ساڵح ژاژڵەیی
 بیرۆكەی كۆكردنەوەو پاشەكەوتی پارە لە لایەن سەركردەكانی باشوری كوردستانەوە  مێژویەكی كۆنی هەیە . دەگەڕێتەوە بۆ ئاشبەتاڵی  ساڵی 1975 ئەوەش  ئەوە دەگەیەنێت كە سەركردەكانی كورد هەمیشە لە خەمی ئاینندە دابون . بۆیە لەوپەڕی  شكست و نەهامەتیدا  بێ هیوا نەبون و هەمیشە مشوری دواڕۆژیان خواردوە . سەرنجی ئەم نمونانەی خوارەوە بدەن و ڕاستییەكانتان بۆ دەردەكەوێت :  
1-  دكتۆر مەحمود عوسمان لە شۆڕشی ئایلولدا   كەسێكی زۆر  نزێكی مەلا مستەفا بوە. لە یادەوەریەكانیدا دەڵێت : كە ئاشبەتاڵ كرا ، شۆڕش خاوەنی  48 ملیۆن دینار بوە ، كە ئەو كات دەیكردە  144 ملیۆن دۆلار و بە پارەی فرۆشگاكانی شۆڕشەوەو ئاودیو كردنی هەندی ئالیاتی وەكو شۆفڵ و بیلدۆزەر و شتی تریش   خۆی لە  نزیكەی 150 ملیۆن دۆلار  دەدا .
  لە درێژەی قسەمانیدا دەڵێت : مەلا مستەفا ئاودیوی كرد بۆ ئێران و دوایی بۆ ئەورپا . سەیركەن بە جۆرێك  پاشەكەوتی كردوە ، تا ئێستا جگە لە بنەماڵەكەی خۆیان كەسی تر نازانێت  ئەو پارەیە لە كوێێە . ئەوەش نیشانەی كار قایمی و  نەهێنی پاراستن و مشوور خۆرییە .
2- ساڵی 1989 دوای ئەنفال ماڵم لە شاری سەقز دانا . ئەو كات بەرپرسی ئیدارەی مەكتەبی سیاسی بوم كە بارەگاكەی لە چەمی قاسمەڕەش بوو . ڕۆژێكیان كە لە سەقزبوم كەسێك هاتە لام و پێی وتم كۆمەڵێك پێشمەرگەی یەكێتی لەو چایخانەیە  هەر جنێو بە سەركردایەتی یەكێتی دەدەن . پێی وتم بۆچی ناچی  گوێیان بۆ بگرێت بزانی چییان دەوێت .
دوای قسەكەی  یەكسەر دەستیم گرت و یەك ڕاست چومە چایخانەكە . دوای سەلام و چاك و چۆنی پرسیارم لێكردن بۆچی ئاوا توڕەن ؟. یەكێكیان وتی چۆن توڕە نابین  مانگی 3 هەزار تمەنمان پی َدەدەن  و بەشی هیچمان ناكات. پێم وتن ئەگەر دڵتان عاجز نابێت  ماگی داهاتو كەمتریش دەبێتەوە چونكە پارە نییە . هەر لە ڕاستیشدا پارە نەبوو چونكە خۆم ئاگادار بوم .
سەیرم كرد كەسێك لە سوچێكی چایخانەكە دانیشتوەو قسە ناكات . وتم كاكە بۆ نایەیتە پێشەوەو تۆش قسەیەك بكەی . وتیان وازی لێ بێنە ئەو پێشمەرگەی پارتییە . بە فرسەتم زانی پرسیارم لێكرد ئێوە موچەتان هەیە؟ . وتی بەڵی هەمانە . وتم هەموو مانگێك وەری دەگرن ؟. وتی نەخەیر وەری ناگرین سەرۆك بۆمان كۆدەكاتەوە .
3- ساڵی 1987 پێشمەرگەكانی یەكێتی دوو كارمەندی ئیتالییان لەسەر ڕێگای قادر كەرەم  گرتبو كە لە كۆمپانیایەك كاریان دەكرد . دوایی لەگەڵ  كۆمپانیاكەیان ڕێكەوتن كراو ئازاد كران  لە بەرامبەر دوو ملیۆن دۆلاردا .
هەر لەوساڵەشدا كەسێكی تری بیانی  لە لایەن پێشمەرگەكانی مەڵەبەنی سێوە گیرابوو ، بەرامەبەر ئازادكردنی ئەویش بڕێك پارە وەرگیرابوو ، بەڵام  نازانم چەند بوو .
 لە كۆنگرەی یەكی یەكێتیدا مام ڕوستەم پرسیار لە مامجەلال دەكات  كە پارەكە چی لێكراوە ؟ مامجەلال لە بری ئەوەی چۆنیەتی خەرج كردنی ئەوپارەیە بۆ ئەندامانی كۆنگرە ڕون بكاتەوە ،  خۆی توڕەدەكات و دەڵێت :خۆ نەمان دزیوە ..باسەكە لێرەدا كۆتایی دێت .  لەو پارەیە میقدارێكی كەمی دێننەوە بۆ كوردستان ، بەڵام لانی كەم 2 ملیۆنی چاوی بە كوردستان  نەكەوێتەوەو دوایی زانیمان  بۆمان پاشەكەوت كراوە .
4- مامجەل و مەسعود بارزانی داوای چاوپێكوتن لە گەڵ پۆڵ بریمەر  دەكەن. سەرەتا پۆڵ بریمەر ترساوە وای زانیوە داوای گەڕانەوەی كەركوك دەكەن ، بەڵام دوایی داوای یەك ملیارو نیو پارەی نەوت بەرامبەر خۆراك  دەكەن كە دوای ڕوخانی سەدام مابوو . ئەویش یەكسەر بۆیان دەخاتە تەیارەوەو بەرەو كوردستان . ئەم پارەیەش  پاشەكەوت كرا  لە لایەن جوت سەرۆكەوە .
5-  ئەو كاتەی  كە كۆمپانیاكانی دەرهێنانی نەوت هاتنە هەرێمی كوردستان وئێمزا لەسەر 48 گریبەست كرا ، بڕی 5 ملیار دۆلاریان وەكو شیرینی دایە حكومەتی هەرێم . یەك ملیار بە شێوەی كاش بۆ هەندی خزمەت گوزاری . بەڵام 4 ملیاری دەخرێتە بانكێك  لە وڵاتی بەریتانیاو  بە دكتۆر بەرهەم دەڵێن ئەو بڕە پارەیەمان بۆ داناوی .
دوایی هەردوك سەرۆك  وەكو برا لە نێوان خۆیاندا بەشی دەكەن و بڕیاردەدەن بۆمان كۆبكەنەوە . دوایی دكتۆر بەرهەم لە پەڕلەمان دەڵێت : 4 ملیار دۆلارم تەسلیم مەكەن ، تەنها 4 ملیۆن دۆلارم تەسلیم بكەن . دیارە ئەمەشیان كەوتە قورگی شێرەوە .
6-  دوای ئەوەی  حكومەتی هەرێم بڕیاری  سەربەخۆیی ئابوری دەدات ،  كە هەموو ئابوریە سەربەخۆكە بریتی بوو  لە دەرهێنان و فرۆشاتنی نەوت  و بە تاڵان بردنی  پارەكەی  ،  كە پارە نەماو هەموی دزرا ،حكومەت توانای پێدانی موچەی نەماو  بڕیاری پاشەكەوت كردنی موچەی دا . واتە بە دوو مانگ جارێك موچەی دەدا . وەكو ئەوەی خەڵك گێل بێت و خۆی نەزانێت پارە كۆبكاتەوەو پاشەكەوتی بكات .  
ئەم چەند نمونەیەی سەرەوە كورتە مێژویەكن لە دیاردەی پاشەكەوت كە لە لایەن سەركردەكان و حكومەتەوە پەیڕەو دەكرێت و بۆتە بەشێك لە مێژوی میللەتەكەمان .هاوڵاتی ئازیز ئەمانەی لە سەرەوە  باسمكردن تەنها بەشێكی زۆ كەمن لە چاو ئەو هەموو پارەیەی  لە فرۆشتنی نەوت بە قاچاخ. داهاتی گومرگەكان . داهاتی ناوخۆ . یارمەتی هاو پەیمانان .
 داهاتی بازرگانی كردن . داهاتی ئەو هەموو كۆمپانیا زەبەلاحانەی هەردوو حیزب . داهاتی فرۆشتنی ئەو هەموو زەویانەی حكومەت  كە دەیان فرۆشن  ،  كە بە دەیان ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت .
ئەگەر لە كاتی خۆیدا تەنها  5 ملیار دۆلارەكەی شیرینی نەوت  لە سێكتەری  ئاو و كارەباو و ڕێگاو باندا خەرج بكرابا ، تا چەندین ساڵی تریش هەرێم كێشەی نەدەبو.  
ئەگەر تەنها نێوەی  ئەو پارانەی  لە لایەن بەرپرسەكانەوە  دزراوە ، بۆ هەرێمی كوردستان خەرج بكرایا  لە ئێستادا  وەكو حكومەتێكی بەهێز دەردەكوتین لەناوچەكەو دەبوینە جێی سەرنج و متمانەی  وڵاتە زل هێزەكان .
 دواجار نەریتی پارەكۆكردنەوە بوو بەدیاردەو گۆڕا بۆ پاشەكەوت و لە لایەن دەسەڵاتەوە پەیڕەو دەكرا  گوایە بۆ چارەسەری كێشەی دارایی هەرێمی كوردستان . بەڵام لە ڕاستێدا ئەوە پارە كۆكردنەوە نەبوو ، ئەوە بە مانای وشە دزی و تاڵانی بوو  . بەڵام ئەوەی  جێگەی سەرنج و تێرامانە ،  ئەوەی جێگەی  خەم و پەژارەی هەمومانە  ئەوەیە كە ڕۆژێك لە رَۆژان  هیچ بڕە پارەیەك  لەوپارە پشەكەوت كراوانە نەگەڕێنراوەتەوە ، لە كاتێكدا زرۆریش پێویست بوبێت . كورد پەندێكی هەیەو دەڵێت : ماڵی سپی بۆ ڕۆژی ڕەش .
 ئەمە لە كاتێكدایە باروگوزەرانی هاوڵاتیان لە ئاستێكی زۆر خرابدایە  . گۆڵدەمائیر  سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیل دەڵێت : سەركردە ئەوەیە  سواڵ بۆ میللەتەكەی بكات ، نەك میللەتەكەی بكاتە سواڵ  .بەڵام سەركردەكانی ئێمە واخەریكە  كۆی كۆمەڵگا دەكەنە سواڵكەر .
خوێنەری بەڕێز و هاوڵاتیانی ئازیز : دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە دیارەدەی گەندەڵی و دزی و تاڵانی لە هەموو وڵاتانی دونیادا  هەیە، بەڵام  ڕێكاری یاسایی زۆر توند دەگیرێتە بەر لە كاتی ئەنجامدانی  و لێپرسنەوەو سزادان هەیە بۆ ئەو كەسانەی كاری لەو جۆرە دەكەن .  
بەڵام كارەسات ئەوەیە كە سەركردەباڵاكانی ئەم میللەتە  كە ساڵانێكی زۆرە خەبات ئەكەن لەپێناوی سەربەخۆیی كوردستان . لەو پێناوەدا  خوێنی سەدان هەزار  هاوڵاتی ڕژاوە . خەڵك ماڵ وێران بوە .
 سەرگەردان بووە .  ئێستا كە فرسەتێكمان بۆ ڕەخساوەو توانیومانە جۆرێك لە سەربەخۆیی و ئازادی بەدەست بهێنین ، لە بری ئەوەی  هەوڵ بدرێت  ژێرخانی ئابوری هەرێمی كوردستان  بنیات بنێین ، ژیانی خەڵك چاك بكەین  دوای كارەساتی ئەنفال و كیمیا باران ، جێگەی داخ و پەژارەیە ، پەنا ببرێتە بەر شاردنەوەی سامانی هاوڵاتیان .
لێرەوە پرسارگەلێكی زۆرخۆیان قوت دەكەنەوەو داوای وەڵام دەكەن . كوڕم دەوێت خۆی لە قەرەی وەڵام دانەوەیان بدات بەم شێوەیە لێت دێنە پێشەوە پەنجا بە چاوتا دەكەن :
ئەرێ‌ بەڕاست سەركردەی كورد ئاوان ؟  سەیرە تا ئێستا ئێوە سەركردەكانی خۆتان نەناسیوە ؟  ئەگەر باش ناسیوتانن  چۆن تا ئێستا هەر لە پشتیانەوە  وەستاون ؟ باشە چەندین ساڵە ئەو هەموو خوێنە لە پێناوی چێدا ڕژاوە ؟  
 پێتان وایە لە سێبەری ئەم سەركردانە ڕزگارتان دەبیت و سەربەخۆیی وەردەگرن ؟ بۆچی چەندین ساڵە بە ئامانجی خۆتان نەگەیشتون ؟ خەتای خۆتان و سەركردەكانتانە یان دوژمنانتان ؟ پێتان وایە ئێوە میللەتێكی زیندون  یان میگەل ئاسا . باشە تاكەی ئاوا دەمێننەوە ؟ بە نیازنین  ڕێگایەكی نوێ‌  بگرنە بەر بۆ ڕزگاركردنی خۆتان ؟
بەنیازنین دژی ئەو سەركردانەتاتن بوەستەنەوە ؟  ئەمانەو سەدان پرسیاری تر وەڵامیان دەوێت . منیش خۆتان سەرپشك دەكەم  و بە ئارەزوی خۆتان وەڵام بدەنەوە .  
من لێرەدا زۆر بە كورتی سەرنجەكانی خۆم  دەخەمە ڕوو : بەداخەوە سەركردەكانی ئێمە شایستەی سەركردایەتیكردن نەبون . میللەتی ئێمە میللەتێكی هوشیار و زیندوو نییە . سەیركەن لەسەر كوژرانی ڕەش پێستێك ، ئەو ئەمەریكا گەورەیە چۆن شڵەقا . ئەوروپاش شڵەقا .  
جیاوازی نێوان میللەتی زیندو و مردوو لێردایە : میللەتی  مردوو وەكو مێگەل وایە و هەمیشە دەبێ شوانی هەبێت و كۆیان بكاتەوە . میللەتی زیندوو هەموو تاكەكانی خۆیان بەسەركردەو پێشڕەو دەزانن و لە كاتی پێویستدا ئەركی خۆیان جێ‌ بەجێ‌ دەكەن و پێویستیان بەكەسێكی تر نییە ببێتە سەركردەیان .
لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 200 هەزار دەرچوی پەیمانگاو زانكۆ هەیە . هەموو ساڵێكیش دەیان هەزاری تری دەچێتە سەر كە ئەمانە تا ئێستا بێكارن و هیچ ئومێدیكیش نییە  كارێكیان دەسكەوێت .
 دوای چەند ساڵێكی تر جیلێكی مردوو دروست دەبێت و كچەكان دەبنە پیرە كچ و كوڕەكانیش پیرە كوڕ . نەك هیچ بەرهەمێكیان نابێت بۆ كۆمەڵگا  بەڵكو دەبنە بارێكی قورس بەسەر كەس و كاریانەوە و خۆشیان  دەبنە سەرچاوەی هەزران كێشەی كۆمەڵایەتی . سەیركەن لەم هەموو قەیرانانەدا ئەم بەناو  نوخبە خوێندەوارە  نە هیچ ڕوڵ و نە هیچ  خەمێكیان هەیە.
 كاری ئەمانە ئەوەیە كە ڕۆژ بۆوە ، بچنە بازاڕ و لە دەوری عەرەبانەی موبایل و دوكانی موبایل كۆببنەوە ، یان بچنە كافە تریاو نیرَگەلە بكێشن .  ئەگەر خەڵكانی تریش خۆپیشاندان بكەن ، لە بری ئەوەی بەشداری بكەن ، لە دوورەوە بە دەم جگەرە كێشانەوە سەیریان دەكەن و لە دڵی خۆشیاندا گاڵتەیان پی َدەكەن .
ئەگەر هەر ئەمانە خۆیان ڕێك بخەن و بێنە سەرشەقام  ، دەتوانن سیستەمی حوكمڕانی بگۆڕن .  میللەتێك نوخبەی خوێندەواری  ئاوابێت ، بە میللەتی زیندوو ئەژمار ناكرێت .  كارەساتیش لێردا ئەوەیە سەركردەكانیش پێویستیان  بە میللەتی ئاوا مێگەل ئاسا هەیە بۆ ئەوەی چییان بوێت و چۆنیان بوێت ئاوا بكەن .
. خوێنەری بەڕێز ، هاوڵاتیانی ئازیز ئەگەر بە وردی سەرنجی بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان بدەین و شیكارێكی وردی بۆ بكەین و خۆشمان نەخەڵەتێنین ، بە ڕونی دەردەكەوێت  كە ئەمەی ئێستا ڕودەدات ، ئاشبەتاڵێكی سیاسیانەی  لەسەر خۆیە و قەوارەی هەرێمی كوردستانیش ئەستێرەی لە ئاوا بوندایەو ئەوەی ئێستا هەیە تەنها ناوەو هیچی تر. سەرنجی ئەمانەی خوارەوە بدەن .
1- لە ئابوری سەر بەخۆوە ، لە تاڵانفرۆشی سامانی ئەم نیشتمانەوە ، هاتوینە سەر ئەوەی خۆمان تەسلیمی بەغدا بكەینەوە  هەموو مەرجەكانی ئەوان جێ بەجێ بكەین ، لە پێناوی موچەدا . 2- خاوەنی هێزێكی پێشمەرگەی تۆكمەو یەكگرتو نین .
 3- لە سایەی ڕیفراندۆمەكەی مەسعود بارزانییەوە نیوەی زیاتری خاكی كوردستانمان لە دەستدا . 4-  پشتیوانی نێو دەوڵەتیمان نەماوە بە تایبەتی  لە لایەن ئەمەریكاو بەریتانیاوە ، دوای ئەوەی حكومەتی هەرێم گرێبەستی نەوتی لەگەل َڕوسیا مۆركردوو لە سەدا 60 بۆری نەوتی هەرێمی پی َفرۆشتوە .
5-  باسی مادەی 140 نەماوە  ئەوەتا كوردی ناوچە كێشە لەسەرەكان  دەكوژرێن و دەغڵ و دانیان دەسوتێنرێت  و كەس نییە بەرگرییان لێ‌ بكات . 6-  بەشێكی هەرێمی كوردستان بە كردەیی  لە ژێردەستی توركیادایەو كەی بیەوێت ، بەڕۆژێك  دەگاتە كەركوك . زونی سەوزیش وەكو پارێزگایەكی ئێران وایە.
7-  لای هەموشتان ئاشكرایە حاڵی پەڕلەمان و  دام و دەزگاكانی حكومەت چۆنەو ئەو پەڕلەمانەی ئێستا هەیە  شتێك نییە جگە لە گاڵتەجاری و خۆ خەڵەتاندن . پەڕلەمانێك نەتوانێ لە حكومەت بپرسێتەوە دوای ئەو هەموو تاڵانیەو ئاگای لە كەمترین حساباتی دۆسییەی  نەوت نەبێت ، چۆن پەڕلەمانێكە . بەشێكی زۆری ئەندامانی پەڕلەمان  خەریكی پاكانەكردنن بۆ حكومەت  و شاردنەوەی دزی و تاڵانی بەرپرسەكان .
8-   بەردەوامی ناكۆكیەكانی  نێوان بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی و هەول َدان بۆ پاكتاو كردنی یەكتری   لە ساڵی 1964 تا ئێستا دەكاتە 56 ساڵ  كە بونە هۆكاری هەموو  نەهامەتییەكانی  ئەم میللەو هیوایەكیان بۆ ئایندەی ئەم هەرێمە نەهێشتۆتەوە.
9- هەموو داواكاریەكانی كورد لە   بەغدا هاتۆتە سەر ئەوەی داوای بودجە بكەن و پلەو پۆست وەرگرن . بەڵام ئەمانە هیچیان دەسكەوتی نیشتمانی نین . لە هەموو كاتێكدا حكومەتی بەغدا ئامادەیە ئەوە بۆ كورۆد بكات . ئەگەر  زۆرینەی پۆستەكانی بەغداش  بەدەستی كوردەوەبن ، ناتوانن هیچ دەسكەوتێكی نیشتمانی بۆ كورد دەستەبەر بكەن . سەرۆكی كۆمار كوردە . چی پێدەكرێـت بۆ كورد بەدەستی بهێنێت ؟
ئەوەی ماوەتەوە  ئاماژەی بۆ بكەم ئەوەیە كە بە تاقیكردنەوە  بۆمان دەركەوتوە ، ئومێد نەماوە  لە ژێر سێبەری حوكمڕانی  پارتی و یەكێتێتیدا هیچ دەسكەوتێك بۆ كورد بەدەست بێت  ، هەتا ئەمانە  بەم شێوەیە لەگەڵ یەكتری هەڵس و  كەوت بكەن .
 ئەگەر بە وردی سەیری پەیوەندییەكانی یەكێتی و پارتی بكەی و ئەو هەموو قسە ناشیرینانەی بە یەكتری ئەڵێن و  ئەو هەموو تۆمەتانەی بۆ یەكتری دروست دەكەن ، تروسكاییەك بەدی ناكەی  كە ئایندەی ئەم هەرێمە ڕوناك بكاتەوە .
ڕۆژ لە دوای ڕۆ پەیوەندییەكانیان  بەرەو ئاقارێكی خرابتر دەچێت . كەواتە پی ناچێت  ئەمانە بتوانن ئیدارەی  هەرێمی كوردستان بدەن.   ئەگەر كار هەر ئاوا بڕوات .
 ئایندەی هەرێمی كوردستان دەكەوێتە بەرمەترسی  لەناو بردنەوە  . كاتی ئەوەیە ئۆپۆزسیۆنێكی كارای خاوەن بەرنامەو ستراتیج  بە ئیرادەیەكی پۆڵایینەوە  خۆی نمایش بكات و  بێـتە مەیدانەوەو  پێشڕەواتی جەماوەر لە ئەستۆ بگرێت  ئەو هەموو خەڵكە ناڕازیانە لە دەوری خۆی كۆبكاتەوەو  ئەركی مێژوویی خۆی جێ بەجێ‌ بكات .
 بۆ ئەوەی هاوڵاتیان و هەرێمی كوردستان لەم قەیرانە  ترسناكە ڕزگار بكات و ببێتە جێگرەوەی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار . لە ڕاستیدا  لە ئێستادا كاتەكە زۆر گونجاوە  بۆ  پێكهێنانی بەرەیەكی ئۆپۆزسیۆنی بەرفراون ، چونكە هیچ كاتێك بەقەدەرئێستا جەماوەری ناڕازی زۆر نەبوە .  
 ئەوەش كارێكی زەحمەت نابێت ئەگەر  لە لایەن جەماوەرەوە ویست و ئیرادە هەبێت بۆ ئەو گۆڕانكارییە . مرۆڤ ئەگەر ئیرادەی هەبێت ، دەتوانێت هەموو كارێك ئەنجام بدات  ،چەند زەحمەتیش بێت .  ئەوەی زۆر گرنگە هەمومان باش بیزانین ئەوەیە ، ئەم دەسەڵاتەی ئێستا  هیچ لە خەمی ئایندەی هەرێمی كوردستان نین و  تەنها لە خەمی مانەوەی خۆیاندان و دەستییان لی بشۆن و  ئەوان لە مێژە  هەر بۆخۆیان كار دەكەن و خەریكی پاشەكەوتن  بۆنەوەكانیان .  
4/6/2020