د.رێبوار محمد - مامۆستای زانکۆ رێکەوتنی سێ قۆڵی هەرێم و ناوەند کۆمپانیا نەوتیەکان لەمەڕ هەمواری گرێبەستەکان و دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، هەرچەن لەرووی سیاسییەوە دەستکەوت و هاوکات تارادەیەک جێگەی دڵخۆشی خەڵک بوو بەهۆکاری ئەوەی مووچەی مووچەخۆران بەستراوەتەوە بەم رێکەوتنەوە، بەڵام هاوکات ئەم رێکەوتنە لەرووی جێبەجێکردن و لەڕووی کاتەوە، لەبەردەم ئاڵانگاری جدی یاساییەدایە. ئەم رێکەوتنە لەرووی پشتیوانی یاساییەوە، کاتییە، پشتبەستە بە مادەی ١٣ لە یاسایی بودجەی گشتی، و خودی ئەم مادەیە کاتییە وەک بەدیلی یاسای نەوت و غاز دانراوە، تا دەرچواندنی یاسای نەوت و غازی فیدراڵی، و رێکەوتنی درێژمەودا و ستراتیجی دەکەوێتە سەروبەندی دەرچواندنی ئەو یاسایەوە، ئەمەش لەمپەر و ئاڵانگاری ئاڵۆزی لەبەردەمدایە، هەرکات ئەو یاسایە دەرچوێنرا ئەوە دەبێتە ئەو دەستکەوتەی کە ٢٠ ساڵە چاوەرێی دەکەین و خلافی جەوهەری هەرێم و بغدایە، گرنگترین گرفتی یاساکەش ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت و غازە لە عێراقدا. سروشتی یاسایی گرێبەستە نەوتیەکانی ناوەند و هەرێم جیاوازن، گرێبەستەکانی هەرێم لە جۆری (گرێبەستی بەشداری لە بەرهەم- عقود مشارکە فی انتاج) ن ، بەڵام گرێبەستەکانی حکومەتی ناوەند لە جۆری گرێبەستی خزمەت ( عقود الخدمە)ن. لە گرێبەستی  بەشداری لە بەرهەمدا کۆمپانیاکان خاوەندارێتی بەشێک لە نەوتی بەرهەمهێنراویان بۆ دەگەرێتەوە، بەڵام لە گرێبەستی خزمەتدا کۆمپانیاکان تەنها کرێیەک وەردەگرن لەبەرامبەر بەرهەمهێنانی نەوتدا، واتە خاوەندارێتی نەوتەکەیان بۆ ناگەرێتەوە، لەبەرئەم جیاوازییە حکومەتی ناوەند گرێبەستی خزمەتی هەڵبژاردووە بەپێچەوانەی حکومەتی هەرێمەوە، چونکە بەپێی مادەی ١١١ ی دەستور نەوت و غاز تەنها موڵکی گەلی عێراقن و نابێت ئەم مافە بدرێت بە کەسانی بیانی و کۆمپانایاکان .   جیاوازی سروشتی یاسایی ئەم  دوو جۆرە گرێبەستە یەکێک بوو لە هۆکارەکانی دواکەوتنی رێکەوتن ویەکێک دەبێت لە ئاڵانگارییەکان و لە داهاتووشدا بۆ دەرچواندنی یاسای نەوت و غاز خاڵی ناکۆکی دەبێت. دەشێ لەکاتی جێبەجێکردنی رێکەوتنەکە و جێبەجێکردنی گرێبەستە نەوتییەکاندا گرفت و خلافی یاسایی و دادوەریی دروست ببێت، بەتایبەت لەنێوان کۆمپانیاکان لەلایەک و حکومەتی ناوەند و هەرێم لەلایەکیتر، لەم کاتەدا پرسیاری جدی ئەوەیە کە بەکام یاسا و لە کام دادگا کێشەکان یەکلایی دەکرێتەوە ؟ . بەمانایەکی تر دەکرێ بە رێکەوتن یاسای جێبەجێکار و دادگای تایبەت دیاری بکرێت بۆ یەکلایکردنەوەی کێشەکانی گرێبەستە نەوتییەکان؟ . بەگشتی ئەگەر هەموو لایەنەکانی گرێبەستێک هەڵگری هەمان جنسیە بن گرفتی پێکدادانی یاساکان ڕوو نادات، بەڵکو کاتێک ئەمە ڕوو ئەدات کە لایەنێکی گرێبەست بیانی بێت.  لەو گرێبەستانەی کە ڕەگەزی بیانی تێدایە، دەکرێ لایەنەکان بەرێکەوتن یاسایەکی تایبەت دیاری بکەن بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو کێشانەی دێتە بەردەمیان لەکاتی جێبەجێکردنی گرێبەستەکەدا، ئەمەش پێی دەوترێ (یاسای ئیرادە) مەبەست لێی ئەوەیە کە بە ئیرادەی لایەنەکانی گرێبەست دیاری کراوە، مادەی ٢٥ لە یاسای شارستانی عێراقی ئەم پرسەی رێکخستووە. گرێبەستییە نەوتییەکانیش لە هەرێم و ناوەند، لەبەرئەوەی لایەنێکی کەسی بیانییە، کە خۆی دەبینێتەوە لە کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان، هەمان ڕێسای سەرەوەی بەسەردا جێبەجێ دەکرێت، بەڵام ئایا دەبێت بە دەقێکی ڕوون لە گرێبەستەکەدا بە راشکراوی یاسای تایبەت دیاربکرێت(اتفاق صریح) یان دەشێ بەخوێندنەوەی ناوەرۆکی گرێبەستەکە یاساکە دیاریبکرێت بەبێ ئەوەی بە راشکاوی باس کرابێت (اتفاق ضمنی)، لێرەدا راجیایی هەیە لە فقهی یاساییدا بەڵام رای دروست ئەوەیە کە یاسای ئیرادە بە راشکراوی دیاریکرابێت یان نا ئاساییە و دەکرێ دادوەر لە بارودۆخی گرێبەستەکەوە یاساکەی بۆ دەربکەوێت. لێرەدا دەبێت ئەوەمان لەبیربێت کە کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان دەیانەوێت بەرچاویان ڕون بێت و ئاشنا بن بەو ڕێسا و بنەما یاساییانەی کە بەسەریاندا جێبەجێدەکرێت ، هەربۆیە بنەمایەکی یاسایی نێودەوڵەتی تایبەت دروست بووە و کە پێی دەوترێ ( شرط الثبات التشریعی) ئەمەش مانای ئەوەیە کە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان دەتوانن مەرجی ئەوە دابنێن کە هەمواری یاساکان لە داهاتوودا بەسەر گرێبەستەکەیان جێبەجێ نەکرێت، ئەمەش هۆکارەکەی ئەوەیە کە دەوڵەت خاوەن دەسەڵاتی یاسادانانە و دەتوانێت دوای بەستنی گرێبەست هەمواری یاسا پەیوەندیدارەکان بکات  و بەمەش دەشێ بە زیانی کۆمپانایاکان بشکێتەوە، لەبەرئەوەی باسکرا کۆمپانایاکان ئەو مەرجە دائەنێن لە گرێبەستەکان دا و بەمەش خۆیان لە زیانی هەمواری یاساکان دەپارێزن و هەر هەموارێک یان هەر یاسایەکی نوێ بەسەر ئەواندا جێبەجێ نابێت . لەراستیدا ئەم بنەمایەش ( شرط الثبات التشریعی) یەکێکە لەو ئاڵانگارییە یاساییەیانی هەڕەشە لە رێکەوتنی سێ قۆڵی دەکات بە تایبەت بۆ سەروبەندی دەرچواندنی یاسای نەوت و غازی عێراقی. لێرەدا پرسیارێکی یاسایی دروست دەبێت لەسەر رێکەوتنی سێ قۆڵی هەرێم و ناوەند و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان، پرسیارەکەش ئەوەیە کە کام یاسا جێبەجێدەکرێ بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو کێشانەی لە داهاتودا دروست دەبن، رێسا نێودەوڵەتیە تایبەتەکان، یان یاسای عێراقی ، ئەگەر یاسای عێراقی جێبەجێبکرێت وەک باس دەکرێت لەسەر ئەمە رێکەوتن کرابێت، لێرەشدا پرسیارێکی تر دێتەکایەوە، ئەویش دیاریکردنی یاسای عێراقیە یاسای ناوەند ( دەرچوو لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق) یان یاسای هەرێم دەرچوو لە پەرلەمانی کوردستان؟ وەڵامی ئەم پرسیارەش دەبێت یەکلایی بکرێتەوە چونکە بۆ دیاریکردنی یاسای جێبەجێکار دەگەڕێینەوە بۆ یاسای شوێنی بەستنی گرێبەست یان شوێنی جێبەجێکردنی گرێبەست ( قانون محل ابرام العقد او قانون محل التنفیذ) ئەمەش واتە یاسای هەرێم دەشێ یاسای جێبەجێکار بێت .  سەرەڕای گرنگی ئەوەی باسکرا، نابێت ئەوەمان بیربچێت کە  گرفتێکی سەرەکی لەبەردەم گرێبەستە نەوتیەکانی هەرێم دا هەیە لەم پرسەدا، ئەویش ئەوەیە کە بۆشایی یاسایی تەواو هەیە لە رێکستنی مەلەفی نەوت و غازی هەرێم چی لە هەرێمی کوردستان چی  لە عێراق دا ، وەک دەزانین زیاتر لە ٢٠ ساڵە ئەم یاسایە لە عێراق دا دەرنەچوێنراوە و یاسای نەوت و غازی هەرێمیش هەڵوەشاوەتەوە بە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، کەواتە جگە لە ناوەرۆکی گرێبەستەکە کە دەبێت یاسا بۆ لایەنەکان( العقد شریعە المتعاقدین ) هیچ یاسایەکی تری تایبەتمان نیە، تەنها مادەی ١٣ ی یاسای بودجە نەبێت کە لە ٤ بڕگە پێکدێت و جێگەی یاسای نەوت و غازی گرتووەوەتەوە، بەڵام خودی ئەم مادەیەش کاتییە و لە یاسای بودجەی ٢٠٢٣- ٢٠٢٥ دایە واتە بەکۆتای هاتنی ٢٠٢٥ مادەی ١٣ ش کۆتای پێدێت، ئەمەش یەکێکی ترە لە ئالانگارییە یاساییەکانی بەردەوامی رێکەوتنی سێ قۆڵی.  خاڵێکی تری گرنگ کە زۆرجار کۆماپانیا نێودەوڵەتییەکان وەک گەرەنتی دادوەریی جێگیری دەکەن لە گرێبەستەکەدا، بریتیە لە دادگای تایبەتمەند بۆ یەکلایی کردنەوەی کێشەکان، بەمانایەکی تر دیاریکردنی یاسای جێبەجێکار و دادگای تایبەتمەند دوو پرسی جیاوازن. دادگای تایبەتمەند مەرج نیە هەمان دادگای ئەو وڵاتە بێت کە یاساکەی جێبەجێدەکرێت، چونکە یاسای جێبەجێکار و دادگای تایبەتمەند دوو بابەتی جیا و سەربەخۆن، واتە دەکرێ دادگای ووڵاتێک یان دەستەی ناوبژیوانی نێودەوڵەتی بێت و یاسای نێوخۆیی ووڵاتیکی تر جێبەجێبکات لەسەر کێشە و خلافاتی گرێبەستەنەوتیەکان، زۆرجار کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان دەستەی نێوبژیوانی و ناوەندە نێودەڵەتیەکان دیاریدەکەن وەک دادگای تایبەتمەند، هەروەک باس دەکرێت کە لە رێکەوتنی سێ قۆڵی هەرێم و ناوەند و کۆمپانیاکان دا هاتووە کە دەستەی نێوبژیوانی پاریس لایەنی تایبەتمەندە بە یەکلاییکردنەوەی کێشەکان و بڕیارەکانی ئەم دەستەیەش بۆ لایەنەکانی گرێبەست کە بە رەزامەنی خۆیان هەڵیانژاردووە، بنبڕە و شیاوی تانەلێدان نیە. ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت و غاز یەکێکیی ترە لەئاڵانگارییەکانی داهاتوی بەردەم ئەم رێکەوتنە، و ئەگەر ئەم ئەنجومەنە وەک ئەوەی کە هەیە لە پرۆژە یاسای نەوت و غآزی جێگیربکرێت، حکومەتی هەرێم هیچ پێگەیەکی یاسایی نامێنێت لە گرێبەستەنەوتیەکان دا بەهۆی لاوازی پێگەی هەرێم لەم ئەنجومەنە و فراوانی دەسەڵاتی ئەنجومەنەکە لە داڕشتنی ستراتیژ و سیاسەتی نەوت و غآزدا. گرنگترین دەسەڵاتەکانی ئەم ئەنجومەنە و ئەندامەکانی و چۆنییەتی دەنگدان تیایدا  و پێگەی کورد لەم ئەنجومەنە دا ، چەن پرسێکی گرنگن و ئاڵانگاری بەردەوامی رێکەوتنی سێ قۆڵین و هەربۆیە جێگەی لەسەر وەستانە:. دەسەڵاتەکانی ئەم ئەنجومەنە زۆرن ، گرنگترینیان بە نموونە:  •    پەسەند کردنی سەرجەم ڕێکار و بڕیار و ڕێوشوێنەکانی پەیوەندیدار بە کەرتی نەوت و غاز. •    پەسەند کردنی نموونەی گرێبەستەکانی گەڕان و دۆزینەوە و دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت و غاز ، هەموارکردنیان . •    یەکلاکردنەوە و چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان حکومەتی ناوەند و هەرێم لەسەر پرسی نەوت غاز .  ئەم ئەنجومەنە مانگانە کۆدەبێتەوە ، بڕیارەکانی بە دوو شێوە دەردەچێت یان بە زۆرینەی تایبەتی ٢/٣ ، یان بە زۆرینەی سادە، ئەگەر ئەو بابەتەی بڕیاری لەسەر دەدرێت تایبەت بوو بە بڕیاردان لەسەر سیاسەتی نەوت و غاز و پلاندانان و پەسەندکردنی نمونەی گرێبەستەکان و دەرکردنی ڕێنمایی دانوسان و بەستنی گرێبەست ، ئەوا پێویستی بە دەنگی ٢/٣ ی ئەندامانی ئەنجوومەن هەیە ، جگە لەمانە ، هەر بابەتێکی تر بەدەنگی زۆرینەی سادە یەکلایی دەکرێتەوە .  ئەم ئەنجوومەنە لە ٩ ئەندام پێک دێت و لەگەڵ ژمارەیەک ڕاوێژکار کە لە سێ کەس زیاتر نەبن . هەرێمی کوردستان لەم ئەنجومەنەدا تەنها یەک ئەندامی هەیە کە وەزیری سامانە سروشتییەکانە .  ئەمەش ئەوەدەگەیەنێ لەم ئەنجومەنەدا هەرێمی کوردستان وەک پارێزگایەکی عێراق مامەڵەی لەگەڵ دا کراوە ، دەسەڵاتی هەرێم لەم ئەنجومەنەدا زیاتر نیە لە دەسەڵاتی پارێزگای بەسرە ، چونکە نوێنەری هەرێم و نوێنەری پارێزگای بەسرە یەکسانن لە ڕووی ماف و دەنگدان و جۆری ئەندامیەتیان .  لێرەوە دەردەکەوێت کە پێکهێنانی ئەم ئەنجومەنە دەبێتە ئاڵانگارییەکی یاسایی جدی لەسەر رێکەوتنی سێ قۆڵی لە ئایندەدا و یەک دەنگی و بەهێزی پێگەی کورد لە ئەنجومەنی نوێنەران و حكومەتی نوێی عێراق دا یەکلاکەرەوەی ئەم پرسە دەبێت.      

راپۆرتی: درەو    بەشی حەوتەم 🔹 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆنی و 450 هەزار و 773) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (ملیۆنێک و 233 هەزار و 451) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەرێژەی (35.74%). 🔹 لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم تەنها (5) لیست كورسی مسۆگەركرد، بەجۆرێك: پارتی (579 هەزار و 234) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (46.96%) كۆی دەنگە دروستەكان و (21) كورسی بردەوە، یەكێتی (215 هەزار و 316) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (17.46%) و (10) كورسی بردەوە، نەوەی نوێ (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (16.61%) و (8) كورسی بردەوە، یەكگرتوو (108 هەزار و 10) دەنگ بەڕێژەی (8.76%) و (4) كورسی بردەوە، كۆمەڵی دادگەری (64 هەزار و 156) دەنگ بەڕێژەی (5.20%) تەنها (1) كورسی بردەوە. 🔹 لەسەر ئاستی عێراق لایەنە کوردستانییەکان (63) کورسییان بردەوە، پارتی (32) کورسی و یەکێتی (17) کورسی و نەوەی نوێ (9) کورسی و یەکگرتوو (4) کورسی و کۆمەڵ (1) کورسی، لەسەر ئەو بنەمایە جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران درایە (شاخەوان عەبدوڵا)، جگه‌ له‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراقی درا بە (د. لەتیف ڕەشید)، هاوکات له‌ کابینه‌که‌ی محەمەد شیاع سودانی کورد به‌ چوار وه‌زیر به‌شدار بوو ئه‌وانیش؛ فوئاد حوسێن، نزار ئامێدی و دواتر هەڵۆ مستەفا عەسکەری شوێنی گرتەوە، بەنگین ڕێکانی و خالید شوانی بە وەزیر دیاری کران. یەکەم: خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  لە 10/10/2021 و پێگەی کورد بەپێی داتاکانی کومسیۆنی هەڵبژاردن زیاتر کە (25) ملیۆن هاوڵاتی عێراقی مافی دەنگدانی هەبوو لە پێناو ئەو کۆکردنەوەی زۆرینەی ئەو دەنگانەدا لە چوارچێوەی (21) هاوپەیمانی و (167) پارتی سیاسی کە (58) یان لەنێو هاوپەیمانیدابوون و سەدان کاندید سەربەخۆو بێ لایەن و لە سەر ئاستی (83) بازنەی هەڵبژاردن (3 هەزار و 171) کاندید ڕکابەرییان کرد بۆ بەدەستهێنانی (320) کورسی و (67) کاندیدیش لەسەر ئاستی عێراق ڕکابەری بەدەستهێنانی (9) کورسی کۆتای پێکهاتەکانیان کرد. عێراق لەبەردەم سیستمێکی نوێی هەڵبژاردن دواجار و دوای کۆمەڵێک ئاڵنگاری و ململانێ و کێشمەکێشمی لایەنە سیاسییەکان، عێراق بەرەو هەڵبژاردنی گشتی ئەنجومەنی نوێنەران هەنگاوی ناو ڕۆژی 10ی تشرینی یەکەمی 2021، خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە عێراق بەڕێوەچوو، بەپێ یاسای نوێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (9)ی ساڵی 2020، هەڵبژاردنەکە تەواو جیاواز بوو بەراورد بە خولەکانی پێش خۆی ئەویش بە پەیرەو کردنی؛  یەکەم: دابەشکردنی عێراق لە (18) بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ (83) بازنەی هەڵبژاردن، لەسەر دوو بنەما؛ 1.    پاراستنی پێگەی (25%)ی کۆتای ئافرەتان لە ئەنجومەنی نوێنەران، بەو پێیەش لە هەر بازنەکی هەڵبژاردن لانی کەم ئافرەتێک سەربکەوێت و (83) ئافرەت کورسی ئەنجومەنی نوێنەرانیان هەبێت لە کۆی (320) کورسی گشتی و (9) كورسى كۆتای (پێكهاته‌كان). 2.    پاراستنی دەقی ماددەی (49)ی بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە تێیدا هاتووە (ئەنجومەنی نوێنەران لە ژمارەیەک ئەندام پێکدێت بە ڕێژەی یەک کورسی بۆ سەد هەزار کەس لە دانیشتوانی عێراق...)، بەم پێیەش هەموو بازنەیەکی هەڵبژاردن ژمارەی ئەو کورسییانەی بۆی تەرخان کرا کە لە نێوان (3-4) کورسیدابوو، ژمارەی دانیشتوانەکەی کەمتر نییە لە (400) هەزار کەس. دووەم: گۆڕانکاری لە سیستمی هەڵبژاردن وهەڵوەشاندنەوەی سیستمەکانی پێشوو، پەیڕەو کردنی سیستمێکی نوێ، وەک لە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (9)ی 2020دا هاتووە:  ماددەی (15) یەکەم: هەر پارێزگایەک بۆ چەند بازنەیەکی هەڵبژاردن دابەش دەبێت. دووەم: پاڵێوراو بەشێوەی تاکەکەسی دەبێت لە بازنەیەکی هەڵبژاردن.  سێیەم: ڕیزبەندی پاڵێوراوان لە بازنەیەکی هەڵبژاردن بە بەدەستهێنانی زۆرترین ژمارەی دەنگ (اعلی اصوات) براوە دەبێت، بەپێی سیستمی براوەی یەکەم، بۆ پاڵێوراوەکانی دوای ئەویش هەر بەو شێوەیە دەبێت. بەپێی ئەم ماددەیە: 1.    عێراق بەسەر (83) بازنەی بازنەی هەڵبژاردن دابەش دەبێت. 2.    پاڵێوراو بەشێوەی تاکەکەسی دەبێت لە بازنەیەکی هەڵبژاردن، بەم پێیەش خۆپاڵاوتن لە لیستی حزبەکانەوە گۆراوە بۆ پاڵێوراوی تاکەکەسی (حیزبی و بێ لایەن) و لەم حاڵەتەشدا دەنگدەر تەنها یەک دەنگ بە پاڵێوراو دەدات و دەنگ بە لیست یان قەوارەی سیاسی نادات. ئەمەش ئەمانباتە بەردەم بنەمایەکی ديکە؛ 3.    کار بە سیستمی (تاک دەنگی نەگوێزراوە) دەکرێت، واتە ئەو دەنگە زیادانەی لە پاڵێوراوێکی سەربەخۆ یان سەر بە لایەنێکی سیاسی دەمێنێتەوە ناگوێزرێتەوە بۆ کەسی تر یان کەسێكى ترى لایەنه سیاسییه‌كه‌. 4.    کام پاڵیوراو زۆرترین دەنگەکانی بازنەکەی خۆی بەدەست بهێنێت بەشێوەی ڕیزبەندی سەردەکەوێت، بۆ نمونە ئەگەر بازنەیەک چوار کورسی بۆ تەرخان کرابوو، ئەوا لەو بازنەیەدا (4) پاڵێوراوی خاوەن زۆرترین دەنگ سەردەکەون به‌شێوه‌ی ڕیزبه‌ندی، بە مەرجێ: ا. یەکێک لە سەرکەوتووەکان ئافرەت بێت. ب. ئەگەر هەر چواریان لە ڕەگەزی نێربن، ئەوا کەسی چوارەمیان جێی دەهێڵێت بۆ ئافرەتێک کە زۆرترین دەنگی نێو ئافرەتەکانی بازنەکەی خۆی بەدەستهێنابێت. ج. ئەگەر دوو پاڵێوراوى کۆتایی (کێبڕکێ لەسەر کورسی چوارەم) دەنگەکانیان یەکسان بوو، ئەوا بەپێ هەمان یاسا و ماددە، تیروپشکیان بۆ ئەنجام دەدرێت. د. ئەگەر بازنەیەک سێ کورسی بۆ تەرخان کرابووە ئەوا هەموو ڕێوشوێنەکانى خاڵەکانی (‌ا، ب، ج) ڕاستن، بە کەمکردنەوەی کورسییەک لەو بازنەیە.   بە تێكڕا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 10/10/2021 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (3 ملیۆنی و 450 هەزار و 773) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (ملیۆنێک و 233 هەزار و 451) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەرێژەی (35.74%)، بەجۆرێك لە هەولێر (ملیۆنێک و 238 هەزار و 379) مافی دەنگدانیان هەبووە و (444 هەزار و 253) بە دروستی دەنگیداوە، بە رێژەی (35.87%)، لە سلێمانی (ملیۆنێک و 389 هەزار و 691) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (393 هەزار و 194) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەڕێژەی (28.29%) و لە دهۆكیش كە (822 هەزار و 703) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (396 هەزار و 4) كەس بە دروستی دەنگیانداوە بەڕێژەی (48.13%).  كۆی كورسییەكانی پارێزگاكانی هەرێم بەبێ ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم (44) كورسی بووە، بە جۆرێك هەولێر دابەشی سەر چوار بازنەی هەڵبژاردن و(15) كورسی، سلێمانی دابەشی سەر پێنج بازنەی هەڵبژاردن و (18) كورسی و دهۆك دابەشی سەر سێ بازنەی هەڵبژاردن و (11) كورسی بۆ تەرخان كرابوو.  ئەگەرچی زیاتر لە دەیان لیست و قەوارەو كەسایەتی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان كرد لەو پارێزگایانە، بەڵام تەنها (5) لیست كورسی مسۆگەركرد، بەپێی داتاكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن هەموو ئەو لیست و قەوارانەی كورسییان هێناوە، بەجۆرێكە: پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (579 هەزار و 234) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (46.96%) كۆی دەنگە دروستەكان و (21) كورسی بردەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (كە هاوپەیمانی هەبوو لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بە ناوی هاوپەیمانی كوردستان) بەڵام یەكێتی بەتەنها (215 هەزار و 316) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (17.46%) و (10) كورسی لەسەر ئاستی پارێزگانی هەرێمی كوردستان بردەوە، نەوەی نوێ (204 هەزار و 855) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (16.61%) و (8) كورسی بردەوە، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستانیش كە كاندیدەكانی بەشێوەی سەربەخۆ بەشداری پێكردبوو (108 هەزار و 10) دەنگ بەڕێژەی (8.76%) و (4) كورسی بردەوە، كۆمەڵی دادگەری كوردستانیش (64 هەزار و 156) دەنگ بەڕێژەی (5.20%) تەنها (1) كورسی بردەوەو و بزووتنەوەی گۆڕان كە هاوپەیمانی یەكێتی بوو بەتەنها (22 هەزار و 91) بەدەستهێناوە بەڕێژەی (1.79%)ی كۆی دەنگە دروستەكان و هیچ كورسییەكی بەدەستنەهێنا، پارتی سۆسیاست (6 هەزار و 595) دەنگ بەڕێژەی (0.53%) و كورسی نەبردەوە و سەرجەم لایەن و كەسایەتییە سەربەخۆكانی دیكە (33 هەزار و 194) دەنگیان بەدەستهێناوە بەڕێژەی (2.69%)ی دەنگە دروستەكان و هیچ كورسییەكیان مسۆگەر نەكرد. 1.    پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 10/10/2021، كە هەر پارێزگایەك كرابوو بە چەند بازنەیەكی هەڵبژاردن و هەر بازنەیەكیش ژمارەی كورسی دیاریكراوی خۆی هەبوو، پارێزگای هەولێر كرابوو بە (4) بازنەی هەڵبژاردن و پێكەوە (15) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان بۆ دیاریكرابوو، لە هەر چوار بازنەكەی پارێزگای هەولێر (444 هەزار و 253) كەس لە كۆی (ملیۆنێک و 238 هەزار و 379) كەس بە ڕێژەی (35.87%) دەنگی دروستیان داوە. لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان توانی (262 هەزار و 800) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (59.2%)ی دەنگە دروستەكان و (11) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، نەوەی نوێ توانی (79 هەزار و 245) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (17.8%) و (3) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەرچەندە هاوپەیمان بوو لەگەڵ گۆڕان بەڵام بەتەنها (65 هەزار و 862) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (14.8%) كە (1) كورسی بەدەستهێنا، لیستی كۆمەڵی دادگەری (19 هەزار و 517) دەنگ بەڕێژەی (4.4%) و كورسی بەدەستنەهێنا، بزوتنەوەی گۆڕان كە هاوپەیمانی یەكێتی بوو بەڵام لە دوو بازنە كاندیدی هەبوو بە هەردووكیان (4 هەزار و 245) دەنگیان بەدەستهێنا بە ڕێژەی (1%) و هیچیان سەرنەكەوتن، كاندیدەكانی یەكگرتووی ئیسلامیی (3 هەزار و 990) دەنگ و بەڕێژەی (0.9%)، بەڵام هیچ كورسییەكی لە پارێزگای هەولێر مسۆگەر نەكرد، پارتی سۆسیالست دیموكراتی كوردستانیش (2 هەزار و 167) دەنگی بەدەستهێنا بە ڕێژەی (0.5%) و كاندیدی سەرنەكەوت و سەرجەم لایەن و كەسایەتییەكانیش لەو پارێزگایە (6 هەزار و 427) دەنگیان بەدەستهێنا بە ڕێژەی (1.4%) و هیچیان سەرنەكەوتن بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. 2.    پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 پاڵپشت بە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ هەڵبژاردنی (10/10/2021) پارێزگای سلێمانی كرا بە (5) بازنەی هەڵبژاردن و بەپێی داتاكانی كۆمسیۆنی عێراق لە پارێزگای سلێمانی (ملیۆنێک و 389 هەزار و 691) كەس مافی دەنگدانی هەبووە و (393 هەزار و 194) كەس دەنگی دروستیانداوە، بەرێژەی (28.29%) و (18) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بۆ دیاریكراوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەرچەندە هاوپەیمان بوو لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بەڵام بەتەنها (124 هەزار و 414) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (31.6%) كە (8) كورسی بەدەستێنا، نەوەی نوێ توانی (106 هەزار و 318) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (27%) و (5) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان توانی (54 هەزار و 891) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (14%)ی دەنگە دروستەكان و (2) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، لیستی كۆمەڵی دادگەری (44 هەزار و 639) دەنگ بەڕێژەی (11.4%) و (1) كورسی بەدەستهێنا، كاندیدەكانی یەكگرتووی ئیسلامی (22 هەزار و 876) دەنگ و بەڕێژەی (5.8%) و (2) كورسی لە پارێزگای سلێمانی مسۆگەركرد، بزوتنەوەی گۆڕان كە هاوپەیمانی یەكێتی بوو بەڵام كاندیدەكانی (17 هەزار و 846) دەنگیان بەدەستهێنا بە ڕێژەی (4.5%) و هیچیان سەرنەكەوتن، پارتی سۆسیالست دیموكراتی كوردستانیش (2 هەزار و 517) دەنگی بەدەستهێنا بە ڕێژەی (0.6%) و كاندیدی سەرنەكەوت و سەرجەم لایەن و كەسایەتییە سەربەخۆكانیش لەو پارێزگایە (19 هەزار و 693) دەنگیان بەدەستهێنا بە ڕێژەی (5%) و هیچیان سەرنەكەوتن بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. 3.    پارێزگای دهۆك لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 لە پارێزگای دهۆك، كە دابەشی سەر سێ بازنەی هەڵبژاردن  كرابوو پێكەوە (11) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان بۆ دیاریكرابوو، لە هەر (3) بازنەكەی پارێزگای دهۆك (396 هەزار و 4) كەس لە كۆی (882 هەزار و 703) كەس بە ڕێژەی (48.13%) دەنگی دروستیان داوە. لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان توانی (261 هەزار و 543) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (66%)ی دەنگە دروستەكان و (8) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، كاندیدەكانی یەكگرتووی ئیسلامیی (81 هەزار و 144) دەنگ بەدەستهێنا بەڕێژەی (20.5%) و (2) كورسییان لە پارێزگای دهۆك مسۆگەر كرد، یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەتەنها (25 هەزار و 40) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (6.3%) كە (1) كورسی بەدەستهێنا،  نەوەی نوێ توانی (19 هەزار و 292) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (4.9%) و هیچ كورسییەكی پەرلەمانی بەدەستنەهێنا، پارتی سۆسیالست دیموكراتی كوردستانیش (هەزار و 911) دەنگی بەدەستهێنا بە ڕێژەی (0.5%) و كاندیدی سەرنەكەوت و سەرجەم لایەن و كەسایەتییەكانیش لەو پارێزگایە (7 هەزار و 74) دەنگیان بەدەستهێنا بە ڕێژەی (1.8%) و هیچیان سەرنەكەوتن بۆ ئەنجومەنی نوێنەران. هاوكات لیستی كۆمەڵی دادگەری و بزوتنەوەی گۆڕان كە هاوپەیمانی یەكێتی بوو لەو پارێزگایە كاندیدیان پێشكەش نەكرد و بۆیە هیچ دەنگێكشیان بەدەست نەهێنا.  بەکورتی بەپێی ئامارەکانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، جگە لە کاندیدە سەربەخۆکان کە ژمارەیان (33) کەس بوو لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (37) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (کوتلەی سەدری بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر) بە بردنەوەی (73) کورسی پلەی یەکەم هاتوو، بەدویدا (هاوپەیمانی تەقەدوم بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی) (38) کورسی و (دەوڵەتی یاسای نوری مالیکی) (36) کورسییان بردەوە لایەنە کوردستانییەکانیش (63) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (32) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (17) کورسی و نەوەی نوێ (9) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامی (1) کورسی بردەوە. دووەم: پێگەی کورد لە كابینەی محەمەد شیاع سودانی 2022-2025 دوای تێپەڕبوونی ساڵێک بەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کشانەوەی ڕەوتی  سەدر کە یەکێک لە کوتلە براوە گەورەکانی هەڵبژاردن، لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگییەوە محەمەد شیاع سودانی دیاریکرا بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق لە 13ی تشرینی یەکەمی 2022 لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە دەنگی پێدرا، حکومەتەکەی لەلایەن هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەتەوە پێکهێنرا، کابینەکەی لە 27ی تشرینی یەکەمی 2022 متمانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێنا. لایەنە کوردستانییەکانیش (63) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (32) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (17) کورسی و نەوەی نوێ (9) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامی (1) کورسی بردەوە، لەسەر ئەو بنەمایە جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران (شاخەوان عەبدوڵا) درایەوە بە کوردو جگه‌ له‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراقی درا بە (د. لەتیف ڕەشید) ، هاوکات له‌ کابینه‌که‌ی محەمەد شیاع سودانی کورد به‌ چوار وه‌زیر به‌شدار بوو ئه‌وانیش؛  -    فوئاد حوسێن – وه‌زیری دەرەوە -    نزار ئامێدی – وەزیری ژینگە/ لە 26/11/2024 (هەڵۆ مستەفا عەسکەری) شوێنی (نزار ئامێدی) گرتەوە. -    بەنگین ڕێکانی - وه‌زیری ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکرن -    خالید شوانی بە وەزیری داد دیاری کران سێیەم: پێگەی کورد لە حوکمڕانی عێراق  2021-2025 بە داتاو گرافیک       سەرچاوە؛  -    دامەزراوەی میدیایی درەو، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق... کورد لە پرۆسەی حوکمڕانیدا، چاپخانەی پاندا، سلێمانی، چاپی یەکەم 2025.  https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20250918193348656697&lng=1  

(درەو): وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، بەهۆی كاركردنیان بۆ "تێكدانی سەروەریی عێراق"، ویلایەتە یەكگرتووەكان هەریەكە لە (كەتیبەكانی حزبوڵا، گروپی عەسائیبی ئەهلی حەق) دەكاتە ئامانج.  تۆمی پیگۆت جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی: ئەمریكا هەوڵ دەدات ئەوپەڕی فشار لەسەر ئێران توند بكات.  "فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسداران دەكەینە ئامانج، كە پشتیوانی هاوبەشە تیرۆریستەكانی ئێران و بریكارەكانی دەكات لە ناوچەكە، لەگەڵ هەردوو گروپی كەتیبەكانی حزبوڵاو عەسائیبی ئەهلی حەق كە لە عێراقدان" وتەبێژەكە وادەڵێ.  پیگۆت باسلەوە دەكات، ئەم میلیشیایانە بەشێوەیەكی چالاك كار دەكەن بۆ تێكدانی سەروەریی عێراق و لاوازكردنی ئابورییەكەی، هەروەها ئەنجامدانی هێرش بۆسەر خەڵك و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەسەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  هاوكات جۆ ویڵسۆن كۆنگرێسمانی پارتی كۆماری داوای لە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ كرد "فەیلەقی بەدر"ی هادی عامری و بانكی رافیدەینی حكومی بخاتە ناو لیستی گروپە چەكدارە بەئامانجگیراوەكان، لەرێگەی سەپاندنی سزا بەسەریاندا.  كۆنگرێسمانەكە ئەم قسانەی لە جریوەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتی (X)دا كرد، وەكو وەڵامێك بۆ راگەیەندراوەكەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە، لەمەش زیاتر كۆنگرێسمانەكە داوای ئەوە دەكات "عێراق لەدەستی ئێران رزگار بكرێت".  ئەم لێدوانانە تەنیا دوای یەك رۆژ دێت لە سەپاندنی سزانی نوێ لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاوە بەسەر ژمارەیەك كەسایەتی و بانك و كۆمپانیای عێراقیدا، بەهۆی پەیوەندییان لەگەڵ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  یەكێك لەوانەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا سزای بەسەردا سەپاند، (كۆمپانیای موهەندیس)ە كە باڵی ئابوری حەشدی شەعبییە، ئەمەش لە هەنگاوێكدا كە ئەمریكا دەڵێ "ئامانج لێی هەڵوەشاندنەوەی تۆڕەكانی گەندەڵی و سپیكردنەوەی پارەی گروپە چەكدارەكانە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق". وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند: نوسینگەی چاودێری سەروەرت و سامانی بیانی (OFAC) رێكاری گرتوەتەبەر دژ بەو كەس و كۆمپانیایانەی كە "یارمەتی رژێمی ئێران دەدەن بۆ خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكاو، ئاودیوكردنی چەك و تێوەگلان لە گەندەڵی بەرفراوان لەناو ئابوری عێراقدا.  بەگوێرەی بەیاننامەكە، ئەم گروپانە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن و بەرپرسن لە كوشتنی هاوڵاتیانی ئەمریكی و هێرش بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكە، هەروەها بەردەوامن لە لاوازكردنی ئابوری عێراق و قۆرخكردنی سەرچاوە گشتییەكانی لەرێگەی كۆكردنەوەی نایاسایی پارەو گەندەڵییەوە.  سزا نوێیەكانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دوو بانك و كۆمپانیایەكی بازرگانی و، قەوارەیەكی گەورەی ئابوری دەگرێتەوە كە پەیوەستە بە حەشدی شەعبییەوە، ئەمە لەپاڵ ژمارەیەك كەسایەتی ئەمنی كە تۆڕی سیخوڕی بۆ سوپای پاسدارانی ئێران لەناو عێراقدا بەڕێوەدەبەن.  ئەوانەی ناویان لە لیستی سزاكاندا هاتووە ئەمانەن: 🔹كەتیبەكانی حزبوڵا كە یەكێك لە دیارترین گروپەكانی حەشدی شەعبییەو، كۆمپانیایەكی بەناوی (كۆمپانیای موهەندیس) بۆ بەڵێندەرایەتی گشتی و كشتوكاڵ و پیشەسازی دروستكردووە، بۆ ئەوەی ئەم كۆمپانیایە بكات بە كەڤەری چالاكییە ئابورییەكانی خۆی. بەپێی وەزارەتی گەنجینە، ئەم كۆمپانیایە لەژێر كۆنترۆڵی (عەبدولعەزیز محەمەداوی)دایە كە بە "ئەبو فەدەك" ناسراوە، گرێبەستە حكومییەكانی قۆستوەتەوە بۆ گواستنەوەی پارە لە دامەزراوەكانی دەوڵەتەوە بۆ كەڤەرە بازرگانییەكان، لەناویاندا كۆمپانیای (بلدنا للاستپمارات الزراعیە)، بە ئامانجی پارەداركردنی چالاكی گروپە چەكدارەكان و بەقاچاخبردنی چەك بە هەماهەنگی لەگەڵ سوپای پاسدارانی ئێران. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا جەخت لەوە دەكات هەریەكە لە (كۆمپانیای موهەندیس)و (كۆمپانیای بلدنا)ی خستوەتە لیستی سزاكانییەوە بەگوێرەی فەرمانی ژمارە 13224و بەهۆی پاڵپشتی ماددی و دارایی ئەم دوو كۆمپانیایە بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  🔹سزاكان سێ بەڕێوەبەری جێبەجێكاری لە بانكە عێراقییەكان گرتوەتەوە، كە تۆمەتباركراون بە خراپ بەكارهێنانی پۆستەكانیان بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران و عەسائیبی ئەهلی حەق، لەمەشدا سودیان لە سیستەمی دارایی عێراق وەرگرتووە بۆ سپیكردنەوەی پارەو ئاودیوكردنی دراو و دروستكردنی داهات بۆ بەرژەوەندی ئەو گروپە تیرۆرسییانەی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن. یەكێك لەوانەی لەسەر ئەم بابەتە سزا دراوە بریتییە لە (عەلی محەمەد غوڵام حسێن ئەنساری) كە كابرایەكی سەرمایەدارەو وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دەڵێ هەژموونی خۆی لە ژمارەیەك بانكی عێراقی بەكارهێناوە بۆ كۆكردنەوەی ملیۆنان دۆلار بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵاو، خزمەتی دارایی پێشكەشی عەسائیبی ئەهلی حەق كردووە، لەوانە كڕینی دۆلارو شتنەوەی پارە لەرێگەی بەڵگەنامەی ساختەوە بەمەبەستی خۆپاراستن لە چاودێریی حكومەت. 🔹سزاكانی گەنجینەی ئەمریكا هەردوو برا (عەلی مفتن بەیدانی)و (عەقیل مفتن بەیدانی)ی گرتوەتەوە، ئەم دوو برا كە یەكێكیان (عەقیل مفتن) سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی عێراق بانكێكی بازرگانی بەڕێوەدەبەن كە وەزارەتی گەنجینە دەڵێ پەیوەستە بە سوپای پاسدارانەوە، ئەم دوو برایە تۆمەتبار دەكات بەوەی دەیان ملیۆن دۆلاریان سپیكردوەتەوەو نەوت و ماددەی هۆشبەریان بە قاچاخ بردووە. لەپاڵ ئەمەدا گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوە كردووە كە (عەقیل مفتن) پۆستەكەی وەكو سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی قۆستوەتەوە بۆ مەبەستی دارایی ناسایی.  🔹گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوەشكردووە كە لە سەرەتای ئەمساڵەوە كەتیبەكانی حزبوڵاو سوپای پاسداران ئۆپراسیۆنی هەماهەنگییان ئەنجامداوە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگریی لەسەر هێزەكانی ئەمریكا لەناو عێراقدا. حەسەن قەحتان سەعیدی كە سەركردەیەكی حزبوڵایە سەرۆكایەتی تۆڕێكی سیخوڕی دەكات كە لە بەغداد كاردەكات و، ژمارەیەك كەسی حەشدی شەعبی لەخۆدەگرێت، ئەمانە زانیاری لەباری جموجوڵەكانی سوپای ئەمریكا بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران كۆدەكەنەوە.   

بەشی شەشەم 🔹هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ بەدەستهێنانی (329) كورسی، لەسەر ئاستی (18) بازنەی هەڵبژاردن لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لەم هەڵبژاردنەدا (6 هەزار و 986) كاندید، چوونە ڕکاربەرییەوە. (24 ملیۆن و 349 هەزار و 357 )كەس لە دانیشتووانی عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە  مافی دەنگدانیان هەبوو.  🔹 لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 144 هەزار و 730) كەس لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەبووە و (ملیۆنێک و 799 هەزار و 686) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەرێژەی (57.2%). تەنها (7) لیستی کوردی كورسی مسۆگەركرد، پێکەوە (57) کورسییان بردەوە بە جۆرێک؛ پارتی (25) کورسی و  یەکێتی (18) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (5) کورسی و نەوەی نوێ (4) کورسی و هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری و یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی یەکی (2) کورسیان بەدەستهێنابوو. 🔹 لە کابینەکەی عادل عه‌بدولمه‌هدی، کورد پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراقی جارێکی تر مسۆگه‌ر کرد (د.به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح) بۆ ئه‌و پۆسته‌ هه‌ڵبژێردرا، جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیش درا به‌ (د. بەشیر حەداد)، به‌ سێ وه‌زیریش دران بە کورد، به‌ڵام کابینه‌که‌ ته‌مه‌نی خۆی ته‌واو نه‌کرد له‌ ساڵی (2020) سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌ستی له‌کار کێشایه‌وه. 🔹 دواتر‌ (مسته‌فا کازمی) وه‌ک سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران متمانه‌ی پێدرا، که‌ کورد جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی تێدا هه‌بوو جگه‌ له‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراق لای (د. به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح) به‌رده‌وام بوو، هاوکات له‌ کابینه‌که‌ی مسته‌فا کازمی کورد به‌ سێ وه‌زیر به‌شدار بوو ئه‌وانیش؛ فوئاد حوسێن، نازه‌نین محه‌مه‌د وسو و حاکم سالار عه‌بدولستار. یەکەم: خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  لە 18/5/2018 و پێگەی کورد هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ بەدەستهێنانی (329) كورسی كە 320 كورسی گشتی 9 كورسی بۆ كۆتای ئێزدی و مەسیحی و سابئی و شەبەك و فەیلیەكانە، لەسەر ئاستی (18) بازنەی هەڵبژاردن لە 12/5/2018 بەڕێوەچوو، لەم هەڵبژاردنەدا ( 6 هەزار و 986) كاندید، كە ( 4 هەزار و 972)ی بەرێژەی (71%) و (2 هەزار و 14)ی لە ڕەگەزی مێ بەرێژەی (29%.) چوونە ڕکاربەرییەوە.  لەم هەڵبژاردنەدا (24 ملیۆن و 349 هەزار و 357 )كەس لە دانیشتووانی عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە  مافی دەنگدانیان هەبوو.  لەم هەڵبژاردنەدا لە هەرێمی كوردستان (3 ملیۆن و 144 هەزار و 730) كەس لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەبووە و (ملیۆنێک و 799 هەزار و 686) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەرێژەی (57.2%)، بەجۆرێك لە هەولێر (ملیۆنێک و 123 هەزار و 219) کەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (642 هەزار و 232) بە دروستی دەنگیداوە، بە رێژەی (57.1%)، لە سلێمانی (ملیۆنێک و 305 هەزار و 211) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (668 هەزار و 146) كەس بە دروستی دەنگیانداوە، بەڕێژەی (51.1%) و لە دهۆكیش كە (716 هەزار و 300) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە، (489 هەزار و 308) كەس بە دروستی دەنگیانداوە بەڕێژەی (68.3%).  كە كۆی كورسییەكانی پارێزگاكانی هەرێم بەبێ ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم (44) كورسی بووە، بە جۆرێك هەولێر (15) كورسی، سلێمانی (18) كورسی و دهۆك (11) كورسی.  ئەگەرچی زیاتر لە (25) لیست و قەوارەو كەسایەتی بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان كرد لەو پارێزگایانە، بەڵام تەنها (7) لیست كورسی مسۆگەركرد، بەپێی داتاكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن هەموو ئەو لیست و قەوارانەی كورسییان هێناوە، لە تێكڕای ئەوانەی دەنگی دروستیان داوە لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (ملیۆنێک و 799 هەزار و 686) كەس بووە، بەڵام (ملیۆنێک و 754 هەزار و 369) بە رێژەی (97%) دەنگی گشتیی ئەو هێزانەیە كە كورسییان بەدەستهێناوە، بەجۆرێك پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (724 هەزار و 728) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (40%) كۆی دەنگە دروستەكان، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (364 هەزار و 638) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (20%)، بزوتنەوەی گۆڕان (199 هەزار و 611) بەدەستهێناوە بەڕێژەی (11%)، نەوەی نوێ (152 هەزار و 645) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (8%)و یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (98 هەزار و 19) دەنگ بەڕێژەی (5%)، كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (91 هەزار و 975) دەنگ بەڕێژەی (5%) و هاوپەیمانی لەپێناو دیموكراسی و دادپەروەری (تحالف من اجل الديمقراطية والعدالة) لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (122 هەزار و 753) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (7%)ی كۆی دەنگە دروستەكان. 1.    پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018، كە هەر پارێزگایە و ژمارەی كورسی دیاریكراوی خۆی هەبوو، لە پارێزگای هەولێر كە (15) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دیاریكرا (ملیۆنێک و 314 هەزار و 46) هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبووە و (642 هەزار و 232) هاوڵاتیش دەنگەكانیان بە دروستی هەژمار كراوە بە ڕێژەی (48.9%)، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان  توانی (321 هەزار و 920) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (50%)ی دەنگە دروستەكان و (8) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (79 هەزار و 745) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (12%) كە (2) كورسی بەدەستێنا، نەوەی نوێ توانی (70 هەزار و 833) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (11%) و (2) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لیستی گۆڕان توانی (40 هەزار و 863) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (6%) و (1) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لیستی كۆمەڵی ئیسلامی (36 هەزار و 784) دەنگ بەڕێژەی (6%) و توانی (1) كورسی بەدەستبهێنێت، هاوپەیمانی لەپێناو دیموكراسی و دادپەروەری (تحالف من اجل الديمقراطية والعدالة) (50 هەزار و 537) دەنگ و بەڕێژەی (8%)ی دەنگە دروستەكانی هێناو (1) كورسی بردەوە و لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (24 هەزار و 475) دەنگ و بەڕێژەی (4%)، بەڵام هیچ كورسییەكی لە پارێزگای هەولێر مسۆگەر نەكرد. 2.    پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2018 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 12/5/2018 لە پارێزگای سلێمانی، كە (ملیۆنێک و 395 هەزار و 961) كەس مافی دەنگدانی هەبووە و (668 هەزار و 146) كەس دەنگی دروستیانداوە، بەرێژەی (47.9%) و (18) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دیاریكراوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (259 هەزار و 378) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (39%)ی دەنگە دروستەكان و (8) كورسی بەدەستهێنا، لیستی گۆڕان توانی (154 هەزار و 947) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (23%) و (4) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، نەوەی نوێ توانی (63 هەزار و 760) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (10%) و (2) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لیستی كۆمەڵی ئیسلامی (51 هەزار و 563) دەنگ بەڕێژەی (8%) توانی (1) كورسی بەدەستبهێنێت، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان  توانی (48 هەزار و 706) دەنگ بەدەستبهێنێت، بەرێژەی (7%)  و (1) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (30 هەزار و 19) دەنگ و بەڕێژەی (4%) و (1) كورسی مسۆگەركرد و هاوپەیمانی لەپێناو دیموكراسی و دادپەروەری (تحالف من اجل الديمقراطية والعدالة) (46 هەزار و 552) دەنگ بەڕێژەی (7%) توانی (1) كورسی بەدەستبهێنێت. 3.    پارێزگای دهۆك لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2018 لە پارێزگای دهۆك، كە 11 كورسی پەرلەمانی بەردەكەوێت و (ملیۆنێک و 75 هەزار و 889) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، (489 هەزار و 308) هاوڵاتی بە دروستی دەنگیاندا، بەرێژەی (45.5%)، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستانی (354 هەزار و 102) دەنگی بەدەستهێناوە، بەرێژەی (72%) توانی (10) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، یەكگرتوی ئیسلامی كوردستان (43 هەزار و 525) دەنگی بەدەستهێنا، بەڕێژەی (9%) و بەدەستهێنانی (1) كورسی، بەڵام یەكێتی نیشتمانی كوردستان (25 هەزار و 515) دەنگی بەدەستهێنا، بەرێژی (5%) و كورسی بەدەستنەهێنا، هاوكات نەوەی نوێ بە بەدەستهێنانی (18 هەزار و 52) دەنگ و بز‌ووتنەوەی گۆڕان (3 هەزار و 801) دەنگ و كۆمەڵی ئیسلامی (3 هەزار و 628) دەنگ هیچ كورسییەكیان بەدەست نەهێناوە.  بەکورتی لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (31) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (هاوپەیمانی سائیرون بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر) بە بردنەوەی (54) کورسی پلەی یەکەمی هێنا، بەدویدا (هاوپەیمانی فەتح بە سەرۆکایەتی هادی عامری) (47) کورسی و (هاوپەیمانی نەسری عەبادی) (42) کورسی و (دەوڵەتی یاسای نوری مالکی) (25) کورسییان بەدەست هێنابوو. كۆی كورسییەكانی پارێزگاكانی هەرێم بەبێ ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم (44) كورسی بووە، بە جۆرێك هەولێر (15) كورسی، سلێمانی (18) كورسی و دهۆك (11) كورسی.  لایەنە کوردستانییەکانیش (57) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (25) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (18) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (5) کورسی و نەوەی نوێ (4) کورسی و هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری و یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی یەکی (2) کورسیان بەدەستهێنابوو. دووەم: پێگەی کورد لە كابینەی عادل عەبدولمەهدی 2018 - 2020 دوای ئه‌وه‌ی له‌ 12/5/2018 کورد توانی له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی (58) کورسی به‌ده‌ستبهێنێت، پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراقی جارێکی تر مسۆگه‌ر کرد (د.به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح) بۆ ئه‌و پۆسته‌ هه‌ڵبژێردرا، جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیش درا به‌ (د. بەشیر حەداد)، له‌ کابینه‌که‌ی عادل عه‌بدولمه‌هدی کورد به‌ سێ وه‌زیر به‌شدار بوو ئه‌وانیش؛  -    فوئاد حوسێن – وه‌زیری دارایی -    به‌نگین ڕێکانی – وه‌زیری ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکرن -    حاکم فاورق ئه‌مین شوانی به‌ وه‌زیری داد) دامه‌زرێندران به‌ڵام کابینه‌که‌ ته‌مه‌نی خۆی ته‌واو نه‌کرد له‌ ساڵی (2020) سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌ستی له‌کار کێشایه‌وه. سێیەم: پێگەی کورد لە كابینەی مستەفا کازمی 2020-2022 دوای ئه‌وه‌ی‌ عادل عه‌بدولمه‌هدی له‌ ساڵی (2020) ده‌ستی له‌ پۆسته‌که‌ی کێشایه‌وه‌ (مسته‌فا کازمی) وه‌ک سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران متمانه‌ی پێدرا، که‌ کورد تێیدا (58) کورسی و جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی تێدا هه‌بوو جگه‌ له‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆککۆماری عێراقی لای (د. به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح) به‌رده‌وام بوو، هاوکات له‌ کابینه‌که‌ی مسته‌فا کازمی کورد به‌ سێ وه‌زیر به‌شدار بوو ئه‌وانیش؛  -    فوئاد حوسێن – وه‌زیری دارایی -    نازه‌نین محه‌مه‌د وسو – وه‌زیری ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکرن -    حاکم سالار عه‌بدولستار به‌ وه‌زیری داد، دامه‌زرێندران چوارەم: پێگەی کورد لە حوکمڕانی عێراق  2018-2022 بە داتاو گرافیک       سەرچاوە؛  -    دامەزراوەی میدیایی درەو، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق... کورد لە پرۆسەی حوکمڕانیدا، چاپخانەی پاندا، سلێمانی، چاپی یەکەم 2025.  https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20250918193348656697&lng=1  

 درەو: ماڵپه‌ڕی شەفافیەت بۆ چاودێری و رێكخستنی داهاتە نانەوتییەكانی پارێزگای( سلێمانی و هەڵەبجە) و ئیدارەکانی (راپەڕین و گەرمیان) بڵاویكردەوە:  داهاتی هەفتەی رابردووی سنوری سلێمانی 10/10 – 10/10/2025: ( 20  ملیار و 612 ملیۆن )دینار بووە، بەجۆرێك كە 88%ـی داهاتەكە بەشێوەی نەختینەیە و 12%ـی داهاتەكە بەشێوەی چەك بووە.  داهاتی هەفتەی رابردووی سنوری سلێمانی 27/9 – 3/10/2025:: ( 19 ملیار و 333 ملیۆن )دینار بووە. سایتەكە بڵاویكردووەتەوە لە نێوان ئەو دوو هەفتەیە داهات بەڕێژەی (6%) كەمیكردووەبە نزیكەی (2) ملیار دینار.    -    داهاتی مانگی ئەیلول سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 66 ملیار و 681 ملیۆن) دینار   -   داهاتی مانگی ئابی سنوری سلێمانی تا ئێستا بریتی بووە له‌ ( 62 ملیار و 924 ملیۆن) دینار ، كه‌ 85%ی به‌شێوه‌ی نه‌ختینه‌ بوه‌ و 15%ی به‌شێوه‌ی چه‌ك بوه‌. -   داهاتی مانگی تەمووزی سنوری سلێمانی بریت بووە له‌ ( 118 ملیار و 926 ملیۆن) دینار ، كه‌ 28%ی به‌شێوه‌ی نه‌ختینه‌ بوه‌ و 67%ی مەقاسە بووەو 5% به‌شێوه‌ی چه‌ك بوه‌.  - داهاتی مانگی حوزەیرانی سنوری سلێمانی ( 139 ملیار و 173 ملیۆن دینار) بووە، كه‌ (76) ملیار دینار بەڕێژەی 54% كەمیكردووە.  

راپۆرت: درەو ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس لەسەر قۆناغی یەكەمی پلانەكەی ترەمپ لەبارەی غەززەوە گەیشتنە رێككەوتن، كە خۆی لە رێككەوتنی ئاگربەست و ئازادكردنی بارمتە ئیسرائیلییەكان دەبینێتەوەو؛ دەكرێت سەربكێشێت بۆ كۆتایهێنانی یەكجاری بەو جەنگە خوێناوییەی كە ماوەی دوو ساڵە بەردەوامەو نەك هەر غەززە، ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیشی بەگشتی لەگەڵ خۆی خستوەتە ناو گەردەلولەوە.  ئەمانە هەندێك وردەكاری زانراو و نەزانراون كە تائێستا لەبارەی رێككەوتنەكەوە لەبەردەستدان.  * چی لەبارەی رێككەوتنەكەوە دەزانین؟ رێككەوتنەكە لەچوارچێوەی قۆناغی یەكەمی ئەو كارانەیە كە ترەمپ پێشنیاری كردووەو لە 20 خاڵ پێكدێت، ئەمەش دوای گفتوگۆی ناڕاستەوخۆ لە میسرو پاش تەنیا رۆژێك لە یادی دوو ساڵەی هێرشەكەی حەماس بۆسەر ئیسرائیل بەدی هات، هێرشێك كە  هەڵمەتی سەربازی وێرانكەری ئیسرائیلی بۆسەر غەززە بەدوای خۆیدا هێنا.  ترەمپ رایگەیاند، ئیسرائیل و حەماس لەسەر قۆناغی یەكەمی پلانەكە گەیشتوونەتە رێككەوتن و ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی لە زوترین كاتدا هەموو بارمەتەكان (زیندوو بن یان مردو) ئازادبكرێن و هێزەكانی ئیسرائیل دەكشێنەوە بۆ ئەو ناوچەی كە لە غەززە پێی دەوترێت هێڵی زەرد. بەپێی قسەی سەرچاوەیەكی باڵای ئەمنی ئیسرائیل ئەمە سنوری یەكەم كشانەوەی ئیسرائیلە بەگوێرەی پلانەكەی ترەمپ.  بزوتنەوەی حەماسیش جەختی كردەوە گەیشتوەتە رێككەوتن بۆ كۆتایهێنان بە جەنگ، رێككەوتنەكە كشانەوەی ئیسرائیل لە غەززەو ئاڵوگۆڕی بارمتەو دەستگیركراوانی فەلەستینی لەخۆدەگرێت، بەڵام بزوتنەوەكە هاوكات داوای لە ترەمپ و وڵاتانی گەرەنتیكار كرد، گەرەنتی ئەوە بكەن ئیسرائیل بەتەواوەتی ئاگربەستەكە جێبەجێ دەكات.  * دیارترین ئەو شتانەی نایزانین چین؟  سەرەڕای هیواكان بۆ كۆتایهێنان بە جەنگ، هێشتا هەندێك وردەكاریی جەوهەری هەن كە روون نەكراونەتەوە. یەكێك لەو وردەكارییانە كات و ئیدارەدانی كەرتی غەززەیە دوای جەنگ، هەروەها چارەنوسی حەماس.  هیچ ئاماژەیەكی روون نییە لەبارەی ئەوەی دوای جەنگ كێ حوكمی غەززە دەكات. بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و ترەمپ و وڵاتانی خۆرئاواو عەرەبی هەر چەشنە رۆڵێكیان بۆ حەماس لە غەززە دورخستوەتەوە، كە لە ساڵی 2007و دوای دەركردنی ركابەرە فەلەستینییەكانی، ئیدارەی ئەم ناوچەیەی بەدەستەوە بووە.  پلانەكەی ترەمپ كە 20 خاڵ لەخۆدەگرێت، ئاماژە بە رۆڵی دەسەڵاتی فەلەستینی دەكات، بەڵام ئەمەش تەنیا لە كاتێكدا دەبێت كە ئەو دەسەڵاتە ریفۆرمی زۆر لە خۆیدا ئەنجام بدات.  * دواتر چی روودەدات؟ ناتانیاهۆ وتی داوا لە حكومەتەكەی دەكات ئەمڕۆ كۆبوونەوەیەك بكات بۆ پەسەندكردنی رێككەوتنەكە.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بابەتەكە وتی، ئەم رێكارە تاڕادەیەكی زۆر شتێكی روكەشە، چونكە ئیسرائیل پێشوەختە رەزامەندی لەسەر دەبڕیوە. بەڵام سەرچاوە ئاگادارەكان لە گفتوگۆكان باسلەوە دەكەن هەندێك وردەكاری هێشتا پێویستیان بە گفتوگۆ هەیەو رەنگە كاتەكەی بگۆڕدرێت.  سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن، حەماس بە یەك جارو دوای 72 كاتژمێر لە دەستپێكردنی ئاگربەست (20) كەسی بارمەتەی زیندوو ئازاد دەكات. بەرپرسێكی ئیسرائیلی دەڵێ: ئازادكردنی بارمتەكان رەنگە رۆژی یەكشەممە یاخود دوو شەممە رووبدات.  سەرچاوە فەلەستینییەكان باسلەوە دەكەن، پرۆسەی رادەستكردنی تەرمی بارمتە مردووەكان بەشێوەی قۆناغ بە قۆناغ دەبێت هاوكات لەگەڵ كشانەوەی سوپای ئیسرائیل. گال هیرش رێكخەری كاروباری بارمتە ئیسرائیلییەكان باسی لەوەكرد، هێزێكی نێودەوڵەتی دروستدەكرێت بۆ یارمەتیدان لە دۆزینەوەی هەر تەرمێك كە حەماس نەتوانێ شوێنەكەی دیاری بكات.  سەرچاوە فەلەستینییەكانیش پێشبینی ئەوە دەكەن ئیسرائیل نزیكەی 2 هەزار دەستگیركراوی فەلەستینی ئازاد بكات، لەنێویاندا زیاتر لە 200 كەس هەن حوكمی زیندانی هەتاهەتایی بەسەر دەبەن.  بزوتنەوەی حەماس دوێنێ رایگەیاند، لیستی بارمتەكانی لای خۆی و دەستگیركراوانی فەلەستینی لە زیندانەكانی ئیسرائیل رادەستكردووە، بەمەبەستی پرۆسەی ئاڵوگۆڕكردن.  بەرپرسێكی ئیسرائیلی رونیكردەوە، تەنیا دوای پەسەندكردنی رێككەوتنەكە، لەماوەی 24 كاتژمێردا دەبێت ئیسرائیل بكشێتەوە بۆ ئەو هێڵەی كە رێككەوتنی لەسەر كراوە، دوای ئەمە مۆڵەتە 72 كاتژمێرییەكە دەستپێدەكات. كۆشكی سپی پێشبینی دەكات رۆژی دوو شەممە بارمتەكان ئازاد بكرێن.  بەپێی پلانەكەی ترەمپ، یارمەتییە مرۆییەكان بۆ غەززە زیاد دەكات. بەقسەی بەرپرسێكی ئیسرائیلی بەمزوانە رۆژانە 600 بارهەڵگر دەچنە ناو غەززە. دوو سەرچاوەی فەلەستینی دەڵێن كەمترین ئاست 400 بارهەڵگری رۆژانە دەبێت و وردە وردە ژمارەكە زیاد دەكات.  پێشبینی دەكرێت لە رۆژانی ئایندەدا، ترەمپ بەرەو میسر بەڕێبكەوێت، كۆشكی سپی وتی ترەمپ بیر لەوە دەكاتەوە رۆژی هەینی سەردانی ناوچەكە بكات. ناتانیاهۆش لای خۆیەوە ترەمپی بانگهێشت كردووە بۆ ئەوەی لەبەردەم كنێست (پەرلەمانی ئیسرائیل) وتارێك پێشكەش بكات، ترەمپ بە ئەكسیۆسی راگەیاندووە ئامادەیە بۆ ئەو كارە.  بەڵام قۆناغی دواتری پلانەكەی ترەمپ دیدگایەك لەخۆدەگرێت بۆ دروستكردنی دەستەیەكی نێودەوڵەتی لەژێر ناوی "ئەنجومەنی ئاشتی"، ئەم ئەنجومەنە رۆڵی دەبێت لە بەڕێوەبردنی غەززە لەدوای جەنگەوە. بڕیارە ترەمپ خۆی سەرۆكایەتی بكات و تۆنی بلێری سەرۆك وەزیرانی پێشووی بەریتانیاش لەخۆدەگرێت.  * گەورەترین مەترسی چییە كە هەڕەشە لە پلانەكە دەكات؟  ئەگەر رێككەوتنەكە سەركەوتن بەدەستبهێنێت، دەبێت بە گەورەترین دەستكەوت لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا كە تاوەكو ئێستا لە ئیدارەی ترەمپدا بەدەستهاتبێت.  بزوتنەوەی حەماس تاوەكو ئێستا رەتیكردوەتەوە گفتوگۆ لەسەر داوای ئیسرائیل بۆ چەكدانان بكات. سەرچاوەیەكی فەلەستینی جەختی كرد حەماس بەردەوام دەبێت لە رەتكردنەوەی داوای چەكدانان تاوەكو سوپای ئیسرائیل لەناو غەززەدا بێت.   دوو سەرچاوەی تری ئاگادار لە گفتوگۆكان ئاشكرایانكرد، خاڵی ناكۆك خۆی لە میكانزیكی كشانەوەی ئیسرائیل دەبینێتەوە، حەماس دەیەوێت خشتەیەكی زەمەنیی روون هەبێت تایبەت بە ئازادكردنی بارمەتەكان و گەرەنتیكردنی كشانەوەی تەواوەتی هێزەكانی ئیسرائیل.  لەناو غەززە، ئیسرائیل پرۆسە سەربازییەكانی كەمكردوەتەوە، ئەمەش لەسەر بنەمای داوای ترەمپ، بەڵام بەتەواوەتی هێرشەكانی رانەگرتووە.  وڵاتانی عەرەبی كە پشتیوانی پلانەكە دەكەن دەڵێن. ئەمە دەبێت لە كۆتایدا دروستكردنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی فەلەستینی لێ بكەوێتەوە، بەڵام ناتانیاهۆ دەڵێ: هەرگیز ئەمە روونادات.  حەماس دەڵێ بۆ حكومەتێكی تەكنۆكراتی فەلەستینی نەبێت كە دەسەڵاتدارێتی فەلەستین سەرپەرەشتی بكات و وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی پشتیوانی بكەن، دەستبەرداری دەسەڵات نابێت لە غەززە. هەروەها هەر جۆرە رۆڵێك بۆ (بلێر) یاخود دەسەڵاتدارێكی بیانی لە غەززە رەتدەكاتەوە.  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، لیستی دەستگیركراوانی فەلەستینی كە حەماس داوای ئازادكردنیان دەكات ژمارەیەك لە دیارترین زیندانیكراوانی ئیسرائیل لەخۆبگرێت، كە پرسی ئازادكردنیان لە گفتوگۆی ئاگربەستی پێشوودا هی ئەوە نەبوو تەنانەت دانوستانیشیان لەسەر بكرێت. سەرچاوەیەكی فەلەستینی نزیك لە گفتوگۆكان باسی لەوەكرد، لیستەكە (مەروان بەرغوسی) سەركردە لە بزوتنەوەی فەتح و (ئەحمەد سەعدات) سەركردە لە بەرەی میللی رزگاریی فەلەستین لەخۆدەگرێت كە هەردووكیان حوكمی جۆربەجۆری زیندانی هەتاهەتاییان بەسەردا سەپێندراوەو تاوانباركراون بەوەی هاوڵاتی ئیسرائیلییان كوشتووە.     سەرچاوە: ئاژانسی (رۆیتەرز)

  گفتوگۆی یەكەم/ لیستی كۆمەڵی دادگەری كوردستان  درەو: ئەمڕۆ لە ئۆفیسی سەرەكی دامەزراوەی میدیایی درەو گفتوگۆی پرسی هەڵبژاردنی كراو تەرخان بوو بۆ كارنامەو بەرنامەی كۆمەڵی دادگەری كوردستان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، بە مێوانداری محەمەد حەكیم سەرۆكی لیستی كۆمەڵی دادگەری و ئەحمەد حاجی رەشید كاندیدی كۆمەڵی دادگەری لە بازنەی سلێمانی. (درەو) لە گفتوگۆی هەڵبژاردندا دەرفەت دەدات بەتەواوی لیست و كاندید و قەوارە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان، بۆ خستنەڕووی كارنامەو بەرنامەی كاریان...خستنەڕووی داتاو ئاماری تایبەت بە هەڵبژاردنەكان . لە دامەزراوەی درەو، سەرەڕای گفتوگۆی هەڵبژاردن، بە داتا و ئاماری هەڵبژاردن بەرچاوروونی وورد دەخاتە بەردەم لیست و قەوارە سیاسیەكان و بە خستنەڕووی ئەنجامی راپرسیەكانی ردەو، بەرچاوروونی و پێشبینی دەنگ و كورسیەكان بۆ لیست و كاندیدەكان دەخاتەروو. لەپاڵ راپۆرتە شیكارییەكان و گرافیك و خستنەڕووی رەقەم و داتاكان (دامەزراوەی میدیایی درەو)، چەندین كتێبی تایبەت بە هەڵبژاردنی دەخاتە بەردەست كاندیدەكان كە بەرهەمی دامەزراوەی میدیایی درەون. لەوانە: -    بۆكسی هەڵبژاردن كە (شەش) كتێب لەخۆ دەگرێت هەر حزبەو كتێبی خۆی. -    كتێبی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق و كورد لە پرۆسەی حوكمڕانیدا، هەموو ئاماری هەڵبژاردن و پۆستەكانی كوردی تێدایە لە 2003 تا ئێستا  -    كلیلی هەڵبژاردن كە تەواوی هەڵبژاردنەكان لە خۆ دەگرێت (1992 – 2025) . -    هەڵبژاردن لەكەركوك كە تەواوی هەڵبژاردنەكانی كەركوك و دەنگ و پێگەی پێكهاتەو لیستەكان دەخاتەڕوو.  

درەو: کۆمپانیای نەوتی "ئیکسۆن مۆبیل" ئەمریکی دوای نزیکەی دوو ساڵ لە دەرچوونی، بڕیارە بگەڕێتەوە بۆ بازاڕەکانی عێراق، لەڕێی واژۆکردنی رێککەوتنێک بۆ پەرەپێدانی کێڵگەیەکی نەوتیی لە باشوری ئەو وڵاتە. ئەم پێشهاتە دوای نزیکەی دوو ساڵ لە دەرچوونی کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل لە وڵاتەکە دێت، کاتێک 22.7%ی پشکەکانی لە کێڵگەی رۆژئاوای (قورنە 1) گواستەوە بۆ کۆمپانیای نەوتی بەسرەی عێراقی و کۆمپانیای پترۆچینا ئەركی بەڕێوەبردنی ئەو کێڵگەیەی گرتە ئەستۆ. بەگوێرەی سەرچاوەیەک کە قسەی بۆ كەناڵی "ئەلشرق" کردووە: رەنگە وەزارەتی نەوتی عێراق داوای دابینكردنی دارایی و پەرەپێدانی دامەزراوەكانی هەناردەکردنیش لەسەر کەنداوی عەرەبی بکات، بە ئامانجی زیادکردنی توانای هەناردەکردن بۆ دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی ئۆپێک. سەرچاوەكە دووپاتی کردەوە رێککەوتنێک لە نێوان عێراق و ئێکسۆن واژۆ دەکرێت، بەبێ ئەوەی وردەکاری زیاتر بخاتەڕوو. لای خۆیەوە، کۆمپانیا ئەمریکییەکە وەڵامی بەدواداچونەكانی "ئەلشرق" داوەتەوەو رایگەیاندووە: لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق لە گفتوگۆدایە، بەردەوام بەدواداچوون بۆ دەرفەتە بەردەستەکان دەکەین بۆ باشترکردنی وەبەرهێنانە ناوازەكانمان، ئەوە لەكاتێكدایە، ئاژانسی هەواڵی  "بلومبێرگ" بڵاویکردووەتەوە: کۆمپانیاکە دیراسەی گەڕانەوە دەكات بۆ كنەو پشکنین لە کێڵگەی مەجنون. حکومەتی عێراق لە هەوڵدایە وەبەرهێنانی بیانی زیاتر بۆ کەرتی نەوت رابکێشێت، ئامانجی ئەوەیە توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو بەڕێژەی 50% زیاد بکات و تا ساڵی 2028 شەش ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا تێپەڕێنێت. عێراق بە نزیکەی خاوەنی ١٤٥ ملیار بەرمیل یەدەگی سەلمێنراوی نەوتە، ئامانجی ئەوەیە لە رێگەی چەندین پڕۆژەی گەشەپێدانەوە ئەو یەدەگانە بۆ زیاتر لە ١٦٠ ملیار بەرمیل زیاد بکات. لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا، عێراق نزیکەی 30 گرێبەستی كردوە لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەک تۆتال و بی پی و کۆمپانیا چینییەکان و پلانیشی هەیە ئەمساڵ خولی نوێی مۆڵەتدان دەستپێبکات.

رۆژنامەیەكی عێراقی: 🔻هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان ساردو سڕییەكی بێوێنە بەخۆیەوە دبینێت 🔻سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆن زیندانیكراون و حزبە دەسەڵاتدارەكان ترسیان لە بردنی كورسیەكانیان نەماوە 🔻یەكێتی و پارتی پشت بە هێزە چەكدارەكان و كارمەندانی حزب دەبەستن زیاتر لە شەقام بۆ زامنكردنی دەنگەكانیان 🔻خۆیان بۆ بانەگەشە ئامادە نەكردبوو چونكە پێیانوابوو شەڕ لە ناوچەكە روودەداتەوە درەو: رۆژنامەی " العالم الجدید" لە راپۆرتێكدا بە ناونیشانی (ساردی هەڵبژاردن ژاوەژاوی بانگەشە لە هەرێمی کوردستان دەکوژێنێتەوە، هۆکارەکانی چین؟) بڵاوكردووەتەوەو تیایدا دەڵێت: گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی کوردستان دۆخێكی ساردی نائاسایی لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەخۆوە دەبینێت، كە بڕیارە لە 11ی مانگی تشرینی دووەم ئەنجام بدرێت، سەرەڕای تێپەڕبونی چەند رۆژێک بەسەر بانگەشەی هەڵبژاردن، لە دیمەنێكدا كە تەواو جیاوازە لە گەرمی كێبڕكان و بانگەشە بەدەنگی بەرز، كە تایبەتمەندی هەڵبژاردنەکانی پێشوو بوو. چاودێران ئەمە بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێننەوە ، دیارترینیان، دەستوەردانی یاریزانە نێودەوڵەتییەکان و چاودێریکردنی پێشهاتەکانی ناوچەکە، نەهێشتنی نەیارە دیارەكان و پشبەستنی دوو پارتی دەسەڵاتدار- پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان- بە بنکەی  جەماوەریی جێگيرى خۆیان بەهۆی مەحسوبیەتەوە. ئارام مەجید، توێژەری کاروباری سیاسی بە رۆژنامەكەی راگەیاندوە: تا ئەم دواییانەش حزبە سەرەکییە کوردییەکان چاوەڕوانیان نەدەكرد هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت، بەهۆی ترس لە سەرهەڵدانەوەی شەڕ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆیە زوو خۆیان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن ئامادە نەکرد. مەجید هۆکارەکەی تر دەگەڕێتەوە بۆ پاكتاوكردنی حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان، بەتایبەتی سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، شاسوار عەبدولواحیدو، لاهور شێخ جەنگی، سەرۆکی بەرەی گەل  و لایەن و سەرکردەکانی دیکە لە سلێمانی، لەلایەن یەکێتی نیشتمانی کوردستانەوە، بەوەش ترسيان نەماوە لە لەدەستدانی کورسی وەک جاران. هۆکاری سێیەمیشی بۆ ئەوە گێڕاوەتەوە، بنکەی پشتیوانی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار، پارتی و یەکێتی جێگیرە، ئەوان زیاتر پشت بە پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەکان و کادری راگەیاندنەکانیان و فەرمانبەرانی ناو فەرمانگەکانی حزب یان لە حکومەت دەبەستن، وەك لەوەی پشت بە شەقام ببەستن، بۆیە پێویستیان بە بانگەشە نییە، بەو پێیەی نوسینگەکانی رێکخراوە حزبیەکان بەسە بۆ دڵنیابوون لە هەڵبژاردنیان. لای خۆیەوە، رێبین عەلی، توێژەری ئەکادیمی و سیاسی، دەڵێت: بۆ یەکەمجار لە ماوەی نزیکەی 20 ساڵدا بانگەشەی هەڵبژاردن ساردی بەخۆوە ببینێت. ئاماژە بەوە شدەکات، پارتی و یەكێتی دروشمی رەنگاو رەنگیان ئامادەكردبوو، هاوشێوەی ئەو دروشمانەی لە هەڵبژاردنەکانی رابردوی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان بەرزیان كردەوە، لە نمونەی،  یەکێتی دەيوت دەیڕوخێنین و ، لەبەرامبەردا پارتی دروشمی  ناپاكیان بەرزکردەوە، وەک ئاماژەیەک بۆ یەکێتی. بەڵام چەند رۆژێک پێش دەستپێکردنی بانگەشەی هەڵبژاردن، فشاری نێودەوڵەتی، بەتایبەتی فشاری ئەمریکا، خرایە سەر ئەو دوو حزبە، کە بووە هۆی کۆبوونەوەی نێوان هەردوو حزب و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانیان، ئەمەش پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردنی بەتەواوی گۆڕی و ساردو سڕی كرد، بەجۆرێك هێشتا زۆربەی شەقامەکان بەتاڵە لە پۆستەر و وێنە و تەنانەت لە میدیاشدا بانگەشەی هەڵبژاردن ئاسایین. العالم الجدید، پێشتر لە راپۆرتێکدا فشاری ئەمریکای بۆ سەر ئەو دوو حزبە ئاشکرا کردبوو، بۆ سەرلەنوێ ژیانەوەی سیاسی دوای چەند مانگێک لە چەقبەستویی، ئەمەش بە مەبەستی خێراکردنی پێکهێنانی حکومەت و چالاککردنی پەرلەمان.

شیكاری: درەو  بەشی پێنجەم 🔹 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 30/4/2014، لە كۆی بازنەكاندا (20,243,283) هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبوو، زیاتر لە (13) ملیۆنیان بەشداری پرۆسەكەیان كرد. ڕكابەرییەكان لە نێوان (277) لیست و قەوارەی سیاسی و (36) هاوپەیمانی بوو بە شێویەك سەرجەمیان (9,043) كاندیدیان هەبوو بۆ كێربڕكێ‌ كردن لەسەر بەدەستهێنانی (320) كورسی گشتی و (8) كورسی كەمینەكان لە هەر (18) بازنەكەدا. 🔹 لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و 167) دەنگیانداوە، بەرێژەی (78.3%)، تەنها (5) لیست دەنگی كورسی مسۆگەركرد، پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (753 هەزار و 14) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (35%) و بزووتنەوەی گۆڕان (472 هەزار و 503) بەدەستهێناوە بەڕێژەی (22%)، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (496 هەزار و 536) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (23%)، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (192 هەزار و 179) دەنگ بەڕێژەی (9%)و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (140 هەزار و 771) دەنگ بەڕێژەی (7%). 🔹 كابینەی حەیدەر عەبادی لە 8/9/2014 لە پەرلەمانی عێراق متمانەی پێدرا، لەو كابینەیەدا پۆستی سەرۆككۆمار لەلایەن د. فوئاد مەعسوم و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران، ئارام شێخ محەمەد، لەگەل 62 پارلەمانتاری كورد، هەریەك لە د.رۆژ شاوە‌یس، جێگری سەرۆك وەزیران. هۆشیار زێباری، د.دەرباز محەمەد، فریاد رەواندوزی، بەیان نوری  و سامان عەبدوڵا بە وەزیر دانران. یەکەم: هەڵبژاردنی خولی سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە 30/4/2014 و پێگەی کورد  ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 30/4/2014 لە هەژدە پارێزگاكەی وڵات بەڕێوەچوو، بۆ ئەم مەبەستەش عێراق بەپێی سنوری ئیداری پارێزگا كرابوو بە هەژدە بازنەی هەڵبژاردن، لە كۆی بازنەكاندا (20,243,283) هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبوو، زیاتر لە (13) ملیۆنیان بەشداری پرۆسەكەیان كرد. ڕكابەرییەكان لە نێوان (277) لیست و قەوارەی سیاسی و (36) هاوپەیمانی بوو بە شێویەك سەرجەمیان (9,043) كاندیدیان هەبوو بۆ كێربڕكێ‌ كردن لەسەر بەدەستهێنانی (320) كورسی گشتی و (8) كورسی كەمینەكان لە هەر (18) بازنەكەدا. بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (16)ی ساڵی 2005 هەمواركراوی ساڵی 2013، عێراق دابەشكرا بۆ (18) بازنەی هەڵبژاردن، هەر پارێزگایەك بەسنورە كارگێڕییەكەیەوە، بازنەیەكی هەڵبژاردنی پێكهێناو ژمارەیەك كورسی بۆ تەرخان كرا كە كۆی كورسی هەر هەژدە بازنەكە (320) كورسی و (8) كورسی تەرخانكرا بەسیستەمی (كۆتا) بۆ كەمینەكان، ئەوانیش (5) كورسی بۆ مەسیحییەكان، لە پارێزگاكانی (بەغدا، كەركوك، نەینەوا، دهۆك و هەولێر) و هەروەها (1) كورسی بۆ هەریەك لە ئێزیدی و شەبەك لە پارێزگای نەینەوا، (1) كورسی بۆ سابیئە لە پارێزگای بەغدا، تەرخانكرا.  بەڵام عێراق بەیەك بازنەی هەڵبژاردن ئەژماركرا بۆ ئەو (8) كورسییەو ڕێژەی بەشداری كەمینەكانیش كاریگەری لەسەر ژمارەی كورسییەكانیان نەبوو بەپێی هەمان یاسا.  ئەگەر چی لە هەڵبژاردنەكانی پێشوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی 2005 كار بە سیستمی ماوەی گەورە (باقی الاقوی) و، لە 2010 كار بە سیستمی براوەی گەورە (فائز الاكبر) كرا بۆ بەدەستهێنانی كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران. لەم هەڵبژاردنەدا بەپێی یاسای هەڵبژاردن (هەمواركراو) كار بە سیستمی سانت لیگۆ كرا بۆ بەدەستهێنانی كورسی لەسەر ئاستی بازنەی هەڵبژاردن بەشێوەیەك دەنگی لایەنە ڕكابەرەكانی هەر بازنەیەكی هەڵبژاردن دابەشكرا بەسەر (1.6، 3، 5، 7، 9،....) خاوەنی زۆرترین دەنگ كورسی یەكەم دەبات و تا دێتە سەر كورسی دووەم و سێیەم ... هتد. لیستە براوەكانی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق و پارێزگاكانیش، لە كۆی (364) لیست و قەوارەی سیاسی لەسەر ئاستی عێراق تەنها (31) قەوارەو لایەنی سیاسی توانیان كورسی پەرلەمانی بۆخۆیان مسۆگەر بكەن. لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە لە 30/4/2014 بەڕێوەچوو، لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و 717 هەزار و 82) كەس مافی دەنگدانیان هەبووە و (2 ملیۆن و 128 هەزار و 167) دەنگیانداوە، بەرێژەی (78.3%)، بەجۆرێك لە هەولێر (936 هەزار و 557) مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزار و 489) دەنگیداوە، بە رێژەی (79%)، لە سلێمانی (ملیۆنێک و 168 هەزار و 459) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (893 هەزار و 226) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (76%) و لە دهۆكیش كە (612 هەزار و 66) مافی دەنگدانیان هەبووە، (490 هەزار و 452) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (80%).  كۆی كورسییەكانی پارێزگاكانی هەرێم بەبێ ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم (44) كورسی بووە، بە جۆرێك هەولێر (15) كورسی، سلێمانی (18) كورسی و دهۆك (11) كورسی. ئەگەرچی ژمارەیەكی زۆری لیست و قەوارە بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان كرد لەو پارێزگایانە، بەڵام تەنها تەنها (5) لیست دەنگی كورسی مسۆگەركرد، بۆیە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن تەنها دەنگی ئەوانی ئەژماركردووە، كە كورسیان هێناوە، لە تێكڕای ئەوانەی دەنگیاندا هەبوو لە سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و 128 هەزار و 167) كەس دەنگیداوە، بەڵام (2 ملیۆن و 55 هەزار و 3) دەنگی گشتیی ئەو هێزانەیە کە كورسییان بەدەستهێناوە، بەو پێیە پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (753 هەزار و 14) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (35%) و بزووتنەوەی گۆڕان (472 هەزار و 503) بەدەستهێناوە بەڕێژەی (22%)، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (496 هەزار و 536) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (23%)، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (192 هەزار و 179) دەنگ بەڕێژەی (9%)و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (140 هەزار و 771) دەنگ بەڕێژەی (7%). 1.    پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2014 لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014، كە هەر پارێزگایە و ژمارەی كورسی دیاریكراوی خۆی هەبوو، لە پارێزگای هەولێر كە (15) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دیاریكرابوو (936 هەزار و 557) هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبووە و (744 هەزار و 489) هاوڵاتیش دەنگیانداوە، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان  توانی (354 هەزار و 735) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (48%) و (7) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (168 هەزار و 688) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (23%) كە (4) كورسی بەدەستێنا، لیستی گۆڕان توانی (104 هەزار و 59) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (14%) و (2) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، لیستی كۆمەڵی ئیسلامی (80 هەزار و 492) دەنگ بەڕێژەی (11%) و توانی (2) كورسی بەدەستبهێنێت، لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (26 هەزار و 323) دەنگ و بەڕێژەی (4%)، بەڵام هیچ كورسییەكی لە پارێزگای هەولێر مسۆگەر نەكرد. 2.    پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2014 لە پارێزگای سلێمانی، كە (ملیۆنێک و 168 هەزار و 459) كەس مافی دەنگدانی هەبووە و لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014 كە (893 هەزار و 226) كەس دەنگیانداوە، بەرێژەی (76%) و (18) كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بۆ دیاریكرابوو، لیستی گۆڕان توانی (347 هەزار و 799) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (39%) و (7) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (294 هەزار و 265) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (33%) كە (6) كورسی بەدەستهێنا، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان  توانی (93 هەزار و 410) دەنگ بەدەستبهێنێت، بەرێژەی (10%) و (2) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (81 هەزار و 392) دەنگ و بەڕێژەی (9%) و (2) كورسی مسۆگەركرد، لیستی كۆمەڵی ئیسلامی (57 هەزار و 102) دەنگ بەڕێژەی (6%) توانی (1) كورسی بەدەستبهێنێت. 3.    پارێزگای دهۆك لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2014 لە پارێزگای دهۆك، كە (11) كورسی پەرلەمانی بەركەوت و (612 هەزار و 66)کەس  مافی دەنگدانی هەبوو، (490 هەزار و 452) هاوڵاتی دەنگیاندا، بەرێژەی (80%)، لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان (304 هەزار و 869) دەنگی بەدەستهێنا، بەرێژەی (62%) توانی (8) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (84 هەزار و 464) دەنگی بەدەستهێنا، بەڕێژەی (17%) و بەدەستهێنانی (2) كورسی، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (33 هەزار و 583) دەنگی بەدەستهێنا، بەرێژی (7) و (1) كورسی بەدەستهێنا، بەڵام بز‌ووتنەوەی گۆڕان (20 هەزار و 645) دەنگ و بەرێژەی (4%) هیچ كورسییەكی بەدەستنەهێنا و كۆمەڵی ئیسلامی (3 هەزار و 177) دەنگی بەدەستهێنا، بەرێژەی (1%) و هیچ كورسییەكی بەدەست نەهێنا.  بەکورتی لەم خولەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراق (35) هاوپەیمانی و لایەنی سیاسی گەیشتنە ئەنجومەنی نوێنەران و (دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی) بە بردنەوەی (92) کورسی بە جیاوازییەکی گەورە پلەی یەکەمی هێنا. لایەنە کوردستانییەکانیش (64) کورسییان بردەوە بە جۆرێک پارتی دیموکراتی کورستان (27) کورسی و  یەکێتی نیشتمانی کوردستان (21) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (9) کورسی و یەکگرتووی ئیسلامی (4) کورسی و کۆمەڵی ئیسلامیش (3) کورسی بەدەستهێنابوو. دووەم: پێگەی کورد لە كابینەی حەیدەر عەبادی  2014 - 2018 كابینەی حەیدەر عەبادی لە 8/9/2014 لە پەرلەمانی عێراق متمانەی پێدرا كە لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 30ی نیسانی 2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هات، لەو كابینەیەدا سەرەڕای پۆستی سەرۆككۆمار لەلایەن د. فوئاد مەعسوم و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران، ئارام شێخ محەمەد، لەگەل 62 پارلەمانتاری كورد، هەریەك لە د.رۆژ شاوە‌یس، جێگری سەرۆك وەزیران؛ -    هۆشیار زێباری - وە‌زیری دارایی‌ -    د.دەرباز محەمەد - وەزیری كۆچ و كۆچبەران -    فریاد رەواندوزی - وەزیری رۆشنبیری -    بەیان نوری - وەزیری كاروباری ژنان  -    سامان عەبدوڵا به‌ وەزیری دەوڵەت، دانران. بەڵام بەبیانوی چاكسازی و بچوکردنه‌وه‌ی حکومه‌ته‌وه‌، حەیدەر عەبادی هەریەك لە د.رۆژ شاوە‌یس، جێگری سەرۆك وەزیران و بەیان نوری وەزیری كاروباری ژنان، سامان عەبدوڵا وەزیری دەوڵەتی ئیزندا و هۆشیار زێباری وەزیری دارایش لە پەرلەمان متمانەی لێسەندراوە.  سێیەم: پێگەی کورد لە حوکمڕانی عێراق  2014-2018 بە داتاو گرافیک   خشتەکان     سەرچاوە؛  -    دامەزراوەی میدیایی درەو، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق... کورد لە پرۆسەی حوکمڕانیدا، چاپخانەی پاندا، سلێمانی، چاپی یەکەم 2025.  https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20250918193348656697&lng=1  

🔻 لە دوای جێبەجێكرنی یاسای جەعفەری (800) ژن بە منداڵەكانیانەوە لە بەغدادو شارەكانی ترەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون 🔻 مافی بەخێوكردنی منداڵ لە نزیكەی (4400) دایك سەندراوەتەوە 🔻هەزاران پیاو داوای گۆرینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان پێشكەش بە دادگاكان كردووە " بۆ بێبەشكردنی هاوسەرەكانیان لە نەفەقەو میرات و مافەكانی تر"  درەو: دوای چل رۆژ لە جێبەجێكردنی یاسی باری كەسێتی (هاوپێچی تۆماری جەعفەری) كە بەم دواییە پەرلەمانی عێراق پەسەندیكرد، زیاتر لە (800) ژن لە بەغدادو شارەكانی ترەوە  بە منداڵەكانییانەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون. حسام الحاج، رۆژنامەنوس و پێشكەشكار لە كەناڵی "سۆمرییە" ئاشكرایدەكات: بەگوێرەی ئامارەكان لە دوای تێپەڕبونی (40) رۆژ بەسەر پەسەندكردنی یاساكە، سەدان و هەزاران داوای پێشكەشی دادگاكان كراون لەلایەن پیاوانی خێزاندارەوە، بۆ گۆڕینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان یان جیابونەوەیان بۆ یاسای جەعفەری، كە ژن بێبەش دەكات لە دابینكردنی خەرجی (نفقە) و میراتی و زۆرینەی ئەو مافانەی تری لە یاسادا هەبوون، بەتایبەت كە یاساكە مافی داوە بە یەكێك لە هاوسەرەكان ژن یان پیاو بە گۆڕینی گرێبەستی نێوانیان بەبێ‌ رەزامەندی ئەوی تریان یان تەنانەت ئاگاداریشی. بەوتەی ئەو رۆژنامەنوسە، لێكەوتەیەكی تری یاساكە، سەندنەوەی مافی بەخێوكردنی منداڵە لە نزیكەی (4400) دایك، ئەم پرسەش بووەتە هۆكاری سەرهەڵدانی شەپۆلێكی ئاوارەبوون و زیاتر لە (800) دایك لەگەڵ منداڵەكانیان بەغدادو شارەكانی تریان بەجێهێشتووە بەرەو هەرێمی كوردستان، لە ترسی جێبەجێكردنی یاساكەو بێبەشكردنی دایكان لە مافی بەخێوكردنی منداڵەكانیان، كە بەوتەی حسام الحاج، خۆشیان و منداڵەكانیشیان روبەڕوی چارەنوسێكی نادیار بونەتەوە، بەوپێیەی هیچ كارو سەرچاوەیەكی بژێوییان نابێت. پرسیاری ئەوەش دەكات ئەگەر لەماوەی (40) رۆژدا ئەم لێكەوتانەی بەدوای خۆیدا هێنابێت دەبێت لەدوای سالێك و دوانی تر چی روودەدات. لێرەوە بوونی پەرلەمانێكی بەرپرسیاربە زانێت و هۆشیاری ئەوەی هەبێت چی یاسایەك دادەڕێژێت بەتایبەت كە لەئێستادا عێراق لە بەردەم هەڵبژاردنی پەرلەماندایە.

درەو:  داتاو گرافیک بەشی چوارەم 🔹 ڕۆژی 7 ی ئازاری 2010 هەڵبژاردنی گشتی بۆ دەستنیشانكردنی (325) كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەنجام درا، پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (670 هەزار و 965) دەنگی بەدەستهێنا، بەڕێژەی (34.6%) و بزووتنەوەی گۆڕان (425 هەزار و 793) بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (22%)، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (397 هەزار و 929) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (20.52%)، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (214 هەزار و 222) دەنگ، بەڕێژەی (11.5%) و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (144 هەزار و 987) دەنگ، بەڕێژەی (7.47%)، حیزبی سۆسیالیست (10 هەزار و 620) بەڕێژەی (0.54%) و بزووتنەوەی ئیسلامی (7 هەزار و 481) بەڕێژەی (0.38%)، حیزبی شیوعی (10 هەزار و 782) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (0.55%).  🔹 لەم هەڵبژاردنەدا هاوپەیمانیی كوردستان (43) كورسی، گۆڕان (8) كورسی، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان (4) كورسی و كۆمەڵی ئیسلامی (2) كورسییان بردەوە. 🔹 كابینەی دووەمی نوری مالیكی كە لە 25/11/2010 دروستكرا، حکومه‌ته‌که‌ لە شاری هەولێر پێكهات. لەو كابینەیەدا سەرەرای پۆستی سەرۆككۆمار بۆ جەلال تاڵەبانی بوو، جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لەلایەن عارف تەیفور لەگەل 57 پەرلەمانتاری كورد و د.رۆژ شاوە‌یس، جێگری سەرۆك وەزیران و هۆشیار زێباری، دیندار دۆسكی، خەیروڵا عەبدولكەریم  و عەبدولمەجید حەمە ئەمین به‌ وەزیر دیاری کران. یەکەم: هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە 7/3/2010 و پێگەی کورد  ڕۆژی 7 ی ئازاری 2010 هەڵبژاردنی گشتی بۆ دەستنیشانكردنی (325) كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەنجام درا، كە سێیەم پڕۆسەی هەڵبژاردن بوو، لە سەر ئاستی عێراق، پاش ئەوەی لە 30/1/2005 یەكەم هەڵبژاردنی گشتی بۆ كۆمەڵەی نیشتمانی ئەنجام درا، پاشان لە 15/12/2005 هەڵبژاردن بۆ یەكەم پەرلەمان، بەناوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە سایەی دەستووری هەمیشەییدا، ئەنجامدرا. لە هەر دوو هەڵبژاردنەكەدا ژمارەی كورسییەكان (275) كورسی بوو، بەڵام بۆ ئەم هەڵبژاردنە ژمارەی كورسییەكان زیاد كرا بۆ (325) كورسی، بەو پێیەی ژمارەی دانیشتوانی عێراق بە (32.5) ملیۆن كەس ئەژماركرا. بۆ بەشداریكردن لەم هەڵبژاردنەدا (297) قەوارەی سیاسی لە لایەن كۆمیسیۆنەوە تۆماركراون، بۆ كێبركێی سەرجەم كورسییەكانی پەرلەمان بەوانەی كۆتای كەمینەكانیشەوە. پاشان (164) قەوارە لە چوارچێوەی (12) هاوپەیمانیدا كۆبوونەوە، كە یەك هاوپەیمانیان مەسیحی بوو.  شەش هاوپەیمانی سەركەوتنی بە دەست هێنا، لەگەڵ (3) پارتی سیاسیدا، كە هەرسێكیان لە هەرێمی كوردستاندا بوون. نەخشەی هەڵبژاردنی ئەمجارە جیاوازییەكی زۆری لەگەڵ ئەوانەی پێشتر هەیە، لە ڕووی هاوپەیمانییەكانی هەر سێ پێكهاتە سەرەكییەكەی عێراق. شیعە بە گشتی دابەش بوون بۆ دوو هێزی سەرەكی، دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانی، لە بەرامبەردا زۆربەی باڵەكانی سوننە لە سایەی لیستی عێراقییەدا یەكیان گرت، كوردیش لەناوخۆیدا دابەش بوو بۆ چوار هێز، بەڵام بە قەبارەی جیاواز. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە پێی سیستەمی نوێنەرایەتیی ڕێژەیی ئەنجام درا، عێراق دابەش كرا بۆ (18) بازنەی هەڵبژاردن، هەر پارێزگایەك بەسنوورە كارگێڕییەكەیەوە، بازنەیەكی هەڵبژاردن بوو، ژمارەیەك كورسی بۆ تەرخان كرابوو، بەگوێرەی ژمارەی دانیشتوان. هەروەها (8) كورسیی تەرخان كرا بە سیستەمی (كۆتا) بۆ كەمینەكان، پێنج كورسی بۆ مەسیحییەكان، لە پارێزگاكانی (نەینەوا، دهۆك، هەولێر، كەركووك و بەغدا) بەڵام عێراق بە یەك بازنەی هەڵبژاردن ئەژمار كرا بۆ ئەو (5) كورسییەی مەسیحییەكان. هەروەها كورسییەك بۆ هەر یەك لە ئیزیدی و شەبەك لە پارێزگای نەینەوا، (1) كورسیی بۆ سابیئە لە پارێزگای بەغدا، تەرخان كرا.  لە دابەش كردنی كورسییەكانی پارێزگاكان بە ئاشكرا، كەموكوڕی و دەستكاریی پێوە دیار بوو، بەرزكردنەوەی ژمارەی دانیشتوانی عێراق بۆ (32.5) ملیۆن كەس بۆ خۆی ساختەكاری و هەڵە بوو، چونكە بە هەموو پێوەرە دیمۆگرافییە باوەكانی جیهان، لە باشترین بارودۆخی گەشەكردنی دانیشتواندا، ڕێژەی زیادبوونی ساڵانەی دانیشتوانی وڵاتێك لە (3.3%) تێ ناپەڕێت، بەڵام لە نێوان ساڵانی (2005 - 2009) لە عێراقدا ئەم ڕێژەیە گەیەنرایە زیاتر لە (4%)، ئەمە لە كاتێكدایە بارودۆخی ئەو ساڵانە، خوێناویترین ساڵانی مێژووی عێراق بووە. واتە بە لانی كەم، دوو ملیۆن كەس بە زیادە بۆ دانیشتوانی عێراق زیاد كراوە، لە بەرژەوەندیی چەند پارێزگایەكی دیاریكراو. پاشان لە دابەشكردنی كورسییەكان بە سەر پارێزگاكاندا، ناهەقی و دەستكاریی زۆری پێوە دیاربوو، بۆ نموونە پارێزگای بەسرە لە (16) كورسییەوە زیادكرا بۆ (24) كورسی، واتە ڕێژەی كورسییەكانی (33.3%) زیادی كرد، بەڵام پارێزگای سلێمانی لە (15)ەوە زیاد كرا بۆ (17) كورسی، واتە (11.7%) زیادی كرد، هەروەها پارێزگای نەینەوا بە ڕێژەی (41%) زیادی كرد. بە گشتی لە بەشی هەرێمی كوردستان كەم كرایەوە بۆ پارێزگاكانی تر، بەڵام لە ناوخۆی هەرێمیشدا پارێزگای دهۆك زیاد لە مافی خۆی كورسی بۆ زیاد كرا، لە (7) ەوە بۆ (11) كورسی، واتە بە ڕێژەی (36.3%) لە كاتێكدا ڕێژەی زیادكردنەكەی پارێزگای هەولێر (13.3%)و سلێمانی (11.7%)بووە. لێرەدا تیشک دەخەینە سەر ئەوە هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان لە هەڵبژادنی 7/3/2010دا لە هەرسێ پارێزگای هەرێمی كوردستان (2 ملیۆن و 590 هەزار و 274) مافی دەنگدانیان هەبووە، بەپێی راگەیەنراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (ملیۆنێک و 938 هەزار و 754) كەسیش دەنگیانداوە، واتا رێژەی دەنگدان (74.8%)، بەجۆرێك لە هەولێر (917 هەزار و 685) مافی دەنگدانیان هەبووە و (680 هەزار و 408) دەنگیداوە بە رێژەی (74.1%)، لە سلێمانی (109 هەزار و 8451) كەس مافی دەنگیدانیان هەبووە و (833 هەزار و 631) دەنگیانداوە، بەڕێژەی (75.9%) و لە دهۆكیش كە (574 هەزار و 138) مافی دەنگدانیان هەبووەو (424 هەزار و 715) كەس دەنگیانداوە بەڕێژەی (73.97%). لەسەرجەم ئەو لیستانەی كە بەشدارییانكرد، لە سێ پارێزگاكە، تەنها (5) لیست كورسی بۆخۆی مسۆگەركرد، بۆیە كۆمسیۆن تەنها دەنگی ئەوانی ئەژماركرد، بۆ نمو‌ونە لە تێكڕای ئەوانەی دەنگیاندا هەبوو لە سێ پارێزگاكەی هەرێم (ملیۆنێک و 938 هەزار و 754) كەس بوو، بەڵام ئەو لایەنانەی كە سەركەوتنیان بەدەستهێنا (ملیۆنێک و 853 هەزار و 905) دەنگیان هێنا، بەڵام ژمارەیەك لیست سەركەوتنیان بەدەست نەهێنا، هەرچەندە ژمارەیەك دەنگیان هێنا، بۆیە (رێژەی دەنگی لیستەكان بەپێی دەنگدانی گشتی هەرێم وەردەگرین، كە ( ملیۆنێک و 938 هەزار و 754) كەسە نەك دەنگی گشتیی ئەو هێزانەی سەركەوتنیان بەدەستهێناوە، كە (ملیۆنێک و 853 هەزار و 905) کەسە بەو پێیەی پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان (670 هەزار و 965) دەنگی بەدەستهێنا، بەڕێژەی (34.6%) و بزووتنەوەی گۆڕان (425 هەزار و 793) بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (22%)، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (397 هەزار و 929) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (20.52%)، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (214 هەزار و 222) دەنگ، بەڕێژەی (11.5%) و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (144 هەزار و 987) دەنگ، بەڕێژەی (7.47%)، حیزبی سۆسیالیست (10 هەزار و 620) بەڕێژەی (0.54%) و بزووتنەوەی ئیسلامی (7 هەزار و 481) بەڕێژەی (0.38%)، حیزبی شیوعی (10 هەزار و 782) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (0.55%).  1.    پارێزگای هەولێر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2010 بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، كە هەر پارێزگایە و ژمارەی كورسی تایبەتی خۆی هەبوو، لە پارێزگای هەولێر، كە 14 كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی بەردەكەوێت (917 هەزار و 685)، هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبووە و (680 هەزار و 408) هاوڵاتیش دەنگیانداوە، لیستی هاوپەیمانی كوردستان (كە لە یەكێتی و پارتی و ژمارەیەك حیزبی دیكە پێكهاتبوو) توانی (458 هەزار و 403) دەنگ بەدەستبهێنێت (10) كورسی پەرلەمانی بۆ خۆی مسۆگەر بكات، كە ئەو دەنگانە دەنگی زیادەی لایەنەكانی تریشی چووەتەسەر، بەڵام دەنگی راستەقینەی پارتی دیموكراتی كوردستان (306 هەزار و 775) دەنگ بەڕێژەی (45.08%)ی دەنگەكان، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (124 هەزار و 632) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڕێژەی (18.3%) كە بە هەردووكیان دەكاتە (431 هەزار و 407)، ئەو دەنگەی تریش هی لایەنەكانی تری ناو لیستەكە و دەنگی ئەو لیستانەیە كورسیان نەهێناوە، كە بۆ لیستی زۆرینە دەچوو، لیستی گۆڕان توانی (103 هەزار و 397) دەنگ بەدەستبهێنێت، بەڕێژەی (15.19%) و (2) كورسی پەرلەمانی، لیستی كۆمەڵی ئیسلامیی (70 هەزار و 662) دەنگ و توانی (1) كورسی بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (9.2%)، لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (51 هەزار و 65) دەنگ (1) كورسی بەدەستهێنا، بەڕێژەی (7.5%)، بەڵام هیچ یەكێك لە لیستەكانی تر نەیانتوانی دەنگی پێویست بۆ خۆیان مسۆگەر بكەن. بەڵام لەسەر ئاستی دەنگی حیزبەكان بەو پێیەی ئەگەر حیزبەكان لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتیشدا بووبن دەنگدەری هەر حیزبە و دەنگی بەكاندیدی خۆیداوە، بۆیە لێرەدا دەنگی راستەقینەی سەرجەم حیزبە بەشداربووەكان دەخەینەڕوو، بەو پێیەی لەم شیكاریەدا ئێمە كار لەسەر دەنگی حیزبەكان دەكەین لەگەڵ ئەوەی لە خشتەكەدا رێژەی دەنگی حیزبەكان (100%) دەرناچێت، بەو پێیەی دەنگی كۆتا و هەندێك حیزبی بچووكی ناو هاوپەیمانێتییەكانی تیانییە.     2.    پارێزگای سلێمانی لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 2010 لە پارێزگای سلێمانی، كە ( ملیۆنێک و 98 هەزار و 451) كەس مافی دەنگدانی هەبووە و بەپێی راگەیەندراوی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، لە پارێزگای سلێمانی (833 هەزار و 631) کەس دەنگیداوە، كە 17 كورسی لە پەرلەمانی عێراق بەردەكەوێت، لیستی گۆڕان (298 هەزار و 621) دەنگی مسۆگەركرد، بە (6) كورسی پەرلەمانی عێراق بەڕێژەی (35.8%)، لیستی هاوپەیمانی كوردستانی (350 هەزار و 283) دەنگی بەدەستهێنا (8) كورسی پەرلەمان، بەڵام یەكێتی نیشتمانی كوردستان (237 هەزار و 379) دەنگ و (5) كورسی بەڕێژەی (28.47%) و پارتی دیموكراتی كوردستان (82 هەزار و 121) دەنگی بەدەستهێناوە (3) كورسی بەڕێژەی (9.85%)، هاوكات یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (103 هەزار و 188) دەنگی بەدەستهێناوە (2) كورسی بەڕێژەی (12.37%)، كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان (79 هەزار و 140) و (1) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (9.49%).  3.    پارێزگای دهۆك لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق  2010 لە پارێزگای دهۆك، كە 10 كورسی پەرلەمانی بەردەكەوت و (574 هەزار و 138) مافی دەنگدانی هەبووە، (424 هەزار و 715) هاوڵاتی دەنگیانداوە، لیستی هاوپەیمانی كوردستانی (332 هەزار و 951) دەنگی بەدەستهێناوە توانی (9) كورسی پەرلەمانی مسۆگەر بكات، كە سەرجەمیان بۆ كاندیداكانی پارتی بوون، كە (283 هەزار و 69) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (66.64%)، هاوكات یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (59 هەزار و 969) دەنگی بەدەستهێنا بەڕێژەی (14.12%) و بەدەستهێنانی (1) كورسی، یەكێتی نیشتمانی كوردستان (34 هەزار و 226) دەنگی بەدەستهێنابوو، بەڵام هیچ كورسییەكی نەبرد (بەڕێژەی (8.06%) بز‌وتنەوەی گۆڕانیش (23 هەزار و 775) دەنگی بەدەستهێنا.  بەکورتی لەم هەڵبژاردنەدا لەسەر ئاستی عێراق نۆ لیست توانی سەر بكەوێت لە بە دەست هێنانی كورسیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لیستی العراقیە (91) كورسی، دەوڵەتی قانون (89) كورسی، ئیئتیلافی نیشتمانی (70) كورسی، هاوپەیمانیی كوردستان(43) كورسی، گۆڕان (8) كورسی، التوافق العراقی (6) كورسی، یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان و ئیئتیلافی وەحدەی عێراق، هەر یەكەیان (4) كورسی و كۆمەڵی ئیسلامی (2) كورسی. بۆ (5) كورسیی مەسیحییەكانیش، لیستی ڕافیدەین بە سەرۆكایەتیی یونادم یوسف كەنا (3) سێ كورسیی بردەوە، لە هەولێر، بەغدا و كەركووك، ئەنجومەنی گەلی كلدانی سریانی ئاشووری (2) كورسییەكەی تری دهۆك و نەینەوای بردەوە.  بزووتنەوەی ئێزیدی بۆ ڕیفۆڕم و پێشكەوتن (الحركە الیزیدیە من اجل الاصلاح والتقدم) كورسیی ئێزیدییەكانی بردەوە، چونكە هەوڵی پارتی و یەكێتی ئەوە بوو كوردی یەزیدی دەنگ بۆ لیستی هاوپەیمانی بدەن، نەك بۆ كۆتای یەزیدییەكان. هەروەها ئەندازیار (محەمەد جەمشید عەبدولڵا شەبەكی) كورسیی شەبەكی لە پارێزگای نەینەوا بردەوە، كە پاڵێوراوی نزیك لە پارتی دیموكراتی كوردستان بوو. خالد ئەمین ڕومی بە تەنها (742) دەنگ كورسیی سابیئەی لە پارێزگای بەغدا بردەوە.  دووەم: پێگەی کورد لە كابینەی دووەمی نوری مالیكی  2010 - 2014 كابینەی دووەمی نوری مالیكی كە لە 25/11/2010 دروستكرا، كورد بەچەند پۆستێك بەشدار بوو، هاوكات جارێكی تر رازی بوو بە دووبارە كاندیدكردنەوەی نوری مالیكی بۆ سەرۆكی حكومەتی عێراق و حکومه‌ته‌که‌ لە شاری هەولێریشەوە پێكهات. سەرەرای جێبەجێنەكردنی هیچ ماف و داواكاریەكی كورد بە مادەی (140)یشەوە، لەو كابینەیەدا سەرەرای پۆستی سەرۆككۆمار لەلایەن جەلال تاڵەبانی و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لەلایەن عارف تەیفور لەگەل 57 پەرلەمانتاری كورد و د.رۆژ شاوە‌یس، جێگری سەرۆك وەزیران هەریەك له‌؛  -    هۆشیار زێباری - وە‌زیری دە‌رە‌وە -    دیندار دۆسكی - وەزیری كۆچ و كۆچبەران -    خەیروڵا عەبدولكەریم - وەزیری بازرگانی  -    عەبدولمەجید حەمە ئەمین به‌ وەزیری تەندروستی، دیاری کران. پێکهاتەی کابینە حکومیەکەی نووری مالیکی بۆ خولی دووەمی سەرۆکایەتییەکەی لە (42) وەزارەت پێکهاتبوو، کە هەندێکیان پۆستی فەخری بوون. نووری مالیکی سەرکردایەتی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆ و هەروەها دەزگای ئاسایشی نیشتمانی گرتە ئەستۆ، بەمەش پێگەی ئەمنی سەروەری وڵاتەکەی کۆنترۆڵ کرد. هاوپەیمانی نیشتمانی کە هێزە سیاسییە شیعەکانی لەخۆدەگرێت، توانی لە کۆی 42 وەزارەت 20 وەزارەت بەدەستبهێنێت، کە بریتین لە وەزارەتەکانی نەوت، خوێندنی باڵا، ئاشتەوایی نیشتمانی، داد، گواستنەوە، کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، پلاندانان، وەرزش و لاوان، خانووبەرە و بیناسازی، دەوڵەت بۆ کاروباری پەرلەمان، گەشتیاری و شوێنەوا و مافی مرۆڤ. جگە لەوەش وتەبێژی حکومەت و وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆ، کە پێشتر لە دەستی مالیکیدا بوو، لەگەڵ ژمارەیەک وەزیری دەوڵەتیش دەستنیشانکران. لیستی عێراقی 9 وەزارەتی مسۆگەر کرد، لەوانە وەزارەتی دارایی، وەزارەتی پەیوەندییەکان، وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتی زانست و تەکنەلۆجیا، وەزارەتی کشتوکاڵ، وەزارەتی پیشەسازی و چەند وەزارەتێکی دیکەی دەوڵەت. لە کاتێکدا هاوپەیمانی کوردستانی 7 وەزارەتی بەدەستهێنا: کۆچ و کۆچبەران، ڕۆشنبیری، ژینگە، بازرگانی، تەندروستی و کاروباری دەرەوە. هاوکات کەمینەکان و کەسایەتییە کۆدەنگیەکان 5 پۆستیان وەک وەزیری دەوڵەت بەدەستهێنا. سێیەم: پێگەی کورد لە حوکمڕانی عێراق  2010-2014 بە داتاو گرافیک   خشتەکان سەرچاوە؛  -    دامەزراوەی میدیایی درەو، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق... کورد لە پرۆسەی حوکمڕانیدا، چاپخانەی پاندا، سلێمانی، چاپی یەکەم 2025.  https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20250918193348656697&lng=1  

درەو: ئەمڕۆ دەستەی پارێزەرانی، سەردانی لاهور شێخ جەنگیان كردووە، لاهور شێخ جەنگی وتوویەتی خۆتان ئازادن لەوەی بەشداری لە هەڵبژاردن دەكەن یان نا، داوای دوو كتێبی كردووە (لە پشت دەرگاكانی شۆڕشەوە، هونەری جەنگ). بورهان رەشید سەرۆكی تیمی پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگی بە (درەو)ی راگەیاند: ئەمڕۆ كاتژمێر 12ی نیوەڕۆ لە بەشی لێكۆڵینەوەی ئاسایشی گشتی لە سلێمانی سەردانی لاهور شێخ جەنگیان كردووە بورهان رەشید بە (درەو)ی وت ماوەی (كاتژمێرێك) لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی ماوەنەتەوە لەگەڵ دەستەی پارێزەران (ئاریان بەهادین، هۆزان شێخ خالید، چیا وریا)  لاهور شێخ جەنگی جەختی لەسەر ئەوە كردووە كە دەبێت ئەو پارەیەی لە لالەزار دەستی بەسەردا گیراوە بیگێرڕنەوە كە بڕەكەی (2 ملیۆن و 400 هەزار) دۆلارەو پارەی نادی وەرزشی نەورۆزە. سەبارەت بە پرۆسەی هەڵبژاردن بورهان رەشید بە (درەو)ی وت: لاهور شێخ جەنگی رایگەیاندووە ئێوە خۆتان بارودۆخی درەوە باشتر دەزانن خۆتان بریار بدەن و ئازادن بەشداری دەكەن یان نایكەن، بۆیە لە هەولێرەوە كۆبوونەوە كراوەو بڕیار دراوە بەرەی گەل بەشدار بێت لە هەڵبژاردن ( بۆرهان رەشید سەرۆكی تیمی پارێزەرانی لاهور شێخ جەنگی سەرۆكی لیستی بەرەی گەلە لە سلێمانی). سەبارەت بە بارودۆخی لاهور شێخ جەنگی، بورهان رەشید بە (درەو)ی وت، ئێستا بارودۆخی لاهور شێخ جەنگی زۆر باشەو ئێستا سەرقاڵی خوێندنەوەی كتێبەكانی نەوشیروان مستەفایە. داوای كرد دوو كتێبی كرد بۆی بنێرین یەكەمیان ( لە پشت دەرگاكانی شۆڕشەوە) كە یاداشتەکانی جەعفەری شەفیع زادە، فەرماندەی یەکەی تایبەتی شۆڕشی کۆماری ئیسلامی ئێران پاسەوانێكی ئیمام خومەینی نوسیویەتی، لەگەڵ كتێبی (هونەری جەنگ) ئەم كتێبە هونەری لە نوسینی فەیلەسوفی گەورەی سەربازی (سون تزوو)ە لە رۆژی 22ی ئابی 2025، لاهور شێخ جەنگی سەرۆكی بەرەی گەل لەگەڵ ژمارەیەك لە فەرماندەو پاسەوانەكانی لە لالەزار دەستگیركراون و ماوەی زیاتر لە (40) رۆژە لە زیندانە. 

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) هەڵبژاردنی پەرلەمانیی یەکێکە لە دیاردە هەرەسەرەکیی و بنەرەتییەکانی ناو ژیانی سیاسیی کۆمەڵگاکانی ئەمرۆ. بەشێکە لەو رژێمە سیاسییانەی ناوی دیموکراسیەتیان لێنراوە. بەڵام ئەو رژێمانەی کە هەڵبژاردن سازدەکەن، مەرج نییە هەموویان دیموکراسیی بن. جۆرێک لە هەڵبژاردن هەیە رژێمە دەسەڵاتگەر و ستەمگەرەکان ئەنجامیئەدەن و خودی هەڵبژاردنەکەش کۆڵەکەیەکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی سیستمە دەسەلاتگەر و دیکتاتۆرییەکە. ئەرکی هەڵبژاردن لەم دۆخانەدا بریتییە لە بەخشینی رەوایەتی بە سیستمە ستەمگەر و دەسەڵاتگەرەکە و سەپاندنەوەی سەرلەنوێی حوکمڕانییەکەی. بەر لەوەی لەبەشی داهاتووی ئەم نووسینەدا بێینە سەر باسکردنی ئەم دیاردەیە، کە لە ئەدەبیاتی سیاسیدا ناوی «هەڵبژاردنی دەسەڵاتگەرانە»ی لێنراوە،  با لەم بەشەدا لەسەر ئەو دیدگا و جیهانبینیی و فەلسەفەیە بوەستین کە لەپشتی دیاردەی هەڵبژاردنی پەرلەمانییەوە کاردەکات. ئەو پرسیاراننەی لێرەدا پێویستیان بە وەڵامدانەوە هەیە ئەمانەیە: بۆچی کۆمەڵگاکان هەڵبژاردن ئەنجامدەدەن و مەبەستیان لەهەڵبژاردن چییە، ئەی بەهای هەڵبژاردان لە چیدایە و چییە؟ بەر لە هەمووشتێک هەڵبژاردن هێما بۆ بوونی کۆمەڵگایەک دەکات کە دەخوازێت «کۆمەڵگایەکی سەروەر» بێت و خۆی حوکمڕانەکانی خۆی هەڵبژێرێت و هەر خۆیشی ئەو حوکمڕانانە، لاببات. هەڵبژاردن نیشانمان ئەدات ئێمە لە بەردەم کۆمەڵگا و فۆرمێک لە حوکمڕانیداین، لەسەر ئەوە کۆکن کە سەرچاوەی دەسەڵات خودی کۆمەڵگا خۆی بێت، دەسەڵات لە خەڵکەوە سەرچاوە بگرێت، نەک لە ئاسمان، یان لە ئەسڵ و فەسڵێکی تایبەتەوە، یان لەم یان لەو ئایدیۆلۆژیاوە. هەڵبژاردن لەم دۆخەدا ئامرازێکە کۆمەڵگا لە ڕێگایەوە رازیبوونی خۆی بۆ ئەو دەسەڵاتە دەردەبڕێت، کە خۆی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو هەڵیدەبژێرێت و بریارئەدات بۆ ماوەیەکی دیاریکراو، وڵات بەڕێوەببات.   لە دۆخێکی لەو بابەتەدا هەڵبژاردن دەبێتە سەرچاوەی ڕەوایەتیی بۆ حوکمڕانان. ئەم مەسەلەی رەوایەتییە کە هەڵبژاردن دەیبەخشێت، پێدراوێکی هێجگار سەرەکیی و گرنگیی ناو ژیانی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی بەشێکی گەورەی کۆمەڵگاکانی جیهانە. لەم جیهانەدا هیچ شتێک هێندەی بوونی رەوایەتیی بۆ حوکمڕانیی گرنگ نییە، چ بۆ خودی کۆمەڵگاکە خۆی و چ بۆ کۆمەڵگای نێودەولەتیش. ئەو وڵاتانەی هەڵبژاردنیان بۆ دەسەڵاتدارەکانی تیادا ئەنجامنادرێت، وەک خاوەنی سیستمی دیکتاتۆریی و ستەمگەر وێنادەکردێن و بەشێوەیەکی بەردەوامیش شوێنی رەخنەکردنن.  ماکس ڤێبەر، لە ئاستی فیکریدا، یەکێکە لەو کۆمەڵناسە گرنگانەی پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە بوونی ڕەوایەتی بۆ دەسەڵات لە دونیای مۆدێرندا پێشەمەرجێکی بنەڕەتییە و گرنگییەکی گەورەی هەیە. لە رێگای هەڵبژاردنەوە کۆمەڵگا رەوایەتیی و رەزامەندی خۆی بە دەسەڵت دەبەخشێت. ئەم راستییە سادەیە وایکردوە لە دونیای ئەمرۆدا تەنانەت سیستمە تاکڕە و دەسەئڵاتگەرە داخراوەکانیش، هەڵبژاردن ئەنجامبدەن و وێنەی دەسەڵاتێکی خاوەن ڕەوایەتی، بەخۆیان ببەخشن. ئەم جۆرە ڕژێمانە هەڵبژاردن بەکاردەهێنن بۆ شاردنەوە و داپۆشینی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و بۆ رێگەگرتن لە دەستگۆڕکێی دەسەڵات و سەپاندنی بەئەبەدیکردنی دەسەڵاتی ئەم یان ئەو هێز و بنەماڵە و خێزانی سیاسیی. خاڵێکی گرنگی دیکە لە دیاردەی هەڵبژاردندا پێداگرتنە لەسەر یەکسانیی مرۆڤەکان لەگەڵ یەکدا و کۆبوونەوەی یەکسانی هەموویانە لەژێر ناوی «هاوڵاتیبوون»دا. ئەوانەی لە هەڵبژاردندا دەنگدەدەن، لە سەرۆکی وڵاتەکەوە بیگرە بۆ پاسەوانی باڵەخانەیەک، لە پرۆفیسۆرێکی زانکۆوە بیگرە بۆ جوتیارێک، لە ملیاردلێرێکەوە بۆ هەژارێک، هەموویان بەهەمان ڕادە و بەقەد یەک هاوڵاتین و هەموویان بە هەمان قورساییەوە لە هەڵبژاردنی نوێنەرە سیاسییەکانیاندا بەشدارن. لەم دۆخانەدا هەڵبژاردن هێما بۆ بوونی هاوڵاتیی یەکسان دەکات، نەک بۆ رەعیەت و خزمەتکار و ئاغا و کۆیلە. بەبێ بوونی ئەم بیرۆکەی یەکسانییە، نەک تەنها هیچ مانایەک بۆ هەڵبژاردن نامێنێتەوە، بەڵکو هیچ مانایەکیش بۆ چەمکی هاوڵاتیبوون و بۆ کەرامەتی یەکسانی مرۆڤەکان لەگەڵ یەکتریدا، نامێنێتەوە.    خاڵێکی گرنگی تر لە پەیوەندیدا بە دیاردەی هەڵبژاردنەوە، هەوڵدانە بۆ دەستەبەرکردنی ئاسایش و ڕێگرتن لە تەقینەوەی ململانێ کۆمەڵایەتییەکان و پەنابردن بۆ جەنگ و پێکدادان و توندوتیژیی بۆ دەستگۆڕکێکردنی دەسەڵات. لە رووی پرنسیپەوە هەڵبژاردن رێکارێکی ئاشتیخوازانەیە بۆ چارەسەرکردنی ململانێکانی ناو کۆمەڵگا. لە هەموویشی گرنگتر دەستەبەرکردنی دەستگۆڕکێی دەسەڵات بەبێ توندوتیژیی و پێکدادانی چەکدارانە، کاتێک زۆرینەی کۆمەڵگا بڕیار لەسەر ئەم مەسەلەیە دەدات. بەم مانایە هەڵبژاردن هەم ئامرازێکە بۆ دروستکردنی دەسەڵاتدارییەک کە بۆ ماوەیەکی تایبەت رەوایەتی هەیە، هەم بۆ دروستکردنی فۆرمی باشتر و گونجاوتری حوکمرانیی، کاتێک هێزە حوکمڕانەکان متمانەی کۆمەڵگا لەدەستدەدەن. خودی هەڵبژاردن خۆیشی داننانە بەوەدا کە مرۆڤەکان هاوڵاتی یەکسانن و مرۆڤی خاوەن ماف و خاوەن کەرامەتن.  بەو مانایانەی لە سەرەوە باسکران، هەڵبژاردن لە ئاستی فەلسەفەی سیاسیدا هێما بۆ هەندێک بەها و پێدراوی گرنگ و بەهادار دەکات. بەر لە هەمووشتێک هێما بۆ جۆرێک لە دەسەڵات دەکات کە وەک «دەسەڵاتی خەڵک» یان «دەسەڵاتی کۆمەڵگا» وێنادەکرێت، حوکمڕانییەک نیشانئەدات لە ڕێگای نوێنەرایەتیکردنەوە حوکمدەکات نەک لە ڕێگای خۆسەپاندن و هێزەوە. ئەم بیرۆکەی نوێنەرایەتییە وادەکات هەڵبژاردن ببێتە ئامرازی هەرە سەرەکیی بەخشینی ڕەوایەتیی. ڕەوایەتی لەناو فەلسەفەی نوێنەرایەتیکردندا بەبێ هەڵبژاردن بوونی نامێنێت. رەوایەتی حوکمڕانان لە ڕەزامەندی خەڵکەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەم رەزامەندیەش هەڵبژاردن بەرجەستەی دەکات. لە هەمانکاتدا هەڵبژاردن میکانیزمێکی دادپەروەرانەیە بۆ دابەشکردن و دەستگۆڕکێی دەسەڵات بەشێوەیەکی ئاشتییانە، دوور لە توندوتیژیی و پێکدادانی چەکدارییەوە.  بەڵام هەڵبژاردن لە فیکری سیاسیدا بێ ڕەخنەکردن تێنەپەڕیوە. کۆمەڵێک رەخنەی گرنگ رووبەرووی هەڵبژاردن وەک ئامرازی بەخشینی رەوایەتیی بە حوکمڕانان، کراوەتەوە. فەیلەسوفێکی وەک جان جاک رۆسۆ پێیوایە، بۆ هەبوونی حوکمرانییەکی خاوەن رەوایەتی، هەڵبژاردن بەتەنها بەس نییە. لای ئەم نووسەرە رەوایەتیی و سەروەریی راستەقینە، لەوەدایە لەباتی «دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیکردن»، «دیموکراسیەتی راستەوخۆ» دروستببێت. چونکە تەنها لە ڕێگای «دیموکراسیەتی ڕاستەوخۆ»ەوە دەشێت بەشێوەیەکی راستەقینە "ئیرادەی گشتیی" کۆمەڵگا بەرجەستەببێت. «دیموکراسیەتی ڕاستەوخۆ» ئەو جۆرە تایبەتەیە لە حکومەتکردن کە تیایدا هاوڵاتیان ڕاستەوخۆ بەشداری بڕیاردان دەکەن، نەک نوێنەر هەڵبژێرن بۆ بڕیاردان بەناوی ئەوانەوە. ئەمەش مانای ئەوەی خەڵک خۆیان دەنگ لەسەر یاسا، سیاسەت، پرسە سەرەکییەکانی کۆمەڵگاکە دەدەن، زۆربەیجار لە ڕێگەی گشتپرسیی یان ڕیفراندۆمەوە.    ئەلێکسیس دی تۆکڤیل، تیوریستی سیاسیی فەرەنسیش، هەر لە سەدەی نۆزدەهەمدا پێیوایە، ئەگەرچی هەڵبژاردن بیرۆکەی یەکسانیی مرۆڤەکان لەگەڵ یەکتریدا و مەسەلەی بەشداریکردنی سیاسی، بەهێز دەکات. بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی هاتنە کایەی دیاردەی «ستەمگەریی زۆرینە». هەڵبژاردن دەتوانێت زۆرینەیەکی دیموکراسی دروستبکات، کە ئیرادەی خۆی بە جۆرێک بسەپێنێت زیان بە ماف و بەرژەوەندیی و ئازادیی کەمینەکان، بگەیەنێت. «ستەمگەریی زۆرینە» هێما بۆ  کێشەیەکی ئەخلاقیی دەکات کە دەشێت لەناو سیستمی دیموکراسیدا دروستببێت. چونکە هەڵبژاردن دەتوانێت زۆرینەیەک دروستبکات مافی تاکەکەسەکان، یان مافی کەمینەکان، بخوات و ئەو زۆرینەیەش پێیوابێت تەنها هەر لەبەرئەوەی کە زۆرینەیە، هەموو ئەو شتانەی بەڕاستی دەزانێت، بەسەر هەموواندا بسەپێنێت. بەمجۆرە هەڵبژاردن دەبێتە ئامرازی دروستبوونی ستەمگەرییەکی تازە، کە ستەمگەریی زۆرینەیە.  بۆ چارەسەرکردنی کێشەی «ستەمگەریی زۆرینە» سیستمە دیموکراسییەکان، میکانیزمی جیاوازیان داهێناوە. بەر لە هەمووشتێک کورتنەکردنەوەی دیموکراسیەت تەنها بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن. سیستمی دیموکراسیی لەپاڵ  هەڵبژاردندا پێویستی بە بوونی دەستورێک هەیە، کە مافە بنەرەتییەکانی هەموو مرۆڤەکان بسەلمێنێت و بپارێزێت، بەشێوەیەک هیچ زۆرایەتییەک نەتوانێت یاسایەک یان بڕیارێک دەربکات، دژ بەو مافە بنەرەتیی و سەرەکییانەی دەستوربە هەمووانی بەخشیوە. هاوکات دروستکردنی ژمارەیەک دەزگای یاسایی کە توانای لەپرسینەوەی یاسایین لە هەموو بێمافکردنێک هەبێت. ئینجا لێکجیاکردنەوە و دابەشکردنێکی راستەقینەی دەسەڵاتەکان، کە بەسەریەکەوە دۆخێک دروستدەکەن هیچ زۆرینەیەک نەتەوانێت، بە ئارەزووی خۆی ئیرادەی خۆی بەسەر هەموواندا بسەپێنێت و "ستەمگەریی زۆرینە" بێنێتەکایەوە.  بە کورتییەکەی، هەڵبژاردن تەنها ئامراز و ڕێکارێک نییە بۆ دەنگدان، بەڵکو دیاردەیەکی کۆمەڵایەتیی سیاسیی ئالۆزە و بەشێکە لە پاکێجێکی گەورەتر کەناوی دیموکراسیەتە وەک سیستم. هەڵبژاردن وەکچۆن پردێکە لە نێوان هاووڵاتیان و هێزە سیاسییەکاندا، هاوکات بەشێکە لە سیستمێک تیایدا کەسەکان بەیەکتری یەکسانن و توانای دەستگۆرکێکردنی دەسەڵات هەیە و رێش لە دروستبوونی ستەمگەریی زۆرینە گیراوە. واتە هەڵبژاردن زۆر زیاترە لەوەی کورتببێتەوە بۆ ساتەکانی دەنگدان خۆیان. پرسیارەکە ئەوەیە هەڵبژاردن لەلای ئێمەوە ئەم دیدگا و روانینانەی لەپشتەوەیە، یان دیاردەیەکە زیاتر وەک دیکۆرێکی سیاسیی کاردەکات؟   

راپۆرتی درەو بەشی سێیەم 🔹 لە (15/12/2005) هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، كە (326) لیست و لایەن و كەسایەتی بەشدارییان تێداكرد، تیایدا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی، کە زۆربەی حیزبە كوردستانییەكانی لە خۆگرتوو، جگە لە یەكگرتووی ئیسلامی کوردستان. لیستی هاوپەیمانی كوردستانی رێژەی (19.27%)ی دەنگەكانی عێراقی بەدەستهێنا و (53) كورسی بردەوە، هاوكات لیستی یەكگرتووی ئیسلامی (1.82%) ی دەنگەكانی بەدەستهێنا و (5) كورسی پەرلەمانی عێراقی مسۆگەركرد. 🔹 نوری مالیكی لە 20ی مایسی 2006 كابینەی حکومی راگەیاند، كورد بە چەند پۆستێك لەو حكومەتەدا بەشداربوو، سەرەڕای ئەوەی پۆستی سەرۆككۆمار درایەوە بە تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەلایەن عارف تە‌یفور و د.رۆژ نوری شاوە‌یس، نوێنە‌ری كورد لە‌ ئە‌نجومە‌نی سیاسی ئاسایشی نیشتمانی عیراق‌دا و 57 پەرلەمانتار، هەریەك لە؛ د.بە‌رهە‌م ساڵح به‌ جێگری سە‌رۆكی ئە‌نجومە‌نی وە‌زیران، هۆشیار زێباری، د. لە‌تیف رە‌شید، فە‌وزی هە‌ریری، بە‌یان دزە‌یی، دارا نوره‌دین، عه‌لی بابان و نە‌رمین عوسمان به‌ وە‌زیر دیاری کران‌. یەکەم: هەڵبژاردنی خولی یەکەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە 15/12/2005 و پێگەی کورد  لە (15/12/2005) هەڵبژاردنێكی دیكەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، كە (326) لیست و لایەن و كەسایەتی بەشدارییان تێداكرد، تیایدا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی، زۆربەی حیزبە كوردستانییەكانی لە خۆگرتوو، یەكگرتووی ئیسلامیش بە لیستی سەربەخۆ بەشداریانكرد و لە (6/12/2005) سەرجەم بارەگاكانیان لە ناوچەی بادینان سو‌وتێنرا، لەو كاتەدا یەكگرتووی ئیسلامیی لایەنگرانی پارتی دیموكراتی كوردستانی تاوانباركرد بە سو‌وتانی بارەگاكانیان. لەو هەڵبژاردنەدا، بەپێی راگەیەندراوی كۆتایی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لیستی هاوپەیمانی كوردستانی رێژەی (19.27%)ی دەنگەكانی عێراقی بەدەستهێنا و (53) كورسی لە كۆی (275) كورسی پەرلەمانی مسۆگەركرد، واتا لە ماوەی 11 مانگدا دەنگی هاوپەیمانی كوردستان نزیكەی (6%) دابەزی بەوپێیەی لە هەڵبژاردنی (30 كانوونی دووەمی 2005) دا (25%) كورسییەكانی بەدەستهێنابوو، هاوكات لیستی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانیش (1.82%) ی دەنگەكانی بەدەستهێنا و (5) كورسی پەرلەمانی عێراقی مسۆگەركرد. چارت بەو پێیەش كورسییەكانی كورد لە هەڵبژاردنی 15 كانو‌ونی یەكەمی 2005 بووە (21%) و (58) كورسیی و لە هەڵبژاردنی (30 كانوونی دووەمی 2005)دا (27%) و (75) كورسییەكانی بەدەستهێنابوو.     دووەم: پێگەی کورد لە کابینەی یەکەمی نوری مالیکی 2006 – 2010 دوای ناڕازیی بوونی كورد لەسەر ئەدای ئیبراهیم جەعفەری و دەرئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 15/12/2005 نوری مالیكی لە 20ی مایسی 2006 كابینەیەكی نوێی راگەیاند، كورد بە چەند پۆستێك لەو حكومەتەدا بەشداربوو، سەرەڕای پۆستی سەرۆككۆمار لەلایەن تاڵەبانیەوە، جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەلایەن عارف تە‌یفور و د.رۆژ نوری شاوە‌یس، نوێنە‌ری كورد لە‌ ئە‌نجومە‌نی سیاسی ئاسایشی نیشتمانی عیراق‌دا و 57 پەرلەمانتار، هەریەك لە؛  -    د.بە‌رهە‌م ساڵح به‌ جێگری سە‌رۆكی ئە‌نجومە‌نی وە‌زیران -    هۆشیار زێباری - وە‌زیری كاروباری دە‌رە‌وە‌ -    د. لە‌تیف رە‌شید - وە‌زیری سە‌رچاوە‌ی ئاو -    فە‌وزی هە‌ریری - وە‌زیری پیشە‌سازی -    بە‌یان دزە‌یی - وە‌زیری شارە‌وانی -    دارا نوره‌دین – وه‌زیری داد -    عه‌لی بابان – وه‌زیری پلاندانان -    نە‌رمین عوسمان به‌ وە‌زیری ژینگە) دیاری کران‌. لەسەردەمی كابینەی یەكەمی نوری مالیكیدا مادەی 140 كە 30ی كانونی یەكەمی 2007 دوا وادەی بوو، كۆتایی هات و جێبەجێش نەبوو، نوێنەرانی كوردیش هیچ هەڵوێستێكیان نەبوو. خشتەی (4) گرافیک سەرچاوە؛  -    دامەزراوەی میدیایی درەو، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق... کورد لە پرۆسەی حوکمڕانیدا، چاپخانەی پاندا، سلێمانی، چاپی یەکەم 2025.  https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20250918193348656697&lng=1