ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ لە دیمەنێكی دەگمەنی گۆڕەپانی سیاسی میسردا، دوو سەرۆكی پێشووی ئەو وڵاتە لەناو هۆڵی دادگادا رووبەڕووی یەكتر بوونەوە و حوسنی موبارەك سەرۆكی پێشووتری میسر لە كەیسی هەڵكوتانە سەر گرتووخانەكان و شكاندنیان لەمیانی شۆڕی ینایری" كانونی دووەم"ی  2011دا، شایەدیدا كە محەمەد مورسی سەرۆكی پێشوو و چەند سەركردەیەكی ئیخوان موسلمین تێیدا تۆمەتبارن. مورسی لەكاتی شۆڕشەكەدا لە یەكێك لەو گرتوخانانەدا زیندانی بوو, بەڵام بەهۆی شۆڕشی گەلی میسرەوە لەدژی دەسەڵاتی حوسنی موبارەك لە ساڵی 2011 لە زیندان هەڵات و دواتر بە هەڵبژاردن بووە سەرۆكی میسر، بەڵام زۆری نەخایاند جارێكی تر بەهۆی خۆپیشاندان و كودەتای سپی سوپاوە لە پۆستەكەی داماڵرا و خرایەوە كونجی زیندان و ئێستا لە چەند كەیسێكدا تۆمەتبارە كە یەكێكیان شكاندنی گرتوخانەكاندا لەكاتی شۆڕشی میسر لە بەهاری عەرەبیدا. لە دانیشتنەكەی دادگادا كاتێك پرسیاری ئەوە لە موبارەك كرا كە ئایا ئەندامەكانی بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لەرێگەی تونێلەوە دزەیانكردوەتە ناو میسر و دەوڵەتیش ئاگاداری ئەو تونێلانەبووە؟ موبارەك لە رەتیكردەوە هیچ قسەیەك لە بارەیەوە بكات و رایگەیاند وتەكانی زانیاری نهێنی تایبەت بە ئاسایشیان تێدایە و داوای لە عەبدولفەتاح سیسی سەرۆكی ئێستای میسر كرد مۆڵەتی پێدات بە رەزامەندی سوپا چەند زانیارییەكی پەیوەست بەو كەیسە ئاشكرابكات. پرۆسەی دادگاییكردنی محەمەد مورسی و چەند سەركردەیەكی باڵای ئیخوان موسلمین لەسەر كەیسی شكاندنی چەند گرتووخانەیەك و هەڵاتنی چەند زیندانییەك لە رێگەی سنورەوە لەگەڵ غەززە راستەوخۆ لە كەناڵی " صدی البلد" ی میسرەوە راستەوخۆ پەخشدەكرێت. موبارەك لە دانیشتەنەكانی تری دادگا ئامادەنەبوو، هەرچەندە چاوەڕواندەكرا لە دادگای تاوانەكانی قاهیرە ئامادەبێت و وتەی لێوەربگیرێت و پارێزەرەكەی فەرید دیب رایگەیاند موبارەك هێشتا پلەی فەریقی فڕۆكەوانی هەیە لە هێزە ئاسمانییەكاندا و ئەگەر دادگا بخوازێت بانگهێشتی بكات بۆ شایەدی، پێویستە بە گوێرەی یاسا كارپێكراوەكان رەزامەندی هێزە چەكدارەكان وەربگرێت". بەڵام بە پێچەوانەی ئەوەوە داواكاری گشتی لەسەرەتای دانیشتەكەی دادگادا رایگەیاند لە كەرتی ئاسایشی نیشتمانیەوە ئاگادارییەكی پێگەیشتووە و دەڵێت كە " موبارەك هاوڵاتییەكی مەدەنییە و هیچ سیفەتێكی سەربازیی نییە". دەقی قسەكانی موبارەك پرسیار: زانیاریت هەیە لەسەر سنوربەزاندنی وڵات لە بەری خۆرهەڵاتەوە لە دوای 25ی كانونی دووەمی 2011ەوە؟ موبارەك: لیوا عومەر سولەیمان بەڕێوەبەری هەواڵگری گشتی لەو كارە ئاگاداریكردمەوە. پرسیار: ناوەرۆكی ئەو ئاگاداركردنەوە چی بوو؟ موبارەك: سولەیمان پێی وتم كە لەوێ‌ هێزی چەكدار سنوریان بەزاندووە و ژمارەیان زۆرەو دەگاتە 800 كەس. پرسیار: دەربارەی رەگەزنامەی ئەو كەسانی هەواڵی پێدایت؟ موبارەك: نەخێر،  هەواڵی پێنەدام، پێی وتم تەنها دزەكردن هەیە و دەربارەی رەگەزنامەكانیانی هیچی پێ نەوتم. پرسیار:داوای رونكردنەوەت لێكردت دەربارەی چۆنیەتی هاتنە ناوەوەی ئەو كەسانە بۆناو سنورەكانەی میسر؟ موبارەك: لە تونێلەكانەوە هاتبوون، پێی نەوتم كە ئایا بەپێ هاتوون، بەڵام ئۆتۆمبیل و چەك هەبوون لەوێ‌. پرسیار: هۆكاری هاتنەناوەی ئەو كەسانەی بۆ ناو سنوری میسر پێگەیاندی؟ موبارەك: نەخێر پێی نەوتم، تەنها لە دزەكردنیان ئاگاداریكردم. پرسیار: كەی ئاگاداری ئەوەی كردیت؟ موبارەك: بەیانی رۆژی 29ی كانونی دووەم. پرسیار: لەو شوێنە ئاگاداریكردیتەوە كە دوای هاتنە ناوەوە روویان تێكرد؟ موبارەك: نەخێر، ئەوان هاتنە ناوەوە و لە چەند شوێنێكی جیاواز بڵاوبونەوە. پرسیار: ئەو كەسانە هیچ كردەوەیەكیان ئەنجامدا كە زیان لە ئاسایشی وڵات و ئازادیی بگەیەنێت؟ موبارەك: بەدڵنیاییەوە، زیانگەیاندن بە سەلامەتی وڵات هەبوو، چەند كارێكیان كرد ناتوانم ئاشكرای بكەم. پرسیار: بۆچی؟ موبارەك: لەبەرئەوەی پەیوەندی بە ئاسایشی وڵاتەوە هەیە. پرسیار: ناسنامەی ئەو كەسانەی پێ وتیت كە دزیان كردە میسرەوە؟ موبارەك: نەخێر پێی نەوتم, بەڵام من دەزانم لە كوێەوە هاتن. پرسیار: لە كوێوە؟ موبارەك: من دەزانم لە غەززەوە هاتن و لە حەماس بوون. پرسیار: دەتوانیت ناوی ئەو كەسانە بە دیاریكراوی بڵێت كە بەرپرس بوون لەو دزەپێكردنە؟ موبارەك: ئەوان هاتنە ناوەوە، كەسێك نییە بەرپرس بێت، بەڵام خەڵكانێك هەن كە ئاسانكارییان بۆ كردون. پرسیار: ئەو كەسانە كێ بوون كە كارەكەیان بۆ ئاسانكردوون؟ موبارەك: خەڵكانێك بوون لە باكوری سینا، ناسنامەكانیان نازانم. پرسیار: مەبەستیان لە دزەكردە ناو سنوری میسر چی بوو؟ چ ئامانجێكیان هەبوو؟ موبارەك: دەیانویست پشێوی لە وڵاتدا بنێنەوە.. لەگەڵ گروپی ئیخواندا مامەڵەیانكرد. پرسیار: پشێوییەكە كەی دەستیپێكرد؟ موبارەك: رۆژی 25ی كانونی دووەم پرسیار: كەی زانیت كە هاتنەناوەوەكە بە ئامانجی هاوكاریكردنی ئیخوانە؟ موبارەك: ئەمە بابەتێكی قورسە كە وەڵامی بدەمەوە، پێویستی بە مۆڵەت وەرگرتن هەیە، چونكە ئەگەر قسەبكەن پێشێلكارییەكی تر دەكەم. پرسیار: دەتوانیت رۆڵی ئیخوان موسلمین لەو دزەكردنەدا دیاریبكەیت؟ موبارەك: قورسە وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە، سەرەڕای ئەوەی كە رۆڵەكە ناسراوە. پرسیار: ئەمە واتای چی دەگەیەنێت؟ موبارەك: مانای ئەوە دەگەیەنێت كە روودای تر لە پێشوودا هەبوون و هەروەها ئەوانیش پێویستیان بە مۆڵەت وەرگرتن هەیە. پرسیار: زانیاریت لایە دەربارەی كە ئایا ئەو كەسانەی لە رێگەی تونێلەكانەوە بە شێوازێكی ناشەرعی هاتنە ناوەوە، چەكیان بەكارهێنابێت و تەقەی زۆریان لە ناوچە سنورییەكاندا كردبێت لەبەری خۆرهەڵاتی هاوسنور لەگەڵ غەززە؟ موبارەك: ئەوان چەكیان بەكارهێنا و بنكەكانی پۆلیسیان تێكدا و پاشان دابەشبوون و هاتنە ناوچە جیاوازەكانی وڵاتەوە. پرسیار: بۆ نمونە؟ موبارەك: گرتوخانەكان و قاهیرە و گۆڕەپانەكان بە دیاریكراوی گۆڕەپانی تەحریر. پرسیار: بۆچی ئەو شوێنانە بڵاوبونەوە؟ موبارەك: بۆئەوەی زیندانییەكانی سەر بە حزبوڵا و حەماس و ئیخوان بێننە دەرەوە. پرسیار: ئەی سەبارەت بە گۆڕەپانەكان؟ موبارەك: لەوێ‌ لەسەر باڵاخانەكانەوە تەقەیان دەكرد. پرسیار: زانیاریت هەیە دەربارەی كە ئایا توانیان زنجیرەی سنور كۆنترۆڵبكەن؟ موبارەك: لە باكوری سیناوە هاتن و هێرشیانكردە سەر پۆلیس و نەوەستان و بەردەوام بوون لە كارەكەیان. پرسیار: زانیاریت هەیە دەربارەی ئەو دامەزراوە حكومیانەی كە وێرانیانكردن؟ موبارەك: نیمە دەستم نەكەوتووە. پرسیار: زانیاریە هەیە كە ئەو كەسانە سێ‌ ئەفسەری پۆلیس و ئەمیندارێكیان رفاندبێت؟ موبارەك: زانیاریم نیە. پرسیار: دەتوانین ئەو گرتوخانانە دیاریبكەت كە بۆ ئازادكردنی زیندانییەكانی هێرشیانكرایەسەر؟ موبارەك: بەدیاریكراوی وادی نەترون، چونكە خەڵكانی چەند گروپێكی جیاواز تێیدا زیندانیكرابوون. پرسیار: لە ئەنجامی ئەو كارانەدا هیچ روداوێكی كوشتن یانە دەستكردن بە كوشتنی لێكەوتەوە؟ موبارەك: زانیاریم نیە. پرسیار: زانیاریت دەربارەی كاری تێكدەرانە هەیە كە  ئەو كەسانە ئەنجامیاندابێت؟ موبارەك: زانیاریم نیە. پرسیار: زانیاریت هەیە كە ئەو كەسانە دەستدرێژیان كردبێتە سەر ئەو كەسانەی حوكمەكانی یاسا جێبەجێدەكەن كە پیاوانی پۆلیسن؟ موبارەك: لە عەریش و شێخ زوید و رەفەح پەلاماری پۆلیسیاندا و بنكەكانی پۆلیسیان هەمووی تێكدا و چەند پۆلیسێكیان كوشت. پرسیار: بۆری غازیان تەقاندەوە؟ موبارەك:  زانیاریم نیە. پرسیار: رۆڵی ئیخوان موسلیمین لەم رووداوانەدا چی بوو؟ موبارەك: ناتوانم وەڵام بدەمەوە، پێویستم بە وەرگرتنی رەزامەندی هەیە. پرسیار: دەتوانیت ئەو كەسانە دیاریبكەیت، كە ئەو كەسانە لە زیندانەكاندا دەربازیان كردن؟ موبارەك: ناوەكانم لا نیە، بەڵام دەزانم كە سەربە حەماس و حزبوڵا و ئیخوان بوون. پرسیار: ئەگەر ناوی ئەو تۆمەتبارانەی لێرەن پێت بڵێم، بۆئەوەی رۆڵیان لەو رووداوانەدا دیاریبكەیت، ئەمەش پێویستی بە وەرگرتنی رەزامەندی هەیە؟ موبارەك: بەڵێ‌، پێویستی بە وەرگرتنی رەزامەندییە. پرسیار: تۆ سەرۆكی میسر بووت، نەتدەزانی كە چی لە دەوڵەتدا دەگوزەرێت؟ موبارەك: رووداوەكان دەزانم، بەڵام وردەكارییەكان و كەسەكان نازانم. پرسیار: لیوا محەمەد نەجیب وتی كە چەند تونێلێك هەیە لە غەزەوە لەژێر زەویدا دێتە ناو وڵاتەوە و فەلەستیینەكان هەڵیانكەندون و بەكاریدەهێنن بۆئەوەی بە شێوەیەكی ناشەرعی دزەبكەن و بێنە ناو میسرەوە، بەڕێوەبەرێتییەكی فەلەستینی لە غەززە ئەو تونێلانە بەڕێوەدەبات، و رۆژی 25ی كانونی دووەم ژمارەیەكی زۆر لە فەلەستینییەكان و بیانی لە رێگەی ئەو تونێلانەوە هاتونەتە ناوەوە و چەندین كردەوەی وەك كوشتن و تۆقاندنیان ئەنجامداوە و چەند ئەندامێكی حزبوڵاش هاتونەتە ناو وڵاتەوە, ئایا ئەم قسەیە راستە؟ موبارەك: پێَشتر وتم كە 800 كەسی خاوەن رەگەزنامەی جۆراوجۆر لە حزبوڵا و حەماس هاتون، بەڵام ئەو وردەكارییەی كە لیوا نەجیب باسی كردووە نازانم. پرسیار: ئەی قسەت چیە بۆ ئەو وتەیەی لیوا عەبدوللەتیف عامر كە دەڵێت گروپی ئیخوان  هەماهەنگی كردووە لەگەڵ رێكخستنە نێودەوڵەتییەكەی و ئێران و بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی و حزبوڵای لوبنانی و ویلایەتە یەكگرتووەكان بۆ جێبەجێكردنی پلانەكانی كە بریتیە لە پشێوی نانەوە و ناسەقامگیركردنی میسر بۆ دەستگرتن بەسەر دەسەڵاتدا و دەوڵەتی توركیاش بەشداری ئەو پلانەی كردووە؟ موبارەك: هەرگیز دەربارەی ئەو پلانە هیچم نەبیستووە، من جەخت لەسەر زانینی وردەكارییەكان ناكەمەوە، تەنها كارە گشتییەكان دەزانم، وەك هێرشكردنە سەر پۆلیس و چونە ناو عەریش و تێكدانی بنكە ئەمنییەكان و دەستدرێژیكردنە سەر بنكەكانی پۆلیس، پلانی زۆر هەبوون، بەڵام پێش وەرگرتنی رەزامەندی ناتوانم قسەیان لەسەر بكەم.   تۆمەتبارەكان كێن و تۆمەتەكانیان چیە؟ لەم كەیسەدا مورسی و 28 سەركردەی ئیخوانین موسلیمین دادگایی دەكرێن و پرۆژەی دادگاییكردنەكە دووبارەدەكرێتەوە، دوای ئەوەی دادگای تەمییز تشرینی 2016 حوكمی سەپێندراوی بەسەریاندا هەڵوەشاندەوە كە بریتی بوو لە لەسێدارەدان و زیندانیكردنی توند. پێشتریش دادگای تاوانەكانی قاهیرە ساڵی 2015 سزای لەسێدارەدانی سەپاند بەسەر هەریەك لە محەمەد مورسی و رابەری گشتی ئیخوان محەمەد بەدیع و رەشاد بەیومی جێگری رابەر و موحیی حامد ئەندامی مەكتەبی ئیرشاد و محەمەد سەعد كەتاتنی سەرۆكی ئەنجومەنی گەلی هەڵوەشاوە و عسام عریان سەركردەی ئیخوان و سزای زیندانیكردنی هەمیشەیشی بەسەر ئەوانی تردا سەپاند. داواكاری گشتی لەو كەیسەدا تۆمەتی " سنورشكاندنی خۆرهەڵاتی وڵات و دەستدرێژیكردنە سەر دامەزراوە ئەمنییەكان و كوشتنی ئەفسەرێكی پۆلسی لە كات شۆڕشی 2011 بە رێككەوتن لەگەڵ حزبوڵای لوبنا و بە هاوكاری چەند ئەندامێكی سوپای پاسدارانی ئێرانی" ئاراسەی تۆمەتبارەكان كردووە. هەروەها تۆمەتی كوشتنی 32 زیندانیی و  ئەندامی  هێزەكانی پاسەوانی گرتوخانەی "ئەبوزعبل " و 15 زیندانیی گرتوخانەی " وادی نەترون" وگرتوخانەی " مەرەج" و هەڵاتن و دەربازكردنی 20 هەزار زیندانی ئەو  سێ‌ گرتوخانەیەی ئاراستەكردوون.

راپۆرت: نامیق رەسوڵ دوای ململانێیەكی دوورودرێژ لەگەڵ نەخۆشی، ئایەتوڵا مەحمود هاشمی شاهرودی، یەكێك لە مەرجەعەكانی شیعەو كەسایەتی دیاری عێراق‌و ئێران لە تەمەنی 70 ساڵیدا كۆچی دواییكرد. پێش مردنی، شاهرودی سەرۆكی ئەنجومەنی دیاریكردنی بەرژەوەندییەكانی رژێمی ئێران بوو، كە دەستەیەكی تایبەتە بە یەكلاكردنەوەی ناكۆكییەكانی نێوان پەرلەمان‌و ئەنجومەنی پاراستنی دەستور. شاهرودی‌و دەسەڵاتی دادوەریی شاهرودی تا ساڵی 2009 سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری ئێران بوو، لەو ماوەیەشدا چەند چاكسازییەكی كرد، لەوانە هەڵوەشاندنەوەی سزای لە سێدارەدان لەرێگەی بەردبارانكردنەوە، كە ئەو دەیویت زیان بە وێنەو باوبانگی ئێران دەگەیەنێت. بەڵام چالاكانی مافەكانی مرۆڤ رەخنەی ئەوەی لێدەگرن لەو ماوەیەدا نەیتوانیوە سنورێك بۆ پرۆسەی دەستگیركردنی هەڕەمەكی چالاكان‌و سیاسییەكان دابنێت‌و لەماوەی دەستبەكاربوونی لەو پۆستەدا ئەشكەنجەدانی زیندانییەكان بەردەوام بووە. كانونی دووەمی رابردوو، شاهرودی بۆ چارەسەری نەخۆشییەكەی چووە  ئەڵمانیا، بەڵام ناچاركرا زوو سەردانەكەی كۆتایی پێبهێنێت‌و بگەڕێتەوە ئێران، ئەوەش دوای ئەوای چالاكانی مافەكانی مرۆڤ داوایان لە داواكاری گشتی ئەڵمانیا كرد دەستگیری بكەن، بەتۆمەتی سەپاندنی سزای لە سێدارەدان كە دەگاتە سنوری تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی. شاهرودی‌و سیستانیی شاهرودی 15ی ئابی 1948 لەدایك‌و باوكێكی ئێرانی لە شاری نەجەف لە عێراق لە دایكبووە، لە تەمەنی 16 ساڵیدا لە حەوزەی عیلمی نەجەف لەلای مەرجەعەكانی وەك " خومەینی،  محەمەد باقر سەدر، ئەبوقاسم خوئی" خوێندویەتی، لە تەمەنی 30 ساڵیدا پلەی ئیجتیهادی لە حەوزەی نەجەف لەلایەن مامۆستاكەی (محەمەد باقر سەدر) وەرگرتووە. لە حەفتاكانی سەدەی رابردوودا بەهۆی چالاكییەوە دژی رژێمی سەدام حسێن دەستگیركراوەو ئەشكەنجەدراوە، ساڵی 1979 دوای بەرپابوونی شۆڕشی ئیسلامی چوەتە ئێران، سەرەتای هەشتەكانی  سەدەی رابردوو سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامیی عێراق بووە كە ئێستا بە ناوی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی لە عێراقدا كاردەكات. لەم چەند ساڵەی دواییدا، وەك جێگرەوەی عەلی سیستانیی مەرجەعی باڵای شیعەكان ناوی شاهرودی دەخرایەِروو، چەندجارێكیش بۆئەو مەبەستە سەردانی عێراق‌و بەتایبەتی نەجەفی كرد، بەڵام بەهۆی ئەوەی پەیوەندییەكی توندوتۆڵی بە سیستمی ویلایەتی فەقیهەوە لە ئێران هەبوو، قبوڵنەكراو بەشێكی زۆری مەرجەعەكانی شیعە لە نەجەف‌و عێراق لەسەر پرسی ویلایەتی فەقێ لەگەڵ مەرجەكانی قوم ناكۆكن. شاهرودی‌و جێگرتنەوەی خامنەیی دوای ئەوەی عەلی خامنەیی بووە رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران، رۆڵی شاهرودی دەركەوت، ئەو بەبێ‌ ئەوەی هیچ پۆستێكی سیاسیی هەبێت، ساڵی 1995 وەك ئەندامی ئەنجومەنی شارەزایان (خوبرەگان) هەڵبژێردرا، ساڵی 1999 بوو بە سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی ئێران، ئەوەش پۆستێك بوو گرنگییەكەی هاوتای پۆستی سەرۆك كۆمارو سەرۆكی پەرلەمان بوو. شاهرودی بەوە ناسرابوو مەیلی بەلای باڵی ئوسوڵی‌و توندڕەوەكانی ئێرانەوە هەیە، بەبێ‌ ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ  ریفۆرمخوازەكانیشدا بپچڕێنێت، لەماوەی رابردوودا چەندجارێك ناوی وەك جێگرەوەی عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامیی ئێران خرایەڕوو، بەڵام بەهۆی سەركردایەتیكردنی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی پێش محەمەد باقر حەكیم، زیاتر ناسنامەی عێراقیبوونی بەسەردا چەسپا، ئەوەش مەترسی ئەوەی لێدەكرا كە لەلایەن شەقامی ئێرانەوە قبوڵنەكرێت.

 ( درەو میدیا): ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا رەخنەی لە بڕیارەی دۆناڵد ترەمپ, سەرۆكی ئەمریكا گرت, سەبارەت بە كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا و جەختیكردەوە كە " پێویستە هاوپەیمان جێگەی متمانەبێت". ماكرۆن لە كۆنفراسێكی رۆژنامەوانیدا لە نجامینای پایتەختی چاد وتیشی:" هەست بە نیگەرانییەكی زۆر دەكەم دەربارەی ئەو بڕیارەی ترەمپ سەبارەت بە سوریا داویەتی". ماكرۆن جەختیشیكردەوە هاوپەیمان بەواتای ئەوەدێت شان بەشانمان بجەنگیت و فەرەنسا لەگەڵ چاد لە شەڕی دژ بە چەكدارە جیهادییەكاندا ئەو كارەدەكات. لە كۆتایی لێدوانەكەشیدا سەرۆكی فەرەنسا وتی:" پێویستە هاوپەیمان جێگەی متمانە بێت و لەگەڵ هاوپەیمانەكانی تر هەماهەنگی بكات". بڕیارە كتوپڕەكەی سەرۆكی ئەمریكا بۆ پاشەكشێپێكردنی هێزەكانی وڵاتەكەی لە رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریا جگە لە كاردانەوە و ناڕەزایەتی دەرەكی لەناوخۆی ئەمریكاشدا و بە تایبەتی لە كۆنگرێس ناڕەزایەتی لێكەوتوەتەوە. لە بەشێكی لێدوانەكانیدا ماكرۆن پەسەنی جیمس ماتیس وەزیری بەرگری ئەمریكادا كە دوای بڕیارەكەی ترەمپ دەستیلەكاركێشایەوە، وتی:" دەمەوێت رێزی خۆم بۆ ژەنەراڵ ماتیس دەرببڕم، لەماوەی ساڵێكدا بینیمان كە هاوبەشێكی متمانەپێكراو بوو. سەرۆكی فەرەنسا دەربارەی چارەنوسی هێزەكانی وڵاتەكەی لە سوریا جەختیكردەوە كە هێزەكانی فەرەنسا لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانیان بەردەوام دەبن و وتی:" لە دەستپێكی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە سوریا، هێزەكانی سوریای دیموكرات هاوبەشمان بوون و ئێمەی قەرزارباری ئەو هێزانەین كە دژی تیرۆریستان شەڕیان كردووە و داواش لە هەموو لایەنەكان دەكەم بەرپرسیارێتییان لە ئەستۆبگرن و لە بیری نەكەن كە ئێمە قەرزاری ئەو هێزانەین".  

( درەو میدیا): لە دوای دەستلەركاركێشانەوەی وەزیری بەرگری ئەمریكا، برێت مەكگۆرك نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ جەنگی دژی داعش دەستی لەكار كێشایەوە، لەماوەی تەنها دوو ساڵ سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپدا ژمارەیەكی بەرچاو لە وەزیر و بەرپرسی باڵای تری حكومەت دەستیان لەكاركێشاوەتەوە یان لەسەركارلابراون. هۆكاری دەستلەكاركێشانەوەی ئەو وەزیر و بەرپرسانە بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە لە شێوازی بەڕێوەبردنی ئەمریكا لەلایەن ترەمپەوە ناڕەزاین و بەشێك لەوانەش بە ئاشكرا ناڕەزایەتیان بەرامبەر ئەو بڕیارە كتوپڕانەی ترەمپ دەربڕیوە كە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەرەوە بڵاویاندەكاتە. نوێترین دەستلەكاركێشانەوە دەستلەكار كێشانەوەی برێت مەكگۆركە لەدوای جیمس ماتیس وەزیری بەرگری بوو، كە دوای ئەوەی ترەمپ لە تویتەرەوە كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكای لە سوریا راگەیاند، دەستیلەكاركێشایەوە. ماتیس لە نامەیەكیدا بۆ ترەمپ دەڵێت:" مافی خۆتە كە وەزیرێكی بەرگریت هەبێت بە شێوەیەكی باشتر بیروبۆچوونەكانی هاوشێوەی بیروبۆچونەكانت بێت، باوەڕم وایە كە دروستترە بۆمن دەستبەرداری پۆستەكەم بم." ماتیس رەخنەشی لە ستراتیژی ترەمپ گرتووەو نوسیویەتی " پێویستە بەرێزەوە مامەڵە لەگەڵ هاوپەیمانەكاندا بكەیت". ئەو وەزیر و بەرسانەی كە لە ئیدارەی ترەمپدا دەستیان لەكاركێشاوەتەوە: • جیمس ماتیس: وەزیری بەرگری، تا شوباتی داهاتوو لە پۆستەكەیدا دەمێنێتەوە. • رایان زینك: وەزیری ناوخۆ بەوتەی ترەمپ سەرەتای ساڵی نوێ دەستبەرداری پۆستەكەی دەبێت. • جۆن كیلی: ئەمینداری گشتی كۆشكی سپی، سەرەتای ساڵی نوێ دەستبەرداری پۆستەكەی دەبێت. • جیف سێشنز: وەزیری داد، لەسەر داواكاری ترەمپ، تشرینی دووەمی رابردوو، دەستیلەكاركێشایەوە. • نیكی هەیلی: باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان، سەرەتای تشرینی یەكەمی رابردوو دەستیلەكاركێشایەوە. • سكۆت برۆیت: وەزیری ژینگە، 5ی تەمووزی رابردوو دەستلەكاركێشانەوەی لەلایەن ترەمپەوە پەسەندكرا. • ریكس تیلەرسۆن: وەزیری دەرەوە، 13ی ئازاری رابردوو لە پۆستەكەی دوورخرایەوە. • گاری كوهین: راوێژكاری ئابوریی, 6ی ئازاری رابردوو بەهۆی ناكۆكییەوە لەگەڵ ترەمپ دەستیلەكاركێشایەوە. • ستیف بانۆن: شارەزای ستراتیژی, 18ی ئابی 2017 دەستیلەكاركێشایەوە. • مایكڵ فلین: راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی, تەنها 22 رۆژ لە پۆستەكەیدا بوو، 13ی شوباتی 2017 دەستی لەكاركێشایەوە. • ئێچ ئاڕ ماكماستەر: راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی: جێگەی مایكڵ فلینی گرتەوە، بەڵام دوای چەند مانگێك دەستیلەكاركێشایەوە و پۆستەكەی رادەستی جۆن بۆڵتۆن كرد. برێت مەكگۆرك نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ جەنگی دژی داعش  

( درەو میدیا): سیناتۆر لینزی گراهام، ئەمڕۆ هەینی داوا كۆبوونەوەیەكی بەپەلەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكای كرد، بۆ تاوتوێكردنی بڕیاری دۆناڵد ترەمپ سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا كە بەهۆیەوە جەیمس ماتیس وەزیری بەرگری دەستیلەكاركێشایەوە. گراهام كە ئەندامێكی دیاری لیژنەی هێزە چەكدارەكانە لە ئەنجومەنی پیران، لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان وتی:" دەمانەوێت راستەوخۆ لەو كۆبوونەوەیەدا گوێبیستی ماتیس بین و گفتوگۆش بكەین لەسەر راپۆرتەكانی تایبەت بە كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە ئەفغانستان.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا دوێنێ لە ئەنكەرەی پایتەختی وڵاتەكەی میوانداری حەسەن رۆحانی سەرۆكی ئێرانی كرد. دیداری ئەو دوو سەرۆكە دوای چەند كاتژمێرێك هات لە بڕیاری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ كشاندنەوەی هێزە سەربازییەكانی لە رۆژئاوای كوردستان (سوریا). پەیوەندی ئابوری‌و هەڵگرتنی ئەو بەربەستانەی كە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران لە پەیوەندی هەردوو وڵاتدا دروستبووە، تەوەری سەرەكی كۆبونەوەی نێوان ئەردۆغان‌و رۆحانی بوو. سەرۆكی هەردوو وڵات رێككەوتنیان كرد لەبارەی بەردەوامیدان بە هەماهەنگی نێوانیان لە سوریا‌و كاركردنی هاوبەش لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‌و پارتی ژیانی ئازاد (پژاك). هەردوو وڵات لە بەیاننامەی هاوبەشی خۆیاندا دوای كۆبونەوەی ئەردۆغان‌و رۆحانی رایانگەیاند" سود لەو پەیوەندییەی نێوانیان وەردەگرن بۆ روبەڕووبونەوەی گروپە چەكدارەكانی كورد (پەكەكە‌و پژاك)". میدیاكانی ئێران پێشوازییەكەی ئەردۆغانیان لە حەسەن رۆحانی بە پێشوازییەكی "گەرم‌و دۆستانە" ناوبرد. هەماهەنگی لە زەمەنی سزاكاندا ئەردۆغان‌و رۆحانی دوای كۆبونەوەی دوو قۆڵی نێوانیان بەشدارییان لە پێنجەمین كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای پەیوەندییە ستراتیژییەكانیان نێوان توركیا‌و ئێران كرد. ئەو ئەنجومەنە لەسەردەمی ویلایەتی یەكەمی دەسەڵاتی حەسەن رۆحانیدا دروستكرا‌و ئامانج لێی فراوانكردنی پەیوەندی ئابوری نێوان هەردوو وڵات بۆ نزیكەی (30) ملیار دۆلار. دوای كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای پەیوەندییە ستراتیژییەكان، هەردوو وڵات بەیاننامەیەكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە‌و تێیدا جەختیان كرد لەسەر " پاراستنی رێككەوتنی ئەتۆمی‌و هاوكاری دولایەنە‌و هەماهەنگی هەرێمایەتی". لە كۆنگرەی رۆژنامەوانی هاوبەشی بەر لە بەڕێوەچوونی كۆبونەوەی ئەنجومەن، ئەردۆغان وتی: ئەنكەرە‌و تاران سورن لەسەر زیادكردنی هاوكارییەكانی نێوانیان"، رۆحانیش رایگەیاند" لەگەڵ ئەردۆغان رێككەوتوین لەسەر پەیوەندییە ئابورییەكانی نێوانمان بەتایبەتی لەناوچەی ترانزێت". وەكو ئاماژەیەك بۆ ئەمریكا، رۆحانی وتی" هیچ وڵاتێكی سێیەم ناتوانێت پەیوەندی هاوسێیەتی‌و برایەتی‌و دۆستایەتی نێوان ئێران‌و توركیا تێكبدات"، پاڵپشتی هەڵوێستی ئەردۆغانیشی كرد لەبارەی سزاكانی ئەمریكاوە بۆسەر ئێران. توركیا یەكێكە لە هاوبەشە سەرەكییەكانی ئابوری ئێران، رۆژی 6ی نۆڤێمبەری رابردوو واتە رۆژێك دوای گەڕانەوەی تەواوەتی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران، ئەردۆغان سزاكانی ئەمریكای بە كارێكی "هەڵە" ناوبرد‌و وتی:" توركیا پابەەند نابێت بەو سزایانەوە". توركیا زیاتر لە نیوەی پێداویستی نەوتی خاوی خۆی لە ئێرانەوە هاوردە دەكات. رۆحانی هەر لە سەردانەكەیدا بۆ توركیا، لەبارەی سزا ئابورییەكانی ئێرانەوە ئاماژەی بەوەكرد" هەنگاوەكانی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران سەد لە سەد تیرۆرستییە، چونكە بە ترساندن وا لە كۆمپانیاكان دەكات بازرگانی ئازاد لەگەڵ ئێران نەكەن". لەم سەردانەدا بۆ ئەنكەرە، ژمارەیەك لە گەورە بەرپرسانی ئێرانی هاوڕێیەتی رۆحانیان دەكرد، لەوانە، محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوە، بێژەن زەنگەنە وەزیری نەوت، رەزا رەحمانی وەزیری پیشەسازی، مەحمود واعیزی بەرپرسی نوسینگەی سەرۆك كۆمار، فەرهاد دژپەسەند وەزیری ئابوری، رەزا ئەردكانیان وەزیری وزە. هاوكاری سێ قۆڵی ئەردۆغان‌و رۆحانی لەبارەی كێشەكانی ناوچەكەوە جەختیان كرد لەسەر بەردەوامیدان بە هاوكاری نێوان توركیا‌و ئێران‌و روسیا لە سوریا. كۆبونەوەكەی نێوان ئەردۆغان‌و رۆحانی دوای دوو رۆژ هات لە گفتوگۆی وەزیرانی دەرەوەی ئێران‌و توركیا‌و روسیا بەمەبەستی دروستكردنی كۆمیتەیەك بۆ نوسینەوەی رەشنوسی دەستورێكی نوێ بۆ سوریا، بەڵام كۆبونەوەكەیان بەبێ ئەنجام كۆتایی هات. لە قەیرانی سوریادا، ئێران‌و روسیا پشتیوانی رژێمی دەسەڵاتداری سوریا (بەشار ئەسەد) دەكەن، توركیاش پشتیوانی نەیارەكانی ئەسەد دەكات، بەڵام لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لەبارەی سوریاوە پێكەوە هەماهەنگی دەكەن.

( درەو میدیا): رەجەب تەیب ئەردۆغان, سەرۆك كۆماری توركیا پێشوازی لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا كرد و ئۆپەراسیۆنی سەربازیشی بۆسەر رۆژئاوای فورات دواخست. ئەردۆغان لە وتەیەكیدا لە ئیستانبوڵ رایگەیاند ئەنكەرە ئۆپەراسیۆنی سەربازیی بڕیارلێدراو بۆسەر باكوری خۆرهەڵاتی سوریا" رۆژئاوای كوردستان" دوادەخات بۆ چەند مانگی داهاتوو، ئەوەش بەهۆی دوای هەڵوێستی ئەمریكایەوە دەربارەی سوریا. ئەردۆغان وتی:" پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەم لەگەڵ ترەمپ و پەیوەندیی دەزگا دیپلۆماتیی و ئەمنییەكانمان، هەروەها لێدوانەكانی ئەمدواییەی ئەمریكا پاڵی پێوەناین بۆماوەیەك ئۆپەراسیۆنەكە دوابخەین، بەڵام ماوەیەكی كراوە نابێت". ئەردۆغان جەختیشیكردەوە كە " عەرەب و كورد و توركمانە دڵسۆزەكان لە سوریا داوا لە توركیا دەكەن دەستوەردان بكات، چونكە متمانەیان پێیەتی".

( درەو میدیا): بە گوێرەی دوو توێژینەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا، روسیا لە رێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بەشداربووە لە گەیاندنی دۆناڵد ترەمپ بە كۆشكی سپی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016ی ئەمریكادا. بە گوێرەی هەواڵێكی تۆڕی " بی بی سی "،  ئەو دوو توێژینەیەوە كە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا ئامادەیكردوون، ئاماژەیا بەوەداوە بەكرێگیراوە روسەكان سەرجەم تۆڕە كۆمەڵایەتییە گەورەكانیان بەكارهێناوە بۆئەوەی هاوكاری ترەمپ بكەن  لە بردنەوەی كورسی سەرۆكایەتی ئەمریكادا. توێژینەوەكان ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا پشتی بەو داتا و زانیاریانە بەستووە كە كۆمپانیا گەورەكانی تەكنۆلۆجیا پێشكەشیان كردون  و توێژەرەكان بۆیان دەركەوتووە كە دەیان ملیۆن هاوڵاتی ئەمریكی ئەو ریكلام و بانگەشانەیان پێگەیشتووە كە روسیا لەمیانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتی ئەمریكادا بڵاویكردونەتەوە. توێژەرەكان دەڵێن سایتە روسییەكان دەنگدارە موحافیزكار و راستڕەوەكانیان بە ئامانجگرتووە و هەوڵیانداوە هانیان بدەن كە پشتگیری لە ترەمپ بكەن و لە كاتێكدا هەر ئەو سایتانە پەیامیان بۆ ئەو گروپانە ناردووە كە نەیاری ترەمپ بوون و هەوڵیانداوە پەرتیان بكەن و هانیان بدەن بەشداری دەنگدان نەكەن. توێژەرەكان گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كە هەڵمەتەكەی روسیا بۆ پشتگیریكردن لە ترەمپ دوای دەستبەكاربونییشی وەك سەرۆكی ئەمریكا بەردەوام بووە و نیگەرانی خۆشیان بەرامبەر رۆڵی سایتی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەربڕی و رایانگەیاند ئێستا بوونەتە مایەی هەڕەشە بۆسەر دیموكراتیەت.

( درەو میدیا): ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا بە كۆی دەنگ پرۆژە بڕیارێكی پەسەندكرد و بەرپرسیارێتی كوشتنی جەمال خاشقچی رۆژنامەنوسی سعودیەی خستە ئەستۆی محەمەد بن سەلمانن شازادەی جێنیشینی سعودیە. پرۆژە یاساكە لەلایەن سیناتۆر پۆب كۆركەر، سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییە دەرەكییەكانی ئەنجومەنی پیرانەوە ئەمڕۆ پێنجشەممە پێشكەشكرا و بە كۆی دەنگ پەسەندكرا. پرۆژە یاساكە بەرپرسیارێتی كوشتنی جەمال خاشقچی رۆژنامەنوس دەخاتە ئەستۆی بن سەلمان و جەختیشدەكاتەوە لە سزادانی ئەو كەسانەی لە كوژرانی ئەو رۆژنامەنوسەوە تێوەگلاون. جەمال خاشقچی رۆژنامەنوسی سعودیە  دووی مانگی ئۆكتۆبەری رابردوو لە كونسوڵگەری وڵاتەكەی لە ئیستانبوڵ كوژرا و تائێستاش تەرمەكەی نەدۆزراوەتەوە. سەرەڕای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا خوازیارە پارێزگاری لە پەیوەندی پتەوی ئەمریكا و سعودیە بكات، بەڵام پرۆژە یاساكە لەلایەن 10 هاوڕێی كۆماری ترەمپەوە لە ئەنجومەنی پیران پشتیوانی لێكرا، كە بریتین لە كۆركەر و نۆ بەشداربووی تری داڕشتنی پرۆژە یاساكە و میچ مەككۆنێل سەرۆكی زۆرینەی كۆمارییەكان یەكێكیانە. هەروەها پرۆژە یاساكە هۆشداریداوە لەوەی مامەڵەی سعودیە بۆ كڕینی كەلوپەلی سەربازی لە هەردوو حكومەتی چین و روسیا و هەماهەنگی لەگەڵیاندا، كاریگەری نەرێنی بۆسەر سەلامەتی پەیوەندییە سەربازییەكانی نێوان ئەمریكا و سعودیە دەبێت. هەر ئەمڕۆ پێنجشەممە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا پرۆژە بڕیارێكی تری پەسەندكرد، بۆ كۆتاییهێنان بە هاوكاری سەربازی ئەمریكا لە شەڕی یەمەن و پرۆژە یاساكە بە دەنگی 56 ئەندامی ئەنجومەنی پیران پەسەندكراو 41 ئەندامیش لەدژی دەنگیاندا.  

( درەو میدیا): دادگایەكی ئەمریكا سزای 36 مانگ زیندانیكردنی بەسەر مایكڵ كوهین، پارێزەری پێشووی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكادا سەپاند، كە جارێك وتبووی ئەوەندە دڵسۆزی ترەمپە ئامادەیە لەبری ئەو بمرێت و لەجیاتی ئەو خۆی دەداتە بەر فیشەكێك. كوهین یەكەم ئەندامی بازنەی نزیكی ترەمپە كە بەهۆی لێكۆڵینەوەكان لە دەنگۆی دەستێوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2016ی ئەمریكا بە زیندانیكردن سزادەدرێت. هەروەها كوهین لەلایەن دادگای نیویۆركەوە بە چەند تاوانێكی وەك پێشێلكردنی یاسای سپۆنسەری هەڵمەتەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن و خۆدزینەوە لە باج و درۆكردن لەگەڵ كۆنگرێس تاوانباركرا. بە گوێرەی میدیاكانی ئەمریكا كوهینی تەمەن 52 ساڵ لەبەردەم دادگادا رەخنەی لە ترەمپ گرتووەو بە دادوەر ولیام پۆلی وتووە " ترەمپ هۆكاری ئەوە بووە لە جیاتی رێگایەكی رۆشن رێگایەكی تاریك بگرێتەبەر". هەروەها وتوشیەتی:" لاوازیی بەهۆیەوە ئەوەبووە كە كوێرانە گوێڕایەڵی ترەمپ بووە و ئەوەش وایكردووە كە هەست بەوەبكات ئەركی سەرشانییەتی كارە قێزەونەكانی بۆ پەردەپۆش بكات". یەكێك لەو تۆمەتانەی كە ئاراستەی پارێزەرەكەی ترەمپ كراوە، ئەوەیە پارەی بە دوو ژن داوە بەرامبەر بە بێدەنگ بونیان، كاتێك لە میانی كەمپەینی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا هەڕەشەی ئەوەیان لە كردبوو كە پەیوەندی سێكسی خۆیان لەگەڵ ترەمپ ئاشكرادەكەن. لە ماوەی رابردوو ترەمپ دانینا بەوەی كە پارەی داوە، بەڵام رەتیكردنەوەی هیچ پەیوەندییەكی سێكسی هەبوبێت و ئەوە پارەدانەشی وەك مامەڵەیەكی تایبەتی لە دەرەوەی چوارچێوەی بانگەشەی هەڵبژاردن وەسفكرد. مایكڵ كوهین جگە لەسزای 36 مانگ زیندانیكردن، دوو مانگی تریش سزای زیندانی تری بەسەردا سەپێندران بە تۆمەتی درۆكردن لە بەردەم كۆنگرێسدا دەربارەی پرۆژەی " تاوەری ترەمپ" لە مۆسكۆ، ئەو تۆمەتەشی لەلایەن راوێژكاری یاسایی تایبەت رۆبەرت مۆلەرەوە ئاراستەكراوە. جگە لە سزای زیندانیكردن دادگای نیویۆرك بڕیاریدا بەدەستبەسەراگرتنی نزیكەی دوو ملیۆن دۆلار و لەكاتی هاتنەدەرەوەشیدا لە دادگا كوهین هیچ قسەیەكی رۆ رۆژنامەنوسان نەكرد.

نوسینی: كریستین هینتۆن/ بی بی سی  وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ لە چاوتروكانێكدا گەشتیار لە وڵاتە بچوكەكانی ئەوروپاوە بەبێ‌ ئەوەی هەست بە هیچ بەربەستێك بكات تێدەپەڕێت و سنوری چەندین دەوڵەت دەبڕێت، یەكێك لەو وڵاتە بچوكانە لۆكسمبۆرگە كە بە كەمتر لە كاتژمێرێك بە ئۆتۆمبیل دەتوانیت لە ئەمسەری ئەو وڵاتەوە بچیتە ئەوسەری و پاشان بەبێ‌ ئەوەی هەست بە هیچ سنورێك بكەیت، بگەیتە وڵاتانی دراوسێی وەك فەرەنسا، یان ئەڵمانیا یان بەلجیكا. ئاسانی هاتوچۆكردن بەنێو ئەو وڵاتانەدا دەگەڕێتەوە بۆ رێككەوتنێك كە زیاتر لە 30 ساڵ لەمەوبەر لە گوندی " شینگن" لە باشووری خۆرهەڵاتی لۆكسمبۆرگ ئیمزاكرا و ئەو رێككەوتنە كە ناوی گوندەكەی لێنرا، سروشتی هاتوچۆكردنی بە نێو ئەوروپادا گۆڕی و لەو كاتەشەوە تائێستا بەردەوام گۆڕانكاریی بەسەردا دێت. لۆكسمبۆرگ سەرەتا لۆكسمبۆرگ وەك ناوەندێكی ساردی بازرگانی دەردەكەوێت, كە گەورە سەرمایەدار و خاوەنكارانی ئەوروپا پارە و سامانەكانیانی تێدا بەڕێوەدەبەن، هەروەها ئەو وڵاتەی كە بەشێكی زۆر كەمی لەسەر نەخشە داگیركردووە، زۆربەی جار لەلایەن ئەو گەشتیارانەوە پشتگوێ دەخرێت كە سەردانی وڵاتە گەورەكانی دراوسێی دەكەن. ئەم وڵاتە بچوكە یەكێكە لە ئەندامە دامەزرێنەرەكانی ئەوەی ئێستا بە یەكێتی ئەوروپا ناسراوە و پایتەختەكەی " لۆكسمبۆرگ سیتی" لە پاڵ برۆكسل و ستراسبۆرگی فەرەنسا یەكێكە لەو سێ‌  پایتەختەی رۆڵێكی گرنگیان هەیە لە بەڕێوەبردنی كاروباری یەكێتییەكەدا. سیستمی حكومڕانی لۆكسمبۆرگ پاشایەتی دەستورییە و كەوتوەتە نێوان دوو كۆماری زەبەلاحی فەرەنسا و ئەڵمانیاوە، بەهۆی هەڵكەوتەی جوگرافییەوە ئەو وڵاتە بچوكە لە میانی هەردوو جەنگی جیهانیدا باجێكی زۆری داوە كە مێژوو گەواهی بۆدەدات. لۆكسمبۆرگ بە پیشەسازی مەی و چێشتخانەی گرانبەها و مۆزەخانە و مۆنۆمێنتی زۆر بەناوبانگە  لەگەڵ قەڵا بەناوبانگەكەی كە لە لیستی شوێنەوارەكانی یونیسكۆدایە، ئەمە جگە لە شارە دێرینەكەی و مەزاری ژەنەراڵ جۆرج ئێس باتۆن جۆنیۆر و خەڵكەكەشی زۆر عاشقی خۆراكە دەریاییەكان و جۆرەكانی پەنیر و خواردەمەنین. ساڵی 1985 لۆكسمبۆرگ رۆڵی بنەڕەتی گێڕا لە ئیمزاكردنی پەیماننامەی شینگن وەك رێككەوتنێكی یەكلایەنە بۆ گەرەنتیكردنی ئازادی هاتوچۆ لە نێوان وڵاتانی ئەندامدا. لە میانی گەڕانمدا لەم وڵاتە مێژوویەدا دابەزیمە دۆڵی " مۆزیل" لە خۆرهەڵاتی لۆكسمبۆرگ كە رووبارەكەی بەرەو باشوور سەرچاوەیگرتووە و لۆكسمبۆرگ لە ئەڵمانیا جیادەكاتەوە و چەندین رەزی ترێ‌ گردەكانی نێوان گوند و شارۆچكەكانی داگیركردووە. پێش ئەوەی گەشتەكەم تەواوببێت گەیشتمە گوندی شینگن كە كەتووەتە نێو رەزەكان لەبەری خۆرئاوای رووباری مۆزیل، ژمارەی دانیشتوانەكەی لە 520 كەس كەمترە، هەرچەندە لە ریزی شار و شارۆچكە پرشنگدارەكاندا نیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش میوانداری رێككەوتنێكی تێداكراوە كە سیما و سروشتی هاتوچۆكردنی بە ئەوروپادا گۆڕی. لەم گوندەدا نوێنەرانی هەریەك لە بەلجیكا، فەرەنسا, لۆكسمبۆرگ كە ئەوكات بە ئەڵمانیای خۆرئاوا دەناسرا لەگەڵ هۆڵەندا بەیانی 14ی حوەزیرانی 1985 كۆبووونەوە بۆ پەسەندكردنی رێككەوتنێكی پێشەنگ بۆ كردنەوەی سنورەكان. باكگراوندێكی مێژوویی گۆڕەپانی ئەوروپا لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستدا چەندین پەیماننامە و رێككەوتن و هاوپەیمانێتی دژ بەیەكی بەخۆیەوە بینیوە، كە چەندین بەربەستی بیرۆكراتیی نەبڕاوەیان بینیوە و لێرەدا پێویستە بۆ تێگەیشتنی رەهەندەكانی ئەو دیمەنانەی بوونە هێنانە كایە پەیماننامەی شینگەنەوە بخرێنەڕوو. كاتێك ساڵی 1944 جەنگی دووەمی جیهانی بەرەو كۆتایی دەچوو، بەلجیكا ولۆكسمبۆرگ و هۆڵەندا یەكێتییەكی سێ‌ قۆڵییان پێكهێنا كە بە " بەنیلۆكس" ناسرا، ئەوەش بە ئامانجی تێپەڕاندنی ناخۆشییەكانی ساڵەكانی دواتر و بە هیوای پتەوتركردنی بازرگانی لە رێگەی رێككەوتنێكی گومركییەوە.  پاشان ساڵی 1957 پەیماننامەی رۆما هات بۆئەوەی بەنیلۆكس فراوانتربكات و گروپی ئابوریی ئەوروپی دابمەزرێنێت بۆئەوەی یەكێتی گومركی فراوان بكات و شەش ئەندامی دامەزرێنەر بگرێتەوە كە ئەوانیش گروپی بەنیلۆكس و ئەڵمانیای خۆرئاوا و فەرەنسا و ئیتالیا بوو. لە سەرەتای هەشتاكاندا گروپی ئەوروپا بووە دە وڵات و ئەندامەكانی كۆت و بەندی سنوری نێوانیان سوككرد، بەڵام نەگەیشتە ئاستی هەڵگرتنی تەواوەتی، چونكە كۆنترۆڵكردنی سنورەكان توانایەكی مرۆیی زۆری دەوێت و یەكێك بوو لەو كۆسپ و تەگەرانەی كە پێویست بوو كاربكرێت بۆ رزگاربوون لێی. وڵاتانی ئەندام ناكۆك و جیاوازبوون، نیوەیان داوایانكرد ئازادی هاتوچۆ تەنها بۆ هاوڵاتیانی یەكێتی ئەوروپا بێت و سنورە ناوخۆییەكان بۆ جیاكردنەوەی هاوڵاتیانی یەكێتی ئەوروپا و بیانییەكان بەردەوام بێت. بەوتەی مارتینا نیب، لێپرسراوی مۆزەخانەی شینگنی ئەوروپی بیرۆكەی سنوری كراوەی ساڵی 1985 " شتێك بوو بڕوای پێنەدەكرا، بەو پێیەی كارێكی نمونەیی بوو، هیچ كەسێك گومانی نەبوو كە رۆژێك ببێتە راستی". و پاشان رێگە بە هەر پێنج وڵات " سیانی بەنیلۆكس و فەرەنسا و ئەڵمانیای خۆرئاوا" درا كە خوازیاری ئازادی هاتوچۆی مرۆڤ و گواستنەوەی شمەك بوون، ببنە پێشەنگ لە دامەزراندنی ناوچەیەكدا كە ئێستا بە ناوچەی شینگن دەناسرێت. بۆچی شینگن؟ لەكاتێكدا لۆكسمبۆرگ سەرۆكایەتی گروپی ئابوری ئەوروپی دەكرد، رێگە بەو وڵاتە بچوكە درا شوێنێك بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە دیاریبكات و شینگن تاكە شوێن بوو كە فەرەنسا و ئەڵمانیا بكاتە هاوسنوری وڵاتانی ئەندامی بەنیلۆكس و پاشان ئەو شوێنە بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە دیاریكرا و بەمشێوەیە شینگن بووە شوێنی بەیەكگەیشتنی هەرسێ‌ وڵات و نوێنەرانی ئەو وڵاتانە رێككەوتنەكەیان ئیمزاكرد، لەسەر كەشتییەكی گەشتكردن بەناوی " ئێم ئێس پرەنسیس ماری – ئەسترید" كە لە شوێنی بەیەكگەیشتنی هەرسێ‌ سنورەكە لە ئاوی رووباری مۆزیلدا لەنگەری گرتبوو. رێككەوتنەكە لە كاتی خۆیدا سەرنجی زۆر بۆلای خۆی رانەكێشا، هەروەها زۆریش پشتگیری لێنەكرا، جگە لە پێنج ئەندامی یەكێتی ئەوروپا كە دژی بوون، ژمارەیەكی زۆر لە لێپرسراوانی ئەو وڵاتانەش باوەڕیان وانەبوو كە رێككەوتنەكە كارابكرێت، هەتا بۆ ئیمزاكردنیشی سەرۆكی هیچ وڵاتێكی ئەو پێنج وڵاتەی ئیمزایان كرد ئامادەنەبوون. بەڵام رێككەوتنی شینگن، پێشبینییەكانی تێپەڕاند كە بەقسەی " نیب" باوەڕیان وابوو زۆر ناخایەنێت شكست دەهێنێت، ئەوەشی كە كاروبارەكانی زۆر زەحمەت كردبوو، ئەو رۆتینە ئاڵۆزە بوو كە بۆ نەهێشتنی سنوری نێوخۆی نێوان ئەو پێنج وڵاتە دامەزرێنەرە پێویست بوو لێی رزگارببن، ئەوەش هەتا ساڵی 1995 كۆتایی نەهات.   ناوچەی شینگنی ئێستا ئەمڕۆ ناوچەی شینگن 26 وڵاتی ئەندام لەخۆدەگرێت، لەو ژمارەیەش 22 وڵاتی یەكێتی ئەوروپا  و چوار وڵاتی ترە كە بریتین لە ئایسلەندا، سویسران نەرویج و لیشتنشتاین. هاوشێوەی رابردوو ئەمڕۆش شینگن رووبەڕووی رەخنە دەبێتەوە، قەیرانی ئەمدواییەی كۆچ بەرەو ئەوروپا و هێرشەكانی 2015ی  میترۆكانی پاریس، پاساوی زۆری داوەتە ئەوانەی دژی بیرۆكەی سنوری كراوەن بۆئەوەی لەو دەستكەوتانە بدەن كە شینگن بەدەستیهێناون. سەرەڕای ئەوەش هێشتا ناوچەی شینگن بەردەوامە لە گەشەكردن و پرۆسەی ئەندامبوون تێیدا بەردەوامە،و چونەناوی ئارەزوومەندانەیە و پێویستی بە رەزامەندی هەموان هەیە و چەندینجار تائێستا ئەندامبوونی بوڵگاریا و رۆمانیا رەتكراوەتەوە بەهۆی مەترسی گەندەڵی و ناسەقامگیری سنورەكانی ئەو دوو وڵاتەی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا و لە 2011شەوە كە لیشتنشتاین بووەتە ئەندام هیچ وڵاتێكی تر نەبووەتە ئەندام تێیدا. شینگن بۆ ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتنە هەڵبژێدرا تەنها لەبەرئەوەی تاكە شوێن بوو سنورەكانی فەرەنسا و ئەڵمانیا بە وڵاتانی ئەندامی بەنیلۆكس بگەیەنێت، بەڵام سەرەڕای ئەوە سودێكی زۆری بە خەڵێكی زۆر گەیاندووە و بەوتەی " نیب" رێككەوتنەكە" رۆژانە پەیوەندی بە ژیانی 400 ملیۆن كەسەوە هەیە كە لە وڵاتانی شینگن دەژین". هەروەها دانیشتوانی شینگن و دەوروبەری دەتوانن سەردانی هاوڕێكانیان بكەن و بۆ كاركردن بچنە وڵاتێكی تر و سود لە كەمی باجی سەر سوتەمەنی لە لۆكسمبۆرگ وەربگرن بە تایبەتی دیزڵ كە بەبەراورد بە وڵاتانی دراوسێ‌ باج لەسەری كەمترە. شینگن ئازادی هاتوچۆكردن بە گەشتیاران دەبەخشێت لە هەموو وڵاتەكانیدا لە رێگەی وشكانی و ئاسمانییەوە و ئەوەش كات و ماندووبوون كەمدەكاتەوە، هەروەها ئەو كەسەشی كە لە دەرەوەی ئەو وڵاتانەیەو ڤیزای شینگن بەدەستدەهێنێت، دەتوانێت بۆماوەی 90 رۆژ بە نێو وڵاتانی ناوچەكەدا گەشتبكات. گوندی شینگن چۆنە؟ شینگن لەسەر هیچ رێگایەكی سەرەكیی نییە، و كەس پێیدا ناڕوات ئەگەر بە تایبەتی بۆی نەچێت، 35 كیلۆمەتر لە شاری لۆكسبمۆرگ سیتی پایتەختەوە دوورە و كاتێك سەردانی دەكەیت رووبەرێكی بەرفراوان لە دارستان و كشتوكاڵ دەبینیت تا دەگەیتە دۆڵی مۆزیل، پاشان بەرەو شارۆچكەی ریمیش رێگەدەگریتەبەر بە كەنار روباری مۆزیل و باخ و رەزەكاندا رێگەكە دەتباتە شینگن و مۆزەخانەی ئەوروپی كە لە دەرەوەو ناوەوە چیرۆكی ناوچەكەی تێدا خراوەتەڕوو. هەروەها كاتێك سەردانی شینگن دەكەیت، چاوت لە كڵاوی هێزەكانی پاسەوانی سنوری ,ڵاتانی ئەندام دەكەوێت كە وەك سیبموڵێكی نیشتمانی لە پێناوی رێگەخۆشكردن بۆ رێككەوتنەوە دانراون، هەروەها لەبەردەم مۆزەخانەكەدا بەشێك لە دیواری بەرلین دانراوە وەك ئاماژەیەك بۆئەوەی كە ئەو پارچە كۆنكرێتیەی رۆژێك لە رۆژان لە یەكێك لە وڵاتە دامەزرێنەرە گەورەكانی بەرزكرابووەوە ئێستا نەماوە. هەروەها لەبەردەم مۆزەخانەكەدا تابلۆیەكی كانزایی هەیە و بە ژمارەی وڵاتانی ئەندام ئەستێرەی تێدایە و چەند شاشەیەكی گەورەش دانراون كە دیمەنی وڵاتانی ئەندامی شینگن نمایشدەكەن.  

ئامادەكردنی: نامیق ڕەسوڵ چالاكانی بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكان" لە سەرەتای ناڕەزایەتییەكانیاندا دژی سیاسەتەكانی ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا رەتیاندەكردەوە كەسێك یان زیاتر بەناوی ئەوانەوە قسەبكات، بەڵام لەگەڵ پەرەسەندنی خۆپیشاندانەكان كە هەموو شەممەیەك لە پاریس و شارەكانی تری فەرەنسا بەڕێوەدەچن، چەند دەموچاوێك دەركەوتن و لە میدیاكانی فەرەنساوە دەناسێنران، لەو سۆنگەیەوە كە شیاون بۆئەوەی بەناوی ئەم رەوت یان ئەو رەوتەوە قسەبكەن كە هەندێكیان گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی رەتدەكەنەوە و هەندێكی تریان باوەڕیان وایە كە ئەم گفتوگۆیە كاری بنەڕەتییە، چونكە چارەسەری هەموو كێشەكان یان بەشێكی كەمی لە رێگەی گفتوگۆوە دەبێت. سەرەڕای زۆری ئەوانەی هەوڵدەدەن لەناو بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكاندا" دەربكەون وەك نوێنەری نیمچە رەسمی، بەڵام ئەمڕۆ كۆدەنگییەك هەیە كە " بریسیلیا لۆدۆسكی"  رۆڵی دیار و بەرچاوی هەبووە لە دەستپێكردن و دامەزراندنی ئەو بزوتنەوەیەدا كە دوكانێكی بچوكی لە گەڕەکی " ئاڤینۆ لۆتە مپڵ" لە پاریس هەیە و پێشتر فەرمانبەرێكی ئاسایی بووە لە یەكێك لە بانكەكاندا. 29ی ئایاری 2018 بریسلیا لۆدۆسكی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە یاداشتێكی ئاراستەی دەسەڵاتدارانی فەرەنسا كرد و تێیدا ئەو هۆكارانەی رونكردەوە كە بوونەتە هۆی قورسكردنی ئەركی سەرشانی ئەو كەسانەی كە داهاتیان سنوردارە، یان خاوەنی دامەزراوەی بچوكن و بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی تەنگیان پێهەڵدەچنێت. ئەوەی جێگەی سەرنجە لەو یاداشتەدا، ئەوەیە لۆدۆسكی نوسەری تێیدا داوای دابەزاندنی نرخی سوتەمەنی دەكات و لە هەمان کاتیشدا زنجیرەیەك پێشنیاری پراكتیكی خستوەتەڕوو، دەكرێت ببنە یارمەتیدەری حكومەتی فەرەنسا بۆئەوەی هاوسەنگییەک بێنێتە کایەوەو لە یەك كاتدا  لەلایەكەوە رەچاوی دۆخی كۆمەڵایەتی  ئەو كەسانە بكات كە داهاتیان سنوردارە، لەلایەكی تریشەوە رەچاوی دۆخی ژینگەش بكات كە وادەخوازێت كەمتر پشت بەو سەرچاوەی وزانە ببەسترێت كە دەبنە هۆی پیسبونی ژینگە. دەقی یاداشتەكە دەنگدانەوەیەكی ئەرێنی بەرفراوانی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا لێكەوتەوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی ژمارەی بینەران و ئەوانەی كە  پشتگیریان لە بیرۆكە و پێشنیارەكانی دەكرد گەیشتە یەك ملیۆن كەس. ئەوانەی كە لە نزیكەوە رۆژانە چاودێری خۆپیشاندانەكانی بزوتنەوەی " هێلەك زەردەكان" دەكەن دەڵێن ئەو ژنە لە رێگەی هێمنی و واقعبینییەوە رۆڵی گەورەی دەبێت لە قایلكردنی حكومەتی فەرەنسا و بە تایبەتیش ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا بەوەی كە پێویستە بە زووترین كات وەڵامی هەبێت و لانیكەم بەشێك لە داخوازی خۆپیشاندەران جێبەجێبكات.  سەرچاوە: مۆنتی كارلۆ  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت لە نزیك شەقامی شانزەلیزیە لە ناوەڕاستی پاریس جارێكی تر پێكدادان لەنێوان هێزە ئەمنییەكان‌و خۆپیشاندەرانی بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" رویدا. خۆپیشاندانەكانی ئەمڕۆی فەرەنسا درێژكراوەی نزیكەی چوار هەفتە ناڕەزایەتییە لەدژی گرانبوونی بژێوی ژیان. بەر لە دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكان، دەسەڵاتدارانی فەرەنسا هەزاران پۆلیسیان لە پاریسی پایتەخت‌و چەند شارێكی تر بڵاوكردەوە، بۆ رێگریكردنیش لە روداوەكانی تاڵانی، تاوەری ئیڤڵ‌و بازاڕو شوێنە گەشتیارییەكان داخران، كورسی سەرشەقامەكانیش لابران بۆ ئەوەی لەحاڵەتی رودانی پێداداندا لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە بەكارنەهێنرێن بۆ روبەڕووبونەوە لەگەڵ پۆلیس. لەسەرتاسەری فەرەنسا نزیكەی (89 هەزار) پۆلیس لە حاڵەتی ئامادەباشیدان، تەنیا لە پاریسی پایتەخت (8 هەزار) پۆلیس بڵاوبونەتەوە بەمەبەستی رێگریكردن لە دووبارەبوونەوەی روداوەكانی رۆژی شەممەی رابردوو، كاتێك "هێلەك زەردەكان" ئاگریان لە ئۆتۆمبیل بەرداو كۆگا بازرگانییەكانی شەقامی شانزەلیزەیان تاڵان كرد‌و دیوارەكانی ناوچەكەیان بە نوسین‌و وێنەكێشان لەدژی ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات رەنگ كرد. سەرەتای ئاگرەكەی پاریس ناڕەزایەتییەكان مانگی رابردوو دەستیپێكرد، حكومەت لەناو بودجەی خێزاندا باجی سوتەمەنی زیادكرد، ئەمە سەرەتای شەپۆلێك خۆپیشان بوو كە دواتر سەریكێشا بۆ یاخیبونێكی بەرفراوان‌و هەندێكجاریش توندوتیژی لەگەڵدا بوو. ئێستا ئەوەی چارەسەركردن‌و هێوركردنەوەی بارودۆخەكەی سەخت كردووە، ئەوەیە بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" رێبەرێكی ناسراو و دیاریان نییە كە دەسەڵاتداران بتوانن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن. دەسەڵاتدارانی فەرەنسا دەڵێن" رەوتی راستڕەوی توندڕەو لەگەڵ خەڵكانی ئاژاوەگێڕ سواری شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان بوون‌و بە ئاڕاستەی توندوتیژی هەنگاو دەنێن"، ئەمەش وەكو ئاڵنگارییەكی راستەوخۆ لەگەڵ ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات‌و هێزە ئەمنییەكان. بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" ماكرۆنیان ناچاركرد گەورەترین سازش بكات لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا، ئەوەش كاتێك بوو كە ماكرۆن بڕیاریدا باجی سوتەمەنی هەڵگرێت. ئێستا بەپێی راپرسییەكان، ئاستی جەماوەریی ماكرۆن لە فەرەنسا پاشەكشێی كردووە. "هێلەك زەردەكان" هێشتا دەیانەوێت سازشی زیاتر بە سەرۆكی وڵات بكەن، ئەوان سەرەتا تەنیا داوای هەڵگرتنی باجی سوتەمەنییان دەكرد‌و داواكەیان جێبەجێكرا، بەڵام ئێستا لیستێك داواكاری تریان هەیە لەوانە: •    كەمكردنەوەی باجەكان •    زیادكردنی موچە •    كەمكردنەوەی خەرجی وزە •    دەستلەكاركێشانەوەی ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات هەفتەیەكە ماكرۆن هیچ قسەیەكی بۆ رایگشتی فەرەنسا نەكردووە، بەڵام شەممەی رابردوو لەكاتی بەشداریكردنی لە لوتكەی بیست لە ئەرژەنتین ئیدانەی خۆپیشاندانەكانی كرد،  نوسینگەكەی دەڵێ لەم هەفتەیەدا ماكرۆن قسەی نوێی دەبێت. لەدوای هەڵبژاردنی وەكو سەرۆكی فەرەنسا بەر لە 18 مانگ، ئەمە گەورەترین قەیرانە كە روبەڕووی ئیمانوێل ماكرۆن دەبێتەوە، ماكر‌ون دەسەڵاتی مامەڵەكردنی لەگەڵ ناڕەزایەتییەكان بۆ ئیدوارد فلیپی سەرۆك وەزیران جێهێشتووە، بەڵام سەرباری ئەوەش لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندایە‌و ناچاردەكرێت قسە بكات. میدیاكانی فەرەنسا دەڵێن، لەدوای خۆپیشاندانی خوێندكاران لە ساڵی 1968 كە توندوتیژی لێكەوتەوە، ئەمە خراپترین شەپۆلی ناڕەزایەتییە لە فەرەنسا روبدات. لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بۆ شەقام! سەرەتای ناڕەزایەتییەكان لە فەرەنسا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەستیپێكرد، داواكرا نرخی سوتەمەنی كەمبكرێتەوە، لەماوەیەكی كەمدا سەدان هەزار ئیمزا كۆكرایەوە‌و بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" راگەیەندرا. رۆژی 17ی مانگی رابردوو، ناڕازییەكان لە تۆڕی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هاتنەدەرەوە‌و بۆیەكەمجار لەسەر شەقام گوزارشتیان لە خۆیانكرد، لە یەكەم رۆژی خۆپیشاندانەكاندا نزیكەی (3 هەزار) كەس بەشداربوون، كە سەربە هیچ پارت‌و لایەنێكی سیاسی نەبوون. دوای هەفتەیەك توندوتیژی دەستیپێكرد، سەرباری ئەوەی لە چەند ناوچەیەك خۆپیشاندانی ئاشتیانە بەڕێوەچوو، بەڵام لە پاریسی پایتەخت هەندێك لە خۆپیشاندەران رێگاكانیان داخست‌و دەستیانكرد بە روبەڕووبونەوەی لەگەڵ پۆلیس، لە ئەنجامدا دەیان كەس برینداربوون‌و زیاتر لە (100) كەس دەستگیركران. رۆژی 27ی مانگی رابردوو ئیمانوێل ماكرۆن رایگەیاند، پێشنیازی میكانیزمێك دەكات بۆ راستكردنەوەی زیادەی باج، هاوكات بەڵێنیدا كاری حكومەت خێرا بكات بۆ كەمكردنەوەی باری سەرشانی خێزانە كاركەرەكان‌و كەمكردنەوەی خەرجییە گشتییەكان، بەڵام ئەمە خۆپیشاندەرانی قایل نەكرد، بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" داوای خۆپیشاندانی كرد لە یەكەم رۆژی ئەم مانگەدا، لێرەوە ئیتر دۆخەكە بەرەو خراپتر داخزا، ژمارەیەكی زۆر ئۆتۆمبیل لە شەقامی شانزەلیزە سوتێنرا‌و بازاڕەكان تاڵانكران، دیوارەكان پڕكران لە نوسین دژ بە ئیمانوێل ماكرۆن. ماكرۆن لە وەڵامی خۆپیشاندەراندا لە لوتكەی بیست لە ئەرژەنتین وتی: "ئێمە هەمیشە رێز لە ناڕەزایەتییەكان دەگرین، بەڵام بەهیچ جۆرێك توندوتیژی قبوڵ ناكەین"، دوای گەڕانەوەی بۆ پاریس، ماكرۆن لە كۆشكی ئیلیزێ كۆبونەوەیەكی كرد بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكە، دواتر سەردانی ئەو شوێنانەی كرد كە زیانیان بەركەوتبوو، ماكرۆن لەو سەردانەیدا روبەڕووی هوتافی ناڕەزایی خۆپیشاندەران بووەوە. بۆ كەمكردنەوەی ئاستی توڕەیی شەقام، ئیدوارد فلیپی سەرۆك وەزیران بڕیاریدا زیادكردنی باج لەسەر سوتەمەنی هەڵگرێت، ئەمە سەرباری راگرتنی باجی سەر كارەبا‌و غاز لە وەرزی زستاندا، بەڵام ئەم رێوشوێنانە بەس نەبوون بۆ بێدەنگكردنی "هێلەك زەردەكان" كە بڕیاریاندابوو ئەمڕۆ ناڕەزایەتییەكانیان ببەنە قۆناغێكی نوێوە. هێلەك زەردەكان كێن؟ بزوتنەوەی "هێلەك زەردەكان" كۆمەڵێك كەسی ناهاوئاهەنگی خۆپیشاندەرن كە تەمەن‌و كارو ناوچەی جوگرافییان جیاوازە، لەناویاندا گەنجە بێكارەكان‌و خەڵكانی خانەنیشین‌و ئەو كەسانە هەن كە كرێیەكی كەمی كاركردن وەردەگرن. هاوكات لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا چالاكوانانی سەربە رەوتی راستڕەوی توندڕەو و چەپی توندڕەو هەن، بەڵام هەندێك لە خۆپیشاندەران دەیانەوێت هەموو شێوازەكانی توندڕەویی حزبی‌و توندوتیژی لە جوڵانەوەكە دوربخەنەوە. هێلەك زەردەكان كێشەیان چییە؟ رێوشوێنەكانی حكومەت بۆ زیادكردنی نرخی سوتەمەنی‌و دانانی باجی راستتەوخۆ لەسەر گاز‌و كاربۆن، لەناوەندەكانی فەرەنسا توڕەیی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، بەتایبەتی لەناو ئەو چین‌و توێژانەی كە رۆژانە بۆ راپەڕاندنی كاروباری ژیانیان ئۆتۆمبیلی تایبەتی خۆیان بەكاردەهێنن، ئەمەش زیاتر ئەو كەسانەی دەگرتەوە كە دورن لە ئامرازەكانی هاتوچۆی گشتی‌و بە ئۆتۆمبیلی خۆیان دەچین بۆ سەركارەكانیان‌و دەگەڕێنەوە. لەبەرامبەر زیادكردنی باج لەسەر چینی كاركەر، ماكرۆن هیچ هەنگاوێكی نەنا بۆ دانانی باج لەسەر سامان، ئەوەی كە لە فەرەنسا هەیە باجی سامان تەنیا ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە سامانەكەیان زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 300 هەزار) یۆرۆیە، ئەمە وایكرد چینەكانی تر وەكو خزمەتكردنی چینی سەرمایەداری وڵات تەماشای رێوشوێنەكانی ماكرۆن بكەن بۆ چاكسازیكردن لە دۆخی ئابوری وڵات. جوڵانەوەی "هێلەك زەردەكان" لە چەند هەفتەی رابردوودا پەرەسەندنی گەورەی بەخۆیوە بینیوە‌و خەریكە ئاستی لۆكاڵی فەرەنسا تێدەپەڕێنێت‌و وڵاتانی تریش دەگرێتەوە، لە بەسرەی باشوری عێراق كە ماوەیەكە خەڵكەكەی لە ئاستی خزمەتگوزارییەكان ناڕازین، هەندێك لە چالاكوانان هاوشێوەی خۆپیشاندانەكانی فەرەنسا "هێلەكی زەرد"یان لەبەركرد‌و بەمدواییە خۆپیشاندانیان دەستپێكردەوە. 

( درەو میدیا): ئەنگێلا مێركڵ، راوێژكاری ئەڵمانیا و سەرۆكی پارتی دیموكرات مەسیحی ئەڵمانیا لە كۆنگرەی گشتی حزبەكەیدا بە وتارێكی كاریگەر ماڵئاوایی لە حزبەكەی كرد و داوا لە سەركردەكانی حزبەكەی كرد یەكڕیزی بپارێزن و بەرگری لە بەهاكانی حزبەكەیان بكەن. مێركڵ لەوتارەكەیدا لە  كۆنگرەی گشتی حزبەكەیدا كە ئەمڕۆ هەینی دەستیپێكرد، جەختیكردەوە كە كۆنگرەی گشتی  سەركردایەتییەكی نوێ هەڵدەبژێرن بۆئەوەی جێگەی بگرنەوە. هەروەها مێركڵ جەختیكردەوەل ەسەر ئەو دروشمەی كە كۆنگرە بەرزیكردووەتەوە " ئاوێتەبوون و سەركردایەتییەكی هاوبەش" و رایگەیاند حزبەكەی شایستەی ئەوەیە سەركردایەتی ئەڵمانیا بكات وەك حزبێكی جەماوەری كە نوێنەرایەتی رەوتێكی سیاسیی میانڕەو دەكات. مێركڵ ماوەی 18 ساڵە سەرۆكایەتی پارتی دیموكرات مەسیحی ئەڵمانیا دەكات و چوار خولیشە راوێژكاری ئەڵمانیایە و دوای دەستبەرداربوونی لە سەرۆكایەتی حزبەكەی ئێستا چەند كەسێك ركابەری دەكەن لەسەر بەدەستهێنانی ئەو پۆستە كە ئەمانەن: •    ئەنگرێت كرامپ كارنپاوەر: ئەمینداری گشتی پارتی دیموكرات مەسیحی •    فریدریچ میرتس: سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی پارتی دیموكرات مەسیحی لە پەرلەمانی ئەڵمانیا •    یانز شبان: وەزیری تەندروستی فیدراڵی بۆ هەڵبژاردنی سەركردایەتییەكی نوێی حزبی دیموكرات مەسیحی ئەڵمانیا 1001 نوێنەر بەشداری دەنگدان دەكەن و مێركڵ تشرینی یەكەمی رابردووو رایگەیاندبوو كە بەنیازە دەستبەرداری سەرۆكایەتی حزبەكەی بێت و لە پۆستی راوێژكاری ئەڵمانیادا بەردەوام بێت، هەروەها راشیگەیاندبوو كە لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەماندا خۆی كاندید ناكاتەوە دوای كۆتایی هاتنی ئەم خولەشی لە 2021دا خۆی بۆ پۆستی راوێژكاری كاندید ناكاتەوە.  

( درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكان بەنیازە هیزەر ناوێرت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بكاتە باڵیۆزی وڵاتەكەی لە نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەوەش بەوتەی میدیاكانی ئەمریكا. تۆڕی فۆكس نیوز لەسەر زاری چەند سەرچاوەیەكەوە بڵاویكردەوە كە ترەمپ بەیانی هەینی بەكاتی ئەمریكا تویتێك لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاودەكاتەوە دەربارەی دیاریكردنی هیزەر ناوێرت بۆئەوەی جێگەی نیكی هەیلی باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان بگرێتەوە كە مانگی تشرینی یەكەمی رابردوو دەستی لەكاركێشایەوە. دوای دیاریكردنی ناوێرت لەلایەن ترەمپەوە پێویستە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكاش رەزامەندی لەسەر دەرببڕێت و دیاریكردنی پێشكەشكاری پێشووی فۆكس نیوز بۆ پۆستی باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان پەسەند بكات. پرۆفایلی: هیزەر ناوێرت -    هیزەر ئان ناوێرت  27ی كانوونی دووەمی 1970 لە رۆكفۆرد لە ویلایەتی ئیلینۆی لەدایكبووە -    ئەندامی حزبی كۆمارییە -    رۆژنامەنووسە و لە 24ی نیسانی 2017ەوە وتەبێژی رەسمی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكایە -    بەكالۆریۆسی لە راگەیاندندا لە كۆلێژی ڤێرنۆن بەدەستهێناوە -    ماستەری لە رۆژنامەوانیدا لە زانكۆی كۆڵۆمبیا بەدەستهێناوە. -    ساڵی 2000 لەگەڵ سكۆت نوبی هاوسەرگیری كردووە و دوو منداڵی هەیە. -    پێشتر پەیامنێری كەناڵی ABC News بووە. -    پێشكەشكاری بەرنامە بووە لە كەناڵی فۆكس نیوز -    لە ئازاری 2018ەوە  بووە بە هەڵسوڕێنەری كارەكانی بریكاری وەزارەتی دەرەوە بۆ دیپلۆماسیەتی گشتی و كاروباری گشتی.