(درەو میدیا): كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق رایدەگەیەنێت ناتوانن لە وادەی خۆیدا كە 22ی مانگی كانونی یەكەمی داهاتووە، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەنجامبدەن و بۆ تەواوكردنی ئامادەكارییەكانی ئەو پرۆسەیە پێویستیان بە شەش مانگ هەیە. ریاز بەدران، سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی " مەعلومە" وتی:" هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كە بڕیارە كانونی یەكەمی داهاتوو بكرێت پێش بەڕێوەچوونی پێویستی بە كۆمەڵێك ئامادەكاریی هەیە". بەدران وتیشی:" كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ماوەی زیاتر لە سێ‌ مانگە پەككخراوە و ئەوەش بەواتای ئەوەدێت كە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەوادەی خۆیدا كارێكی ئاستەمە". سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئاماژەیبەوەشدا كە ئەنجومەنی كۆمسیاران لانی كەم پێویستی بە زیاتر لە شەش مانگ هەیە بۆئەوەی كارەكانی دەستپێبكاتەوە بە ئامانجی ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان. لە كۆتایی لێدوانەكەیدا ریاز بەدران ئاشكراشیكرد" دیاریكردنی وادەیەكی نوێ‌ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە نێوان كۆمسیۆن و پەرلەمانی نوێ‌ گفتوگۆی لەسەر دەكرێت".

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ ئەشواق حاجی حەمید، یەكێكە لەو هەزاران كچە ئێزدییانەی لە كاتی هێرشی تیرۆریستانی "داعش" بۆسەر شەنگال، دەستگیركراوە، ئەوەی چیرۆكی ئەم كچە لەوانەی تر جیادەكاتەوە ئەوەیە، دوای رزگاربوونی لە دەستی "داعش" و كۆچكردنی بۆ ئەڵمانیا، روبەڕووی یەكێك لەو كەسانە دەبینێتەوە كە لە بازاڕی كڕین و فرۆشتنی كچانی ئێزدییدا ئەوی بە (100 دۆلار) كڕیوە. ئەشواق تەمەنی (14 ساڵ) دەبێت كاتێك ناوچەكەیان روبەڕووی دڕەندترین هێرش دەبێتەوە لە مێژوودا، ئەو هاوشێوەی هەزاران كچ و ژنی ئێزدیی دەكرێتە كۆیلە و لە بازاڕی " نەخاسە" بە تیرۆریستێكی "داعش" دەفرۆشرێت كە بە " ئەبو هەمام" ناودەبرێت. ئەشواق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تۆڕی "بی بی سی"  دەڵێ" دوای دەستگیركردن، روبەڕووی دەستدرێژی سێكسی و ئەشكەنجە و لێدان بووەتەوە و دوای سێ‌ مانگ توانیویەتی هەڵبێت و پاشان لەگەڵ دایكی و برایەكیدا رووبكاتە ئەڵمانیا". پاش چەند مانگێك مانەوە لە ئەڵمانیا، رۆژێك لە شەقامێكی ئەڵمانیا، گوێی لە پیاوێك دەبێت كە بەناوی خۆیەوە بانگی دەكات، ئەو پیاوە "ئەبو هومام"ە و شوێنی نیشتەجێبوونی دەزانێت. ئەشواق دەربارەی ئەوە دەڵێ:" هەرگیز باوەڕم نەدەكرد لە ئەڵمانیا روبەڕووی رووداوێكی لەو جۆرە ببمەوە.. وڵاتەكەم و خێزانەكەم بەجێهێشت و چووم بۆ ئەڵمانیا بۆئەوەی ئەو ئازار و ئەشكەنجەیە لەبیربكەم كە روبەڕووی بومەوە، دوا شت كە چاوەڕوانم نەدەكرد، كۆبوونەوەیەكی نهێنی بوو لەگەڵ رێكخراوی داعش، ببینم هەموو شتێك دەربارەی من دەزانێت". "ناگەڕێمەوە بۆ ئەڵمانیا" دوای ئەو رووداوە ئەشواق دەگەڕێتەوە هەرێمی كوردستان، لە كەمپێكی ئاوارە ئێزدییەكان نیشتەجێ دەبێت، ئەو هێشتا دەیەوێت خوێندن تەواو بكات و لە هەمان كاتیشدا خۆی و خێزانەكەی خوازیارن هەرێمی كوردستان جێبهێڵن، باوكی ئەشواق دەڵێ:" ئێمە لە چەكدارەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی دەترسین". ئەشواق باسلەوە دەكات " هەرگیز جارێكی تر ناگەڕێتەوە بۆ ئەڵمانیا" و ئێستا خێزانەكەی هاوشێوەی ژمارەیەكی زۆر لە خێزان ئێزدییەكان داواكاری ژیانیان لە ئوسترالیا پێشكەشكردووە لە چوارچێوەی پرۆگراوێكی تایبەت بەو ژنانەی كە لەلایەن "داعش"ەوە رفێندراون. ئەڵمانیا چی دەڵێت؟ چیرۆكەكەی ئەشواق و بینینی یەكێك لە رفێنەرەكانی لە یەكێك لە بازاڕەكانی ئەڵمانیا لە شوباتی رابردوودا و  بەجێهێشتنی ئەڵمانیا، كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە. نوسینگەی لێكۆڵینەوەی تاوانەكان لە ویلایەتی (بادن فۆرتمبێرگ) لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاند، لە ئازاری رابردووەوە ئاگاداری ئەو پرسەیە و لێكۆڵینەوەی لە رووداوەكە دەستپێكردووە و ئێستا بەچاودێری نوسینگەی داواكاری گشتی فیدراڵی بەردەوامن لە لێكۆڵینەوە. كانوونی دووەمی رابردوو ئەشواق لە ناوچەی (شڤبیش گمۆند) پۆلیس ئاگاداردەكاتەوە لەوەی پیاوێكی بینیوە كە پێدەچێت یەكێك بێت لەو چەكدارانەی "داعش" بەناوی " ئەبو هومام" كە بەشداربوون لە رفاندنیدا و دوای پێنج رۆژ پۆلیس بە گوێرەی وەسفی ئەشواق وێنەی ئەو كەسە دەكێشن، بەڵام تائێستا پۆلیس نەیتوانیوە ئەو كەسە بدۆزێتەوە و ئەشواقیش لە ئەڵمانیا نەماوە و ئەوەش بەوتەی لێكۆڵەران پرۆسەكەی قورسكردووە و دەزگا ئەمنییەكان ناتوانن زانیاری پێویستیان دەستبكەوێت. لایخۆیەوە وتەبێژی داواكاری گشتی ئەڵمانیا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی " فرانس پرێس" وتی:" سەیری كەیسەكەم كردووە، بەڵام تائێستا و لەبەر رۆشنایی ئەو بەڵگانەی لەبەردەستدان، نەمانتوانیوە بە دروستی ناسنامەی تاوانبارەكە دیاریی بكەین".

(درەو میدیا): بەرهەم ساڵح سەرۆكی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی (خبرگزاری جمهوری اسلامی- ایرنا) دەڵێت" نابێت هەرگیز هەرێمی كوردستان ببێت بە هەڕەشە بۆسەر دراوسێكانی بەتایبەتیش ئێران". بەرهەم ساڵح لەبارەی جموجوڵەكانی ئەمدواییەی پێشمەرگەكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران لەناوچە سنورییەكان، بە ئاژانسە ئێرانییەكەی تووە:" ئێمە دژی ئەو هەنگاوانەین و دڵنیاین كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بە هاوكاری حكومەتی ناوەند هەنگاوی پێویست دەنێت، چونكە ئەو كارانە تەنیا ئاسایشی دراوسێكان ناخەنە مەترسییەوە، بەڵكو ئاسایشی عێراق و هەرێمی كوردستانیش دەخەنە مەترسییەوە". لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەیدا لەگەڵ ئاژانسی ئیرنا، بەرهەم ساڵح باسی لەوە كردووە كە دەبێت چاكسازی بنەڕەتی لە پەیكەری بەڕێوەبردنی هەرێمی كوردستاندا بكرێت. لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردنیشەوە ئاماژەبەوەدەكات، یەكێك لە كێشە بنەڕەتییەكان لە عێراق بە گشتی و هەرێمی كوردستان نەبوونی پرۆسەیەكی شەفافی هەڵبژاردنە كە وایكردووە خەڵك باوەڕیان بە دیموكراسی و ئاڵوگۆڕی ئاشتییانەی دەسەڵات نەمێنێ و كەمی ئاستی بەشداریكردنی خەڵكیش لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری عێراق باشترین بەڵگەیە. سەبارەت بە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان 30ی ئەیلوی داهاتوو بەڕێوەبچێت، بەرهەم ساڵح بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ خواستی خۆی بۆ دواخستنی هەڵبژاردن نیشان دەدات و دەڵێ:" بەبۆچونی ئێمە دەبێت هەڵبژاردنێكی باش بەڕێوەبچێت و كات و زەمینەسازی گونجاوی بۆ فەراهەم بكرێت، تاوەكو خەڵك بەشداری لە هەڵبژاردنەكەدا بكەن و دڵنیا بن لەوەی رێز لە دەنگەكانیان گیراوە". بەرهەم ساڵح لە چاوپێكەوتنەكەدا ستایشی مەرجەعیەتی شیعەی عێراق لە نەجەف دەكات و وتویەتی:" مەرجەعیەتی نەجەف لە مێژووی عێراقدا هەمیشە ناوەندی میانڕەویی، لێبوردەیی و پێكەوەژیان بووە، بۆیە خەڵكی كوردستانی عێراق رێزێكی تایبەتییان بۆ مەرجەعیەت هەیە، مەرجەعیەتی نەجەفی ئەشرەف لە ساتێكی سەخت و تاریكی مێژووی كوردستانی عێراقدا بەرگرییەكی مێژوویی لە مافەكانی خەڵكی كورد كرد. لەبارەی پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەندی عێراق بەرهەم ساڵح رایگەیاندووە، بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان لە ئارامی و پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ حكومەتی ناوەندی و لەچوارچێوەی دەستوری عێراقدا دەكرێت چارەسەربكرێت. سەبارەت بە كاندیدبونیشی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق ئاماژە بەوەدەكات" سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراق پێویستی بە تەوافوقی سیاسی هەیە و شوێنی متمانەپێدانیش پەرلەمانە.  

راپۆرتی شیكاریی: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت هاوسەنگی هێز لە هەرێمی كوردستان تاوەكو 25ی تەموزی 2009 لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان چەقیبەستبوو، لە 1992 تا 2009 حوكمڕانی لە هەرێم بەشێوەی (50+ 50) لەنێوان ئەو دوو هێزەدا بەشكرابوو، هەرچەندە ئەوكاتیش خەڵكانێك هەبوون رەخنەیان هەبوو لەوەی پشكی یەكێتی وردە وردە بەرەو پاشەكشێ دەچێت، بەوپێیەی پارتی زۆربەی پۆستە گرنگ و هەستیارەكانی هەرێمی بەدەستەوە گرتووە، بەڵام ئەوە لە چوارچێوەی رێككەوتنێكی نوسراودا بوو لەنێوان هەردوو حزبەكەدا كە ناوی لێنرابوو "رێككەوتنی ستراتیژی".  ساڵی 2009 دروستبوون و دەركەوتنی بزوتنەوەی گۆڕان ئەم هاوسەنگییەی لەقكرد، بەجۆرێك كاریگەری كرد، وردە وردە رێككەوتنی ستراتیژی نێوان یەكێتی و پارتی لەسەر پۆستەكان بەرەو كاڵبونەوە و نەمان رۆیشت، ئێستادا ئەو رێككەوتنە هیچ وجودێكی نەماوە و زۆرجار بەرپرسانی هەردوو حزب ئاماژە بە پێویستی نوسینەوەی رێككەوتنێكی نوێ دەكەن. رێككەوتن لەسەر ساختەكاریی هەرێمی كوردستان لەبەردەم هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندایە، ئەم هەڵبژاردنە جارێكی تر نەخشەی سیاسی هێزەكان دائەڕێژێتەوە، بە جۆرێك رەنگە پێگەی سیاسی هەندێك لایەن بەشێوەیەك بەهێز ببێت، كە چاوەڕوانكراو نەبێت، پێگەی هەندێك لایەنی تریش بە شێوەیەك لاواز ببێت، كە چیتر مانایەك بۆ هاوسەنگی هێز نەهێڵێتەوە. هەڵبژاردن پرۆسەیەكە خۆی لەبنەڕەتەوە بۆ ئەوە دانراوە سەنگ و قورسایی هێزە سیاسییەكان و تێڕوانینەكانیان لەناو كۆمەڵگە پێوانە بكات، بەڵام لە هەرێمی كوردستان ئەم پرۆسە گرنگە بۆشاییەكی قوڵی تێدایە كە بۆشایی "ساختەكاریی"یە، هێزە دەسەڵاتدارەكان بەردەوام بەرلەوەی بیر لە راكێشانی دەنگی خەڵكی بكەنەوە لەڕێگەی پرۆژەكانیانەوە، بیر لە پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە دەكەنەوە لە بەرژەوەندی خۆیان، چونكە دواجار ئەو بۆشاییە كە تەرازووی هێز دەگۆڕێت. هەمیشە بەر لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن دوو لایەنە دەسەڵاتدارەكەی كوردستان لە پشتی پەردەوە جۆرێك لە رێككەوتنی نهێنیان كردووە لەبارەی چۆنیەتی سودوەرگرتن لە دەنگە ساختەكان، بە جۆرێك ئەم رێككەوتنە نهێنییە وایكردووە لە كۆتایی هەموو پرۆسەیەكی هەڵبژاردندا، سەرباری ئەوەی هەردوو لایەنەكە لە كۆبوونەوەكان و بەشێوەی ئاشكراش دانیان بەوەداناوە ساختەكاری كراوە، بەڵام دواجار هەردوولا ئەنجامەكانیان قبوڵكردووەو چاوپۆشیان لە ساختەكاری یەكتر كردووە. پرسی ساختەكاری پێی ناوەتە قۆناغێكی مەترسیدارترەوە، لەبری بنبڕكردنی، ئێستا لە ناوەندی سیاسیدا هەرێمدا دەنگۆی ئەوە هەیە دوو حزبە دەسەڵاتدارەكە چەند حزبێكی تر كێش بكەنە ناو ئەم رێككەوتنە نهێنییەوە لەبارەی ساختەكاری، بەجۆرێك چەند كورسییەك زیاتر لەوەی بەدەستیدەهێنن، بدەن بەو لایەنانەی تر لەبەرامبەر بێدەنگبوونیان لە كەموكورتییەكانی پرۆسەكە. دواین هەڵبژاردن كە لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بوو لە 12ی ئایاری رابردوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە زاری وتەبێژەكەیەوە كە سەعدی ئەحمەد پیرەیە، پارتی دیموكراتی كوردستانی تۆمەتباركرد بەوەی كە لە دهۆك ساختەكاری كردووە، پارتی دیموكراتی كوردستانیش لە زاری ئەدهەم بارزانی بەرپرسی ئەنجومەنی سەركردایەتی حزبەكەیەوە لە سلێمانی–هەڵەبجە، بە فەرمی یەكێتی تۆمەتباركرد بەوەی لە سلێمانی ساختەكاری كردووە. لەكاتێكدا یەكێتی و پارتی یەكترییان بە ساختەكاری تۆمەتباردەكرد، حەوت حزبی تریش (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵ، یەكگرتوو، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەوەری، بزوتنەوەی ئیسلامی، شیوعی و نەوەی نوێ) ئەو دوو حزبەیان تۆمەتباركرد بە ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن. ئەمە سەلمێنەری ئەوەیە هەموو حزبەكان بە جیاوازی بیرو بۆچونیانەوە هاوڕابوون لەسەر بوونی ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردن. قەبارەی ساختەكاریی  بەپێی لێدوانی فەرمی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان، (268 هەزار) ناوی دووبارەو گوماناوی لە تۆماری دەنگدەران دەرهێنراوە، بەڵام ئەمە هێَشتا گومان و ترسی لایەنەكانی لە ساختەكاری نەڕواندوەتەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا پێشتر ئەندامانی كۆمسیۆن باسیان لەوەكرد (640 هەزار) ناوی دووبارە و مردوو و ئاوارەكان و ساختە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، بەوپێیە بێت ئەگەر تەنها (268 هەزار) ناوی گوماناوی سڕابێتەوە، ئەوا هێشتا (372 هەزار) ناوی گوماناوی تر لە تۆمارەكەدا ماوە، ئەگەر بەهای هەر كورسییەكی پەرلەمانی كوردستان بە (20 هەزار) دەنگ ئەژماربكرێت، دەتوانرێت لەرێگەی ئەو (372 هەزار) ناوە گوماناوییەی تۆماری دەنگدەران بە ساختەكاریی (19 كورسی) پەرلەمانی داهاتووی هەرێم پێ پڕبكرێتەوە، خۆ ئەگەر ئاستی بەشداری دەنگدەران لە پرۆسەی هەڵبژاردن كەم بێت وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرێت، بەهای ئەم دەنگە ساختانە بەرزتریش دەبێتەوە و رەنگە ژمارەیەكی زیاتر لە كورسییەكانی پەرلەمان پڕبكاتەوە. گومانەكان لەسەر زیاتر لە (600 هەزار) دەنگە، پێشتر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی كوردستان دانی بەوەدانا كە (615 هەزار) ناوی ساختە و دووبارە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕانیش ئاماژەی بە (600 هەزار) ناوی گوماناوی كرد، ناوەندی هەڵبژاردنی كۆمەڵی ئیسلامیش باسلە (500 هەزار) ناوی ساختەو دووبارە دەكات، واتا كۆی گومانەكان لەسەر نزیكەی (600 هەزار) ناوە كە بەشی پڕكردنەوەی (30 كورسی) پەرلەمان دەكات، ئەو ناوە گوماناوییانەی كە كۆمسیۆن سڕیویەتیەوە بەشی (10 كورسی) دەكات، واتا هێشتا بەشی (20 كورسی) ناوی ساختە و دووبارە و گوماناوی ماوە. هەندێكی تر زیاتر دەڕۆن و پێیانوایە بەشی (40 كورسی) ناوی ساختەو دووبارە لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە، بەگوێرەی زانیاری (ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان)، (930 هەزار) ناوی ساختە و دووبارە و مردوو لە تۆماری دەنگدەراندا هەیە و ئەو ژمارەیەش بەشی (40 كورسی) پەرلەمان دەكات.  هەموو ئەم زانیارییە جیاوازانە دەریدەخەن هاوسەنگی هێز لە قۆناغی داهاتووی كوردستان ساختەكاری یەكلای دەكاتەوە، نەك دەنگدان و بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن، هەڵبەت ئەگەر بەر لە هەڵبژاردن تۆماری دەنگدەران بەتەواوەتی پاكنەكرێتەوە و هەموو لایەنەكان رەزامەندی لەسەر دەرنەبڕن. ئەوەی جێگەی سەرەنجە لایەنەكان كە زۆربەیان گلەییان لە ساختەكاری هەیە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، تەنیا (245 هەزار) ناوی ساختەیان خستوەتەبەردەم كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی، ئەو دەنگە ساختانەش بەمشێوەیە دابەشبووە: •    ناوی مردوو: زیاتر لە (96 هەزار). •    ناوی دووبارە: (6 هەزار). •    ناوی ئاوارەكان: (23 هەزار). •    (42 هەزار) ناوی ئەو كەسانەی كە تەمەنیان لەسەروی (90) ساڵەوەیە. •    زیاتر لە (78 هەزار) ناوی ئاوارەكانی رۆژهەڵات و باكور و باشووری كوردستان، بەپێی زانیارییەكان (30 هەزار) ناوی ئاوارەی باكوری كوردستان و (35 هەزار) ئاوارەی رۆژئاوای كوردستان هەیە كە فۆرمی خۆراكیان بۆ كراوە، لەگەڵ بوونی ناوی زیاتر لە (50 هەزار) ئاوارەی موسڵ. كێشەیەكی تری تۆماری دەنگدەران خۆی دەبینێتەوە لە بوونی (96 هەزار و 258) ناو، كە (ناوی سیانی و ساڵی لەدایكبون)یان وەكو یەكە. گومانەكان لەسەر نزیكەی (600 هەزار) ناوە كە بەشی پڕكردنەوەی (30 كورسی) پەرلەمان دەكات، ئەو ناوە گوماناوییانەی كە كۆمسیۆن سڕیویەتیەوە بەشی (10 كورسی) دەكات، واتا هێشتا بەشی (20 كورسی) ناوی ساختەو دووبارەو گوماناوی ماوە ژمارەی دەنگدەران بەپێی ئەو تۆمارە بۆ خولی ئەمجارەی پەرلەمانی كوردستان ئامادەكراوە ئەوانەی كە مافی دەنگدانیان هەیە بۆ هەڵبژاردنی 30ی ئەیلول، ژمارەیان (3 ملیۆن و 88 هەزارو 642) كەسە، كە بۆ هەڵبژاردنی 21ی ئەیلولی 2013 ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو (2 ملیۆن و 717 هەزارو 82) كەس بوو، واتا بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە (371 هەزارو 560) كەس زیادی كردووە. ژمارەی دەنگدەران بۆ هەڵبژاردنی 30 ئەیلول بەمشێوەیە دابەشبووە: •    هەولێر: (ملیۆنێك و 103 هەزارو 732) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    سلێمانی: (ملیۆنێك و 193 هەزارو 768) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    دهۆك: (722 هەزارو 920) كەس مافی دەنگدانیان هەیە •    هەڵەبجە: (68 هەزارو 234) كەس مافی دەنگدانیان هەیە   كێ دەنگەكان دەژمێرێت ؟ ئەو كۆمسیۆنەی كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەدەبات، بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2014ی پەرلەمانی كوردستان دروستكراوە و ناوی (كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لە هەرێمی كوردستان– عێراق)ی لێنراوە. ئەندامانی كۆمسیۆنەكە لە (9) كەس پێكدێن و بریتین لە نوێنەری (5) حزبی سیاسی سەرەكی، بەمشێوەیە: •    پارتی دیموكراتی كوردستان: 2 ئەندام و سەرۆكی كۆمسیۆن •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان: یەك ئەندام و جێگری سەرۆكی كۆمسیۆن •    بزوتنەوەی گۆڕان: 2 ئەندام كە یەكێكیان سەرۆكی فەرمانگەی هەڵبژاردنە •    یەكگرتوو ئیسلامی كوردستان: یەك ئەندام •    كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان: یەك ئەندام ئەم كۆمسیۆنە لەدوای دامەزراندنییەوە تەنیا یەك ئەزمونی بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی هەیە، ئەویش پرۆسەی ریفراندۆم بوو لە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017، ریفراندۆم كە ئەم كۆمسیۆنە بەڕێوەی برد، پرۆسەیەكی بێ كەموكورتی نەبوو، بەڵام هەموو لایەنەكان بەهۆی ئەوەی پرسێكی هەستیار بوو لەبارەی چارەنوسی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا، بێدەنگیان لە كەموكورتییەكان كرد، هەموو لایەنەكان ئەو راستییە دەزانن لە پرۆسەی ریفراندۆمدا لە ناوچە جێناكۆكەكان ساختەكاری زۆر هەبووە بۆ بەرزكردنەوەی دەنگی "بەڵی"، تەنانەت زانیاری هەیە ئەوكات سەركردایەتی بزوتنەوەی گۆڕان تێبینی لەسەر ئەنجامەكە هەبووەو داوای لە ئەندامەكانی خۆی كردووە لە كۆمسیۆن ئیمزا لەسەر ئەنجامی كۆتایی ریفراندۆم نەكەن، بەڵام دواجار بزوتنەوەی گۆڕانیش كەوتەژێر فشاری هەست و سۆزە نەتەوەییەكەی ئەوكات و بێدەنگی لە كەموكورتییەكان كرد. بەڵام لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستاندا پێناچێت چیتر لایەنەكان ئەم چاوپۆشییە لە كەموكورتییەكانی كۆمسیۆن بكەن، چونكە ئەمە راستەوخۆ پەیوەندی بە تەرازووی هێزەوە هەیە. ساختەكاریی.. مۆتەكەی هەڵبژاردنەكان لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردنەوە لە هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا بەردەوام باس لە ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەكرێت، لە هەریەكێك لەو هەڵبژاردنانەی كە لە هەرێم كراون بە قەبارەی جیاواز ساختەكاری كراوە، چەندین بەڵگە و دۆكیۆمێنت هەن كە ئاستی ساختەكاری لەو هەڵبژاردانەدا دیاری دەكەن. لە یەكەم پرۆسەی هەڵبژاردن كە لە 19ی ئاداری 1992 بەڕێوەچوو، بەپێی ئەنجامی كۆتایی كە لەلایەن ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردنەوە راگەیەندرا، لە پارێزگای دهۆك (178 هەزار) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، بەڵام (198 هەزار) كەس دەنگیدابوو، واتە بەرێژەی 111%، ئەویش ئەنجامی هەڵبژاردنی بە قازانجی پارتی یەكلاكردەوە.  لە دووەم خولی هەڵبژاردن، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەبارەی پرۆسەی ساختەكارییەوە نامەیەكی ئاڕاستەی جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتی كردووە و تێدا نوسیویەتی:"هەندێك خروقات یەكجار زۆر زەقن پینە ناكرێن.. ناكرێت ئەو تەزویرە زۆرانەی كراون قبوڵبكرێن".  لە پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و پەرلەمانی عێراقدا لە 2014 بزوتنەوەی گۆڕان رایگەیاند، لە پرۆسەیەكدا لە "ئەلبیسەكە"ی سلێمانی بەجۆرێك گۆڕانكاری لە دەنگەكاندا كراوە، كە (5) كورسی ئەنجومەنی پارێزگا لە بزوتنەوەی گۆڕانەوە دراوە بە یەكێتی نیشتیمانی. لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018ی پەرلەمانی عێراقدا، لایەنە ناڕەزاییەكانی چەندجارێك رایانگەیاند، پرۆسەی ساختەكاری گەیشتوەتە ئاستی گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردن، بەبێ لەبەرچاوگرتنی رێژەی دەنگی لایەنەكان، ئەمە پەرەسەندنێكی مەترسیداربوو لە پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكانی كوردستاندا، رەنگە هۆكارە سەرەكییەكەشی ئەوە بێت یەكەمجار بوو ئامێری ئەلكترۆنی بەكارهێنرا لە پرۆسەی دەنگداندا كە ئەگەری "هاككردنی" چاوەڕوانكراو بوو، بەتایبەتیش دوای ئەوەی ئەم هەڵبژاردنی ئەلكترۆنیە بۆ یەكەمجار لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا روبەرووی گومان گەورە بووەوە. ساختەكاری چۆن هاوسەنگی هێز دەگۆڕێت؟ بڕیارە رۆژی 30ی ئەیلولی داهاتوو هاوڵاتیانی كوردستان جارێكی تر بچنەوە سەر سندوقەكانی دەنگدان بەمەبەستی هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ (ئەگەر هەڵبژاردن دوانەخرێت)، چەند رۆژێكە لەناو لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان و لەپشتی پەردەوە گفتوگۆی چڕ دەكرێت لەبارەی پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكاندا، لەمەشدا زیاتر باس لە تۆماری دەنگدەران دەكرێت كە گوماندەكرێت لەو رێگەیەوە ساختەكاری بەشێوەیەكی داپۆشراو بكرێت. لەناو ناوەندی سیاسی هەرێمی كوردستاندا ئەوە بڵاوبوەتەوە پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا نزیكەی (50) كورسی بەدەستدەهێنێت، ئەم زیادبوونە لە ژمارەی كورسییەكانی پارتی لە دوو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت. یەكەم: ساختەكاریی دووەم: كەمی ئاستی بەشداری دەنگدەران لە سنوری سلێمانی پێشبینی پارتی بۆ بردنەوەی (50) كورسی پەرلەمانی داهاتوو، مەترسی لای هێزەكانی تر بەتایبەتیش یەكێتی نشتیمانی دروستكردووە. بەپێی یاسا، لە هەرێمی كوردستان كابینەی حكومەت بۆ ئەوەی متمانەی پەرلەمان وەرگرێت، لەكۆی (111) ئەندامی پەرلەمان پێویستی بە دەنگی متمانەی ( 50 + 1)واتا (56) ئەندام هەیە، ئەگەر پارتی (50) كورسی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا مسۆگەر بكات، بۆ پێكهێنانی كابینەی داهاتووی حكومەت نەك پێویستی بە لایەنەكانی تر نامێنێت، بەڵكو پێویستییەكی ئەوتۆشی بە هێزێكی وەكو یەكێتی نشتیمانی نامێنێت كە لە (26) ساڵی رابردوودا شەریكە حوكمڕانی بووە و ئێستاش لەڕووی دەسەڵاتەوە روبەڕێكی فراوانی خاكی هەرێمی بەدەستەوەیە، ئەمەش ئەو تێكچونەی تەرازووی هێزە كە رەنگە هەڵبژاردنی داهاتوو دروستی بكات. تێكچوونی تەرازووی هێز لە هەڵبژاردنی داهاتوودا هێندە بۆ یەكێتی مەترسیدارە هێندە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و لایەنەكانی تر مەترسیدار نیە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە یەكێتی سەرباری ئەوەی لە زاری هەندێك لە بەرپرسەكانیەوە بەدیاریكراوی قوباد تاڵەبانی خواستی خۆی نیشانداوە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن، بەڵام فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی لە چەند رۆژی رابردوودا لە لێدوانێكدا بۆ دەنگی ئەمریكا دەڵێ" پارتی و یەكێتی لەگەڵ ئەوەن هەڵبژاردن لەكاتی دیاریكراوی خۆیدا بكرێت"، ئەمە لەكاتێكدایە پێشتر مەلا بەختیار بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی وتی:" بەفەرمی خواستی خۆمان بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بە مەكتەبی سیاسی پارتی راگەیاندووە"، ئێستا روون نیە هەڵوێستی فەرمی یەكێتی لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنەوە چیە.  (درەو میدیا) زانیویەتی بێگەرد تاڵەبانی سكرتێری پەرلەمانی كوردستان لەسەر پشكی یەكێتی لە هەوڵدایە پرۆسەی هەڵبژاردن لە پەرلەمانەوە دوابخرێت، لەمەشدا دەیەوێت فراكسیۆنی گۆڕان بكاتە مەقاشەكەو هاوشێوەی یاسای "هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم"، دواخستنی هەڵبژاردن بە پرۆژە یاسایەكی فراكسیۆنی گۆڕان بڕیاری لەسەر بدرێت.   

(درەو میدیا): وەزارەتی دەرەوەی عێراق بەیاننامەیەكی لەباری هێرشە ئاسمانییەكانی توركیا بوسەر شەنگال بڵاوكردەوە، كە تێیدا فەرماندەیەكی باڵای پارتی كرێكارانی كوردستان بەناوی (زەكی شەنگالی) شەهید بوو. بەیاننامەكەی وەزارەتی دەرەوەی عێراق جەخت لەسەر ئەم خاڵانە دەكات:           •    عێراق ئیدانەی هێرشی توركیا دەكات بۆسەر ناوچەی نیشتەجێبوون لە شەنگال             •    رەتیدەكەینەوە هیچ هەماهەنگییەك لەنیوان بەغداد و ئەنكەرە هەبێت بۆ ئەو هێرشانە     •    عێراق داوا لە توركیا دەكاتەوە هێزەكانی لە بەعشیقە بكشێنێتەوە   •    هەماهەنگی نێوان عێراق و توركیا پێویستە لەسەر بنەمای روانگەیەكی هاوبەش بێت بۆ تیرۆر بە هەموو شێوازەكانییەوە، بەجۆرێك هاوڵاتیانی مەدەنی تێدا پارێزراو بن دوێنێ كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا شەهیدبوونی (زەكی شەنگالی) پشتڕاستكردەوە و گومانی خۆی نیشاندا لەوەی لەو هێرشە ئاسمانییەدا پارتی دیموكراتی كوردستان یاخود حكومەتی عێراق هاوكاری توركیایان كردبێت و زانیارییان پێدابێت بەتایبەتی ئەوەی لەكاتی هێرشەكەدا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەسەردانێك لە توركیا بوو.  

(درەو میدیا): كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) گومان دەكات پارتی و بەغداد چاوساغی ئەنكەرەیان كردبێت لە هێرشەكەی شەنگال، وەزارەتی بەرگری توركیاش وردەكاری هێرشەكەو زانیاری لەبارەی ئەو سەركردەیەی كەجەكە بڵاودەكاتەوە كە لە هێرشەكەدا شەهید كرا. دەستەی هاوسەرۆكایەتی (كەجەكە) لە ڕاگەیەندراوێكدا كە وێنەیەكی دەست (درەو میدیا) كەوتووە دەڵێ: "بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی لە شەنگالەوە دەستمان كەوتووە، گومان دەكرێت هێزەكانی نزیك بە پارتی دیموكراتی كوردستان یان حكومەتی عێراق هاوكارییان كردبێت بۆ ئەو هێرشە، سەرنجڕاكێش ئەوەیە، كە ئەو هێرشە ڕێك پاش سەردانی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ ئەنكەرە ڕویداوە، مام زەكی زۆرجار وەك نوێنەری خەڵكی ئێزدی لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتی عێراق دیداری كردووە". (كەجەكە) ئاماژە بەوە دەكات، ئەگەر حكومەتی عێراق و پارتی پەیوەندییان بەو هێرشەوە نیە، پێویستە بۆ ڕایگشتی ئاشكرابكەن و ئەو هێرشە شەرمەزار بكەن. توركیا وردەكاری هێرشەكە ئاشكرادەكات وەزارەتی بەرگری توركیا لە تویتێكدا كە لەڕێی تۆری كۆمەڵایەتی تویتەرەوە بڵاویكردەوە، هەواڵی شەهیدكردنی ئەو بەرپرسە باڵایەی (كەجەكە)ی پشتڕاستكردەوە و ڕایگەیاند" (ئیسماعیل ئوزدان) بەرپرسی ڕێكخراوی (كەجەكە/پەكەكە) بووە، لە ناوچەی شەنگالی باكوری عێراق و داواكراو بووە لە لیستی سوری وەزارەتی ناوخۆو لە پرۆسەیەكی هاوبەشی سوپا و دەزگای هەواڵگری توركیادا كوژراوە". سەرچاوەكانی نزیك لە سوپا و حكومەتی توركیا بایەخێكی زۆریان بەو پرۆسە سەربازییە داوە كە (ئیسماعیل ئوزدان)ی تێدا كرایە ئامانج. توركیا خەڵاتی بۆ دەستگیركردنی ئوزدان دانابوو  ئیسماعیل ئوزدان، كە بە (مام زەكی شەنگالی) ناسرابوو، تەمەنی (66 ساڵ) بوو، بە بەتەمەنترین ئەندامانی پارتی كرێكارانی كوردستان دادەنرێت. ئێوارەی ڕۆژی چوارشەممە لە هێرشی فڕۆكە جەنگییەكانی توركیادا لە قەزای شەنگال شەهیدكرا.  بەگوێرەی قسەی سەرچاوە ئەمنییەكانی توركیا، ئوزدان لەنێوان ساڵانی 1992 بۆ 1996 چەندین چالاكی بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لە ئەوروپا ئەنجامداوە، ساڵی 1996 بەتۆمەتی بوونی پەیوەندی لەگەڵ (پەكەكە) لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیانەوە دەستگیركراوە، ساڵی 1998 ئازادكراوە، دواتر لەڕیزەكانی (كەجەكە) درێژەی بەكاری سیاسی و چەكداری داوە، ساڵی 2018 بە بەرپرسی (كەجەكە) لە ناوچەی شەنگال دەستنیشانكراوە. لیستی داواكراوان و پێناسەی ئەنكەرە بۆ تیرۆر لیستی داواكراوان لە توركیا، پێكدێت لە (5) لیستی جیاواز، ئەوانیش لیستەكانی (سور، شین، سەوز، پرتەقاڵی و خۆڵەمێشی) ین.  هەریەك لەم لیستانە ناوی ئەو كەسانە لەخۆدەگرێت كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە داواكراون بەتۆمەتی پەیوەندییان بەڕێكخراوە"تیرۆرستییەكان" و چەپ و جوداخوازەكان، ئەوان كە دینیان قۆرخكردووە، لەگەڵ ڕێكخراوەكەی (فەتحوڵا گولەن). لیستی سوری داواكراوان، لەڕیزی پێشەوەی لیستەكانی تردا دێت و گەورە بەرپرسانی ڕێكخراوە "تیرۆرستییەكان" لەخۆ دەگرێت، دەسەڵاتدارانی توركیا (4 ملیۆن) لیرە خەڵاتیان داناوە بۆ هەر كەسێك زانیارییەكانی ببێتە هۆی دەستگیركردنی یەكێك لەو كەسانە.   

(درەو میدیا): بزوتنەوەی گۆڕان لەڕێگەی فراكسیۆنەكەیەوە لەناو پەرلەمانی كوردستان هەوڵێكی دەستپێكردووە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن. (درەو میدیا) زانیویەتی، سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنەكە لە سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان تاوتوێی بابەتی دواخستنی هەڵبژاردنیان كردووە. (درەو میدیا) بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر پەیوەندی بە ژمارەیەك پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕانەوە كرد، بەڵام زۆربەیان تەلەفۆنەكانیان داخستبوو، ئەوانەشی وەڵامی پەیوەندییەكانیان دایەوە ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە هیچ قسەیەك بكەن. عومەر عینایەت ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، ئەو ئاگاداری ئەوە نییە فراكسیۆنەكەی گفتوگۆی بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لەناو پەرلەمان دەستپێكردبێت، بەڵام ئەندامانی فراكسیۆن ئاگاداركراون لەوەی بزوتنەوەی گۆڕان پشتیوانی ئەوە دەكات هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكان پێكەوە بكرێن، بەپێی ئەو ئاگاداركردنەوەیەی بزوتنەوەی گۆڕان بێت بۆ ئەندامانی فراكسیۆنەكەی بزووتنەوەی گۆڕان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردندایە و كاری بۆ دەكات.  بڕیارە رۆژی 30/9 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبچێت، ئەو پەرلەمانەی كە ئێستا لەسەركارە، ساڵی رابردوو تەمەنی یاسایی كۆتایی هات، بەڵام بەهۆی دەرئەنجامەكانی ریفراندۆمەوە پرۆسەی هەڵبژاردن دواخرا و پەرلەمان ماوەی ساڵێك بە یاسا تەمەنی خۆی درێژكردەوە، تەمەنی درێژكراوەی پەرلەمانی ئێستا رۆژی 6/11ی داهاتوو كۆتایی دێت، ئەگەر بڕیار بدرێت لەسەر دواخستنی هەڵبژاردن لەو وادەیەی كە دیاریكراوە، دەبێت پەرلەمان بۆ جاری دووەم تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە. لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، بێگەرد تاڵەبانی سكرتێری پەرلەمان پشتڕاستیكردەوە، لەناو پەرلەمان و لەنێوان فراكسیۆنەكاندا وتوێژ دەستیپێكردووە لەبارەی دواخستی هەڵبژاردنەوە. بێگەرد تاڵەبانی وتی: كۆدەنگییەك لەناو زۆربەی فراكسیۆنەكاندا هەیە بۆ دواخستی هەڵبژاردن و داوا دەكرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوەبچێت بۆ ئەوەی بودجە لە دوو هەڵبژاردندا خەرج نەكرێت، هەروەها هەندێك لە لایەنەكانیش داوا دەكەن بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن تۆماری دەنگدەران زیاتر خاوێن بكرێتەوە.  وتی: تائێستا هیچ پرۆژەیاسایەك لەوبارەیەوە پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان نەكراوە، بەڵام بڕیارە بەمنزیكانە فراكسیۆنەكان پرۆژەیاسایەك ئامادەبكەن. رۆژی 11ی ئەم مانگە لە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆران لە گردی زەرگەتەی شاری سلێمانی كۆبونەوەیەكی چوارقۆڵی لەنێوان كەسی یەكەمی (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی) بەڕێوەچوو، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەو كۆبونەوەیەدا چوارلایەنەكە پرسی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان تاوتوێ كردووە و بەشێكیان لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردن بوون و بەشێكیشیان لەگەڵ بایكۆت. ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، ئەوان وەكو فراكسیۆنی پارتی بە هەموو شێوەیەك دواخستنی هەڵبژاردن رەتدەكەنەوە و دەخوازن پرۆسەكە لە وادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت. ئومێد خوشناو رەتیكردەوە هیچ فراكسیۆنێك لەبارەی دواخستنی هەڵبژاردنەوە لەگەڵ فراكسیۆنی پارتی گفتوگۆی كردبێت. پێشتر فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی لە لێدوانێكدا بۆ (دەنگی ئەمریكا) وتی:" هەر لایەنێك داوای دواخستنی هەڵبژاردن دەكات بابێت گفتوگۆ بكات و پاساوەكان و زیانەكانی هەڵبژاردنمان پی بڵێت و بڕوامان پێی هەبێت، بەڵام ئێمە و یەكێتی و توركمان و مەسیحی و سۆسیالیست دەڵێین با لەكاتی خۆیدا بكرێت، ئەگەر حیزبێكیش بیەوێت با بەشداری هەڵبژاردن نەكات". بزوتنەوەی گۆڕان كە ئەم رۆژانە كێشە ناوخۆییەكانی بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەڕوات، لە هەموو لایەنەكانی تر زیاتر جەخت لەسەر دواخستنی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكات، بەڵام هەندێك لەبەرپرسانی بزووتنەوەی گۆڕان لە لێدوانەكانیاندا جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە لەگەڵ بەرێوەچوونی هەڵبژاردنن لەكاتی خۆیدا. بڕیارە رۆژی 30/12ی داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئەگەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دواخرێت، وادەی بەڕێوەچوونی پرۆسەكە دەكەوێتە مانگی 12وە.

( درەو میدیا):  لە سێ نوسراوی جیاوازدا وەزارەتی ناوخۆی عێراق بە رەسمی دان دەنێت بە پارێزگای هەڵەبجەدا.  ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پەیجی رەسمی خۆی سێ نوسراوی وەزارەتی ناوخۆی عێراقی بڵاوكردەوەو نوسیویەتی" ڕەزامەندی فەرمی بەغدا وەرگیرا". لە نوسینەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە" ھەڵەبجەییەكان لە ڕۆژی ٩ی ئابی ٢٠١٨ ەوە بە فەرمی (كارتی نیشتیمانی و ڕەگەزنامە و پاسپۆرت و تابلۆی ئۆتۆمبێلەكانیان) دەكرێت بە ناوی (پارێزگای ھەڵەبجە)ی جگەرگۆشەمەوە وەك پارێزگای ژمارە ١٩ ی عێراق و چوارەمین پارێزگای ھەرێم". بەپێی نوسراوەكانی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، پارێزگای هەڵەبجە دەبێتە خاوەنی ئەم فەرمانگانە:  * بەڕێوەبەرایەتیی كاروباری شارستانی پارێزگای هەڵەبجە * بەڕێوەبەرایەتیی هاتووچۆی پاریزگای هەڵەبجە. * بەڕێوەبەرایەتیی رەگەزنامەی پارێزگای هەڵەبجە. * تابلۆی ئۆتۆمبێلی پارێزگای هەڵەبجە. * پۆلیسی گومرگی پارێزگای هەڵەبجە. * نشینگەی پارێزگای هەڵەبجە * بەڕێوەبەرایەتیی زانیاری پارێزگای هەڵەبجە.    

(درەو میدیا): كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەنجامی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایاری رەوانەی دادگای باڵای فیدراڵی كرد بەمەبەستی پەسەندكردنی. لەیس جەبر وتەبێژی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند" چاوخشاندنەوە بە هەموو تانەكانی ئەنجامی هەڵبژاردن لەلایەن دەستەی دادوەری دادگای فیدراڵییەوە كۆتایی هاتووە دوای تەوابوونی قۆناغەكانی تایبەت بەو پرۆسەیە".  ئاشكرایكرد" ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن رەەوانەی دادگای فیدراڵی كراوە بەمەبەستی پەسەندكردنی و ئەنجومەنی دادگای باڵا و كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەو ئەركەیان تەواوكردووە كە پێی راسپێردراون".  

راپۆرتی / محەمەد رەئوف بەپێی ئەنجامی كۆتایی ژماردنەوەی دەستيى دەنگەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق (كە تا ئێستاش لایەنە ناڕازیيەكان پێیان وایە ساختەكاری گەورە كراوە)، زۆرترین رێژەی كەمكردنی دەنگەكان، دەنگی بزوتنەوەی گۆڕانە كە ( 58%ی دەنگەكانی كەمیكردووەو كەمترین رێژەش پارتیيە كە ( 0.7%) دەنگەكانی كەمیكردووە). بەپێی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018ی پەرلەمانی عێراق، بەبەراورد بە هەڵبژاردنی 30ی نیسانی 2014، لە سێ پارێزگاكەی هەرێم، پێنج لایەنەكەی پێشوو كە ئەندامیان هەبووە لە پەرلەمانی عێراق ( 547،040 ) لە دەنگەكانیان كەمیكردووە، بەشێوەیەك: * پارتی (5،287) دەنگ كەمیكردووە بەبەراورد بە هەڵبژاردنی 2014 بە رێژەی ( 07%) كەمیكردووە. *یەكێتی نیشتیمانی كوردستان (125،898) دەنگ بەرێژەی 26% كەمیكردووەو بزوتنەوەی گۆڕان (272،892) دەنگ و بەرێژەی ( 58%) كەمیكردووە. *یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (94،160) دەنگ كەمیكردووە بەرێژەی (49%). * كۆمەڵی ئیسلامی (48،803 ) دەنگ كەمیكردووە بەرێژەی ( 35%). لەم خشتەیەی خوارەوەدا رێژەی دەنگەكان رونكراوەتەوە:   لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (1،799،686) كەس دەنگی داوە، بە بەراورد بە هەڵبژاردنی 30ی نیسانی 2014ی پەرلەمانی عێراق كە (2،128،167 ) كەس دەنگی دابوو، ژمارەی دەنگدەران (328،481) كەمیكردووەو لە دەنگی حزبەكان رۆیشتووە، ئەمە سەرەرای ئەوەی هاوپەیمانی (122،753) دەنگ و نەوەی نوێش (155،645) دەنگيان هێناوە، كە هەمووی لە دەنگی پێنج لایەنەكەی پێشوو كەمیكردووە. بەپێی ئەو دەنگانەی لە سێ پارێزگاكەی هەرێم بەدەستیان هێناوە لە هەڵبژاردنی 2018 : * پارتی دیموكراتی كوردستان ( 40%)ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە كە لە هەڵبژاردنی 2014 34.3% بەدەستهێنابوو. * یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ( 20.3%) دەنگی بەدەستهێناوە پێشتر ( 23%) بەدەستهێنابوو. * بزوتنەوەی گۆڕان (11%) دەنگی بەدەستهێناوە پێشتر ( 22.2%) بەدەستهێنابوو. *یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (5.4%) بەدەستهێناوە، پێشتر (9%)ی بەدەستهێنابوو. * كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (5.1% ) پێشتر ( 6.6%)ی بەدەستهێنابوو. * نەوەی نوێ ( 8.5%). * هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری ( 6.8%). لەم خشتەیەی خوارەوەدا جیاوازی رێژەی دەنگەكان رونكراوەتەوە: دەنگی حزبەكان لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان بەپێی ئەنجامی كۆتایی ژماردنەوەی دەستيی دەنگەكان بەم شێوەیە بووە كە لەم خشتەیەدا روونكراوەتەوە:

( درەو میدیا) :   بەهۆی بۆردومانی فرۆكەكانی توركیا لە شەنگال كە پێ دەچێت بە زانیاریەوە هێرشەكەیان ئەنجامدا بێت، بەو پێیەی هێرشەكە ئەو ئۆتۆمبێلەی كردە ئامانج كە زەكی شەنگالی فەرماندەی گشتی هێزەكانی پەكەكەیان لە نزیك شەنگالیان لەگەڵ چوار شەڕڤانی دیكە شەهید كرد. هێرشەكە لە كاتژمێری پێنجی ئێوارەی ئەمرۆ ئەنجامداوە لە رۆژئاوای ناحیەی سنونێی سەربە قەزای شەنگال. ئەو هێرشەی فڕۆكەكانی توركیا دوای یەك رۆژ لە سەردانی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق دێت بۆ توركیا. زەكی شەنگالی یەكێكە لە فەرماندە باڵاكانی پەكەكە و ئەندامێكی كۆنسەی بەڕێوەبردنی كۆما جڤاكێن كوردستان KCK بووەو هاوكات فەرماندەیی گشتی هێزەكانی یەپەشە بووە لەناوچەی شەنگال، ئەندامی كوردیناسیۆنی شەنگال بووە.

(درەو میدیا): لە ئێستادا هاوپەیمانی سونەكانی عێراق خۆیان بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یەكلاكردۆتەوەو دوای دەرنەچوونی سەلیم جبوری لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری رابردوو، لە ئێستادا سونەكان سێ كاندیدیان دیاریكردووە. لەیس دلێمی، وتەبێژی هاوپەیمانی سوننەكان رایگەیاند: بەهۆی ئەوەی سەلیم جبوری لەهەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا متمانەی دەنگدەرانی بەدەستنەهێناوە، لە كاندیدی بەرەكەیان بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان دورخراوەتەوە و سێ كاندیدی دیكەیان بۆ ئەو پۆستە هەیە. محەمەد حەلبوسی: محەمەد رێكان حەلبوسی كە لە ئێستادا پارێزگاری ئەنبارەو كاندیدی دەرچووی پەرلەمانی عێراقە لە لیستی هاوپەیمانی بەغداد بەسەرۆكایەتی جەمال كەربولی كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018 دا 4 كورسی بەدەستهێناوە.  لە ساڵی 2014و لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا دەرچووەو بوە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران، بەڵام لە 29ی ئابی 2017 كە كرا بە پارێزگاری ئەنبار وازی لە پەرلەمانتاری هێنا. ئوسامە نوجێفی: ئوسامە عەبدولعەزیز نوجێفی كە لە ( 2010 – 2014 ) سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بووەو یەكێكە لە سیاسی و كەسایەتیە دیارەكانی عێراقەو لە خانەوادەیەكی دەوڵەمەندی موسڵ لەدایك بووەو، لە ئێستادا سەرۆكی هاوپەیمانی قەرارەو لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018 توانی 13 كورسی بەدەستبهێنێت. تەڵال زەوبەعی: تەڵال خزر زەوبەعی كە لە هاوپەیمانی قەرارەو كەسایەتیەكی سونی دیارەو سەرۆكی لیژنەی نەزاهەی خولی سێیەمی پەرلەمانی عێراق بووەو لە ئێستاشدا كاندیدی سونەكانە بۆ سەرۆكی پەرلەمانی عێراق. وتەبێژی هاوپەیمانی سوننەكان ئاماژەی بەوەشدا: ئوسامە نوجێفی و محەمەد حەلبوسی و تەڵاڵ زەوبەعی بە رەسمی كاندیدكراون بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، كە بەپێی تەوافوقی پێشوی لایەنەكانی عێراق، ئەو پۆستە پشكی سوننەكانە. هاوپەیمانی سونەكان كە لە ئێستادا هاوپەیمانی بەرەی نیشتیمانیان  بە سەرۆكایەتی شەش كەسایەتی سوننە پێكهێنا كە (51) كورسیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەیە، ئەوانیش هەریەكە لە جەمال كەربولی و ئوسامە نوجێفی و خەمیس خەنجەر و ئەحمەد عەبدوڵا جبوری و سەلیم جبوری و فەلاح حەسەن زێدانن. 

( درەو میدیا):  تائێستا 30 ئەیلول ڕۆژی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان وەك خۆیەتی و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێمیش بەردەوامە لە ئامادەكارییەكانی بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەكە لەو وادەیەدا. چەند ڕۆژێك لەمەوبەر كۆمسیۆن ڕۆژی دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی دیاریكرد، بانگەشە كاتژمێر 12ی شەوی پێنجی ئەیلولی داهاتو دەستپێدەكات، ئەمڕۆش 15ی ئاب، لیستی كاندیدەكانی ئاشكراكرد.  بەپێی زۆرێك لەو زانیانەی لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە ئاشكراكراون، تەنها پارتی دیموكراتی كوردستان پێداگری لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەكات لەو وادەیەدا و پێدەچێت "هاوشێوەی ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆم بەسەر هەموو لایەنەكاندا بیسەپێنێت"، بەڵام بە ئەنجامێكی جیاوازتر لە ئەنجام و لێكەوتەكانی ڕیفراندۆم. پارتی جیاوازییەكان گەورەتر دەكات پارتی تەماحێكی زۆری لەم هەڵبژاردنەدایە بە جیاوازییەكی گەورە پێش لایەنەكانی تر بكەوێت، بەپێی زانیارییە دزەپێكراوەكان كە ڕەنگە پارتی بەمەبەستیش لەڕێی ڕێكخستەكانییەوە دزەی پێكردبێت،  لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا (40 بۆ 42) كورسی بەدەستدەهێنێت، ئەمەش مانای جێپی قایمكردنی سەرلەنوێی ئەو حزبەیە هەم لە ناخۆی كوردستان و هەم لە دەرەوەش. لەسەر ئاستی ناوخۆ، پارتی دەیەوێت لەخولی داهاتوودا زۆرینەیەكی وەها لە پەرلەمان دروستبكات، كە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم بەوشێوەیە چارەسەربكات لەبەرژەوەندی خۆیەتی و بواری ئەوەش بۆ هیچ لایەنێك نەهێڵێتەوە بیر لە دانیشتن لە شوێنەكەی بارزانی بكاتەوە. وێڕایی پێكهێنانی كابینەی حكومەت بەشێوەیەكی ئاسانتر لە كابینەی هەشتەم و  گریمانەی بەهێزیش ئەوەیە لەگەڵ یەكێتی زۆرینەیەكی وەها دەستەبەربكەن كە بێكێشە و ئەنجامدانی دانوستانێكی قورس و پروكێنەر لەگەڵ لایەنەكانی تر، حكومەتی ئایندە پێكبهێنن. نە سندوقەكانی دەنگدان گۆڕانكاری دروستدەكات و نە ئەوانەی ئیدعای گۆڕانكاریش دەكەن گۆڕانیان پێدەكرێ لەسەر ئاستی دەرەوەش، جارێكی تر ئەوە بۆ بەغدادو ئەمریكاو وڵاتانی هەرێمیش دەسەلمێنێت، كە لانی كەم  تا چوار ساڵی داهاتوو نەك هەر ڕكابەرێكی نیە هەڕەشەی سەندنی دەسەڵات لێبكات، بەڵكو وێڕایی هەموو سەركێشەكانیشی، بەجیاوازییەكی گەورە لەپێشیانەوەیە.    پارتی بەهێز نیە ڕكابەرەكانی لاوازن  پێداگری پارتی لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن پەیوەست نیە بەدەستكەوت و سەركەوتنەكانی ئەو هێزە لە ئیدارە و حوكمڕانیكردن تا دڵنیابێت لەوەی خەڵك لەبەرامبەریدا پاداشتی بكات و كورسییەكانی زیادبكات، بەقەد ئەوەی پەیوەندی بەدۆخی خراپی نەیارەكانییەوە هەیە، بەتایبەت بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان وەك دوو "ڕكابەری" سەرەكی پارتی، كە گیرۆدەی كۆمەڵێك كێشەی ناوخۆیی بوون و نایانپەرژێتە سەر ململانێكردن لەگەڵ پارتی، پێدەچێت پارتیش ئەوە بەهەلێك بزانێت كە ڕەنگە دوبارە نەبێتەوە، بۆیە بەهەموو توانای هەوڵی ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەدات لەوادەی خۆیدا. نائومێدبونی خەڵك لە پرۆسەی دیموكراسی   وادەی هەڵبژاردن لەوڵاتە دیموكراسییەكاندا وەك وادەیەكی پیرۆز تەماشا دەكرێت، لادان لێی بەرلەوەی پێشێلكردنی دیموكراسی بێت، تاوانە بەرامبەر بە خەڵك دەكرێت، بەوپێیەی بۆ ماوەیەكی دیاریكراو متمانەیانداوە بە كۆمەڵێك كەس لە دامەزراوەی یاسادانان نوێنەرایەتیان بكەن، ئەمە بۆ وڵاتێكی دیموكراسی، بەڵام لە شوێنێكی وەكو هەرێمی كوردستان كە پرۆسەی هەڵبژاردن نەك هەر نەبوەتە میكانیزمی گۆڕانكاری و دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵات، بەڵكو خودی پرۆسەكە خۆی چەندین پرسیاری لەسەرە، بۆ نمونە ئازادی و شەفافیەت كە دوو بنەمای گرنگن و بەبێ ئامادەبونیان پرۆسەیەی هەڵبژاردن مانایەكی نیە، كێشەی گەورەیان هەیە. لە ساڵی 1992وە كە یەكەم هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە تا دواین هەڵبژاردن كە لە 12 ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەچوو، بەبێئەنجامدانی ساختەكاری و فشار و دەنگ كڕین و هەندێكجاریش توندوتیژی وخوێنڕشتن، هەڵبژاردن بەڕێوەنەچووە، ئەمە بەهۆكارێكی سەرەكی نائومێدبونی خەڵك لە پرۆسەی هەڵبژاردن دادەنرێت وەك میكانیزمێكی دیموكراسی و نەرم بۆ گۆڕانكاری، ئەمەش بەو مانایەی "لە هەرێمی كوردستان نەك وادەی هەڵبژاردن پیرۆز نیە، بەڵكو پرۆسەكە بۆ خۆشی هیچ پیرۆزییەكی تێدا نەماوە". پێدەچێت پارتی هاوشێوەی ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆم هەڵبژاردن بەسەر هەموو لایەنەكاندا بیسەپێنێت، بەڵام بە ئەنجامێكی جیاوازتر لە ئەنجام و لێكەوتەكانی ڕیفراندۆ  وێڕایی ئەوەی لەهەمودونیای دیموكراسیدا هەڵبژاردن ئالیەتێكی گرنگە بۆ چارسەركردنی كێشە سیاسیەكان بەبێ‌ توندتیژی، بەڵام لەهەرێمی كوردستان هەڵبژاردن بۆخۆی بۆتە سەرئێشەو سەرچاوەیەكی سەرەكی كێشەكان. خالێكی تر كە بەهای بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن نەهێشتۆتەوە لەهەرێمی كوردستان، دوو ڕوویی ئەوهێزانەیە كە ڕۆژانێك بانگەشەی ئەوەیان دەكرد ئەنجامدانی خراپترین هەڵبژاردن باشترە لەوەی هەڵبژاردن نەكرێت، شەڕی توندیان دەكرد لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەوادەی خۆیدا و دەسەڵاتیان بەدواخستنی دیموكراسی تۆمەتبار دەكرد، كەچی ئێستا دۆخەكە بەجۆرێك گۆڕاوە بەهۆی مەترسیان لەپاشەكشێ‌ و كەمبونەوەی دەنگەكانیان، ژێربەژێر هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردن دەدەن، وەك دەوترێت لەسەر ئەو بنەما هەمیشەیەی جارانی دەسەڵات"كاتێك حەزیان لەهەڵبژاردنە كە خۆیان براوەبن تیادا". هێزە ناڕازییەكان نائومێدییان گەورەتر كرد ڕەنگە ئامادەنەبونی ئازادی و شەفافیەت وەك دوو بنەمای گرنگی پرۆسەی هەڵبژاردن هۆكارێكی گرنگی نائومێدبونی خەڵك بێت لە هەڵبژاردن و گۆڕین لەڕێی سندوقەكانی دەنگدانەوە، بەڵام وەك دەوترێت ئەمە كۆی هۆكارەكان نیە. لەساڵ 2009وە و لەدوای دروستبونی ئۆپۆزسیۆنی جدی لە هەرێمی كوردستان، بەدەیان هەزار كەس بێگوێدانە فشار و دەرەنجامەكان بەڕوی دەسەڵاتدا وەستانەوە و لە سندوقەكانی دەنگدان تۆڵەیان لێكردنەوە، متمانەیان دا بەكۆمەڵێك هێز بەئومێدی ئەنجامدانی گۆڕانكاری و گۆڕینی ژیانی خەڵك، بەڵام ئەنجامە زەقەكەی ژیانی چەند سەد كەسێك لەناو ئەو هێزانە گۆڕاو و زۆرینەی خەڵكی كوردستانیش لە دۆخێكی خراپەوە چونە خراپترو پرۆسەی دیموكراسیش بەجۆرێك پاشەكشێی كرد، كە بۆنی گەڕانەوەی لێدێت بۆ خاڵی سەرەتا. دوای تێپەڕبونی 9 ساڵ،  كەتا 12 ئایاری ئەمساڵ، (6) هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەچووە، سێ‌ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و 2 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و هەڵبژاردنێكی ئەنجومەنی پارێزگاكان، لەهەموو هەڵبژاردنێكدا خەڵكێكی زۆر متمانەی بەو هێزانە دا كە جاران ئۆپۆزسیۆن و ئەمڕۆ ناڕازین، بەڵام ئاكامەكەی ئەم هێزانە نەك نەیانتوانی شوێن بەدەسەڵات لەق بكەن، بەڵكو نەیانتوانی ئەو بڕوایەش لای خەڵك بچەسپێنن كە بەدیلی دەسەڵاتن و شوێنیان دەگرنەوە، بگرە هەمیشە وا دەردەكەون كە چاویان لەدەستی دەسەڵاتە و هەنگاوەكانیان كاردانەوەی سیناریۆكانی ئەوانە. ئەمانەش بەشێكن لەهۆكارە گرنگەكانی بڵاوبونەوەی نائومێدی لەناو خەڵك،  خەڵێكی زۆر  كە پێشتر دەنگدەری هێزە ناڕازییەكان بون، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردن كرد، وێڕایی ئەوەی زۆریكشیان پێیوایە دەنگەكەی براوەو بۆی نەگەڕاوەتەوە، پێناچێت لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستانیشدا دۆخەكە باشتربێت، چونكە تادێت ئەو بڕوایە تۆختر دەبێتەوە كە" نە سندوقەكانی دەنگدان گۆڕانكاری دروستدەكات و نە ئەوانەی ئیدعای گۆڕانكاریش دەكەن گۆڕانیان پێدەكرێ".  

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: نیاز عەبدوڵا له‌گه‌ڵ دامەزراندنی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل جووه‌ كورده‌كانی كوردستان و عێراق به‌ره‌و ئیسرائیل كۆچیان كرد. له‌و كاته‌وه‌ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ جووه‌ کوردەکان له شوێنه‌ جیاوازه‌كانی ئه‌و وڵاته‌ ده‌ژین، به‌ تایبه‌تی له‌‌ گونده‌كانی بیابانی نێگڤ كه ‌زۆرینه‌یان گۆران و سۆرانیین و به‌شێكیان به‌ كرمانجی سه‌روو قسه‌ ده‌كه‌ن. (دره‌و میدیا) له‌ گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانیدا له‌گه‌ڵ به‌شیر سه‌بری بۆتانی راگه‌یه‌ندكار و وه‌رگێڕ كه‌ خاوه‌ن چه‌ندین به‌رهه‌می هونه‌ری و كتێبه‌ له‌ بواری كه‌لتور و هونه‌ری كورده‌ جووه‌كان، تاوتوێی دۆخی ژیان و مافی كورده‌ جووه‌كانی وڵاتی ئیسرائیلی كرد.     دره‌و میدیا: كورده‌ جووه‌كانی ئیسرائیل بۆ چ دۆزێكی سیاسی یان كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری تێده‌كۆشن؟  به‌شیر سه‌بری بۆتانی: خەڵكانی ئیسرائیل بەگشتی ئازاد و سەربەستن. بۆ وه‌رگرتنی مافه‌كانیان له‌ رێگای سه‌ندیكای كرێكاران و سه‌ندیكاكانی دیكه‌ داوای مافه‌كانی خۆیان ده‌كه‌ن، چونكه‌ سه‌ندیكا له‌ ئیسرائیل ناوه‌ندی تێكۆشانه‌. فەرمانبەران لە خۆپیشاندانه‌كاندا ھەردەم بەشدار دەبن و دیتنی خۆیان دەردەبڕن بۆ داواكردنی مافه‌كانیان. دره‌و میدیا: ئایا ئه‌وان هه‌مان مافه‌كانی هاوونیشتیمانییه‌كی تری ئیسرائیلیان بۆ ده‌سته‌به‌ره‌ تا بتوانن له‌ پۆسته‌ حكومی و باڵاكانی وڵات رۆڵیان هه‌بێت؟  به‌شیر سه‌بری بۆتانی: بەڵێ، كوردە جووه‌كان وەك جووەكانی دیكە هه‌مان مافیان ھەیە، كە لە خەبات و كاردا بەشدارببن و لە ھێزە سیاسییەكان و لە حكومەتدا رۆڵێكی باشیان هه‌یە. بۆ نموونه‌ له‌و كوردانه‌ی كه‌ ناوداربوون له‌ حكومه‌ت وه‌ك؛  ئیسحاق مۆردیخای كه‌ وەزیری بەرگری بوو، ئیسرائیل ئیسحاق بەرپرسی یەكەمی پاسەوانانی سنوور بوو، رەحەمیم یۆنا لە شارەوانیی پارێزگای بێرشێڤا بەرپرسی كێشەی عەرەبە بەدووەكان بوو.   لەم كاتەشدا چەند به‌رپرسێكی كورد له ‌ناو حكومه‌ت و په‌رله‌مان و ھێزە سیاسییەكانی ئیسرائیل پله‌ی باڵایان هه‌یه‌. وه‌ك  ئیسحاق شموولی كە لە پارتیی عەڤۆدە (كار) و په‌رلەمانی ئیسرائیلدا ئەندامە. میكی لێڤی كە لە پارتیی عەتید (پاشەرۆژ) و لە پارلەمانی ئیسرائیلدا ئەندامە. هه‌روه‌ها پرۆفیسۆر یۆنا تسەببار و وەردە شیلۆ له‌ نووسه‌ره‌ كورده‌ جووه‌ به‌ناوبانگه‌كانی ئیسرائیلن.    بەشیر بۆتانی: كورده‌ جووه‌كان بە نھێنی سەردانی ھەرێمی كوردستان ده‌كه‌ن   دره‌و میدیا: په‌یوه‌ندی باوه‌ڕدارانی جوو له‌ نێوان ئیسرائیل و كوردستان و عێراق چۆنه‌ و تا چه‌ند په‌یوه‌ندییه‌كی دانه‌بڕاوه‌؟ به‌شیر سه‌بری بۆتانی: لە ساڵی 1993وە تا ساڵی 2014 كورده‌ جووه‌كان بە نھێنی سەردانی ھەرێمی كوردستانیان دەكرد و زۆرجار بەرپرسانی حكومەتی ئیسرائیل لەسەر ئەو سەردانانە رەخنەیان ھەبوو، چونكه‌ ئیسرائیل نه‌یده‌ویست له‌گه‌ڵ هێزە تیرۆریستەكان تووشی كێشە ببێت. ھەروەھا جووەكانی عێراقیش پەیوەندییەكی باشیان ھەبوو لەگەڵ خزم وكه‌س و كاری خۆیان، بەڵام یەكتریان لە ھەرێمی كوردستان دەبینی و نەیانتوانیوە سەردانی بەغداد یان بەسڕە بكەن. بەڵام لە ساڵی 2014 ەوە ئەو كاتەی كە "داعش دەوڵەتێكی ئیسلامی راگەیاند" مەترسییەك لای جووەكان بەگشتی پەیدا وو، بۆیە لەو كاتەوە و تا ئێستا كەمتر سەردانی ھەرێم دەكەن. بەڵام كوردە جووەكان و جووەكانی عێراق لە تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا پەیوەندییەكی باشیان لەگەڵ خزم و كه‌س و كاری خۆیان لە عێراق ھەیە. تاكو ئێستاش كوردە جووه‌كان ھاتوچۆی ھەرێمی كوردستان دەكەن. ساڵی 2015 گرووپێكی كوردە جووەكان كە بریتی بوون لە 20 كەس بە سەرپەرشتیی یوسف رەحەمیم بۆ ماوەی 10 رۆژ سەردانی ھەرێمیان كرد. گرووپێكی دیكەش له‌ ساڵی 2016 بۆ پیرۆزكردنی جەژنی نەورۆز سەردانی ھەرێمیان كرد، ئێستاش زۆر كەس له‌ ئیسرائیله‌وه‌ سەردان دەكەن بەڵام ئاشكرای ناكەن. بۆ زانیاریش به‌پێی یاساكانی ئیسرائیل ئەم جۆره‌ سەردانانە قەدەغەن، چونكە ھیچ رێكەوتنێكی ئاشتی له‌ نێوان ئیسرائیل و عێراقدا نییە و ئەو كەسەی كه‌ ئه‌م یاسایه‌ پێشێل بكات له‌ رێگای دادگاوه‌ بۆماوه‌ی دوو ساڵ زیندان ده‌كرێت، پۆلیسی ئیسرائیلی شەش ساڵ لەمەوبه‌ر ژنێكی كوردیان ده‌ستگیر كرد كە سەردانی ھەرێمی كوردستانی كردبوو. به‌شیر  بۆتانی: ژمارەی كوردە جووەكان بە لای كەمەوە 200 تا 215 ھەزارە و 5 ھەزاریان لە دەرەوەی ئیسرائیل دەژین دره‌و میدیا: ئێوه‌ چه‌ند‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیانی جووه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و عێراق ده‌بینن، به‌ تایبه‌ت له‌ دوای شه‌ڕی داعش؟  ئایا ئه‌وان ده‌وێرن ناسنامه‌ی خۆیان ئاشكرا بكه‌ن؟  به‌شیر سه‌بری بۆتانی: بە راستی ئێستا جووه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و بنەجووەكانی عێراق وەك جاران ناوێرن ناسنامه‌ی خۆیان ئاشكرا بكه‌ن، نەك لەبەر داعش و بەس، بەڵام لەبەر حكومەتەكانی ئێران و توركیا و عێراقیش. خاڵێكی دیكەش ھەیە، كە ھێشتا كوردە ئیسلامییەكان لە راگەیاندنی كوردیدا سووكایەتی بە جووەكان دەكەن، چونكە ئەوان ھیچ ئاینێكی دیكە ھەر ناكەن، بۆیە مەترسی لەسەر ژیانی جووەكانی كوردستان و بنەجووەكانی عێراق ھەیە. دره‌و میدیا: حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی عێراق چه‌نده‌ توانیویانه‌ پارێزگاری له‌ شوێنه‌وار و مێژووی جووه‌كانی عێراق بكه‌ن؟  به‌شیر سه‌بری بۆتانی: بە راستی شوێنه‌واری جووەكانی عێراق ئێجگار زۆر بوون، بەڵام حكومەتە یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی عێراق لە پەنجاكان و شەستەكاندا بەشێكیان تێكدا و گۆڕییان بۆ شتی تر، مێژووی جووەكانی عێراقیان تەزویر كرد. جێی داخە حكومەتەكانی پێشووی عێراق لە پەنجاكان و شەستەكاندا رێگایان بە عەرەب و كوردە موسوڵمانەكان دا كە پەرستگاكانی جووەكان بكەن بە مزگەوت و ئەو كاتەی جووەكانی ھەولێر بەم دەنگوباسەیان زانی، گەلەك دڵگران بوونە.  ھەروەھا حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی عێراق ھەر ڤیانیان نییە كە پارێزگاری له‌ شوێنه‌وار و مێژووی جووه‌كانی عێراق بكه‌ن. دره‌و میدیا: ژماره‌ی كورده‌ جووه‌كانی وڵاتی ئیسرائیل چه‌ندن ئێستا؟ به‌شیر سه‌بری بۆتانی: به‌پێی زانیارییه‌كانی من ژمارەی كوردە جووەكان بە لای كەمەوە 200 تا 215 ھەزارە و 5 ھەزاریان لە دەرەوەی ئیسرائیل دەژین. ھەروەھا جووەكانی عێراقیش بە لای كەمەوە 350 ھەزارن، بەڵام زیاتر لە 50 ھەزاریان ئیسرائیلیان بەجێ ھێشتووە و بەشێكیان لەسەر بزوتنەوەی سەھیۆنی رەخنەیان ئێجگار زۆرە، بۆیە نایانەوێ لە ئیسرائیل بژین.     لەگەڵ میكی لێڤی كە لە پارتیی (عەتید: پاشەرۆژ) و لە پارلەمانی ئیسرائیلدا ئەندامە   به‌شیر سه‌بری بۆتانی: من لە سوێد ئەژیم وكاری وەرگێڕی ئەكەم و لە كاتی پشوودا كاری ھونەری و راگەیاندنی ئەكەم. بۆ نموونە، من ئەم گۆرانییە لەم رۆژانەدا تەواوی ئەكەم: https://www.youtube.com/watch?v=xl8eUBYwM_w من لە ساڵی 1986 ەوە لەگەڵ خەڵكانی ئیسرائیل، فەلەستین، باشووری سووریا، ئوردن و سینا پەیوەندیەكی ھونەریم ھەیە و موزیك و ھونەری كوردی لەو دەڤەرانەم بڵاو كردەوە و ھەندێ جاریش تۆمارم كردووە، بەڵام لەبەر نەبوونی رۆژنامەنووسێك لەو دەڤەرانە كە بە كوردی بنووسێت، من ناچار بووم كە دەستپێ بكەم، و بۆ زانین من خۆم بە رۆژنامەنووس و راگەیاندنكار ناژمێرم.    

(درەو میدیا): وەزیری دەرەوەی ئەمریكا مایك پۆمپیۆ بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق و نێچیرڤان بارزانی سەرۆك  وەزیرانی هەرێمی كوردستان دەكات و جەختدەكاتەوە لەسەر پێكهێنانی حكومەتێكی نوێی میانڕەو لە عێراقدا. بە گوێرەی بەیاننامەیەكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پۆمپیۆ هەوڵەكانی هەردوو سەرۆك وەزیرانی هەرێم و عێراقی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لە چوارچێوەی دەستوری عێراقدا بەرزنرخاندووە . هەروەها پۆمپیۆ جەختیشیكردەوەتەوە لەسەر بایەخی پێكهێنانی حكومەتێكی نوێی میانڕە و لە عێراقدا بەپێی وادەی دەستوریی كە وەڵامی ویست و داواكارییەكانی گەلی عێراق بداتەوە. بەیاننامەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئاماژەی بەوەشداوە كە مایك پۆمپیۆ ستایشی ئۆپەراسیۆنی سەركەوتوی هاوبەشی هێزەكانی عێراق و پێشمەرگە لەددژی داعش كردووە و جەختیشیكردوەتەوە لەسەر پشتگیری ئەمریكا لە عێراقێكی بەهێز و گەشەسەندوو و خاوەن سەروەریی.