عومەر عەلی محەمەد لە ساڵی ۲۰۱٦دا کاتێک چۆمسکی کتێبی( کێ حوکمی جیهان دەکات)ی بڵاو کردەوە گومان دەخاتە سەر ئەوەی کە ئەمریکا بتوانێت ئەو ڕۆڵە ببینێت, بەهۆی کۆمەڵێک خاڵی لاواز کە لە ئەو زلهێزەجیهانیەدا رویداوە .لەهەمان کاتدا باس لە سەرهەڵدانی چین دەکات وەک هێزێکی ئابوری جیهانی ,کە توانای کۆنترۆڵکردنی جیهانی هەیە بە درێژایی مێژوو زلهێزە گەورەکان لە هەوڵی ئەوەدابون کە وەک هێزێکی ئابوری سیاسی کۆنترۆڵی جیهان بکەن, بۆ ئەم مەبەستەش سەدان جەنگیان دروست کردوەو دەیان ملیۆن مرۆڤیان کردۆتە قوربانی, هەتا ئەم کاتەش ئەو خەونانە هەر درێژەیان هەبوە, بەڵام هۆکارەکان گۆراون لەگەڵ پێشکەوتنی زانست ئەم ململانێیانە توندترو وێرانکەرو دڕندانە تر بون, چونکە لە پێناو سەرکەوتن لەو ململانێیانەدا جۆرەها چەکی لەناوبەری وەک ئەتۆمی و وێرانکەرو بۆمبی فسفۆری و لەم دوایانەشدە لێزەریان بەکارهێناوە بۆلەناوبردنی یەکتر ,هەر وڵاتێکی جیهان کەتوانای هەبوبێت هەوڵ دروستکردنی چەکی کۆکوژی داوە ئەوەش یان بۆبەرگری یان بۆهێرش بردن . بەڵام ئەوەی ئێستا دەبینرێت لە دوای سەرهەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەمو تیۆرو دیدە ستراتیجی و سەربازیەکانی هەڵگێرایەوەو جیهان کەوتە دۆخێکەوە کەنە هیچ دەزگایەکی لێکۆڵینەوەی ستراتیجی پێشبینی کردبو, نەهیچ زلهێزێکی جیهانی خۆی بۆ ئامادەکردبو بۆبەرەو روبونەوەی ,ئەوان دوژمنێکی وەهمیان لەپێش چاو دانابو کە خاوەنی سوپایەکی بەهێزەو چەکی ئەتۆمی هەیە ..... هتد بەڵام ئێستا ئەو هێزە تازەیەی کە هاتۆتە سەرزەوی هیچ لەمانەی نیە ڤایرۆسێکی بچوکە بە وردبینی ئاسایی نابینرێت ,لەهیچ چەکێکی کۆکوژو ناوکی ناگەڕێتەوەو سوپا زەبەلاحەکانیان ناتوانێت پاشەکشەی پێ بکات. لە ئێستادا هەردو زلهێزەگەورە جیهانیەکەی خستۆتە حاڵەتی باری نائاسایی و سەرۆکی ئەمریکای ناچارکرد باری نائاسایی رابگەینێت و بری ۵۰ ملیار دۆلار تەرخان بکات و واشی لێ بکات کەبا هەمو ئەمریکیەکان ڕۆژی یەک شەممە رو لەخوا بکەن هەتا لەم بەڵایە بیان پارێزێت .چینیەکانیش پێم وایە لە دۆخێکی دەرونی خراپدان چونکە ئەوانیش گەیشتونە ئەوراستیەی کە ئەم هێزە نادیارە نوێیە بەچەکی تەقلیدی لە ناو ناچێت, بەڵام کتێبەکانی ماوتسی تۆنگیش نزایەکی وای تیانیە بەکەڵکی ئەم دۆخە بێت. ئەورپیەکانیش ئێستا لە خراپترین دۆخدان چونکە بارە ئابوریەکەیان هەرگیز بەرگەی دۆخی کەرەنتینە ناگرێت و ئابوریەکەیان هەرەس دەکات. بەپێی بۆچونی پسپۆرانی ئابوریش قەیرانێکی دارایی بەهێز رودەکاتە جیها ن و ڕۆژئاواو ئابوری سەرمایەداری گەورەترین زیانی توش دەبێت. لەلایەکی ترەوە ئەم قەیرانە کاریگەری لە سەر بازاری نەوتیش دروست کردوە و رۆژ بەڕۆژ دابەزینی زیاتر بەخۆوە دەبینێت کە بەمەش ئابوری جیهانی توشی زیانی گەورە دەکات, لێرەدا بە ئاشکرا دەبینین کەکێ هەژمونی بەسەر جیهاندا دەکات و چۆن لە ئاستێکی باڵاوە زلهێزەکان دەجوڵێنێ و چۆن ترسی خستۆتە دڵی هەمویانەوە? بەم شێوەیە ئەو گروپەی کە حوکمی جیهانیان کەوتە دەست بەهۆی نەبونی بەهای مرۆیی تیایاندا مرۆڤایەتیان توشی گەورەترین نەهامەتی و قەیرانکرد .جاران وایان دەزانی ئەوان خوای سەرزەوین و هەر ئەوان مردن و ژیانی مرۆڤەکان دیاری دەکەن و کەسێکی وەک نیتشەش بانگەشەی مردنی خوای دەکرد. بەڵام ئێستا ڤایرۆسێکی بچوکی وەک کۆرۆنا جارێکیتر مرۆڤی بە ئاگا هێنایەوەو پێی وت ئەی مرۆڤ خۆت بناسە بزانە تۆچیت ودەسەڵاتەکانت هەتا کوێ بردەکەن و دەبێت لە خاڵێکدا بوەستیت.
.gif)
دانا هەڵەبجەیی دید و ڕوانگەی مرۆڤ بۆ دونیا و دواڕۆژ، کارەکتەر و کەسایەتی خەڵک لە ژیانی کۆمەڵایەتی و ئابووریی پاش جەنگی جیهانیی یەکەمدا گۆڕانێکی ڕیشەیی بەخۆیەوە بینەوە. خەڵک، ڕەشۆک، گەل و میللەتان تا سەرەتای سەدەی بیستەم، نەک ئاکتیڤ نەبوون، بەڵکو لەلایەن دەسەڵاتدارانی خێڵ و ئایین و میر و پاشا و سوڵتانەکانان وەک میگەڵ و کۆیلە و ڕانەمەڕ بەڕێوە ئەبران و هەمیشە وەک کۆمەڵێکی پاسیڤ هەژمار ئەکران لە جوڵە و گۆڕانکارییە ناوخۆیی و هەرێمی و نێونەتەوەییەکاندا. کۆشتارگەلی جەنگی جیهانیی یەکەم و گۆڕینی نەخشەی وڵاتان و دەسەڵاتداران، هۆش و دیدی خەڵکی گۆڕی و بە کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەمیش، ئیدی قۆناغی ڕزگاریی میللەتان لە سەرتاسەری جیهان تەشەنەی سەند و دەیان و سەدان ڕژێمی سیاسی و ئابووری وڵاتان گۆڕانی بەسەردا هات. تا ئەو کاتەی کە سیستەمی نوێ جیهان و جیهانگیری پایەکانی خۆی لە سەرەتاکانی سەدەی بیست ویەکەم، داکوتا و مرۆڤایەتی و سیستەمی بەڕیوەبردنەکەی کەوتە قۆناغێکی نوی و سەمەرە، خەڵکێکی زۆر جیاوازی خوڵقاند کە لە مرۆڤاکانی پێش خۆی، جیاواز، نامۆ و جودا بوون. مرۆڤێکی ئازاد و ئازا، ڕامنەکراو، چاوقایم و چاوکرراوە، پشت بەستوو بە تواناکانی تاکی خۆی، سنوور بەزێن، خۆ بە هاوڵاتی زەوەی زان، تا خۆ نەبەستنەوە بە جوگرافییایەکی تەسک و نەتەوە و ئایینێکی دیاریکراو، مرۆڤێک کە خۆی ڕەها و ڕووتکردوەتەوە لە هەموو بۆماوە و فەرهەنگە داسەپاو و ترادیسۆنەکانی سەردەمانی کۆن، مرۆڤێک کە لەیڤڵی ژیان و گوزەرانی تاکەکەسی خۆی ئەکاتە پێوەر بۆ هەڵسانگاندنی ڕژێم و سیستەم و وڵاتەکەی. بەڵام لە سەرێکی دیکەوە ئەم شیوازە نوێیەی جیهانگیری و سۆسیال میدیا کە بەرۆکی ژیانی خەڵکی گرتووە و لە هیچ ساتێکی ژیانی ڕۆژانەیدا بەری نادات، سەدان نەخۆشی و دەرد و گیرۆدەیی بۆ خەڵک بە دیاری هێناوە، کە ئاستەمە بە ئاسانی لە کۆڵیان بێتەوە. کوردیش دوای گەڵابەسەرانی ڕاپەڕین و برسییەتی و سەفەربەلکی پاش ڕاپەڕین، شەڕی یەکترکوژیی پارتی و یەکێتی، پاشان فەرهودەکەی دوای ڕوخاندنی سەددام، و بە لێشاو پارەڕژانی بودجەی بەغدا و بڕین و دەغیلاندنی موچە و دزی و فزیی شەڕی داعش و لەدەستدانی نیوەی خاکی کوردستان، هەمووی هۆکاری گۆڕانکاری گەورە بوون لە خوڵقاندنی تاک و خەڵکێکی سەیر وجیاواز و نامۆ،،،،. هاتنی ئافاتی ئەم کۆرۆنایەش، بیر و هزری زۆربەی تاک و خەڵک و دەسڵاتدار ئەگۆڕێت، ئیتر بە ئاسۆیی بێت یا ئەستوونی. ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە کە مرۆڤە چاوبرسی و چڵێسەکان، دەمارگیر و گیرفانگیرەکان، خەیاڵپڵاوەکانی سەدەکانی جاهیلییەت، خاوەن ڕق و کینەی جەنگیزخانەکان، خۆبەزل و لووتبەرزان، هەڵپەچی و ساختەچییان، ناپاک و ناڕەسەنەکان، کۆیلەکانی ئایدیۆلۆژی وئایدیا ئاسمانی و ڕێسمانییەکانی و خێڵ و گروپەکانی دەسەڵات، لە کەلەی شەیتان بێنە خوارەو و تەماشایەکی خۆیان و دەور و بەریان بکەن کە لە چ ڕۆژێکدان. ئەم کۆرۆنایە پەیامێکی بۆ مرۆڤایەتی پێیە؛ هەمووتان وەک یەکن بۆ من ئەی مرۆڤ، نە گیرفانتان نە هزرتان نە پێگەتان گرنگ نییە بۆ من. ئەویش مەرگە، هەرچەند مەرگ لەگەڵ ژیاندا پێکەوە هاتوونەتە دونیا، کەچی مرۆڤ بە تەنیا ژیانەکەی ئەبینێت. ئایا ئێستا کاتی ئەوە نەهاتووە لەوە تێبگەین کە؛ بۆ هەموو دانیشتوانی سەر گۆی زەوی، ژیان و مەرگ بێ جیاوازی یەکێکە؟. بێگومان مانا قوڵە فەلسەفییەکەی ئەڵێم نەک، سادەدیدانە بۆی بڕوانرێت. ئێستا کاتی ئەوە نەگەیشتووە کە ئەم هەموو دڵئازاری و ناکۆکی و کینە و یەکترسڕینەوە و جەنگ و کوشتارە، هیچ مانایەکی تازەی پێ نەبەخشیوین، جگە لەوەی لە یاسای سروشت و جوانییەکانی گەردون ناپاکیمان کردووە. مرۆڤ هەر وەک سروشت بەردەوام ئەبێت کە جوانیی و یاسا گەردوونییەکی پێشێل نەکات، هەر بۆیە ئەگەر وەک بەهار و درخت و گوڵ و باران و ئاسمان و خاک، پاک نەبێت، بە گەردیلەیەکی بەکتریای وەک کۆرۆنا وێران ئەبێت، ئیتر مرۆڤی پاش کۆرۆنا ئەبێت مرۆڤێکی جودا لە سەردەمی پێش کۆرۆنا بێت، ئەگینا سروشت پێی هەرس ناکرێت.
ڕێبوار سیوەیلی 1. وشەی "ماڵ" لە زمانی ئێمەدا لە وشەی (مال)ی عەرەبییەوە نەهاتووە، وەك جەمال نەبەز دەڵێت. بەڵكو لە وشەی (مارmar)ـەوە هاتووە، كە ئەویش بەمانای هەمیار، یان (هەمار)ەوە هاتووە و بۆتە عەمار، كە شوێنی خۆراك و شتومەك لێدانانە و وشەی (مار) هەتا ئێستاش لە شێوەی هەولێرییدا بنەچە ڕەسەنەكەی خۆی پاراستووە. مار بە واتای شوێنێك لەگەڵ هەمیار، ئاماژەیە بە شوێنێك كە مرۆڤ لەگەڵ كەلوپەلەكانیدا دەژی، بۆیە دەكرێت هەموو هەمیارییەك، بە واتای لەماڵەوەبوون لەگەڵ ئەوانیتر و هەمیاران بێت لە مرۆڤ و كەلوپەلەكانی.. 2. مرۆڤی مۆدێرن، مرۆڤێكی دەرەكییە، وێڵگەرد و سەرەڕۆ و گەشتیارە.. مرۆڤێكە بیری چۆتەوە لەماڵەوە بوون چ مانا و چێژێكی هەمیارانەی هەیە. مرۆڤێكە بەناچاری عەوداڵە بەدوای بژێوی ژیاندا. بۆیە ماڵ بۆ ئەم مرۆڤە هەمان مانای جارانی نەماوە. كافتریا و چاخانە و شوێنەگشتییەكان جێگەی ماڵیان بۆ گرتۆتەوە. ماڵ، وەك مار پێوەی دەدات!. 3. سەردەمی كۆڕۆنا شوێنەگشتییەكانی داخست و مرۆڤی ڕەوانەی ماڵەوە كرد بۆ ئەوەی لە ئەوانیتر دابڕبێت و لەگەڵ ماڵ و منداڵی خۆیدا بێت، یان لەوەش زیاتر لەگەڵ خودی خۆیدا ببێتەوە هەمیار. بۆیە لە ماڵەوە بوون، بە مانایەك واتای گەڕانەوەیە بۆلای خود و ماڵیش بەمانای ناخ و قووڵاییەكانی لەگەڵخۆبوون.. ئەمە ئەزموونێكی نوێیە كە ئامرازەكانی پەیوەندییش، وەك مۆبایل، قەرەبووی ناكەنەوە. مرۆڤ ناچارە لە خۆیدا بێت و لەگەڵ خۆی بێت.. 4. لەگەڵ خۆبوون و دابڕان لە ئەوانیتر، تەنیا دابڕانێكی جەستەییە، چونكە جەستە لەم زەمەنی كۆڕۆنایەدا گوێزەرەوەی ڤایرۆسەكەیە بۆ جەستەكانیتر.. بۆیە ڕێنماییە پزیشكیی و ساخلەمییەكان جەخت لەسەر دابڕانی جەستەیی دەكەنەوە. بەڵام دابڕانی جەستەیی، بەمانای دابڕانی ڕۆحیی و مەعنەویی لە ئەوانیتر نییە. ئەو چوونەوە ناوخۆیە، هەمیشە یەكسانیشە بە بیركردنەوە لە ئەوانیتر، لە نزیكەكان و لە گەلانیتر و لە مرۆڤایەتی. بیركردنەوەیە لە هەمیارییەكی مرۆڤانەی دەرە ڕەگەزیی و دەرە ئیتنیكی. مرۆڤ بەم دابڕانە لە نەرێتە دەمامكدارە ڕۆژانەییەكان دوور دەكەوێتەوەو لە ئەوانیتر دەهزرێ، چونكە بەشێكن لە خۆی. بۆیە ئەم لەماڵەوەبوونە لە ئاستی فیزیكیدا، لەگەڵ ئەوەیتربوونیشە لە ئاستی ڕۆحییدا.. هەمیارییەكی ڕاستەقینەیە.. 5. وێنەی چۆڵیی شەقامەكان و شارەكانی وڵاتەكەمان پێماندەڵێت: مرۆڤی ئێمە هێشتا ویژدانی خۆی نەدۆڕاندووە و نایەوێت ببێتە هۆكاری لەناوچوونی ئەوانیتر، ئەم مرۆڤە دەبێت خۆی زۆر خۆش بوێت، بەڵام خۆپەرست نییە. ئەوەش مایەی خۆشحاڵیی و ئومێدە. چونكە لەم ڕۆژگارەدا دروستكردنی ئومێد تەنیا كاری تاكەكەس و حكومەت و سێكتەری تەندروستیی، بە هەڵاوێردن (قەرەنتینەكردن)ی خەڵك، نییە، بەڵكو دەبێت خەڵكیش خۆی هەڵاوێردە بكات و بازنەی خەمخۆریی مرۆڤایەتی تەواو بكات.. دڵخۆشم بەوەی خەڵكی ئێمە شارستانیانە مامەڵە دەكات، چونكە هێشتا خەونە گەورەكەی نەهاتۆتەدی.. ئەو لەماڵە، بەڵام هەمیارە..
ئاسۆ حاجی حکومەتی کوردستان بە بەراورد نەک بە حکومەتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڵکو بە بەراورد بە حکومەتە پێشکەوتووەکانی دونیا هەنگاوی خێراتر و باشتری هاویشتووە بۆ رووبەڕووبوونەوەی کڕۆنا تا ئەو رادەیەی کە نەیاران بەر لە یاران ئەو گەواهیە دەدەن و بە روونی بە بۆچوونی کوردانی ئەوروپا ئەو فاکتە دیارە. کە حکومەت دەرفەت و کەلێنێکی بۆ رەخنە و گلەیی خەڵک نەهێشتۆتەوە بگرە ئەوجارەیان رەخنەکان پێچەوانەن و زیاتر روویان لە هەڵسوکەوت و عەقلیەتی بەشێک لە خەڵکە لە چۆنیەتی بەرخوردکردنیان لەگەڵ رێنماییەکان و چۆنیەتی خۆپاراستن لەو دەردە کوشندەیە کە جیهان پێیەوە دەناڵێنێ. دوای گوتارەکەی مەسرور بارزانی کە زۆر بە راشکاوی و بە روونی ئەوەی پێویست بوو بە خەڵکی کوردستانی گوت و بێ پێچ و پەنا رایگەیاند کە رۆژانی دادێ سەختتر دەبن لەوانەی بەڕێمان کردوون،بۆیە تاکە رێگا و باشترین رێگا پێگیری خەڵکە بە رێنماییەکانی خۆپاراستن،ئەوەش پێویست دەکات حکومەت درێغی لێناکات. پازدان بەسەر ئەو هەموو خاڵە ئەرێنیانە و تەنها نیشانەگرتن لە راگەیەندراوێکی وەزارەتی دارایی کە باسی دواکەوتنی دابەشکردنی موچەی پێشمەرگە دەکات،بە ئامانجی هێرش کردنە سەر حکومەت و شەخسی سەرۆکی حکومەت لە وەدیارخستنی کێماسی لە فکر و هەبوونی گرێی دەروونی و هەناو رەشی زیاتر نیە،بڵاوکردنەوەی بێ ئومێدی و کارکردن بە ئاراستەی شکاندنی ورەی مرۆڤەکان باشترین هاوکاری و زەمینەسازیە بۆ ڤایرۆسی کڕۆنا کە باشتر بگوازرێتەوە و مرۆڤەکان بکاتە قوربانی،ئەو کەسانە جیاوازیان لەگەڵ کڕۆنا تەنها ئەوەیە کڕۆنا بەبێدەنگی و ئەوانیش بە دەنگەدەنگ و گۆتەگۆت ئامانجیان لەناوبردن و تێکدانە. بێگومان دواخستنی موچەی پێشمەرگە یان هەر توؽژێکی دیکە کارێکی باش و جێی دەستخۆشی نیە بەڵام کاتێک کار دەگاتە سەر موچە یان سەلامەتی ژیانی پێشمەرگە و فەرمانبەرانی بانکەکان بێگومان مرۆڤی عاقڵ و ویژدان زیندوو گیان و سەلامەتی پێشمەرگە و کەسوکاریان و کۆمەڵگای لا گرنگتر و لەپێشترە. ئەوانەی موچەی پێشمەرگە دەکەنە بەهانە بۆ لێدان لە کەس و کارە سەرکەوتووەکان درێژکراوەی هەمان کەسایەتی و عەقڵیەتن کە پشتی پێشمەرگەیان بۆ دوژمن چۆلکر و بە درێژایی ساڵانی رابردوو دژی هەبوونی پێشمەرگە بوونە و بە میلیشیا و چەتە و خراپتریش ناوزەدیان کردوون. حکومەت لە کارەکانی بەردەوام دەبێ و پێشمەرگەش سەربەرزانە لە سەنگەری پێشەوەی بەرگریکردن لە خەلک و خاکی کوردستان دەمێنێتەوە و کابینەکەی مەسرور بارزانی ژیان و سەلامەتی پێشمەرگە بە قوربانی چەند کەسێکی هەناو رەش ناکات کە مەبەستیان تێکدانی ئەو ئەزموونەیە کە بەخوێنی هەزاران هەزار پێشمەرگە بنیاتنراوە.
هیوا سەید سەلیم تا ئەو کاتەی نووسینەکەم بە تەواوی دەخوێنەوە، دەزانم پرسیارتان لەسەر ئەو ناونیشانە بۆ درووست دەبێت، خۆ کۆرۆنا هەموو جیهانی بە خۆیەوە سەرقاڵکردووە، ئێ مافی خۆتانە بپرسن بۆچی تەنها ئەردۆغان؟ کاتیک کە ئەردۆغان و پارتەکەی (دادو گەشەپێدان) لە تورکیا جلەوی دەسەڵاتیان گرتەدەست، زۆربوون ئەوانەی ئەو دەسەڵاتەیان بە نوێنەرایەتی ئیسلامی میانڕەو دەناسی، وە زۆر شتیشیان لەسەر ئەو دەسەڵاتە بیناکردبوو، بەڵام ئێمە دەمێکە دەزانین کە ئەردۆغان شایەنی ناسنامەی میانڕەوی نیە، ئەوان نەک میانڕەونین، بگرە ئەردۆغان نموونەی هەر خرابی دەسەڵاتە، ئەوەشیان تەنیا لە بەرامبەر کوردنا، بگرە بەرامبەر تەواوی مرۆڤایەتی. هەمووان دەزانین کە لە ئاستی ناوخۆ، ئەردۆغان تورکیای کردۆتە زیندانێکی گەورە بۆ نەیارەکانی و ئازادیخوازان، و هەموو ئەو رۆژنامەنووسانەی کە وەک ئەو بیرناکەنەوە وە رەخنە لە دەسەڵاتەکەی دەگرن. کەچی وێرای هەموو ئەمانە، و نموونەی هەر دیاریش لە سیاسەتی ئەردۆغان، بە تایبەت لەم چەند ساڵەی دوایی، بریتیە لە دژایەتی شۆڕشی رۆژئاوا و داگیرکاری باشوور، و بۆردومانی بەردەوامی دێهاتەکانی کوردستان، و لە هەمووشی خرابتر پشتیوانی راستەوخۆ و نا ڕاستەوخۆی لە تیرۆرستانی داعش بوو. کەچی هێشتا خەڵکانێک هەن لە کوردستان، و دەرەوەی کوردستان بە ئەردۆغان سەرسامن، لە باکووری کوردستان لە کاتی هەڵبژاردنەکان دەنگی پێدەدەن، لە ئاستی پارچەکانی کوردستان حزبی وا هەیە هاوپەیمانیەتی لەگەڵ دەبەستێت، پەیوەندی تودوتۆڵیان لەگەڵ هەیە!! لە نێو کورداندا ئەوانەی تا ئێستا لەگەڵ ئەردۆغان نزیکیان هەیە، جار جارەش حەق بە خۆیان دەدەن داکۆکی لێبکەن، دوو جۆرن: یەکەمیان بیروباوەڕ کۆیان دەکاتەوە، کە ئەویش قوتابخانەی ئیخوانیە، دووەمیشیان بەرژەوەندیە، و دەتوانین بڵێین بابەتی (دووژمنی دووژمن دۆستمە) کاریگەری لەسەر نزیک بوونەوەی ئەوانە لە ئەردۆغان هەیە. ئەزموونی نزیکەی ٢٠ ساڵ..... لە حوکمڕانی پارتی دادوپەشەپێدان، و نموونەی دەسەڵاتی ئەردۆغان لە تورکیادا، هەروەها ئەو مامەڵە دووژمنکارانەی لەگەڵ پرسی کورد، لە ماوەی چەند ساڵەی دوایی، بەس بوو کە کورد ئەردۆغان وەک خۆی بناسێت، ئەوانەشی کە تا ئێستا بە هەر هۆکارێک نەیاناسیوە، با دیقەت لە هەڵوێست و سیاسەتی ئێستای ئەردۆغان بدەن. لە کاتێکدا کە پەتای ڤایرۆسی کرۆنا تەواوی جیهانی بەخۆی سەرقاڵکردووە، زۆرێک لە وڵاتان کێشەکانی خۆیان لەگەڵ یەکتری هەڵواسیوە، جیهان و مرۆڤایەتی لە خەمی دۆزینەوەی رێگاچارەی ئەو پەتایەیە، وڵاتان کاریان بۆتە رێگری زیاتر لە تەشەنەسەندیی ئەو ڤایرۆسە. بۆ نموونە ئەمەریکا کە دوژمنی سەرسەختی ئێرانە دەڵێت ئابڵوقە لەسەر پێداویستیە پزیشکیەکانی ئێران هەڵدەگرین، تورکیای ئیخوانی لە دوو هەڵوێستدا نموونەی حوکمڕانی خرابی خۆی پیشانی جیهان و مرۆڤایەتی دەدات. هەڵوێستی یەکەمی ئەردۆغان لەسەردەمی بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا ، بریتی بوو لە کردنەوەی دەروازە سنووریەکانی لەبەردم هەزارن کۆچبەری نایاسایی وڵاتە جۆراوجۆرەکان، کە ساڵانیکە وەک کارتی فشار بەرامبەر ولاتانی دیکەی ئەوروپا، تورکیا بەکاریان دێنێت، تا دەستکەوتی ئابووری و سیاسی دەست بکەوێت. کارئاسانی کردن بۆ بە لێشاوناردنی پەنابەران بۆ ئەوروپا، جگە لەوەی پابەندنەبوونی تورکیایە بە رێکەوتنامە دەولیەکان، کە تورکیا سەبارەت بە پرسی پەنابەران واژۆی لەسەر کردووە، پرسێکی نامرۆڤایەتیشە، کەسڤیل بۆ پرسی سیاسی بکرێتە بارەمتە، و وەک کارتی فشار بۆ سەر ئەوانی دیکە بەکاربهێنرێت. ئێستا سەدان هەزار خێزان لە نێوان سنوورەکانی تورکیا و یۆنان، چاوەڕوانی بارودۆخێکی خراب دەکەن، نە یۆنان وەریان دەگرێت و نە تورکیاش لێدەگەڕێت جارێکی دیکە بگەڕێنەوە تورکیا، ترسی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناش لە نێویان سەربارە. پرسی دووەمیشیان بریتیە لە بۆردوومانی بەردەوامی فڕۆکە و تۆپەکانی سوپای تورکیایە، بۆسەر خەڵکی سڤیل لە باشوور و رۆژئاوای کوردستان، ئەو سڤیلانەی کە نازانن خۆیان لە کرۆنا بپارێزن، یان دووربن لە ئاگری بۆردومانەکانی سوپای تورکیا؟ ئەویە نموونەی ئەردۆغانی ئیخوانی، کە تەنانەت لە کاتی کارەسات و ئافاتێکی وەک کۆرۆناش بیری هەر لای کووشتنی کورد و خوڵقاندنی کارەساتی مرۆیە.
دانا مه‌نمی مرۆڤ هه‌میشه خه‌ونی ئه‌وه‌ی هه‌بووه كه دوری به‌شه جیاوازه‌كانی زه‌وی له جوگرافیایه‌كی فره‌شوینه‌وه بگۆڕیت بۆ جوگرافیایه‌كی یه‌ك شوێن ، هه‌میشه خه‌ونی مرۆڤ سڕینه‌وه‌ی سنوره جیۆسیاسی و جیۆئابورییه‌كان بووه ،هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ سرینه‌وه‌ی سنوره جوگرافی و سیاسی و ئابورییه‌كان كلتوری دیموكراسی و به‌هاكانی لیبوردن و مافه‌كانی مرۆڤ و چه‌ندان رێكخراوی بان نه‌ته‌وه‌یی و ناحكومی ئه‌مسه‌ر بۆ ئه‌وسه‌ری جیهانیان ته‌نیووه ،پرسی ئابوریش له جیهاندا به‌شێكی جه‌وهه‌ری ململانێی زلهێزه‌كانه كه باس له خراپتربوونی جیهان ده‌كه‌ن ، ماركس له مانفێستی كۆمۆنیستدا باس له تواناو ته‌ماحی بێئه‌ندازه‌ی سه‌رمایه‌داری بۆ جیهان ده‌كات ،ماركس ئه‌و میكانیزمانه‌مان پیده‌ناسێنێت كه سه‌رمایه سنوره‌كانی ده‌وڵه‌ت وناوچه‌و نیشتیمان و كلتورتێده‌په‌رێنێت و سنور ناناسێت ، ئه‌م دیده‌ی ماركس بۆ سه‌رمایه یه‌كێكه له پێشبینیه گرنگه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م و دیدێكی ڕاسته‌قینه‌یه . بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا بە ژمارەیەک له وڵاتانی جیهاندا بووه‌ته هۆكاری پەکخستنی جوڵه‌ی سیاسی و بازرگانی و ئابوری ،جگه له زیانه‌كانی كه‌رتی ته‌ندروستی و ئابوری و بازرگانی ،ڤایرۆسی كۆرۆنا زیان و مه‌ترسیداریشه له‌سه‌ر ژیانی مرۆڤایه‌تی به گشتی ،چونكه ڤایرۆسی كۆرۆنا وه‌كو پیشبینیه‌كه‌ی ماركس بۆ تێزی سه‌رمایه‌داری ده‌وڵه‌ت و سنورناناسێت ،له‌لایه‌كی تره‌وه ئابوریناسان گومانی ئەوە دەکەن بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا شەڕێکی ئابوری لەپشتەوە بێت لەنێوان چین و ئەمریکادا، پێدەچێت ئەمریکا بیەوێت لەرێگه‌ی جه‌نگی بیۆلۆژییه‌وه هەژموونی خۆی بەسەر ئابوری چیندا بسه‌پێنیت . چه‌ندین ده‌یه‌یه وڵاتانی عه‌ره‌بی و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌گشتی به جه‌نگی تیرۆره‌وه سه‌رقاڵ كراوه ، پێش ڤایرۆسی كۆرۆنا رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست پرسی تیرۆری كردووه‌ته یه‌كه‌مین كێشه له نێوان سه‌رجه‌م ئه‌و كێشانه‌ی كه جیهانی ئه‌مڕۆیان به‌خۆیانه‌وه سه‌رقاڵ كردووه ،به‌ڵام له ئێستادا ڤایرۆسی كۆرۆنا پاشه‌كشه‌ی به پرسی تیرۆر كردووه‌و جێگه‌ی تیرۆری گرتووه‌ته‌وه، ئه‌گه‌ر تیرۆر گه‌مه‌یه‌كی سیاسی ده‌ستی ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی بوبێت و مرۆڤایه‌تی به‌شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان شپرزه‌وسه‌رقاڵ كردبێت ،ئه‌وا ڤایرۆسی كۆرۆنا دیوێكی تری گه‌مه‌ی سیاسی یه كه ترسێكی گه‌وره‌تر له تیرۆری خستووه‌ته ناو دڵی گه‌لانی ڕۆژهه‌لاتی ناوه‌ڕاست به‌تایبه‌تی و جیهانیش به‌گشتی . لە سەدەی بیستەمدا ژمارەی ڕێكەوتننامەكان بۆ كۆنترۆڵكردن یان سنورداركردنی خۆپڕچەككردن بەشێوەیەكی بەرچاو زیاد بوون،لە ساڵی ۱۹٤٥ بەدواوەو لەگەڵ كۆتاییهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی، بەشێكی زۆری ڕێكەوتننامەكانی كۆنترۆڵكردن و سنورداركردنی خۆپڕچەككردن، پەیوەندیدار بوون بە ڕێگەگرتن لە بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی و كیمیاوی و بیۆلۆژی ،خۆ ئه‌گه‌ر گومانی ئابوریناسان ڕاست بێت و له پشتی ڤایرۆسی كۆرۆناوه جه‌نگێكی ئابوری له نێوان زلهێزه‌كان به‌تایبه‌ت ئه‌مریكاو چین خۆی حه‌شار دابێت ، ئه‌گه‌ر هه‌ره‌شه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا دروستكراوی ده‌ستی زلهێزێك بێت دژ به زلهێزێكی تر ،ئه‌گه‌ر تیرۆر له جه‌نگی فیزیكیه‌وه بگۆڕێت بۆ جه‌نگی بیۆلۆژی و ڤایرۆس و نه‌خۆشی كوشنده ،ئه‌وا بێ دوو دڵی مرۆڤایه‌تی له نایه‌كسانی ئێستاوه ده‌گوازرێته‌وه بۆ نائینسانی و هێزی گه‌مه‌كه‌ری نوێ بۆ په‌یدابوونی جه‌نگی نوێ هاوشێوه‌ی تیرۆر به‌رهه‌م ده‌هێنرێت ،له‌پاڵ دروستبونی گه‌مه‌كه‌رو هێزی نوێ له‌به‌ری ڤایرۆسی كۆرۆنا ژماره‌یه‌كی دیكه‌ی هیزی نوێ له‌ئاستی جیهاندا له دایك ده‌بن دژ به به‌ره‌ی په‌یدابوونی ڤایرۆسی كۆرۆنا، ئه‌وكاتیش كاره‌ساتێكی مرۆیی به دوای خۆیدا ده‌هێنێت جگه له كاولكاری و زیانی مادیی زۆر كه به‌ر ژێرخان و ژینگه‌ی مرۆڤایه‌تی ده‌كه‌وێت
.gif)
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج نازانم به یانی چی ده‌گوزه‌رێت ، به‌ڵام سور ده‌زانم مرۆڤایه‌تی ئه‌م دۆخه‌ش تێده‌په‌ڕێنن ، كۆرۆنا كۆتای دێت ، به‌ڵام دوای ئه‌و چی تر ، له راستیدا ئه‌م سیستمه بێ ئاكاره جیهانیه جگه له‌وه‌ی كه خۆی پیرو كه‌له‌لا بووه ، زه‌ویشی به ده‌ردی خۆی بردووه ، سوتانی دارستانه‌كان ، زیادبوونی دوانه ئۆكسیدی كاربۆن، مه‌ترسی كه‌مبوونی ئۆكسجین ، توانه‌وه‌ی به‌سته‌ڵه‌كه‌كان ، چاره‌سه‌ر نه‌كردنی درزه‌كه‌ی ئۆزۆن و هتد ئه‌مانه هه‌موو به‌شێكن له‌و شێواویه‌ی دنیا ، به‌ڵام كۆمپانیاكانی نه‌وت و كارخانه‌كان هه‌ر له كاردان ، كوردستان په‌یتا په‌یتا داوای چوو نه‌ماڵه‌وه‌و چله كێشی له خه‌ڵك ده‌كات ، به‌ڵام نه‌پاره‌ی ته‌رخان كردووه بۆ به گژاچوونه‌وه‌ی ئه‌و ڤایرۆسه‌و باری له ناكاو نه‌توانای ئه‌وه‌ی هه‌یه ته‌نانه‌ت رێگری له گرانبوونی پیازیش بكات نه‌ك شتی تر ،داوای چله كێشی له خه‌ڵك ده‌كه‌ن ، به‌ڵام ناڵێن ئه‌ی خه‌ڵك چۆن بژێت ، كه‌سێك كه موچه‌یه‌ك زیاتر نیه‌و قورسای خێزان و خانه‌واده‌ی له سه‌ره ، كه‌سێك به كرێكاری ده‌ژێت ، هه‌یه عه‌ره‌بانه‌یه‌كی هه‌یه‌و هیچی تر ، ئه‌رێ رێ و شوێنه‌كان چین ، چله كێشی به چ شێوه‌یه‌ك ، ئه‌وه‌تا له ئه‌مه‌ریكا تره‌مپ 50 ملیار دۆلار بۆ به گژا چوونه‌وه‌ی كۆرۆناو له كه‌نه‌دا ده‌ملیار بۆ هه‌مان مه‌به‌ست ته‌رخان ده‌كرێت بێ ئه‌وه‌ی موچه دوا بكه‌وێت ، یان خه‌ڵك بخرێته دۆخێكه‌وه كه نه‌زانێ چۆن بژێت . ئێمه له پێناوی مرۆڤایه‌تیدا له پێناوی ژیان و ئاینده‌دا له پێناو مناڵه‌كان و نه‌خۆشه‌كان و خۆشه‌ویستان و ئازیزانی یه‌كتردا چله كێشی ده‌كه‌ین ، ده‌توانین چل رۆژ له خه‌ڵوه‌تی رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی كۆرۆنادا بین ، به‌ڵام ئه‌ركی حكومه‌ته پێویستیه‌كانی خه‌ڵك دابین بكات ، ئه‌ركی حكومه‌ته ئه‌و ماوه‌یه نه‌هێڵێت قه‌یران دروست بێت و چاو چنۆكه‌كان بازاڕو نیشتمان بماشێننه‌وه‌و چه‌ته‌كانیش كه‌ل و په‌ل گران بكه‌ن ، حكومه‌ت له‌و باره‌یه‌وه چی ده‌كات ، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر له ناحێیه‌كدا سبه‌ی چوار خێزان پێویستیان به برنج و شیر بێت شاره‌وانی و ئاسایش و پۆلیس ده‌توانن ئه‌و پێویستیانه بگه‌یه‌ننه ئه‌و خانه‌واده چله كێشانه ، مه‌سه‌له‌كه به‌رپرسیاره‌تی و ئاكاره ، دڵنیام له ئه‌وروپا ئه‌گه‌ر ماركێته‌كانیش به تاڵ بكرێن سبه پڕده‌كرێنه‌وه ، كه‌سیش ناتوانێ نرخ گران بكات مه‌گه‌ر له بارێكا خه‌ڵك خواردنی بۆ ببرێته ماڵه‌وه‌و له‌به‌رانبه‌ر گه‌یاندنه‌كه‌دا پاره وه‌ربگیرێت ، ئه‌ی لێره چی ؟!. .
سەلام عومەر هاوکارە خۆشەویستەکانم، ئەزانم بەیانی جەژنی قوربان بێت یان ئێوارەی نەورۆز؛ بەیانی هێرشی داعش بێت یان ئێوارەی ڕوماڵکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنا، ئێوە هەر لەسەر کارن؛ زۆربەی کاتیش هیلاکی و ماندوبونتان بەگوێرەی پێویست لەبەرچاو ناگیرێت. تا ئێوە سەلامەت بن و کۆمەڵگەش لە زانیاری راست و دروست بێبەش نەبێت، تکایە رەچاوی ئەم دە رێنماییە بکەن کە لەلایەن (تۆڕی ڕۆنامەنوسانی نێودەوڵەتی)یەوە پشتڕاست کراونەتەوە: 🔹یەکەم: پێویستە ئێوە باش خۆتان بپارێزن، بێ ئێوە هیچ چیرۆکێک ناگاتەجێ. 🔹دووەم: تکایە با هەواڵ و چیرۆکەکە وەک خۆی بگات؛ لەکاتی قەیران و ململانێدا، زانیاری زۆر بەڵام پشتڕاست نەکراوە زۆر دەبێت. ئەگەر دڵنیانیت، بابەتەکە بڵاومەکەرەوە. هەواڵی کەم باشترە لە هەواڵی پشتڕاست نەکراوە. ئەزمونی ڕۆژنامەوانی تۆ لە سەنگی مەحەک دەدرێت کاتێک خوێنەرەکانت چاودێریت دەکەن تا بزانن تۆ چۆن مامەڵە لەگەڵ ڤیدیۆی پزیشکێک دەکەیت کە دەڵێت ئەمریکا ڤایرۆسەکەی هاوردەکردووە. 🔹سێیەم: لەم قۆناغەدا جەخت بخەرە سەر ئامادەکردنی راپۆرت و گواستنەوەی زانیاری لە باتی تەحلیلکردن و دۆزینەوەی چارەسەری کۆرۆنا، شارەزایانی بوارەکە لەو باوەڕەدان هێشتا زووە هەر کەس بێت و شیکردنەوە بۆ کۆرۆنا بکات، شارەزا لە شیکردنەوەی چالاکی گروپە چەکدارەکانی عیراق ناتوانێت پرۆسەی گواستنەوەی کۆرۆنا شیبکاتەوە. 🔹چوارەم: تکایە تا قەیرانەکە تێدەپەڕێت ناونیشان و سەردێڕی ڕاست و دروست بەکاربێنە؛ کاتی ڕامکردنی خوێنەر نییە. نە زیاد، نە کەم. 🔹پێنجەم: وردبینی، وردبینی، ئینجا وردبینی. هەموو ژمارەکان ڕاست نین؛ لە هەموی گرنگتر ئەو خاڵەیە کە پێویستە دەزگا پەیوەندیدارەکان سەرچاوەی سەرەکی بن لەکاتی بەراوردکردنی ژمارە و زانیارییەکاندا. 🔹شەشەم: قەیرانەکە هەلێکیشە بۆ برەودان بە گوتاری رق و کینە و نەژادپەرستی. تکایە لەگەڵ ناوهێنانی ڤایرۆسی کۆرۆنا ئەوەندە ناوی "چین" دوبارەمەکەرەوە؛ ڤایرۆسەکە پەیوەندی بە هیچ میللەت و شارێکەوە نییە. 🔹حەوتەم: زۆر گرنگە پسپۆڕان و پزیشکانی شارەزا لەسەر ڤایرۆسی کۆرۆنا بدوێنیت؛ ئامادەکردنی پرسیاری باش، دەرئەنجامەکەی بابەتی رۆژنامەوانی باشە و سەنگینە. 🔹هەشتەم: پێویستە پشوو بدەیت؛ بەردەوام روماڵکردنی بابەتی قەیران و هەواڵی وەک ڤایرۆسی کۆرۆنا کاریگەری لەسەر دەروونت دەبێت، بۆیە پشوودان پێویستە. 🔹نۆیەم: تەنیا بە دوای بابەت و ناونیشانی سەرنجڕاکێشدا مەگەڕێ. زۆر بابەتی پێویست هەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکە لەوانەیە لایکی زۆرت بۆ نەهێنێ بەڵام تا بڵێی گرنگن. تەنیا بڵاوکردنەوەی ژمارەی بەشداربوان گرنگ نییە، شێوازی دەستشتن و ڕێنمایی دەربارەی شێوازەکانی خۆپارێزییش تەواو گرنگن. 🔹دەیەم: بەکۆتاییهاتنی ڤایرۆسەکە، کاری رۆژنامەوانی تۆ تەواو نابێت. دوای رەوینەوەی مەترسییەکان، کاری رۆژنامەوانییمان پێویستە جەخت بکاتە سەر شێوازی مامەڵکردنی سیاسەتمەدارەکان لەگەڵ قەیرانەکە یان ئەو وانانە چی بوون کە لەم ڤایرۆسەوە فێربوین. * ڕاهێنەری ڕۆژنامەوانی - سەرنوسەری کەرکوک ناو
هونەر تۆفیق لە ڕاستیدا قسەکردن لە سەر دیاردەیەکی تەندروستی ئیشی پزیشکی پسپۆڕ و تایبەتمەندە . بەڵام ئێمە بۆ بەرچاوڕوونی کۆمەڵگە و هاندانی خەڵک بۆ خۆپارێزی ، دیاردە کۆمەڵایەتیەکانیمان بەلاوە گرنگە تا ببێتە تەواوکاری ئەرکە پزیشکیەکە و ئەوەی بەسەر وڵاتانی دیکەدا هاتوون بەهۆی خەمساردیەوە ، لەو ئەزموونانەوە بەسەر ئێمەشدا نەیەت . سایتی worldometer لە ١٥ ی شوباتەوە تۆماری توشبووەکانی لەهەموو وڵاتەکاندا داتادەکات ، تۆماری داتای ڕیزبەندی یەکەم هەشت وڵات وردتر بڵاودەکاتەوە . لە ڕێگای ئەو داتایانەوە سلوکی تەشەنکردن و بڵاوبوونەوەکە دەزانرێت کە لەیەکەم تۆمارەوە تا کاتی لەدەستدەرچوونی چۆنە و کەی ڕووئەدات . بەپێ ی داتاکان لەنێوان رۆژی یەکەمی تۆمارکردنەکە کە چەند کەسێکی کەمێکی توشبوون تا رۆژی هەڵکشانە زۆرە لەدەست دەرچووەکان نزیکەی بیست رۆژە . وەک ئەڵمانیا ، ئیتالیا ، ئیسپانیا ، دانمارک . لەپاش بیست رۆژەکە ژمارەی تۆمارەی توشبووەکان لەپڕێکدا هەڵدەکشێن بۆ زیادەی رۆژانە دووبەرابەر و سێ بەرانبەر بەرۆژی ڕابردوو . واتە لە سەد بۆ دووسەد ، دووسەد بۆ چوارسەد ، جوارسەد بۆ هەشت سەد .. هتد . بەپێ ی بەرزبوونەوەی رۆژانی هەڵکشانەکان ، شڵەژانی حکومەتەکان لە میدیاکانەوە دەبینرێت . لەبەر ئەوەی من کچەکەم لە دانیمارک دەژی ، وردتر متابەعەی وڵاتی دانیمارکم دەکرد . تا سێ هەفتەی یەکەم ئەو تۆمارەی لە دانیمارکدا داتاکردبوو گۆڕانکاری بەسەردا نەدەهات . لەچوار ڕۆژی دوایدا لەپڕێکدا ئەو ژمارەیە بەرزبوویەوە بۆ رۆژانە سەدان تۆماری زیاتر . لەو سێ هەفتەیەدا حکومەت هەڵمەتی خۆپارێزیەکەی دەست پێنەکردبوو ، پێیان وابوو ژمارەی توشبووان هەر ئەو چەند کەسەیە لە ژێرکۆنترۆڵدایە . بەڵام دواتر لەسلوکی تەشەنەکردنەکە تێگەیشتن کە تۆماری چەند کەسی یەکەم مانای ڕاوەستان و لەژێر کۆنترۆڵ بووندا ناگەیەنێت ، بەڵکە مانای هاتنی شەپۆلی دووەم و سێهەم دەکات بەڕێژەی سەد بەرانبەری شەپۆلە بچوکەکەی یەکەم . کاتێک داتاکان بەراورد دەکرێت لەگەڵ داتاکانی چین ، حکومەتەکان ناچار دەکات وەک ئەزموونی چین ڕێکاری نەک داخستن و کەرەنتینەکردن بەڵکە جوڵەبرێن (منع تجول) بگرێتە بەر وەک ئەوەی ئیتالیا کە دواجار ناچاربوو ئەویش جوڵەکردن ڕابگرێت . باجی ڕاگرتنی جوڵەکردن لە ڕووی ئابووریەوە قورس دەبێت بەسەر وڵاتەوە ، بەڵام باشترە لە شێواوی شڵەژان و باجی تەندروستی ، تەنیا چارەسەریشە بۆ تێکدانی سلوکی بڵاوبوونەوەی پەتاکە . بەسوپاسەوە ئەوەی تەندروستی سلێمانی ئەنجامی داوە چەند هەنگاوێک لەپێش لە وڵاتانی ئەڵمانیا و دانیمارکەوەیە . بەپێ ی ئەزموونی چۆنیەتی بڵاوبوونەوەکان ئێمە لەکۆتایی شەپۆلی دوو هەفتەی یەکەمداین کە دواتر شەپۆلە قورسەکانی بەدوادادێت . دەبێت تەندروستی سلێمانی دەستەڵاتی ڕاگرتنی جوڵەی لەبەردەستدا بێت و کۆمەڵگەش ئامادەیی قبوڵکردنی رۆژانی ( منع تجول ) ی هەبێت کە تەنیا چارەسەری بڵاوبوونەوەی پەتاکە بە بڕینی سلوکی بڵاوبوونەوەکەی دەکرێت ، دەبێت هەموومان هاوکار و گوێڕایەڵی ڕێنماییە تەندروستیەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی بین .
د.شوان ئادەم ئەیڤەس ھەڵمەتی نیشتمانیی لەماڵەوە مانەوە بۆ سنوردارکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنا؛ دەشێ بکرێتە خاڵی دابڕان و وەرچەرخان لەنێوان پێش و پاش دەرکەوتنییدا. ئەویش لەرووی خێراترکردنی پرۆسەی چاکسازیی و بەئەلکترۆنییکردنی دام و دەزگاکانی حکومەت بەگشتیی و کەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی بەتایبەتی. لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پەتای جیھانیی ڤایرۆسی کۆرۆنا لەوڵاتی چیینەوە بۆ وڵاتانی خۆرئاوا و خۆرھەڵات، عێراق و ھەرێمی کوردستانیشی گرتەوەو بۆ بەرگرتن لەبڵاوبوونەوەی زیاتری ئەو پەتایە، دەوامی فەرمانگە و نێوەندەکانی خوێندن راگیرا. ئەوەش وایکرد بەناچاریی بیر لەخوێندنی ئەلکترۆنیی بکرێتەوە و بەکارھێنانی ئینتەرنێت وەک ئامرازێکی کارگێڕیی و پەروەردەیی زیاتر بەھەند وەربگیرێت و رێوشوێنی پێویستیی سەرپێخستنی بۆ بگیرێتەبەر. ئێستا دەبێت سوپاسی روانگەی گەشبینانەی ئەم پەتا جیھانییە بکەین کە دەکرێت رێوشوێنەکانی سنوردارکردنی؛ بەقازانجی ھەڵمەتێکی نیشتمانیی پرۆسەی خێراترکردنی چاکسازیی لەفەلسەفەی کارگێڕیی و دارایی، سیستمی بانکینگ و بازاڕکردنی ئەلکترۆنی، پشکنینی نەخۆش و سیستمی تەندروستی، پەروەردە و سیستمی خوێندنی باڵا و زۆر کایەی دیکەدا بەکاربھێنرێت و سوود لەم دەرفەتە زێڕینە وەربگیرێت. بەداخەوە دوای ساڵانێک لە دەنگھەڵبڕین بۆ گەڵاڵەکردنی سیستمێکی ھاوچەرخی پەروەردەیی و ھاوارکردن بۆ سوودوەرگرتن لە ئینتەرنێت و کاراکردنی خزمەتگوزارییەکانی ئیمەیڵ و کڵاسرووم و زانستخوازی بەردەوام و ھەگبە و پرۆفایلی ئەکادیمیی مامۆستا و فیدباک لەسەر ئینتەرنێت، ھەمووجارێک بەوە تۆمەتبار دەکراین کە «خۆ ئێرە بەریتانیا نییە کە بتەوێت ھەمووشتێک بە سیستم و ئۆنلاین بێت» یان «ناکرێت تەلەبە ناچاربکەیت لەبری فەیسبووک، ئیمەیڵ بەکاربھێنێت» یان «خۆ بەنیازی دانانی کۆمپانیا نیت وا دەتەوێت تەلەبە فێری سیڤیی نووسین بکەیت»، بەڵام خۆشبەختانە کۆرۆنا؛ خەریکە قەناعەتی دروستکەرانی بڕیار و بڕیاربەدەستانی ئەم ھەرێمە بندەستەی عێراق دەگۆڕێت، چونکە ھەروەک لەماڵپەرەکەیاندا بڵاوکراوەتەوە، «بۆ ئەوەى چیتر خوێندکارانى زانکۆ لە پرۆسەى خوێندن دانەبڕین، زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی ئامادەكارییەكانی بۆ پەیڕەوكردنی سیستمی خوێندنی ئەلیكترۆنی (ئۆنلاین) بۆ خوێندكاران تەواوكردوە». ئەو ئامادەکاریانە ئەگەر بەجدیتر سەرپێبخرێن، جێگەی دەستخۆشیی و دڵخۆشییە؛ دەکرێت ببێتە بەردی بناغەی زنجیرە چاکسازییەکی گشتگیرتر کە ھەم رۆڵ و پەیوەندیی مامۆستا و خوێندکار گۆڕانکاریی ریشەیی بەسەردا بھێنرێت، ھەم سیستمی پەروەردە و خوێندنی باڵا ھەمواربکرێتەوەو لەوێشەوە کۆی دەزگا و دامەزراوەکانی دیکەی حکومەتی ئەلکترۆنیی لەھەرێمی کوردستاندا بەگەڕبخرێن و کولتورێکی نوێی کارکردن بھێنرێتەئاراوە. لەگەڵ ھەموو ئەوانەشدا دەکرێت بپرسین؛ ئایا سەرچاوەکانی دابینکردنی ئینتەرنێت و کارەبای بەردەوام ھێند لەباردەبن بۆ دەستپێکردنی ئەم ھەنگاوە ھاوچەرخە یان ئەمیش وەک زۆر بیرۆکە و پرۆژەی دیکە، ماوەیەک بازاڕسازیی بۆدەکرێت و خەڵکی پێوە سەرقاڵدەکرێت و پاشتر دەخرێتە ئەرشیڤەوە یان بەسەروگوێلاککراویی درێژە بەجێبەجێکردنی دەدرێت؟
ئەنوەر حسێن (بازگر) پاش بیست ساڵ ڕەجەوی بۆ دەرکەوتەوە؟ مەسعود ڕەجەوی سەرۆکی ڕێکخراوی سازمانی مجاهیدینی خەڵقی ئێران، پاش دیار نەمان و ونبوونی بۆ ماوەی (20) ساڵ، لە تازەترین لێدوانی سەبارەت بە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و هەڵبژاردنەکانی ئێران لێدوانیدا و تا ئێستاش (22) ڕاگەیاندنی داوە، کە دواترینیان ڕۆژی 9ی مارسی 2020 لە چواردە خاڵدا، داوای شۆڕش دەکات دژی کۆرۆنا و ویلایەتی فەقیهی. ئەوەی گرنگ و جێی باسە، ئایا بیست ساڵە مەسعود ڕەجەوی لە کوێ بوە؟ چۆن خۆی شاردۆتەوە؟ ئایا مەبەست لەم سیناریۆیە چی بوە؟ پێشتر زۆربەی لایەنەکان لەو باوەڕدا بوون، کە ڕەجەوی کوژراوە، یان تیرۆر کراوە، لەمبارەیەوە جگەلە کۆماری ئیسلامی ئێران، تورکت فەیسەڵ سەرۆکی دەزگای هەواڵگری پێشووی عەرەبستانی سعودیە ڕۆژی 9/6/2016 لە کۆنگرەی ئازادی بۆ ئێران، کە ساڵانە لە فەڕەنسا بەڕێوەدەچێت، وتی: "سڵاوم هەیە بۆ مەریەم ڕەجەوی هاوسەری مەسعود ڕەجەوی خوالێخۆشبوو پشتیوانیانم". ئەم قسانەی فەیسەڵ، دەنگدانەوەیەکی میدیایی گەورەی لێکەوتەوە و سەرزەنشتی کرا و دواتریش ڕوونکردنەوەیدا. مەسعود ڕەجەوی، وەکو یەکێک لە بونیادگوزارانی سازمانی موجاهیدنی خەڵق 1965 ئەم ڕێکخراوەیان دروستکرد، کە ئایدۆلۆژیایەکی ئیسلامیستە و پێیوایە ئیسلام بۆ خۆی ئایدۆلۆژیایەکی دیموکراتی خاوەن دینامیکایە. ئەو لە دژی ڕژێمی شا، ڕۆڵی گەورەی هەبوو، دواتریش بوە هاوپەیمانی خومەینی، بەڵام هەر زوو پەیوەندییان تێکچوە و کەوتە پشتیوانی حەسەن بەنی سەدر و دواتر (ئەنجومەنی شورای میللی مقاوەمەت)یان دروستکرد و ڕەجەوی بوە سەرۆکی، کە ئەوکات حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و قاسملۆش تێیدا ئەندامبوون، پاش ئەوەی ڕایانکردە پاریس، لە دەیەی هەشتاکاندا عێراق کەوتە پشتیوانیکردنیان و کردنەوەی بارەگا و پێدانی پارە، چەک و کەلوپەلی سەربازی و کەمپی (ئەشرەف) لە نزیک شارۆچکەی (خالص)ی عێراق بۆ کردنەوە. بەوشێوەیە مجاهیدین تا دەهات بەهێزتر دەبوو، سازمانی مجاهیدینی خەڵق لە 1981 تەقینەوەیەکی تیرۆریستی کرد لە بارەگای پارتی کۆماری لە تاران، کە بوە هۆی کوشتنی (72) گەورە ئێرانی لە ناویاندا بەهەشتی و هەروەها لەسەرکوتی خەکی کوردستان لە ڕاپەرینی 1991 لەگەڵ هێزەکانی بەعس ڕۆڵی دوژمنکارانەی گێڕا و دەیان خەڵکی بێ دیفاعی کوردی تیرۆر کرد و دواتریش لە ساڵی 1997 ئەمەریکا موجاهیدینی خستە لیستی تیرۆرەوە و ساڵی (2003) دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، ئەمەریکا موجاهیدینی لە لیستی تیرۆر سڕییەوە. سازمانی مجاهیدینی خەڵقی ئێران پەرلەمانێکی لە مەنفا هەیە کە (550) ئەندامی هەیە، جگەلە سوپای ڕزگاری نیشتمانی ئێران باڵی چەکداری بزوتنەوەکەیە و ساڵی 1993 پەرلەمانی موجاهیدین مەریەم ڕەجەوی وەکو سەرۆکی ئێران لە مەنفا هەڵبژارد، بەڵام پاش ئەوەی دواین دەرکەوتنی مەسعود ڕەجەوی لەگەڵ سەدام حسێن لە ساڵی (2000)دا، لەوکاتەوە مەریەم ڕەجەوی هەموو کاروبارەکانی سازمان بەڕێوە دەبات و کەسی یەکەمی ڕێکخراوەکە بوە، لەوبارەیەوە قوربان عەلی حوسێنی نەژاد (غوڵام) یەکێک لە بەرپرسە باڵاکانی مجاهیدین پاش ئەوەی لەو سازمانە جیابۆوە لە ساڵی (2012) دەڵێت "سازمانی موجاهیدین بەشێکبوو لە دەزگای هەواڵگری عێراق و هەموو سوپاکەشی بەشێکبوو لە سوپای سەدام حسێن دا و لە بەرامبەردا سەدام حسێن مانگانە سێ ملیۆن بەرمیل نەوتی دەدایە مەسعود ڕەجەوی، بۆیە پاش ونبوونی مەسعود ڕەجەوی لە ساڵی (2000) کۆی ئەو ملیاران دۆلارە مەریەم ڕەجەوی مامەڵەی پێوە دەکات"، وەکو قوربانی دەڵێت "مەریەم ڕەجەوی شاهانە دەژی، لە بابەتی خەرجی زۆر و زەوەندەی کۆشکەکەی لە پاریس، لە پۆشاک و جلوبەرگە مارکە جۆراوجۆرەکان و خەرجی نەشتەرگەری جوانکاری بەردەوامی، خەرجکردنی ملیۆنان دۆلار بۆ کۆنفرانس و ئاهەنگەکانی ئەمەریکا و ئەوروپا، پارەیەکی زۆر بۆ بەرپرسانی ئەمەریکا و ئەوروپا و میدیاکان تا پشتیوانی لێبکەن". سازمانی موجاهیدینی خەڵق سەرەڕای ئەوانە وەکو ڕێکخراوێکی دینی، خاوەنی جەماوەرێکی زۆرە لە ئێران و ئێستاش جگە لەوەی ئەمەریکا، ئەوروپا، سعودیە و وڵاتانی کەنداو پشتیوانی لێدەکەن، ساڵی (2003) و دوای ڕووخانی بەعس و پاش دەرپەڕاندنیان لە عێراق لەلایەن هێزە میلیشیا شیعەکانی سەر بە ئێرانەوە، بە پشتیوانی ئەمەریکا و فەڕەنسا کامپێکی گەورەیان بەناوی ئەشرەف لە ئەلبانیا بۆ کردونەتەوە و بەردەوامیش پشتیوانیان دەکەن، سەرچاوەکانی زانیاری دەڵێن "کە سازمانی موجاهیدین ڕۆڵی زۆری گێڕاوە لە ئاشکراکردنی بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران لە (ناتانز و ئاراک) بە قازانجی ئەمەریکا و ئیسرائیل"، جیا لەوانە وەکو (مەریەم سەنجانی) یەکێک لە ژنە بەرپرسەکانی ڕێکخراوەکە پاش جیابوونەوەی دەڵێت "مەریەم و موجاهیدین پەیوەندی توند و تۆڵیان لەگەڵ ئیسرائیل و سعودیە هەیە و گوایە هەردوو وڵات پشتیوانی ئابوری و ئەمنی و سەربازی سازمانی موجاهیدین دەکەن". ئێستا باسی گەرم ئەوەیە، ئایا مەسعود ڕەجەوی بیست ساڵە لە کوێیە؟ لە کوێ خۆی حەشارداوە؟ ئایا ئەمەریکا داڵدەی دابوو؟ یان وەکو دەیانوت لە ئوردونە؟ یان باسی ئەوە دەکرا، کە تیرۆر کراوە؟ یان ئیسرائیل بە نهێنی پارێزگاری لێدەکرد؟ یان لە پاریس بوو؟ پرسیاری گرنگ ئەوەبوو، مەسعود ڕەجەوی ئێستا لە کوێیە؟ (شاهێن قوبادی) وتەبێژی سازمانی موجاهیدینی خەڵق بەردەوام وتویەتی: مەسعود ڕەجەوی لە شوێنێکی نادیار و ئارام ژیان بەسەر دەبات...! سازمانی موجاهیدینی خەڵق، بەردەوام خۆی وەکو ئەڵتەرناتیڤی ئێران ناساندوە و هەر لە سەرەتاوە تا ئێستا دەستی لە هیچ نەپاراستوە، لە کوشتن، تیرۆر، تەقینەوە، پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی نەیاری ئێران و قەتڵ و عامی خەڵکی کوردستان لە 1991 و دژایەتی خەڵکی عێراق و پشتیوانی لە ڕژێمی بەعس، بەڵام دەبێت ئەوەش بڵێین "تا ئێستا یەکێکە لەو سازمانانەی بەسەر پێوە وەستاوە"، سەنا بەرق زاهیدی سەرۆکی لیژنەی دادوەری لە ئەنجومەنی نیشتمانی مقاوەمەتی ئێران دەڵێت "دوای (2016) توانیمان گشت موجاهیدینەکانی کامپی لیبرتی لە عێراق بگوازینەوە بۆ ئەلبانیا"، هەرچەندە پێشتر ناسر ڕەزەوی یەکێک لە بەرپرسانی دەزگای ئیتلاعاتی ئێران وتبووی: "مەسعود ڕەجەوی ماوە و زیندوە و لەنێوان فەڕەنسا و وڵاتانی ئەوروپا هاتوچۆ دەکات"، بەڵام زۆر باوەڕی پێنەکرا. ئێستا پاش بیست ساڵ و تۆماری دەنگی و ڕاگەیاندنە ڕۆژانەییەکانی مەسعود ڕەجەوی، دەرکەوت مەسعود ڕەجەوی نەکوژراوە و لە ژیاندا ماوە ئەمەش گرنگە. گرنگی لەوەدایە سازمانی موجاهیدنی خەڵق توانیویەتی بیست ساڵ سیناریۆی مردن و مانەوەی کەسی یەکەمی بزوتنەوەکە بشارێتەوە و بە نهێنی پارێزگاری لێبکات وەکو سیمبوڵ و ڕەمزێکی گەورەی حەرەکەتەکە سەیری بکەن، کە کەم حاڵەتی وا ڕویداوە بزوتنەوەیەکی سیاسی بتوانێت بیست ساڵ ڕەهبەرەکەی بشارێتەوە، جا بە زیندوویی یان مردوویی. ئێستا دەکرێت بڵێین "ونبوون و شاردنەوەی مەسعود ڕەجەوی بۆ ئەوە بووە کە موجاهیدین خۆی ئامادە کردوە بۆ ئەوەی مەسعود ڕەجەوی وەکو سیمبوڵێکی گەورەی شۆڕشگێر و مبارز، وەکو ئایەتوڵڵا خومەینی لە ئاڵوگۆڕێکی وەکو شۆڕشی خەڵکی ئێران 1979 بگەڕێتەوە ئێران و پەرجوو بێت بۆ خەڵکی ئێران و وەکو فریادڕەس سەیری بکەن و جڵەوی داهاتووی ئێران هاوشێوەی خومەینی بگرێتە دەست. مجاهیدین دەیویست مەسعود وەکو پێغەمبەری ئاخر زەمان لە نمایشێکی یەک ملیۆنی بگەڕێتەوە تاران، ئێستا پرسیار ئەوەیە کە ئەوە نەکرا و ڕووی نەدا؟ بۆچی خۆی دەرخستەوە؟
پەیكار عوسمان یەکێ لە نیشانەکانی پاشەکشێ ی ئەخلاقیی، کورتکردنەوەی ئەخلاقە لە سێکسا. یەکێ لە سەرچاوەکانی فەسادیش، یەکسانکردنی فەسادە بە سێکس. ئەو فەسادە زۆرەی کۆمەڵگا دواکەوتووەکان، لەو عەقڵیەتەوە هاتووە، کە سێکسی نێوان دوو کەس، بە گەورەترین فەساد ئەزانێ. ئیتر فەساد خۆی، یان "فەسادی گشتی"، وەکو شتێکی بچوك، یان تەنانەت وەکو نافەسادێك، بەسەرماندا تێئەپەڕێ! ئەخلاق بەها باڵاکانی وەکو دەسپاکی و ڕاستگۆیی و یەکسانی و ڕێزگرتنە.. کە جێگیرەو لە هەموو کات و شوێنێکدا هەر خۆیەتی ناگۆڕێ. بەڵام سێکس شتێکە خۆی لە خۆیدا، نە ئەخلاقییە نە نائەخلاقیی. بەڵکو یاساو نەریت و کات و شوێن و کۆمەڵگاکان سنوری ئەخلاقییبوونی دیاری ئەکەن! جا کاتێ تۆ ئەخلاق کورتئەکەیتەوە لە سێکسا، ئیتر بازێکت بەسەر خودی ئەخلاقدا داوە، بۆیە ئەخلاق خەلەلی تێئەکەوێ. کاتێ فەساد یەکسانبێ بە سێکس، ئیتر دەرگا کراوەیە بۆ فەسادەکانی تری وەکو فەسادی سیاسی و ئابووری و ئیداریی.. ئەم فەسادانەش کە هاتن، فەسادی سێکسییش لەگەڵ خۆیان ئەهێنن و یەکێ لە لێکەوتەکانیان، هەر ئەوەیە کە ئێمە پێ ی ئەڵێین فەسادی ئەخلاقیی! یەعنی کاتێ تۆ فەساد لە سێکسا ببینی، نەك فەسادی سێکس بنبڕ ناکەیت، بەڵکو فەسادەکانی تر زائید فەسادی سێکسیش بەرهەمئەهێنیت! ئا لێرەوەیە کە کە کۆمەڵگا "سێکس ئەخلاقەکان" هەموو جۆرەکانی فەسادیان هەیە بە فەسادی سێکسیشەوە. ئا لێرەشەوەیە کە کۆمەڵگای "ناسێکس ئەخلاق" پاشەکشێ بە فەسادەکانی تر ئەکاو لەگەڵیا فەسادی سێکسییش دائەکشێ! چەقی ئەخلاق، مەسەلەی عەدالەت و ستەمکارییە، کاتێ ئەم چەقە ئەگۆڕیت و ئەیکەیت بە سێکس، ئیتر ناعەدالەتی و ستەمکاریی دێن، یەکێ لە لێکەوتەکانی ناعەدالەتی و ستەمکارییش، خودی فەسادی سێکسی یە! سێکس ببەرەوە حەجمی خۆی و وەکو ئازادی کەسیی سەیریکە، ئیتر عەقڵت ئەکرێتەوە بۆ تێگەیشتن لە ئەخلاق و دەستت ئەکرێتەوە بۆ لێدان لە فەساد، لەناویا لە فەسادی سێکسیش! سێکس لە حەجمی خۆی دەرکەو بیکە بە کۆی فەسادو هەموو ئەخلاق، ئیتر مێشکت لەسێکسا داخراوەو لە ئەخلاق ناگەیت. ئیتر دەسیشت بەستراوەو لە فەساد نادەیت. ئا لێرەوەیە کە لەسەر مستەوای جیهان، کۆمەڵگا دینییەکان، یەکەمن لە تەحەروش و نێربازی لەشفرۆشی و لە موتابەعەی سایتە سێکسییەکاندا.. لەکاتێکا ئەم نەوعە کۆمەڵگایانە، خۆیان بە ئەخلاقیی و غەیری خۆشیان بە نائەخلاقیی ئەزانن و پێوەرەکەشیان بۆ ئەمە، مەسەلەی سێکسە. کەچی بە بەپێوەرەکانی ترناو هەر بەو پێوەرە، داتاکان و واقعی حاڵ، پێچەوانەکەیمان پێئەڵێن! تۆ وائەزانی لایەکی ئەوروپا هاوڕەگەزبازە، "کە ئەمە ئەگەر واشبێ کێشەیەك نیە لە ئینسانییەتی ئینساندا" لەکاتێکا ئەمە وانیەو ئەوانە تەنیا کەمینەیەکی زۆر کەمن، بەڵام کەمێکی ئاشکران و مافەکانیان پارێزراوەو کەس ناتوانێ لەسەر ئەوە لە مرۆڤایەتییان کەمکاتەوەو مافیان پێشێڵبکات. لەکاتێکا لە کۆمەڵگاکانی ئێمەدا، ئەشێ دیاردەکە زۆر زیاتربێ، بەڵام شاراوەیەو لەوپەڕی نامرۆڤایەتی و پێشێلکردنی مافی ئەو کەسانەشدایە! ئا ئەمەیە کە تۆ لەڕوانگەیەوە خۆت بە ئەخلاقیی و غەرب بە نائەخلاقیی ئەزانیت. لەکاتێکا سەیرکردنی بابەتە وەکو بابەتێکی شەخسی و ڕێزگرتنی مرۆڤەکە وەکو مرۆڤێکی ئاسایی، زۆر ئەخلاقییترە لە بە ئەخلاقیکردنی کەیسەکەو کەرامەتشکاندنی مرۆڤەکە! کاتێ سێکس یەکسانبێ بە ئەخلاق و ئەخلاق یەکسانبێ بە سێکس، ئیتر بەگشتی لە ئەخلاقداو بەتایبەتیش لە ئەخلاقی سێکسدا پاشەکشێ ئەکەین و فەزای تاوانی سێکسیی ئەخولقێت، لەبابەتی تەحەروش و لاقەو ئیستغلالکردنی جنسی.. بەڵام بەشاراوەیی و لەپشتی پەردەیەکی موزەییەفی ئەخلاقیبووندا! لەڕاستیدا نە زەواج و گانی حەڵاڵ، پرسێکی موهیمەو هی ئەوەیە کە دوو تایەفە بۆی هەڵپەڕێ. نە سێکس و گانی حەرام هی ئەوەیە پرسێکی گشتیبێ و کۆمەڵگای بۆ بهەژێ. بەڵکو هەردوکیان ئازادیی کەسین و هەردوکیان ئەکرێ ئەخلاقیی بن و هەردوکیشان ئەکرێ نائەخلاقیی بن! مەسەلەن خودی پرۆسەی زەواج و دامەزراوەی خێزان، پڕیەتی لە درۆو خیانەت و ناچاری و ناعەدالەتی و ڕەنگە عیلاقەی کوڕوکچێكی ئەروپی، زۆر ڕاستگۆیانەترو شەریفانەتربێ، لەو بتە موقەدەسەی ئێمە، کە ناوی خێزانەو کە بە چارەسەری قەیرانی ئەخلاقی ئەزانین، لەکاتێکا خۆی کێشەی ئەخلاقیی هەیەو هەر خودی پیرۆزکردنەکەی، یەك دنیا لێکەوتەی نائەخلاقیی هەیە! بەڵێ زەواج خۆی لە خۆیداو لەوەدا پیرۆزنیە کە کۆمەڵگاو ئەوانیتر بە پیرۆزی بزانن، بەڵکو شتەکە لە ناوەڕۆکداو لەوەدا پیرۆزە، کە چەنێك پەیوەندییەکی ئەخلاقیی ئینسانییە بۆ دوو کەسەکە خۆیان. یەعنی "خێزان" بەخۆی پیرۆز نیە، بەوە پیرۆزە کە چی تێدایەو چی لەناویدا ئەگوزەرێ. لێرەدا عورفی کۆمەڵایەتی و دینی، ڕۆڵێکی خراپیان گێراوەو پیرۆزیی پرۆسەی زەواج و دامەزراوەی خێزانیان، سەرخستوە بەسەر پیرۆزیی بەهاکانی ناو زەواج و خێزاندا! ئیتر "خێزان" خوی ئەبێتە ئامانج و جێگای خودی "ئەخلاق" ئەگرێتەوەو ئەونەی خەمەکە بۆ ئەوەیە کە دووکەس خێزانێك دروست بکەن، ئەونە خەمەکە بۆئەوەنیە کە ئەوان ژیانێکی ئەخلاقیی دروستکەن. ئەونەی خەمەکە بۆئەوەیە کە دوو کەس، جیانەبنەوەو خێزان هەڵنەوەشێتەوە، ئەونە خەمەکە ئەوەنیە کە پەیوەندی نێوان دوو کەسەکە چیەو چۆنەو چەنێك ئەخلاقییەو چەنێك کەرامەتی ئەوانی تیا پارێزراوە! لێرەشەوە خێزان ئەبێتە ئەو سجنە نابووتەی کە هەر قابیل بە هەڵوەشانەوەیەو لەڕاستیدا من ئامارەکانی هەڵوەشانەوەی خێزان نەك بە زیاد نازانم، بەڵکو پێموایە ڕێژەیەکی زۆر لەوە زیاتری خێزانی ئێمە، لە پەیوەندییەکی ناتەندروستدان و هەڵوەشانەوەیان دروستترە لەوەی کە دانیشن بەلای بتی خێزانەوەو نەوێرن بیشکێنن! ئەخلاق پەوەندی بە سێکس و ناسێکسەوە نیە، پەیوەندی بە زەواج و نازەواجەوە نیە.. پەیوەندی بە خودی بەها باڵاکانی وەکو ئازادی و عەدالەت و ڕاستگۆیی و دەستپاکی و خیانەتنەکردن و ئەم شتانەوە هەیە.. ئەمانە هەبوو پەیوەندییەکە ئەخلاقییە، با نازەواجیش بێت. ئەمانە نەبوو، پەیوەندییەکە نائەخلاقییە، با زەواجیش بێت. ئەم نوسینە، بەرگری نیە لە وێنەو فەزیحەی مەسولێکی بەدڕەوشت، کە ئاشکرایە سێکسی ئەوان، سەربە ئازادیی فەردی نیەو سەربە فەسادو ئیستغلالکردنی دەسەڵات و ماڵی گشتییەو شتەکە تاوانە. بەڵکو ئەمەوێ بڵێم، ئەم دەعبایانە لە شوێنێکی ترەوەو (لە ستەمکاری و ناعەدالەتییەوە) فاسدن، ئینجا لە سێکسەوە. ئێمەش لە عەقڵیەت و تێروانینمانەوە بۆ ئەخلاق و (کورتکردنەوەی لە سێکس و جەستەدا) فاسدین، بۆیە ناتوانین پاشەکشێ بە کۆی فەسادو لەناویا بە فەسادی ئەخلاقییش بکەین. - ئینجا "سێکسباز" مەبەستم ئەو سێکسە نیە کە دووکەس بۆ "خۆیان" و بۆ "سێکس" ئەیکەن. مەبەستم ئەو سێکسەیە کە بۆ شتی ترو بۆ ئەوانیتر ئەکرێ! - ئینجا "ئەخلاقچی" مەبەستم ئەو کەسە نیە کە بنەما نەگۆڕەکانی ئەخلاق لەناو خۆیدا بەرجەستە ئەکا. بەڵکو مەبەستم کەسێکە، کە پۆلیسی ئەخلاق و مامۆستای ئەخلاقی ئەوانیترە لە بنەما گۆڕاوەکانی ئەخلاقدا! هەر کۆمەڵگایەکیش مامۆستاو پۆلیسی ئەخلاقی زۆربوو، ئەوە بێ شك لە قەیرانێکی قووڵی ئەخلاقدایە! چونکە مامۆستای ئەخلاق و پۆلیسی ئەخلاق، خودی ئەخلاق لە بەها نەگۆڕە ناوەکییەکانەوە ئەگۆڕن بۆ شتانێکی ترو ڕووکەشی، لەبابەتی سێکس و جلوبەرگ و پەرستشی دینیی.. ئیتر ئەخلاق خۆی ئەکەوێتە دواوەو ئەبێتە شتێکی یەدەگ و پلە دوو! ئینجا نامەو وێنەو ڤیدیۆی تایبەتی کەسەکان فەساد نیە. بڵاوکردنەوەو بەگشتیکردنی فەسادە. ئینجا سێکسی ناو متمانەی دوو کەس فەساد نیە. نەمان و هاڕەکردنی متمانەی نێوان ئینسانەکان فەسادە. ئینجا ئەوەی لەناو سنوری ژیانی تایبەتی ئینسانەکاندا ئەگوزەرێ، فەساد نیە. شکاندنی ئەو سنورە فەسادە. ئینجا هەرچی لەناو ئازادی دوو کەسدایە، فەساد نیە. دەستدرێژی و ئیستغلالکردن و ناچارکردن فەسادە. ئینجا سێکس وەکو خۆی فەساد نیە. وەکو ململانێ و کارت و کەرەستەی شکاندنی یەکتر فەسادە.
شێرکۆ کرمانج لەگەڵ سەرهەڵدانی کۆڕۆنا ڤایرۆس ماوەیەکە کەم بوار ماوە لە پەیوەند بەم پرسە قسەی لەسەر نەکرابێت، هەر لە تەندروستی بگرە تا دەگاتە ئابوری‌و دارایی‌و بازرگانی. لەوانەیە پەیوەندی نێوان دیموکراسی‌و تەشەنەی ڤایرۆسەکە یەکێک لەو بوارانە بێت کە قسەو باسی چڕوپڕی لەسەر نەکراوە. لەم بابەتە هەوڵدەدەم پێداگری لەسەر ئەوە بکەم کە بۆ ڕێگریکردن لە تەشەنەکردنی ڤایرۆسی کۆڕۆنە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان لە هەر فۆرمێکدا بن باشترن لە سیستەمە دیموکراسییەکان بە هەموو فۆرمەکانییەوە. لەم پەیوەندەدا سەرەتا حەزدەکەم ئەوە بڵێم کە بۆ پرسی ماف‌و ئازادییەکانی مرۆڤ بەگشتیی کۆدەنگییەک هەیە کە سیستەمە دیموکراسییەکان زۆر سەرکەوتوترن‌و چاکتر مافەکان فەراهەم‌و ئازادییەکان بەرجەستە دەکەن بەراورد بە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان کە بەگشتیی ڕێگرن لەپێش مافەکان‌و ئازادییەکان پێشێل دەکەن. سەرەڕای ئەمە، بۆ ئیدارەدانی دەوڵەت‌و کۆمەڵگەو بەڕێوەبردنی ئابوری‌و بازرگانی گفتوگۆی زۆر هەیەو ڕای جیاواز هەیە. ئەگەر تاوەکو چەند ساڵێک پێش ئێستا بەگشتیی هەر سیستەمە دیموکراسییەکان بەباشتر زانرابن ئەوە ماوەیەکە لەگەڵ بەرەوپێشچوونی بەرچاو‌و قەبەبوونی ئابوری‌و پیشەسازی‌و بازرگانی وڵاتی چین‌و گەیشتنی ئەو وڵاتە بە پلەی دووەم لە قەوارەی ئابوریی لە دوای ئەمریکا لە جیهان، ئەوە پێداچوونەوە بەو ڕایە کراوەو دەکرێت. هەندێک کەس پێییانوایە کە بۆ گەشەی ئابوری‌و ئیدارەدانی مەرج نیە ئابوری ئازاد (وەک ئەمریکا) سەرکەوتوتر بێت لە ئابوری کۆنتڕۆڵکراو لەلایەن دەوڵەت (وەک چین). بەهەرحاڵ، لەم بابەتە نامەوێت قسە لەسەر ئەو پرسانە بکەم بەڵکو دەمەوێت بگەڕێمەوە بۆ ئەو ئارگیومێنتەی لەسەرەتا وروژاندم کە سیستەمە دیموکراسییەکانم بە خراپتر لە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان دانا لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا، یان هەر کارەساتێکی لەم چەشنە. لێرە بەکورتی هۆکارەکانی باشتربوونی سیستەمە دیکتاتۆرییەکان دەخەمەڕوو. یەکەم، لە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان دەسەڵاتەکان لە دەست کەسێک یان چەند کەسێک کۆکراونەتەوەو ئەمەش پڕۆسەی بڕیاردان ئاسانترو خێراتر دەکات. لەبەرابەردا، لە سیستەمە دیموکراسییەکان دەسەڵاتەکان ئاسۆیی دابەشن (حکومەت، پەرلەمان، دادگا)، هاوکات، شاقوڵی شۆڕبوونەتەوە بۆ ناو یەکە ئیدارییەکان‌و هەر یەکەیەک جۆرێک لەسەربەخۆیی‌و سەروەریی خۆی هەیە. ئەمانەش پرسی بڕیاردان ئێجگار پڕ لە دڵەڕاوکێ‌و خاو دەکەنەوە. دووەم، دیکتاتۆرەکان زۆر گوێ بە کاریگەرییە لاوەکییەکانی بڕیارەکانیان نادەن. بۆ نمونە بیر لەوە ناکرێتەوە، یان گوێ بەوە نادرێت داخۆ کێ ڕازییەو کێ ناڕازییە. بێجگە لەمە، هەر دەنگی ناڕازی لەو جۆرە سیستەمانە کەمەو خەڵک بڕیارو ڕێنماییەکان وەک خۆی بێ بیرکردنەوە جێبەجێ دەکەن. بەپێچەوانەوە لە سیستەمە دیموکراتییەکان، بیر لە وردو درشت دەکرێتەوە. بیر لەوە دەکرێتەوە داخۆ بڕیاری داخستنی قوتابخانەو زانکۆکان کێ‌و کێ لێی زەرەرمەند دەبێت؟ داخۆ کاریگەریی لەسەر ئابوری چ دەبێت؟ بڕی باجی کۆکراوە ئەم مانگە یان ئەم ساڵە چی لێدێت‌و چەند کەم دەکات؟ کێ و چۆن قەرەبۆی زەرەرلێکەوتوان بکرێتەوە؟ ئەمانەو سەدان پرسیاری دیکەی لاوەکی کە هەندێکیان نەک هەر گرنگ نین بەڵکو بێ مانان. ئەمەش پرسی بڕیاردان هێندەی دیکە قورس‌و سەخت‌و درێژ دەکاتەوە. سێیەم، سیستەمە دیکتاتۆرییەکان زۆر ئاسانترو چاکتر دەتوانن خەڵک هەڵسوڕێن‌و وەگەڕخەن (مۆبەلایزبکەن) کە خاڵێکی زۆر گرنگە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی پرسگەلی وەک ڤایرۆس. بۆ بەگژاچوونەوەی ئافات‌و کارەسات‌و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی دەوڵەت‌و کۆمەڵگە دەبێت لەسەر هەر دوو ئاستی ماکر‌و مایکرۆ، واتە شۆڕکردنەوەی کار بۆ ئاستی جادەو کۆڵان‌و ماڵەکان، کاربکەن. بۆ ئەمەش سیستەمە دیکتاتۆرەکان سەرکەوتوترن. لە بەرابەردا لە سیستەمە دیموکراسییەکان لە دژی هەر بڕیارێکی لەو چەشنە دەیان دەنگ لە میدیاکان قیت دەبنەوەو ڕەخنەی ئەوە دەگرن‌و دەڵێن ئەی حکومەت بۆ بەخۆی ئەم کارە ناکات بۆ دەبێت خەڵک ئەرکی کارەکانی حکومەت بگرێتە ئەستۆ. یان ئەوەتا دەڵێن دەسەڵات پێوەرو هەنگاوی توندڕەوانەی (دراکۆنیانی) وەک دەسەڵاتە ئۆتۆریتەرەکان گرتۆتە بەرو ئەم ئازادیانەی لەم قۆناغە لەدەستی دەدەین لەوانەیە بۆ هەمیشە لەدەستی بدەین. چوارەم، لە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان بڕیارو کردارو هەڵسوکەوتەکانی دەسەڵات بەسیاسیی ناکرێن‌و بۆ وەرگرتنی دەستکەوتی سیاسی بەکارنایەن. دیارە ئەمە لە ئاکامی پێگەییوی (نزوجی) کۆمەڵگەو سیستەمەکە نیە بەڵکو لە ئاکامی نەبوونی یان کپکراویی هێزو دەنگە ناڕازی‌و ئۆپۆزسیۆنەکانە. بەپێچەوانەوە، لە سیستەمە دیموکراسییەکان هێزو دەنگە ئۆپۆزسیۆنەکان بە زەڕەبین دەڕواننە بڕیارو کردارو ڕەفتارەکانی دەسەڵات‌و کەموکورتییەکانی دەخەنەڕو و هەراوهۆسەی وای لێ دروست دەکەن کە هێشتا بڕیارەکە نەدراوە شکستی پێدێنن یان بڕیارەکە دراوەو خەڵکی لەدژی وەگەڕ دەخەن. لە کاتی بڵاوبوونەوەی پرسگەلی وەک تەشەنەی ڤایرۆس ئۆپۆزسیۆنەکان هەندێکجار لە دیدو چوارچێوەی پرسی ئاسایشی تەندروستی‌و خەمی گشتییەوە پرسەکە نابینن بەڵکو لەخەمی بەدەستهێنانی سەرکەوتنێکن لەدژی دەسەڵات. دیارە لێرە مەبەستم ئەوە نیە کە هەمیشە ئۆپۆزسیۆن بەمشێوازە کاردەکات، یان بوونی ئۆپۆزسیۆن خراپە، بەڵکو مەبەستی من لێرە ئەوەیە کە بوونی ئۆپۆزسیۆن لە سیستەمە دیموکراتییەکان پڕۆسەی بڕیاردان خاو دەکاتەوەو هەندێکجار بەلاڕێدا دەبات چونکە دەسەڵات هەندێک شت ناکات نەک لەبەر خراپی یان باشی بەڵکو لەترسی لەدەستدانی دەسەڵات. بەگشتیی، کۆبوونەوەی دەسەڵات لە سیستەمە دیکتاتۆرەکان‌و توانایان بۆ وەگەڕخستنی خەڵک‌و سەپاندنی بڕیارو یاساو ڕێنماییەکان بەشێوەیەکی یەکلاکەرەوانەو گوێنەدان بە کاریگەرییە لاوەکییەکان‌و نەبوونی ترس لە ئۆپۆزسیۆن، هەمووی بەسەریەکەوە، دەبنە هۆکاری ئەوەی کە سیستەمە دیکتاتۆرییەکان ئاسانترو باشترو کاریگەرترو خێراتر بەگژ پرسگەلی کێشەئامێزی وەک تەشەنەی ڤایرۆس‌و ئافات‌و کارەساتەکان ببنەوە. ماوەیەکە کەیسی توشبووان بە ڤایرۆسی کۆڕۆنە لە ئیتاڵیا، هۆڵەندا، ئەڵمانیاو ئوسترالیا هەیە. چەند حەفتەیەکی پێچوو تا ئیتاڵیا توانی بڕیاری کەرەنتینەکردنی هاوڵاتیان لە ماڵەکانی خۆیدا دا. هۆڵەنداو ئەڵمانیاو ئوسترالیا هێشتا نەیانتوانیوە بڕیاری داخستنی قوتابخانە سەرەتایی‌و ئامادەییەکان بدەن. ئەمەش وادەکات کە تا ئەوکاتەی بڕیارەکە دەدرێت کار لە کار بترازێ‌و ڤایرۆسەکە بەتەواوی تەشەنە بکات. کەمبوونەوەی بەرچاوی ژمارەی توشبووان‌و زیادبوونی ژمارەی چاکبووەوان لە چین، سەرەڕای ئەوەی کە بێشکەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا بوو، پشتڕاستی ئەو ئارگیۆمێنتەی سەرەوە دەکەنەوە کە جەختی لە گونجاوتربوونی سیستەمە دیکاتۆرییەکان کرد لە بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆس. هاوکات، بڵاوبوونەوەی خێرای ڤایرۆسەکە لە ئیتاڵیاو وڵاتانی دیکەی ئەوڕوپا بەهەمانشێوە پشتڕاستی ئەو ڕاستییە دەکەنەوە کە سیستەمە دیموکراتییەکان توانای بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکەیان لە چین کە سیستەمێکی ئۆتۆریتاریی/دیکتاتۆرییە زۆر کەمترە.
ھێمن کەریم پرۆسەی خوێندن لە زۆرێك لە وڵاتانی ناوچەكە راگیراوە، شەقامەكان چۆڵ و بازاڕەكان بێ جووڵەن، هەر مرۆڤێك كە دەكۆكێت تەواوی چاوی دونیا لەسەریەتی، سنوورەكان داخراون، هەر وڵاتەو سەرقاڵی مرۆڤەكانی خۆیەتی. ئەم دیمەنەی كە لەجیهاندا دەگوزەرێت، وێنەیەكە كە مرۆڤایەتی خستۆتە كەنارەوە، هەندێك دەڵین تۆڵەی سروشتە لە مرۆڤایەتی، هەندێكی دیكەش دەڵێن خودا دەیەوێت زەوی لە مرۆڤە پیسەكان پاكبكاتەوە،واتە هەركەسە و بەپێوەری خۆی دەیپێوێت. ئەم جەنگی ڤایرۆسە كە مرۆڤایەتی شڵەژاندووە، تەواوی مرۆڤایەتی خستۆتە گومانەوە، هەر مرۆڤەو هەوڵی مانەوەی لەژیاندا خراوەتە دەست خۆیەوە ، بەپێی ئەو رێنماییانەی كە رێكخراوی تەندروستیی جیهان WHO بڵاویان دەكاتەوە. تەواوی دونیا سەرقاڵی دۆزینەوەی چارەسەرێكە بۆ دەردێك كە تائێستا دیارنییە، هۆكار و سەرهەڵدانی راستەقینەی لەكوێ و كێ لێ بەرپرسە، هەرچی وڵاتانی دژبەیەكە لەسەر ئەم ڤایرۆسە (كۆرۆنا) یەكتر تۆمەتباردەكەن، تەنها و تەنها رێكخراوی تەندروستیی جیهان سەرقاڵی راستەقینەی بەدەستهێنانی دەرمانە بۆ ئەم دەردە. پرۆسەی تۆمەتباركردن لەگەشەدایە، هەرچی ئێرانە بێ جووڵەیە لەكایەی سیاسی، روسیا خەریكی وەڵامێكە بیداتە دونیا كە بڵێت: «ئەمریكا لەپشتی گەشەی ڤایرۆسی كۆرۆناوەیە»، چین وڵاتی یەكەم و لانكەی یەكەمی (ڤایرۆسی كۆرۆنا) دەیەوێت بەكڕینی پشكی كۆمپانیاكان خۆی بێنێتەوە مایە و هەرچی وڵاتانی عەرەبیشە هێندە دەردی سیاسییان زۆرە، سەریان نەپەرژاوەتە سەر ئەم دەردە نوێیەیان. سعودیە و ئێران ئەو دوو وڵاتەن كە هەمیشە دەنووكیان لەسەر یەكە، ئێستا لە جووڵە و لێدوانی دژبەیەك خراون. بەكورتی هەرچی دونیایە خەریكی دەردی خۆیەتی، كەچی عیراق ئەو وڵاتەی سنووری ناپارێزرێت، ڤایرۆسی كۆرونا سەرقاڵی نەكردووە، تائێستا شەڕی بەوەكالەتی پۆستی سەرۆك وەزیرانی رانەگرتووە. بەدبەختیی هاووڵاتیانی عیراق ئەوەیە لە وڵاتێكدا دەژین كە پشتی بە نەوتەكەی بەستووە، لەكاتێكدا ئەم ڤایرۆسە نرخی نەوتی هێناوەتە خوار نزیكەی 40 دۆلار، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەو وڵاتانەی پشتیان بە نەوت بەستووە، ئەم پەتای ڤایرۆسە هەستیارترین دۆخە بۆیان، بەچەشنێك وێنەدەكرێن ئەو وڵاتانەی سەرچاوەی داراییان تەنها نەوتە، لەبەرامبەر ئەم ڤایرۆسەدا زۆر لاوازترن ، لەوڵاتێك كە دەستی كارو هەلی كاری تێدابێت. ئەوەی دەیبینین تائێستا هیچ پلانێك و نیازێك لەلایەن بەرپرسانی عیراقەوە نەخراوەتەڕوو بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ دەرنجامە ئابوورییەكانی ئەم ڤایرۆسە جیهانییەدا ، هەر هیچ نا بۆ ئەو مرۆڤانەی كە ئەم ڤایرۆسە تووشی بێكارییان دەكات. هەرێمی كوردستانیش بەدەر نییە لەو وڵاتانەی كە پشتی تەنها بە سەرچاوەی نەوت بەستووە، بەدەر لەوەی دامەزراوەكانی تەندروستی سەرقاڵی پارێزبەندیی و رێنماییەكانی خۆپاراستنن بۆ ڤایرۆسی كۆرۆنا، كە ئەوە كارێكی هەرە لەپێشی هەموو وڵاتێكە، كەچی راگەیاندنەكەی هەر خەریكی مامۆستای ئاینییە تا شیكردنەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنای بۆ بكات و هێشتا بەشێكیان داوای نوێژی بەكۆمەڵ دەكەن، بەڵام كەسێك نییە لەڕووی ئابورییەوە قسەیەك بكات كە ڤایرۆسی كۆرۆنا چی بەسەر ئەو وڵاتانەدا هێناوە كە بێخەمن و جووڵەیان نەوەستاندووە، بەڵی بە هەرێمی كوردستان لەبری كەسی پسپۆڕ و شیكەرەوەی ئابووریی و سیاسی لەسەر باردودۆخەكە بدوێن، دێن و كەسانێك دەخەنە سەر شاشەكان كەهەر خەریكی پیاهەڵدان و گومان دروستكردنن لەسەر فڵان شارو لكاندنی سنوورەكانی بەم یان ئەو وڵاتی دراوسێوە، كە ئەم گومانە ئەگەری كاولكاریی تێدا دەكرێت، وەك ئەوەی بگوترێت لەئایندەدا دەبێـت كۆی فڵان شار داببڕێنریت لە عەقڵی سیاسی. ئەوەی گرنگە كە تەواوی میدیای كوردی دەبێت بەئاگاییەوە بیكات، وێناكردن و پیشاندانی ئەو ڤایرۆسەیە، كە وەك دەردێكی بێ دەرمان وایە بۆ كوردستان و دەبێت بەسادەیی وەك پەتایەكی ئاسایی پیشانی نەدات، ئەمە مانای وانییە كە دڵەڕاوكێ دروستبكرێت، بەڵكو بەو مانایەی كە هەرێمی كوردستان وڵاتێكە بەرگەی ئەو ڤایرۆسە دووسەرە ناگرێت و بەدەر لە مرۆڤەكانی ناوی، تەواوی بەرهەم و دەستكەوتەكانیشی دەخاتە ژێر دابڕانەوە.
سامانی وەستا بەكر مرۆڤ تاكە هەڵسوڕێنەور و بەكاربەری گەردوونە تاكو ئێستا كە زانست و گەردووناسەكان هیچی شتێكیان نەدۆزیوەتەوە هاوشێوەی مرۆڤ تەنانەت هیچ چۆرە بوونەوەرێكیش، هەر بۆیە مرۆڤ گرنگترین بوونەوەری هەسارەی زەوی و گەردوونیشە، بەبێ مرۆڤ گەردوون بەرهەمێكی بێ بەكاربەر ئەمێنێتەوە، كەواتە پارێزگاری كردن لە مرۆڤ و ژیانی و تەندروستی گرنگترین پێویستیەكانی ژیانە. بەهەر هۆكارێكبێ ئێستا مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی دوژمنێكی كوشندەو نەناسراو ئەبێتەوە، دوژمنێك نەبەچاو ئەبینرێ و بە بۆن و هەستیشی پێئەكرێ. كۆرۆنا یان كۆڤید ١٩ كە تا ئێستا زیاتر لە ٣٥٠٠ كەسی بەبێ دەنگی كوشتووە نابێ بەكەم تەماشاكرێ هەروەك چۆن ناشبێ لە خۆی زیاتر گەورەكرێ و خەڵكی پێ بترسێنرێ. ئەم پەتایە پەتایەكی وەرزی نیە تا شارەزای و لەبارەیەوە هەبێ بەڵكو هێندە نامۆیە تا ئێستا چارەسەرێك یان دژە كوتانێكیش بوونی نیە بۆ ڕووبەڕووبەنەوەی، بەهەرحاڵ ئەمەیان بابەتی ئێمە نیە بەڵكو ئەوەی جێگەی تێڕامانە تیشكی ئەخەینە سەر. حكومەتی هەرێم بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم پەتایە چەند ڕێگایەكی گرۆتەبەر كە هەندێكیان زۆر باش گرنگن، وە هەندێكیشیان زیادەڕۆی تیا كراوە، وە هەندێك ڕێگای تریش هەن كە نەگیراوەتەبەر كە لەوانەیە ئەمەیان بەهۆی ناناسینی ڤایرۆسەكەوەبێ و وە لە كۆی دنیاشا جارێ هەروایە، بەڵام بەكۆی گشتی ئەوەی ئەبینرێ حكومەت لە هەوڵایە بۆ سنوردار كردنی ئەم پەتایە و ڕێگرتن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری. یاسا لە هەر وڵاتێك بۆ هەر كەسێك و بۆ هەر ئاینێك و هەر گروپێك جیاوازی ناكا و ئەبێ بەسەر هەموو لایەكا جێبەجێ بكرێ، بۆیە كاتێ حكومەت بڕیارێك دەرەكا گرنگە هەموو لایەك وەك خۆی جێبەجێبكات ئەگەرچێب تێبینیش لەسەری هەبێت بەڵام بۆ یاسا ئەوترێ (نفژ پم ناقش) واتە جێبەجێكە پاشان گفتوگۆیبكە. نەئەبوو هەر لەسەرەتای بڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسەوە حكومەت كەمتەرخەمی بكات و ڕێگەبات كە هیچ لایەنێك جگە لە بڵاوكراوە ڕێنماییەكانی حكومەت هیچ بۆچوونێك و ڕێنماییەكی جیاواز بڵاوكاتەوە، تا نەبێتە هۆكاری دوو دڵی و دڵەڕاوكێی خەڵكی لەكاتێكا متمانە بوون بە دەسەڵات لای خەڵكی تا ئاستێكی باش لاوازە. ئەوەی جێگای سەرنج و هەڵوێستەیە ئەو فتوایە بوو كە "لیژنەی فەتوایی هەرێم" بڵاویكردەوە كە تەواو پێچەوانەی ڕێنماییەكانی كۆی دنیا بوون لە ناویشیانا ئەزهەر و دەسەتەی باڵای گەورە باڵایانی زانایانی سعودیە و دەسەڵاتدارانی ئێران كە تەمسیلی مەزهەبی شیعەی دنیا ئەكەن وە عەلی سستانی كە بەگەورە مەرجەعی شیعە دائەنرێ. تا ئێستا نەبینراوە هیچ كڵێسەیەك پێچەوانەی پاپا و فاتیكان ڕێنماییەك دەربكەن كە ببێتە هۆكاری دوو دڵی باوەڕداران. كۆی جیهان بە تەواوی ڕێكخراو حكومەت و دەزگا و ئاین و ئاینزا و دەزگا تەندروستییەكانەوە لەسەر ئەوە ئەوە كۆكن كە كۆڕ و كۆبوونەوە نەكرێ و دووركروتنەوە لە هەموو ئەو شوێنانەی ئەبێتە جێگایەك بۆ كۆبوونەوەی مرۆڤەكان لە ناویشیانا داخستنی كەعبە و ڕێگرتن لە چوون بۆ مزگەوتی پێغەمبەر (مسجد النبوی) كە بە یەكێك لە بەهەشتەكانی بەهەشت ناویهێنراوە، لەوەش گرنگتر ڕاگرتنی عەمرە كە ئەمەیان نەك درێژكراویەكی ئاینی هەیە بەڵكو ئەبێتە هۆكاری زەرەرێكی زۆر لە ئابوری سعودیەش، كەچی لیژنەی فەتوای هەرێم زۆر نابەرپرسانە داوا لە خەڵكی ئەكا بەردەوامبن لە چوون بۆ مزگەوت ولەناویشیانا نوێژی هەینی لە ئەبێتە هۆی كۆبوونەوەی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی كە دووریان لەیەك لە چەند سانتیمەرێك تێناپەڕێ، بە هۆكاری ئەوەی ناكرێ نوێژ و نزا و خوداپەرستی لەناو مزگەوتەكانا نەكرێ وەك ئەوەی خواوەند تەنها لەمزگەتا هەبێ! كە ئەكرێ ئەم فەتوا نابەرپرسانەیە ببێتە هۆكاری بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەناو خەڵكیا تا ئاستێك لە كۆنترۆڵ دەربچێ. "ولا تقتلوا أنفسكم إن الله كان بكم رحیما"، "ولا تلقوا بایدیكم الی تهلكە"، ئەمە دوو نمونە كە داوا لە مرۆڤەكان ئەكرێ خۆیان بپارێزن و خۆشیان نەخەتە هەڵدێر و ماندووبوونەوە، كە ئەمەش سەرچاویەكە بۆ شەریعە كە هەر خودی شەریعە بۆ خۆپارێزی هاتووە واتە خۆپاراستن لەهەر هۆكارێك مرۆڤ ڕووبەڕووی مەرگ و ئازار بكاتەوە، ئیتر كە ئەمە شەریعەو دەقە ئاسمانیەكانبێ چۆن ئەكرێ لیژنەی فەتوا هانی خەڵكی بات بەوەی كە ئەگەر بەو ڤایرۆسە بمرن "شەهیدن"! (یا أیها الژین ێ‌منوا أگیعوا الله وأگیعوا الرسول وأولی اڵامر منكم) خۆ ئەگەر ئەوانە ئیماندرابن بەڕاستی ئەوا هەر بەپێی دەقە ئاسمانییەكان ئەبوو گوێڕایەڵی ڕێنمانییەكانی حكومەت بوونایە و چونكە گویڕایەڵی ئەوان بۆ فەرمانڕەوا بابەتێكی جیاوازترە و فەرمانیان پێكراوە كە ملكەچ و گوێڕایەڵبن. هەڵبەتە تا ئاستێك ناهەقی لیژنەی فەتوا ناگیرێ چونكە دیندارەكان وە بەتایبەتی موسوڵمانان زیاتر لە ١٤٠٠ ساڵە لێكدانەوە بۆ دەقە ئاسمانییەكان ئەكەن هەر كەسەو بەكەیفی خۆی بەبەری خۆیدا ئەیدورێ و لەوەش سەیرتر چەندین ئایەت بە چەندین لێكدانەوەی جیاوازەوە ئەدەن بەگوێی باوەڕدارانا. هەرچۆنێكبێت گرنگە حكومەت لێرەوە ڕژدتربێت لەسەر ئەوەی كە ڕێگە بە هیچ كەسێك نەدا دەست بخاتە كارەكانیەوە بە تایبەت لە بابەتێكی ئاوا هەستیارا كە گیانی هەزاران هاوڵاتی ئەخاتە مەترسییەوە، ئاخر ئەگەر هەر لە سەرەتایی دروست بوونیەوە دەستی حیزب و مەكتەب سیاسیەكان و خەڵكانی باڵا دەستی لە حكومەت دوورخستایەتەوە ئەوا ئێستا لیژنەی فەتواش ڕێگەی بەخۆی نەئەیا كە پێچەوانەی ڕێنماییەكانی حكومەت شتێكیتری هەبێ بۆ ووتن. ئەوەی جێگای نیگەرانیە بە پلەی دووەم مێدیایە كە سەرەتا زۆر نا بەرپرسانە مامەڵەیان لەگەڵ ئەم پرسەیا ئەكرد بە خەڵك ترساندن، بەڵام هەرچەندە ئێستا تا ئاستێك بەرپرسانەتر مامەڵە ئەكەن بەڵام بەهەر هۆكارێكبێ هەندێ لەو مێدیایانە بەردەوامن لە هەندێ جۆری بڵاوكردنوەو ڕووماڵ كردن كە نابێ ڕێگەی پێبدرێ، جا لە ڕێگەی دەزگاكانی حكومەتەوەبێت یان لەڕێی ویژدان و هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی ئەو دەزگا مێدیایانەوەبێ، خۆ ئەگەر لە دووەمیانەوەبێ زۆر باشترە.
.gif)
.jpg)
.jpg)
.png)
.jpg)
