( درەو میدیا): هێزەكانی سوریای دیموكرات" هەسەدە" دوای كۆنتر‌وڵكردنی شارۆچەكەی باغۆز لە خۆرهەڵاتی سوریا سەركەوتنی كۆتایی بەسەر رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی" داعش" دا راگەیاند، بەوەش كۆتاییهێنرا بە "دەوڵەتی خەلافەت" كە لەلایەم ئەو رێكخراوە راگەیەندراو ماوەیەك رووبەرەگەی گەیشتە یەك لەسەر سێی خاكی عێراق‌و سوریا. لێرەدا چەند وێستگەیەكی تایبەت بە سەرهەڵدانی ئەو رێكخراوە و گەشەكردنی و هەتا كۆتایی پێهێنانی لەرووی سەربازییەوە دەخەینەڕوو: 2004- 2011: باڵێكی جیابووەوە لەرێكخراوی قاعیدە لە عێراق دامەزراو ساڵی 2006 ناوی خۆی بۆ " رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق گۆڕی". 2011: ئەبوبەكر بەغدادی سەرۆكی رێكخراوی ئیسلامی لە عێراق، لەگەڵ دەستپێكردنی قەیرانی سوریادا چەند ئەندامێكی رەوانەی سوریا كرد بۆئەوەی لقێكی داعش دابمەزرێنن و لە كۆتایی ساڵی 2013دا رێكخراوەكە بە رەسمی كۆتایی بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە هێنا‌و ناوەكەی بۆ " دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق‌و شام " گۆڕی. راگەیاندنی خەلافەت 2014: رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق‌و شام " داعش" شاری فەلوجەی لە عێراق و رەققەی لە سوریا داگیركردو پاشان لە حوەزیرانی ئەو ساڵەدا شاری موسڵ و تكریتی لە عێراق كۆنترۆڵكرد و لە مینبەری مزگەوتی نوری بەغدادیی دامەزراندنی خەلافەتی راگەیاند لەو ناوچانەی كۆنترۆڵیانكردووە. ئەیلولی 2014: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هاوپەیمانێتییەكی نێودەوڵەتی دژ بە داعش پێكهێناو سەرەتا بە هێرشی ئاسمانی هەوڵیدا رێگە لە پێشڕەویی داعش بگرێت و هاوكاری یەكینەكانی پاراستنی گەل " یەپەگە"ی كرد لە هێرشی داعش بۆسەر شاری كۆبانێ‌. زیاتر لە 70 دەوڵەت لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بەشدارن، بەڵام ژمارەیەكی كەمی ئەو وڵاتانە سەرباز‌و راوێژكاری سەربازییان رەوانەی ناوچەكە كردووەو ئەمریكا زۆرترین بەشداری هەیە‌و 5 هەزار سەربازی جێگیركردووە. تاوانی قێزەون لە عێراق داعش شارۆچكەی شەنگالی ئێزدییەكانی كۆنترۆڵكرد‌و گەورەترین و قێزەونترین تاوانی ئەنجامدا‌و هەزاران ژنۆ كچی ئێزی كردە بە كۆیلەی سێكسی. لە رەققەش ئەو رێكخراوی چەندین تاوان‌و كردەوەی قێزەونی وەك سەربڕین‌و كوشتنی بەكۆمەڵ‌و دەستدرێژی سێكسی و جینۆسایدی ئەنجامدا. كۆتاییهێنان بە "خەلافەت" لە عێراق لە 31ی ئاداری 2015 هێزەكانی عێراق شاری تكریتیان لە دەستی داعش رزگاركرد، پاشان 13ی تشرینی دووەم هێزەكانی پێشمەرگە بە هاوكاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی شەنگالیان ئازادكرد. لە ساڵی 2016 داعش لە شاری رومادی سەنتەری پارێزگای ئەنبارو شاری فەلوجە وەدەرنرا. لە 10ی تەمموزی 2017 حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لە كۆتایی ئۆپەراسیۆنێكی بەرفراواندا كە نۆ مانگی خایاند ئازادكردنی شاری موسڵی بە هاوكاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی راگەیاند و لە ئابی هەمان ساڵدا هێزە عێراقییەكان شارۆچكەی تەلەعفەر و پارێزگاری نەینەوایان بە تەواوەتی كۆنترۆڵكرد. لە 9ی كانونی یەكەمی 2017 حەیدەر عەبادی شكستپێهێنانی داعشی لە عێراق راگەیاند. كۆتایی داعش لە سوریا لە 26ی كانونی دووەمی 2015 شەڕڤانانی كورد بە هاوكاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی‌و هێزی پێشمەرگە داعشیان لە شاری كۆبانێ‌ وەدەرنا. لە ئابی 2016 هێزەكانی سوریا دیموكرات كە یەكینەكانی پاراستی گەل " یەپەگە" بەشێكی سەرەكییەتی شاری مەنبەجیان لە داعش پاككردەوە.  ئازاری 2017 داعش بە تەواوەتی لە شاری تەدموری مێژوویی دەركرد كە دوای ساڵی 2015 داعش دووجار كۆنترۆڵیكردبوو. لە 17ی تشرینی یەكەمی 2017 داعش پارێزگای رەققەی لەدەستدا و ئەو پارێزگایە لەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكراتەوە كۆنترۆڵكرا. لە ئەیلولی 2018دا هەسەدە هێرشی بۆسەر دوایین پێگەی داعش لە پارێزگای دێرزور لە خۆرهەڵاتی سوریا دەستپێكرد. لە 23ی ئازاری 2019دا هەسەدە سەركەوتنی كۆتایی بەسەر داعش‌و خەلافەتەكەیدا لە باغۆز راگەیاند.

(درەو میدیا): رۆبەرت مۆلەر، لێكۆڵەری تایبەت بە لێكۆڵینەوە لە دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی2016 ی ئەمریكاو  ئەگەری بوونی پەیوەندی لە نێوان روسیا‌و هەڵمەتی بانگەشەی دۆناڵد ترەمپ كۆتایی بە لێكۆڵینەوەكەی هێناو راپۆرتی تایبەتی خۆی رادەستی وەزارەتی داد‌و ولیام بار داواكاری گشتی ئەمریكا كرد. لە پەیامێكیدا بۆ كۆنگرێسی ئەمریكا، ولیام بار رایگەیاند رەنگە بتوانێت لە چەند كاتژمێری داهاتوودا ئەنجامی بنەڕەتی لێكۆڵینەكە بداتە كۆنگرێس. وەزارەتی دادی ئەمریكاش جەختیكردەوە راپۆرتەكەی مۆلەری دەربارەی رۆڵی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016 و هەر پێشێلكارییەك كە ترەمپ ئەنجامیدابێت بەدەست گەیشتووە. لە ماوەی رابردووشدا دەسەڵاتی دادوەری تۆمەتی ئاراستەی چەند یاریدەدەرێكی ترەمپ كرد لەو پرسەدا، بەڵام نازانرێت كە ئایا لێكۆڵینەوەكەی مۆلەر گەیشتوەتە ئەوەی كە سەرۆكی ئەمریكا لەو پرسەوە تێوەگلابێت كە چەندین جار ئەو لێكۆڵینەوەیەكی بە لایەنگیرانە وەسفكردووە‌و لە قۆناغەكانی دواییدا مۆلەر دەستیكرد بە لێكۆڵینەوە لە چەند تۆمەتێك دەربارەی ترەمپ وەك هەوڵی بۆ تەگەرەخستنە بەردەم لێكۆڵینەوە بە پێچەوانەی یاساوە، بەڵام ترەمپ زیاد لەجارێك ئەو تۆمەتانەی رەتكردەوە. ترەمپ لەماوەی دوورودرێژی لێكۆڵینەوەكاندا هیچ جارێك ئامادەنەبوو بچێتە بەردەم مۆلەر، بەڵام پارێزەرانی بە نوسین وەڵامی هەندێك پرسیاریان داوەتەوە كە لەلایەن مۆلەرەوە ئاراستەی ترەمپ كراون.

راپۆرتی: رۆیتەرز وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند كاتی ئەوە هاتووە دابنرێت بە سەروەریی ئیسرائیل بەسەر بەرزاییەكانی جۆلاندا كە ئیسرائیل لە شەڕی 1967دا داگیریكرد. ترەمپ كانونی یەكەمی 2017 لە بڕیارێكی هاوشێوەدا قودسی وەك پایتەختی ئیسرائیل ناساند و بڕیاریدا باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی بگوازێتەوە ئەو شارە، ئەوەش توڕەیی فەلەستینییەكان‌و سەركردەی وڵاتە ئیسلامیی و عەرەبییەكانی لێكەوتەوە. پێدەچێت ئەو هەڵوێستە نوێیەی دەربارەی بەرزاییەكانی جۆلان، پلانەكەی ترەمپ بۆ چارەسەری كیچشەی فەلەستین- ئیسرائیل ئاڵۆزتر بكات، كە ماوەیەكە جیهان چاوەڕوانی راگەیاندنییەتی. لێرەدا چەند زانیارییەكی گرنگ لەسەر بەرزاییەكانی جۆلان دەخەینە روو كە رووبەەكەی 1202 كیلۆمەتر چوارگۆشەیەو دەڕەوانێت بەسەر لوبنانداو دراوسێی ئوردنیشە. هۆكاری ناكۆكی لەسەر ناوچەكە چییە؟ بەرزاییەكانی جۆلان هەتا ساڵی 1967 بەشێك بوو لە سوریا، لەو ساڵەدا ئیسرائیل زۆرینەی ناوچەكەی لە شەڕی شەش رۆژەدا داگیركرد و ساڵی 1981 كردیە بەشێك لەو وڵاتە، بەڵام تائێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دانی بەوەدا نەناوە و سوریاش بەردەوام داوای دەكاتەوە. سوریا لە شەڕی ساڵی 1973دا هەوڵیدا جۆلان بەدەستبهێنێتەوە، ئیسرائیل‌و سوریا ساڵی 1974 لەسەر ئاگربەست رێككەوتن‌و لەو كاتەوە نیمچە سەقامگیرییەك باڵی بەسەر جۆلاندا كێشاوە. ساڵی 2000 ئیسرائیل و سوریا دەربارەی چارەنوسی جۆلان‌و گەیشتن لە رێككەوتنی ئاشتی دانوستانیان دەستپێكرد، بەڵام شكستیانهێناو نەگەیشتەنە رێككەونن. ئیسرائیل بۆچی جۆلانی دەوێت؟ ئیسرائیل دەڵێت جەنگی ناوخۆیی سوریا وای پێویست كردووە كە پارێزگاری لە جۆلان بكات، بۆئەوەی ببێتە ناوچەیەكی دابڕێنراو لە نێوان شارۆچكەكانی ئیسرائیل‌و سوریای ئاڵۆزدا. هەروەها حكومەتی ئیسرائیل دەڵێت كە ترسی لە ئێرانی هاوپەیمانی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا هەیە كە هەوڵدەدات لەناو سنوری سوریادا بوونی هەمیشەیی هەبێت، بۆئەوەی هێرش بكاتە سەر ئیسرائیل. زۆری سەرچاوەی ئاو‌و بەپیتی خاكەكەی سوریا‌و ئیسرائیلی والێكردووە كە زۆر ئارەزووی جۆلان بكەن و دیمەشق جەختدەكاتەوە كە ئەو بەشەی جۆلان كە لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیركراوە، خاكێكی داگیركراوە داوای دەكاتەوە. كێ‌ لە جۆلاندا دەژی؟ زیاتر لە 40 هەزار كەس لە بەرزاییەكانی جۆلان دەژین كە ئیسرائیل داگیریكردووە و زیاتر لە نیوەیان دورزیین، دورزییەكان كەمینەیەكی ئاینین لەناو سوریادا و بەشێكی زۆریان پشتیوانی رژێمی سوریان. دوای داگیركردنی جۆلان، ئیسرائیل بژاردەی بەدەستهێنانی رەگەزنامەی ئیسرائیلی خستە بەردەم دورزییەكان، بەڵام زۆرینەیان رەتیانكردەوە‌و هەتائێستاش رەگەزنامەی سورییان هەیە، جگە لەوانیش نزیكەی 20 هەزار ئیسرائیلی لە جۆلان نیشتەجێكراون كە زۆربەیان لە بواری كشتوكاڵ و گەشتوگوزاردا كاردەكەن. كێ‌ بەری سوریای جۆلانی كۆنترۆڵكردوە؟ ساڵی 2011 پێش بەرپابوونی قەیرانی سوریا، گرژی‌و ئاڵۆزی لە نێوان هێزەكانی ئیسرائیل‌و سوریا لە  ناوچەكەدا هەبوو، بەڵام ساڵی 2014 چەندین چەكداری ئیسلامی كە هەوڵیاندەدا رژێمەكەی بەشار ئەسەد بڕوخێنن لەبەری سوریا پارێزگا قونەیترەیان كۆنترۆڵكرد‌و ئەو چەكدارانە هێزەكانی سوریایان ناچار بە كشانەوە كرد و هێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانیشیان ناچاركرد هەندێك بنكە‌و بارەگایان چۆڵ بكەن، هەتا هاوینی 2018 ناوچەكە لەژێر دەسەڵاتی چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریادا بوو، بەڵام هێزەكانی سوریا بە پاڵپشتی روسیا شاری قونەیترەو ناوچەكانی دەوروبەریان كۆنترۆڵكردەوە‌و بەرێككەوتنێك چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنیان ناچاركرد ناوچەكە بەجێبهێڵن. دۆخی سەربازی جۆلان ئێستا چۆنە؟ هێزەكانی حكومەتی سوریا لەبەری سوریاوە دەروازەی قونەیترەیان بەدەستهێنایەوە و تشرینی یەكەمی 2018ەوە جارێكی تر دەروازەكە كرایەوەو هێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانیش سەرقاڵی نۆژەنكردنەوەی ئەو بنكە‌و بارەگایانەیانن كە چەند ساڵێك لەمەوبەر ناچاربوون لێی بكشێنەوە. سەرەڕای ئەوەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوەداوە كە تەگەرە ناخاتە بەردەم گەڕانەوەی سوپای سوریا بۆ قونەیترە، بەڵام چەندین جار نیگەرانی خۆی دەربڕیوە لەوەی كە ئەسەد پابەندی ئاگربەست نابێت، یان رێگە لە ئێرانی هاوپەیمانی یان حزبوڵای لوبنان دەدات لەو ناوچەدا بڵاوببنەوە. كێ‌ سوریاو ئیسرائیل لە جۆلان جیادەكاتەوە؟ هێزێكی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ چاودێریكردن و رێگەگرتن لە شەڕی نێوان سوپای سوریا‌و ئیسرائیل لە ناوچەی نێوان بەری سوریا‌و ئیسرائیلی جۆلان جێگیربوون و چەندین خاڵی چاودێریان داناوەو چەند چاودێرێكی سەربازی نەتەوە یەكگرتووەكان چاودێری ئاگربەستی نێوانیان دەكەن. لە نێوان سوپای سوریاو ئیسرئیلدا لە جۆلان " ناوچەیەكی دابڕێنراو"، هەروەها داماڵراو لە چەك هەیە‌و رووبەرەكەی 400 كیلۆمەتر چوارگۆشەیە‌و بە گوێرەی رێككەوتنی ئاگربەستی نێوان سوریا‌و ئیسرائیل رێگە بە هێزەكانی هیچ لایەك نادرێت بچنە ئەو ناوچەیە. بە گوێرەی ئەو رێككەوتنە كە 31ی ئایاری ساڵی 1974 كراوە، هێڵی " ئەلفا" لە بەری خۆرئاوای ناوچە دابڕێنراوەكە كێشراوە‌و دەبێت هێزەكانی ئیسرائیل لە پشت ئەو هێڵەوە بن، هێڵی " براڤۆش بە ئاراستەی خۆرهەڵات كێشراوە كە دەبێت هێزەكانی سوریا لە پشتییەوە بن. هەروەها ناوچەیەكیش كە رووبەرەكەی 25 كیلۆمەتر چوارگۆشەیەو دەكەوێتە پشتی " ناوچە دابڕێنراوەكە" هەیەو هەردوولا چەندین مەرجیان بەسەردا سەپێندراوە دەربارەی ژمارەی هێزەكانیانو جۆر‌و بڕی چەكەكانی كە هەیانە لەو ناوچەیەدا. لە نێوان بەری ئیسرائیل‌و سوریای جۆلاندا، تەنها دەروازەیەك هەبوو كە هەتا بەرپابوونی شەڕی ناوخۆی سوریا لە ساڵی 2011 زۆربەی كات بۆ هاتوچۆی هێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ژمارەیەكی دیاریكراو لە دورزییەكان و گواستنەوە بەروبومی كشتوكاڵی بەكاردەهێنرا.,

 ( درەو میدیا): دوای نزیكەی 30 ساڵ لە دەسەڵات، نورسوڵتان نزاربایێڤ, سەرۆكی كازاخستان دەستیلەكاركێشایەوە‌و تا كاتی هەڵبژاردنی گشتی وڵات دەسەڵاتی رادەستی سەرۆكی ئەنجومەنی پیرانكردو لە دوای ئەو هەنگاوەش جموجوڵ بۆ جێگرتنەوەی لەلایەن  داریگای كچییەوە لەو وڵاتە دەستیپێكرد. نورسوڵتان نزاربایێڤ، لە ساڵی 1991ەوە دوای هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەت‌و سەربەخۆیی كازاخستانەوە سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە دەكات, رۆژی 19ی ئازار دەستیلەكاركێشایەوەو دوای ئەو كارەی نزاربایێڤ، یەكەمین هەنگاو بۆ بنەماڵەییكردنی دەسەڵات لەو وڵاتە دەستیپێكرد‌و ئەنجومەنی پیرانی كازاخستان قاسم جۆمەرتی وەك سەرۆكی كاتی وڵات دیاریكرد و داریگا نزاربایێڤی كچی سەرۆكیش كە سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوە‌و بەرگری‌و ئاسایش بوو بە سەرۆكی ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرا. داریگا نزاربایێڤ دوای دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی ئەنجومەنی پیران رایگەیاند كاردەكات بۆ نوێكردنەوەی كۆمەڵگە‌و بەدیهێنانی خۆشگوزەرانی و پارێزگاریكردن لە چینە لاوازەكانی كۆمەڵگە. نورسوڵتان نزاربایێڤ سەرۆكایەتی حزبی " خاكی با‌وباپیران"ی دەكرد و كچەكەشی سەرۆكایەتی حزبی " ئاسار"، لە ساڵی 2006دا باوك‌و كچ حزبەكانیان یەكخست و حزبێكی نوێیان بەناوی حزبی " نور ئایان" واتە ( پرشنگی خاكی باوباپیران" دامەزراند و ئێستا ئەو حزبە زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی كازاخستانی بەدەستەوەیە. داریگا‌و دیارنەمانی 200 ملیار دۆلار ماڵپەڕی ئەلیكترۆنیی  راپۆرتێكی بڵاوكردەوە و ئاماژەی داوە بەوەی كە داریگا نزاربایێڤ ساڵی 2003 پاسپۆرتێكی ساختەی بەناوی "داریگا عەلیێڤا" بەكارهێناوە بۆ كردنەوەی ئەژمارێكی بانكی بۆ چەندین ملیار دۆلار و پلاندانان  بۆ سپیكردنەوەی بڕێكی زۆر پارە كە پەیوەندی راستەوخۆی بە " راخت عەلیێڤ" هاوسەری داریگاوە هەبوو كە ساڵی 2015 كۆچی دواییكرد. بە گوێرەی بانكی نێودەوڵەتی  كازاخستان لەساڵی 1999ەوە لە بواری داهاتی ناوخۆدا ساڵانە گەشەكردنی ئیجابی بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام ئەوەی جێی رامان‌و پرسیارە ئەوە ئەگەر ئەو وڵاتە ئەو هەموو ملیار دۆلارەی بەهۆی گەندەڵییەوە لەدەست نەدایە كە بە گوێرەی خەمڵاندنەكان لە 10 ساڵی یەكەمی سەربەخۆییەوە ئەو وڵاتە 25%ی كۆی داهاتی ناوخۆی لە دەستداوە، ئەوا ئێستا كازاخستان لە دۆخێكی ئابوری باشتردا دەبوو. راپۆرتەكان ئاماژەیان بۆئەوە كردووە كە رێككەوتن نییە ئەو وڵاتە چەندین ملیار دۆلار لە دەرەوە لە دەستبدات، كە زاوای سەرۆك‌و نەوەكەی‌و راوێژكارەكانی لە كەسە هەر دەوڵەمەندەكان‌و بنەماڵەی حكومڕانیش كۆنترۆڵی پارەی وڵاتیان كردووە لە دەرەوەو لەم چەند ساڵەی دواییدا لە بەڵگەنامە دزەپێكراوەكانی ناسراو بە " پەنەماو پارادایس" ناوی چەند بەرپرسێكی كازاخستان ئاشكرابوو، هەروەها ئاشكرابوو كە چۆن داهاتی سامانە سروشتییەكانی ئەو وڵاتە لەلایەن بەرپرسانی وڵاتەوە دەقۆزرێتەوە و ئاشكرابوو كە بەشێك لە  سامانی نەوەی سەرۆك " نورالی عەلیێڤ" كوڕی داریگا كە جێگری سەرۆكی شارەوانی ئەستانەی پایتەخت بوو لە 2014 بۆ 2016 لە دەرەوەی وڵات گەیشتوەتە 200 ملیۆن دۆلار. ژمارە بانكییەكانی نەمسا سەروەت‌و سامانی داریگا زۆر پەیوەستە بە سامانی راخت، هاوسەری كۆچكردوویەوە، بە گوێرەی لێكۆڵینەوەكان هەر بڕە پارە‌و سامانێكی پەیوەست بە راخت، سەرچاوەكەی بۆ داریگا دەگەڕێتەوە كە هەر تەنها سودمەند نەبووە لە سامانەكەی بەڵكو هاوبەش بووە لەو سامانەدا، ئەوەش بە گوێرەی چەند راپۆرتێكی رەسمی نێودەوڵەتی. دوای جیابوونەوەی راخت‌و داریگا‌و دوورخستنەوەی لە كازاخستانن لە پرسی سپیكردنەوەی پارەدا لەلایەن سێ‌ دەزگای دادوەری نەمساو ئەڵمانیا‌و ماڵتاوە لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا كرا و مێژووی هەندێك لە لێكۆڵینەوەكان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2005 كە ئەو كات راخت هێشتا هاوسەری داریگا بوو. لە میانی لێكۆڵینەوەكاندا 28 ژمارە بانكی ئاشكرابوون، كە سیانیا داریگا تێیاندا هاوبەش بو، هەموو ئەو ژمارە بانكیانەش ساڵی 2003 كرابوونەوە. هەروەها سێ‌ ژمارە بانكی تری هاوبەشیش لەناوی راخت و داریگا لە نەمسا كرابوونەوە كە زۆر نهێنی بوونرو پێویست ناكات ناوی هاوبەشەكان لەسەر كەشف و داتا رەسمییەكان بنوسرێن، ئەو جۆرە مامەڵەیەش لە ئەڵمانیا قەدەغەكراوە.  

(درەو میدیا): لە هەرێمی كوردستان ریفراندۆم و خەونی سەربەخۆیی بوو بە رابردوو، بەڵام لە هەرێمی كەتەلۆنیا كە هاوكات لەگەڵ كوردستان ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی كرا، هێشتا یارییەكە بەردەوامە. شاری مەدریدی پایتەختی ئیسپانیا خۆپیشاندانێكی گەورەی لایەنگرانی سەربەخۆیی هەرێمی كەتەلۆنیای بەخۆوە بینی. لەساڵی 2012وە كە جوڵانەوەی سەربەخۆخوازی لە هەرێمی كەتەلۆنیا دەستیپێكردووە، ئەمە یەكەمجارە خۆپیشاندانی لەو جۆرە لە مەدریدی پایتەخت بكرێت‌و كەتەلۆنییەكان بە ئاشكرا ئاڵای هەرێمەكەیان بەرزبكەنەوە‌و داوای جیابونەوە لە ئیسپانیا بكەن، بەپێی خەمڵاندانی پۆلیس، (18 هەزار) كەس بەشدارییان لەو خۆپیشاندانەدا كردووە‌و 500 پۆلیس چاودێرییان كردووە. خۆپیشاندەران داوای سازدانی ریفراندۆمێكی تریان كرد بۆ دیاریكردنی مافی چارەی هەرێمی كەتەلۆنیا، هەروەها ئیدانەی دادگایكردنی سەركردەكانی هەرێمەكەیان كرد‌و پرۆسەی دادگایكردنەكانیان بە "گاڵتەجاڕیی" ناوبرد، ئاڵای هەرێمی كەتەلۆنیایان بەرزكردەوە. خۆپیشاندەرەكان لە هەرێمی كەتەلۆنیاوە بە شەمەندەفەر‌و پاس خۆیان گەیاندە یەكێك لە شەقامەكانی مەدرید، پاشان لە گۆڕەپانی "سیبیلیس" كۆبونەوە بۆ گوێگرتن لە وتارو وتنەوەی دروشمەكان. "ئازادی بۆ زیندانییەكان"، "مافی چارەی خۆنوسین تاوان نییە" ئەمانە هەندێك لە دروشمەكانی خۆپیشاندەران بوو، لەسەر هەندێك لافیتەش نوسرابوو "دادپەروەری بوونی نییە". هاوكات لەگەڵ هەرێمی كوردستان، مانگی ئەیلولی 2017 هەرێمی كەتەلۆنیا ریفراندۆمی كرد بۆ سەربەخۆیی، حكومەتی ناوەندی ئیسپانیا بەهێزی پۆلیس روبەڕووی ریفراندۆمەكە بووەوە‌و فەرمانی دەستگیركردنی بۆ سەركردە سیاسییەكانی كەتەلۆنیا دەركرد، بەوهۆیەوە كارلس پۆگدیمۆنت سەرۆكی هەرێمەكە‌و ژمارەیەك لە بەرپرسانی تر بەوهۆیەوە وڵاتیان بەجێهێشت. ئێستا 12 كەس لە سەركردە سیاسییەكانی كەتەلۆنیا بەتۆمەتی یاخیبوون دادگایی دەكرێن، سەرەتای پرۆسەی دادگایكردنەكان لە مانگی شوباتەوە لە مەدریدی پایتەخت دەستیپێكرد، یەكێك لە سەركردەكانی كەتەلۆنیا ئەگەری هەیە بە (25 ساڵ) زیندانی حوكم بدرێت. هاوشێوەی دادگای فیدراڵی عێراق كە ریفراندۆمی هەرێمی كوردستانی بەكارێكی نادەستوری ناوبرد، دادگای باڵای ئیسپانیاش لەكاتی خۆیدا ریفراندۆمەكەی كەتەلۆنیای یاساغ كرد، بەڵام جیاوازییەكە لەوەدا بوو، سەركردە سیاسییەكانی كەتەلۆنیا سەرباری ناڕەزایەتی حكومەتی ئیسپانیا‌و وڵاتانی ئەوروپا، لە رۆژی 27ی تشرینی یەكەمی 2017دا سەربەخۆیی هەرێمەكەیان‌و جیابونەوەی لە ئیسپانیا راگەیاند، ئەمە بەر لە هەڵوەشاندنەوەی حكومەت‌و پەرلەمانی هەرێمەكە هات لەلایەن حكومەتی ناوەندی ئیسپانیاوە.  حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی ئیسپانیا بەردەوام هەر جۆرە ریفراندۆمێك بۆ سەربەخۆیی رەتدەكەنەوە كە لە هەر ناوچەیەكی شانشینەكە بكرێت. هەرێمی كەتەلۆنیا هاوشێوەی هەرێمی كوردستان خەڵكەكەی دابەشبوون بەسەر دوو چیندا، هەندێك پشتیوانی جیابونەوە دەكەن‌و هەندێكی تر دژن، بەڵام لە ریفراندۆمدا لایەنگرانی سەربەخۆیی ساڵی 2015 و 2017 لەناو پەرلەمانی كەتەلۆنیا دووجار بەدەنگی زۆرینەی ساددە بەسەر نەیارانی سەربەخۆیدا سەركەوتن.

 راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت جیهان ئەمڕۆ شایەتحاڵی روداوێكی خوێناوی بوو، چەكدارێك لەڕێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە بەشێوەیەكی راستەوخۆ دیمەنی كوشتنی نزیكەی 50 كەسی پەخشكرد.  لانی كەم 49 كەس كوژران لە دوو هێرشی چەكداریدا بۆسەر دوو مزگەوت لە شاری كرایست چێرش لە نیوزلەندا. سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا روداوەكانی بە "رەشترین رۆژ لە مێژووی نیوزلەندا" ناوبرد، وتی:" جێبەجێكاری تاوانەكە تیرۆریستێك بووە كە سەربە راستڕەوە توندڕەوەكانە‌و كەسێكی توندڕەوە". هێرشەكان لەكاتی نوێژی هەینی ئەنجامدران، بۆیە پۆلیسی نیوزلەندا ئەمڕۆ داوای لە سەرجەم مزگەوتەكان كرد دەرگاكانیان دابخەن. هێرشە چەكدارییەكان مزگەوتێكی لەناوەڕاستی شاری كرایس چێرش كردە ئامانج بەناوی مزگەوتی "نور" لەگەڵ مزگەوتێكی تر لە ناوچەی لینوود لە قەراغ شار. پۆلیسی نیوزلەندا دەستگیركردنی (4) كەسی راگەیاند كە تۆمەتبارن بە ئەنجامدانی هێرشە چەكدارییەكە، سێ كەس لە دەستگیركراوەكان پیاون‌و یەكێكیان ژنە، سەرباری ئەوە پۆلیس دەستی بەسەر بڕێك تەمەقەنیدا گرتووە. مایك بوش ئەفسەری پۆلیسی نیوزلەندا بە رۆژنامەنوسانی رایگەیاند، چەند زانیارییەكمان لەبارەی بوونی بۆمبی چیندراو لەناو ئۆتۆمبیل بەدەستگەیشتووە، توانیومانە ئەو بۆمبانەش پوچەڵ بكەینەوە. بەپێی قسەی شایەتحاڵەكان هێرشبەرەكە تەنیا یەك كەس بووە كە تەقەی لە نوێژخوێنان كردووە. سكوت مۆریسۆن سەرۆك وەزیرانی ئوسترالیا رایگەیاند، ئەو پیاوەی كە دەستگیركراوە، بەرەگەز ئوسترالییە، دواتر دەركەوت ئەو پیاوە ئەنجامدەری هێرشەكە بووە. هێرشبەرەكە كێیە ؟ برینتۆن تارنت كە راستڕەوێكی توندڕەوی ئوسترالییە، ئەنجامدەری سەرەكی هێرشەكەیە، ئەم پیاوە دیمەنەكانی گوشتارگەكەی لەڕێگەی هەژمارە تایبەتییەكەی خۆیەوە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، پەخشكرد. ئەم پیاوە تەمەنی 28 ساڵە، بەپێی ئەو زانیارییانەی كە خۆی لە تۆڕی ئینتەرنێت بڵاویكردوەتەوە، ئەو سەربە خێزانێكی ئوسترالییە لە چینێكی كرێكار. وەكو خۆی باسی كردووە، ئەم پیاوە ئامانجی ئەوەبووە كۆمەڵگەی خۆرئاوایی لە خەڵكانی كۆچبەرو ئەو كەسانە پاكبكاتەوە كە سپی پێست نین، هەروەها تۆڵەی ئەو رووداوە "تیرۆرستی"‌و تاوانە سێكسییانە بكاتەوە كە بەوتەی ئەو پەنابەرو موسوڵمانان لەسەر ئاستی جیهان ئەنجامی دەدەن. برینتۆن تارنت هاوڵاتی ئوسترالیایە‌و لەدایك‌و باوكێكی بەریتانی لەدایكبووە، بەپێی قسەی رۆژنامەی (زە سەن)ی بەریتانی، ئەو نوسراوێكی لەبارەی بیروبۆچونەكانی بڵاوكردوەتەوە كە لە 94 لاپەڕە پێكدێت. بەپێی زانیاری رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز)ی ئەمریكیش، تارنت لەبارەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكاوە وتویەتی " ئەو سیمبولی ناسنامەی نوێی سپی پێستەكانە"، بەڵام باوەڕی وانەبووە ترەمپ رێبەرێكی گەورە بێت یاخود توانای دروستكردنی سیاسەتی هەبێت. بەگوێرەی بەڵگەنامەكان، تارنت بەر لە دوو ساڵ نەخشەی بۆ ئەنجامدانی هێرش دژ بە موسوڵمانان داڕشتووە، لە شوێنی هێرشەكەی ئەمڕۆش بەر لە سێ مانگ پلانی داڕشتووە‌و ئامادەكاری كردووە، ئەو نیوزلەندای بۆ ئەنجامدانی هێرشەكەی هەڵبژاردووە، تاوەكو بەوتەی خۆی ئەو پەیامە بگەیەنێت كە هیچ شوێنێكی ئارام لە جیهاندا بوونی نییە، هێرشبەرەكە ئەو دوو مزگەوتەی دیاریكردووە بۆ هێرشەكەی دوای ئەوەی سەردانی كردوون، مزگەوتی سێیەمیشی هەڵبژاردووە، بەڵام وتویەتی، ئەمەیان سەركەوتوو نابێت. بەپێی قسەی میدیاكانی خۆرئاوا، هێرشبەرەكە وتویەتی:" ئەم كارەم بەشێوەیەكی سەربەخۆ كردووە‌و سەربە هیچ جوڵانەوەیەكی نازی‌و دژە سامی نیم". ئەم پیاوە بیروبۆچونەكان لەڕێگەی تۆڕی ئینتەرنێتەوە بۆ دروستبووە‌و باسی لەوەكردووە كە سەرسامە بە  (ئەندرێس بریڤیك) ئەو پیاوەی كە ساڵی 2011 لە نەرویژ لەهێرشێكی چەكداریدا 77 كەسی كوشت. بەڵگەنامەكان ئاماژە بەوەدەكەن، هێرشبەرەكەی ئەمڕۆی نیوزلەندا، پێشتر پلانی هەبووە بۆ كوشتنی ئەنگێلا مێركڵ راوێژكاری ئەڵمانیا‌و سادق خان سەرۆكی شارەوانی لەندەن‌و رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا. رەوەندی موسوڵمان لە نیوزلەندا لە نیوزلەندا رێژەیەكی كەمی موسڵمان هەیە، كە 1%ی كۆی گشتی دانیشتوانی ئەو وڵاتە پێكدەهێنێت، ئەمە بەپێی ئاماری فەرمی حكومەتی ئەو وڵاتە. ساڵی 2013 ژمارەی موسوڵمانان لە نیوزلەندا گەیشتووەتە (50 هەزار) كەس. بەڵام بەگوێرەی توێژینەوەیەك كە لە زانكۆی ڤیكتۆریا لە شاری ویلینگتۆن دەرچووە، رێژەی موسوڵمانان لە نیوزلەندا بەردەوام لە گەشەكردندایە، لە ساڵی 1991وە بۆ ساڵی 2006 ژمارەی موسوڵمانان لەو وڵاتە شەش هێندە زیادی كردووە، ئەمە لەكاتێكدایە ژمارەیەكی زۆر لە مەسیحی‌و هیندۆس‌و بوزییەكان لە نیوزلەندا دەژین. سەرچاوەكان: بی بی سی- سی ئێن ئێن- یۆرۆنیوز    

( درەو میدیا): پۆڵ مانافۆرت، بەڕێوەبەری پێشووی هەڵمەتی بانگەشەی دۆناڵد ترەمپ‌و یەكێك لەو كەسانەی بڕی یەك ملیۆن دۆلاری بۆ پشتیوانی ریفراندۆمەكەی هەرێم پێدرابوو، بە 73 مانگ زیندانیكردن سزادرا. لە دوو كەیسی جیادا سزای 73 مانگ زیندانیكردن بەسەر پۆڵ مانافۆرت، بەڕێوەبەری پێشووی هەڵمەتی بانگەشەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016دا. مانافۆرت لە چوارچێوەی لێكۆڵینەوەكانی تایبەت بە دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا كە لێكۆڵەری تایبەت رۆبەرت مۆلەر سەرپەرشتی دەكات دادگایی دەكرێت. دادوەر ئیمی بیرمان جاكسۆن، دادوەری دادگای فیدراڵی ئەمریكا ئەمڕۆ چوارشەممە لە دانیشتنی دادگادا رایگەیاند 30 مانگ زیندانیكردن بەسەر مانافۆرتدا دەسەپێندرێت، ئەوەش دەچێتە سەر ئەو سزایەی كە لە كەیسێكی تردا هەفتەی رابردوو بەسەریدا سەپێندرا. لە میانی دانیشتنەكەی دادگادا مانافۆرت داوای لێبوردنی لە كردەوەكانی كردو داوای لە دادگا كرد لە سزادانیدا بەچاوی بەزەییەوە لێی بڕوانن. هەفتەی رابردوو، لە كەیسێكی تردا كە مۆلەر رەوانەی دادگای كردبوو،  دادوەری فیدراڵی ئەمریكا لە ڤیرجینیا، بە تۆمەتی خۆزدینەوە لە باج‌و فێڵكردن لە بانك 47 مانگ زیندانیكردنی بەسەر مانافۆرتدا سەپاند. لە سەروبەندی ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستاندا كە ساڵی 2017 بەڕێوەچوو، رۆژنامەی‌ نیویۆرك تایمزی ئەمریكی لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكرد مەسرور بارزانی‌ راوێژكاری‌ ئەنجومەنی‌ ئاسایشی‌ هەرێم، بڕی‌ زیاتر لە ملیۆنێك دۆلاری‌ داوە بە پۆڵ مانافۆرت تا لە ناوخۆی ئەمریكا لۆبی بكات و پشتیوانی بۆ ریفراندۆمەكەی هەرێم كۆبكاتەوە.

( درەو میدیا): خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی هاوڵاتیان‌و چین‌و توێژەكانی جەزائیر، عەبدولعەزیز بوتەفلیقەی سەرۆكی جەزائیریان ناچاركرد، دەستبەرداری خۆكاندیدكردنی بۆ خولی پێنجەی سەرۆكایەتی بێت. بڕیاربوو، 18ی مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە جەزائیر بەڕێوەبچێت، لەگەڵ دەنگۆی خۆكاندیدكردنی بوتەفلیقە بۆ خولی پێنجەمی سەرۆكایەتی، هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین رژانە سەر شەقامەكان‌و خۆپیشاندانیان دەستپێكرد. دوای دوو رۆژ لە خۆپیشاندانەكان، بوتەفلیقە كە لە ساڵی 2013ەوە دووچاری جەڵتەی مێشك بووە و لەسەر كورسی گەڕۆكە جەزائیری بەرەو سویسرا بەجێهێشت بۆ چارەسەركردن‌و ئێوارەی یەكشەممە گەیشتەوە وڵاتە. دادوەرەكان پرسەكەیان یەكلاكردەوە ئەمڕۆ دووشەممە زیاتر لە هەزار دادوەری جەزائیر لە بەیاننامەیەكدا رایانگەیاند ئەگەر بوتەفلیقە خۆی بۆ خولی پێنجەمی سەرۆكایەتی كاندید بكات ئەوا ئامادەنین پرۆسەی هەڵبژاردن بەڕێوەبەرن. ئەو دادوەرانە لە بەیاننامەیەكدا رایانگەیاند ئامادەنین دژی خواستی هاوڵاتیانی وڵاتەكەیان بوەستنەوە. هەڵبژاردن دواخرا دوای گەڕانەوەی ئێوارەی ئەمڕۆ دووشەممە بوتەفلیقە ناچاربوو مل كەچ بكات بۆ خواستی خۆپیشاندەرانی وڵاتەكەی. بوتەفلیقە لە پەیامێكیدا بۆ گەلی جەزائیر كە ئاژانسی هەواڵەكانی ئەو وڵاتە بڵاویكردەوە دواخستنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی راگەیاند كە بڕیاربوو 18ی نیسانی داهاتوو بكرێت. هەروەها بوتەفلیقە راشیگەیاندووە باری تەندروستی و تەمەنی رێگەی پێنادەن كە ئەركی خۆی بەرامبەر بە گەلەكەی بەڕێوەبەرێت و ئاماژەیبەوەشداوە كە " هەرگیز نیازی ئەوەی نەبووە خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتەی كاندید بكاتەوە".  بوتەفلیقەی تەمەن 82 ساڵ كە لە ساڵی 1999ەوە چوار خولە سەرۆكی جەزائیرە، رونیشیكردەوەتەوە كە لە پەیامی گەنجانی جەزائیر تێدەگات و ئەو پرۆژە دەستورەی كە كۆڕبەندی نیشتمانی ئامادەی دەكات دەخات راپرسییەوە و دوای ئەنجامدانی دانوستانێكی  نیشتمانی گشتگیر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی سازدەكرێت. .  

راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ- فازل حەمەڕەفعەت رۆژی 9ی مارسی 1897 سەید جەمالەدینی ئەفغانی كۆچی دوایی كرد، كە یەكێك بوو لە دیارترینی ئەو كەسانەی بانگەوازی شۆڕشی دەكرد لەدژی ئیمپریالیزم‌و روبەڕووبونەوەی دواكەوتوویی لە هەردوو جیهانی عەرەبی‌و ئیسلامیدا. سەید جەمالەدینی ئەفغانی كێیە ؟ جەمالەدینی ئەفغانی ساڵی 1838 لە شارۆچكەی ئەسەدئاباد لە خۆرئاوای كابولی پایتەختی ئەفغانستان لەدایكبووە، نازناوی سەیدی هەڵگرتووە بەهۆی ئەوەی خێزانەكەی سەربە ئەشرافەكان بووە. بەهۆی ئەوەی لە منداڵییەوە لە خوێندندا سەركەوتوو بووە‌و چەند زمانێكی زانیوە لەنێویاندا عەرەبی، لە تەمەنی لاوێتیدا گەیشتووەتە پلە‌و پۆستی دیار، لە گرنگترینیان پۆستی سەرۆك وەزیرانی ئەفغانستان لەسەردەمی شا محەمەد ئەعزەم خان، كە لە ساڵی 1862دا دەسەڵاتی گرتەدەست، بەڵام جەنگی ناوخۆیی رویدا‌و جەنگەكە بە داگیركردنی كابول لە ساڵی 1868 لەلایەن شێر عەلی خانەوە كۆتایی هات، كە برای محەمەد ئەعزەم خان بوو، لەلایەن بەریتانییەكانەوە پشتیوانی دەكرا. لەدوای ئەوە ئەفغانی كۆچی كرد بۆ هیند، ئینگلیزەكان ئابلۆقەیان خستەسەر ماڵەكەی بۆ ئەوەی رێگری بكەن لە دیداری لەگەڵ زانایان‌و شوێنكەوتووە موسوڵمانەكانی، دوای چەند مانگێك ئەفغانی لەڕێگەی دەریاوە گواسترایەوە بۆ میسر. لە میسریشەوە رۆشت بۆ ئیستەنبوڵ، عەبدولعەزیز مەحمود، سوڵتانی ئیستەنبوڵ بەباشترین شێوە پێشوازی لێكرد، بەڵام دواتر لەدژی هەڵگەڕایەوە، كاتێك هەندێك كەس گومانیان لە بیروڕای سوڵتاندا دروستكرد‌و لەلای سوڵتان بۆ جەمالەدینی ئەفغانیان تێچاند، بەپاساوی ئەوەی گوایە ئەفغانی وتویەتی "پێغەمبەرایەتی بەدەستدەهێنرێت"، ئەمە وایكرد ئەفغانی بگەڕێتەوە بۆ میسر. كاتێك ئەفغانی گەڕایەوە بۆ میسر لە رۆژی 23ی مارسی 1871، لەلایەن دەوڵەتەوە پێشوازی لێكراو حكومەت لە خان خەلیلی خانویەكی پێدا لەگەڵ موچەیەكی مانگانەدا كە بڕەكە (10 جونەی) بوو.  ماسۆنیەت لە میسر جەمالەدین ئەفغانی چووە ریزی بزوتنەوەی ماسۆنیەتەوە كە دروشمی  شۆڕشی فەرەنسی " ئازادی، برایەتی ، یەكسانی" بەرزكردبووەوە‌و پاكترین كەسانی كۆمەڵگەی لەخۆگرتبوو، بەبێ‌ رەچاوكردنی رەگەز‌و ئاین. بەڵام كاتێك پەیوەندی سەركردەكانی ئەو بزوتنەوەیەی بە ئیمپریالیزمەوە بۆ ئاشكرابوو، سەركردایەتی یاخیبوونی كرد دژبە مەحفەلی خۆرئاوا‌و مەحفەلی ماسۆنیەتی لە میسردا پەرتكرد، بەجۆرێك مەحفەلێكی خۆرهەڵاتی ماسۆنیەتی دامەزراند كە پەیوەست بوو بە مەحفەلی فەرەنسییەوە، بەرەچاوكردنی دژایەتیكردنی فەرەنسییەكان بۆ هەژمونی ئینگلیز لە میسردا. هەروەها لە میسر سەید جەمالەدین ئەفغانی سەركردایەتی یەكەمین حزبی نیشتمانی خۆرهەڵاتی كرد (پارتی نیشتمانی ئازادی نهێنی) كە دروشمی "میسر بۆ میسرییەكان"ی بەرزكردەوەو داوای دیموكراتیەت‌و رزگاربوونی لە حكومی دیكتاتۆریەتی تاكڕەوی‌و بەرپاركردنی شۆڕشی دەكرد دژ بە هەژمونی بێگانە. چەند ناوێكی دیاری وەك ئەحمەد عورابی، مەحمود سامی بارودی‌و عەبدوڵا نەدیم، لە ریزی مەحفەلی ماسۆنیەتی خۆرهەڵاتی‌و پاشان پارتی نیشتمانی ئازاددا دەركەوتن.  ئەحمەد عورابی دوورخستنەوە دوای هاتنەسەر دەسەڵاتی خدێوی تۆفیق لە میسر، وەك ئامادەكارییەك بۆ نەهێشتنی كاریگەری ئەفغانی لەسەر دۆخی سیاسی، خدێوی نوێ لە 24ی ئابی 1879دا ئەفغانی دووریخستوە بۆ هیندستان‌و كاتێك شۆڕشی عورابی لە میسر لە ساڵی 1882 دەستیپێكرد، ئەفغانی لە بۆمبایەوە گواستراوە كەلكەتا، لەوێ‌ دەسەڵاتدارانی بەریتانیا شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دیاریكرد، هەتا رووداوەكان بە داگیركردنی میسر لەلایەن بەریتانیاوە كۆتاییان هات، ئەوكات دەسەڵاتداران رێگەیاندا بە ویستی خۆی بۆ هەر كوێییەك دەیەوێت گەشت بكات، ئەویش رویكردە فەرەنسا. لە پاریس ئەفغانی پەیوەندی لەگەڵ كۆمەڵەی " العروە الوپقی" لەگەڵ رێكخراوە شۆڕشێگڕییەكانی فەرەنسادا رێكخست. كۆمەڵەی نهێنی "العروە الوپقی" لە وڵاتانی خۆرهەڵات دامەزرێنرا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئیمپریالیزم‌و داوای پاڵپشتی ئیسلامی‌و كۆمەڵگەی ئیسلامی دەكرد، ئەفغانی سەرۆكی ئەو كۆمەڵەیە بوو، گۆڤارێكی عەرەبی لە پاریس دەركرد بەناوی " العروە الوپقی"‌و ئامانجەكانی تێدا بڵاودەكردەوەو ئەفغانی بەڕێوەبەری سیاسەتی گۆڤارەكە بوو، شێخ محەمەد عەبدەش نوسەری یەكەمی بوو. سوڵتان عەبدولحەمید زانكۆی ئیسلامی ساڵی 1892 سوڵتانی عەبدولحەمید سوڵتانی عوسمانی، ئەفغانی بانگهێشتی ئەستانەی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی كرد، ئەویش بانگهێشتەكەی قبوڵكردو باوەڕی وابوو كە بە هاوكاری سوڵتان دەتوانێت پلانێك بۆ زانكۆی ئیسلامی دابنێت، بەڵام هەرزوو سوڵتان لێی هەڵگەڕایەوە، دوای ئەوەی ناوی ئەفغانی لكێندرا بە پرۆسەی تیرۆركردنی ناسرەدین شای قاجاری دەسەڵاتداری وڵاتی فارسەوە، كە لەلایەن یەكێك لە خوێندكارەكانی ئەفغانییەوە كوژرا‌و بەوەش دواهەمین ساڵی ژیانی وەك نیمچە زیندانییەك لە دەرباری سوڵتاندا بەسەربرد، دەشوترێت ئەو پزیشكی ددانەی كە چارەسەری دەكرد، ژەهرخواردی كردووەو لە ساڵی 1897 كۆچی دواییكرد‌و لە ئەستانە نێژرا. تیرۆرکردنی ناسرەدین شای قاجار

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ رۆژی 31ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان بەڕێوەدەچێت و بە گوێرەی چەند راپرسییەكیش ئەگەری زۆر هەیە پارتی داد‌و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار" ئاكەپە",  كە رەجەب تەیب ئەردۆغان, سەرۆك كۆماری سەرۆكایەتی دەكات, سەرۆكایەتی شارەوانییەكانی ئەنكەرەی پایتەخت و شارە گەورەكان لەدەستبدات، هەرچەندە ئاكەپە چەند بەرپرسێكی باڵاو ناسراوی بۆ سەرۆكایەتی ئەو شارەوانییانە كاندیدكردووە. پرۆسەی هەڵبژاردن     رۆژی 30 ئەم مانگە بانگەشەی هەڵبژاردن كۆتایی دێت‌و رۆژی دواتر دەنگدەرانی توركیا و باكوری كوردستان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانییەكان بۆ ماوەی پێنج ساڵ دەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان. لەو هەڵبژاردنەدا ویلایەتەكانی باكوری كوردستان و خۆرهەڵاتی توركیا دەنگدان لە كاتژمێر حەوتی بەیانی دەستپێدەكات چواری ئێوارە بە كاتی توركیا كۆتایی دێت، لە ویلایەتەكانی خۆرئاواش بنكەكانی دەنگدان كاتژمێر هەشتی بەیانی بەرووی دەنگدەراندا دەكرێنەوە و پرۆسەكە تا كاتژمێر پێنجی ئێوارە بەردەوام دەبێت و بە گوێرەی لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا 57 ملیۆن‌و 93 هەزار‌و 985 كەس مافی دەنگدانیان هەیە و لەو ژمارەیەش نزیكەی 400 هەزاریان ئاوارەی سوریان كە رەگەزنامەی توركیایان وەرگرتووە. پارتە بەشداربووەكان لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا 12 پارتی سیاسی كێبركێ دەكەن كە بریتین لە: پارتی داد‌و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار " ئاكەپە"، پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی توركیا " مەهەپە"، پارتی گەلی كۆماری" جەهەپە"، پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"،  پارتی چاكە " ئیی پارتی"، پارتی سەعادەت, پارتی توركیای سەربەخۆ، پارتی دیموكراتی توركیا، پارتی یەكێتی گەورە، پارتی دیموكراتی چەپی توركیا، حزبی شیوعی توركیا‌و پارتی نیشتمان. راپرسییەكان چی دەڵێن؟ دوای 18 ساڵ لە حكومڕانی و دوای داڕمانی باری ئابوری و گەوربوونی قەیرانی دارایی و ئابوری توركیا، ئەگەری ئەوە هەیە لە هەڵبژاردنەكانی كۆتایی ئەم مانگەدا پارتی داد‌و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات كۆنترۆڵی ئەنجومەنی شارەوانی شارە گەورەكان لەدەستبدات. دوو سەرچاوە لە ئاكەپە كە قسەیان بۆ ئاژانسی " رۆیتەرز" كردووە رایانگەیاندووە كە راپرسییە نێوخۆییەكانی ناو پارتەكە دەریاخستووە كە پاڵپشتی جەماوەریی بۆ ئاكەپە دابەزیوە بۆ 32% بۆ 35% و هێشتاش 30% دەنگدەران خۆیان یەكلانەكردوەتەوە ك دەنگ بە چ پارتێك دەدەن. لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ساڵی 2014دا ئاكەپە 43%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا و بە جیاوازییەكی زۆر لە پێش سەرەكیترین ركابەرییەوە بوو كە پارتی گەلی كۆماری جەهەپەیە و كەمتر لە 25%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا. ئیستانبوڵ و ئەنكەرە بەوتەی ئەو دوو سەرچاوەیەی ئاكەپە، ئەگەری ئەوە هەیە پارتەكە لەو هەڵبژاردنەدا شارەوانی ئەنكەرە بدۆڕێنێت و كاندیدی جەهەپە سەركەوتن بەدەستبهێنێت، لە ئیستانبوڵیش كاندیدی ئاكەپە بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی كە بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی پێشوو و سەرۆكی پەرلەمانی توركیایە رووبەڕووی كێبركێییەكی توند ببێتەوە. بە گوێرەی نوێترین راپرسی سەنتەری " ORC " كە دەربارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی 5 شارەوانی گەورە ئەنجامیداوە، ئاشكرایكردووە كە بن عەلی یەڵدرم كاندیدی ئاكەپە و مەهەپەی هاوپەیمانی بۆ شارەوانی ئیستانبوڵ بەرێژەی 4% لە پێش ئەكرەم ئیمام ئۆغڵووەیە كە كاندیدی جەهەپە و ئی پارتییە. ئەو راپرسییە پێشبینیكردووە كە یەڵدرم 50.9%ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‌و و ئیمام ئۆغڵوی ركابەریشی 42.6% دەنگەكان بەدەستبهێنێت. راپرسییەكەی سەنتەری " ORC" دەریخستووە كە ویلایەتی ئیزمیر پێگەی سەرەكی جەهەپە، توناچ سویار 55.6%ی دەنگەكان بەدەستدەهێنێت و كاندیدی ئاكەپەش كە نیهاد زیبەكچییە 42.1%ی دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. لە ویلایەتی ئەسكی شەهریش راپرسییەكە دەریخستووە كە كاندیدی جەهەپە بە جیاوازییەكی كەم پێش كاندیدی ئاكەپەوەیە و پێشبینی دەكرێت كاندیدەكەی ئۆپۆزسیۆن 49.6%ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت. بۆ ویلایەتی ئەنتالیاش كە ئاكەپە لە هەڵبژاردنی 2014 دا سەركەوتنی تێدا بەدەستهێنا، راپرسییەكە پێشبینیكردووە كە كاندیدی ئاكەپە بە جیاوازییەكی كەم سەركەوتن بەسەر كاندیدی جەهەپەدا بەدەستبهێنێت. راپرسییەكە دەریخستووە كە كاندیدی ئاكەپە 53.9%ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، و كاندیدی جەهەپەش 43.3% دەنگەكان. هەدەپە‌و باكوری كوردستان پارتی دیموكراتی گەلان" هەدەپە" لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی 2014دا شارەوانییەكانی باكوری كوردستانی كۆنترۆڵكرد، بەڵام دوای هەوڵی كودەتاكە دەسەڵاتدارانی توركیا، سەرۆك شارەوانییەكانی هەدەپەیان بە تۆمەتی تیرۆر لە زیندانەكان توندكرد و لە جێگەیان قەیومیان دانا، ئێستا هەدەپە لە 31ی ئازاردا دەیەوێت جارێكی تر ببێتەوە دەنگی یەكەم‌و شارەوانییەكان وەربگرێتەوە. هەدەپە بۆئەوەی دەنگی كورد لە باكوری كوردستان پەرت نەبێتو نەچێت بۆ ئاكەپە و پارتەكانی تر هاوپەیمانێتی لەگەڵ زۆرینەی ئەو پارتانە كردووە كە لە باكوری كوردستان چالاكی دەكەن و دەنگدەرانیان كوردن. هەدەپە لە رۆژئاوای توركیا كاندیدی بۆ سەرۆكی شارەوانی نیە، ئاكەپەش ئەو هەنگاوە بە پشتیوانیكردنی هاوپەیمانێتی ئۆپۆزسیۆن " جەهەپە‌و ئی پارتی " لێكدەداتەوە، هەرچەندە بەرپرسانی هەدەپە ئەوە رەتدەكەنەوە. رێژەی بەشداریكردن چاودێرانی دۆخی توركیا پێشبینیدەكەن كە رێژەی بەشداریكردنی دەنگدەران لە هەڵبژاردنەكەی 31 ئازاردا پاشەكشێ بەخۆیەوە ببینێت و هۆكارەكەشی بۆئەوە دەگەڕێننەوە كە لە ساڵی 2014 هەشت هەڵبژاردنی وەك ریفراندۆم و شارەوانی و پەرلەمان و سەرۆكایەتی بەڕێوەچووە، هۆكاری دووەمیش بۆ بوونی هاوپەیمانێتی دەگەڕێتەوە كە یەكەمجارە بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت و هاوپەیمانێتی لە نێوان چەند پارتێكدا كراوە كە هەڵگری بیروبۆچونی زۆر جیاوازن و بە گوێرەی راپرسییەكان پێدەچێت 20%ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە بەشداری دەنگدان نەكەن.  

راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت فڕۆكەوانی هیندی "ئەبهیناندان فارسامان" كە بەمدواییە پاكستان ئازادی كرد، بووە بە كەسایەتییەكی نیشتمانی‌و ئیلهام بۆ چەندین كاری هونەری‌و ریكلام، ئەوەش بەهۆی شێوازی قژو سمێڵەكەی. سمێڵەكەی كە لە دەسكى ماتۆڕ دەچێت بەجۆرێك بەربڵاو بووە كە زۆرێك لە پیاوانی هیندی دەیانەوێت لەو بچن. ئەو فڕۆكەوانە دوای چەند كاتژمێرێك لە دەستگیركردنی پاش خستەخوارەوەی فڕۆكەكەی لەلایەن هێزەكانی پاكستانەوە، بوو بە پاڵەوانێكی نەتەوەیی. رۆژی هەینی كە گەڕایەوە بۆ ماڵەكەی، وەكو پاڵەوانێك پێشوازی لێكرا. لەوكاتەوە فڕۆكەوانەكە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ناوبانگی دەركردووە، زۆرێك لە هیندییەكان وەكو سیمبولی ئازایەتی بەباڵایدا هەڵدەدەن. كۆمپانیای (ئەمول) كە بەناوبانگترین كۆمپانیای بەرهەمهێنانی شیرەمەنییە لە هیندستان‌و ریكلامەكانی لەسەر بنەمای ئەو بابەتانە ئامادە دەكات كە لەناو خەڵكدا بەربڵاون، ریكلامێكی لەسەر شێوازی سمێڵی فڕۆكەوانەكە بەرهەمهێنا. ئاهەنگگێڕانی خەڵك بەبۆنەی گەڕانەوەی فڕۆكەوانەكە ئەو سمێڵەی كە لە دەسكى ماتۆڕ دەچێت، لە هیندستان شتێكی غەریب نییە، لە فیلمەكانی بۆلیوددا ئەو جۆرە سمێڵە بەستراوەتەوە بە كەسانی شەڕەنگێزەو ئەفسەرە دڵڕەقەكانی سوپا‌و پۆلیس‌و تەنانەت قاچاخچییە بەدناوەكانیشەوە. بەڵام لەم رۆژانەی دوایدا سومعە بۆ سمێڵ گەڕێندرایەوە‌و ئێستا بووە بە سیمبولی ئازایەتی‌و نیشتمانپەروەری. رۆژی دوو شەممە لە شاری بانگالوری باشور سەرتاشخانەیەك دەرفەتێكی خۆڕایی بۆ هەر كەسێك رەخساند كە بیەوێت وەكو فڕۆكەوانەكە بێت. عیمران قریشی خاوەنی سەرتاشخانەی (نانیش ساكور) بە (بی بی سی) وت:" ئەبهیناندان كاری گەورەی كردووە لە پێناو وڵاتەكەماندا. هەستم بەوە كرد دەبێت هەوڵبدەم هەموو روخسارێك وا لێبكەم كە لەو بچن". سێ كەس سمێڵیان وەكو "ئەبهیناندان" چاككرد، یەكێكیان تیجاس چاودری بوو كە وتی:" ئەو وەكو رێزلێنانێك لە فڕۆكەوانەكە ئەو كارە دەكات"، ئاماژەی بەوەكرد" ئەو كاری زۆری لەپێناو وڵاتەكەماندا كردووە، من ناتوانم ئەو كارە بكەم". تیجاس چاودری دەیەوێت سمێڵی وەكو فڕۆكەوانەكە چاك بكات نافین كومار كە شۆفێری ئەمبوڵانسە، ئەویش وەكو فڕۆكەوانەكە سمێڵی چاككردووە، ئەو وتی:" ئەبهیناندان پاڵەوانێكی راستەقینەیە، بۆیە من سمێڵی خۆم وەكو ئەو چاك دەكەم". زۆر كەس بایەخیان بەو شێوازە داوە، بەڵام تاكهور دەڵێ:" سمێڵی درێژنییە بەو ئاستەی كە بتوانێت وەكو دەسكی ماتۆڕ چاكی بكات، كە پێشی دەوترێت چەك بەدەست"، لەبری ئەوە، زۆرینەی پیاوان قژیان كورتدەكەنەوە، كە ئەو شێوازە لای ئەفسەرانی سوپا ناسراوە. لە چەندین ناوچەی تری وڵات، خەڵكانێك وێنەی خۆیان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاوكردوەتەوە كە سمێڵی خۆیان وەكو دەسكی ماتۆڕ چاككردووە‌و دەڵێن ئەو شێوازەیان لە فڕۆكەوانەكەوە وەرگرتووە. فڕۆكەوانەكە بووە بە سیمبولی نیشتمانی یەكەمجار رۆژی 27ی شوبات هیندییەكان فڕۆكەوانەكەیان بینی، كاتێك وەزارەتی راگەیاندنی پاكستان پارچە ڤیدیۆیەكی بڵاوكردەوە كە تێیدا فڕۆكەوانەكە بە چاوی بەستراو‌و روخسارێكی خوێناوییەوە دەركەوت، بەڵام دواتر پارچە ڤیدیۆكە سڕدرایەوە. دواتر لە ڤیدیۆیەكی تردا فڕۆكەوانەكە بینرا، كە كوپێك چای دەخواتەوە‌و پەڕۆكە لەسەر چاوی لابراوە‌و وا دەردەكەوێت بارودۆخی باشە، هەروەك ناوی خۆی‌و پلە سەربازییەكەی دەڵێت‌و باسلەوە دەكات "خەڵكی ئەوپەڕی باشورە" بەڵام رەتیدەكاتەوە هیچ وردەكارییەكی تر لەبارەی ئەركەكەی بدركێنێت‌و دەڵێ" پێویست نییە لەوبارەیەوە هیچتان پێ بڵێم". ئەو ڤیدیۆیە بەشێوەیەكی خێرا بڵاوبووەوە، خەڵك ستایشی لەسەرخۆیی‌و ئازایەتی فڕۆكەوانەكەیان كرد، پاش ماوەیەكی كەم هاشتاگی "ئەبهیناندان بگەڕێننەوە" راگەیەندرا، تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر پڕبوو لە نزاكردن بۆ گەڕانەوەی فڕۆكەوانەكە بە سەلامەتی. رۆژی هەینی كاتێك فڕۆكەوانەكە رادەستی دەسەڵاتدارانی هیندستان كرایەوە، خەڵكێكی زۆر بە ئاڵای هیندستانەوە لەسەر سنور لە ویلایەتی پونجاب  كۆبوتەوە. لە زۆرێك لە شارەكانی هیندستان بە هەڵدانی یارییە ئاگرینەكان پێشوازی لە گەڕانەوەی فڕۆكەوانەكە كرا، لەناویاندا شاری دەلهی پایتەخت.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ئەو فڕۆكەیەی كە عەبدولعەزیز بوتەفلیقەی سەرۆكی جەزائیری گواستەوە بۆ ژنێڤی سویسرا، گەڕایەوە بۆ جەزائیر. تەلەفزیۆنی "یۆرۆ نیوز" لە زاری سەرچاوەیەكی ئەمنی جەزائیرەوە ئاشكرایكرد، فڕۆكەكە گەڕاوەتەوە بۆ جەزائیر، بەڵام سەرۆكی تێدا نەبووە. هەفتەی پێشوو سەرۆكایەتی جەزائیر بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند، سەرۆك بوتەفلیقە بۆ ماوەی 48 كاتژمێر دەچێتە ژنێڤ بەمەبەستی ئەنجامدانی هەندێك "پشكنینی پزیشكیی رۆتینی". سەرچاوەیەكی تەندروستی لە ژنێڤ رایگەیاند باری تەندروستی سەرۆكی جەزائیر بەجۆرێك خراپە كە ناتوانرێت هیچ نەشتەرگەرییەكی پێویستی بۆ بكرێت. ئەو سەرچاوەیە لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " روسیا تودەی" ئاشكراشیكرد بوتەفلیقە لە نهۆمی نۆیەمی نەخۆشخانەی فێركاری ژنێڤە‌و بڕیاربوو نەشتەرگەریی بۆ بكرێت بەڵام باری تەندروستی رێگەنادات نەشتەرگەریی بۆ بكرێت. نەگەڕانەوەی سەرۆك بۆ وڵات، لەكاتێكدایە هەزاران كەس لە خەڵكی جەزائیر لە پایتەخت خۆپیشاندانیان كرد لەدژی خۆكاندیدكردنەوەی عەبدولعەزیز بوتەفلیقە بۆ ویلایەتی پێنجەمی سەرۆكایەتی. لەبەردەم كۆشكی سەرۆكایەتیدا، پێكدادان لەنێوان هێزە ئەمنییەكان‌و خۆپیشاندەران رویدا، خۆپیشاندەران بەردیان گرتە هێزە ئەمنییەكان، ئەوانیش بە گازی فرمێسكڕێژ وەڵامیاندایەوە. بەپێی قسەی دەسەڵاتداران، لەو پێكدادانانەدا (7) خۆپیشاندەر‌و زیاتر لە (50) كەس لە هێزە ئەمنییەكان برینداربوون‌و (45) كەسیش دەستگیركراون. دوای ئەوەی بوتەفلیقە رایگەیاند، بەنیازە بۆ ویلایەتی پێنجەمی سەرۆكایەتی خۆی كاندید بكاتەوە، خۆپیشاندان لەسەرتاسەری جەزائیر دەستیپێكرد. بوتەفلیقە لە سویسرا نەگەڕاوەتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە سبەینێ وادەی پێشكەشكردنی ناوی كاندیدەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆتایی دێت، تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە، تیمی كەمیەپنی هەڵبژاردنی بوتەفلیقە نوسراوی خۆكاندیدكردنی ئەویان پێشكەش نەكردووە. سوریا بیری خەڵك دەهێنرێتەوە ئەحمەد ئویەحیا سەرۆك وەزیرانی جەزائیر هۆشداری بە خەڵكدا بەشداری لە خۆپیشاندانەكان نەكەن‌و وتی:" جەنگی خوێناوی لە سوریا سەرەتا بە خۆپیشاندان دەستیپێكرد". رۆژی پێنج شەممە هێزە ئەمنییەكان ژمارەیەك رۆژنامەنوسیان دەستگیركرد، بەڵام دواتر ئازادیان كردن. عەبدولعەزیز بوتەفلیقە كە لە ساڵی 1999 وە سەرۆكایەتی جەزائیر دەكات، لە ساڵی 2013وە دوچاری جەڵتەی مێشك بووە‌و لەسەر كورسی جوڵاو هاتوچۆ دەكات، لەدوای نەخۆشكەوتنیەوە زۆر كەم لەبەردەم رایگشتی وڵاتەكەیدا دەردەكەوێت. خۆپیشاندان لە دژی كێ ؟ سەرەتای ناڕەزایەتییەكانی جەزائیر لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەستیپێكرد، خۆپیشاندەران دەڵێن ناڕەزایەتییەكانیان تەنیا لەدژی ویلایەتی پێنجەمی سەرۆكایەتی بوتەفلیقە نییە كە ماوەی 20 ساڵە لە ترۆپكی دەسەڵاتدایە، بەڵكو لەدژی دەستەبژێری حوكمڕانی وڵاتیشە بەشێوەیەكی گشتی. بەرپرسانی جەزائیری هۆشداری دەدەن لەوەی خۆپیشاندانەكان سەربكێشێت بۆ تێكدانی سەقامگیری وڵات‌و گەڕانەوە بۆ رۆژگاری شەڕی ناوخۆیی. رەنگە تاكە دەستكەوتی بوتەفلیقە بۆ جەزائیرییەكان كۆتایهێنان بێت بە شەڕی ناوخۆیی لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا، كە بەپێی ئامارە فەرمییەكان لەو شەڕانەدا زیاتر لە 200 هەزار كەس كوژراون. نیوەی دانیشتوانی جەزائیر گەنجن‌و تەمەنیان لە خوارو 30 ساڵییەوەیە، ئەم توێژە بەرفراوانە زۆربەیان بێكارن، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت توێژێكی زۆری گەنجان بەزوویی پەیوەندیان بە گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكانەوە كرد. كێ سەرۆكایەتی ناڕەزایەتییەكان دەكات ؟ لەكاتێكدا رایگشتی لە جەزائیر دەكوڵێت، چاودێران بەشوێن كردنەوەی گرێی ئەو پرسیارەدا دەگەڕێن كە دەڵێ " ئەوە كێیە كە توانیویەتی لەسەرتاسەری جەزائیر لەیەك كاتدا سەدان هەزار كەس بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی بڕژێنێتەسەر شەقامەكان ؟". ئەوەی تائێستا زانراوە ئەوەیە سەرەتای بانگەواز بۆ خۆپیشاندان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەستیپێكردووە، بەڵام ئەوە كێیە كە سودی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بینیوە بۆ دروستكردنی ئەم جوڵانەوەیە ؟ خەڵكانی نزیك لە دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەوڵدەدەن چاویان بخەنەسەر بەرپرسانی پێشووی دەزگای هەواڵگری، ئەوانە خەڵكانێكن كە لە كاركردندا سیستماتیكن، هاوكات دەزگای هەواڵگری لە جەزائیر رۆچوەتە ناو هەموو بوارەكانی ژیانی خەڵكەوە، ئەگەر هەواڵگری لەپشت ناڕەزایەتییەكانەوە بێت، واتا بەرلەوەی بوتەفلیقە خۆی بە مەرگی سەرجێگا بمرێت، لە سەرۆكایەتی وڵات لادەدرێت. دەرباری كۆشكی سەرۆكایەتی جەزائیر دوچاری شۆك بووە، بەڕێوەبەری كەمپەینی هەڵبژاردنی سەرۆك بوتەفلیقە گومانی هەیە لەوەی لایەنگرانی سەرۆك‌و وەزیرەكان لە ترسان ئۆفێسەكانی خۆیان بەجێهێشتبێت. ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەو ملیۆنان خەڵكە نابینرێت كە دەیانوت بۆ پشتیوانی لە ویلایەتی پێنجەمی بوتەفلیقە دەچن دەنگ دەدەن، ئەمە لەكاتێكدایە ماوەی دوو هەفتەیە بە چاوی خۆیان دەیبینن خەڵك رژاونەتەسەر شەقام‌و داوای رۆشتنی بوتەفلیقە دەكەن. بابەتێكی تر كە پرسیاری دروستكردووە، نەرمونیانی هێزە ئەمنییەكانە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ناڕەزایەتییەكان، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئەوانەی لە پایتەخت خۆپیشاندان دەكەن بە ئاشكرا یاسا كارپێكراوەكان پێشێل دەكەن، چونكە مەرسومێكی سەرۆكایەتی هەیە كە نەك تەنیا خۆپیشاندان، بەڵكو گردبونەوەی بچوكیش یاساغ دەكات. دەبێ ئەو كەسە كێ بێت كە فەرمانی بە هێزە ئەمنییەكان كردبێت دەست لە خۆپیشاندەران بپارێزن ؟ ئەوە راستە هێزە ئەمنییەكان گازی فرمێسكڕێژ‌و گولەی لاستیكییان لەدژی خۆپیشاندەران بەكارهێناوە، بەڵام ئەوە كاتێك رویدا كە خۆپیشاندەران لە كۆشكی سەرۆكایەتی نزیك بونەوە. لەناو ئەم بارودۆخە ناڕوونەدا، قسەوباس دروستبووە لەبارەی ئەوەی رژێم كەسی جێگرەوەی بوتەفلیقەی ئامادەكردووە، ئەوانەی ئەم جۆرە قسانە دەكەن ئەوانەن كە دەڵێن" خۆپیشاندەران داوای روخاندنی رژێم ناكەن، بەڵكو داوا دەكەن بوتەفلیقە بۆ ویلایەتی پێنجەمی سەرۆكایەتی خۆی كاندید نەكاتەوە". چەند رۆژی داهاتوو بارودۆخی سیاسی جەزائیر پەرەسەندنی خێرا بەخۆوە دەبینێت، دیار نییە لێكەوتەكانی بۆ چەند ساڵی داهاتوو لەسەر ژیانی خەڵكی ئەو وڵاتە بە چ جۆرێك دەكەوێتەوە.

راپۆرتی: درەو میدیا خەلافەتەكەی داعش كە لە سوریاوە دەستیپێكرد هەر لە سوریاشەوە كۆتایی هات، سەرۆكی ئەمریكا كۆتایی خەلافەتی داعشی راگەیاندو بەرپرسانی هەسەدەو یەپەگەش گەیشتونەتە خاڵی كۆتایی باغوز و بەسەدان چەكداری داعش خۆیان رادەستكردووە. لەناوچەی شەڕو لەبەردەم دەستگیركراوانی داعشدا لیلوا عەبدوڵا گوتەبێژی هەڵمەتی گەردەلوولی جزیرە ڕایگەیاند " داعش شكستی هێنا"   مەزڵوم كوبانیش فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە"سەرجەم ناوچەكانی ژێر دەستی داعش كۆنترۆڵكراونەتەوە و لە ئێستادا سەرقاڵی پاكردنەوەی تەواوەتی شوێنەكانن و لە ماوەی هەفتەیەكی تردا بە تەواوی سەركەوتن ڕادەگەیەنن" لیلوا عەبدوڵا لە لێدوانێكدا بۆ ( ANF ) ئاماژەی بەوەكردووە" ئەگەرچی داعش شكستی هێناوە  بەڵام هێشتا شانە نووستوەكانیان ماون. ئەوەی گرنگە ئەوەیە عەقڵیەتی داعش هێشتا لەنێو خەڵكدا ماوە. لە ئێستا بەدواوە كاری ئێمە ئەوەیە كۆتایی بەو عەقڵیەتە و شانە نووستوانە بێنین" لە رۆژی 9ی شویاتەوە هێزەكانی هەسەدە ( هێزەكانی سوریای دیموكرات) و هێزەكانی یەپەگە ( یەكینەكانی پاراستنی گەل) و یەپەژە ( یەكینەكانی پاراستنی ژن) ئۆپەراسیۆنی سەربازیان بۆ دوایین مۆڵگەكانی داعش لە رۆژهەڵاتی سوریا دەستپێكردووەو لە ئێستادا گەیشتونەتە خاڵی كۆتایی لە ( باغوز).   باغوز گوندێكی سەربە ناحیەی سوسەی پارێزگای دیرەزوری سوریایەو دەكەوێتە رۆژهەڵاتی ئەو وڵاتەو لە سنوری نێوان ( عێراق – سوریا)یە. گوتەبێژی هەڵمەتی گەردەلوولی جەزیرە ئەوەشی خستۆتە رووهەڵمەتەكە بەردەوامە، بەڵام بەشێوەیەكی زۆر هەستیار و هێدی بەڕێوەدەچێت. هێشتا لە دوایین خاڵەكانی ژێر دەستی داعش لە گوندی باغۆز، سیڤیل لە دەستی چەتەكانی داعشدا ماون. بۆ پاراستنی ئەو سیڤیلانە و ڕزگاركردنیان بەهێواشی دەچنە پێشەوە.    چەكداران خۆیان رادەست دەكەن  لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا بە سەدان چەكداری داعش خۆیان رادەستی هەسەدەو یەپەگە گردووە، تەنها لە رۆژی پێنجشەممە 28/2/2019 زیاتر لە 200 چەكداری داعش خۆیان رادەستكردووەو بەشێكیان چەكداری بیانین.  هەربۆیە دەستكراوە بە جیاكردنەوەیان چەكدارانی داعش دوای لێپرسینەوە لە سیڤیلەكان جیادەكرێنەوە و دەخرێنە زیندان. ژن و منداڵانی سیڤیلیش دوای پشكنین پێداویستییەكانی خواردن و خواردنەوەیان بۆ دابین دەكرێت و لە شوێنی گونجاو جێگیر دەكرێن. لەو بارەیەوە گوتەبێژی هەڵمەتی گەردەلوولی جزیر ڕایگەیاند، ئەو چەكدارانەی كە خۆیان ڕادەستی شەڕڤانانی هەسەدە كردووە، سەرەتا لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكرێت. ئەوانەی دەستیان لە كوشتندا هەبووە و دەردەكەوێت كە داعشیین، تا ڕادەستی وەڵاتەكانی خۆیان دەكرێنەوە، زیندانی دەكرێن. مستەفا بالی، بەرپرسی ناوەندی راگەیاندنی هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە)، رایگەیاندووە، رزگاركردنی هاووڵاتییان لە باغۆزی دواپێگەی داعش لە سووریا بەردەوامە، لە 9ی شوبات و رۆژی یەكەمی ئۆپەراسیۆنی كۆنتڕۆڵكردنەوەی باغۆز، تاكو ئێستا, 15هەزار هاووڵاتی رزگار كراون. توركیا داوای دەستگیركراوان دەكات  چەند رۆژێكە بەرپرسانی توركیا داوا دەكات ئەو چەكدارانەی داعشیان رادەستبكرێت و هەسەدەش داوا دەكات دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رۆڵ بگێرن لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو چەكدارانەی داعش، لەو بارەیەوە لیلوا عەبدوڵا  دەڵێت"«هەندێك لایەن هەن كە دەیانەوێت ئاڵۆزی لەو ناوچانە دروست بكەن كە ڕزگار كراون. پێویستە دەوڵەتانی ئەندام لە نەتەوەیەكگرتووەكان ئەركی خۆیان جێبەجێ بكەن بۆ ئەوەی ئەو ناوچانە بەئارامی بمێننەوە. هەروەها دەربارەی چارەنووسی ئەو چەتانەی داعش هەنگاوێك بنێن. لە چەند رۆژی رابردووداو لە چوارچێوەی پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا داوای لە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كردووە كە ئەو چەكدارانەی داعش كە دەستگیركراون رادەستی توركیا بكرێن، بە دیاریكراوی داوای 800 چەكداری دەستگیركراوی داعشی كردووە ئەویش لە پێناو ئەوەی: 1- ئەردۆغان هەوڵ دەدات هیچ كام لەو داعشانە نەدرێنە دادگایەكی نێودەوەڵەتی وەك ئەوەی هەسەدە داوای كردووە، چونكە لەئەگەری هەر دادگایەكی وەهادا ئەوا پەیوەندی و نهێنیەكانی داعش و توركیا بەتەواوی ئاشكرا دەبێت. 2- لەئەگەر داننانی ئەو داعشانەدا لەدادگایەكی نێودەوڵەتی بەپەیوەندیەكانیان لەگەڵ توركیا ئەوا دەكرێت توركیاش بەتاوانی جەنگ پەلكێشی دادگای نێودەوڵەتی لاهای بكرێت. 3- توركیا هەوڵ دەدات هەموو ئەو داعشانە لەژێر دەستی خۆیدا بهێڵێتەوە تا پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئەو گروپە تیرۆریستیە نەچێتە دەرەوە. ترەمپ كۆتایی خەلافەتی داعشی راگەیاند    دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند ئەو هێزانەی كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكاتەوە پشتیوانی دەكرێت، 100%ی ناوچەكانی ژێر دەستی رێكخراوی داعشیان كۆنترۆڵ كردەوە، ترەمپ لە بنكەی سەربازی ئیلمندرۆڤ ریچچاردسۆن لە ویلایەتی ئەلاسكا رایگەیاند:" پێشتر بەردەوام دەتانبیست كە 90-92%ی خای خەلافەت لە سوریا كۆنترۆڵ كراونەتەوە، بەڵام ئێستا ئێمە 100%ی ناوچەكانی خەلافەتمان كۆنترۆڵ كردووەتەوە".    

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت "نەگەیشتنە رێككەوتن" ئەمە ناونیشانی دواین دیداری نێوان دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا‌و كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور بوو، كە لە شاری هانۆی پایتەختی ڤێتنام بەڕێوەچوو. لە دیداری لوتكەدا، ترەمپ بەڵێنیدا سزای ئابوری نوێ بەسەر كۆریای باكوردا نەسەپێندرێت، بەڵام ئامادە نەبوو سزا كۆنەكان لەسەر ئەو وڵاتە هەڵگرێت، ئەمەش شكستی بە دیدارە مێژوییەكە هێنا. بەبێ ئیمزاكردنی هیچ رێككەوتنێك بەشێوەیەكی كتوپڕ دیداری نێوان ترەمپ‌و كیم جۆن ئون كۆتایی هات، ترەمپ رایگەیاند"لە ئێستادا هیچ نیازێك نییە بۆ ئەوەی جارێكی تر لەگەڵ كیم جۆن ئون دیداری لوتكە بكات". بەر لە جێهێشتنی شاری هانۆی، ترەمپ لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی:" هەندێكجار پێویستە بەجێیبهێڵێت، ئەمە یەكێكە لەو كاتانە.. من حەزم دەكرد لەوە زیاتر بڕۆین". سزاكان دانوستانەكان بەهۆی ئەو سزا ئابورییانەوە شكستیانهێنا كە ئەمریكا بەهۆی پرۆگرامە ئەتۆمی‌و بالستییەكانەوە بەسەر كۆریای باكوریدا سەپاندووە. ترەمپ وتی:" كیم ئامادە بوو بۆ هەڵوەشاندنەوەی كۆمەڵگەی ئەتۆمی یۆنگبیۆن، بەڵام لەبەرامبەردا داوای هەڵگرتنی هەموو سزاكانی دەكرد، ئەوەش شتێكە كە ئەمریكت ئامادە نییە بۆی". ترەمپ لە زاری كیم جۆن ئونەوە رایگەیاند:" ئەو وتی جارێكی تر تاقیكردنەوەی موشەكی یان هەر بابەتێك پەیوەندیدار بێت بە چەكی ئەتۆمییەوە، ناكات". رەنگە ئەمە تاكە بەڵێنێك بێت كە ئەمریكا لە دیداری لوتكەدا لە هانۆی، لە كۆریای باكوری وەرگرتووە. بەر لەوەی گوازرشت لە پەیوەندی دۆستانەیان بكەن، ترەمپ‌و كیم جۆن ئون چەند مانگێك قسەیان بەیەكتر وت‌و هەڕەشەیان لە یەكتر كرد. جۆ شیرینچیونی سەرۆكی دامەزراوەی "بلاوشیرز" لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر لەبارەی كۆبونەوەكەی ترەمپ‌و كیم جۆن ئون نوسیویەتی:" ئەوە شكستێكی گەورە بوو.. ئەمە ئەو سنوری ئەو جۆرە دیدارانە نیشان دەدات كە بەبێ كاتی پێویست‌و توانای مرۆیی ئەنجام دەدرێن بۆ گەیشتن بە رێككەوتن". هەڵوەشانەوەی خوانەكە پێشتر كۆشكی سپی رایگەیاند، ئاهەنگێك بەڕێوەدەچێت بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە، هاوكات هەریەكە لە ترەمپ‌و كیم جۆن ئون لە خوانێكدا كۆدەبنەوە، بەڵام هەردوو سەرۆك بەبێ ئیمزاكردنی هیچ رێككەوتنێك هۆڵی كۆبونەوەكەیان بەجێهێشت. كۆشی سپی باسی لەوەكرد، ترەمپ‌و كیم كۆبونەوەیەكی بنیادنەرانەیان كردووە، لەبارەی هەموو رێگە جیاوازەكانەوە سەبارەت بە پرسی داماڵینی چەكی ئەتۆمی‌و ئابوری قسەوباسیان كردووە، لەئێستادا نەیانتوانیوە بگەنە هیچ رێككەوتنێك، بەڵام تیمەكانیان چاویان لەوەیە لە داهاتوودا جارێكی تر كۆبونەوە بكرێت". ترەمپ ماوەی زیاتر لە (20) كاتژمێری لەناو فڕۆكەدا بەسەربرد بۆ ئەوەی بگاتە هانۆی، كیم جۆن ئون-یش دوو رۆژو نیو لە شەمەندەفەردا بوو تا بگاتە شوێنی دیدار. "من پەلەم نییە" كیم جۆن ئون لە هانۆی باسی لە ئەگەری كردنەوەی ئۆفیسێكی هەمیشەیی كۆریای باكور كرد لە ئەمریكا، بەڵام ترەمپ هەرزوو خەیاڵەكەی كیمی شێواند. ترەمپ وتی:" من پەلەم نییە، خێرایی بەوڕادەیە لەلای من گرنگ نییە.. من دەمەوێت بگەینە رێككەوتن". ترەمپ پێشتر چەندینجار باسی لەوەكردووە، ئەگەر سەرەتا رێگری لێكرا، چیتر پێویست بەوە ناكات پەلە لە كۆریای باكور بكرێت چەكە ئەتۆمییەكان لەناوببات". كیم جۆن ئون وتی:" ئەگەر ئامادەنەبومایە بۆ داماڵینی چەكی ئەتۆمی، نەدەهاتم بۆ هانۆی بۆ دیدار لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ"، بەڵام ئاماژەی بەهیچ رێوشونێك نەكرد كە بیگرێتەبەر بۆ كۆتایهێنان بە چەكی ئەتۆمی. ئامانجەكەی ترەمپ ئامانجی ترەمپ لە دیدارەكەی لەگەڵ كیم خۆی لە دیاریكردنی كرۆكی ئەو بەڵێنانەدا دەبینیەوە كە مانگی حوزەیرانی رابردوو لە سەنگافورە هەردوو سەرۆك بەیەكترییاندا، بەڵام وێنەكانی دوای دیدارەكەی ئەمجارە، دەریخست ترەمپ بێئومێدە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئومێدێكی زۆری لەسەر دیدارەكەی ئەمجارە هەڵچنیبوو. لە دیداری پێشتریاندا، ترەمپ‌و كیم راگەیەندراوێكی هاوبەشیان ئیمزا كرد لەبارەی "داماڵینی چەكی ئەتۆمی لە نیمچە دورگەی كۆریا"، بەڵام هەردوولا لەوكاتەوە لەسەر چۆنیەتی ئەنجامدانی ئەو پرۆسەیە ناكۆكن. سەرچاوە: بی بی سی- فرانس پرێس

 (درەو میدیا): حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران، دەستلەكاركێشانەوەی محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی رەتكردەوە، ئەوەش دوای ئەوەی ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەنجومەنی شورای ئەو وڵاتە داوایانكرد دەستلەكاركێشانەوەكە پەسەندنەكات.  شەوی رابردوو، محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران و  كۆڵەكەی دیپلۆماسیەتی ئەو وڵاتە دەستیلەكاركێشایەوە. زەریف لە تۆڕی كۆمەڵایەتی " ئینستاگرام" كە تاكە تۆڕی كۆمەڵایەتی رێگەپێدراوە لە ئێراندا، دەستلەكاركێشانەوەكەی راگەیاند و داوای لێبوردنیشی لە گەلی ئێران كە ئەگەر لەماوەی كاركردنیدا كەمتەرخەمییەكی كردبێت. هۆكارەكەی دەستلەكاركێشانەوەی زەریف هاوكات بوو لەگەڵ سەردانی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا بۆ تاران و كۆبوونەوەو دیداری لەگەڵ عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئێران و حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆمار و لە هیچ كام لەو دیدارانەدا زەریف ئامادەنەبوو، بەڵكو ژەنەراڵی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودس ئامادەی هەردوو كۆبوونەوەی ئەسەد و خامنەیی و ئەسەد و رۆحانی بوو. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە ئاژانسی" فارس نیوز"ی ئێرانی راگەیاند كە هۆكاری دەستلەكاركێشانەوەی زەریف دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە لەلایەن گەورە لێپرسراوانی سەرۆكایەتی كۆمارەوە هەماهەنگی لەگەڵدا نەكراوە بۆ دیداری حەسەن رۆحانی و بەشار ئەسەد. ئەو سەرچاوەیە ئاشكراشیكرد لەم چەند مانگەی دواییدا لە چەند پرسێك و بڕیارێكدا ناكۆكی نێوان زەریف‌و  رۆحانی دەركەوتووەو هەندێكجار بەهۆی جیاوازی و ناكۆكی زۆرەوە لەگەڵ حەسەن رۆحانی، زەریف كۆبوونەوەكانی حكومەتی بەجێهێشتووە. سەرەراِی ئەو هۆكارەی سەرەوە باس لەوەشدەكرێت، بەهۆی كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێران كە زەریف ئەندازیاری بووە، زەریف لەلایەن باڵی پارێزگارەكانەوە گوشاری زۆری خراوەتەسەر و رووبەڕووی رەخنەی زۆربوەتەوە، بە تایبەتی دوای گەڕاندنەوەی سزاكانی ئەمریكا و خراپبوونی دۆخی ئابووری ئێران، ئەوەش زەریفی ناچاركردووە دەستبەرداری پۆستەكەی بێت. محەمەد جەواد زەریف، ساڵی 1960 لە تاران لەدایكبووە، لەدایكبووە، بڕوانامەی دكتۆرای لە یاسای نێودەوڵەتیدا لە زانكۆی دێنڤەری ئەمریكا بەدەستهێناوە و لە ئابی 2013ەوە وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە و پێشتریش لە ساڵی 2002 بۆ 2007 باڵیۆزی هەمیشەیی ئێران بووە لە نەتەوە یەكگرتووەكان.