کاوە محمود

لە نێوان سەربەخۆیی ئابوری و سیاسەتی ئابوریدا!
لە ئاکامی بەردەوامبوونی قەیرانی ئابوری لە کوردستاندا، و لێکەوتەکانی لە سەر ژیان و گوزەرانی هاووڵاتیان، دوو ئاراستە لە بۆچونی سیاسی کە تا ڕادەیەک کۆکن لە ڕوالەتی دەڕبڕین و جیاوازن لە هۆکار و مەبەستی دەڕبڕین، هەڵویستی نەرێنی لە بابەتی سەربەخۆیی ئابوری کوردستان وەردەگرن، و پێیان وایە ئاراستەی کارکردن بۆ سەربەخۆیی ئابوری کوردستان هۆکارە بۆ درووستبوونی قەیرانی ئابوری ئەمڕۆی کوردستان.
ئاراستەی یەکەم کە دژبە سەربەخۆیی ئابوری کوردستانە، و قیبلەنامەی خۆی ئاراستەی بەغدا کردوە و چاوپۆشی لە هەموو سیاسەتی وابەستیی و نەبوونی سەروەری، و فراونبوونی گەندەلی و نەبوونی هەنگاوێکی بەرچاوی ئاوەدانکردنەوە وگەشەپێدان دەکات، خولیای عێراقچێتێکەی هێندە بەرز بۆتەوە کە تەنانەت بە بەکارهێنانی وشەی سەربەخۆیی پەرکەم دەگرێت، و ئەگەر بۆی بلوێت وشەی سەربەخۆیی لە فەرهەنگی زمانی کوردیدا، لادەبات.
هەوڵ و کۆشش و پرۆباگندەی بەردەوامی ئەم ئاراستەیە لەوەدا خۆی دەبینێتەوە، کە هۆکاری سەرەکی قەیرانی ئابوری کوردستان، سیاسەتی سەربەخۆیی ئابورییە، و بەرپرسیاری بەغداش بە پێی دەستوری جێبەجێنەکراوی عێراق و شایستەی دارایی و قەرەبووکردنەوەی زیان و لێکەوتەکانی شەڕی جینوساید و ئەنفال و کیمیاباران و زەوی سوتێنراو، و خاپور کردنی چەند جارەی زیاتر لە چوار هەزار گوند، لە گوتاری سیاسی ئەم ئاراستەیە بەدی ناکرێت، و هەڵبەتە ئەم گوتارەش یەکێکە لە هۆکارەکانی نەبوونی سەقامگیری سیاسی ناوخۆیی لە کوردستاندا،  جگە لە هۆکارەکانی دیکەی نەبوونی سەقامگیری کە دەگەرێتەوە بۆ سیاسەتی حوکمرانی لە هەرێمدا.
ئاراستەی دووەم لە سەرەتای دەستپێکردن و کارکردن بۆ ئەنجامدانی سیاسەتی سەربەخۆیی ئابوری، خەونی ڕەوایان بە دابینکردنی گەشەپیدان و خۆشگوزەرانی و واڵاکردنی فرسەتی کارکردن و نەهێشتنی هەژاری، بینیوە. بەڵام لە ئاکامی چەندین ساڵ لە پەیڕەکردنی ئابوری سەربەخۆ لە لایەن حکومەتی کوردستانەوە، ئەو هیوا مەزنە بۆ جێبەجیکردنی ئەو ئامانجانەی جەماوەر نەهاتە دی.
بە هۆی فشاری حکومەتی عێراق کە دەوڵەتی قوڵ و پەڕاڵێڵ سیاسەتی دادەرێژێت، و بەهەماهەنگی هەڵگرانی رێباز و گوتاری سیاسی ئاراستەی یەکەم کە لە کورستانیبوون و کوردایەتی چوونەتەوە و ھەردەم باوەڕیان پێ نەبووە، و ھاوکات لە گەڵ زیادبوونی قەیرانی ئابوری، و شکستی حکومەتی کوردستان لە چارەسەرکردن و ڕێگا دانان بۆ قورتاربوون لەو قەیرانە، هەموو توانج و رەخنەی ئاراستەی دووەم بە نیازپاکییەوە بۆ بابەتی سەربەخۆیی ئابورییە و بە ھۆکاری قەیرانی ئابوری دەزانن، و بێگومان ئەم رەخنەیەش لە مەودایەکی درێژخایەن و ستراتیجیدا لە بەرژەوەندی هەڵگرانی بیری سەربەخۆخوازی سیاسی کوردستانی، نییە.
 پێویستە هەڵگرانی بۆچونی ئاراستەی دووەم کە لە جەنگە نیشتمانییە کوردستانییەکاندا پێشڕەو بوونە، جیاوازی نێوان دوو چەمک بکەن. یەکەم چەمکی سەربەخۆیی ئابوری، و دووەم چەمکی سیاسەتی ئابوری.
 لە هەلومەرجی سیاسی جیهانی ئەمرۆدا ئەگەر بە وردی پێناسەی سەربەخۆیی ئابوری دەوڵەتان و پێکهاتەکان بکەین، ئەوا زۆر قورسە بە مانا تەقلیدییەکەی جاران تەماشای دەستەواژەی سەربەخۆیی ئابوری بکەین، تەنانەت بۆ دەوڵەتە زلهێزەکانیش، بەتایبەتی گڵۆباڵیزم دیاردەیەکی جیهانی ئەوتۆیە، کە ئابورییەکانی جیهانی بەیەکەوە گرێداوە، و تەنانەت دەوڵەتی نیشتمانی ناتوانێت سنوری بۆ دابنێت.
بۆیە کاتێک لە کوردستانی باشوردا باس لە سەربەخۆیی ئابوری دەکەرێت، ئەوا ئەو سەربەخۆییە لە ناوەڕۆکدا مانای ئەنجامدان و پاراستنی سەروەری ئابوری هەرێمە لە قۆناغێکی گرنگ کە رزگاری نیشتمانییە.
بەم پێیە پێویستە مەبەست لە ئەنجامدانی ئەو سەروەرییە، کە دەکرا بە شێوازی سیاسەتی سەربەخۆیی ئابوری هەرێمی کوردستان بەرجەستە ببێت، نەک هەر تەنها ئەنجامدانی گەشەپێدان ئابوری و خوشگوزەرانی بۆ خەڵکی کوردستان بێت، بەڵکو بە جۆرێک مامەڵە لە گەڵ سەروەری و سەربەخۆیی ئابوری بکرێت کە ئامرازێکی تێکۆشانی نیشتمانیی کوردستانی لە پێناوی گەیشتن بە مافی چارەنوس گەلی کوردستان و سەربەخۆیی بێت.
لێرەدا پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە ئایا حکومەتی هەرێم و ناوەندەکانی بریار تیایدا، توانییان سەروەری و سەربەخۆیی ئابوری درووست بکەن، بەتایبەتی دەبینین لەم ڕەوشەدا چۆن حکومەتی بەغدا و هاوپەیمانەکانی فشارەکانیان بۆ نەهێشتنی قەوارەی هەرێم و ئەو دەسەڵات و مافانەشە کە دەستوری هەمیشەیی عێڕاق دانی پێداناوە، زیاد دەکەن؟
لە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێم وایە هەڵەی سەرەکی هەرێمی کوردستان لە کارکردن و تێکۆشان بۆ گەیشتن بە سەروەری و سەربەخۆیی ئابوری نییە، بەڵام هەڵەی سەرەکی لە پەیڕەوکردنی جۆرە سیاسەتێکی ئابورییە کە توانای جێبەجێکردنی سەربەخۆیی و سەروەری ئابوری نییە.
سیاسەتی ئابوری بەندە بە ستراتیجی دەوڵەت یان حکومەت بۆ چەمکی ئابوری گشتگیر واتە (ماکرۆئیکۆنۆمیک)، کە پەیوەندی بە سیاسەتی گشتی بواری بەرهەمهێنان و گەشەسەندن و هەڵئاوسان و بێکاری.. هتد، هەیە، کە حکومەتێکی دیاریکراو بۆ ئەنجامدانی مەبەستی دیاریکراوەی خۆی رێباز و میتۆدێک پەیڕەو دەکات. کارکردن بۆ سەروەری و سەربەخۆیی ئابوری لە رێگای سیاسەتی ئابوری پشتبەستوو بە فراوانبوونی ڕەهای کەرتی تایبەت، و نەبوونی بنەماکانی حوکمرانی باش، و نەبوونی خزمەتگوزاری گشتی لە بواری خوێندن و تەندروستی، نایەتە دی.
سیاسەتێکی ئابوری عەقلانی کە پشت بە نەخشە وپلاندانان ببەستێت، و کار بۆ ئەنجامدانی سەربەخۆیی و سەروەری ئابوری کوردستان بکات، دەبێ کار بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی گەشەپێدانی ئابوری، و نەهێشتنی بێکاری، وکەمکردنەوەی هەڵئاوسان، و پشتنەبستن بە قەرز و هاوکاری بیانی، و کار بۆ هاوسەنگی نێوان خەرجی و داهات، بکات.
کارکردن بۆ سەربەخۆیی و سەروەری ئابوری پێویستی بە کەرتێکی گشتی هاندەر و رێکخەری پلانی گشەپێدانی بەردەوام، و شەفافیەت لە کارەکانی، و دەستێوەرنەدانی حزب لە کاری حکومەت، و کەرتێکی تایبەتی نیشتمانی دوور لە مشەخۆری، و کاراکردنی ڕۆڵی گرنگی کۆمەڵگای مەدەنی، و کاراکردنی دامەزراوەکان، هەیە.
هەلومەرجی ئەمڕۆی کوردستان کە هەردەم فشارەکان لە سەر قەوارەی هەرێم زیاد دەکات، و بە هەموو شێوازێک مامەڵەی حکومەتی ناوەند لاسایی کردنەوەی سیاسەتی کۆنی ئیمبراتۆرییە ئیسلامییە حوکمرانەکانی مێژووی سەدەی ناوەڕاستە، کە سەرانەیان لە خەڵک دەسەند، و ئەمرۆش ھەڵگرانی ئەو بۆچوونە دەیانەوێ هەرێمی کوردستان بە زەلیلی جزیە بدات، وا پێویست دەکات کە ناوەندی بریار لە کوردستان پێداچونەوەیەکی خێرا بە سیاسەتی ئابوری پەیڕەوکراو بکات، بە جۆرێک حکومەت، پشت بە رێکخستنەوەی داهاتی ناوخۆ و ئەنجامدانی چاکسازی ڕاستەقینە، و دابینکردنی ژیانی پڕ کەرامەت بۆ ناوەند و توێژی کەمدەرامەت ببەستێت، و پێداچوونەوە بە گرێبەستە نەوتییکان بکات، و رێگا لە مشەخۆران و بە فیرۆدانی سامانی نیشتمانی کوردستانی، بگرێت.