ئەبوبەكر حەسەن 

‎بە تەنیا خودی پرسی هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی هەرێم كە بووە بە قسەوباسى ڕۆژانە، بەسە بۆ ئەوەی بزانین پەیوەندی مرۆڤی ئێمەو ئەو حكومڕانییەی كە دەبوایە بەرمەبنای متمانە بێت، تاڵە دەزوویەكیش پێكەوەیان گرێ نادات. ئەم پرسە كە بە تازەیی لە سەر ئاستی سیاسیی دەردەكەوێت، عەیامێكە لەسەر پەیوەندی ڕۆحی ئینسانی ئێمەو نیشتیمان و خاك و حكومڕانی زۆر فشۆڵە.  پرسەكە پێش ێەوەی سیاسیی و ئۆپۆزسیۆنێك بیكاتە دروشمی توڕەبوونی خۆی، لای (خەڵگ) و مرۆڤی ئێمە ساڵانێكە یەكلا كراوەتەوە. فەرموون با ڕاپرسییەك ئەنجام بدرێت لە گەڵ خەڵك، ئەو كات دەزانین ڕێژەی  دژە قەوارە چەندە؟ ئەگەر تەنیا  چەند كەسێكی كەمیش ئەم  ئارەزوو كەڵكەڵەیان هەبێت، كەمینەو زۆریش كەم بن، واتە كێشەیەكی بونیادی و خەیاڵیی هەیە. واتە لە سەر ئاستێكی قوڵتر، لە لە بیركردنی خوێنی ڕژاو بۆ نیشتیمان و چیرۆكە پڕ لە تراژیدیاكان،  ئەنفال و هەڵەبجەو شۆڕش و .. دەیانی دیكە لە خەیالدانی مرۆڤی ئێمەدا هیچ پەیوەستبوونێكی بە خاك و نیشتیمانەوە نەهێشتۆتەوە. كەواتە بێباكیی ئەم فۆرمە لە حكومڕانیی لە بەرانبەر درزێكی گەورەی وەها لە نێوان نیشتیمان و چیرۆكەكانی و مرۆڤی ئێمە ترسناكە. چ جای بێینە لای چەند نەوەیەكی ژێر دەسەڵاتی حكومڕانی خۆماڵیی كە لە دایكبووی ژێر سایەی ئەم فۆرمەی حكومڕانین. من وەك خۆم، قسەوباسێكی وەها دەبێتە ڕۆژەڤ ترس و لەرزێكی ترسناك دەمگرێت و دەزانم هەڵوەشاندنەوەی قەوارەیەكی سیاسیی و ئیداریی دەكاتە چی و دەزانم خەیاڵم بۆ چ دۆزەخێكی سایەی عەرەب و فارس و تورك دەچێت، بەڵام ئەم ترسەی من ناكاتە ئەوەی حكوم بدەم و خەڵك لە بەرانبەر ئەم كەڵكەڵەیەدا  موحاسەبە بكەم و بە پیودانگی مۆراڵیی  بپێوم، چونكە لە ئاستێكی قوڵدا دەرگیربوون بەم پێورە مۆراڵییانەوە ساڵانێكە هیچ ناڵێت. حكومڕانی كوردی خاوەنی سیاسەت و ڕژێمێكی حەقیقە نەبووە، بە ناچاریی ئەمەی لێدەكەوێتەوە. ئەمە بانگێكی تراسە كە قوڵتر لە ئاستە سیاسییەكە، لە ئاشتێكی ئۆنتۆلۆژی درزی تێكەوتووەو، زیاتر لە درز بووە بە لە بیرچوە لە بیركراوێك كە برینەكە لە جێگەیەكی ترە. ئەگەر قەوارەیەكیش هەبێت، دەبێت بزانین لە ئێستادا موڵكی چ چینێكی سیاسیی و بازرگانە ؟

٢

‎(بەشی خەیاڵێك نیشتیمان)

‎با بزانین و تێبگەین، ئەم پەرادایمەی حكومڕانیی كوردی چ پەیوەندییەكی نێوان مرۆڤ و خاك بیناكردووە ؟  پەیوەندی مرۆڤ بە خاك و چیرۆك وحیكایەت و ڕەمزو سیمبۆلەكانی نیشتیمانەوە، پەیوەندی خەیاڵە. خەیاڵیش وەحییەك نییە لە ئاسمانەوە دابەزێتە سەر ڕۆحی هاونیشتیمانی و هاوڵاتیی  هەر گردبوونەوەی ناو ناسنامەیەك، بەڵكو چۆنێتی ڕێكخستنی پەیوەندی نێوان یادەوەریی و مێژوو و ئێستاو ئاییندەیە كە سیاسەتێك لە ناو ستراتیژی بەرهەمهێنانەوەی حەكایەت و چیرۆكەكانی نیشتیماندا بەرهەمی دێنێتەوەو بەرهەمی دێنێت.  جڤاكی ئێمە لە سەروبەندی (شۆڕش و شۆڕشگێڕییدا) خەیاڵی هەبوو، دەیتوانی ناو لە جوڵەو زەمەنی خۆی بنێت،  دەیتوانی ڕەوایەتی بوون یان نەبوونی زۆر شت بتاشێت و پاساوگەلێك هەبن. ئەمە لە سەرەتای پەیوەندی شاخاوییەكانی ئێمە لە شۆفڵ دزین، ئاودیوكردنی  محەویلەی كارەبا، ئاودیوكردنی سەدەكان، عەبەسیەت و پووچی ئەو پەیوەندییانەی شۆڕشگێڕان  بە زەمین و خاكەوە، پەیوەندی (ڕاوڕوت)ی خاك و نیشتیمان هەر ئەمەی لێبەرهەم دێت. لاقەكردن و ئیغتیسابی شاخ و دەشت و بنارو گردەكان و كردنیان بە موڵكی شەخسیی و كەسیی و بنەماڵەیی، هەرگیز پەیوەندییەكی نوێی شارنشینیی هاونیشتیمانیی/ نیشتیمانی لێناكەوێتەوە. بەڵام گەر بڕێكی باش وردتر لەم پەیوەندییەی شۆڕشگێڕان/خاك وردبینەوە، ئەوا لە ئاستی ستراكتورو خەیاڵداندا، ئێمە ڕوبەڕوین بە پەیوەندی خێڵ/ خاك، پەیوەندی پاوانكردن  و بچووككردنەوەی چیرۆك و حەكایەتەكانی نێوان مرۆڤ و خاك. سێ دەیەیە بیناكردنی پەیوەندی مرۆڤ/ خاك( نیشتیمان) پەیوەندی ‎خاوەندارێیەتییەكی بچووكی خێڵەكییە ‎نیشتیمان لە ئێستادا موڵكی نەوەی دووەم و سێیەمی شۆڕشگێڕانە، وەك خەیاڵ و حیكایەتیك نا، بەڵكو وەك ئیمتیازو پاوانكردن ‎كوردایەتی نەعەقڵێكی پێ بوو بۆ حكومڕانیی، نە خەیاڵێكی گەورە بۆ نیشتیمان

٣

‎خێڵ چاكەی گشتی و بەرژەوەندی باڵای هەیە ؟

‎چاكەی گشتیی و بەرژەوەندی باڵای نیشتیمانیی و نەتەوەیی،  چاكەی گشتیی و گەورەیی و باڵایی ئەو شتەی كە هاوبەشەو سەر بە چاكەی گشتییە، لە هەر جڤاكێكی هوشیاردا دەخرێتە سەرو گەمەی هێزە سیاسییەكانەوە. هێزە سیاسییەكانی هەر دونیایەك بە پێی ڵێوەری چاكەی گشتی جڤاكێك دەپێورێت نەك بە پێچەوانەوە. هێزە سیاسییەكانی هەر جڤاكێك هەمیشە ( باڵاییەك) بۆ نەتەوەو نیشتیمان دەهێڵنەوەو هەمیشە باس لەوە دەكەن كە ئەو باڵاییە گەورەترە لە ئێمەی هێزی سیاسیی. خودی هێزە سیاسییەكان مەودایەك لە نێوان خۆیان و ئەو چاكەو بەرژەوەندییە باڵای نەتەوەدا دەهێڵنەوەو، هەر لادان و سەرەولێژبوونەوەیەكی ئەم هێز یان ئەو هێزی سیاسیی، ئەم ڕابەرو ێەو ڕێبەری سیاسیی ناكەنە جەستەی  جڤاكێك. ئەم ئاگایی و هوشیارییە ڕادیكاڵ و ڕیشەییە كردەی تاكەكەسیی و جڤاكیشە. بە مانایەكی دیكە گەورەتر لە هێزە سیاسییەكان و گەورەتر لە بكەرە سیاسییەكان وەك (دەرەوەیەك) دەمێنێتەوەو جیاوازە لە جەستەی سیاسیی هێزەكان، بەڵكو جەستەیەكی باڵاو گەورەترە. پەیبردن و دەرگیربوون بە (چاكەی گشتیی و ئەو شتەی هاوبەشە بۆ نەتەوەو جڤاكێك) ئامادەیی ناو كردەیەكی هوشیاریی میللیی و جەماوەرییە. چاكەی هاوبەش و ئەو شتەی هاوبەشەی تەواوی جڤاكێكە نوێیەو بەرهەم و بەرهەمهێنراوی جەستەیەكێ سیاسیی و ئۆنتۆلۆژی جڤاكێكی مۆدێرنە. هەرچی خێڵە، هەرچی بونیادو خەیاڵدانی جەستەیەكی خێڵەكیی پێشمۆدێرنە، هەم چاكەی گشتیی بچووكەو لە چاكەی خێڵ و گروپی بچووك تێناپەڕێت، هەمیش یەماهیی و هاوتایی تەواو لە نێوان جەستەی خێل و جەستەی گروپ و گردبوونەوەیەكی بچووكدا هەیە. سەرباری ئەمە، مانیڤێستبوونی ئەم بەرژەوەندی و چاكە گشتییە لە خێلدا لای بكەرو ڕەمزە لۆكاڵییەكانە. ڕەمزو سیمبۆل و چیرۆك و حەكایەتی خێڵ بچووكەو لە (بكەرە لۆكاڵییەكاندا) مانیڤێست دەبێت، هەرچی چاكەی گشتیی و بەرژەوەندی باڵای نەتەوەو جڤاكێكە لە مۆدێرنەدا، زیاتر گوازراوەتەوە بۆ ڕەمزو سیمبۆلی گەورەو فراوانتر لە خێڵ و بكەرەكانی و واڵابووە بە سەر مێژوو و یادەوەریی و ڕەمزگەلێكی خەیاڵێكی گەورەتر لە (كەس و هێزی سیاسیی).  لە خێڵدا شكست و سەرەولێژبوونەوەو ئاوابوون و مەرگی كاریزماو ڕەمزە بچووكەكان ڕێك مەرگ و ئاوابوونی گردبوونەوەكەی لێدەكەوێتەورو، ئەمەش دەبێتە هۆی هەتیوكەوتن و كردەی فەزایەكی پرسەو سروتگەلێكی ماتەم و شیوەنگێڕان. وە نەبێت جڤاكێكی مۆدێرن ڕەمزو كاریزماو سیمبۆلی نەبێت، بەڵام جەستەی سیاسیی و ئئنتۆلۆژی جڤاكێك بە تەواوی تەماهی نەبووە لە گەڵ (جەستەی سەركردەو  ڕێبەر)، وە ئەمانە پردی گواستنەوەی مانیڤێستە جڤاكیی و نەتەوەییەكانن، مەرگ و ئاوابوونیشیان ئاسایی وعەقڵانییە بۆ جڤاك