زانا توفیق بەگ 

لە دوای ڕوداوی (١١) سێپتەمبەری ٢٠٠١ دا بیرۆکەی بە ئیسلامیکردنی خۆرئاوا لەلایەن بزاوتە ئیسلامیە ڕادیکاڵەکانەوە ڕووی لە پاشەکشە کرد بەتایبەتی لە دوای ئەوەی هە ندێ لە نووسەرانی دژە فێندەمێنتالیزمی عەرەبی و هە ندێ لە نووسەرانی خۆرئاوا بەشێوەیەکی بوێرانەو  زانستیانە هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی ئەو بیرۆکەیاندا ، کە دەیان وت دە بێ خۆرئاوا لە (جاهیلیەتدا) ڕزگاری بێت . بە شێوەیەکی بەرنامە  داڕێژراو کۆمەڵی گروپ و دەستە و ڕێکخراوەکانی ڕەوتی دینی لە ئەورپا دا  کاریان بۆ تەکفیرکردنی کۆمەڵگای ئەوروپی دە کرد لە ڕیگای کۆمەڵی دەق و نوسراوی دینی لە هە موویان پەڕگیرترو توندڕەوانەتر بریتی بوو لە  مانفێستەکەی (سەید قوتب) لە ژێر ناوی (المعالم فی طریق).  دیارە ئەم پەرتوکە وەرگێڕاوەتە سەر چەندین زمان لەوانە زمانی (فەرەنسی و ئینگلیزی و ڕوسی و عبری)  کاریگەریەکی یەکجار گەورەی لەسەر کۆمەڵگای ئیسلامی لە ئەوروپا  داناوە چونکە ناوەڕۆکی ئەم پەڕوتوکە باس لەجاهیلیەتی خۆرئاوا دەکات ، بەوە تاوانباریان دەکات بە دەستدرێژی کردن  بۆسەر دەسەڵاتی حاکمیەتی یەزدان   لەلایەن مرۆڤی سەرزەوی  بە کۆمەڵی یاسای زەمینی  دەبێت ئوممەی ئیسلامی لە  هەر شوێنکی ئەم دنیایەدا بوونیان هەبێت دەستبکەن  بەگەڕانەوەی ئەو دەسەڵاتە بۆ یەزدان ئەمە کورتکراوەی دیدی   بزاوتە جیهادێکانە  بەرامبەر بە کۆمەڵگاو کەلتوری  ئەوروپا . لەسەر ئەم  میتودە بنچینەیە ئیسلامیە ڕادێکاڵەکان دەیانویست سود  لەو بیئە  ئازادەی خۆرئاوا  ببین بتوان لە فەراغی نەبونی سانسۆری سیاسی لە  وڵاتانی ئەوروپادا    تاروماری کەلتوری مرۆڤدۆستی و  یاسا مەدەنێکانی  کۆمەڵگای ئەوروپی لە بنەڕە تەوە هەڵتەکێنن.
یەکێك لەو پرسیارە  گرنگ و ڕوگیرانە ی کە ڕوبەڕوی بزاوتە ئیسلامیە ڕادیکاڵەکانی ئەوروپا دەبێتەوە  ئەوەیە  بۆچی ئەم  جیهادە لە وڵاتانی خۆیانەوە دەستپێناکەن چونکە بەپیێ ئەو دەق و نوسراوانە بێت کە بزاوتە جیهادێکان ، کۆمەڵگای ئەوروپی پێ تەکفیر دەکەن  پێان دەڵێن کۆمەڵگای گومڕاو مورتەد و جاهیل هەمان  ئەو تاوانانە بەسەر کۆمەڵگا ئیسلامێکاندا جێبەجێ  دەبێت چونکە  هەمان ئەو یاسا بەرکارانەن  کە لە کۆمەڵگای ئیسلامدا جێبەجێ دەکرێ هەمان ئەو دەقانەن کە لە دەوڵەتێکی سیکولاردا پراکتیزە دە کرێت . چونکە بەپێ لێکدانەوە تێڕوانینی بزاوتە ئیسلامێکان هە موو حاکمێکی زەمینی بەشدارە لەو تاوانەی بەرامبەر بە یەزدانکراوە بەشێکی زۆری دەسەڵاتی یەزدان لەسەر زەمین لە ڕێگا دەقە نا ئیسلامێکانەوە  لە حاکمیەتی یەزدانیان  سەندۆتەوە  دراوە بە مرۆڤ وە لە ڕێگای کۆمەڵی میکانیزمی دژە دین جێبەجێ دەکرێت . بۆ گەڕانەوەی ئەو دەسەڵاتە  بۆ یەزدان بە هەر شێوەیەك  بێ پێویستە موجاهیدەکان شەڕی ئەو مرۆڤ و سیستەمانە بکەن کە پاڵنەری کەم کردنەوەی حاکمیەتی یەزدان بوون . وە جارێکی تر  بۆ سەرلە نوێ داڕشتنەوەی کۆمەڵگای ئیسلامی باڵادەست بە پڕۆژەیەکی ئیسلامیانەی جیهادی ئسوڵی لە ناو هە موو کایەکانی ژیاندا. 
بەشێك لە  هۆکاری دروستبوونی  ئەو ڕەوتە توندڕەوانەی بزاوتە ئیسلامیەکان دەگەڕیتەوە بۆ ئاسانکاری یاسای پەنابەرانی ئەوروپا وە لایەنێکی تری ئەو بۆشاییە  ڕوحیە کە لەناو کۆمەڵگای ئەوروپی دا بوونی هەیە  ،  بزاوتە ئوسوڵێکان  شێلگیرانە  توانیان سودی لێوەربگرن ئەوەش بەهۆی کەمی زانیاری  و سادەی تاکی ئەوروپی لەسەر ستراکچەری دین وە زۆر خێرا ئاوێتە بوونی کەلتورەکانی ترلە ناو کەلتوری ئەورپی دا .  هاوکات هەوڵدان بۆ تێکەڵبوونی ڕەنگەکانی پێستی مرۆڤ بەبێ جیاوازی ئەتنیکی و عرقی دینی ئەمانە هۆکارگەلێکی زۆرن لەمڕودا کە ئەوروپێکان نەزانن بەشێکیان کێن ،هاوکات مەحف بوونەوەی ئەو شارستانێتیە گەورەی لە دوای پۆست مۆدرێنەوە   بەدەستیان هێنا بوو. لێرەدا وەکو لەسەرەوە ئاماژەم بە ڕوڵی ڕوناکبیران و نوسەرانی بەشێکی خۆرئاوا دا یەکێك لەو نوسەرە گەورانە بریتیە لە (ڤاڵاجی) ڕۆمانوسی ئیتاڵی  بە دەنگێکی زوڵاڵ زۆر بە ڕونی و ئاشکرا دە ڵێت ئەوروپا  هاوکاری   دوژمنەکانی ئەکات بۆ ئەوەی  نوڕم و بەها بەرزەکانی خۆی سوك بکات بە هێنانی ئەم لێشاوەی پەناهەندەی ئیسلامی کە کار لەسەر ڕق و تۆڵەو بۆغزاندن دە کەن دەلێت نزیك یان درەنگ ئەوروپا دە بێتە کۆلۆنێیەکی ئیسلامی دیارە ئەمە ئەو مەترسیە ڕاستەقینەیە کە بەشێکی زۆری نوسەرانی ئەوروپی درکیان پێکردوە هەندێکیان بەئاشکرا بێ پەردە دەڵێن ئێمە بۆچی ڕێز لە کەسێك بگرین کە هیج ڕێزێکمان  لێناگرێ یان مانای چیە بەها بۆ کەلتوریك دابنێن کە لە کاتێکدا ئەوان دین و ترادیسوێنی کەلتور و ژیانی ئێمە بە سوك سەیر بکات. وە هە ندێکی تریان دەڵێن بابەتی ڕیفورم لە ناو فکرو میتۆدی ئیسلامدا وەکو وڕێنەیەکی بێ ئەعقلی وایە چونکە بابەتی فێربون پرسیار کردن و بیرکردنە تێدا کوژراوە بۆیە هەر هە نگاوێک بە ئاڕاستەی پێکەوە ژیان لە ناو کۆمەڵگایەکی سیکولایزمدا ئەستەمە هەتا بتوانی مۆدیلێکی  فرە دینداری عەقلانی لەگەڵ ڕەوتە ئیسلامیە ئوسوڵێکاندا بگوزەرێنی .  بەشێکی تری ئەوروپێکان  دەڵێن چۆن دەتوانی سەوداو مامەڵە لەگەڵ عەقڵێکدا بکەیت کە پێی وایە خاوەنی ڕاستیەکی ڕەهایە  دەبێت هەرچی هەیە لەسەر خواستی ئەوان بێت ئەگەر جیاوازتر  بیربکەیتەوە لەسەر خاکی خۆت ئامادەیە سەرت لە لاشە جیابکاتەوە . بەداخەوە ئەم شێوازە کاریگەریەکی نەرێنی زۆر خراپی لەسەر هەموو ئاستەکانی  کۆمەڵگای ئەوروپی لە بەرامبەر ئەو خەڵکانەی تریش کە سیکولارن بەڵام  ڕۆژهەڵاتین بەجێ هێشتوە ، دۆخێکی وای دروستکردوە کە جارێکی تر کۆمەڵگای ئەوروپای فۆڕمەلەی ژیانی پێکەوەیی بکەنەوە لەگەڵ کەلتورە جیاوازەکاندا بە تایبەتی کەلتوری ئیسلامی. لە ئێستادا  بیرکردنەوەی تاك لە ئەوروپادا بەرەو ئاڕاستەی ڕاستڕەوی هەنگاو دەنێت کە ئەم جۆرە ئایدیانە  لە بەرامبەر خەڵکی بیانی  بەشێوەیەکی نەرێنی گوڕانکاری بەسەردا هاتووە ئێستا بە ناوهێنانی وشەی ئیسلام وێنەیەکی  ڕەشی خراپ دێتە بەرچاو یان کە لە دۆخێکی ئاوا دا زەحمەتە بتوانیت هیچ بەرگریەکی ئەرێنی بکەیت وە بتوانیت میتودە دێنێکان هاوتەریب بکەیت بە  مرۆڤدوستی لە ئێستادا.