێناوە بۆ مەبەستی پێدراو، لەگەڵ ئەو موڵکانەی کە حکومەت ئەتوانێ بیانفرۆشێ ئەتوانرێ بفرۆشرێ بەوانەی کە ئەیانەوێ یاخود خەڵکانی تر. ئەمانە کۆمەڵێک هەوڵن ئەگەر حکومەت بیانکات هەرگیز پێویستی بە دەستکاری معاش و قوتی خەڵک نابێت و دەبنە هۆی پەیداکردنی هەلی کاریش.  

لەتیف حسێن باشترین و جوانترین کارێک که‌ مرۆڤ پێی گه‌وره‌و ویژدانی ئاسوده‌ ده‌بێت، یارمه‌نیدانی ئه‌و که‌سانه‌یه‌ که‌ پێویستیان به‌ یارمه‌تییه‌.. نه‌داری و هه‌ژاری نه‌عه‌سبه‌یه‌و نه‌ له‌که‌و په‌ڵه‌ی عه‌یبه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی، به‌ڵکو به‌شێکه‌ له‌ژیان، هه‌ژاری زۆربه‌ی جار گه‌لێک جوانتره‌ له‌ هه‌بوونی و له‌ڕێگه‌یه‌وه‌ ئازاری ئه‌وانی تر بده‌یت... به‌شبه‌حاڵی خۆم هه‌میشه‌ گه‌ر به‌ وشه‌یه‌کیش بووه‌ یارمه‌تی که‌سێکم دابێت پێی ئاسوده‌و گه‌وره‌بووم، چ جای ئه‌و که‌س و رێکخراوو شوێنانه‌ی که‌ یارمه‌تی که‌سانی هه‌ژارو که‌مده‌ستن له‌بارودۆخێکی وه‌ک ئێستادا قورسییه‌کانیان زیاتر ده‌بێت، بۆیه‌ نه‌ک جارێک هه‌زار جار ده‌ستخۆشی له‌وانه‌ ده‌که‌م هه‌میشه‌ چاویان له‌وه‌یه‌ یارمه‌تی خه‌ڵکی بده‌ن و نه‌هێڵن برسیان بێت.. له‌ وڵاتێکی پڕ خێرو بێری وه‌ک کوردستان ده‌بوو حکومه‌ت و وه‌زاره‌تی کاروباری کۆمه‌ڵایه‌تی به‌رپرسه‌ له‌ژیانی خه‌ڵکی نه‌ک وه‌کو خێر به‌ڵکو وه‌ک ئه‌ کی سه‌رشانیان و ئه‌وانیش مافیان به‌سه‌ر ئه‌م وڵاته‌وه‌ هه‌یه‌و شایه‌نی ژیانی شایسته‌ن.. که‌ حکومه‌ت نایکات و خه‌ڵکی تر ده‌یکه‌ن ئه‌بێت ئێمه‌مانان ڕێزیان بگرین و هانیان بده‌ین که‌ به‌رده‌ودم بن و زیاتر ئه‌مکاره‌ بکه‌ن، به‌داخه‌وه‌ له‌کوردستان زۆر شتێکی باش که‌ هه‌یه‌ به‌هۆی رێکاری هه‌ڵه‌وه‌ ریسه‌که‌ ده‌کاته‌وه‌ خوری و کاره‌ باشه‌کان له‌که‌دار ده‌کرێن، جا له‌ڕێی ئه‌وانه‌وه‌ بێت که‌ کاره‌ خێرخوازییه‌که‌ ده‌که‌ن یان له‌لایه‌ن خه‌ڵک و تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه‌وه‌ بێت، به‌داخه‌وه‌ وه‌ک ئاماژه‌م بۆ کرد هه‌ژاری عه‌یبه‌نییه‌، به‌ڵام له‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ئێمه‌و شه‌رق به‌گشتی که‌شی هه‌ژار پێگه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تیشی ده‌خه‌نه‌ مه‌ترسییه‌وه‌و وه‌ک ئیهانه‌و گاڵته‌پێکردن به‌کاری ده‌هێنن، پاشان هه‌وڵدان بۆ شکاندنی شکۆی ئه‌و خه‌ڵکانه‌ یه‌کێکی تره‌ له‌و شتانه‌ی که‌ ده‌بێت هه‌ڵوه‌سته‌ی له‌سه‌ر بکه‌ین و بیر له‌وه‌ بکه‌ینه‌وه‌ که‌ کاری خێر خوازی و یارمه‌تیدانی خه‌ڵکی بکرێته‌ شێوازێکی جوان و هه‌موو ئه‌وانه‌ی یارمه‌تیان پێویسته‌ به‌شێوه‌یه‌کی باش بگاته‌ ده‌ستیان و له‌ڕێی خه‌ڵکێک که‌ یارمه‌تی ئه‌وانی تر ده‌ده‌ن هانی خه‌ڵکی تریش بده‌ن بۆ ئه‌مجۆره‌ کارانه‌، به‌ڵام به‌مشێوه‌و جۆره‌ی ئێستا نا، نه‌ ئه‌وه‌ی ئه‌وان راسته‌و نه‌ ئه‌وه‌ی له‌ فه‌یسبوک و تۆڕه‌‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان به‌وان ده‌کرێت راسته‌... ئه‌وه‌ی یارمه‌تی خه‌ڵکی ده‌ده‌ن وئنه‌ ده‌گرن و به‌ڵگه‌ی گه‌یاندنیان ده‌وێ ئه‌وا ڕێگه‌ی تر زۆرن، ئه‌گه‌ر که‌سێک بۆ خوای بکات پێویستی به‌وێنه‌و به‌ڵگه‌ نییه‌ به‌مجۆره‌ی ئێستا، ئه‌گه‌ر وه‌ک مرۆڤێکی خاوه‌ن ویژدانیش ئه‌مکاره‌ ده‌کات ئه‌وا دیسات وێنه‌و به‌ڵگه‌ی بۆ کاری مرۆڤانه‌ نییه‌، ئه‌گه‌ر هیچیان بۆت به‌س نه‌بور ویستت خه‌ڵکی تری پێ هان بده‌ی ئه‌وا ده‌توانی وێنه‌ی ترو هاوشێوه‌و نزیک له‌کاره‌ به‌ چه‌ند دێڕێک بڵاوبکه‌یته‌وه‌و خه‌ڵکی پێ هان بده‌ی بۆ یاره‌متی و هاوکاری خه‌ڵک، هه‌ر بۆیه‌ تکا ئه‌که‌م ئێمه‌ پێویشتمان به‌و خه‌ڵکانی ده‌وڵه‌مه‌ندو خێرخوازه‌ چونکه‌ خه‌ڵکی هه‌ژارمان زۆره‌و حکومه‌ت هیچیان بۆ ناکات، بۆیه‌ سوکایه‌تی به‌وانه‌ مه‌که‌ن که‌ یارمه‌تی خه‌ڵک ئه‌ده‌ن و رێگه‌یه‌کی هه‌ڵه‌ به‌کاردێنن با له‌بری ئه‌وه‌ ده‌ستخۆشیان لێ بکه‌ین و هه‌ڵه‌که‌یان بۆ ڕاست بکه‌ینه‌وه‌، تکا ئه‌که‌م با ئه‌وانه‌ی یارمه‌تیان ئه‌ده‌ین شکۆیان نه‌شکێنین و وێنه‌یان بڵاو نه‌که‌ینه‌وه‌و ئازاریان نه‌ده‌ین، ئێمه‌ ده‌بێت کاره‌کانمان رێک بخه‌ینه‌وه‌و به‌جۆرێک بێت هه‌موو کات ئێمه‌ ئاگامان له‌یه‌کتری بێت و ڕۆحیه‌تێک دروست بکه‌ین که‌ ئه‌گه‌ر نانێکمان هه‌بوو پێکه‌وه‌ بیخۆین، تکا ئه‌که‌م حکومه‌تی هه‌رێم و حزبه‌کان ژیان و گوزه‌رانی خه‌ڵکی له‌ئه‌ستۆی ئێوه‌یه‌، زۆریان مه‌ده‌نێ ته‌نها هه‌قی خۆمان بده‌نێ و خه‌ڵکی ناچاری پاڕانه‌وه‌ مه‌که‌ن بۆ له‌ته‌ نانێک، شکۆی مرۆڤێک له‌هه‌موو سه‌روه‌ت و سامانی دنیا هه‌یه‌ به‌نرختره‌...

ئاسۆ حاجی   چەند ڕۆژێکە ڕاگەیاندنکارانی یەکێتی دەستیان بە ھەڵمەتێک کردووە و دەیانەوێت ھەواڵی ناڕاست بڵاوبکەنەوە کە گوایا وەزیرەکانی یەکێتی دژی دەستکاریکردنی مووچە و کەمکردنەوەی وەستاونەتەوە و ئەوە پارتییە ئەو کارە دەکات، لە کاتێکدا ئەوە دوورە لە ڕاستییەوە و وەزیرەکانی یەکێتی دژی ھیچ پێشنیارێک نەبوون بۆ چارەسەرکردنی بابەتی مووچە بۆیە ئەو بانگەشەیە لە موزایەدە زیاتر نیە.  بە گوێرەی زانیاریەکانی من ئەو لیژنانەی پێکھاتوون، بە جۆرێکن کە وەزیران و بەرپرسە باڵاکانی حکومەت لە ھەر سێ پێکھاتە سەرەکیەکەی واتا پارتی و گۆران و یەکێتی تێیاندا بەشدارن و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت سەرپەرشتیی زۆربەی ئەو کۆبوونەوانەی کردووە، چونکە زۆر جار سەرۆکی حکومەت بەشدار نەبووە، خودی قوباد تاڵەبانی داوای کردووە کە خۆی سەرپەرشتی ئەم بابەتە بکات، چونکە ئەزموونی لەم بوارەدا ھەیە و کاتی خۆی بەشداری سەرەکیی بابەتی پاشەکەوتی مووچە بووە لە کابینەی پێشووتر دا. سەرۆکی حکومەت لە ھەموو کۆبوونەوەکان گەڕانەوە بۆ بابەتی پاشەکەوتی ڕەتکردۆتەوە و لەگەڵ ئەوەدا نیە و نایەوێ مووچە پاشەکەوت بکرێت، ھەروەھا جەختی لە جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی کردۆتەوە کە پەڕلەمانتارانی یەکێتی دژی زۆر بڕگەی ئەو یاسایە بوون بە تایبەتی لادانی ھەموو ئەو کەسانەی کە بەناھەق بەبێ ئەوەی رۆژێک کاریان بۆ حکومەت کردبێ خانەنشینکراون، چونکە یەکێتی زیاتر لە سەت ھەزار کەسی لەو بابەتەی ھەیە. ئەوەی من زانیاریم دەربارە ھەیە ڕاستیەکە ئەوەیە کە ئەو پێشنیارانەی لە لایەن لیژنەی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانی دارایی ئامادە کراون، وەزیرەکانی ھەموو لایەنەکان بەشدارییان تێدا کردووە و وەزیرەکانی یەکێتیش دژی ھیچ کام لە پێشنیارەکان نەبوونە و گشت لایەنەکان لەگەڵ ئەوە بوونە ئەم پێشنیارانە لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران تاوتوێ بکرێن و لەوێ بە کۆی دەنگ بڕیاریان لێ بدرێت، نەک ئەوەی میدیاکارانی یەکێتی و بەفیتی کەسانێک کە ھەست بە بەرپرسیارێتی ناکەن بانگەشەی بۆ دەکەن.  ئەوەی دیارە و حەقیقەتە ئەوەیە کە سەرۆکی حکومەتی ھەرێم بڕیاریداوە بە ھیچ شێوەیەک مووچە پاشکەوت نەکرێت، ھەر بڕیارێکیش بدرێت بڕیاری یەک لایەن نابێت، بەڵکو بڕیاری تەواوی لایەنە بەشدارەکانی حکومەت دەبێت. جێی داخە کاتێک قەیرانێکی دارایی لە ھەرێمی کوردستان ڕوودەدات یەکێتی دەست بە لێدانی ئەو قەوانە دەکاتەوە کە گوایا ئەوان شەریک نیین لەو حکومەتە و تەنیا بەشدارن، ئەدی باشە بۆ  بۆ مووچە و ئیمتیازات و پارە وەرگرتن بەشدارن، بەڵام کە قەیرانێک دروست دەبێت دەست بە بیانوو ھێنانەوە و خۆ دزینەوە دەکەن ؟.  ئایا ئەگەر یەکێتی ئەمە ھەڵوێستی بێت جێی متمانە پێکردنە ؟.

خالید رەزا لەهەمو دونیادا، پەرلەمان چەند کارێکی سەرەکی هەیە لەوانە: # باوەڕ بە خشین و باوەڕ سەندنەوەیە لە سەروەزیران و وەزیرەکان. #  لێکۆلینەوە و پەسەندکردنی بودجە و چاودێریکردنی جۆری دابەشکردن و جۆری سەرفکردنی بەسەر کەرتەکانی کۆمەڵدا. # چاودێریکردن و لێپرسینەوەی ئیش و کارەکانی حکومەت. # بەشداریکردنە شان بەشانی حکومەت لەداڕشتنی کاروباری سیاسی وڵات وڕێگە چارەکانی دا، بە تایبەتی کێشە چارەنوس سازەکان. گەرچی پەرلەمانی کوردستان، لەسەرەتای دروستبونییەوە، هەتا ئیستا هیچ کام لەو ئەرکانەی خۆی بەباشی جێبەجێ نەکردوە. کەچی لە جیاتی ئەوەی لەخەمی خەڵکی دا بێت، لە خەمی خۆیی و ئیمتیازەکانی دا بوە. بەداخەوە لەم کاتە ناسکەدا کە مرۆڤایەتی گیرۆدەی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوە و، رۆژانە دەیان مرۆڤ ئەکوژێ. هاوزەمان  کوردستانیش لە ناو ئەو جیهانە پڕ مەترسیەدایە و گەورەترین هەڕەشەی  لەسەرە، لەباتی  ئەوەی لەخەمی خەڵک و، چاودێریکردنی بەردەوامی حکومەت و لیژنەی باڵای بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنادا بێت، ئەوەتا لە رۆژی 29-3-2020 بە بەیاننامەیەک خۆیی (کەرەنتینە) کردوە.  ئێوە خەڵکی کوردستان دەنگی پێ داون، بەرپرسن لەژیان و گوزەرانی زیاتر لە پێنج ملیۆن کەس. شورەییە لە تەنگانەیەکی وادا، کە سەرباری ترسی کۆرۆنا، وا برسێتی خەریکە تەنگ بە خەڵک هەڵئەچنێ، ئیوەش بە بەیاننامەیەکی شەرمنانە  خەڵکەکە بەجێبهێلن و، بە بەهانەی جێبەجێکردنی رێنماییەکانی خۆپاراستن، خۆتان سڕ ئەکەن.!. لەجیاتی ئەوەی بیر لەوە بکەنەوە خۆتان و ئیش و کارەکانتان لەگەڵ هەلومەرجی نوێ بگونجێنن و لەپاڵ خەڵکی خۆتاندا بمێننەوە.  ئێستا وڵاتی نیدەرلاند (هۆلەندا) بەشیوەیەکی فراوان کۆرۆنای تیدا بڵاوبوەتەوە، بەپێی ئاماری رۆژی 29-3-2020 واتە ئەو رۆژەی کە ئیوە بڕیاری خۆ کەرەنتینەتان تێدا داوە، ژمارەی توش بوان 10866 کەسە و، مردن یش گەیشتۆتە 771 کەس. بەڵام پەرلەمان نەک کارەکانی خۆی سڕ نەکردوە ، بەڵکە خۆیان گونجاندوە بەپێی ڕینماییەکانی خۆپاراستن. لەخوارەوە زۆر بەکورتی ئاماژە یان پێ ئەدەم هیوادارم ئێوەش دەرس و پەندی لێوەربگرن . بەخۆتاندا بچنەوە و، گەلی کوردستان بەجێ نەهێڵن !!  # لە هۆڵەندا پەیمانگای نیشتیمانی بۆ تەندروستی گشتی و ژینگە، سەرپەرشتی بەرەنگار بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا دەکات. ئەم لیژنەیە رێنمایی خۆپاراستن و چۆنیەتی بەرەنگاربونەوە دائەریژن، سەرۆکوەزیر و چەند وەزیریکی تری پەیوەندیدار، تەندروستی ودەرمان، مالیە ی تیایە، حکومەت ئەرکی جێبەجێکردنی گرتوەتە ئەستۆ. بەداخەوە لەوە ئەچی لە کوردستان هێشتا لیژنەیەکی باڵای کوردستانی دروست نەکرابێ وهەر پاریزگایەک بۆخۆی بێت و، سەرۆکوەزیریش لەدورەوە تەماشاکەر!  # بەپێی ڕێنماییەکان هەم ئەنجومەنی وەزیران هەم پەرلەمانی هۆڵەندا، خۆیان گونجاندوە، نەک خۆیان (کەرەنتینە) کردبێ!  # سەرۆکوەزیر و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان رۆژانە لە پەیوەندیدان بۆ سەرپەرشتیکردنی بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنا و هەفتانە چەند جارێک کۆبونەوەدەکەن. سەرۆک وەزیران (مارک ڕوتە)، سەردانی سوپەرمارکت و خەستەخانەکان دەکات و لە نزیکەوە چاودێری بازاڕ و، کەرتی تەندروستیش دەکات. لەکاتی پێویستدا سەرۆکوەزیر و سەرۆکی لیژنەی باڵا پرێس کۆنفڕانس دەکەن و وەڵامی پرسیار ئەدەنەوە. هەمو ئەمانە لە تەلەفزیۆنەوە راستەوخۆ پەخش دەکرێت.ئەگەر بتانەوێت ئیوەش ئەتوانن لە کوردستانەوە بینەری بن! # پەرلەمانی هۆڵەندا، کۆبونەوەی گشتی هەڵپەساردوە، بەڵام بەردەوام  سەرۆکی فراکسیۆنەکان و سەرۆکایەتی پەرلەمان کۆبونەوە ئەکەن. هەمو رێوشوێنەکانی خۆپاراستن رەچاو دەکەن، دور لەیەک دائەنیشن، تەنانەت ئەو میکرۆفۆنانەشی قسەی لێوە دەکەن لەجیاتی بەدەست دابگیرسیندرێت، کردویانە بەقاچ.کۆبونەکانی ئەمانیش راستەوخۆ پەخش دەکرێت، فراکسیۆنەکان بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە هەمویان لەخەمی ئەوەدان، کە باشترین رێوشوێنەکانی خۆپاراستن جێبەجێ بکرێت، لەسەرەتاوە زۆرینەی فراکسیۆنی ئۆپۆزسیۆن پشتیوانی حکومەتیان کرد، تەنها دو فراکسیۆن نەبێ، کە هەردوکیان لە پۆپۆلیستەکان بون، ئەوانیش رەخنەی توندیان لە حکومەت گرت کە هەندیک خاو خلیچک بو لە گرتنەبەری رێوشوێنەکاندا، هەروەها لە هاوکاریکردنی کۆمپانیاکان و خەڵکدا، حکومەت گوێێ لێگرتن و، رێوشوێنەکانی خۆپاراستنیان توندتر کرد، ئیستا هەمو حکومەت و ئۆپۆزسیۆن پێکەوە هاوکارن بۆ سەرکەوتن بەسەر کۆرۆنادا.   # پەرلەمان هەفتەی چەند جارێک سەرۆکوەزیران و وەزیری تایبەتمەند و سەرۆکی لیژنەی بەرەنگار بونەوەی کۆرۆنا (RIVM) بانگ ئەکەن بۆ ئەوەی بزانن هەنگاوەکانی بەرەنگار بونەوە چۆن بەرێوە دەچن، چیان کردوە بۆ ئامادەکردنی نەخۆشخانەکان و نەخۆشەکان، رەخنەی توند لەسەر وەزیرئەگرن، لێپرسینەوە دەکەن، پرسیاریان لێ دەکەن و داوای وەڵامیان بۆ کۆبونەوەی داهاتویان لێ دەکەن.  پرسیاری من بەتەنها لە ئێوە وەک پەرلەمان نیە، لە سەرۆکوەزیری حکومەتی هەرێمی کوردستان و لیژنەی باڵای بەرەنگار بونەوەی کۆرۆنایە لە کوردستان (ئەگەر هەمان بێت). ئایا تا ئێستا چەند جار سەردانی مەیدانیتان کردوە بۆ نە خۆشخانەکان؟ بۆ ئێوەش ناتوانن وەک هۆڵەندا بەتەنها دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و سەرۆکی فراکسیۆنەکانی پەرلەمان دەوام بکەن، چاودێری پڕۆسەی بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنا ناکەن؟ بۆ سەرۆکوەزیر بانگ ناکەن و پێی بڵێن کەی وەختی خۆشاردنەوەیە؟ ئەی کەی وەختی ئەوەیە ئیوە خۆتان کەرەنتینە بکەن؟ ئێوە ئەرکتانە ئێستا هەفتانە کۆبونەوەی فراوان نا، بەڵکە بەتەنها سەرۆکایەتی و سەرۆک فراکسیۆنەکان، وەزیری تەندروستی و وەزیری دارایی وئابوری بانگ بکەن تاوتوێێ قەیرانی ئابوری و چۆنیەتی خۆئامادەکردن بۆ روبەڕوبونەوەی دەرهاویشتەکانی قەیرانی کۆرۆنا بکەن؟ فشار بکەن حکومەت خەرجیەکانی خۆی کەم بکاتەوە، یاسای چاکسازی سەرباری کەموکوڕیەکانی بەپەلە جێبەجێ بکات. ئەگەر ئەمانە ناکەن، بێگومان بەرپرسیار دەبن لە بەرامبەر خوای خۆتان و ئەوسویندەی خواردوتانە، بەرپرسیار دەبن لە بەرامبەر گەل و ویژدان ومیژودا. https://www.parliament.krd/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%84%DB%95%D9%85%D8%A7%D9%86/%D9%87%DB%95%D9%88%D8%A7%DA%B5%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/posts/2020/march/%D8%B3%DB%95%D8%B1%DB%86%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C%DB%8C-%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%84%DB%95%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DA%AF%DB%95%DB%8C%DB%95%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8E%DA%A9%D9%89-%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D9%88%D9%87/

ئاری هەرسین   ھە‌رگیز لە‌گە‌ڵ بۆچونە‌ ستالینیستیە‌كە‌ی عە‌بدوڵا ئۆجە‌لان نە‌بوم كە‌ لە‌ناو حیزبە‌كە‌ی خۆیدا و بە‌رامبە‌ر حیزبە‌ كوردستانیە‌كان جێبە‌جێی دە‌كرد، بە‌ڵام دە‌ستگیركردنە‌كە‌ی و بە‌و جۆرە‌ ئیھانە‌ كردنی لە‌بە‌ردە‌م كامێرا، وە‌ك كورد و كوردستانیە‌ك زۆر ئازاری پێ گە‌یاندم. لە‌ ئێستاشدا ھە‌واڵی ڕادە‌ستكردنی مە‌لا كرێكار لە‌لایە‌ن حكومە‌تی نە‌رویجە‌وە‌ بە‌ ئیتالیا ھە‌مان كاریگە‌ری لە‌سە‌رم ھە‌یە‌. مە‌سافە‌ی بیركردنە‌وە‌ی سیاسی و كۆمە‌ڵایە‌تی بە‌ندە‌ و كاك مە‌لا كرێكار ھێجگار لێك دوورە‌ و، بڕواشم وایە‌ پێویستە‌ لە‌ دادگایە‌كی بێ لایە‌ن و شە‌فافدا مە‌لا كرێكار ئە‌ستۆپاكی خۆی بسە‌لمێنێت لە‌بە‌رامبە‌ر ئە‌و تاوانانە‌ی كە‌ خراونە‌تە‌ پاڵی. یانیش بە‌ پێچە‌وانە‌وە‌ دادگا تاوانبارێتی مە‌لا كرێكار بسە‌لمێنێت. بە‌ڵام جیاوازی بیروڕا و، جیاوازی ڕێبازی سیاسی یان ئاینی، نابێت ئینسان لە‌ ڕێگا ڕاستە‌كە‌ی ئە‌خلاقی ئینسانی بە‌لادا بە‌رێت. ئە‌و سیاسە‌تمە‌دارانە‌ی سیاسە‌تكردن بە‌ دوور لە‌ ئە‌خلاق پێناسە‌ دە‌كە‌ن بە‌ھە‌ڵە‌دا چوون، چونكە‌ ئە‌وە‌ سیاسە‌ت نیە‌ كە‌ بێ ئە‌خلاقیە‌، بە‌ڵكو ئە‌وە‌ ئە‌و نە‌وعە‌ سیاسە‌تمە‌دارانە‌ن كە‌ ئە‌خلاقی ئینسانی لە‌ ھە‌گبە‌ و فە‌رھە‌نگیاندا نیە‌، بۆیە‌ لایان وایە‌ ھە‌موو سیاسە‌تمە‌دارێك دە‌بێت بێ ئە‌خلاق بێت. خە‌ڵكی نە‌روێژ شانازی بە‌وە‌وە‌ دە‌كە‌ن كە‌ وڵاتە‌كە‌یان نموونە‌ی كۆمە‌ڵگایە‌كی دیموكراتە‌ كە‌ پایبە‌ندە‌ بە‌ھە‌موو بنە‌ماكانی مافە‌كانی ئینسان و دادپە‌روە‌ری و پێكە‌وە‌ ژیان. كە‌چی لە‌ گە‌رمە‌ی لێشاوی ھێرشی كۆرۆنا بۆ سە‌ر ئینسانیە‌ت، لە‌و كاتە‌ی كە‌ كە‌س سە‌ری ناپە‌رژێتە‌ سە‌ر ھیچ شتێكیتر جگە‌ لە‌ ڤایرۆسی كۆرۆنا، دە‌وڵە‌تی نە‌روێژ مە‌لاكرێكاری ڕادە‌ستی ئیتالیا كرد بە‌ پاساوی ئە‌وە‌ی لە‌لایە‌ن دادگای ئیتالیاوە‌ داواكراوە‌. ئە‌و ئیتالیایە‌ی كە‌ سە‌ری ناپە‌رژێتە‌ سە‌ر بە‌دواداچوون و ئیدارە‌ی تاوانە‌كان لە‌ وڵاتە‌ی لە‌بە‌ر پە‌شۆكاوی بە‌دە‌ست بە‌ڵای ڤایرۆسی كۆرۆناوە‌. ئایا دە‌وڵە‌تی نە‌رویج بە‌و ھە‌موو توانا ئابوریە‌ زە‌بە‌للاحە‌ی خۆیە‌وە‌ جێگای مە‌لاكرێكاری لە‌ ژوورێكی زیندانی ئینفیرادی پێ نە‌كرایە‌وە‌؟ یان بە‌ فرسە‌تیان زانی و ھە‌ل ومە‌رجی نالە‌باری ئیتالیایان قۆزتە‌وە‌ بۆ خۆ ڕزگار كردن لە‌ مە‌لە‌فێكی قانونی، كە‌ ساڵە‌ھایا دە‌یھێنن و دە‌یبە‌ن نە‌یانتوانی تاوانباری مە‌لا كرێكار بسە‌لمێنن و حوكمێكی دادپە‌روە‌رانە‌ی بە‌سە‌ردا بسە‌پێنن؟... ئیتر بۆ ھە‌ندێك كە‌س لایان سە‌یرە‌ كە‌ نیشانە‌ پرسیارێكی گە‌ورە‌ بخرێتە‌ بە‌ردە‌م 'دیموكراسی و دادپە‌روە‌ریە‌كە‌ی' خۆرئاوا؟  

دانا هەڵەبجەیی   کرۆنا فێری کردین کە جیاوازی لە نێوان وەزیرو گوزیر نییە، لە نێوان هەژار و زەنگین نییە. ئەوەندە وانەی پێ بە خشین کە هەموومانی فێر کرد، کە ئێمە جگە لە دانیشتوانێکی بێ دەسەڵات لە تاو سروشتی سەر گۆی زەوی، هیچی دیکە نین و هەموومان  وەک ئۆرگانێکی تری سروشت نەبێت، هیچی دیکە نین،،،. پێشتر زۆر  خۆمانمان لەلا لەوی دیکە گرنگتر بوو و خۆمانمان لا یەکەم بوولەوی تر. وەک تاک و نەتەوە، پاشان وەک وڵات، ئینجا وەک ئایین و ئایدیۆلۆژیا، کە هەریەکەمان لەوی تر پێ باڵاتر بوو. ئەوەی من هەمە وەک ئایین و ئایدۆلۆژیا و ڕەگەز، تەنانەت وەک بۆچوونێکی لۆکالیش، لە تۆی دیکە ڕاستتر و ڕەوانتر و درووستر بوو. هەموو جەنگ و جیدالەکانی سەد سالەی پێشووی سەر زەوەی لەسەر ئەوە بوو کە من ڕاسترم لە تۆ،  ئێمە گرنترین لە ئێوە، ئایین و ئایدۆلۆژی ئێمە لە ئێوە دروستترە.  کۆرۆنا وانەیەکی فێرکردین، کە بە دەیان کتێب و سیستەمی سیاسی و جەنگ و شەڕی جیهانی فێری نەئەکردین. کۆرۆنا هەر ئەوەی فێر نەکردین، بەڵکوو ڕۆچوویە ناو ژیانی تاکایەتی مرۆڤەکان، ناو ژیانی ژن و مێردایەتیش،، نێوان خوشک و برا، باوک و دایک، نێوان خودی مرۆڤەکان لەگەڵ خۆێدا. پرسیارە گەورەکە ئەوەیە، ئەگەر بە زیندووی ماینەوە لە پاش هێرشی کۆرۆنا، ئایا هەمان مرۆڤین کە پێش کۆرۆنا ژیاوین؟، یا  بە هەمان سیستەمی سیاسی و ئیداری ڕازی ئەبین کە  بەڕێوەمان ئەبات یا ئیتر ئەبێت کار بۆ لەناوبردنی بکەین، چونکە ئەوە نەبوو کە بینیمان و  ویستمان. ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، سەرۆک وەزیرانی کەنەدا ، وەزیری تەندروستی ئیتالیا و هتد، توشی پەتای کۆرۆنا بوون، کەچی ئەوانەی کە لە گردە پڕ بازگەکانی لای خۆمان،  بە دانسقەش نەک خۆیان دەرناخەن، بەڵکو بە ئۆنلاین ئەیانەوێت ئیدارەی حکومەتێک بکەن، کە ئەگەر بەغدا پارەی بۆ نەنێرێت، لە قەباغێک زیاتر هیچی تر نین. ئاوا بە ئاسانی مێگەڵ بە دوایاندا ئەڕوات یا نا؟. کەواتە هەم خێزان، هەم دەوڵەت، هەم جیهان هەمووی دەرکەوت کە بایی چەندن.  ئایا  خەڵک بەو سیستەمە رازی ئەبێت کە هەیەتی، ئایا گۆڕانکاری دێت بە سەر سیستەمی بەڕیوەبەرایەتی جیهاندا؟. بێ گومان بەڵی، هەموو شت ئەگۆڕێت، لە ئەلفەوە تا یا. هیچ کاتێک سیستەمی بانکی جیهانی و نەوت و بازرگانی و ڕەگەزە سەرەکییەکانی پەیوەندی وەک فرۆکەوانی و بازاڕە گەورەکانی دراو، ئاوا دەستەوەوەستان نەوەستاون و نەچوونەتە ناو قاڵبەکەی خۆیان. هەموو ئەم مت بوونە، ئەم خۆ کەرەنتینە کردنە، قەد وەک پێش کەرەنتیرە نابێت. دڵنیام لە تاک بە تاکی مرۆڤەکانیش، گۆرانکاری بەسەر ڕامان و بیر و هۆشیان هاتووە، لەم خۆ حەشاردانەدا، هیچ کەسێک مرۆڤی پێش کۆرۆنا نییە، ئەگەر تۆزقاڵێکیش بیرکردنەوەی نەگۆڕابێت، ئەوا دیدی بۆ خود و چواردەوەر و جیهان ئەگۆڕێت. ئەمەیە کۆدی کۆرۆنا بۆ مرۆڤە ڕۆبۆتەکانی دنیای سەرمایەداری ، ئەگەر مرۆڤەکان بگۆڕێن، ئیتر چۆن چاوەڕی نەبین کە سیستەمی سیاسی و ئابووریی جیهان نەگۆڕێت. کەواتە چاوەڕێی گۆڕناکاری گەورە بن، ژیانی پێش کۆرۆنا ئەبێتە مێژوویەک و هیچی تر.  

شوان سدیق: ئیتاڵیا ھاوڵاتیەکیی زۆری وڵاتانی جیھان لە ئیتاڵیا دەژین، ھۆکاری مانەوەشیان، لەم وڵاتە بەتەمەنەی باشووری ئەوروپا بۆ کۆچ و پەنابەری و خوێندن و کار و مانەوەی ئارەزوومەندانەی خۆیان  دەگەڕێتەوە. لەڕووی یاساییەوە ڕێگا بەمانەوەی ھەموو کەسێک دەدرێ، بژیێت لەم وڵاتە کەسێکیش لەوڵاتی خۆی داوای کۆرسی خوێندن لەزانکۆکانی ئێرە بکات، پاش قەبووڵکردنی و گەیشتن بەخاکی ئیتاڵیا وڵاتە حکوومەت ھاوکاری پێویستیشی دەکات لەدابینکردنی شوێن و خواردن و خواردنەوەش بەبێ بەرانبەرە! چونکە وڵاتێکە کەوتۆتە سەر ھێڵی دەریای ناوەڕاست و ھاوسنووری ئەفریقاو و وڵاتانی یونان و فەڕەنساو ئەڵمانیایە کۆچبەرێکی زۆری نایاسایسش ڕووی تێندەکەن. بەڵام ژیانی کۆچبەران لەئیتاڵیا ھاوشێوەی ئەوروپای ناوەڕاست و باکوورنییە لێرە ئەرکی کۆچبەر و پەناخواز قورسە ھاوکاریەکانی حکومەت سنووردارە و دەبێ کۆچپەر و پەناخوازان بتوانن خۆیان لەگەڵ بارودۆخی ژیانی ئێرە بگونجێنن! ژمارەی کۆچبەر و بێگانە لە ئیتاڵیا، ٥ ملیۆن و ٣٥٠ ھەزار کەسە. ھاوڵاتییانی ڕۆمانی، مەغریبی، ئۆکرانی، ئەلبانی و چیینی زۆرینەن لە ئیتاڵیا دەژین. ئەگەر سەیری ئاماری فەرمی ڕێژەی کۆچبەر و بێگانەی دانیشتووی ئیتاڵیاش بکەین، ژمارەیەکی ھێجگار بەرزی موسوڵمان لەم وڵاتەتەن. ئەمڕۆ وڵاتەکە بەھۆی کۆرۆنا ڤایرۆس کەوتۆتە بارودۆخێکی دژوار و سەخت. ژمارەی قوربانییەکان ڕوو لە زیاد بوونە بەپێی دواین ئەماری ڕۆژی ٢٨ مارس  ١٠ ھەزار و ٧٧٩ کەس گیانیان لەدەستداوە. کاتێک لە سۆشیال مێدیا ھەندێ لەھاوزمانی کورد دەبینی بەتوانجە سەرنجی خۆیان لەسەر ئەم باودۆخەی  ئێستای ئیتاڵیا دەردەبڕن، بەتایبەتی دەڵێن ئیتاڵیا بۆیە گەیشتووە بەم ڕۆژە چونکە وڵاتی کافر و کوفرن و خودا تۆڵەیان لێ دەکاتەوە. دیارە ئەم تێڕوانینە پێچەوانەی ھەموو بنەمایەکی ئایینی و ئەخلاقییەو فەرھەنگێکی دواکەوتووییە مرۆڤ بەم شێوازە بیربکاتەوە. بەڵام کاتێک سەیری ئاماری ڕێژەی موسوڵمانانی نێو ئیتاڵیاش بکەین خاوەنی ئەم عەقڵیەت و فەرھەنگە شەرمەزار دەبن! بەگشتی موسوڵمانانی نێو ئیتاڵیا یەک ملیۆن و ٤٠٠ ھەزار کەسن و ئازادن لە پەیڕەوکردنی بنەما ئایینی و دابوونەریتەکانی پەیوەست بە خۆیان! لەنیۆ ئەم ڕێژە زۆرەی دانێشتوانی موسوڵمانان لە ئیتاڵیا زۆرینەیان، مەغریب، ئەلبانیا، میسر، پاکستان، بەنگلادیش و توونسین. بەگشتی وڵاتی ئیتاڵیا، ژمارەی دانیشتوانی  زیاتر لە٦٠ ملیۆنە.وڵاتەکە لەڕووی ئیدارەیەوە بەسەر ٢٠ ھەرێم دابەش دەبێ ئەمساڵ یادی ١٥٩ ساڵەی ئەم یەکێتیەی کرایەوە. دوو دەوڵەتی بچووکیش لەنێو ئیتاڵیادا ھەن وەک ڤاتیکان و سانمارینۆ

کەمال رەئوف بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا وەک رووداوێکی جیهانی حساب بۆنەکراو، دەکەوێتە دەرەوەی خانەی لێکدانە بۆ نەکراوەکانی پێشبینیە زانستیەکان و تەنانەت سیستمی حوکمرانی نێودەوڵەتیشەوە، هەرچەندە زۆر باس لەوە دەکرێت کە پێشتر کەسانێک پێشبینیان کردوە و باسیان کردوە، یان چەندین زنجیرەی دراماو تەنانەت کتێب و چیرۆکیشی لەسەر نووسراوە، بەڵام ئەوەی لەدەرکەوتنی ئەم ڤایرۆسە روویدا، شۆکێکی گەورەی بەدوای خۆیدا هێناوە هاوشێوەی تاوی شۆرشێکی خۆرسکی سەری لە کتوپرێکدا سەریدەرهێنا. لەئەنجامی ئەم شۆکە گەورەیە پێدەچێت دوای تەواو بونیشی کە بەدڵنیاییەوە تەواو دەبێت، کۆمەڵێک ئاسەواری ئابوری و کۆمەڵایەتی بەسەر مرۆڤایەتیەوە بەجێبهێڵێت، واتە بەدڵنیاییەوە، ئەمە وەک رووداوێکی ئاسایی بەسەر مرۆڤایەتیدا تێناپەرێت و کارکردی زۆری دەبێت لەسەر هەڵسوکەوتی گشتی و باری ئابوری و تەنانەت لەسەر بەشێکی گرنگی لەسیستەمی حوکمرانی باویش، بەتایبەت دەبێتە هۆی چاو خشاندنەوە بەسێکتەری تەندروستیدا ئەمە دەبێتە ئەرکێکی گرنگی حکومەتەکان تەنانەت تارادەی ئەوەی دەبێتە کەرەستەی بانگەشەی هەڵبژاردنەکانیش. تائێستا سیاسەتی باوی سیستەمی حوکمرانی بۆ بەهێزی و دڵنیایی زیاتر لەو خولگەیەدا دەسورایەوە، کە چەکی بەرگری و یەدەکی کەرەستەی جەنگی هەبێت، بەڵام لەبڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە دەرکەوت، ئەوعەمارە گەورە و پرچەکە زۆرو زەوەندانە فریای ئەم حاڵەتەیان ناکەوێت، چونکە هیچ وڵاتێک شک نابەیت بە وڵاتانی پاشکەوتوشەوە کەبە هەزارەها موشەک و تانک وفرۆکەو کەرەستەی جەنگی یەدەکراوی لەعەمارەکانیدا نەبێت، بەڵام دەرکەوت هیچ وڵاتێکی پێشکەوتووی جیهان لەبڵاوبوونەوەی ئەم ڤارۆسە هێندەی پێویست کەرەستەی پزیشکی بۆ بەرگری لە رووداوێکی وەک بڵاوبوونەوە ئەم ڤایرۆسەی نەبوو، هەر بۆیە تەنانەت لەهەندێک وڵات، کارمەندانی خانەنشین و خوێندکاریانیشیان خستە بواری کارکردنەوە، بەڵام بەوحاڵەشەوە هەر نەیان توانیوە ئەو بۆشاییە پربکەنەوە کە ساڵانێکی زۆرە لەبریان کردوە و لەئاستی بەرگییەکی سەرکەوتووانەدا نەبوون. بەچەند هەفتەیەک پێش ئەوەی لە ئەمریکا بڵاو بوونەوەی ڤایرۆسەکە رابگەیەنرێت،سەرۆکی ئەو وڵاتە ترامپ، لەپامێکی گاڵتە ئامێزدا باسی ئەوەی کرد کە بەگەرمبوونی کەشوو هەوا ڤایرۆسەکەش ون دەبێت، بەڵام زۆری نەبرد، نەک هەر وەک وڵاتانی تر دۆخی کەرەنتین راگەیەنرا، تەنانەت داوای عەون و هاوکاری لەسەرۆکی چین کرد کە بەنەیاری ژمارەیەکی ئەمریکا دادەنرێت، لەناوخۆش بەناچاری بەشێک لەسوپاکەی بە کەلوپەلی سەربازی قورسەوە جوڵاند. لەدەرکەوتنی ڤایرۆسی کۆرۆنا چەند راستیەک دەکەوت، لەوانە ئەوە ئاشکرا بوو کە کەمی شوێن و قەرەوێلەی خەوتن گرفتەگەورەکە نەییە، بەڵکو ئەوەی کێشە بوو، کەرەستەی پزیشکی پێویست و کەمی کارمەندی تەندروستی بوو، کەمی دەرمانی پێویست و ئامادەسازی حکومەتەکان بوو بۆ دۆخێکی لەو جۆرە، ئەمەش وایکرد خەڵک ماڵەکانی خۆیان بەئەمینتر بزانن تا لەخەستەخانەکان، لە هەندێک وڵاتیش تاکە ئامۆژگاری لایەنی تەندروستی ئەوەبوو بۆ بەرکەوتەکان کە بچنەوە ماڵەکانی خۆیان و تێکەڵ بەکەس نەبن. کەرەنتین وەک خۆپارێزی و وەک چارەسەریش کەرەنتین کردن و دابرانی بەشێک لەخەڵک، تا ئەو رادەیە پرۆسەیەکی خۆپارێزییە، کە لەدەرەوەی سنوری خەڵکە کەرەنتینکراوەکان، رێگاچارەیەک بۆ بەرگری و چارەسەر هەبێت، دەنا کەرەنتین کردن راکردنە یان خۆشاردنەوەیەکی راستەوخۆیە لەدۆخێک کە بەهۆی ڤایرۆسەکەوە دروست بووە، بەتایبەت ئەو جۆرە کەرەنتینکردنەی کە ئێستا لەجیهان پیادەدەکرێت و ژیانی ئاسایی راگرتوە. ئەمریکاو بەریتانیا ئەو دووڵاتە بوون کە بەهۆی دۆخی ئابوریانەوە ویستیان بەرگەی دۆخەکە بگرن و کەرەنتینی گشتی رانەگەیەنن، هەربۆیە بەشێوەیەکی سەرسورهێنەر بەتایبەت لە ئەمریکا ڤایرۆسەکە لەکتوپرێکی خێرادا بڵاو بووەوژمارەیەکی زۆر لەخەڵک توشی نەخۆشییەکە بوون، کە پێدەچێت دوای ئەوروپا ئەمریکا ئەو وڵاتە بێت کەزۆرترین قوربانی هەبێت و لەرووی ئابوریشەوە زەر.ر مەندی یەکەم بێت، ئەمەش کاریگەری زۆر لەسەر هاوسەنگییە جیهانییەکەی دابنێت وپێگەی لەچاو وڵاتێکی وەک چین لاواز بێت. تێکچوونی هاوسەنگی و هاوپەیمانیەتێەکان ئیتالییەکان کە تا ئێستا قوربانیەکی زۆریان هەیە، گلەییەکانیان نەشاردەوە لەدۆستە ئەوروپییەکان، ئەوان وەک وڵاتێکی هاوپەیمانی و ئەندامی ناتۆ، چاوەروانی ئەوەیان ئەکرد، هاوپەیمان و دۆستەکانیان زوو بچن بەدەمیانەوە، بۆیە بەشێک لە زۆری قوربانیەکانیان دەخەنە ئەستۆی ئەوان، ئیتالیەکان هەرچەندە وەک ئێرانیەکان باسی پیلانگێری دەرەکی و دەستکردی ڤایرۆسەکە ناکەن، بەڵام لەپاڵ ئەوەشدا باسی ئەو کەمتەرخەمیانە ئەکەن کە دۆست و هاوپەیمانەکانیان دەرهەق بەوان هەیان بوو. هەرچۆنێک بێت ئێستا کە ڤایرۆسەکە زۆربەی وڵاتانی گرتۆتەوە، کەمتر قسە لەسەرهاوکاری ئەکرێت، ئەوەندەی ئاماژەکان بۆ ئەوەیە کۆدەنگییەک دروست بێت بۆئەوەی هەمووان پێکەوە بەرنامەیەکیان هەبێت بۆ کۆتایهاتن بە ڤایرۆسەکە. بۆئەوەش زۆربەی چاوەکان لەسەر چینە کە وەک ئەزموونی خۆی توانی لەشاری ووهان تەوقی بدات و بەقوربانیەکی کەم قوتاری بێت، ئەمە لەگەڵ ئەوەی ناوەندەکانی چاودێری بەگومانێکی زۆرەوە ئەرواننە ئەو داتایانەی لەسەر قوربانیەکان بڵاوکراونەتەوە، ئەوان لایان وایە ژمارەی قوربانیەکان لەهەموو جیهان زۆر لەوە زیاترە کە راگەیاندراوە، ئەمەش بەشێکی بۆ ئەوە دەگێرنەوە تا دڵەراوکێ و ترس لەناو خەڵکدا دروست نەبێت، دیارە شاردنەوەی ژمارەی قوربانیەکانیش ئاسان ئەویش بەهۆی ئەوەی، رێورەسمی بەخکسپاردنی قوربانییەکان بەتەواوەتی لەشێوازی باو جیاوازترە و حکومەتەکان بەشێوەیەکی تایبەت ئەوکارە ئەکەن، بەڵام بۆ بەرکەوتوان هیچ گومان لەوەدا نییە کەژمارەی ئەوکەسانەی لەجیهاندا تا ئەم کاتە بەرکەوتوون، زۆر لەوە زیاترە کە راگەیەندراوە، ئەویش بەهۆی سروشتی ڤایرۆسەکەوەیە و بەهۆی ئەوەی کە سیستەمی تەندروستی دەوڵەتەکان، لەتوانایدا نییە، یان کەرەستەی پێویستیان لەبەردەستدا نییە، تا بەزوویی پشکنین بۆ خەڵکێکی زۆرتر بکەن، واتە ئەوەی راگەیەنراوە ژمارەی ئەوکەسانەیە کە پشکنینیان بۆ کراوە، نەک ئەوانەی توشی ڤایرۆسەکە بوون. لێکەوتەی ئابوری و لەدەستدانی خۆشی وئازادی هەڵسوکەوت بەشێک لەو پارە قەبەیەی لەجیهاندا کەئێستا خراوەتە گەر بۆ بەرگرتن بە ڤایرۆسەکە، گەر لەکاتێکی شێنەیدا خەرج بکرایە، بەدڵنیاییەوە زۆر لەوە بەکەمتر دەتوانرا کەرەستەی پێویستی پزیشکی و بەرگریکردن تا ئاستی پێویست بەرهەمبهێنرێت، یان ئەو خەساراتە گەورەیەی بەر وڵاتانی بەهەمهێنەر کەوتوە، زۆر لەوە زیاترە، گەر بیانویستایە بۆ چاککردنی سێکتەری تەندروستی هەموو جیهان بەکاریان بهێنانە، بەڵام دیارە ئاراستەی سیستەمی ئابوری جیهان لەسەر مەزهەبی قازانج پایەکانی داناوە، نەک مرۆڤایەتی، ئەگەریش زۆرە لەدوای ئەم ڤایرۆسەش سێکتەری بەرهەمهێنانی کەلوپەلی پزیشکی قەبزەیەکی تر لەوەبەرهێنان دەستپێدەکات و کۆمەڵێک کۆمپانیای گەورە تیایدا دەبنە خاوەن پشک و هەڵسورێنەری، هەرئەمەش وادەکات لە پروپاگەندەی ئەوکۆمپانیایانە بۆ دەورانێک خەڵک لەسەر ترس و دڵەراوکێیەتی بهێلێریتەوە تا بازار گەرمی بۆ بەرهەمەکانیان بکەن. هەموو ئەوانە وادەکات مرۆڤ لەژیانی ئاسایی خۆیدا وەک سەربازێک بژی کە لەناو کێڵگەی مین بێت، هیچ نەبێت ئەو حاڵەتە بۆ دەورانێکی زۆر بەدوودڵی و نائارامی بۆ مرۆڤ دروست دەکات و وادەکات لەدەوری خۆی بەگومانی سەربازەکەوە بروانێت، نەبا بەهەڵە پێبنێت بەمینێکدا، بەتایبەت ئەوانەی لەشارە قەرەباڵغەکان ژیان دەکەن و شتومەکی گشتی بەکار دەهێنن، وەک پاس و قیتارو مەسعەدو هۆتێل و شوێنە گشتیەکانی تر، ئەمەش رەنگە ببێتە هۆی لەدایکبوونی سلوکێک کە لەگەڵ هی سەردەمی پێش بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا بەتەواوەتی جیاواز بێت، بەشێک لە زیادەرۆیی مەترسیەکە رەنگە دروستکراوی مرۆڤ خۆی بێت، بەڵام بەشێکی تری بۆ شێوازی خۆمەڵاسدانی جۆری ڤایرۆسی کۆرۆنا دەگەرێتەوە، کە هەڵگر، تاچەند رۆژێکیش هیچ نیشانەیەکی نەخۆشی پێوەدیار نییە، بۆیە دوایی بنەبرکردنی ڤایرۆسەکەش هێشتا ترس و دڵەراوکێی کۆرۆناو ڤایرۆسی هاوشێوەی ئەو لەدڵ و دەرونی خەڵکدا دەمێنێتەوە، کە رەنگە خەڵک چیتر وەک جاران حەزیان بەتەوقەکردن و ماچکردن و یەکتری لەباوەشکردن نەبێت، تەنانەت لەگەڵ کەسە نزیکەکانی خۆشیاندا، ئەوەش وەک دابوونەریت جێکەوتە ببێت، یان حەز لەسەر خواردنی دەرەوە کەم ببێتەوە، سەردانیکردنی شوێنە قەرەباڵغەکان وەک جاران نەمێنێت تا ئەو رادەیەی مرۆڤ گومانی لەدەستەکانی خۆشی بۆدروست ببێت و لەجاران زیاتر بیانشوات و ئاگاداریان بێت بەرشتی نامۆ نەکەون، رەنگە گرنگی دان بەپاکوتەمیزی لەسیستەمی خوێندا لەجاران زیاتر گرنگی پێبدرێت هەروەک چۆن دەست شتن بەسابون لەسەد ساڵی رابردوودا بوە بەشێک لەدابونەریتی باو ئاواش لەدوای کۆرۆنا کۆمەڵێک نەریت کە تایبەتبن بەپاکوتەمیزی برەوی پێبدرێت، هەروەک چۆن ئێستا دەموددان شتن تارادەیەکی زۆر بەبێ ئەوەی کەس گوشار بکات خەڵک خۆیان پەیرەوی لێدەکەن. دیارە ئەم بۆچون و ئەگەرانەی لێرە خراونەتە روو لەکاتێکدایە کە هێشتا فایرۆسەکە بەهەموو قوەتی خۆیەوە لەناوماندایەو سەرباری هەوڵەکان بۆ دۆزینەوەی ڤاکسینی دژە ڤایرۆسەکەش هیچ ئاکامێکی سەرکەوتووی زانستی رانەگەیەنراوە.

كامیل عومەر گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست لەم ساتەوەختی تەنگژەو قەیرانی (بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا)یەدا، كارێكی گرنگ‌و پێویستی لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتە‌و بۆ ئەمەش وادەخوازرێت ژینگەیەیەكی لەباری هەمەلایەنە بۆ یەكدەستی‌و پێكەوەیی‌و هاوئاهەنگی بۆ روبەرووبوونەوەی تەنگژەكە دروستبكرێت، نەك سوودوەرگرتنی خراپ‌و نەزانانە، بەجۆرێك كە بەشێك لە كۆمەڵگەكەت بكەیتە دژ‌و نەیار. وەكئەوەی لەچەند رۆژی رابردوودا رویدا‌و لەسەر (رەخنەگرتن) رۆژنامەنووسان دەستگیركران،  كە ئەوە سوودوەرگرتنێكی نادروستە‌و زیان بە رێكار‌و رێوشوێنەكانی بەرەنگاربوونەوەی قەیرانەكە دەگەیەنێت.  رەخنەگرتن، كە مافێكی سروشتی‌و یاسایی هەر كەسێكە، ئەركێكی گرنگی رۆژنامەنووسانیشە بۆ  دەستنیشانكردنی لادان‌و كەموكورتی‌و دیاردە دزێوەكان، بە ئامانجی راستكردنەوەیان و سوودگەیاندن بە بەرژەوەندیی گشتی. بەوپێیەش رەخنەگرتن لەم دۆخەدا بۆ دیاریكردن‌و ئاشكراكردنی هەڵەو كەموكورتییەكان، دەبێ‌ وەك هاوكاری‌و كاری پێكەوەیی سەیربكرێت‌و بنرخێنرێت، نەك وەك تاوان سەیربكرێت‌و رۆژنامەنووسانی لەسەر دەستگیربكرێت. پێشتر ئاماژەمان بەوە دا، كە دەبێ‌ رۆژنامەنووسانیش زیاتر لە هەر كەسێكی دیكە ملكەچی یاسا بن‌و لەكاتی پێشێلكاریدا، لەجیاتی تیرۆرو ئازاردان‌و سوكایەتپێكردن، رێوشوێنی یاسایی بەرامبەریان بگیرێتەبەر، بەڵام نەمانووت یاسا بكەن بە پاساو بۆئەوەی لەسەر رەخنەیەكی ئاسایی وەكئەوەی تاوانێكی گەورەیان ئەنجامدابێت، هەڵبوكتنە سەریان‌و دەستگیریان بكەن‌و چەند رۆژێك بەندیانبكەن. دەستگیركردنی هەردوو رۆژنامەنووس (هێمن مامەندو هەرێم جاف) لەسەر بڵاوكردنەوەی دوو بابەتن لە ئەكاونتی سۆشیال میدیاكەیانەوە، كە هەردوكیان رەخنەن‌و رەخنەكانیشیان بابەتین‌و ناچنە خانەی تاوانەكانی بڵاوكردنەوە‌وە، كە یەكێكیان رەخنە لەشێوازی مامەڵەكردنی هێزە ئەمنیەكاندا دەگرێت، لەگەڵ ئەو كەسانەی گومانی ئەوەیان لێدەكرێت، كە بەركەوتووی ڤایرۆسی كۆرۆنا بن، ئەوی دیكەشیان رەخنەی لە بێدەربەستی‌و كەمتەرخەمی حكومەت بەرامبەر ماف‌و مووچەی هاووڵاتیانی كەرەنتینەكراو، گرتووە. سەرباری ئەوانەش، شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ رۆژنامەنووسە دەستگیركراوەكاندا بەتایبەت لەگەڵ (هێمن مامەند)، شێوازێًكی نایاساییە‌و بەهەڵكوتانە سەر‌و بێ‌ ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت بووە، لەوەش خراپتر بەپێی یاسای ژمارە (6)ی ساڵی 2008ی قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن لە هەرێمی كوردستان سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە، لەكاتێكدا لەبەرئەوەی رۆژنامەنووسن، دەبوو بەپێی یاسای ژمارە (35)ی ساڵی 2007ی رۆژنامەگەری لە كوردستان، مامەڵەیان لەگەڵ بكرایە، كە راگرتن‌و دەستگیركردن‌و بەندكردنی تێدا نییە. دەستگیركردنی رۆژنامەنووسان‌و بەندكردنیان، جگەلەوەی كە نیەتی خراپی چاوترساندن‌و سەركوتكردنی رەخنە‌و ئازادیی رادەربڕینی لێدەخوینرێتەوە، زیانیش بە گیانی هاوچارەسەری‌و هاوبەرپرسیارێتی‌و كاری پێكەوەیی لە رووبەرووبونەوەی تەنگژەكە دەگەیەنێت‌و متمانەی خەڵك بە دەسەڵات‌و دەزگا ئەمنیەكان لاوازتر دەبێت.  

د. رەفیق سابیر دەوڵەتی نەرویج دوای ساڵانێک زیندانیکردنی تیرۆریستی ئیسلامی مەلا کریكار، بڕیاری دا ئەو رادەستی دەوڵەتی ئیتالیا بکات، تا لەوێش، بە تومەتی تیرۆر، دادگایی بکرێت. مەلا کرێکار پێشتر لە کوردستان بەرپرسی رێکخراوی تیرۆریستیی جوندولئیسلام و ئەنسارولئیسلام بوو. خەڵکی کوردستان، هێشتا تاوانی دڕندانە و کەموێنەی ئەو رێکخراوانە و مەلا کرێکاریان، لەبیرە. ئەوان، بە فەتوای مەلای تیرۆر، دەیان پێشمەرگە و کەسانی تریان، شەهید کرد و تەنانەت بە زیندوویی سەری چەندانیان، لە گوندی خێڵی حەمە) پەڕاند و ویستیان کولتووری سەربرین لە کوردستاندا بڵاو بکەنەوە. لە بەرامبەر ئەم بڕیارەی دەوڵەتی نەرویج، سەرکردەی هەر سێ حیزبی ئیسلامی، یەکگرتوو، کۆمەڵ و بزوتنەوە، بە بێ لەبەرچاوگرتنی تاوانی ئەو گەورە تیرۆریستە، بە بێ حیسابکردن بۆ هیچ بەهایەکی سیاسی، ئەخلاقی، ئینسانی و نیشتمانی، شین و شەپۆر بۆ مەلای تیرۆر دەکەن و بریاری ناردنی مەلا کرێکار بۆ دادگاییکردن لە ئیتاڵیا، مەحکوم دەکەن. ئەوان هەموو جیاوازی و ناکۆکیی نێوانیان فەرامۆش کردووە و پێکەوە، وەک هاوڕێ و هاوباوەڕ، چوونەتە پاڵ مەلا کرێکار. ئەم هەڵوێستە پڕشورەییەی سەرکردەی کۆمپانیا ئیسلامییە سیاسییەکانی کوردستان، دەیسەلمێنێت کە ئەو تیرۆ و تاوان و کوشتارەی کرێکار ئەنجامی داوە، لای ئەوان کارێکی رەوای ئاینییە، یان لەوانەیە لە رێگای خوادا و رەنگە لەجیاتی هەموو مسوڵمانان کرا بێت، بۆیە چاو لەم تاوانە گەورانە دەپۆشنن. هەروا، ئەم هەڵوێستە، کە سوکایەتییە بە ژیان و خوێنی قوربانیانی تیرۆری ئیسلامی، دەری دەخات کە ناوەرۆکی ئایدیۆلۆجییە سیاسییە ئاینییەکەیان (کە غەزا و سەپاندنی شەریعەت وکوشتن، یان کۆیلەکردنی غەیرەمسوڵمانە) هاوشێوەی یەکن. چونکە ناوەرۆکی ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی سیاسی، وەک هەموو ئایدۆلۆجییە نادیموکرات و دیکتاتۆرییەکان، لەوە پێک هاتووە، کە هیچ دیاردەیەکی لەخۆی جیاواز، قبووڵ ناکات. لەمەش ترسناکتر، بە پشتبەستن بە سورەتی ئەنفال و ئەلتەوبە و چەندان تێکستی تری ئیسلامی، ماف بە خۆی دەدات دەست بەسەر ماڵی غەیرە مسوڵمان و (کافران)دا بگرێت، ژن و کچ و منداڵیان، وەک دەستکەوت و غەنیمەت، بە حەڵاڵ بزانێ و وەک کۆیلەی سێکس بەکاریان بهێنێت و وەک کاڵایەکیش بیان فرۆشێت. لێرەوە دەکرێ لەوە بگەین کە بۆچی هێزە ئیسلامییەکان و سەدان مەلای دەنگگەورە، لە بەرامبەر تاوانەکانی مەلا کرێکار و هاورێیانی دەنگیان گیرابوو! بۆچی و بە پێی کام شەرع و باوەڕ و ئاین پاکانەیان بۆ کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان و فرۆشتن کۆیلەکردنی ژن و کچ و کوڕی ئێزیدی دەکرد، ئەوانیان بە کافر ناو دەبرد. دواجار لاموایە کاتی ئەوە هاتووە کە لە ئایدیۆلۆجیستانی غەنیمەت و کۆیلەکردنی غەیرە مسوڵمان بپرسین: ئایا لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، هیچ فەلسەفە، ئاین، ئایدیۆلۆجیا، کولتوور و ئەخلاقێک بووە و هەیە، کە رێگە بدات، کەسی لەخۆت جیاواز بە کوشتن و سەربڕین واز لێ نەهێنیت، بەڵکو ژن و منداڵەکانیشی زەوت بکەیت و وک کۆیلە بیانفرۆشیت؟! ئەمەش جیاوازییەکی گرنگی نێوان ئایدیۆلۆجیای سیاسیی ئیسلامی و هەموو ئایدۆلۆجییە فاشیست و ناسیۆنالیست و سێکولارە دیکتاتۆرییەکانە. ئەم شیوەنەی، هەرسێ مەلای سیاسی (کە بە شیوەنی مەلاکرێکار ناوی دەبەم) دەیگێڕن، بۆ من ئەوە دەسەلمێنێ، ئیسلامی سیاسی، هەر ناو و رەنگێکی هەبێت، ماسکدار بێت، یان بێماسک و چەندیش پێک ناکۆک بن، ئەوان، ئەندامی یەک جەستەن، هەر یەکێکیان ئازاری پێ بگات، ئەوی تریان ژان دەکات و هاواری لێ هەڵدەاستێ. دەکرێت ئەم شێوەنەی، هەرسێک بەرپرسانی ئیسلامی سیاسی، لە کوردستان، وەک ئەم ژان و هاوارە ببینین. ٢٨-٣-٢٠٢٠

مەریوان وریا قانع   لەناو ئەو وێرانە گەورەیەدا کە ئەم ڤایرۆسی کرۆنایە لە ئاستی جیھانیدا ئەنجامیداوە و ئەو ژمارە گەورەیەی مرۆڤی ئاسایی لەناوبردوە و ملیارەھاشی ناچار بە خۆگلدانەوە لە ناو ماڵەکانی خۆیاندا کردوە، ھاوکات چەندان دەوڵەتی ناچارکردوە سنوورەکانیان دابخەن و لەناوەوە ھەموو توانایەک بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی بەگژ ئەم ڤایرۆسەدا بچنەوە، دەڵێم لەناو ئەم گشتە کارەساتاوی و ئاڵۆەزەدا، مرۆڤ دەکرێت بیر لە دەرەنجامێکی پۆزەتیڤ بکاتەوە، دەرەنجامی ئەوەی جارێکی تر مرۆڤایەتی ی زۆر بە توندیی لەو ڕاستییە سادەیە ئاگاداردەبێتەوە کە بەبێ ھاریکایی جیھانیی و بەبێ بەدەمەوەچوونی مۆندیالیی، واتە بەبێ چوونەدەرەوەی قازانج و مەسڵەحەتە نەتەوەییە بەرتەسکەکان و بەبێ گەشەدان بە ستراتیژێکی جیھانیی ھاوبەش کە لە کاری پێکەوەیی جیھانییدا بەرجەستەبێت، ناکرێت چ ژیانی مرۆڤ خۆیەتی و چ ژیانی زەوی خۆشی، بپارێزرێت. ئەوەی جیھانی ئەمڕۆ پێویستی پێیەتیی ھەستکردنێکی بەھێز و ھاوبەشە بە ھاوچارەنووسیی و ھاوماڵیی، بە خەمخواردنێکی جیھانیی لە ژیانی مرۆڤ لەسەر زەویی. لەم ئاستەدا دەکرێت لە ئێستادا چەندان فۆرمی کاری پێکەوەیی و ھاریکاریی ببینین کە لە دۆخی دروستبوون و گەشەکردندان. بۆ نمونە، چەندان تاقیگەی زانستیی ناو زانکۆکا گرنگەکانی دونیا لەگەڵ یەکدا لە پەیوەندیی چڕ و ھەمەلایەندان بۆ دۆزینەوە ڤاکسین و چارەسەری پزیشکییانە بۆ ئەم ڤایرۆسە لەعنەتیەە. ئەوروپای یەکگرتوە ملیارەھا دۆلاری ئازدکردوە بۆ بەگژاچوونەوەی ڤایرۆسەکە. زۆرێک لە دەوڵەتەکانیش ملیارەھا دۆلاریان خستۆتەگەڕ بۆ ھاریکاریکردنی ئەو بەشانەی کۆمەڵگا کە پێویستیان بە ھاریکاریی ڕاستەوخۆ ھەیە. ئەم دۆخە بەڕادەیەکە ھەندێک ئابورییناس باس لەوەدەکەن خەریکە جارێکی تر ”ئابوریی“ و ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“ زۆر بە توندیی بەیەکترەوە گرێئەدرێن و دۆخێک لە دروستبووندیە ڕادیکاڵتر لە دۆخی دوای سیاسەتی ”نیو دیڵ“ لە ئەمریکای ساڵانی سییەکان و چلەکانی سەدەی بیستەمدا. سیاسەتێک تیایدا کۆمپانیا گەورەکانی ئەو وڵاتە بڕی٩٠%، نەوەد لەسەد، باجیان ئەدا ھەتا دەوڵەت بتوانێت خەم و مشوری کۆمەڵگا بخوات و بەگژ ھەژاریی و نەبوونی ساڵانی سەردەمی جەنگی جیھانی دووھەمدا بچێتەوە. زۆرێکی تریش باس لە ئەگەری بەھێزی کۆتایی سیاسەتی نیولیبرال دەکەن، کە لە ھەشتاکانی سەدەی بیستەمەوە سیاسەتی باڵادەستە لە جیھاندا. دەڵێم لەم کاتەدا و لەناو ئەم ژینگە جیھانییە پڕ گۆڕانکارییەدا، حکومەتی ھەرێم، یان وردتر بدوێم، پارتی دیموکراتی کوردستان، ڕێگای نێوان بالیسان و شەقڵاوە دادەخات و ناھێڵێت ئیسعافەکانی ئە شارۆچکەیە نەخۆشەکانیان بۆ نەخۆشخانەکانی شەقڵاوە و ھەولێر ببەن. ڕێگاکە لە ھەرێمێکدا کە سێ شارە بە بلۆکی گەورە دادەخرێت. یان لەسەر کۆمەڵێک تەپۆڵکە لە ناوچەی وەرتێ خەریکی بەرپاکردنی شەڕێکی خوێنای ترن. یان ڕۆژنامەنووسێک لە ماڵەکەی خۆیدا و بە بیجامەکانییە دەفڕێنن لەبەرئەوەی لەسەر لاپەڕەی فەیسبوکەکەی ٨ دێڕێکی نووسیوە. ئەوە با واز لەو دۆخی گاڵتەجاڕییە بھێنین کە لە پەیوەندیدا بە موچەی خەڵکی ھەژاری ئەو کۆمەڵگایەوە لەئارادایە. جیھان لە کوێە و ئەو نوخبە سیاسییە حوکمڕانەی کوردستان لە کوێ. مرۆڤایەتی خەریکی چییە و ھێزە باڵادەستەکانی کوردستانیش خەریکی چین.

چاکەو شەبیهەکانی هەموو کردەیەکی خێرخوازیی، لە ڕووکەشدا خێرەو جوانە. بەڵام کەم کردەی خێرخوازیی هەیە کە لە جەوهەردا خێربێ و جوانبێت! "خێری جەوهەریی": ئەوەیە کە خودی خێرەکە، خۆی ئامانجەو کارەکە بۆ هیچ مەبەست و دەسکەوتێك نیە. بەڵام "خێری ڕووکەشیی": ئەوەیە کە خێرەکە خۆی ئامانج نیەو تەنیا وەسیلەیەکە بۆ پێکانی ئامانجی سیاسی و کۆمەڵایەتی.. خێری جەوهەریی، تەنیا دوو کەسەکەو خوا ئەیزانن و پێویستی بە زانینی کەسی تر نیە. چونکە لە ئەساسەوە کارەکە بۆ زانینی ئەوانیتر نیە. بەڵکو بۆ کردنی خێرەکەیەو هیچی تر. یەعنی سنوری خێری جەوهەریی، هەر بەقەت خێرەکە خۆیەتی و شتەکە هەر لەناو خۆیداو هەربەخۆی کۆتایی دێ و ناچێتە دەرەوە. بەڵام خێری ڕووکەشی ئەبێ ئەوانیتر بیزانن، چونکە خودی پرۆسەکە، بۆ ئەو زانینەیە نەك بۆ خێرەکە! یەعنی سنوری خێری ڕووکەشی، بەقەت خێرەکە نیە، بەڵکو بەقەت دەنگدانەوەی خێرەکەیە. ئا لێرەوەیە کە یەکەمیان پێویستی بە نمایش و ڕیکلام نیەو دووەمیشیان جاڕی بۆ ئەدەیت و دنیا تێئەگەیەنیت! هەڵبەتە ئەم دووانە هیچیان بێ بەرامبەر نین. بەڵام فەرقەکە ئەوەیە کە، خێری جەوهەریی، بەرامبەرەکەی لەناو خۆتدا وەرئەگریت و تەنیا ڕازیبوونی ویژدانی خۆتە. بەڵام خێری ڕووکەشیی، بەرامبەرەکەی هەمیشە دەرەکییەو لە دەرەوەی خۆتدایە. ئیتر یان ناوبانگ و بەدەستهێنانی پێگەی سیاسی و کۆمەڵایەتییە. یان تێرکردنی ئیگۆو بینینەوەی وێنە زلەکەی خۆتە لە چاوی ئەوانیتردا. یان بۆ بەدەستهێنانی بەهەشت و پاداشتی ئەودنیایە.. کە ئەمانە هەرهەموویان لە دەرەوەی تۆدان و هیچیان ویژدان و ناوەکییەکەی خۆت نین، کە ئەوێ بنەمای خێرە! بنەمای خێر ویژدانە نەك ئیمان. چونکە منو تۆ ئەشێ یەکێکمان بێئیمان بین، بەڵام هەردوکمان بەویژدان بین! ئێمە ئەبێ خێربکەین، لەبەرئەوەی کە چاکە. نەك لەبەرئەوەی کە پاداشتەکەی بەهەشتە! چونکە دوو کەس ئەشێ یەکێکیان بڕوای بە بەهەشت هەر نەبێ. بەڵام هەردوکیان بەخشین بە چاكە بزانن! خۆ ئەگەر لە "ئامانجێتی چاکە" تێنەگەیت و چاکە تەنیا بە وەسیلەو ئامرازی چونە بەهەشت بزانیت، ئەوە هەر لەئەساسەوە لە دینیش تێنەگەیشتووی! "ویژدان" خۆی خۆیەتی و هیچ شتێکی تر ئەونیەو ئەویش هیچ شتێکی ترنیە. بەدیلی هیچ شتێك نیەو هیچ شتێك بەدیلی ئەو نیە. بەخۆی تێرئەبێ و بەهیچ شتێکی تر تێرنابێ. ئێستایەو هیچ ساتێکی پێشترو دواتر ترنیە. ئەسڵەو پاشکۆوی هیچ حیکایەتێك نیە. سەرچاوەی ئەخلاقەو ئەخلاقی ڕاستەقینە ئەوەیە کە لەوێوە هاتبێ. ئەخلاق کە لەشوێنێکی ترەوە هاتبێ، ئیتر ئەوە ئەخلاق خۆی نیە، شەبیهەکانیەتی! سەرچاوەی ئینسانیەت ئەوێیەو ئەو ئینسانیەتەی لەوێوە نەهاتبێ، ئینسانیەت خۆی نیە، بەڵکو کاڵای ئینسانیەتە کە بەنرخی ئینسانیەت پیت ئەفرۆشرێتەوە! دواجار هەرشتێك لەوێوە نەهاتبێ چاك نیە، ئەگەرچی ڕێشکەوتبین لەسەرئەوەی، کە پێ ی بڵێین چاکە! ئەمریکا بەمدەست بۆمبت بۆ هەڵئەداتە خوارەوە، بەودەست نان. تۆش ئەبێ سوپاسی ئەمریکا بکەیت کە نەیهێشت بمری لەبرسا! تورکیا خۆی ماڵی سورییەکانی کاولکردوە. کەچی ئاوارەکان، ئەبێ سوپاسی تورکیا بکەن کە کەمپی بۆ کردونەتەوە! یان پارتی بە هەزار دەست لێتی ئەدزێ و بە دەستێك خێرت پێئەکا، تۆش ئەبێ سوپاسی دەزگای بارزانی بکەیت! یان سەیرکە ئیخوان، سەدەیەکە لەپشتی کاری خێرخوازییەوە، وەبەرهێنانی سیاسی لەسەر ژیانی هەژاران ئەکات. لەملاوە دەستئەکاتە ملی ستەمکارو لەولاوە بەتانی بەسەر ستەملێکراودا تەوزیعئەکات! لەکاتێکا لوتکەی ئەخلاق، پەیوەستە بە مەسەلەی ستەمکارییەوەو هەموو کردە ئەخلاقییەکانی تر بچوکن و ئەکەونە خوار ئەمەوە. یەعنی ناکرێ لە ستەمکاری بێدەنگبیت و بتەوێ بە هێلکە تەوزیعکردن پینەی بکەیت. خۆ یارمەتیدانی لێقەوماویش هەر کردەیەکی ئەخلاقییە. بەڵام کاتێ "ئەخلاقی بچوك" بکەیتە ڕێگایەك بۆ خۆدزینەوە لە "ئەخلاقی گەورە". ئیتر کردەکە ئەبێتە نائەخلاقی و بکەرەکەشی ئەکەوێتە ناو قەیرانی ئەخلاقەوە! "کردەی ئەخلاقیی" تا ئەوێ ئەخلاقییە، کە خۆی ئامانجبێ. کە بوو بە وەسیلە بۆ شتی تر، ئیتر لەناوەڕۆکدا ئەبێتە کردەیەکی نائەخلاقیی، ئەگەرچی لەڕوکەشدا هێشتا ئەخلاقیيەو خەڵکیشی پێ فریو ئەدرێ! خێروخێراتی سیاسیش لەم جۆرە نائەخلاقییەیە، چونکە وەسیلەیە بۆ ئامانجی سیاسی و خێرەکە خۆی ئامانجەکە نیە. خێر کە "ئەخلاقی و ئامانج"بوو، ئیتر فەردیەو ئینسان لەپاڵەوە ئەیکاو نایەڵێ کەس بزانێت. بەڵام کە "نائەخلاقی و وەسیلە"بوو، ئیتر دەزگا ئەیکاو ڕاگەیاندن پەخشی ئەکاو کابراش ئەهێنرێتە سەر شاشەو کەرامەت و ئابڕوی بۆ ناهێڵرێتەوە! دەموچاوی یەکەمی سەرمایەداری ناشرینەو تەنیا وەحشی کۆکردنەوەی قازانجەو هیچی تر. بۆیە سەرمایەداری پێویستی بە دەموچاوی دووەمەو لێرەوە "ڕێکخراوی خێرخوازیی" لەدایكئەبێ و ئەبێتە یەکێ لە سیماکانی دنیای سەرمایەداریی! سەیرکە ئەمریکا خۆی دنیاکەی دۆشیوەو لایەکی جیهانی خستۆتە برسێتییەوە، بەڵام زۆرینەی کاری خێرخوازی دنیاش هەر هی ئەمریکایە! بەدئەخلاقیی جۆری زۆرە، بەڵام لوتکەکەی، ئیستغلالکردنی فەقیریی فەقیرەکانە. ئاخر مرۆڤ هەرئەونەی کە مرۆڤە، نابێ ئیستغلالبکرێ و کەرامەتی پێشێلبکرێ. ئەگەرێش مرۆڤێکی هەژاربێ، ئەوە بەدئەخلاقییەکە دووقاتە ئەگەر ئیستغلالی بکەیت و ئەو دۆخەی بقۆزیتەوە بۆ ئامانجی سیاسی و شتی تر. ئەگەریش پێمبڵێیت درۆی سەدە چییە، بێ دوودڵیی پێت ئەڵێم (ڕێکخراوی خێرخوازیی). چونکە ئەوە، نیوەکەی تری یارییە قێزەونەکەیە! نیوەی یارییەکە برسیت ئەکاو لەڕێگەی برسیکردنەوە کۆنترۆڵت ئەکات. نیوەکەی تر، لەوەڕی سیاسی لەسەر برسێتی تۆ ئەکاو بە لەتە نانێك کۆنترۆڵت ئەکات. لە هەردو حاڵەتیشدا، کەرامەت و ئازادیت زەوتەو ئیتر تۆ کۆیلەی ئەو نانەیت، کە لەمسەر هەموویت لێ زەوت ئەکەن و لەوسەر لەتێکیت ئەدەنەوە. تۆ لە خۆت بپرسە، پارتی و یەکێتی کە خۆیان حکومەتن، بۆ لەپاڵەوە رێکخراوی خێرخوازیشت بۆ دائەنێن؟ وەڵامەکەی ئاسانەو ئەوەیە کە، سیستەمی ناعەدالەتی و فەساد، هەموو کۆمەڵگای پێ کۆنترۆڵ ناکرێ و مەساحەیەك ئەمێنێتەوە کە ئەوانیتر ئیستغلالی بکەن و وەبەرهێنانی سیاسی لەسەر بکەن. ئا لێرەدا دەسەڵات بەخۆی ئەڵێ، جا بۆ ئەوەش هەر خۆم نەیکەم؟ ئیتر لێرەوە، دەزگای بارزانی و دەزگای مام و ئەم شتانە لەدایك ئەبن و قەراغە نانت بۆ فڕێئەدەن! ئەگەر بە من بڵێ ی خێرخوازەکانی ئێستای کوردستان کێن؟ بێ دوودڵی پێتئەڵێم: خودی فاسدەکان و خولقێنەرانی دۆخی فەساد. زائید دەوڵەمەنە هەڵتۆقیوەکان و موستەفیدەکانی دۆخی فەساد. زائید پۆپۆلیستەکان و ئیستغلالکەرانی هەژاری خەڵك. لە کاری خێرخوازی، ئەوەی کە هەیەو "دیارە" هەر ئەمانەن. ئەوەش کە نادیارەو منو تۆ نایزانین، لەڕاستیدا ئەوەیە کە خێرو چاکەی ڕاستەقینەیە! لێرەدا "خێری سیاسی" ئەوانیتر، هەر جارێك نائەخلاقی و درۆیە. هەر ئەونەی کە ئیستغلالکردنی هەژاریی خەڵکە. بەڵام هی ئیخوان و ئیسلامییەکان، هەمیشە دووجار نائەخلاقی و درۆیە. جارێك ئیستغلالکردنی هەژاریی و جارێكیش ئیستغلالکردنی دین و بە دینییکردنی پرۆسەکە! یەکەمیان نانەکەت بۆ ئەخاتە ناو پاروی سیاسەتەوە. بەڵام دووەمیان ساس و مایۆنیسی دینیشی پێوەئەکا ئینجا ئەیخاتە هەمان پارووەوە. بەهەرحاڵ نمونەی (خێری ڕاستەقینەو نادیار) زۆربێ و خێری ڕووکەشیش، "ئەوەی کە دەزگاو کامێرای تێئەکەوی"، هیوادارم خۆیان بەتاڵکەنەوەو هەرچییان هەیە بیدەن بە تۆ. بەڵام کە لێتوەرگرتن لە دڵی خۆتدا جڕتیان بۆ لێدەو بە هێواشی بەخۆت بڵێ: من هەژارم بەڵام کەرنیم. من پارەم نیە بەڵام عەقڵم هەیە. دەوڵەمەندی ڕاستەقینەش هەر ئەوەیە کە عەقڵی هەیەو نایەڵێ دەجالەکانی دین و سیاسەت سەرمایە لێبخوڕن. (ومن یؤت الحکمة فقد اوتي خیرا کثیرا).

خالید رەزا    ڤایرەسی کۆرۆنا (COVID-19) رۆژانە دەیان مرۆڤ ئەکوژیت و بۆتە مەترسیەکی جدی لەسەر مرۆڤایەتی. لەهەندێک ولات ژمارەی مردن بە جۆریکە کە کیشەی بۆ مەراسیمی ناشتن دروستکردوە. لە زۆربەی ولاتان جگە لە دەولەتە ئیسلامیەکان، سوتاندنی تەرمی مردو لەحالەتی ئاسایی ش دا رێپیدراوە (crematie) زۆر خیزان لەجیاتی ناشتن، تەرمەکە لە شوینی تایبەت و بە ڕیورەسمی تایبەت ئەسوتینن. لە ئەوروپا و زۆر ولاتی تریش بەشێکی زۆر یان لەسەر داوای خیزانەکانیان ئەسوتینرین و هەندیکی یشیان ئەنیژرێن. بیگومان ریوشوینی شتن و ناشتن بە هەردوجۆرەکەیەوە بۆ ئەوانەی بە ڤایرۆسی کۆرۆنا ئەمرن، جیاوازە لە مردنی ئاسایی. هەوڵ ئەدەم لە خوارەوە رێوشوینەکانی ناشتن، یان سوتاندن ی قوربانیەکانی کۆرۆنا رونبکەمەوە، هیوادارم ئەو تیگەیشتنە نادروستەی کە لای خۆمان هەیە، راستبکەمەوە.  ئایە ڤایرەسی کۆرۆنا لە (مردو)ە وە بۆ کەسێکی تر ئەگوازرێتەوە؟ رۆژنامەی گەل (de Vollkskrant)ی هۆلەندی لە ژمارەی رۆژی 22 ی مارتی 2020 دا بەم جۆرە وەلامی پرسیارەکەی داوەتەوە: ڤایرەسی ئیبۆلا (ebolavirus )لە رێی شلەی لەشەوە وەک میز، عارەق،پیسایی یەوە ئەگوازرێتەوە، بۆیە لەشی مردو بۆماوەیەکی زور ئەتوانی کەسانی تر توش بکات. لە باشوری ئەفریکا بەهۆی دەستلیدان و بەریەکەوتنیان لەگەڵ جەنازەی مردوەکانیان، خەلکیکی زۆر توشی نە خۆشیەکە ئەبون! بەلام لە ڤایرەسی کۆرۆنادا ئەم ریسک و مەترسیە زۆر کەمترە چونکە ڤایرەسی کۆرۆنا لە رێی (پرژە- پریشک)ی پژمین و کۆکین ەوە ئەگوازرێتەوە، یان لە کۆتا هەناسەدانەوەی کاتی مردن دا. کانسیکی بچوک هەیە کە ڤایرۆسەکە کەوتبێتە سەر لەشی، سەردەست و دەموچاوی یان جلەکانی و بەپێی لیکۆلینەوەکانیش ڤایرەسەکە بۆ ماوەیەکی کەم ئەژی. هەرکەسێک لەکاتی مردنەکەی دا دەستی بەر نەخۆشەکە کەوتبێ بیگومان هەرچەندە بچوکیش بێ، ریسکێکی بۆ کەسەکە تیا ئەبێ. بۆیە پەیمانگای نیشتمانی بۆتەندروستی گشتی و ژینگە (RIVM)، کە ئێستە سەرۆکایەتی بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنا ئەکات، ئامۆژگاریمان ئەکات کە جلی تایبەت لەکاتی رێورەسمی گواستنەوەی مردوەکەدا، بپۆشین. ئینجا با بزانین (RIVM)ی هۆلەند چۆن ئامۆژگاریمان ئەکات: پرسیار: مەترسیەکانی توش بون لەکاتی مردنی کەسیك دا چییە؟ ڤایرۆسەکە بۆ ماوەیەکی کەم لەدەرەوەی لەشی مرۆڤ ئەژی.لە چەند ساعاتیکەوە تا رۆژێک. گواستنەوەی ڤایرۆسەکەش لەڕیی پرژەی کۆکین و پژمینەوە روئەدات. کەواتە ئەمەش لەدوای مردن رونادات. بەگرتنە بەری ڕیوشوینەکانی خۆپاراستن و لەبەرکردنی جلی تایبەت لەکاتی کفن و دفنکردن دا،ئەم ریسکە بۆنزمترین ئاست کەم ئەکرێتەوە. پرسیار: کەی پێوسیتە دەستەکانمان بشۆین؟ زۆر گرنگە لەدوای هەردەست تیوەدانێکی مردوەکە دەستمان بە باشی بشۆین(20 چرکە). لەدوای جل لەبەرداکەندن، دوای هەڵگرتن، گوستنەوە ی مردوەکەدا ئەبێ بە تەواوی دەسەکانمان بشۆین. بەو پەڕی وریایی یەوە هەمو ڕیوشوینەکانی خۆ پاراستن جیبەجی بکرێ. پرسیار: لەکاتی مامەڵەکردنی لەگەڵ مردودا چ ڕێوشوینیکی خۆپاراستن پێویستە بگیرێتە بەر؟ ئەبێ دەستکیش و،جلی تایبەت (schort )ئاودامانی قۆڵ دریژ لەبەر بکەیت. عەینەک و ماسک پێویست ناکات. یەکەم جار جلە ئاودامانەکە لەبەر بکە، ئینجا دەسکێشە هەتا سەرقۆلەکان داپۆشە. لەکاتی داکەندن دا، پێچەوانەی بکەرەوە. یەکەم جار دەسکیشەکان دابکەنە، ئینجا بە تەواوی دەسەکانت بشۆ(20 چرکە)، ئینجا سەر جکەلەی کە لەبەرت کردوە دا بکەن، لە کۆتیادا جارێکی تر دەستەکانت بە جوانی بشۆ(20 چرکە).  پرسیار: چۆن چۆنی تەرمی مردوەکە بگوازرێتەوە؟ مردوەکە بەشیوەیەکی نۆرماڵ و ئاسایی هەڵئەگیرێ و ئەگوارێتەوە. ئەمەش زۆرجار لە ڕیی نەخۆشخانەکان یان دەزگای ریعایەی تەندروستی یەوە ئەکرێ. لەکاتی بەرکەوتنی مردوەکەدا ئەبێ جلی تایبەتی ئاودامان و دەسکیش ت لەدەستدا بێ و دەست شتن پێرەو بکە. پرسیار: ئایە ئەکرێ کەسێکی مردو بە کۆرۆنا تحنیگ بکرێ؟ بەڵێ، بەمەرجێک ڕیوشوینەکانی خۆپاراستن وەک باسمانکرد بگیرێتە بەر. پرسێار: ئایە هیچ کۆت و بەندێک لەسەر داپۆشینی جەستەی مردوەکە هەیە؟ نەخێر، جەنازەی مردوەکە چ لە ماڵەوە یان لە سەنتەری دوادیدار کراوەبێ.لەناو دارەمەیتەکەدا ئەکرێ سەری کراوە یان داپۆشراو بێ. بەلام نابێ دەستی لێوەبدرێ. پرسیار: ئایە هیچ کۆت و بەندیک هەیە کە خیزانەکەی بۆیان نەبێ دەس لە جەنازەکە بدەن؟ دوای ئەوەی رێوشوینی ئامادەکردنی مردوەکە بۆ بەخاک سپاردن جی بەجیکرا، نەخێرهێج ڕیگریەک نیە. ئامۆژگاریتان ئەکەین کە ڕێوشوینەکانی خۆپاراستن ڕەچاوبکەن.  پرسیار: ئایە هیچ کۆت و بەندێک هەیە بۆ پەیوەندی نەکردن بە خانەوادەی مردوەکەوە؟ لە ئێستادا ئەڵێن تەوقە نەکەن. هیچ ڕیگریەکی تر نیە. مەگەر ئەوانیش توشی ڤایرۆسەکە بوبن.ئەمانە نابێ بە هیچ جۆریک تیکەلاوی کەسی تر ببن. سەرخۆشی کردن و دەربڕینی هاوخەمی ئەکرێ لەڕیی گۆرینەوەی نامەی دەنگی یان تەلەفۆن ەوە بێ. پرسیار: ڕێورەسمی پرسەدانان چۆن ئەبێ؟ لەم کاتەدا بۆ خۆپاراستن لە توش بون، باشترە مەراسیمی پرسە نەکرێ. ئەگەر خانەوادەکەی ویستیان بیکەن، ئامۆژگاریمان وایە کە ئەبێ 1.5 مەتر لەیەک دوربن. خۆ ئەگەر کەسێک نیشانەکانی سەرمابون، کۆکە و پژمین ی هەبو نابێ بەهیچ جۆریک تیکەلاویان ببێ. هیوادارم ئەم زانیاریانە کە لەسەرچاوە هۆلەندیەکانەوە وەرمگرتوە، بەرچاو رونیەک بدا بە هاولاتیان کوردستان و داودەزگا تەندروستیەکان، کە بەڕیزە وە مامەڵە لەگەل تەرمی ئازیزانماندا بکەن کە بە نەخۆشی کۆرۆنا ئەمرن. بەمەرجێک ڕێوشوینەکانی خۆپاراستن بەو پەڕی وریایی و دیقەتەوە جێ بەجێ بکەن.  https://www.volkskrant.nl/wetenschap/is-het-coronavirus-na-de-dood-nog-overdraagbaar~bb38792a/?fbclid=IwAR1sMeDTdLWwi20zYKa13i7B6dr9y7haLT_W-oFYuXFJ5MrwZtGWOzafzUM https://www.rivm.nl/coronavirus/covid-19/informatie-voor-professionals/postmortale_zorgverlening?fbclid=IwAR2n4cN2_1P1L37bKXwL4tKaC5al5obv-SJwVjIaGelumCGCymgYSNSCYH8