هیوا تاوگۆزی*
لە پێناسەی دەسەڵاتدا، وتویانە، دەسەڵات واتە ئەوەی (الف) بتوانێت (باْ ) ناچار بەئەنجامی كارێك بكات كە پێچەوانەی ویست و ئیرادەی بێت، وە ئەگەر ئەم ناچاركردنە بەیارمەتی هێزی مادی و فیزیكی بێت ئەوە بە (توندوتیژی) و ئەگەر بە بڕواپێهێنان و تەسلیمبوونی دەروونی بێت بە (هەژموون) ناودەبرێت. لەبارودۆخی لەم شێوەیەدا تاكەكانی (باْ ) گیردەخۆن و ناتوانن پێداویستیە ڕاستیەكانی خۆیان لە پێداویستیە ناڕاستیەكان جیابكەنەوە، لە كۆتاییدا پەیڕەوی لەو هێڵە كە دەسەڵاتی هەژمووندار بۆیان دیاری دەكات، دەبێت بە پرۆگرامیان.
لێرەوە ئێمە هەموومان لەبەردەم هەژموونی میدیادا ڕۆڵی تاكەكانی (باْ ) دەبینین و دەستەوسان و بەبێ بەرگری خەریكی هەزمكردنی هەژمونی میدیاین. هەژموونی میدیا، هەژموونێكە گەورە بۆ بچوكمانی تەنیوە، تەنانەت بەڕێوبەران و میدیاكارانیش بەبێ ئاگایی خۆیان دەبنەوە بە قوربانی یەكەمی میدیا و تەواوی ئەمرو نەهێكانی ئەو دەسەڵاتە هەژمووندارە بۆ تاكەكان دەڕێسننەوە، هەروەها مێژوویەكی لێ بەرهەمدەهێنن كە جگە لە دەستەوسانی و بێ دەسەڵاتی مرۆڤ شتێكی تری لێ بەرهەم نایەت، هەروەك ئەوەی ماركس دەیوت ئێمە مێژوومان دروستكرد، بەڵام نەك بەو شێوەیەی خۆمان ویستمان، میدیاكارانیش مەحوی وتەنی لەو سەرابەدا دەست دەكەن بە مەلە و دواجار خۆشیان و ئێمەش دەبینەوە بە قوربانی.
لێرەوە ویستم بڵێم، هەژموونی میدیای مۆدێرن لە ڕۆژانی كۆرۆنادا خەریكی خۆگەیاندنە بە لوتكە و هەروەها كەم تا زۆر لە ئامانج و ماناكەی خۆیدا مەلە دەكات، لەم رۆژانەی كۆرۆنادا ئێمە چەكی واقیعی كۆمەڵایەتیمان تەسلیم كرد و تەواوی مامەڵە و گفتوگۆكانمان لە بازاڕ و شەقامەكاندا كشاندەوە، بەڵام میدیا هێشتا دەتوانێت حوكمی ئێمە بكات و دەتوانێت لەناو بێ ڕەنگی شەقامەكاندا، چۆڵی كوچە و بازاڕەكاندا خۆی سەرقاڵ بكات و بەردەوامی بە حوكمی خۆی بدات، دەتوانێت هێشتا شوناسی هەژموونداری خۆی بەهێزتر و ترسناكتر بكات.
هەژموونی میدیای مۆدێرن لە هەوڵی سەلماندنی ئەوەدایە كە چەندە لە واقعیەتی كۆمەڵایتی و سیاسی ئێمە باڵاترە، دەیەوێت پێمان بڵێت چەند بە ئاسانی دەتوانێت یاری بە ماناكان بكات و چەمكەكان دەستكاری بكات، دەیەوێت تێمانبگەیەنێت شەڕەكان لە جیهانی فیزیكی و مادییەوە خزاونەتە ناو جیهانی ماناكان كە لە چوارچێوەی كلتور، شوناس، جەنگی سارد و نەرمدا خۆی دەنەخشێنێت. ئەو ئەگەر چی قارەمانی نێو جیهانی ماناكانە، بەڵام لە زەمینە مادیەكاندا دەبێتەوە بە حوكم و بڵێسە، لە توانایدا هەیە شوناسی بچوك بۆ مانای زەبەلاح و شوناسی گەورە بۆ ماهیەتی بچوك دابتاشێت. قارەمانێكە سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە كە تێكشێنەری تەواوی قارەمانە فیزیكی و مادیەكانی ئێمەیە، تەنانەت لە ڕۆژانی كۆرۆنادا هەلی دەستكاریكردنی مانا مادیەكەی (قەرەمان)ی لەلای ئێمەی بۆ ڕەخساوە و دەیەوێت لەو شوناسە ئەفسانەییە دایبڕنێت كە ئازایەتی و جەربەزەیی و دلاوەریی و پێشەنگ بوون پێكهاتەكەیەتی، بیگۆڕێت بۆ بچوكبونەوە و خۆقایمكردن لە كونجی ژوورەوە، هەروەها بێ دەنگی و بێ جوڵەبوون و تەسلیم بوون بكات بە ماهیەتی. لەڕاستیدا ئەوە تەنها شوناسی قارەمان بوون نییە كە لە بچوكبونەوە و تەسلیمبوندایە، بەڵكو هەژموونی میدیایە كە چەرخی مرۆڤایەتی و شوناسی مرۆڤ بە بچوكبونەوەدا دەبات و دەیگەیەنێت بە چوارچێوەیەك كە كۆی تەفسیرە سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی و .... لە هەناوی میدیاوە بتاشێت و لە دەرەوەی ئەوەوە بە ئەنجامێكی دروست و دڵنیایەكی گشتگیر نەگات.

* خوێندكاری دكتۆرا لە كۆمەڵناسیدا