درەو: موراد قەرەیلان دەڵێت، پەکەکە خاوەنی چەکی كاریگەرو پێشکەوتووە، کە توانای گەیشتن بە مەودای (800) کیلۆمەتر هەیە، جەختیشیکردەوە، هێشتا هەندێک لە سەرکردەکانی پارتەکەیان قەناعەتیان بە بیرۆکەی دانانی چەکە نەكردووەو پێویستیان بە رونکردنەوەی زیاترە. ئاژانسی هەواڵی" العهد" چاوپێکەوتنێکی تایبەتی لەگەڵ موراد قەرەیلان، فەرماندەی هێزەكانی پاراستنی گەلی پارتی كرێكاران ئەنجامداوە، تیایدا باسی لە روداوەکانی ئەم دواییەی دوای بانگەوازەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان رابەری زیندانیكراوی  پارتی كرێكارانی كوردستان کردووە. قەرەیلان لەو چاوپێكەوتنەدا رایگەیاندووە، خاوەنی چەکی پێشكەوتوین، هێزەکانمان لە باکور (باشوری تورکیا) چالاکیی سەربازی کاریگەر ئەنجام نادەن، بە هۆکاری تاکتیکی پەیوەست بە گۆڕانکاری لە ستراتیجی جەنگ. رەنگە لە هەر ساتێکدا بە شێوەیەکی کاریگەرتر دەست پێبکەینەوە. قەرەیلان دووپاتی کردەوە، لەم دواییانەدا کۆبونەوەیەکی گرنگمان سەبارەت بە شەڕو ستراتیجەکەی ئەنجامداوە، تورکیا هەموو جۆرە چەکێکی بەکارهێناوە، هەروەها هەندێک لە شێوازەکانیمان بۆ رای گشتی  ئاشکرا نەکردووە لەبەر هۆکاری پەیوەست بە نهێنییەکانی سەردەمی جەنگ. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتویەتی: لە نێو ئەو شێوازانەدا بەکارهێنانی رۆبۆتەکان بوو لە لایەن تورکیاوە لە دژی گەریلاكانمان لە تونێلەکاندا، بەڵام کاریگەرییان بە سەرکەوتویی پوچەڵکرایەوەو، ئێمە لەوپەڕی ئامادەباشیدان بۆ شەڕ و ئاشتی و لەهەموو كاتێك بەهێزترین. رونیشیکردەوە، لە ساڵی (2018)ەوە، کاردەکەین بۆ دانانی سنورێك بۆ تەکنەلۆژیای دەوڵەتی تورکیاو، توانیومانە سوود لە زیرەکی دەستکرد وەربگرین بۆ پوچەڵكردنەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، بەوپێیەی زۆربەیان ناتوانن بەسەر ئاسمانی ئێمەدا بفڕن، وتیشی، یەشار گولەر وەزیری بەرگری تورکیا درۆ دەکات، سەبارەت بە توانی هێزەکانمان و بوونیان لە باکوری وڵات. قەرەیلان لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئێمە بزوتنەوەیەکی سەرکردایەتیین، هەرچی سەرکردە بڵیێت جێبەجێی دەکەین، بەڵام نەک لەسەربنەمای شکستی لایەنێک و سەرکەوتنی لایەنێكی تر، بەڵکو بەپێی پرەنسیپی دوو هێز شەڕی یەکتر دەکەن بۆ ماوەی (41)ساڵ. داواشی لە بەرپرسانی تورکیا کرد واز لە قسەکردنی هەڕەمەكیانە بهێنن، ئەگەر ئاشتییان دەوێت، دەبێت هەلومەرجەکە دروست بکەن، بە پێچەوانەوە ئەوان بەبێ مەرج و بەبێ بەرامبەر چەکەکانيان دانانێین.

(درەو): دوو لایەنە ناكۆكەكەی كورد لە رۆژئاوای كوردستان، بەئامادەبوونی نێردەی ئەمریكا یەكەم كۆبوونەوەیان كرد، دەیانەوێت وەفدێكی هاوبەشی كوردی بۆ دانوستان لەگەڵ دەسەڵات لە دیمەشق دروست بكەن. پارتی یەكێتیی دیموكراتی (پەیەدە)و دەستەی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی باڵای نیشتمانی كورد لە سوریا (ئەنەكەسە) كۆبوونەوە، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات و (سكوت بوڵز) نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ ناوچەكانی باكوری سوریا، بەشداری كۆبوونەوەكەیان كرد. كۆبوونەوەكە لە شاری حەسەكە بەڕێوەچوو، لەبارەی یەكخستنی روانگەی كورد بۆ ئایندەی سوریا گفتوگۆ كرا، بەپێی راگەیەندراوی (ئەنەكەسە)، هەردوولا رێككەوتوون لەسەر تەواوكردنی هەنگاوەكان و راگەیاندنی رێككەوتنەكە لە زوترین كاتدا.  محەمەد ئیسماعیل سەرۆكی (ئەنەكەسە) رایگەیاند، وەفدی هەردوولا گەیشبینن بەوەی بگەنە رێككەوتن لەسەر دروستكردنی وەفدی هاوبەش بۆ دانوستان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دیمەشق لەسەر مافەكانی كورد.  ئەنەكەسەو پەیەدە كە دوو لایەنی ركابەری یەكتر بوون لە رۆژئاوای كوردستان، لە گفتوگۆكانیاندا وەكو محەمەد ئیسماعیل دەڵێ زۆر خاڵیان یەكلاكردوەتەوە. مەوڵوم عەبدی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) لەبارەی كۆبوونەوەكە نوسیی:" بۆ دیاریکردنی نەخشەڕێیەکی هاوبەش و یەکخستنی ریزیی کورد لە قۆناغی هەنوکەدا پەیەدەو ئەنەكەسە کۆبوونەوە، هەڵوێست و بۆچوونی هەردوولا جێگەی خۆشحاڵی بوو". " ئەمە هەنگاوی یەکەمی زنجیرە کۆبوونەوەکان بوو بۆ دروستکردنی یەکڕیزیی کورد، لەپێناو سوریایەکی فرەڕەنگ و دیموکراسیدا کە مافی هەموو پێکهاتەکانی تێدا مسۆگەر بێت، سورین لەسەر ئەوەی ئەم دیالۆگە سەربخەین". ئەنەكەسە نزیكن لە پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، نزیكبوونەوەیان لەگەڵ پەیەدە، دوای دیدارو پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی ئەمدواییەی نێوان مەسعود بارزانی و مەزڵوم عەبدی دێت.  

ئەم كتێبە بە ووردی باس لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان و بەرهەم و فرۆشی كێڵگە نەوتییەكان دەكات، لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانەی كار دەكەن لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم. لینكی كتێبی (رێبەری كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان ) https://drive.google.com/.../1ucIOIyQph9AljxsmR.../view... ئەم كتێبە دەبێتە (چوارەم) كتێبی (دامەزراوەی میدیایی درەو) تایبەت بە (نەوت) : - نەوتی هەرێمی كوردستان (شیكاری و لێكدانەوەی ژمارەو داتاكان) 2023. - بارگرانی و لێكەوتەكانی ئابوری سەربەخۆ لەرووی (دارایی و یاسایی و سیاسی و كۆمەڵایەتی)یەوە - نەوتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2023 دا - رێبەری كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان لە 2025  

راپۆرتی: درەو 🔹 هەناردەی ئەمەریکا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە بەراورد بە ساڵی 2023، چونکە بەهای قەبارەی هەناردە لە (2 ملیار و 257 ملیۆن) دۆلارەوە، دابەزیوە بۆ (ملیارێک و 662 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بەهای قەبارەی هەناردە بە ڕێژەی (26.4%) و بڕی (595 ملیۆن) دۆلار کەمی کردووە. 🔹 هەناردەی ئۆتۆمبێل و کەرەستەی گواستنەوەی ئەمریکی بۆ عێراق بە ڕێژەی (42%) زیادی کردووە و گەیشتووەتە (513 ملیۆن) دۆلار لە ساڵی (2024)دا لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) کاڵای ناوبراو بە بەهای (361 ملیۆن) دۆلار هەناردەی عێراق کرابوو. 🔹 هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا بەراورد بە ساڵی 2023 بەڕێژەی (12%) دابەزیوە و لە (8.4 ملیار) دۆلارەوە بۆ (7.4 ملیار) دۆلار دابەزیوە و نەوتی خاویش پشکی شێری ئەو هەناردەکردنە پێکدەهێنێت. 🔹 قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە ساڵی 2024دا گەیشتووە بو نزیکەی (9 ملیار) دۆلار، بەڵام ساڵی (2023) (10.7 ملیار) دۆلار بوو. بەڵام هاوسەنگی بازرگانی بە بڕی (5.7 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی عێراق بووە. شمەک و کاڵای هەناردەکراوی ئەمریکا بۆ عێراق لە نێوان 2023 و 2024 هەناردەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە بەراورد بە ساڵی 2023، چونکە بەهای قەبارەی هەناردە لە (2 ملیار و 257 ملیۆن) دۆلارەوە، دابەزیوە بۆ (ملیارێک و 662 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بەهای قەبارەی هەناردە بە ڕێژەی (26.4%) و بڕی (595 ملیۆن) دۆلار کەمی کردووە. سەرەڕای ئەم دابەزینە، هەناردەی ئۆتۆمبێل و کەرەستەی گواستنەوەی ئەمریکی بۆ عێراق بە ڕێژەی (42%) زیادی کردووە و گەیشتووەتە (513 ملیۆن) دۆلار لە ساڵی (2024)دا لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) کاڵای ناوبراو بە بەهای (361 ملیۆن) دۆلار هەناردەی عێراق کرابوو. بەڵام ئەم گەشەکردنە ڕاست نیە بۆ دابەزینی هەناردەکردنی کەرەستەکانی فڕۆکە و پارچەی یەدەگ و هەروەها دانەوێڵە، کە بووەتە هۆی دابەزینی بەرچاوی کۆی هەناردەکردنی ئەمریکا بۆ عێراق. لەبەرامبەردا هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا بەراورد بە ساڵی 2023 بەڕێژەی (12%) دابەزیوە و لە (8.4 ملیار) دۆلارەوە بۆ (7.4 ملیار) دۆلار دابەزیوە و نەوتی خاویش پشکی شێری ئەو هەناردەکردنە پێکدەهێنێت. بەم شێوەیە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە ساڵی 2024دا گەیشتووە بو نزیکەی (9 ملیار) دۆلار، ئەمەش لە ئاستی ساڵی (2023) دابەزینی بەخۆوە بینیوە کە (10.7 ملیار) دۆلار بوو. بەڵام هاوسەنگی بازرگانی بە بڕی (5.7 ملیار) دۆلار لە بەرژەوەندی عێراق بووە، ئەمەش گوزارشتە لە بەردەوامی باڵادەستی هەناردەی عێراق سەرەڕای دابەزینی کۆی گشتی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات. بۆ وردەکاری قەبارە و شمەک کاڵای هەناردەکراوی عێراق، بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (1). خشتەو چارتی ژمارە (1) ژمارەو بەهای ئۆتۆمبێلی هەناردەکراوی ئەمریکا بۆ عێراق لە 2020 - 2024 لە ساڵی 2024دا ژمارەی ئۆتۆمبێلی بەکارهێنراوی هاوردەکراو لە ئەمریکاوە بۆ عێراق زیادکردنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە زیاتر لە (22 هەزار 450) ئۆتۆمبێل، کە بەهای کۆی گشتییان سەروو (255 ملیۆن) دۆلار بووە. ئەم ژمارەیە بازدانێکی بەرچاوە بەراورد بە ساڵی 2023 کە سەروو (12 هەزار 600) ئۆتۆمبێل بە بەهای (133 ملیۆن 470 هەزار) دۆلار هاوردەکراون. بەرزبوونەوەی ئاستی ئۆتۆمبێلی هاوردەکراوی بەکارهاتووی ئەمریکی بۆ عێراق دوو هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە. یەکەمیان هەموارکردنەوەی یاساکانی عێراقە، کە ڕێگە بە هاوردەکردنی ئۆتۆمبێلی بەکارهێنراو و چاککردنەوەیان لە ناوخۆی عێراق دەدات، ئەمەش کارێکە کە پێشتر قەدەغەکرابوو. لە ماوەی ڕابردوودا زۆربەی ئۆتۆمبێلە بەکارهێنراوەکانی ئەمریکی دەگوازرانەوە بۆ ئیمارات و ئوردن بۆ چاککردنەوە و دواتر هەناردەی عێراق دەکرانەوە. هۆکاری دووەم پەیوەندی بە زیادبوونەوەی خواستە لەسەر ئۆتۆمبێلی ئەمریکی لە بازاڕی عێراقدا، ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی بەرچاوی قەبارەی هاوردەکردن. بۆ وردەکاری هاوردەی ژمارەو بەهای ئۆتۆمبێلی بەکارهاتووی ئەمریکی بۆ عێراق لە ساڵانی (2020 - 2024)، بڕوانە خشتەو چارتی ژمارە (2). خشتەو چارتی ژمارە (2)

راپۆرت: درەو 7ی ئاب 2013 وادەی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هات، بەر لەم وادەیەو لە 5ی كانونی یەكەمی 2012دا ئەرسەلان بایز سەرۆكی پەرلەمان نوسراوێكی ئاڕاستەی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كرد، داوای لێكرد مەرسومێكی هەرێمیی دەربكات و وادەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان دیاری بكات، بەجۆرێك ماوەی (6) مانگ بۆ ئامادەكاریی كۆمسیۆن بۆ هەڵبژاردنەكە، لەبەرچاو بگیرێت. 18ی نیسانی 2013، بارزانی مەرسومێكی دەركردو رۆژی 21ی ئەیلولی 2013ی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمان و هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی هەرێم دیاریكرد، چونكە هاوكات لەگەڵ تەواوبوونی وادەی خولی سێیەمی پەرلەماندا، وادەی سەرۆكی هەرێمیش تەواو دەبوو. وەكو بارزانی خۆی دەڵێ: (لە دوای ئەو فەرمانی دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردن و پێش دەرچوونیشی، جیاوازیی بیروڕا هەبوو لەسەر میكانیزمی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كە ئایا بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ژمارە 1ی ساڵی 2005ی هەمواركراو و پڕۆژەی دەستوور بێت، كە سەرۆكی هەرێم راستەوخۆ لە لایەن خەڵكەوە هەڵبژێردرێت، یان بە پێی بۆچوونی چەند حیزبێك كە داوا دەكەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە نێو پەرلەماندا هەڵبژێردرێت). دەستورو درێژكردنەوەی ویلایەتی بارزانی بۆ چارەسەری پرسی چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم، پرسی رەشنوسی دەستوری هەرێمی كوردستان هێنرایە پێشەوە، رەشنوسێك كە لە كۆتایی خولی دووەمی پەرلەماندا‌و بەدیاریكراوی لە 24ی ئابی 2009دا پەسەندكرا‌ بوو؛ لەڕێگەی بریكارەكانی دابەشكردنی خۆراكەوە، دەقی پرۆژە دەستورەكە بەسەر هاوڵاتیاندا دابەشكرابوو، ئەم پرۆژەیە لە (122) ماددە پێكهاتبوو، لەكۆی (97) ئەندامی ئامادەبووی دانیشتنی پەرلەمان، (96) دەنگی هێنابوو. دوای پەسەندكردنی پرۆژەی دەستورەكە، پەرلەمانی كوردستان بڕیاریدا بوو، پرۆژەكە بخرێتە راپرسیی گشتییەوە، ئەم بڕیارەش لەكاتێكدا دەرچوو بوو كە ماوەی یاسایی خولی دووەمی پەرلەمان كۆتایی هاتبوو، بەوپێیەی لە تەموزی 2009 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو بوو، بەڵام هێشتا پەرلەمانتارە نوێیەكان دەستبەكار نەبووبوون. خولی سێیەم سەرەتای دەركەوتنی بەرەیەكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێزبوو لەناو پەرلەمان بە سەرۆكایەتی بزوتنەوەی گۆڕان؛ كە پێكەوە لەگەڵ كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامیدا لەكۆی (111) كورسی (35) كورسی پەرلەمانیان هەبوو، ئەم بەرە نوێیە ناڕەزایەتی لەسەر رەشنوسەكە هەبوو، رێگری كرد لە تێپەڕاندنی دەستورەكە بۆ راپرسی گشتیی. 17ی شوباتی 2011 لەژێر كاریگەریی خۆپیشاندانەكانی "بەهاری عەرەبی"دا، شەپۆلێك خۆپیشاندان لە هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد، یەكێك لەداواكارییەكانی خۆپیشاندانەكانی 17ی شوبات، گەڕاندنەوەی دەستور بوو بۆ پەرلەمان، مانگێك دوای ئەم خۆپیشاندانانە‌و بە دیاریكراوی لە 17ی ئازاردا، لەژێر فشاری شەقام‌و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری ژمارە (2)ی پەسەندكرد، یەكێك لە خاڵەكانی ئەم زنجیرە بڕیارە ئەوە بوو، دەستورە پەسەندكراوەكە نەخرێتە راپرسی گشتیی‌و جارێكی تر بگەڕێندرێتەوە بۆ پەرلەمان بەمەبەستی هەمواركردن‌و دروستكردنی كۆدەنگیی‌و سازانی نیشتمانیی لەسەری. بۆیە كاتێك بۆ پرسی چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم بابەتی دەستور هێنرایەوە پێشەوە، لە 19ی ئابی 2013دا هەر چوار فراكسیۆنی (گۆڕان+ یەكگرتوو+ كۆمەڵ+ ئایندە) راگەیەندراوێكیان بڵاوكردەوەو تێیدا ئاماژەیان بەوەكرد: •    چوار ساڵ بەسەر رەشنوسی دەستوردا تێپەڕیوەو راپرسی بۆ نەكراوە. •    رۆژی 17ی ئازاری 2011 (واتا لەسەروبەندی خۆپیشاندانەكانی شوباتدا لە سلێمانی) بەزۆرینەی دەنگی پەرلەمانتاران دەنگدراوە بە بڕیاری ژمارە (2)، لەم بڕیارەدا هاتووە (چاوخشاندنەوەی بە رەشنوسی دەستوری هەرێمدا بەمەبەستی داڕشتنی دەستورێكی هاوچەرخی دیموكرات كە تێیدا گشت مافە مەدەنی و سیاسی و یاساییەكانی هاونیشتمانیان بە رەسمی ناسرا بن و دەسەڵاتەكان بە ئاشكرا جیاكرابنەوەو سەربەخۆییان پارێزراو بێت). •    بەپێی پەیڕەوە یاساییەكان، ئەم بڕیارەی سەرەوە هەر بڕیارو یاسایەكی تر هەڵدەوەشێنێتەوە كە رێگر بێت لە گێڕانەوەی رەشنوسی دەستور بۆ پەرلەمان، بۆیە گێڕانەوەی ئەو رەشنوسە نەك پێچەوانەی یاسا نییە، بگرە نەهێنانەوە بەمەبەستی هەمواركردن پێچەوانەی ئەم بڕیارەیە. •    60 پەرلەمانتار یاداشتیان بۆ گێڕانەوەی دەستور بۆ پەرلەمان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە بە هەند وەرنەگیراوە. •    بەپێی بڕیاری ژمارەی (27)ی ساڵی 2008 لە یاسای پەسەندكردنی دەستوری هەرێمی كوردستان؛ بڕیاری ریفراندۆم لەسەر دەستور لە دەسەڵاتی سەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەتی هەرێم و لایەنە پەیوەندیدارەكاندایە. •    هاودەنگین كە گۆڕانكارییە ناوچەیی و ناوخۆییەكان دەخوازن پرۆژەی رەشنوسی دەستور پێداچوونەوە پێدا بكرێت و ئەو ماددەو بڕگانەی هەموار بكرێنەوە كە تایبەتن بە شێوەی سیستمی حوكمڕانی و پشتبەستن بە ماددەی 140 لە دیاریكردنی دەستورو شێوازی دانانی ئەندامانی دادگایی دەستوریی. بڕیاری ژمارە (2)ی پەرلەمان كە پشتیوانی لە گەڕاندنەوەی پرۆژەی دەستور دەكرد بەمەبەستی هەمواركردنەوەی، لە رۆژنامەی "وەقایعی كوردستان"دا بڵاونەكرایەوە‌، بەهۆیەوە دواجار دەستورەكە نەگەڕێندرایەوە بۆ پەرلەمان‌، بەڵام نەشخرایە راپرسی گشتیی و پشتگوێ خرا. لەم نێوەندەدا، پەرلەمان رۆژی 30ی حوزەیرانی 2013 دوو یاسای دەركرد: -    یاسای درێژكردنەوەی تەمەنی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان لە (20ی ئابی 2013 تاوەكو 1ی تشرینی دووەمی 2023). -    یاسای درێژكردنەوەی ویلایەتی سەرۆكی هەرێم بۆ ماوەی (2 ساڵ)و لە (20ی ئابی 2013 تاوەكو 19ی ئابی 2015) بەوجۆرەی كە (ئیتر یارای درێژكردنەوەی نەبێت). بەمشێوەیە پەرلەمان دەرگای لەسەر مشتومڕەكان لەسەر پرسی چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم (لەناو پەرلەمانەوە یاخود راستەوخۆ لەناو خەڵكەوە) دواخست.    16ی تەموزی 2013 مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، تێیدا درێژكردنەوەی ویلایەتی سەرۆكایەتییەكەی قبوڵ كردو رایگەیاند: (یاسای درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانی كوردستانم ئیمزا كرد تاوەكو هیچ بۆشاییەكی یاسایی و دەستووری لە هەرێمی كوردستاندا دروست نەبێت. ماوەو ویلایەتی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، لە لایەن پەرلەمانی كوردستانەوە بە دەنگی فراكسیۆنی كوردستانیی پارتی و یەكیێتی لەگەڵ فراكسیۆنەكانی حیزب و نەتەوەكانی دیكەی ناو پەرلەمان و سەربەخۆكان جگە لە فراكسیۆنەكانی حیزبەكانی ئۆپۆزیسیۆن، درێژكرایەوە. ئێستا من لەبەردەم ئەركەكانی ئەو هاوپەیمانییەتەدام كە لە نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا هەیە.. ئەمڕۆش كە جەنابی مام جەلال لەبەر باری تەندروستی لە كوردستان نییە هەست دەكەم بەرپرسیارێتییەكەی ئەویش دەبێ من ئەنجامی بدەم لە پاراستن و بەهێزكردنی ئەو هاوپەیمانییەتییەدا وەك وەفادارییەك بۆ پێكەوەكاركردن و هاوخەباتیی و هاوكاریی چەندساڵەی نێوانمان لە پێناو گەل و وڵاتەكەماندا.. هەروەها بۆ رەچاوكردنی نیگەرانییەكانی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكانی كوردستان.. یاسای درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانم رەتنەكردەوە.. درێژەی راگەیەندراوەكە لە پاشكۆی ئەم بەشەدا دانراوە). هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان بەمجۆرە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی لە هەڵبژاردنی پەرلەمان جیاكرایەوەو لە 21ی ئەیلولی 2013دا هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكە بەڕێوەچوو، (31) لیست به‌شدارییان تێیدا كرد. (17) لیست سەركەوتوو بوون، ئه‌نجامی هەڵبژاردنەكەش بەمشێوەیە بوو:   ئەوەی جێگەی سەرەنجە؛ لەم هەڵبژاردنەدا بەپێچەوانەی رێككەوتنی ستراتیژییەوە، پارتی و یەكێتیی بە لیستی جیاواز بەشدارییان كرد، ئەمە هەم بۆ ئەوەی قەبارەی دەنگی هەریەكێكیان دەربكەوێت هەم بۆ ئەوەش ئیتر بزوتنەوەی گۆڕان پرسی بەیەكەوە بوونەكەی یەكێتیی لەگەڵ پارتی نەكاتە خاڵی لاواز بۆ راكێشانی دەنگی خەڵك لە سنوری سلێمانی. بۆ جاری یەكەم لەدوای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنی بەهێزەوە بە رێبەرایەتی نەوشیروان مستەفا، بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكەدا بە جیاوازی (6) كورسی كەوتە پێش یەكێتیی نیشتمانی بوو بە هێزی دووەم لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان. ئیتر لێرەوەو دوای 4 ساڵ لە ریبەرایەتیكردنی ئۆپۆزسیۆنێكی تاڕادەیەك رادیكاڵتر بەراورد بە پێش خۆی، بزوتنەوەی گۆڕان بڕیاریدا بەشداری حكومەت بكات و ببێت بە بەشێك لە دەسەڵات، بەوهۆیەوە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەت لە هەرێمی كوردستان ماوەی نزیكەی (9) مانگی خایاند.     كابینەی هەشتەم.. پێنج قۆڵییەكە رۆژی 18ی حوزەیرانی 2014 كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتیی (نێچیرڤان بارزانی) پێكهات.   ئەم كابینەیە (بنكە فراوان) بوو، لەپاڵ پارتی و یەكێتیی دا، سێ لایەنە سەرەكییەكەی ئۆپۆزسیۆن (بزوتنەوەی گۆڕان+ یەكگرتوو+ كۆمەڵ) بەشدارییان تێدا كرد، واتا كابینەكە (پینج قۆڵی) بوو. لێرەوە بۆ یەكەمجار درز كەوتە ناو رێككەوتنە ستراتیژییەكەی نێوان بارزانی و تاڵەبانی، بۆ پێكهێنانی كابینەكە، پارتی كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو، بەر لە یەكێتیی رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان ئیمزا كرد. رێككەوتنی لایەنەكان بۆ پیكهێنانی حكومەت، پۆست و وەزارەتەكانی كابینەكەی (كە 23 پۆست بوو) بەمشێوەیە دابەشكرد: •    پارتی: سەرۆكی حكومەت + 5 وەزارەت (ناوخۆ، سامانە سروشتییەكان، پلاندانان، پەروەردە، شارەوانی) •    گۆڕان: پۆستی سەرۆكی پەرلەمان + 4 وەزارەت (دارایی و ئابوری، پێشمەرگە، پیشەسازی و بازرگانی، ئەوقاف و كاروباری ئاینی) •    یەكێتیی:  جێگری سەرۆك وەزیران + 5 وەزارەت (تەندروستی، ئاوەدانكردنەوە، رۆشنبیری، خوێندنی باڵا، شەهیدان و ئەنفال) •    یەكگرتووی ئیسلامی: 3 وەزارەت (كاروباری كۆمەڵایەتی، كارەبا، وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان) •    كۆمەڵی ئیسلامی: 2 وەزارەت (كشتوكاڵ، وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ژینگە) ناوی ئەندامانی كابینەی هەشتەم   نێچیرڤان بارزانی بەرنامەی كابینە پێنج قۆڵییەكەی لەبەردەم پەرلەماندا خوێندەوە، جەختی لەسەر چەند خاڵێك كرد كە ئەمانەن بوون: •    به‌دامه‌زراوه‌كردنی حكومه‌تێكی كاراو شه‌فاف. •     بنه‌مای هاوڵاتیبوون، جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات. •    سه‌روه‌ریی یاسا و یه‌كسانی له‌ به‌رده‌میدا. •    چاكسازیی هه‌مه‌لایه‌نه‌ و ڕاسته‌قینه‌. •    دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری گونجاو بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی هه‌موو جۆره‌ گه‌نده‌ڵییه‌ك له‌ داموده‌زگاو دامه‌زراوه‌كاندا. •    لێكجیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تیی حكومه‌ت له‌ كارو چالاكیی حزبی. •    پێكهاته‌كانی ئه‌م كابینه‌یه‌ هاوبه‌شی ڕاسته‌قینه‌ن له‌ حكومه‌دا، چ له‌ هه‌ڵسوكه‌وتی به‌ڕێكردنی ئه‌ركی حكومه‌ت و چ له‌ بڕیاردان و، چ له‌ ئه‌ستۆگرتنی به‌رپرسیاریه‌تیی به‌رامبه‌ر گشت ئه‌و بریارانه‌ى كه‌ ده‌درێت. •    هاوبه‌شان له‌م كابینه‌یه‌دا به‌ڵێنیان له‌ ئاستی به‌رپرسیاریه‌تی و توانای ئابوری و دارایی و كارگێڕیی ده‌سه‌ڵاتی حكومه‌تدا ده‌بێت‌ و پێكه‌وه‌ به‌رپرس ده‌بن له‌ بڕیاره‌كانی. هیچ لایه‌نێك نابێته‌ ڕێگر له‌ جێبه‌جێكردن و پیاده‌كردنی بڕیاره‌كانی. •    یه‌كێك له‌ ئه‌ركه‌كانی ئه‌م كابینه‌یه‌، گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی ئاشتیخوازانه‌ ده‌بێت بۆ چاره‌سه‌ر‌كردنی كێشه‌ چاره‌سه‌رنه‌كراوه‌كانی تائێستا و ئاینده‌ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدڕاڵی عێراق، به‌تایبه‌تى كێشه‌ی ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ى هه‌رێم و جێبه‌جێكردنی ماده‌ی 140ی ده‌ستور. •    هه‌وڵ ده‌ده‌ین پێكه‌وه‌، به‌ هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و په‌رله‌مانی كوردستان و به‌ هاوكاریی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان، هه‌نگاوی ‌په‌له‌ بنێین بۆ دامه‌زراندنی ئه‌نجومه‌نێكی دانوستاندن بۆ ڕێكه‌وتنی سیاسیمان كه‌ گوزارشت له‌ ئیراده‌ی خه‌ڵكی كوردستان بكات. •    كابینه‌ی هه‌شت زه‌مینه‌ی له‌بار ده‌ڕه‌خسێنی بۆ كاراكردنی ڕۆڵی چاودێریی په‌رله‌مان له‌سه‌ر كاری حكومه‌ت. له‌ هه‌مان كاتدا ئێمه‌ داوای متمانه‌ و پاڵپشتیی په‌رله‌مان ده‌كه‌ین تا پێكه‌وه‌ خزه‌مه‌تی چاوه‌ڕوانكراوی هاووڵاتیانى هه‌رێمى كوردستان بكه‌ین. •    كابینه‌ی هه‌شت په‌یوه‌ندی و هاوكاری و هه‌ماهه‌نگیی به‌رده‌وام و پته‌وى له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانی هه‌رێمی كوردستان و ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌ماندا ده‌بێت. •    ئامانجمان به‌دیهێنانی به‌رده‌وام و جۆراوجۆركردنی سه‌رچاوه‌كانی داهات و خۆنه‌به‌ستنه‌وه‌‌ به‌ تاكه‌ سێكته‌ری نه‌وت‌. كار ده‌كه‌ین بۆ گه‌شه‌پێدانی كه‌رتی كشتوكاڵ و پشه‌سازی و بازرگانی و خزمه‌تگوزاری و كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازیی هه‌لومه‌رجی ژیانی گوند و شار. •    به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی خزمه‌تگوزارییه‌ سه‌ركییه‌كانی كار و ئاو و كاره‌با و ڕێگاوبان كه‌ گونجاو بێت له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی ئابووریی به‌رچاوی كوردستان. •    به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی بژێوی تاك و په‌ره‌سه‌ندنی وه‌به‌رهێنانی خۆماڵی و بیانی له ‌ڕێی به‌گه‌ڕخستنی ته‌واوی توانا و سه‌رمایه‌ی ماددی و مرۆیی له‌ هه‌رێمى كوردستان. •    كار دەكه‌ین بۆ جێبه‌جێكردن و چه‌سپاندنی لامه‌ركه‌زی، جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان، ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر هه‌مواركردنی ئه‌و یاسایانه‌ی ڕه‌هه‌ندی نیشتیمانییان هه‌یه‌. •    به‌رده‌وام ده‌بین له‌سه‌ر چاكسازیی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ و خوێندنی باڵا و فێركردن به‌ دابینكردنی پێداویستییه‌كانیان و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی زانستیی مامۆستایان. •    كار ده‌كه‌ین بۆ په‌یڕه‌وكردنی سیسته‌می ته‌ندروستیی پێشكه‌وتوو و جیاكردنه‌وه‌ی كه‌رتی گشتی و تایبه‌ت له‌ خزمه‌تگوزارییه‌كانی ته‌ندروستیدا. •    هه‌وڵ ده‌دەین به‌ ڕێكاری یاسایی چاو به‌ سیسته‌می خانه‌نشینی و موچه‌دا بخشێنێته‌وه‌، به‌ جۆرێك كه‌ هاوڵاتیان به‌ شێوه‌یه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌ لێی سوودمه‌ند بن. •    كار ده‌كەین بۆ دروستكردنی سندوقی كوردستان بۆ داهاتی نه‌وت و دامه‌زراندنی كۆمپانیای نه‌وتی هه‌رێم وه‌ك له‌ یاسای ژماره‌ (22)ی 2007ی تایبه‌ت به‌ نه‌وت و گازی هه‌رێمدا هاتووه‌.   ئەمە بەشێكی ئەو بەڵێنانە بوو كە كابینەی پینج قۆڵی بە خەڵكی كوردستانی دا (لە پاشكۆدا دەقی وتارەكەی نێچیرڤان بارزانی دانراوە كە چەندین بەڵێنی تری تێدایە)، ئەم بەڵێنانەش لەكاتێكدا بوو بەغداد بەشە بودجەی هەرێمی راگرتبوو، نێچیرڤان بارزانی لە كۆتاییەكانی كابینەی حەوتەمەوە كە هەر خۆی سەرۆكایەتیی حكومەتی دەكرد، لەرێگەی پەرلەمانەوە ئامادەكاریی كردبوو بۆ راگەیاندنی پرۆسەی "ئابوری سەربەخۆ"، ئابورییەك كە تێیدا حكومەتی هەرێم خۆی بەشێوەی راستەوخۆو بێ گوێدانە ناڕەزایەتییەكانی بەغداد نەوت هەناردەی دەرەوە بكات و بە داهاتەكانی ئیدارەی كاروباری خۆی بدات. بۆیە كابینەی هەشتەم هاوكات لەگەڵ پرۆسەی ئابوری سەربەخۆو دەستپێكردنی شەڕی "داعش" لەدایكبوو، كە دۆخێكی ئابوری وای بۆ دروستكرد تەنانەت نەتوانێت موچەی موچەخۆران دابین بكات و پەنا بۆ "پاشەكەوتكردنی موچە" ببات.   وێنەی یادەوەریی كابینەی پێنجەم لەناو پەرلەمانی كوردستاندا   سەرباری بەشداری بزوتنەوەی گۆڕان وەكو لایەنیكی "ریفۆرمخواز"و بەڵێنەكانی كابینە پێنج قۆڵییەكە، ئەم حكومەتە لەدوای دەستبەكاربوونییەوە یاسای بودجەی نەبوو (لەوكاتەوە تائێستا هەرێمی كوردستان هیچ یاسایەكی بودجەی نییە، ئەمە لەكاتێكدایە كە لەماوەی ساڵانی 2007 تاوەكو 2013 كە پشكی هەرێم لە بەغدادەوە هاتووە، یاسای بودجە بەشێوەیەكی رێكخراو دەرچووە)، سەرباری ئەمەش بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە كە ئەم كەبینەیە پەیڕەوی كرد، فرۆشی سەربەخۆی نەوت لەڕووی داهاتەوە نەیتوانی شوێنی پشكی هەرێم بە بودجەی گشتیی عێراق بگرێتەوە، ئەمەش بووە هۆكاری پاشەكشێی هەرێم لە پەندین رووەوە، بەجۆرێك: •    (5) هەزار پڕۆژە وەستاون، (3 هەزار و 500) کارگەی گەورەو بچوک داخراون. زیاتر لە  (1000) کۆمپانیا مایەپوج بوون. •    حکومەتی عێراق لە دوای ساڵی (2014)ەوە بە بڕی (81 ترلیۆن و 611 ملیار و 422) ملیۆن دینار بودجەی لە پشکی هەرێمی کوردستان راگرت. لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان توانی بڕی (1 ملیار و 103 ملیۆن و 857 هەزار 335) بەرمیل نەوت لە ماوەی (8) ساڵدا هەناردە بکات و بڕی (30 ترلیۆن و 863 ملیار 374 ملیۆن و 220 هەزار 231) دینار _دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان و هەرزانتر فرۆشتنی_ بۆ بمێنێتەوە. ئەو جیاوازییەی لە بەراوردی فرۆشی سەربەخۆی نەوت و بودجەی گشتی عێراق دەکەوێتەوە؛ بریتییە لە (50 ترلیۆن و 748 ملیار و 47 ملیۆن 779 هەزار و 769) دینار بووە. •    به‌هۆی كورتهێنانه‌ به‌رده‌وامه‌كان و به‌تایبه‌تیش به‌هۆی قه‌یرانه‌كانی ساڵانی (2014-2017 و2020) هه‌رێمی كوردستان كه‌وته‌ ژێر باری قه‌رزێكی زۆره‌وه‌، کە بەشی زۆری قەرزی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان و بەدوای ئەویشدا پابەندییە داراییەکان و قەرزی دەرەکی و قەرزی بانکی (تی بی ئای)و قەرزی ناوخۆیین و بڕەکەی زیاترە لە (31 ملیار) دۆلاری ئەمریکی، بەشێکی گەورەی قەرزەکانیش دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی كابینەی هەشتەم. •    کۆی شایستەی دارایی موچەخۆران، بەهۆی لێبڕین و پاشەکەوتی موچە لەلایەک و؛ راگرتنی پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەران لەلایەکی تر لە هەردوو كابینەی هەشتەم و نۆیەم، گەیشتوەتە نزیكەی (25 ترلیۆن) دینار. •    زیادبوونی رێژەی كۆچكردن لە ناو گەنجانی هەرێمی كوردستان، هاوكات بەرزبوونەوەی رێژەی تەڵاق لەناو خێزانەكاندا بە بەراورد بە ساڵانی بەر لە راگەیاندنی ئابوری سەربەخۆ. •    چەندین لێكەوتی تری ئابوری و كۆمەڵایەتی و سیاسی دەریدەخەن پرۆسەی ئابوری سەربەخۆ، لەبری گەشانەوە، پاشەكشێی لە هەرێم دروستكردووە، بۆ وردەكاری زیاتر خوێنەر دەتوانێت سود لە كتێبی (بارگرانی و لێكەوتەكانی ئابوری سەربەخۆ لەڕووی یاسایی، دارایی و ئابوری، سیاسی و كۆمەڵایەتی) ببینێت، كە بەرهەمێكی چاپكراوی (دامەزراوەی میدیایی درەو)ەوە لە ساڵی 2023دا. داخستنی پەرلەمان و تێكچوونی كابینە 13ی حوزەیرانی 2015، مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم فەرمانیدا بەوەی رۆژی 20ی ئابی 2015 هەڵبژاردنی گشتیی بۆ سەرۆكی هەرێم ئەنجام بدرێت، چونكە لە 19ی ئابی ئەو ساڵە ماوەی درێژكراوەی ویلایەتی بارزانی بۆ (2 ساڵ) كۆتایی دەهات. بانگەوازی بارزانی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵكەوە لەكاتێكدا بوو كە تا ئەوكات فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمان لەسەر هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم و چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆك نەگەیشتبوونە رێككەوتن. ئیتر لەوكاتەوە تاوەكو 23ی حوزەیرانی 2015 لایەنە سیاسییەكان چوونە ناو زنجیرەیەك كۆبوونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر چۆنیەتی هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم بەڵام نەگەیشتنە رێككەوتن، بەتایبەتیش پارتی و بزوتنەوەی گۆڕان. بارزانی لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی كۆبونەوەكان بۆ رێككەوتن لەسەر هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم دەڵێ: (18ی ئابی 2015 لە هۆڵی مامۆستا سەعد عەبدوڵا كۆبوونەوەیەكی فراوان بە بەشداری نوێنەری نەتەوەیە یەكگرتووەكان و ئەمریكا و بەریتانیا بەڕێوەچوو؛ تا بەربەیانی خایاند لە كۆبوونەوەكەدا برێت مەكگۆرك بەناوی ئەمریكاوە رایگەیاندبوو: من نوێنەری ئەمریكام، ئێمە زانیاریمان هەیە كە داعش چی بەرنامەو پلانێكی هەیە بۆ كوردستان. حەمە تۆفیق رەحیم ئەندامی وەفدی گۆڕان وەڵامی داببوەوە كە "ئێوە بۆخۆتان شەڕ دەكەن، نەك بۆ ئێمە" كۆبوونەوەكە تا بەیانی رۆژی 19ی ئاب بەردەوام بوو، لەسەر ئەوە رێككەوتبوون كە كۆبوونەوەی پەرلەمان دوابخرێت، بەڵام لە ئەنجامدا بەبەرچاوی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكا و بەریتانیا، بەپێی رێنمایی سەركردایەتییان، یوسف محەمەدو فەخرەدین قادر هەوڵیاندا پەرلەمان كۆببێتەوە، بەڵام رێژەی یاساییان پێتەواو نەكرا، ژمارەی ئامادەبووان بەمشێوەیە بوو: 24 پەرلەمانتاری گۆڕان، 18 پەرلەمانتاری یەكێتیی، 4 پەرلەمانتاری كۆمەڵ، 5 پەرلەمانتاری یەكگرتوو، پێنج پەرلەمانتاری تری یەكگرتوو بەشدار نەبوون. رێژەی یاسایی تەواو نەبوو، بۆیە یەكێتیی توشی شكستی گەورەبوو، گۆڕانیش بەتەواوی بێ هیوا بوو، دوای ئەم بارودۆخە كاتی وەڵامدانەوەیان هات). 23ی حوزەیرانی 2015 یوسف محەمەد سەرۆكی خولی پێشووی پەرلەمان كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوو، هەموار یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی خستە بەرنامەی كاری دانیشتنی پەرلەمانەوە، پارتییەكان كە دەیانزانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و هاودەنگەكانی لەو پرسەدا، دەیانەوێت لەو كۆبونەوەیەدا كۆتایی بە ماوەی درێژكراوەی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی بهێنن، هەوڵی شكاندنی نیسابی یاساییان دا، بەشێوازی یاسایی نەیانتوانی رێگری لە دانیشتنی پەرلەمان بكەن، دواجار پەنایان بۆ رێگەچارەی سەربازی بردو رێگرییان كرد لە گەڕانەوەی سەرۆكی پەرلەمان كرد بۆ هەولێر. لەم مەسەلەیەدا پارتییەكان، یوسف محەمەدی سەرۆكی خولی پێشووی پەرلەمان‌و بزوتنەوەی گۆڕانیان تۆمەتبار دەكرد بەوەی سازان‌و تەوافوق‌و رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتیان شكاندووە‌و لە پرسێكی هەستیاردا (سەرۆكایەتییەكەی بارزانی) لەسەر بنەمای زۆرینە‌و كەمینە بڕیاریانداوە. دوای رێگری لە گەڕانەوەی سەرۆكی پەرلەمان لە سلێمانییەوە بۆ هەولێر، پارتی بەفەرمی وەزیرەكانی گۆڕانیشی لە حكومەت دەركردو رێككەوتنی سیاسی خۆی لەگەڵ گۆڕان هەڵوەشاندەوە. لەبارەی ئەم رووداوە، بارزانی بەهانە بۆ داخستنی دەرگای پەرلەمانی كوردستان دەهێنێتەوەو لە بیرەوەرییەكانی خۆیدا دەڵێ: (لەو سەروبەندەی ئێمە سەرقاڵی روبەڕووبونەوەی داعش بووین، رۆژی 23ی حوزەیرانی 2015 هەوڵی كودەتایاندا، لای من زۆر سەیر بوو بەیەك دەنگی پەرلەمانتاری حزبی شیوعی رێژەی یاسایی تەواو بوو، لە كۆبوونەوەكەدا پەرلەمانتارێكی بزوتنەوەو ئاشوریەكیش ئامادەبوون، بەڵام زۆر باش بۆمان دەركەوت كە كێ لە پشت ئەم پیلانەوەیە! بەر لە كۆبوونەوەكەی پەرلەمان، هێمن هەورامیم ناردە لای سەرۆكی پەرلەمان و هەواڵم بۆ نارد پێویست ناكات ئەو كارە بكەن، ئەمە شەڕ فرۆشتن و كۆدەتایەو بەهیچ شێوەیەك قبوڵناكرێت، ئەگەر بەردەوام بن لەسەر هەڵوێستەكانتان دواتر گلەیی نەكەن، ئێمە باوەڕی تەواومان بە پرۆسەی دیموكراسی هەیە بەڵام بە شێوەیەكی تر وەڵامی كودەتا دەدرێتەوە. سەرۆكی پەرلەمان لوتبەرزانەو نابەرپرسانە وەڵامی دابووەوە دیار بوو هێشتا لە دونیا نەگەیشتبوو). لەدوای داخستنی دەرگای پەرلەمان لەسەر فەرمانی بارزانی و بەهۆی هەمواری یاسایی سەرۆكایەتییەكەوە، ئیتر كابینەی پێنج قۆڵی حكومەت توشی لێكترازان بوو، لەو دۆخە ئاڵۆزەدا، بارزانی لە 25ی ئەیلولی 2017دا رێبەرایەتیی ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان و جیابوونەوەی لە عێراق كرد، ریفراندۆمەكە روبەڕووی كاردانەوەی توندی حكومەتی عێراق و ئێران و توركیا بووەوە، بەناچاریی و لەژێر فشاردا ئەنجامەكانی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی كوردستان سڕكرا، بارزانی بە ناچاریی رێگەی گفتوگۆی لەگەڵ بەغداد گرتەوەبەر، لەدوای ئەم روداوانە، ئیتر بارزانی بڕیاریدا دەست لە پۆستی سەرۆكی هەرێم هەڵگرێت. سەرچاوەكان: •    سایتی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان https://presidency.gov.krd/krp/kurdish/articledisplay.aspx?id=hHO2PW7aZI8= •    سایتی پەرلەمانی كوردستان https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-4/ •    سایتی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان https://8th.cabinet.gov.krd/p/page.aspx?l=13&s=000000&r=424&p=355&h=1&t=0 •    نێچیرڤان بارزانی گرەو لەسەر دەستور دەكات، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8403 •    بارگرانی و لێكەوتەكانی ئابوری سەربەخۆ، دامەزراوەی میدیایی درەو، چاپی یەكەم 2023 •    بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، بەرگی شەشەم   پاشكۆكان: دەقی مەرسومی هەرێمی بۆ دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان و سەرۆكایەتیی هەرێم بەناوی خودای بەخشندە و میهرەبان دوای ئەوەی بە پشتبەستن بە برگەی (دوو) لە ماددەی (دە) و ماددەی (چوار)ـی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم ژمارە (1)ـی ساڵی (2005)ـی هەمواركراو و پابەندبوون بە بنەما دیموكراتییەكانی سیستەمی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە ڕێكەوتی 8ـی 4ـی 2013ـدا بە نووسراوێكی فەرمی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانم ئاگادار كردەوە كە پێویستە ئامادەكاریی بۆ سازدانی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكی هەرێم و پارلەمانی كوردستان بكەن، لە ڕۆژی 16ـی 4ـی 2013 كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان بە نووسراوی ژمارە (خ 13490) وەڵامی ئیجابی بۆ نامەكەمان دایەوە و ئامادەیی خۆیان ڕاگەیاند كە دەتوانن لە ماوەی نێوان (5ـی ئەیلوولی 2013) هەتا (5ـی تشرینی یەكەمی 2013) لە هەر ڕۆژێكدا بێت هەڵبژاردنەكانی سەرۆكی هەرێم و پارلەمانی كوردستان بەڕێوە ببەن. بە پێی ئەو دەستەڵاتەی لە یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم پێمان دراوە و بەلەبەرچاوگرتنی ئامادەیی كۆمیسیۆن، بە فەرمانێكی هەرێمی بڕیارمدا ڕۆژی شەممە ڕێكەوتی(21ـی ئەیلوولی 2013) وەك ڕۆژی سازدانی هەر دوو هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و پارلەمانی كوردستان دیاری بكرێت. داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەم هەموو ئامادەكاریی پێویست بكەن بۆ ئەوەی هەڵبژاردنێكی شارستانی و ئازاد ئەنجام بدرێت و نابێت هیچ لایەك بە هیچ شێوەیەك دەست بخاتە ناو كاروباری سەرپەرشتیارانی پڕۆسەی هەڵبژاردن. مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان 18ـی 4ـی 2013       دەقی راگەیەندراوی مەسعود بارزانی سەبارەت بەو ناكۆكییانەی لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمەوە دروستبوون بەناوی خوای گەورە و میهرەبان گەلی خۆشەویستی كوردستان.... هێز و لایەنە سیاسییەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی... بۆ من خۆشترین بڕیار ئەوە بووە كە لە تەمەنی 16 ساڵیدا لە پێناو ئازادی و مافە نەتەوەیی و دیموكراتییەكانی گەلی كوردستان و ڕزگاركردنی خاكی كوردستاندا بوومە پێشمەرگەی كوردستان. پێشمەرگایەتیش گەورەترین شانازیی ژیانی منه و، لە هەر پلە و پۆستێكدا بووبم بە گیانی پێشمەرگانە كار و خەباتم كردووە و، بە بیروباوەڕی پێشمەرگانەوە كارم بۆ بەرژەوەندیی گەلەكەم كردووە و، هەر لەو ڕوانگەشەوە هەموو پۆستەكانم بۆ بەرژەوەندیی باڵای نیشتمانەكەم بەكارهێناوەن. زۆریش سەربەرزم بەوەی كە هەر لە سەرەتای راپەڕینی شكۆداری گەلی كوردستان لە بەهاری 1991ـەوە وەك پابەندبوون بە ئامانجەكانمان لە ئازادی و دیموكراسی لە كاتی شۆڕش و خەباتی پێشمەرگایەتیدا لە شاخ، هەروەها وەك ئەركێكی نیشتمانی و چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و دامەزراندنی سیستەمێكی سیاسی و ئیداریی دیموكراسیانە، داوام كرد بەرەی كوردستانی بە زووترین كات هەڵبژاردنێكی ئازاد ئەنجام بدات، بۆ ئەوەی گەلی كوردستان لە ڕێگەی سندوقەكانی دەنگدانەوە، چارەنووس و سیستەمی سیاسیی خۆی دیاری بكات. لەوكاتەوە گەلی كوردستان، بە هاوكاریی هەموو لایەنە شۆڕشگێرەكانییەوە پڕۆسەیەكی دیموكراسییانەی دەستپێكرد. ئێستاش بە پشتێوانیی خوای گەورە و هاوكاریی دڵسۆزان و خەبات و خۆڕاگریی گەلەكەمان، پێشكەوتنی گەورە لە هەموو ئاستەكانی ژیانی خەڵكی كوردستاندا بەدیهاتوون. هەر بەو هۆیەوە كوردستان ئەمڕۆ نێوبانگێكی باشی هەیە لە ڕووی جێگیریی سیستەمی سیاسی و سەقامگیریی باری ئەمنی و پێكەوەژیان. هەروەها پێشكەوتنەكان لە بواری ئابووری و ئاوەدانیدا، ڕۆژ بە ڕۆژ پێگەی كوردستان لە جیهاندا بەهێزتر دەكەن. لە ماوەی ڕابردوودا لە هەرێمی كوردستاندا، وەك بەشێك لە نەریتی دیموكراسی، گفتوگۆ و گەنگەشەیەكی زۆر لەسەر سروشت و پێناسەی سیستەمی سیاسی و پڕۆژەی دەستوور هاتە ئاراوە. بۆ پێشكەشكردنی نموونەیەكی جوانتری پڕۆسەی دیموكراسی و پابەندبوون بە یاساوە، نامەی فەرمیم نارد بۆ كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، تاوەكو لە مانگی 9ی ئەمساڵدا هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێن. بەو شێوەیە ئەوەی ئەركی سەرشانی من بووە بەجێمگەیاندووە، لە نامەناردن و داواكردنی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان و پاشان دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنەكان، كە ئەویش رۆژی 21/9/2013 بووە. لە دوای ئەو فەرمانە و پێش دەرچوونیشی، جیاوازیی بیروڕا هەبوو لەسەر میكانیزمی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كە ئایا بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ژمارە 1ی ساڵی 2005ی هەمواركراو و پڕۆژەی دەستوور بێت، كە سەرۆكی هەرێم راستەوخۆ لە لایەن خەڵكەوە هەڵبژێردرێت، یان بە پێی بۆچوونی چەند حیزبێك كە داوا دەكەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە نێو پەرلەماندا هەڵبژێردرێت. ئەمەیش جیاوازی خستە ناو لایەنەكانەوە پاشان پرسی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی خرایە سەر و دەرئەنجام بەداخەوە مامەڵەكردنی توندی هەندێ لایەن پڕۆسەی سیاسی بەرەو قەیران برد. بۆ ئەوەی بتوانین زەمینەی پێكەوەكاركردنێكی باشتر بهێنینە ئارا سەبارەت بەو پرسانە و بۆ ئەوەی نموونەیەكی جوانتری پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان پێشانی خەڵكی خۆمان و دەرەوەش بدەین، هەروەها بۆ ئەوەی بتوانین زەمینەی تەوافوق بڕەخسێنین و لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی كوردستان، سەرنج و تێڕوانینی خۆیان لەسەر شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك و پڕۆژەی دەستوور بخەنەڕوو، بەنامەیەك لە 25ـی 5ـی 2013 داوام لە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان كرد، تێبینی و سەرنجەكانیان لەسەر پڕۆژەی دەستوور بۆ ئێمە بنێرن. دوای گەیشتنی وەڵامەكان، داوام لە سەرۆكایەتیی پەرلەمان كرد لەگەڵ سەرجەم لایەن و پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی كوردستان كۆ ببنەوە بۆ ئەوەی بگەنە ئەنجامێك. ئامانجی من لە ناردنی تێبینیی لایەنەكان بۆ سەرۆكایەتیی پەرلەمان بۆ ئەوە بوو كە تەوافوقی لایەنەكانی ناو پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان و سەرنجی هەموو پێكهاتەكان ببێتە نەخشەڕێگەیەكی باشتر و زەمینەیەكی گونجاوتر دابین بكەین بۆ پڕۆژەی دەستوور و هەڵبژاردنەكان، ئینجا بە هەموو سەراحەتێكەوە بە گەلی كوردستان ڕابگەیێنم كە من وەك شەخسی خۆم هیچ نییەتێكم بۆ خۆكاندیدكردنەوە نییە و ڕێز لە هەموو یاساكان دەگرم و ئەمانەتی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ڕادەستی هەر بەڕێزێكی دیكە دەكەم كە هەڵدەبژێردرێت. بەڵام بە داخەوە ئۆپۆزیسیۆن سەركەوتوو نەبوون لە هاوكاریكردن بۆ سەرخستنی پڕۆسەكە، بەڵكو بەو شێوە ڕەفتارەیان كە قبووڵیان نەكرد لایەنەكانی دیكە لە كۆبوونەوەكانی سەرۆكایەتی پەرلەماندا بەشدار بن، هەوڵ و پرۆسەكەیان پەكخست. لەوەدا دەركەوت كە مەفهوومی تەوافوق لای ئۆپۆزیسیۆن تەنیا سەپاندن و جێبەجێكردنی ئەو داوایانەیە كە خۆیان هەیانە، بە بێ گوێدانە داواكانی لایەنەكانی دیكە. دەمەوێت لێرەدا زۆر بە ڕاشكاوی بیڵێم، تەوافوق ئەوە نییە كە تەنیا پارتی و یەكێتی و سێ لایەنەكەی ئۆپۆزیسیۆن رێكبكەون، بەڵكو پەیوەستە بەوان و هەموو لایەن و پێكهاتە جیاجیاكانی دیكەی كوردستانیشەوە. پڕۆژەی دەستوور كاتی خۆی لە لایەن 36 حیزب و هەموو نەتەوەكانی كوردستانەوە گفتوگۆی لەسەر كراوە، لەبەر ئەوەش ئەمڕۆ نابێ پشتگوێ و پەراوێز بخرێن، چونكە كوردستان هەر تەنیا ئەو پێنج لایەنەی تێیدا نییە. لێرەشدا دووبارە داوا لە هەموو لایەنەكان دەكەمەوە، لەسەر پرسی دەستوور بەرەو تەوافوق هەنگاو بنێن و منیش بە هەموو توانایەكەوە پشتیوانیتان دەكەم، با قەیرانی سیاسی دروست نەبێ و بۆ ئەوەی ئارامیی ژیان لە خەڵكی كوردستان تێكنەدرێت و، هەموو هێز و توانای خۆمان بخەینە گەڕ بۆ ئەوەی سوود لەو دەرفەتانە وەربگرین كە ئەمڕۆ بۆ گەل و نیشتیمانەكەمان لە ناوچەكەدا هاتوونەتە پێش. هەموو هەوڵێكی خۆم دەخەمە گەڕ بۆ ڕەخساندنی زەمینەیەكی نوێی گەییشتن بە تەوافوق. خەڵكی كوردستان و حیزبەكان شایەتی ئەوەم بۆ دەدەن، كە لە سەروبەندی پەسەندكردنی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2009دا لە لایەن پەرلەمانەوە، هەوڵێكی زۆرمدا بۆ ئەوەی تەوافوقی لەسەر دروست ببێ و بە دڵی هەموو لایەنەكانی كوردستان بێت و، پێداگیریم لەسەر ئەوە كرد كە دەبێ تێڕوانینی هەموو نەتەوە و پێكهاتە ئایینییەكانی تێدا جێبكرێتەوە. هەرواش كرا و، دوای ئەوە لە پەرلەمان دەنگی لەسەر درا. ئەمجارەش دەمویست دوور لە هەموو گرژی و هەڵچوونێكی ناو پڕۆسەی سیاسی هەمان زەمینە دروست بكەمەوە بۆ گەییشتن بە تەوافوق. بەداخەوە ئۆپۆزیسیۆن بە ڕەفتار و شێوەی مامەڵەكردنیان لەو چوار ساڵەی رابردوودا، ئەو تێڕوانینەی بەشێكی زۆر لە خەڵك و لایەنەكانیان لەسەر خۆیان چەسپاندووە، كە بە هیچ شتێك رازی نابن و، تەوافوق لە ڕوانگە و بە لێكدانەوەی ئەوان سەپاندنی بیروڕاكانی خۆیانە كە ئەوەش پێچەوانەی ڕێسا و عورفە سیاسی و دیموكراسییەكانە. سێ لایەنەكەی ئۆپۆزیسیۆن دەبێ بزانن كە جگە لە پارتی و یەكێتی، زۆر حیزبی دییش هەن لە كوردستاندا لە سەختترین ڕۆژگاری ژێر دەستەییدا ئەو پەڕی فیداكارییان نواندووە بۆ بەرگریكردن لە هەبوونی گەلەكەمان و مانەوەی ناوی كوردستاندا، هەروەها زۆر حیزبی دیكەی مۆڵەتپێدراو هەن ئەمڕۆ ڕا و قسەیان هەیە بۆ پێشكەوتنی كوردستان. نابێ سێ لایەنەكەی ئۆپۆزیسیۆن ڕێگە بە خۆیان بدەن و هەوڵی ئەوە بدەن لە لایەن دەزگا باڵاكانی كوردستانەوە ڕا و بۆچوونی لایەنەكانی دیكە نادیتە بگیرێن. یان رێگە بە خۆیان بدەن بە شێوەیەك لە سووكایەتی پێكردنەوە باسیان بكەن، چونكە بە هیچ شێوەیەك ئەوە نەریتێكی دیموكراسیانە نییە. بۆیە داوا لە برایانی ئۆپۆزیسیۆن دەكەم بە سینگێكی فراوانی یەكترقبوڵكردنەوە و بە پێی بنەما دیموكراسییەكان كار و چالاكییە سیاسییە یاساییەكانیان ئەنجام بدەن و، هەموو ڕەفتار و مامەڵەكانیان لەسەر بنەمای قبوڵكردنی ئەوانیترەوە بێت. خەڵكی خۆڕاگری كوردستان.... پەرلەمانی كوردستان، لە ڕۆژی 30/6/2013 دا بە دەركردنی دوو یاسا، ماوەی پەرلەمان و سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانی درێژ كردەوە، ئەوەش دواكەوتنی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستانی لێكەوتەوە. لێرەدا دووپاتی دەكەمەوە هیچ كات خولیای كورسی و پۆست نەبوومە. ئەمڕۆش نامەوەێ مێژووی خۆم لە خەبات بۆ رزگاری و ئازادی كوردستان بە هیچ شتێكی دیكە بگۆڕمەوە. مرۆڤ زیاتر بە خەبات و كار و بەخشش بۆ گەل و نیشتمان و مرۆڤایەتی دەناسرێتەوە نەك بە پلە و پۆست و ناونیشانی وەزیفی و ئیدارییەوە. یاسای درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانی كوردستانم ئیمزا كرد تاوەكو هیچ بۆشاییەكی یاسایی و دەستووری لە هەرێمی كوردستاندا دروست نەبێت. ماوە و ویلایەتی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، لە لایەن پەرلەمانی كوردستانەوە بە دەنگی فراكسیۆنی كوردستانیی (پارتی و یەكیێتی) لەگەڵ فراكسیۆنەكانی حیزب و نەتەوەكانی دیكەی ناو پەرلەمان و سەربەخۆكان جگە لە فراكسیۆنەكانی حیزبەكانی ئۆپۆزیسیۆن، درێژكرایەوە. ئێستا من لەبەردەم ئەركەكانی ئەو هاوپەیمانییەتەدام كە لە نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا هەیە، كە پێكەوە لەگەڵ چەند حیزب و نەتەوەی كوردستاندا لەناو پارلەمان بڕیاریان داوە ماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ دوو ساڵ درێژ بكرێتەوە، بە بێ ئەوەی من تێیدا بەشدار بووبم. هەروەها من لەبەردەم بەرپرسیارێتیی ئەخلاقی و كۆمەڵێ ئەرك و كاری هاوبەشی درێژخایەندام لەگەڵ برای خۆشەویستم مام جەلال بۆ درێژەدان بە هاوپەیمانێتییەكە، بۆ ئەوەی وەفاداری ئەو كاروانە بم كە دەستمان پێكرد و ئەنجامەكانیشی بە ئیجابییەوە بەردەوام بن و، ئینشاڵڵا كە ئەویش بە خۆشی دەگەڕێتەوە بۆ كوردستان، هەموو شتێك لەوپەڕی سەقامگیریدا ببینێ. لە هەمانكاتدا من باش لە ئەركەكانی هاوپەیمانێتی نێوان یەكێتی و پارتی تێدەگەم، كە بە ڕاستیش ئەو هاوپەیمانێتییە سەقامگیری و پێشكەوتنێكی زۆر گەورەی لە كوردستاندا دروستكردووە، كە بەرهەمەكەشی ئەوەیە كە ئێستا هەرێمی كوردستان جێگەی سەرنجی هەموو جیهانە، هەروەها وایكرد كورد بەشدارێكی چالاك بێت لە گۆڕانكارییەكانی عێراق و ناوچەكەدا. ئەمڕۆش كە جەنابی مام جەلال لەبەر باری تەندروستی لە كوردستان نییە هەست دەكەم بەرپرسیارێتییەكەی ئەویش دەبێ من ئەنجامی بدەم لە پاراستن و بەهێزكردنی ئەو هاوپەیمانییەتییەدا وەك وەفادارییەك بۆ پێكەوەكاركردن و هاوخەباتیی و هاوكاریی چەندساڵەی نێوانمان لە پێناو گەل و وڵاتەكەماندا. هەروەها بۆ رەچاوكردنی نیگەرانییەكانی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكانی كوردستان لەمەڕ ئەگەری قوڵتربوونی قەیرانی سیاسی و پاراستنی سەقامگیری لە كوردستاندا و، لەبەردەم داوای كەسایەتییە خەباتگێڕەكانی كوردستانی عێراق و پارچەكانی دیكەی كوردستاندا، و پاش ڕاوێژكردن لەگەڵ زۆربەی هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان یاسای درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانم ڕەتنەكردەوە. بەڵام ئەو ڕەتنەكردنەوەیەش بەو مانایە نییە كە من لەگەڵ شێواز و ناوەڕۆكی یاسای درێژكردنەوەی ویلایەتی سەرۆكی هەرێمدا بم، بۆیەش ئیمزام نەكرد. لێرەدا وەك ڕێزگرتنێك لە دەنگی زۆربەی فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان و بۆ ئیحراج نەكردنیان، بە گەلی خۆشەویستی كوردستان رادەگەیێنم، كە من بە شێوەیەكی كاتی تا وەكو خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان دەست بەكار دەبێت و بە پەلە دەگەنە تەوافوقێك، ئەو ئەرك و ئەمانەتەی كە خراوەتە سەرشانم بەجێیدەگەیێنم، هەر لە ئێستاشەوە داوا لە سەرۆكایەتیی خولی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان دەكەم كە لەژێر ڕۆشنایی ئەو نامەیەم كە لە 12ـی 6ـی 2013ـدا ئاراستەی سەرۆكایەتیی خولی ئێستای پەرلەمانم كردبوو، دوای هەڵبژاردنەكانی 21/9/2013 دەستبەجێ لە كۆبوونەوە دەستپێكییەكانی سەرۆكایەتیی پەرلەماندا بە زووترین كات میكانیزمێك بدۆزنەوە بۆ ئەوەی لە ماوەی كەمتر لە ساڵێكدا بگەنە تەوافوق لەسەر هەمواركردنی پڕۆژەی دەستوور و ئالییەتی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم. ئەو كات هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێی هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت و ئەو ئەمانەتەی لە دەست ئێمە دایە بدەینە هەر بەڕێزێكی دیكە كە متمانەی گەلی كوردستان بەدەست دەهێنێت. خۆم و كاك كۆسرەت، جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان و دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانیش، وەك دەزگای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان هەموو هاوكارییەكی سەرۆكایەتی پەرلەمانی تازە دەكەین بۆ ئەو مەبەستە. دەبێ بە هەموومان نموونەیەكی جوانی دیموكراسی پێشكەش بكەین، نابێت هیچ كەس بە كورسییەكەیەوە بچەسپێت و، نابێت ڕێگە بدرێت سەرۆكی هەتا هەتایی هەبێت لە كوردستاندا. من خۆم باوەڕێكی تەواوم بەوە هەیە كە كاتێك پۆستێك لە لایەن كەسێكەوە بەجێدەهێڵدرێت، دەبێ گەل ئەو پرسیارە بكات كە بۆچی ئەو پۆستە بەجێدەهێڵێت، نەك گەل بگاتە رادەی ئەوەی ئەو پرسیارە بكات كە بۆ چی ناڕوات. گەلی خۆشەویستی كوردستان من دڵنیاتان دەكەمەوە كە تەنیا ئێوە دەتوانن بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆتان بدەن و، كەس ناتوانێ ئەو مافەتان لێ زەوت بكات. بژی كوردستان... نەمری بۆ شەهیدانی ڕێگەی رزگاری كوردستان و سەرفرازی سەربەرزی بۆ گەلی كوردستان مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان 16ـی 7ـی 2013     دەقی نوسراوی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بۆ گەڕاندنەوەی پرۆژەی دەستور بۆ ناو پەرلەمان   وتارى سەرۆک وەزیران نێچیرڤان بارزانى له‌ ڕێوڕەسمی دەستبەکاربوونی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی کوردستان به‌ڕێز سه‌رۆكى په‌رله‌مان، به‌ڕێزان ئه‌ندامانى به‌ڕێزى په‌رله‌مانى كوردستان، ئێواره‌تان باش.. ئه‌مڕۆ ئێمه‌ كابینه‌ی هه‌شتی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ هه‌لومه‌رجێكی زۆر ناسكدا ڕاده‌گه‌یه‌نین. هه‌ر چۆن ساڵی 2003 پێویستیمان به‌ یه‌كده‌نگی و هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی هه‌بوو بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی و ده‌ستكه‌وته‌كانی هه‌رێمی كوردستان، له‌م ساته‌شدا كه‌ عێراق به‌ بارودۆخێكی سه‌ختدا تێپه‌ر ده‌بێت، هه‌مان بیركردنه‌وه‌ی ستراتیژیمان پێویسته‌ تا هیچ له‌و ده‌سكه‌وتانه‌ى كه‌ به‌ ده‌ستمان هێناوه‌، تا ژیانی هاووڵاتیان له‌  هه‌رێم و ناوچه‌ كوردستانییه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى ئیدارى هه‌رێمى كوردستان بپارێزین، تا بڕیارمان له‌سه‌ر ئاستی به‌رپرسیاریه‌تیی مێژوودا بێت به‌رامبه‌ر به‌ خه‌ڵكی خۆشه‌ویستى كوردستان. به‌ڕێزان، كابینه‌ی هه‌شت كابینه‌ی هاوبه‌شی بنكه‌فراوانه‌ كه‌ گوزارشت له‌ خواستی هێزو لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی ناو هه‌رێمی كوردستان ده‌كات. ئه‌م ئه‌ركه‌ وای ده‌خواست به‌ ئارامی و نه‌فه‌سدرێژی مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پێكهێنانی ئه‌م كابینه‌یه‌ بكه‌ین بۆ ڕێكه‌وتن له‌سه‌ر بنه‌مای هاوبه‌شیی ڕاسته‌قینه‌ له‌سه‌ر ئاستی ئه‌رك و پێداویستییه‌كانی ژیانی سیاسیی ئێستای هه‌رێمى كوردستان. زۆر سوپاسی هاووڵاتیانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌م بۆ خۆڕاگرییان ده‌رباری پرۆسه‌ی پێكهێنانی ئه‌م كابینه‌یه‌، به‌تایبه‌تیش پاش ئه‌وه‌ی حكوومه‌تی فیدراڵ له‌ به‌غدا مووچه‌ی هه‌رێمی بڕی. ئه‌م كاره‌ ناهه‌قه‌‌ و دژی ده‌ستوورییه‌، ژیانی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستانی گه‌لێك سه‌خت كردووه‌، كاریگه‌ریی خراپی له‌سه‌ر ئابووریی هه‌رێم و وه‌به‌رهێنان ‌هه‌یه‌. ئێمه‌ هاوسۆز و هاوخه‌می گشت گرفتی هاووڵاتیانی هه‌رێمى كوردستانین. له‌ چه‌ند ساڵی داهاتوودا خۆڕاگریی ئێستای خه‌ڵكی كوردستان وه‌ك قۆناغێكی نوێی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی زوڵم له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت. ئێمه‌ بێ وچان هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م كێشانه‌ ده‌ده‌ین تا جارێكى تر تووشی قه‌یرانی سیاسی و دارایی نه‌بینه‌وه‌ له‌ هه‌رێمى كوردستان. ئه‌م كابینه‌یه‌ هه‌وڵی ته‌واو ده‌دات بۆ به‌دامه‌زراوه‌كردنی حكوومه‌تێكی كارا و شه‌فاف. بنه‌مای هاووڵاتیبوون، جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات، ئاشتی و دادپه‌روه‌ریى كۆمه‌ڵایه‌تی، مافی مرۆڤ و به‌تایبه‌تى مافی ئافره‌ت و منداڵ، سه‌روه‌ریی یاسا و یه‌كسانی له‌ به‌رده‌میدا، دابینكردنی خۆشگوزه‌رانی، چاكسازیی هه‌مه‌لایه‌نه‌ و ڕاسته‌قینه‌، پاراستنی ژینگه‌ی كوردستان، دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری گونجاو بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی هه‌موو جۆره‌ گه‌نده‌ڵییه‌ك له‌ داموده‌زگا و دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمى كوردستاندا. هاووڵاتیبوون پره‌نسیپ و به‌ها و پێوه‌ری یه‌كه‌می كارو هه‌ڵسوكه‌وتی حكوومه‌ته له‌ دابینكردنی ماف و ده‌ستنیشانكردنی ئه‌رك و ڕه‌خساندنی ده‌رفه‌تى یه‌كسان و وه‌ك یه‌ك بۆ گشت دانیشتوانی هه‌رێمى كوردستان بێ جیاوازیی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی. كابینه‌ی هه‌شت به‌ پشتبه‌ستن به‌ میكانیزمی سه‌روه‌ریی یاسا و به‌ دامه‌زراوه‌بوون كار ده‌كات بۆ لێكجیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تیی حكوومه‌ت له‌ كار و چالاكیی حزبی. كابینه‌ی هه‌شت كابینه‌ی حكوومه‌تی هاوبه‌شه‌، پێكهاته‌كانی ئه‌م كابینه‌یه‌ هاوبه‌شی ڕاسته‌قینه‌ن له‌ حكوومه‌دا، چ له‌ هه‌ڵسوكه‌وتی به‌ڕێكردنی ئه‌ركی حكوومه‌ت و چ له‌ بڕیاردان و، چ له‌ ئه‌ستۆگرتنی به‌رپرسیاریه‌تیی به‌رامبه‌ر گشت ئه‌و بریارانه‌ى كه‌ ده‌درێت. حكوومه‌ت موڵكی هه‌موو تاكێكی كوردستانه‌ و كار بۆ خۆشگوزه‌رانی و ده‌سته‌به‌ركردنی خزمه‌تگوزاری و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ده‌كات. هاوبه‌شان له‌م كابینه‌یه‌دا به‌ڵێنیان له‌ ئاستی به‌رپرسیاریه‌تی و توانای ئابووری و دارایی و كارگێڕیی ده‌سه‌ڵاتی حكوومه‌تدا ده‌بێت‌ و پێكه‌وه‌ به‌رپرس ده‌بن له‌ بڕیاره‌كانی. هیچ لایه‌نێك نابێته‌ ڕێگر له‌ جێبه‌جێكردن و پیاده‌كردنی بڕیاره‌كانی. ئێمه‌ وه‌ك لایه‌نه‌ هاوبه‌شه‌كانی پێكهاته‌ی ئه‌م كابینه‌یه‌ به‌ ده‌نگ و متمانه‌ی هاووڵاتیان، حكومڕانیی ئه‌م هه‌رێمه‌ ده‌كه‌ین، به‌ ئیراده‌یه‌كی به‌هێزه‌وه‌ كار ده‌كه‌ین بۆ هێنانه‌دی ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی به‌ هاووڵاتیانمان داوه‌ و خزمه‌تیان ده‌كه‌ین. كاركردنی چه‌ند حیزبێكی جیاواز له‌ حكوومه‌تی هاوبه‌ش ده‌كه‌ینه‌ هۆكارێك بۆ پته‌وكردنی بنه‌مای دیموكراسی له‌ كوردستاندا. پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتی، ڕێزگرتن له‌ جیاوازیی بیروبۆچوون و ئازادیی ڕۆژنامه‌گه‌ری و حوكمڕانى له‌ژێر چه‌تری كاری هاوبه‌ش، سنگفراوانیی گه‌لی كوردستان ده‌باته‌ ئاستێكی نوێ له‌ مێژووی سیاسیماندا. ئێمه‌ ده‌بێت هه‌نگاوی گه‌وره‌ بنێین بۆ به‌دیهێنانی خه‌ونی نه‌وه‌ی پێش خۆمان بۆ كوردستانێكی ئارام و سه‌قامگیر له‌ سایه‌ی ده‌سه‌ڵاتی خۆماڵیدا. ئێمه‌ به‌رپرسیارانه‌ داهاتووی خۆمان ده‌ستنیشان ده‌كه‌ین و هه‌نگاوی پێویستی بۆ ده‌هاوێژین. به‌ڕێزان، یه‌كێك له‌ ئه‌ركه‌كانی ئه‌م كابینه‌یه‌، گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی ئاشتیخوازانه‌ ده‌بێت بۆ چاره‌سه‌ر‌كردنی كێشه‌ چاره‌سه‌رنه‌كراوه‌كانی تا ئێستا و ئاینده‌ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی فیدڕاڵی عێراق، به‌تایبه‌تى كێشه‌ی ناوچه‌ كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ى هه‌رێم و جێبه‌جێكردنی ماده‌ی 140ی ده‌ستوور. هه‌وڵ ده‌ده‌ین پێكه‌وه‌، به‌ هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم و په‌رله‌مانی كوردستان و به‌ هاوكاریی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان، هه‌نگاوی ‌په‌له‌ بنێین بۆ دامه‌زراندنی ئه‌نجومه‌نێكی دانوستاندن بۆ ڕێكه‌وتنی سیاسیمان كه‌ گوزارشت له‌ ئیراده‌ی خه‌ڵكی كوردستان بكات. كابینه‌ی هه‌شت زه‌مینه‌ی له‌بار ده‌ڕه‌خسێنی بۆ كاراكردنی ڕۆڵی چاودێریی په‌رله‌مان له‌سه‌ر كاری حكوومه‌ت. له‌ هه‌مان كاتدا ئێمه‌ داوای متمانه‌ و پاڵپشتیی په‌رله‌مان ده‌كه‌ین تا پێكه‌وه‌ خزه‌مه‌تی چاوه‌ڕوانكراوی هاووڵاتیانى هه‌رێمى كوردستان بكه‌ین. كابینه‌ی هه‌شت په‌یوه‌ندی و هاوكاری و هه‌ماهه‌نگیی به‌رده‌وام و پته‌وى له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانی هه‌رێمی كوردستان و ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌ماندا ده‌بێت. هه‌رێمی كوردستان ناوچه‌یه‌كی تا ڕاده‌یه‌ك ده‌وڵه‌مه‌نده،‌ بۆیه‌ ئامانجمان به‌دیهێنانی به‌رده‌وام و جۆراوجۆركردنی سه‌رچاوه‌كانی داهات و خۆنه‌به‌ستنه‌وه‌‌ به‌ تاكه‌ سێكته‌ری نه‌وته‌ له‌م هه‌رێمه‌دا. كار ده‌كه‌ین بۆ گه‌شه‌پێدانی كه‌رتی كشتوكاڵ و پشه‌سازی و بازرگانی و خزمه‌تگوزاری و كه‌مكردنه‌وه‌ی جیاوازیی هه‌لومه‌رجی ژیانی گوند و شار. به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی خزمه‌تگوزارییه‌ سه‌ركییه‌كانی كار و ئاو و كاره‌با و ڕێگاوبان كه‌ گونجاو بێت له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی ئابووریی به‌رچاوی كوردستان و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی بژێوی تاك و په‌ره‌سه‌ندنی وه‌به‌رهێنانی خۆماڵی و بیانی له ‌ڕێی به‌گه‌ڕخستنی ته‌واوی توانا و سه‌رمایه‌ی ماددی و مرۆیی له‌ هه‌رێمى كوردستان. له‌م بواره‌دا ده‌بێت ئێمه‌ چالاكانه‌ كار بكه‌ین بۆ جێبه‌جێكردن و چه‌سپاندنی لامه‌ركه‌زی، جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان، ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر هه‌مواركردنی ئه‌و یاسایانه‌ی ڕه‌هه‌ندی نیشتیمانییان هه‌یه‌ له‌ وڵاته‌كه‌ماندا. گرنگی ده‌ده‌ین به‌ كه‌رتی پیشه‌سازی و گه‌شتوگوزار. پشتگیریی كه‌رتی تایبه‌ت ده‌كه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ڕۆڵی خۆی ببینن له‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ و گه‌شه‌ی ئابوورى له‌ هه‌رێمى كوردستاندا. په‌ره‌ ده‌ده‌ین به‌ سیاسه‌تی وه‌به‌رهێنان له‌ كوردستان به‌ شێوه‌یه‌ك كه‌ گونجاو بێت له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تیی قۆناخی داهاتووی كوردستان. له‌ به‌رنامه‌ی كابینه‌ی هه‌شتدا به‌رده‌وام ده‌بین له‌سه‌ر چاكسازیی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ و خوێندنی باڵا و فێركردن به‌ دابینكردنی پێداویستییه‌كانیان و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی زانستیی مامۆستایان. بایه‌خ ده‌ده‌ین به‌ توێژینه‌وه‌ی زانستی و‌ خوێندنی پێشه‌یی به‌مه‌به‌ستی فه‌راهه‌مكردنی ده‌ستی كاری كارامه‌ و به‌توانا بۆ بازاڕی كار و كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی نه‌خوێنده‌واری له‌ هه‌رێمدا. هه‌روه‌ها له‌ كه‌رتی ته‌ندروستیشدا كار ده‌كه‌ین بۆ په‌یڕه‌وكردنی سیسته‌می ته‌ندروستیی پێشكه‌وتوو و جیاكردنه‌وه‌ی كه‌رتی گشتی و تایبه‌ت له‌ خزمه‌تگوزارییه‌كانی ته‌ندروستیدا. كابینه‌ی هه‌شت ئاوڕى زیاتر له‌ ژیان و گوزه‌رانی كه‌سوكاری شه‌هیدان و قوربانیانی ئه‌نفال و كیمیاباران و زیندانیانی سیاسی ده‌داته‌وه‌، كار ده‌كه‌ین بۆ باشتركردنی ژیان و گوزه‌رانیان. كار ده‌كه‌ین بۆ ڕێكخستنه‌وه‌ی به‌رنامه‌ی نیشته‌جێبوون به‌ شێوازێكی هاوچه‌رخ و چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی نیشته‌جێبوون به‌تایبه‌تی بۆ چین و توێژه‌ كه‌مده‌رامه‌ته‌كان. ئێمه‌‌ شانازی به‌م بارودۆخه‌ ئارام و ئاسایشه‌ ده‌كه‌ین كه‌ له‌ جه‌رگه‌ی ناوچه‌یه‌كی پڕ توندوتیژی و شه‌ڕ و تیرۆر و تۆقاندندا به‌ هیممه‌ت و وریایی و كاری دڵسۆزانه‌ی هێزی پشمه‌رگه‌ و پۆلیس و ئاسایش بۆ هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان ده‌سته‌به‌ر كراوه‌. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌ حكوومه‌تی هه‌رێم كار ده‌كات بۆ باشتركردنی ژیان و گوزه‌رانی هێزه‌ چه‌كداره‌كانی هه‌رێم و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاست و توانا و لێهاتووییان، به‌نیشتمانیكردنیان ئه‌ركی گرنگی ئه‌م كابینه‌یه‌ ده‌بێت. كابینه‌ی هه‌شت هه‌وڵ ده‌دات به‌ ڕێكاری یاسایی چاو به‌ سیسته‌می خانه‌نشینی و مووچه‌دا بخشێنێته‌وه‌، به‌ جۆرێك كه‌ هاووڵاتیان به‌ شێوه‌یه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌ لێی سوودمه‌ند بن. هاوبه‌شان له‌م كابینه‌یدا كار ده‌كه‌ن بۆ دروستكردنی سندووقی كوردستان بۆ داهاتی نه‌وت و دامه‌زراندنی كۆمپانیای نه‌وتی هه‌رێم وه‌ك له‌ یاسای ژماره‌ (22)ی 2007ی تایبه‌ت به‌ نه‌وت و گازی هه‌رێمدا هاتووه‌. كابینه‌ی هه‌شت به‌رده‌وام ده‌بێت له‌ په‌ره‌پێدان و هاوكاری و هاندانی كه‌رتی تایبه‌تی ناوخۆ و ڕه‌خساندنی هه‌لومه‌رجی گونجاو بۆ كۆمپانیا و سه‌رمایه‌گوزارانی ده‌ره‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی فه‌راهه‌مكردنی ده‌رفه‌تى كار و كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی بێكاری، به‌تایبه‌تى له‌ ناو چینی گه‌نج و ده‌رچووی په‌یمانگه‌ و زانكۆكاندا، به‌ گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی كارپێكردنی سه‌رده‌میانه‌ و ڕێگرتن له‌ پاوانكاریی بازاڕ و كۆمپانیا و پڕۆژه‌ی وه‌به‌رهێنان. به‌ڕێزان، ئه‌وه‌ی لێره‌دا ئاماژه‌م پێ كرد، هێڵه‌ گشتییه‌كانی كارنامه‌ی حكوومه‌تی هاوبه‌شه‌، ورده‌كاریی ئه‌م كارنامه‌یه‌ ده‌بێته‌ پلان و پڕۆژه‌ و پڕۆگرامی سیاسه‌تگوزاریی گشتیی حكوومه‌ت و له‌ كار و به‌رنامه‌ی وه‌زاره‌ته‌كاندا به‌ ته‌واوه‌تى هه‌وڵ ده‌ده‌ین ڕه‌نگ ده‌داته‌وه‌. له‌ كۆتاییدا پیاده‌كردن و سه‌ركه‌وتنی پرۆگرامی حكوومه‌ت، سه‌ركه‌وتنی هاووڵاتیی خۆڕاگر و ناخۆشیدیده‌ی كوردستانه‌. خزمه‌تی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری، سه‌رفرازیی حكوومه‌ت ده‌بێت. دانیشتوانی كوردستان شایسته‌ی ئاینده‌یه‌كی گه‌شترن، شایسته‌ی ئازادی، سه‌ربه‌ستی و دیموكراسیی پته‌وترن. به‌ پشتیوانیی هێزی ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ و پۆلیس و هاووڵاتیان، ده‌توانین ئه‌نجامی باشتر به ‌ده‌ست بهێنین، خه‌ونی گه‌وره‌تر بهێنینه‌ دى. جارێكی دیكه‌ش زۆر سوپاستان ده‌كه‌م.   یاسای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان   یاسای درێژكردنەوەی ویلایەتی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی     ئەندامانی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان لیستی پارتی 1-    جمال عوسمان كارسول رحمن (جمال مورتكه)‌ 2-    به‌یار طاهر سعید دیوالی 3-    ئومێد عبدالرحمن حسن عبدالله 4-    به‌شار مشیر أسماعیل صالح 5-    دڵَشاد شعبان عبدالغفار عبدالله 6-    فرست صۆفی علی أسماعیل 7-    جعفر أبراهیم حاجی بیرۆ (جعفر ئیمنكى) 8-    علی علی هالۆ علی 9-    محمد علی یاسین طه‌ محمد 10-    ئیدریس علی ئیسلام یاسین 11-    ئه‌نه‌س محمد شریف طاهر مصطفى (مه‌لا ئه‌نه‌س) 12-    مه‌ردان خدر مصطفى عزۆ 13-    ناظم كبیر محمد سعید ئه‌ودل 14-    ئیبراهیم أحمد سمۆ أحمد 15-    ئه‌مینه‌ زكرى سعید یوسف 16-    نورى علی محمد رحمن 17-    سیراج أحمد محمد حمدأمین 18-    فرحان جوهر قادر مه‌لا 19-    عه‌باس غزالی میرخان غالی 20-    صالح به‌شار صالح عبدی 21-    شوان أحمد نعمان جرجیس 22-    ئارى محمد عبدالرحیم محمد (ئارى هه‌رسین) 23-    ڤمان فیصل سلیم طه‌ 24-    محمد صادق سعید محمد شریف 25-    ته‌حسین أسماعیل أحمد علی 26-    زیاد حسێن عبدالكریم رشید 27-    عبدالله جاسم رجب قطاس 28-    هیڤا حجی میرخان أحمد 29-    فیرز طه‌ عبدالخالق نجم الدین 30-    شیرین حسنى ره‌مه‌زان كۆچه‌ر 31-    نجات محمد عبدالله أحمد 32-    ئاواز حمید حسێن حمد 33-    حه‌یات مجید قادر محمد 34-    زۆزان صادق سعید مصطفى 35-    ڤالا فرید أبراهیم حسێن 36-    ڤیان عباس عمر أحمد 37-    شیلان جعفر على عبدالعزیز 38-    مدینه‌ ئه‌یوب أحمد مصطفى 39-    شامۆ شێخۆ نه‌عمۆ لیستى گۆڕان 1-    علی حمه‌ صالح طه‌ محمد 2-    یوسف محمد صادق عبدالقادر 3-    شێركۆ حمه‌ أمین قادر عبدالله 4-    بێستون فائق محمد أحمد 5-    برزۆ مجید عبدالله یوسف 6-    عادل عزیز شكور أحمد 7-    رابون تۆفیق معروف خضر 8-    عمر عینایه‌ت حمه‌ سعید خوامراد 9-    ئه‌یوب عبدالله أسماعیل عبدالله 10-    ئێڤار أبراهیم حسێن أبابكر 11-    حسن صالح محمد حمه‌ شریف 12-    منیره‌ عثمان علی حسێن 13-    ئومێد حمه‌ علی صالح رۆسته‌م 14-    محمود عمر صالح سعید 15-    ئه‌نوه‌ر قادر مصطفى عثمان 16-    فائق مصطفى رسول حمد 17-    عبدالرحمن علی رضا حمه‌ أمین 18-    قاره‌مان قادر فتاح مولود 19-    پروا علی حمه‌ محمد 20-    زولفا محمود عبدالله كوێخا مارف 21-    جوان أسماعیل عزیز رسوڵ 22-    رۆزا محمود عثمان مصطفى 23-    به‌هار محمود فتاح أحمد 24-    په‌رێ صالح حمید صالح لیستى یه‌كێتى نیشتمانی كوردستان 1-    ده‌رباز عبدالله رسوڵ علی 2-    ئه‌رسلان بایز أسماعیل محمد 3-    عزه‌ت صابر أسماعیل عبدالله 4-    بێگه‌رد دڵشاد شكورالله فاضل 5-    سالار محمود مراد علی 6-    گۆران ئازاد محمد عبدالله 7-    زانا عبدالرحمن عبدالله قادر 8-    فرهاد حمه‌ صالح كریم 9-    قادر ئوتمان رسوڵ عبدالله 10-    ئاواز جه‌نگى بورهان نورى 11-    خه‌له‌ف أحمد معروف قادر 12-    رێواز فائق حسێن محمد 13-    صالح فقێ محمد أمین كاكه‌ أحمد 14-    سعید محمد سعید سه‌یدا 15-    دلێر مصطفى حسن أحمد 16-    ته‌لار لطیف محمد قادر 17-    مریم صمد عبدى حسێن 18-    گه‌شه‌ دارا جه‌لال أحمد 19-    سةركةوت سةرحةد     20-     عباس فەتاح سالح لیستی یه‌كگرتووى ئیسلامى 1-    كه‌نعان نجم الدین أحمد محمد (حاجی كاروان( 2-    عمر صالح عمر فارس 3-    شێركۆ جه‌وده‌ت مصطفى عبدالله 4-    مولود مراد محی الدین سیدا 5-    سه‌هراب میكائیل محمدأمین رسول 6-    أبوبكر عمر عبدالله سعید (أبوبكر هه‌ڵه‌دنى) 7-    غریب مصطفى حمه‌خان حسێن 8-    سوهام عمر قادر عمر 9-    به‌هار عبدالرحمن محمد مارف 10-    كه‌ژاڵ هادی فقێ داود 11-    بهزاد درویش درویش       لیستی كۆمه‌ڵى ئیسلامى 1-    هه‌ورامان حه‌مه‌ شریف حه‌مه‌ رشید محی الدین 2-    حسێن أسماعیل حسێن رسول 3-    سۆران عمر سه‌عید أحمد 4-    فخرالدین قادر عارف مصطفى 5-    نجیبه‌ لطیف أحمد قادر 6-    شوكریه‌ سمایل مصطفى حمدأمین ئه‌نجومه‌نى گه‌لى كلدانى سریانى و ئاشوورى 1-    وحیده‌ یاقو هرمز نونا 2-    كمال یڵدا مرقوز دمیانۆس لیستی سۆسیالیست عبدالله محمود محمد سان أحمد لیستى پێشكه‌وتنى توركمان 1-    جوده‌ت جرجیس لطیف فتاح 2-    منى نبی نادر عبدالله لیستى بزووتنه‌وه‌ى ئیسلامى كوردستان عمر مصطفى باوه‌میر پیرۆت لیستى رافدین ( قائمه‌ الرافدین ) 1-    یه‌عقوب گورگیس یاقو گلیا 2-    لینا عزریا به‌هرام شابۆ لیستى ئاڕاسته‌ى سێیه‌م باپیر كاملا سلێمان كاملا لیستی ‌ئازادی عبدالرحمن فارس عبدالرحمن محمد لیستى گۆڕان و نوێبوونه‌وه‌ى توركمانى محمد سعدالدین أنور شكور لیستى هه‌ولێرى توركمانى ماجد عثمان توفیق سلێمان لیستى جبهه‌ى توركمانى عێراقی  ئایدن معروف سلیم أحمد لیستی ئەرمەن یروانت نیسان ماركۆس بطرس لیستی ابناء النهرین سرود سلیم متى یوسف دەقی راگەیەندراوی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان سەبارەت بە درێژكردنەوەی ویلایەتی سەرۆكایەتیی بارزانی    

د. سانا كەمال، پارێزەری ڕاوێژکار   لە چەند رۆژی رابردودا دوو ڕوداو ناخی هەموو خەڵکی هەرێمی کوردستانی هەژاند، ڕوداوی یەکەم: دکتۆرێک خێزانەکەی ودایک وباوک وخوشکی خێزانەکەی کوشت. ڕوداوی دووەم: چەند چەکدارێک تەقەیان کرد لە ناو کافتریایەکی شاری سلێمانی. هەردوو روداوەکە بە چەک ئەنجام دراوە، وە بەرزبوونەوە هەیە لە ژمارەی تاوانەکانی کوشتن لە ناوچەکەدا کە بەهۆکاری بڵاوبونەوەی چەک و فرۆشتنی هەڕەمەکی لە شارە جیاوازەکانی هەرێمدا بەبێ لێپرسینەوە و چاودێری پێویست. لێرەدا پرسیارێک دێتە ئاراوە، ئایا بۆچی بەم شێوازە چەک بڵاوبۆتەوە لەناو تاکەکانی کۆمەڵگا؟ ئایا کێشەی بڵاوبونەوەی چەک لە هەرێم ڕەهەندێکی بازرگانی یا خود سیاسی و یاسای هەیە؟ سەبارەت بە دیوە بازرگانیەکەی ئەم بابەتە، خۆی بەرجەستە دەکات لە دیوێکی شاراوەی چاو چنۆکی قێزەون، ئەویش بەهۆی ئەوەی بازرگانی چەک چەندین کۆمپانیای زەبەلاح وکەسانی دەسەڵاتداری لە پشتە، بەرادەیەک قەبارەی هاوردەکردنی جیهانی  بۆچەکی ئاسایی گەورە،  لە ساڵی ١٩٩١دا گێشتە نزیکەی ٢٣.٦ ملیار دۆلار. ئەم ژمارەیە لە ساڵی ١٩٩٥دا بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزی بۆ نزیکەی ١٩.٢ ملیار دۆلار، وە لە ساڵی ٢٠٠٠دا بۆ ١٥.٣ ملیار دۆلار دابەزی.  هەر لەبەر ئەمەش بوو کۆمپانیا گەورەکانی چەک پەلەیان کرد لە هەوڵی ڕزگارکردنی بازاری چەک، بۆ ئەم بابەتەش هەستان بە بەکارهێنانی کارتی ( بارودۆخە نێودەوڵەتی و ناوخۆیەکانی وڵاتانی جیهان). وە وەک رێگایەک بۆ پاراستنی بازاڕی چەک و قازانج، کۆمپانیاکانی چەک و کارگە و دەڵاڵەکان ئەو شتانە بڵاودەکەنەوە کە بە "سیناریۆی هەڕەشەی ئاسایشی نیشتمانی" لە وڵاتە جیاوازەکاندا دەناسرێت.  کە ئەمەش سیناریۆی هەڵبەستراوە و ئامانج لێى بڵاوکردنەوەی ترس و دڵەڕاوکێیە لە نێوان ئەو ناوچانەی کە بە شەڕ و نائارامی ڕاهاتون و بەم رێگایەش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ فشار دەخەنە سەر حکومەتەکان بۆ ئەوەی بەشداری گرێبەستە گەورەکانی چەک کرین بکەن بە مەبەستی "بەرگریکردن لە ئاسایشی نیشتمانی" لە بەرامبەر مەترسی و هەڕەشە ئەگەریەکان کە بەشێکی زۆرى ساختە وناراستن کە لە لایەن "شارەزایانی ستراتیژی"ەوە دائەرێژرێن کە کار بۆ کۆمپانیا و کارگەکانی چەک دەکەن بە تایبەت چەکی گەورە. وە هەرێمی کوردستان وعێراق بەدور نین لە ئامانجگرتنیان لە لایەن ئەو کۆمپانیایانەوە بە هۆکاری ئەوەی لە ساڵی (٢٠٢٣)دا عێراق بە بەهای (١١.١) ملیۆن دۆلار چەکی هاوردە کردووە، وە لە پلەی ٩٢ ی جیهاندا بووە لە هاوردەکردنی چەک.  هەر لەو ساڵەدا چەک لەڕوی بەرهەمە هاوردەکراوەکان بۆ عێراق لە پلەی بیستەمدا بوو، ئەمە سەرەرای ئەوەی لە عێراق زیاتر لە یەک کارگەی بەرهەمهێنانی چەکی سووک و زرێپۆشی و چەکی مامناوەند هەیە. هەروەها سۆشیاڵ میدیا ڕۆڵی لە گەرمکردنی بازاڕی چەکدا هەیە لە ناوچەکەدا، بە شێوازێک کە فرۆشتنی چەک لە عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە "بەربڵاو بووە"،  بە تایبەت لە رێگەی فەیسبووک بە شێوازی شاراوە، یا خود بە ڕوونی لە رێگەی هەندێ پرۆفایلەوە کە بانگەشە بۆ فرۆشتنی دەمانچە دەکات. لایەنێکی تری کێشەی هەڵگرتنی چەک لەوەدا خۆی دەبینێتەوە کە ئەندامانی حزبە دەسەڵاتدارەکان و لایەنگرانیان، بەشێکی باشن لەوانەی کە چەک هەڵدەگرن . وە لە یادمان نەچێت کە لە کاتی شەڕی ناوخۆی ناوەڕاستی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوی نێوان حیزبە کوردستانیەکان، برێکی ئێجگار زۆر لە چەکی سوک لەدوای ئەو شەرە بەجێما. وە هەروەها نەبونی متمانە لە نێوان حیزبەكاندا و تاڵانکردن لە کاتی شەڕدا وای لە خەڵکی مەدەنی کرد کە چەک بۆ بەرگریکردن لە خۆیان هەڵبگرن. وە بە شێک لە چیرۆکی چەکەکانی تر کە بە دەست هاوڵاتیانەوەیە دەگەرێتەوە بۆ کاتی ڕژێمی سەدام وە لەکاتی هەڵوەشانەوەی سوپای بەعسدا هەزاران سەربازی پێشوو چەکەکانیان هێشتەوە لە لای خۆیان کە بەشێکیان نیشتەجێ هەرێمن لە کاتی ئێستا. نەک تەنها ئەمە بەڵکو  لە کاتی دروستبونی شەری داعش، سەرەڕای هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر داعش، بەڵام نیگەرانیەکانی هاوڵاتیان کەم نەبۆوە، وە ترس ودڵە راوکێ بەرادەیەک زیادی کرد، کە  بازاڕی چەک لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان گەشەی زۆری کرد لەو ماوەیە و بوژاندنەوەی بەخۆیەوە بینی، چونکە کڕینی چەک لە لایەن هاوڵاتیانەوە ئامادەکاریەک بوو بۆ بەرگریکردن لە مەترسی. وە هەروەها چەند لێکوڵینەوەیەک دەریانخست، کە بەشێک لەو چەکانەی حکومەتی ئەڵمانیا ڕادەستی کوردەکانى کردووە بۆ بەرەنگاربونەوەی داعش،  لە بازاڕەکانی هەولێر و سلێمانی دەفرۆشرێن. ئەم زانیاریانە دەرخستەی ئەوەیە کە پەیوەندییەکی بەهێز لە نێوان جوڵەی بازاری چەک و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا هەیە، وە پەیوەندی لەنێوان ئەم بازاڕە و ململانێی وڵاتانی گەورەدا هەیە، وە هەروەها پەیوەندی لە نێوان ئەم بازارە وململانێ ناوخۆییە سیاسیەکانیش هەیە. دیوەکانی  ئەم بابەتە تەنها لێرەدا ناوەستێتەوە بەڵکو دیوێکی یاسای هەیە لەم بابەتەدا، کە ئەویش ئەوەیە تا چەند یاسا بابەتی چەکی رێکخستوە، لە هەرێمی کوردستان یاسای چەکمان هەیە، کە لەم یاسایەدا دەسەڵاتی مۆڵەتدانی هەڵگرتنی چەکی داوە بە وەزارەتی ناوخۆ، کە ساڵانە لە ماوەی ٣٠ رۆژدا دەبێت مۆڵەتەکە تازە بکرێتەوە، وە چەند مەرجێک دانراوە بۆ پێدانی ئەو مۆڵەتە بە کەسی داواکار، کە ئەویش خۆی لەم چەند مەرجە دەبینێتەوە:   ١- داواکار عیراقی بێت ودانیشتوی هەرێم بێت. ٢-تەمەنی لە ٢١ ساڵ کەمتر نەبێت. ٣ـ ڕەوشت چاک و ڕەفتار و ناوبانگ باش بێت. ٤-بە جینایەتێکی نا سیاسی یاخود کەتنێکی ئابڕوبەر حوکم نەدرابێت. ٥- لەڕوی جەستەی و دەرونی و عەقڵيەوە شیاوی هەڵگرتنی چەکی هەبێت. ٦-لە رووی تەکنیکیەوە شیاو بێت بۆ هەڵگرتنی چەکی ئاگرین. ٧-چەکەکەی بە شێوەیەکی ڕەوا دەستخستبێ و پاساوێکی ڕەوای هەبێت بۆ هەڵگرتنی. دەرخستنەی سەرەوە دەمانگەیەنێتە ئەو ئەنجامەی کێشەی چەک لەگۆرەپانی یاسادا بەهۆی کەم وکوری یاساکەوە نییە، چونکە یاساکە بەجوانی ئەم بابەتەی رێک خستوە و مەرجداری کردوە، بەڵام کێشەکە لەجێبەجێکردنی یاساکەیە لە سەر ئەرزی واقعدا. لە کۆتایدا دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە کێشەی چەک لە هەرێم بازرگانی سیاسیە و دورە لە یاساوە، وە تەنها کێشە کەهەیە لەگۆرەپانی یاسادا خۆی لەجێبەجێنەکردنی یاساکان وەک خۆی دەبینێتەوە نەک خودی یاساکە، وە بۆ چارەسەرکردنی ئەم بابەتە دەبێت پلان و هەوڵەکانی حوکمەت بۆ قەتیس کردنی چەک لە دەستی دەوڵەتدا چر تر بکرێتەوە، وڕێکارەکانی پێدانی مۆڵەتی چەک توند و توڵتر بکرێت، وە بازاری چەک چاودێریەکی تایبەتری بۆ تەرخان بکرێت، بە هۆکاری ئەوەی سروشتی زۆرێک لە مامەڵەکانی چەک لەناو بازاڕی ڕەشدا ئەنجام دەدرێت، ودەبێتە هۆی لەدەستدانی داهاتی باج. وە هەروەها هۆشداری یاسای زیاتر بڵاو بکرێتەوە دەربارەی سزای هەڵگرتنی چەکی بێ موڵەت و سزای ئەو تاوانانەی کە ئەگەری هەیە لە رێگەی چەکەوە ئەنجام بدرێت.  

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)  ڕاگەياندنە دەستوورييەکەی ئەحمەد شەرع لەزیاد لە سەرێکەوە شایانی لەسەر وەستان و خوێندنەوە و پێداجونەوەی رەخنەییانەیە. ئەمەش لە زیاد لە روویەکەوە. دەکرێت بەر لە هەمووشتێک بە رەخنەکردنی نووسەران و ئامادەکەرانی راگەیاندنە دەستوریەکە خۆی دەستپێبکەینن. ئەوانەی بەو کارە هەستاون کەسانێکن شەرع و گروپەکەی دایان ناون، لە کاتێکدا نووسینەی تێکستێکی لەو بابەتە، کە وەک رەشنووسی دەستور وایە، دەبوایە بە لیژنەیەکی نیشتیمانی بسپێردرایە، دوای گفتوگۆ و ڕاگۆڕکێ و پرس و ڕاکردنی ئاشکرا و نیشتیمانی لە سەرجەمی وڵاتەکەدا.  دەبوایە دیدگا و بۆچوونی بەش و پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگاکە وەربگیرایە و ئەو دیدگا و بۆچوونانە نوێنەریان لەو لیژنەیەدا هەبووایە. بۆ نموونە دەبوایە نوێنەری کورد و دروز و عەلەوی و مەسیحی و ئاشوری و تورکمان و ئەوانیتریش لەو لیژنەیەدا هەبوونایە و بەشداربوونایە لە دارشتنی بەندەکانی دەستورێکدا کە ژیانی هەموویان بەڕێوەدەبات. ئەوەی روویدا بڵاوکردنەوەی راگەیاندنێکی دەستورییە کە لە فۆرمی واقیعێکی دروستکراودا بەسەر هەموواندا سەپێنراوە، تیایدا جگە لە باسکردنی عەرەب و ئیسلام، باسی هیچ پێکهاتەیەک لە پێکهاتە ئتنی و دینییەکانی تری سوریای بە کۆنکریتی تیادا نەکراوە، نە مەسیحییەکان، نە یەزیدیەکان،  نە ئاشوریەکان، نە کوردەکان نە تورکمانەکان کەسیان ناویان نەهاتووە ئەمەش وایکردوە. راگەیاندنە دەستوریەکە تەنها راگەیاندنی دەستوری عەرەبی سوریا و موسڵمانەکان بێت. لە راستیدا پێکهاتە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگای سوری تەنها لە لیژنەی نووسینەوەی راگەیاندنە دەستوریەکە وەدەرنەنراون، بەڵکو لە چۆنیەتی پێناسەکردنی دەوڵەتی سوری خۆیشیدا، وەک «کۆمارێکی عەرەبی» و لە کەسایەتی سەرۆکی دەوڵەتەکەشدا وەک «کەسێکی موسڵمان» بەتەنها و لە سەرچاوەکانی یاسادانانیش دانانی «فیقی ئیسلام وەک سەرچاوەی سەرەکیی» هەمان شت روویداوە. سەرەتا ناونانی دەوڵەتەکە بە «کۆمارێکی عەرەبی» کردنە دەرەوەی سەرجەمی بەشە ناعەرەبەکانی ئەو وڵاتەیە لە بەش هەبوون لەناوی دەوڵەتەکەدا. کردنی دەوڵەتەکە بە دەوڵەتێکی عەرەبی بێبەشکردنی سەرجەمی ناعەرەبەکانی وڵاتەکەیە لە بەش هەبوون لە ناونانی دەوڵەتەکەدا. قۆرخکردنی مافی بە سەرۆکبوونیش تەنها بۆ موسڵمانان، سەندنەوەی هەمان مافە لە سەرجەمی پێکهاتە دینیی و نادینییەکانی تری ناو وڵاتەکە. بەم مانایە مەسیحییەک یان دروزیەک یان هەر خاوەن دینێکی دیکە لە سوریادا بۆی نییە و ناتوانێت خەونی بوون بە سەرۆکی وڵاتەکە ببینێت. هاوکات دانانی «فیقی ئیسلامی وەک سەرچاوەی سەرەکیی» یاسادانان، سەپاندنی دیدگایەکی دینیی زۆر تایبەتە بەسەر سەرجەمی دەوڵەتەکە و سەرجەمی دانیشتوانی وڵاتەکەدا. گرێدانی ئەم مەسەلەیە بە بیر و بۆچوون و پاشخانی ئیسلامی ئەو هێزانەوە کە ئەمڕۆکە لە دیمەشقدا حوکمدەکەن، بەو دەرەنجامەمان دەگەینەێت کە ئەم فیقە ئیسلامییە فیقی بەسەلەفیکردنی یاسا و دین و دینداریی دەوڵەتەکەیە. ئەمە جگە لەوەی پێداگرتن لەسەر ئەوەی «فیقی ئیسلامی» سەرچەوەی سەرەکیی یاسادانان بێت، لە قووڵاییدا گاڵتەجاڕییەکی گەورەیە بە بیرۆکە و چەمکی یاسا خۆی. ئاخر راگەیاندنە دەستوریەکە باس لە کام فیق و کام حوکم و کام فەتوا دەکات. «فیقی ئیسلام»ی پڕیەتی لە یاسا و حوکم و فەتواو و داوەریکردنی جیاواز و ناکۆک و دژ بەیەک. هیچ دیاردەیەک نییە لە «فیقی ئیسلامیدا» ناکۆکی قوول و هەمەجۆری لەسەر نەبێت و داوەریکردنی دژبەیەک ئاراستەی نەکات. ئیتر لە جل و بەرگی ژنانەوە بیگرە،  بۆ چۆنیەتی مامەڵەکردنی کەسانی ناموسڵمان و بۆ چۆنیەتی رێکخستنی ژیانی سێکسی و مەسەلەی گوێگرتن یان نەگرتن لە مۆسیقا و گۆرانیی و حەرامبوون و یان نەبوونی هونەر و ئەدەبیات، ئینجا مەسەلەی حەڵال بوون و یان نەبوونی بانک و مامەڵەکردنی بانکیانە بە پارەوە، تا بە یادکردنەوە یان نەکردنەوەی مەولود و هەبوون یان نەبوونی پەیکەر، دەگات... ئەمە جگە لەوەی کردنی فیقی ئیسلامی بە سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان لە وڵاتێکی فرەدینی پڕ لە جیاوازیدا نەک ناکۆکی لەنێوان دیندارە جیاوازەکاندا دروستدەکات، بەڵکو لە نێوان فیرقە دینییە ئیسلامییە جیاوازەکان خۆشیاندا.   هەموو ئەو خاڵانەی باسمانکردن تەواو ناکۆکن بەو بەشانەی راگەیاندنە دەستوریەکە کە باس لە هاوڵاتیبوونی یەکسان لە سوریادا دەکات. ئەگەر هاوڵاتیانی سوریا بەیەکتری یەکسانبن لە ماف و بەرپرسیارێتیدا، بە چ مانایەک دینی سەرۆکی وڵاتەکە دەبێت تەنها ئیسلام بێت و جگە لە موسڵمان، مەسیحی یان دروز یان عەلەوی یان کەسێک دین بنەمای شوناسەکەی نەبێت، نەتوانێت سەرۆکی ئەو وڵاتەبێت. ئەم بە موسڵمانکردنەی سەرۆکی وڵات و بێگومان لەوێشەوە بە موسڵمانکردنەی دەوڵەتەکە، رێزنەگرتن و پیادەنەکردن و هەڵوەشاندنەوەیەکی راستەوخۆی بیرۆکەی هاووڵاتیبوونە. هەمان مەسەلە لە پەیوەندیدا بە سەپاندنی «فیقی ئیسلامی» بەسەر هەموواندا راستە. ئەم سەپاندنە یاساییەش شەپازلەیەکی گەورەی ترە لە روخساری بیرۆکەی هاوولاتیی و هاووڵاتیبوون. فیکرەی دامەزراندنی «دەوڵەتی هاوڵاتی» و «دەوڵەتی پاراستنی ئازادی» و «پاراستنی کەرامەت» و «دەولەتی یاسا» و «دەولەتێکی لەسەر فیکرەی یەکسانی دروستبووبێت»، کە هەموویان لە راگەیاندنە دەستوریەکەدا باسکراوە،، تەواو ناکۆکن بەو بە ئیسلامیکردنەی دەوڵەت و سەرۆک و یاساکان. «دەوڵەتی هاوڵاتی» و «دەوڵەتی پاراستنی ئازادی» و «پاراستنی کەرامەت» و «دەولەتی یاسا» شتێک نین بە دەوڵەتێک جێبەجێبکرێن کە مەرجی یەکەمی ئەوەبێت سەرۆکی وڵاتەکە موسڵمان بێت و سەرچاوەی سەرەکیی یاساکانیشی فیقی ئیسلامی بێت. ئینجا دەسەڵاتەکانی ئەحمەد شەرع وەک سەرۆک کۆمار. ئەو دەسەڵاتانەی راگەیاندنە دەستوریەکەدا، بە ئەحمەد شەرعی بە خشیوە وەک سەرۆک کۆمار، دەسەڵاتەکانی حافز ئەسەد و بەشار ئەسەد و سەدام حوسەین و زۆرێک لە دیکتاتۆر و ستەمگەرەکانی ناوچەکە بە بیری خەڵکی سوریا و دەرەوەی سوریا دەهێنێتەوە. لە راگەیاندنە دەستوریەکەدا زۆربەی هەرەزۆری دەسەڵاتە سەرەکییەکانی دەوڵەتەکە بە سەرۆکی وڵاتەکە بەخشراوە. ئەحمەد شەرع لەیەک کاتدا هەم سەرۆکی هێزە چەکدارەکانە، هەم دەسەڵاتی دانانی وەزیرەکانی هەیە، هەم یەک لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان ئەو دایاندەنێت، هەم ئەندامەکانی دادگای دەستورییش. پێش ئەمانەش و لە سێ مانگی رابردوودا لەلایەن گروپە چەکدارەکانی سەربەخۆیەوە دەسەڵاتی دروستکردنی «ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی» پێبەخشرا، بەپێی ئەم دەسەڵاتەش ئەحمەد شەرع توانی ئەندامەکانی ئەو ئەنجومەنە دەستنیشانبکات و ئەوانەیشی کە داینان کەسانی سەر بە «هەیئەی تەحریری شام» خۆی بوون کە شەرع بەر لە بوونی بە سەرۆک کۆمار، سەرۆکیان بوو. واتە شەرع لەیەک کاتدا هەم دەسەڵاتی جێبەجێکردن، هەم دەسەلاتی داوەریکردن و هەم دەسەڵاتی یاسادانانی لەژێر دەستی خۆیدا کۆکردۆتەوە و بەتاڵیکردونەتەوە لەتوانا و ئەرکە سەرەکییەکانی خۆیان. شەرع بەو هەموو دەسەڵاتەوە و بەو بازنە تەسک و تایبەتەی بە دەوری خۆیدا دروستیکردوە، سەرۆک کۆمارێکە ڕاگەیاندنە دەستوریەکە هیچ میکانیزمێکی یاسایی و دەزگایی بۆ لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردنی پێشنیار ناکات. دەسەڵاتی شەرع لە راگەیاندنە دەستوریەکەدا رەهایە و بەبێ لانی هەرەکەمی چاودێریکردن و لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردن کاردەکات. بەم شێوەیە لێرەشدا رێگا بۆ دروستبوونی دەسەڵاتەێکی شەخسیی و ستەمگەرانە خۆشکراوە کە لە شەستەکانی سەدەی بیستەمەوە خەڵکی ناوچەکە دەیبینن و کارەساتە گەورەکانی ئەزموون دەکەن. ئەم فۆرمەش لە دەسەڵاتی جاودێرینەکراو، ڕێگری ژمارە یەکە لەبەردەم دروستبوونی دەوڵەتی هاوڵاتیی و دەولەتی یاسا و دەولەتی ئازادیی دا. لەمانەش ترسناکتر یاساغکردنی ژیانی سیاسیی و حیزبایەتییە بەجۆرێک تیایدا هیج کەس و گروپێک توانای دروستکردنی پارتی سیاسیی تایبەتیان نەبێت و نەتوانن لە رێگای ئەو پارتانەوە لە ژیانی سیاسیی وڵاتەکەدا بەشداربن. ئەم یاساغکردنە لانیکەم تا کۆتایی پێنج ساڵ لە دەسەڵاتی رەهای شەرع بەردەوام دەبێت. شەرع کە لە ئێستادا دەسەڵاتەکەی ناجێگیر و لاواز و بێبنەمای پتەوی هەیە رێگە بە دروستبوونی ژیانێکی سیاسیی پلورال و کراوە نادات، دوای پێنج ساڵی تر کە بەهێزبوو، مەگەر تەنها دوعاکردن و کڕوزانەوە بمێنێتەوە بۆ قبووڵکردنی ژیانێکی سیاسیی کراوە. ئەم یاساغکردنەی ژیانی سیاسیی رێکخراو وادەکات گروپەکەی شەرع لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا، حوکمی رەهای سوریا بکەن و دەزگا سەرەکییەکان بەوشێوەیە دروستبکەن کە خۆیان و پاراستنی پێگەکانی خۆیان پێویستیان پێیەتی، لە سوپا و پۆلیس و ئاسیش و هەواڵگرییەوە بیگرە بۆ پەرلەمان و دەزگاکانی تر. بە کورتییەکەی، ئەم راگەیاندنە دەستورییە، کە دەستوری سوریایە بۆ پێنج ساڵی داهاتوو، ڕەچەتەیەکی ترسناکە بۆ دروستکردنی دەسەڵاتێکی تاکەکەسیی دینیی داخراو. ئەوانەی ئەم راگەیاندنە دەستوریەیان لە ئێستادا بەم شێوەیە نووسیوە، دوای پێنج ساڵیتر زۆر لە ئێستا بەهێزتر دەبن. ئەوەیشی لەپاڵ و بە هۆی ئەم راگەیاندنە دەستوریەوە دروستیان کردوە، نەک لاینابەن و نایگۆڕن، بەڵکو زیاتر و زیاتر دەیچەسپێنن و دەیسەپێنن. بۆیە ئەم راگەیاندنە دەستورەیە نەخشە رێگایەکی ترسناکە، جگە لە ستەمگەریی دینیی و سیستمێکی دیکتاتۆریی، هیچی تری لێ چاوەڕوان ناکرێت و هیچی تریشی لێ سەوز نابێت. بەخشینی پێنج ساڵ حوکمڕانی بە ئەحمەد شەرع و گروپەکەی، بەو هەموو دەسەڵاتە زۆرەوە جاودێرینەکراوەوە، پرۆژەی دروستکردنی بەشار ئەسەدێکی دیکەیە، بەڵام ئەمجارە یان بەشار ئەسەدێکی ئیسلامی سونی سەلەفی. دەسەڵاتەکانی شەرع وەک سەرۆک کۆمار لە راگەیاندنە دەستوریەکەدا لە دەسەڵاتی سەرۆکی وڵاتێکی مۆدێرن ناچێت، بەڵکو لە دەسەڵاتی خەلیفە کۆنەکانی ئیسلام دەچێت، کە دوای یەکجار بەیعە پێبەخشین، کەس بۆی نەبووە و نەیتوانیوە تا مردنیان یان کوشتنیان لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات. دروستکردنی ئەمجۆرە خەلیفە و سیستمی خەلافەتیش لە رێگای یاسا و راگەیاندنی دەستورییەوە کە سوریای ئەمڕۆدا، ترسناکی سیستمە سیاسییەکە دەیانجار گەورەتر و هەمەلایەنتر دەکات. ئەوەی لە سوریای دوای ئەسەد چاوەروان دەکرێت دروستکردنی دەوڵەتێکی مۆدێرنە، بە دەستورێکی هاوچەرخ و بە دەزگا و میکانیزمی حوکمڕانیکردنی هاوچەرخەوە، ئەوەی چاوەڕوان دەکرێت دروستبوونی عەقڵیەتێکی سیاسیی و ئیداریی کراوەی هاوچەرخە کە لەودیوی دروستکردنی دەوڵەتی دینیی و تائیفییەوە کاربکات. بە تایبەتی لەودیوی سەپاندنی دەسەڵاتی سەلەفیەت بەسەر وڵاتەکەدا.       

  درەو: مامۆستا كەمال خدر پەستەك سۆر كە خەڵكی شاری كۆیەیەو لە هەولێر دادەنیشێت، شەوی رابردوو لەلایەن زاواكەیەوە (د. سیروان مەحمود) خۆی و هاوسەری و دووكچی كوژران و نەوەیەكیشی برینداركراوە، لە بیرەوەرییەكانیدا كە دەنوسێت: ھەرچەندە من باش لەوە گەیشتووم کە ژن ھێنان و منداڵ دروست کردن چەندەی خۆشی ژیان تێدایە ئەوەندەش تووشی کۆمەڵێ بەرپرسیارەتی گرانت دەکا. مەڵبەندی هەولێری حزبی شیوعی کوردستان، لە پرسەنامەیەكدا دەڵێت: مامۆستا كەمال خدر پەستەك سۆر هاوڕێ و کەسایەتی ڕۆشنبیرو پێشمەرگەی دێرینی حزبی شیوعیمان بووە. کەمال خدر مستەفا ناسراو بە "پەستەک سۆر" لە ساڵی 2017 کتێبی بیرەوەریەکانی خۆی نووسیوەتەوە لە ژێر ناونیشانی (بەسەرھات و بیرەوەرییەکان). هیوا سەید سەلیم نوسینێكی لەسەر مامۆستا كەمال و بیرەوەرییەكانی بڵاوكردووەتەوەو لە نوسینەكەیدا هاتووە:  مامۆستا كەمال لە لاپەڕە 83 کتێبی بیرەوەرییەكانیدا نووسیوەیەتی:- "ھەرەتم بوو، حەزم بەژیانێکی ھێمن دەکرد، حەزم دەکرد ژن بھێنم و ماڵ و منداڵم ھەبێ، ئەو ساڵانەی پێش ژن ھێنانم زۆر شەکەت بووم" لە بەشێکی دیکەی بیرەوەریەکانی نووسیوەیەتی: "ھەرچەندە من باش لەوە گەیشتووم کە ژن ھێنان و منداڵ دروست کردن چەندەی خۆشی ژیان تێدایە ئەوەندەش تووشی کۆمەڵێ بەرپرسیارەتی گرانت دەکا. بە تایبەتی منداڵ ئەگەر باش پەروەردە کرا ئەوە رەحمەتێکە بۆ خۆی و خێزان و گەل و نیشتمانەکەی، خۆ جاری وا بووە منداڵ لەدەست دەرچووە بوو بەبەڵ بەھۆی درووستکردنی سەر ئێشە بۆ خۆی و خێزانەکەی." کەمال خدر، لە 1/7/1970 ھاوسەرگیری لەگەڵ سەباحەت کردووە کە ئەویش لەگەڵ کەمال و دوو کچەکەی بوو قوربانی جۆری دووەم لە پەروەردەی خێزان بۆیە نووسیویەتی: من لە لایەنی خوێندن و پەروەردەکردنی منداڵەکانم سەرم ئاسوودەیە: -    منداڵی دووەمم دکتۆرە (سانا) کە پزیشکی بواری منداڵ بوونەو ماستەر و دکتۆرای لەم بوارە بەدەستھێناوە. -    منداڵی سێیەمم دکتۆر(سەھەند) دکتۆراکەی لە زانکۆی (نۆتنگام) ھێناوە. -    منداڵی چوارەمم (سیابۆ) بەکالۆریسی لە ماتماتیک هەیە. -     منداڵی پێنجەمم (سایە) پزیشکی پێستە -     منداڵی شەشەمم (ھەرێم) پزیشکی گشتییە لە بواری چاو -     منداڵی حەوتەمم (سەناریا ) پزیشکی گشتییە. -     منداڵی ھەشتەمم خوێندکاری کۆلیژی دەرمانسازییە. مامۆستا  كەمال خدر پەستەك سۆر   - ساڵی ١٩٤٠ لەگەرەكی بایز ئاغای شاری كۆیە لە دایكبووە . - ⁠-خوێندنی سەرەتای لە قوتابخانەی ئولای كۆیە و خوێندنی ناوەندی لە كۆیە تەواوكردووە . - ⁠-ساڵی ١٩٥٦ لە خانەی مامۆستایانی بەعقوبە وەرگیراوە. - ⁠-ساڵی ١٩٦٠ بە مامۆستا لە گوندی باغەجنێر لە كۆیە دامەزراوە دواتر گواستراوەتەوە قوتابخانەی باواجی لە ناو شاری كۆیە تاكو كودەتای ٨ی شوباتی ١٩٦٣ . - ⁠-لە ماوەی مامۆستایەتیدا لەم قوتابخانانە ش بە ئەركی پیرۆزی پەروەردە هەڵساوە” بەیان ، حاجی قادر” لەكۆیە و كورەك و بنەسڵاوە و زەهاوی لە هەولێر و ماوەیەكیش دورخراوەتە بۆ شاری رومادی” - ⁠لە ساڵی ٢٠٠٦ خانەنشیكراوە. - ⁠-مامۆستا كەمال لە ساڵی ١٩٧٠ هاوسەرگیری لەگەڵ مامۆستا سەباحەت زاهیر  كردووە.

راپۆرت: درەو 4ی حوزەیرانی 2009 وادەی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دەهات، بەر لەمەو لە 5ی كانونی دووەمی ئەو ساڵەدا (عەدنان موفتی) كە لە پشكی یەكێتیی سەرۆكی پەرلەمان بوو، نامەیەكی ئاڕاستەی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم كرد؛ تێیدا پێشنیازی ئەوەی بۆ كرد لە رۆژی 19ی ئایاری 2009دا هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمان بەڕێوەبچێت، هەڵبژاردنی ئەم رۆژەشی گەڕاندبووەوە بۆ یادی یەكەم هەڵبژاردن لە كوردستاندا كە رۆژی 19ی ئایاری 1991 بوو. بارزانی لەگەڵ كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كە سەرپەرەشتی هەڵبژاردنی كوردستانیشی دەكرد، تاوتوێی پێشنیازەكەی عەدنان موفتی كرد بۆ دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردن لە 19ی ئایاری 2009دا، رۆژی 11ی نیسانی 2009 بارزانی بە نامەیەك وەڵامی عەدنان موفتی دایەوەو رایگەیاند: (له‌به‌ر ته‌رخان نه‌كردنی بودجه‌ی تایبه‌ت بۆ كۆمسیۆنی باڵا له‌لایه‌ن حكومه‌تی فیدراڵ و نه‌بوونی پلانی دارایی روون و توانای ته‌كنیكی پێویست،  كۆمسیۆن ناتوانێت له‌رۆژی 19/5/2009 هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام بدات). رۆژی 2ی ئایاری 2009 كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە نوسراوێك سەرۆكایەتیی هەرێمی ئاگادار كردەوە لەوەی لەدوای 20ی تەموزی 2009وە دەتوانێت هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات. 5ی ئایار بارزانی چووە بەردەم پەرلەمان و لە وتارێكدا رۆژی 25ی تەموزی 2009ی وەكو وادەی هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان دیاریكرد. بارزانی؛ كە هەر لە بنەڕەت و لەدوای ئیمزاكردنی رێككەوتنی ستراتیژییەوە لەگەڵ تاڵەبانی، بە مەرجی ئەوە پۆستی سەرۆكی هەرێمی وەرگرتبوو كە پۆستەكە دەسەڵاتی هەبێت، لەم كۆبوونەوەیەدا بە فەرمی داوای لە پەرلەمان كرد كە دەبێت هاوتەریب لەگەڵ پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەماندا، هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیش بەڕێوەبچێت، ئیتر لێرەوە مشتومڕەكان لەبارەی روخساری سیستەمی حوكمڕانی لە كوردستان سەریهەڵدا، لەبارەی ئەوەی ئایا سیستەمەكە سەرۆكایەتیی یان پەرلەمانیی، یاخود تێكەڵە، ئەوەی رێبەرایەتی وروژاندنی ئەم بابەتەی دەكرد لەو سەروبەندەدا، بزوتنەوەی گۆڕان بوو كە بۆ یەكەمجار بوو وەكو هێزێكی نوێ خۆی بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردن ئامادە دەكردو نەوشیروان مستەفا بە قورسایی سیاسی خۆیەوە رێبەرایەتی ئەم تەوژمە سیاسییە نوێیەی دەكرد، كە بۆ یەكەمجار لە مێژووی سیاسی هەرێمدا گەرموگوڕییەكی بێ پێشینەی بە پرۆسەی هەڵبژاردنەكە بەخشی بوو. نەوشیروان مستەفا كە جێگری سكرتێری گشتیی یەكێتیی بوو، جیابونەوەی خۆی راگەیاند، رەخنەی لە هاوپەیمانی ستراتیژیی نێوان تاڵەبانی و بارزانی دەگرت، ئەمە وایكرد زیاتر لە جاران تاڵەبانی وابەستەی رێككەوتنەی بێت لەگەڵ بارزانی، بەتایبەتیش كە رێككەوتنە ستراتیژییەكە تاكە گەرەنتی بوو بۆ ئەوەی بتوانێت لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقدا بەردەوام بێت، لەبەرامبەریشدا بارزانی زیاتر لە جاران دەرفەتی ئەوەی بۆ خۆش بوو بوو كە فشاری زیاتر لە تاڵەبانی بكات بۆ چەسپاندنی سیستەمی سەرۆكایەتیی لە كوردستاندا. 25ی تەموزی 2009 هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمان و سەرۆكایەتیی هەرێم بەڕێوەچوو، بۆ یەكەمجار هەڵبژاردنەكە كێبركێیەكی بەهێزی بەخۆوە بینی، (تاڵەبانی و بارزانی) پێكەوە لەبەرامبەر (نەوشیروان مستەفا) راوەستا بوون، ئەمانە سێ كارەكتەری سەرەكی گۆڕەپانی سیاسی كوردستان بوون كە لە هەفتەكانی سەدەی رابردووەوە جێپێی خۆیان لەناو شۆڕشی چەكداری كورددا لە عێراق قایم كردبوو. لەم هەڵبژاردنەدا، تاڵەبانی لەناوچەی سەوز بانگەشەی بۆ بارزانی دەكرد، داوای لە لایەنگرانی یەكێتیی دەكرد دەنگی پێبدەن، وەكو ئاماژەیەكیش بۆ نەوشیروان مستەفا قسە بە ناوبانگەكەی كرد كە وتی: (بەكوێرایی چاوی ناحەزان، كاك مەسعود ئەم خولەو خولی داهاتووش سەرۆكی هەرێم دەبێت). نەوشیروان مستەفاو بزوتنەوە نوێیەكەی (گۆڕان) ئەم گوتارەی تاڵەبانییان قۆستەوە بۆ راكێشانی سەرەنجی لایەنگرو دەنگدەرانی یەكێتیی بەلای خۆیاندا، هەرواش دەرچوو، لە هەڵبژاردنەكەدا بزوتنەوەی گۆڕان بۆ یەكەمجار وەكو هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێز دەركەوت؛ (25) كورسی پەرلەمانی بردەوە، كە ئەنجامێكی بێ پێشینە بوو، ئەمە لە كاتێكدا بوو كە پارتی و یەكێتیی لە هەڵبژاردنەكەدا بە لیستێكی هاوبەش بەناوی (لیستی كوردستانی) بەشدارییان كرد، لەسەر بنەمای رێككەوتنی ستراتیژیی 2004. لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 2009دا، 24 لیست كێبركێیان كرد لەسەر بردنەوەی (111) كورسی پەرلەمان، 11 لیست رێژەیی یاساییان بەدەستهێنا بۆ چوونە ناو پەرلەمان. پارتی و یەكێتیی لەگەڵ چەند حزبێكی تر پێكەوە (59) كورسی پەرلەمانیان برد، بزوتنەوەی گۆڕان (25) كورسی بردو بوو بە براوەی دووەمی هەڵبژاردن. ئەنجامی هەڵبژاردنی 25ی تەموزی 2009     هەڵبژاردنی راستەوخۆی سەرۆك هاوتەریب لەگەڵ هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەماندا، هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی هەرێم بەشێوەی راستەوخۆو لەناو خەڵكەوە بەڕێوەچوو. بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی هەرێم، بزوتنەوەی گۆڕان كە پێگەیەكی جەماوەریی بەهێزی هەبوو، كاندیدی پێشكەش نەكرد؛ ئەمە لەبەر رۆشنایی ئەوەی بزوتنەوەكە باوەڕی بە سیستەمی پەرلەمانیی هەیە نەك سەرۆكایەتیی و پشتیوانی ئەوە ناكات سەرۆك راستەوخۆ لەناو خەڵك هەڵبژێردرێت و دەسەڵاتی بەرفراوانی هەبێت، بەجۆرێك پەرلەمان نەتوانێ لێپرسینەوەی لێ بكات. لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا (5) كەس كاندید بوون كە ئەمانەن بوون: •    مەسعود بارزانی (سەرۆكی پارتی و كاندیدی هاوبەشی پارتی و یەكێتیی) •    كەمال میراودەلی •    هەڵۆ ئیبراهیم ئەحمەد •    ئەحمەد محەمەد رەسوڵ •    حسێن گەرمیانی بارزانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی بردەوەو بۆ جاری دووەم پۆستی سەرۆكی هەرێمی وەرگرتەوە، ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی بەمشێوەیە بوو:   پارەی بەغدادو كابینەی شەش و حەوت لەسەر بنەمای رێككەوتنە ستراتیژییەكەی نێوانیان، تاڵەبانی و بارزانی رێككەوتن لەسەر پێكهێنانی كابینەی شەشەمی حكومەت،  كابینەی پێنجەم پۆستی سەرۆك وەزیران هەر چوار ساڵەكە لای پارتی (نێچیرڤان بارزانی) بوو لە كاتێكدا بەپێی رێككەوتنی نێوانیان  دووساڵ بە دووساڵ بوو، دووساڵی یەكەم لای پارتی و دووساڵی دووەم لای یەكێتی، بەڵام دوای تەواو بوونی دووساڵەكەی نێچیرڤان بارزانی، تاڵەبانی دووساڵەكەی یەكێتیشی دایەوە بە پارتی و نێچیرڤان بارزانی دوو ساڵەكەی پارتی و دووساڵەكەی یەكێتی سەرۆكی حكومەت بوو بەوەش تاڵەبانی روبەرووی رەخنەی زۆری ناوخۆی حزبەكەی بوەوە، بەڵام لە كابینەی شەشەمدا  تاڵەبانی و بارزانی وا رێككەوتنەوە پۆستی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان جارێكی دیكە دوو ساڵ بە دوو ساڵ بێت، دووساڵی یەكەمی كابینەكە بۆ یەكێتی بوو لەمەشدا تاڵەبانی مەبەستی بوو لە دابەشكردنی پۆستەكاندا هەندێك هاوسەنگیی بگەڕێنێتەوە بەتایبەتیش لەسەردەمێكدا كە گوتاری سیاسیی نەوشیروان مستەفاو بزوتنەوەكەی لە سلێمانی رەواجی گەورەی هەبوو، كاریگەریی بنیادی لەسەر پەیكەری سیاسیی یەكێتیی و ئایندەی حزبەكەی تاڵەبانی هەبوو، بارزانیش كە لەچوارچێوەی رێككەوتنە ستراتیژییەكەدا لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقدا گەرەنتی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كردبوو، لەبەرامبەر نەوشیروان مستەفادا پشتی لە تاڵەبانی نەكرد، بەتایبەتیش لەكاتێكدا گوتاری سیاسی نەوشیروان مستەفا لە یەككاتدا هەم تاڵەبانی و هەم بارزانیشی دەپێكاو دژی بە بنەماڵەیكردنی حوكمڕانی بوو لە كوردستاندا. بارزانی كە لە ساڵی 1992ەوە رێككەوتنی "فیفتی بە فیفتی" لەگەڵ تاڵەبانی رەتدەكردەوە، ئەمجارە قایل بوو كابینەی "دوو ساڵ بە دوو ساڵ" لەگەڵ تاڵەبانی تەشكیل بكات. بەمجۆرە لە 28ی ئۆكتۆبەری 2009دا كابینەی شەشەمی حكومەتی هەرێم كە كابینەی هاوبەشی پارتی و یەكێتیی بوو لەدایكبوو، دوو ساڵی یەكەمی تەمەنی كابینەكە (لە 28ی ئۆكتۆبەری 2009 بۆ تاوەكو 4ی نیسانی 2012) پۆستی سەرۆك وەزیران بەدەست یەكێتییەوە بوو، (د. بەرهەم ساڵح) سەرۆكایەتیی حكومەتی دەكرد، پێكهاتەكەی حكومەتەكەش بەم جۆرە بوو:   لەو دوو ساڵەی كە یەكێتیی سەرۆكایەتیی حكومەتی دەكرد، ناوچەكە پەرەسەندنێكی بێ پێشینەی بەخۆوە بینی، بەهۆی ناڕەزایەتیی جەماوەریی و خۆپیشاندانەوە لە چەند وڵاتێكی عەرەبی دەسەڵاتی سیاسی گۆڕاو چەند وڵاتێكی تر كەوتنە بەردەم گۆڕانكاریی، شەپۆلەكە وڵاتانی (تونس- میسر- ليبيا- یەمەن- بەحرەین و دواجاریش سوریا كە سەریكێشا بۆ شەڕیكی خوێناویی كە سەرباری كەوتنی رژێمی ئەسەدیش هێشتا كۆتایی نەهاتووە). خۆپیشاندانەكانی بەهاری عەرەبی هاوكات بوو لەگەڵ دروستبوونی بەرەیەكی ئۆپۆزسیۆن لە كوردستان (بزوتنەوەی گۆڕان+ یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی) بە رابەرایەتی نەوشیروان مستەفا، ئەم بەرەیە بەردەوام پشتیوانی خۆی بۆ گۆڕانكارییەكانی لە وڵاتانی ناوچە نیشاند دەدات، لەبەر رۆشنایی كاریگەریی بەهیزیی رووداوەكاندا، لە 17ی شوباتی 2011دا لە سلێمانییەوە شەپۆلێك ناڕەزایەتیی دەستیپێكرد كە داوای لەناوچوونی دەسەڵاتی پارتی و یەكێێتیی دەكرد، هێزەكانی یەكێتیی بەتوندی روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان بوونەوەو كۆتاییان پێ هێنا، بەڵام كاریگەرییەكانی لەسەر پێگەی یەكێتیی دواترو لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا دەركەوت.   دوو ساڵی یەكەمی كابینەی شەشەم كە پۆستی سەرۆك وەزیران لای یەكێتیی بوو، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەدەست پارتییەوە بوو (كەمال كەركوكی) بۆیە، كاتێك لە 5ی نیسانی 2012دا ئاڵوگۆڕی پۆستەكان كرا لەنێوان پارتی و یەكێتیی، (نێچیرڤان بارزانی) پۆستی سەرۆك وەزیرانی لە بەرهەم ساڵح وەرگرتەوە، كەمال كەركوكیش پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی رادەستی (ئەرسەلان بایز) كرد، بەمجۆرە (نێچیرڤان بارزانی) جارێكی تر گەڕایەوە بۆسەر كورسی پۆستی سەرۆك وەزیران و كابینەی حەوتەمی حكومەتی تەشكیل كرد، كابینەكەی تاوەكو 17ی حوزەیرانی 2014 بەردەوام بوو، كە پێكهاتەكەی بەمجۆرە بوو:     بەهۆی بوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز بە رێبەرایەتی (نەوشیروان مستەفا)، ئەم كابینەیە هەندێك دەستكەوتی نوێی بۆ خۆی تۆماركرد كە لە كابینەكانی پێش خۆیدا نەبوو، بەتایبەتیش لەو دوو ساڵەدا كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتیی حكومەتەكەی دەكرد، لەوانە كردنەوەی پرۆژەی (تواناسازیی) بۆ ناردنەدەرەوەی خوێندكارانی كورد بۆ خوێندن لە دەرەوەی وڵات هەروەها كردنەی سولفەی نیشتەجێبوون و هاوسەرگیریی و ئامادەكردنی یاسای بودجەو پرساندنی سەرۆك وەزیران و وەزیرەكان لەبەردەم پەرلەمان. یەكێك لە دیارترین تایبەتمەندییەكانی ئەم حكومەتە كە دوو كابینەی لەخۆیدا كۆكردبووەوە (كابینەی بەرهەم ساڵح+ كابینەی نێچیرڤان بارزانی) ئەوە بوو، كە پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیی عێراق بەشێوەیەكی سیستەماتیك و مانگانە دەگەیشتە هەرێم و مانگانە بڕەكەی (ترلیۆنیك و 200 ملیار) دینار بوو، كە بە تەنیا (850 ملیار) دیناری بۆ موچەو (350 ملیار) دیناریش بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزاریی دەرۆیشت، ئەمەش جۆرێك لە بوژانەوەو گەشەسەندنی بە هەردوو كابینەكە بەخشی، لەكۆتایی تەمەنی كابینەی حەوتەمدا لە حوزەیرانی 2014دا، بەغداد بەشە بوجەی هەرێمی بڕی و كابینەی هەشتەم كە دواتر باسی لێوە دەكەن كابینەی قەیرانی دارایی بوو. سەرچاوەكان: •    سایتی پەرلەمانی كوردستان https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-3/ •    سایتی حكومەتی هەرێمی كوردستان https://8th.cabinet.gov.krd/?l=13 •    سایتی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان https://presidency.gov.krd/krp/kurdish/default.aspx •    سایتی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان https://archive.gorran.net/Detail.aspx?id=1088&LinkID=106 •    كێن ئەوانەی بە فعلی وەزیری بوون، راپۆرتی (درەو) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8847 پاشكۆ: لیستی ناوی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان (خولی سێیه‌م) لیستى كوردستانى 1-    ئه‌رسه‌لان بایز ئیسماعیل (بوو بە سه‌رۆكی په‌رله‌مان) 2-    حسن محمد سوره‌ محمد (بوو بە جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مان) 3-    فه‌رسه‌ت احمد عبدالله (بوو بە سكرتێری په‌رله‌مان) 4-    محمد قادر عبدالله‌ ناسراو به ‌دكتۆر كه‌مال كه‌ركوكی (سه‌رۆكی په‌رله‌مان بوو لە پشكی پارتی، بۆ سەرسەلان بایز لە پشكی یەكێتیی  ده‌ستی له‌كار كێشایەوە‌) 5-    به‌كر كریم محمد صالح 6-    بێریڤان إسماعیل سه‌رهه‌نگ 7-    په‌روین عه‌بدولڕه‌حمان عه‌بدوڵا 8-    تارا تحسین یاسین ئه‌سعه‌دى 9-    تارا عبدالرزاق محمد عمر 10-    جلال علی عبدالله عوسمان 11-    جمال تاهر ئیبراهیم محمد 12-    حازم تحسین سعید على 13-    خه‌لیل عوسمان حمد امین رسول 14-    خورشید احمد سلیم یونس 15-    د. رۆژان عه‌بدولقادر 16-    احمد بایز دزه‌یی 17-    د. لیلی امیرعاض عزیز 18-    د. ئاراس حسین محمود 19-    د.به‌شیر خه‌لیل تۆفیق 20-    د.سه‌روه‌ر عبدالرحمن عمر 21-    د.عمر حمدامین نوره‌دینى 22-    د.محمد موسى مصطفى 23-    دانا سه‌عید سۆفى 24-    دڵشاد شه‌هاب حاجى (ده‌ستی له‌كار كێشایەوە‌‌) 25-    رازاو محمود فه‌ره‌ج 26-    رزگار محمد امین حمه‌سعید (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه) 27-    رفیق صابر قادر ته‌ها (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 28-    زكیه‌ صالح عبدالقادر رشید 29-    ژیان عومه‌ر شه‌ریف 30-    سالار مه‌حمود موراد عه‌لی 31-    سه‌ردار رشید محمد احمد 32-    سه‌میره‌ عبدالله ئیسماعیل 33-    سۆزان شه‌هاب نوری 34-    شڤان ئه‌حمه‌د عه‌بدولقادر 35-    شلێر محه‌مه‌د نه‌جیب 36-    شلیر محى الدین صالح محمد 37-    شه‌ونم محمد غریب ته‌ها 38-    شوان عبدالكریم جلال محمود 39-    شۆرش مجید حسین مرسل 40-    شێروان ناسح عبدالله‌ سبفه‌ الله‌ حیده‌ری (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 41-    شیلان عبدالجبار عبدالغنى ابراهیم 42-    صباح بیت الله‌ شكری مه‌حمود 43-    صبیحه ‌احمد مسته‌فا شوان 44-    عبدالسلام مسته‌فا صدیق على 45-    عبدالله على ئیبراهیم حسین (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 46-    على حسین محمد حسن 47-    عمر صدیق محمد ئیبراهیم 48-    عمر عبدالرحمن على عبدالله 49-    عونی كمال سعید عزیز البزاز 50-    عیماد محه‌مه‌د حوسێن 51-    فازڵ محه‌مه‌د قادر 52-    قادر احمد سمایل 53-    قادر حه‌سه‌ن قادر 54-    كاوه‌ محمدامین حسین 55-    كه‌یلی ئه‌كره‌م مه‌نتك 56-    گه‌شه‌ دارا جلال ئه‌حمه‌د 57-    گۆران ئازاد محه‌مه‌د عه‌بدوڵا 58-    لانه‌ ئه‌حمه‌د محمود عبدالقادر 59-    محه‌مه‌د دلێر مه‌حمود فه‌تاح 60-    محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د عه‌لی 61-    نیشتمان مورشد ساڵح 62-    نەژاد عزیز قادر 63-    ئامینه‌ زكری سعید یوسف 64-    ئاواز عبدالواحد خضر على 65-    ئه‌ڤین عومه‌ر ئه‌حمه‌د 66-    ئیسماعیل مه‌حمود عه‌بدوڵا بزوتنەوەی گۆڕان 1-    ئاشتى عزیز صالح ئیسماعیل 2-    ئاهه‌نگ عارف ره‌ئوف 3-    ئیسماعیل سعید محمد على گه‌ڵاڵه‌یی 4-    بورهان رشید حسن 5-    په‌ریهان قبلاى محمد على (ده‌ستی له‌كار كێشایەوه‌) 6-    په‌یام ئه‌حمه‌د محمد ئه‌مین 7-    په‌یمان عبدالكریم عبدالقادر رسول 8-    په‌یمان عزالدین عبدالرحمن 9-    پێشه‌وا تۆفیق مه‌غدید حوسێن 10-    جعفر على ره‌سول محمد (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 11-    دڵشاد حسێن قادر 12-    رێباز فتاح محمود نادر 13-    زانا ره‌ئوف حمه‌كریم (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 14-    سه‌رهه‌نگ فرج محمد محمود 15-    سیوه‌یل عوسمان ئه‌حمه‌د 16-    شاهۆ سه‌عید فتح الله (ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه‌) 17-    شێرزاد عبدالحافز شریف فقێ محمد 18-    عبدالرحمن حسین ابابكر (زاخۆیی) جیابوەوە، لیستی سەربەخۆی دروستكرد 19-    عبدالله محمد امین 20-    عبدالله محمد نورى 21-    عدنان عوسمان محمد على 22-    عه‌زیمه‌ نه‌جمه‌دین حه‌سه‌ن 23-    فه‌رمان عزالدین محمود 24-    كاردۆ محمد پیرداود حاجى 25-    كاروان صالح ئه‌حمه‌د جیابووەوەو لیستی سەربەخۆی دروستكرد 26-    كوێستان محمد عبدالله معروف على 27    - نه‌ریمان عه‌بدوڵا قادر ئه‌حمه‌د 28-     نه‌سرین جمال مسته‌فا نجیب 29-    ڤیان عبدالرحیم عبدالله عبدالرحیم     لیستى خزمه‌تگوزارى و چاكسازى 1-    عمر عزیز بهاْ الدین 2-    سه‌رگوڵ ره‌زا حسن حمه‌خان 3-    عبدالله محمود محمد سان ئه‌حمه‌د 4-    به‌یان ئه‌حمه‌د حسن كۆچه‌رى 5-    فازل حسن ئیسماعیل حسن 6-    صباح محمد نجیب حسن 7-    هاوراز شێخ ئه‌حمه‌د حمد مام بایز 8-    سمیر سلیم ئه‌مین به‌گ حمه‌ به‌گ 9-    ئه‌حمه‌د سلێمان عبدالله حمه 10-    ‌به‌فرین حسین محمد وه‌لدخان 11-    حمه‌ سعید حمه‌على ئه‌ورحمان محمد 12-    ئه‌یوب نعمه‌ت قادر رحمان 13-    ناسك تۆفیق عبدالكریم عبدالرحیم 14-    بزووتنه‌وه‌ى ئیسلامى كوردستان 15-    ئه‌حمه‌د ئیبراهیم على ئه‌حمه‌د 16-    گولیزار قادر ئیسماعیل ئه‌مین 17-    ئازادی و عه‌داله‌تی کۆمه‌ڵایه‌تی هاژه‌ سلیمان مسته‌فا  لیستى رافیده‌ین سالم تۆما كاكۆ برایمۆك جهان ئیسماعیل بنیامین ئیسماعیل ئه‌نجومه‌نى میللى كلدانى سریانى ئاشورى سائر عبدالاحد ئۆگستى موشى سۆزان یوسف خۆشابه‌ العصرانى ئه‌میر گوگه‌ یوسف عودیش بزووتنه‌وه‌ى دیموكراتى توركمانى له‌ كوردستان یه‌شار نجم الدین نورالدین عبدالله حمدیه‌ معروف ئه‌حمه‌د ته‌ها یاووز خورشید عوسمان یونس لیستى توركمانى هه‌ولێر شێردڵ تحسین محمد حمادى لیستى چاكسازى توركمانى عبدالقادر ئه‌كره‌م جمیل عبدالصمد  ئه‌رمه‌ن ئارام شاهین داود باكۆیان     لەوكاتەی كە مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە، سایتی سەرۆكایەتیی هەرێم بەمشێوەیە پێناسەی سەرۆكایەتیی و دەسەڵاتەكانی سەرۆكی كردووە: سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان پێكهاته‌یه‌كی سیاسی، ئیداری و یاساییه‌، به‌پێی مادده‌كانی (یه‌كه‌م ودووه‌م و سێیه‌م) له‌یاسای ژماره‌ (1)ی ساڵی 2005 ی هه‌مواركراو، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان سه‌رۆكی باڵای دەسەڵاتی جێبه‌جێكردنه له‌هه‌رێمی كوردستان و فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه‌كانی پێشمەرگەی‌‌ ‌هه‌رێمی كوردستانه، سه‌رۆكی هه‌رێم به‌ده‌نگدانی گشتیی نهێنی راسته‌وخۆ بۆماوه‌ی چوار ساڵ له لا یه‌ن هاوڵاتیانی هه‌رێمی كوردستا نه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرێت و ده‌شێ بۆ جاری دووه‌م هه‌ڵبژێردرێته‌وه‌. به‌ڕێز ( مسعود بارزانی ) بۆ یه‌كه‌م جار له‌ هه‌ڵبژاردنی رۆژی 31 / ی كانوونی دووه‌می 2005، وه‌ك یه‌كه‌م سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان لەلایەن ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانی كوردستان - عیراق، هه‌ڵبژێردرا. به‌پێی مادده‌ی یه‌كه‌م له‌یاسای ژماره‌ (1)ی ساڵی 2005 ی هه‌مواركراو، سه‌رۆكی هه‌رێم جێگرێكی دەبێت هاوكاریی دەكات لە راپەڕاندنی ئەركەكانی و لە كاتی ئامادەنەبوونیدا جێگەی دەگرێتەوە وهەر خۆیشی جێگری فەرماندەی هێزی پێشمەرگەیە، سه‌رۆكی هه‌رێم هەندێك لە ئەرك ودەسەڵاتەكانی خۆی بە جێگرەكەی خۆی دەدات. سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی ناوه‌خۆ و ده‌ره‌وه‌ نوێنه‌رایه‌تی پێكهاته‌ی هاوڵاتیانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، سه‌رپه‌رشتیی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌رێم وده‌سه‌ڵاته‌ فیدراڵییه‌كان ده‌كات، نوێنه‌رایه‌تی گه‌لی كوردستان ده‌كات له‌ئه‌نجومه‌نی باڵای ناوه‌ندی سیاسی عێراق كه‌ له‌ (سه‌رۆكی كۆمار - سه‌رۆكی وه‌زیران - سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانی) پێكهاتووه‌ سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان به‌ مه‌به‌ستی پاراستن وبەجێگەیاندنی مافه‌كانی گه‌لی كوردستان كه له ‌ده‌ستووری هه‌میشه‌یی عێراقدا چه‌سپاون، به‌ناوی گه‌لی كوردستان راوێژ وگفتوگۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان ده‌كات وهه‌ماهه‌نگیی له‌نێوان ده‌سه‌ڵاته‌ فیدراڵییه‌كان وده‌سه‌ڵاته‌كانی هه‌رێم رێكده‌خات. له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمی كوردستان په‌یوه‌ندیی نێوان سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان وسه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌سه‌ر بنه‌مای یاسایی ڕێكخراوه‌، به‌و پێیه‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران داواكاریی دامه‌زراندن به‌ پله‌ی تایبه‌ت و به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌، بۆ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌رزده‌كاته‌وه‌، دوای ره‌زامه‌ندی سه‌رۆك، به‌ده‌رچوونی( فه‌رمانی هه‌رێمیی) بۆ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. لەسەر ئاستی پەیوەندیی نێوان سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەپێی بڕگەی یەك لە ماددەی (10) لە یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005 ی هه‌مواركراو، دەسەڵاتی دەركردنی ئەو یاسایانەی هەیە كە پەرلەمانی كوردستان پەسەندی دەكات لە ماوەی (15) رۆژ لە بەرواری وەرگرتنی لە دیوانی سەرۆكایەتی هەرێم، هەروەها لەم ماوەیەشدا بۆی هەیە تانه له کۆی یان به شێکی بدات و ره وانەی پەرلەمانی بکاته وه تاکو چاوی پێدا بخشێنێته وه، بڕیاری پەرلەمان له م باره یه وە بنبڕه. پێكهاته‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان *  دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان: ئه‌م ده‌زگایه‌ به‌یاسای دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان - عیراق ژماره‌ (2) ساڵی 2005 له‌1/8 /2005 دامه‌زراوه‌ و خاوه‌ن كه‌سایه‌تی مه‌عنه‌وییه‌ و ئه‌م ئه‌ركانه‌ی خواره‌وه‌ی هه‌یه‌: 1 - سه‌رپه‌رشتیكردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی دیوان. 2- رێكخستنی په‌یوه‌ندیی له‌نێوان سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وسه‌رۆكایه‌تی پەرلەمانی كوردستان - عیراق وسه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان - عیراق. 3 - رێكخستنی په‌یوه‌ندیی له‌نێوان سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وده‌سه‌ڵاته‌كانی عێراقی فیدراڵ. 4 - رێكخستنی چالاكی وپه‌یوه‌ندییه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم له‌ناوه‌وه ‌و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان. *  سه‌رۆكی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم: به‌ڕێز (مسعود بارزانی ) سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان به‌پێی ماده‌ی یه‌كه‌م ودووه‌م وسێیه‌م له‌یاسای دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان، به‌فه‌رمانی هه‌رێمیی ژماره‌ (1)ی ساڵی 2005، به‌ڕێز (فۆاد محمد حسین )ی به‌یه‌كه‌م سه‌رۆكی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان دامه‌زراند به ‌پله‌ی وه‌زیر و دەسەڵاتی هه‌یه له‌هه‌موو كۆبونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران به‌شداربێت و سه‌رپه‌رشتیی سه‌رجه‌م كاروباره‌كانی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم بكات. *  نوسینگه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان: ئه‌م نوسینگه‌یه‌ پێكهاته‌یه‌كی كارگێڕی تایبه‌ته‌ به‌ رێكخستن و راپه‌ڕاندنی چالاكی وكاروباری رۆژانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان. *  نوسینگه‌ی جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان: ئه‌م نوسینگه‌یه‌ پێكهاته‌یه‌كی كارگێڕی تایبه‌ته‌ به‌ رێكخستن و راپه‌ڕاندنی چالاكی وكاروباری رۆژانه‌ی جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان. *  به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییەكانی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم: له‌دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمدا چه‌ند به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كی گشتیی هەن وئەم به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه له‌پێناو جێبه‌جێكردنی ئه‌وئه‌ركانه‌ دامه‌زراون كه‌ به‌یاسا خراونه‌ته‌ ئه‌ستۆی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان:- 1- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی كارگێڕی و دارایی. 2- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی هه‌ماهه‌نگیی و به‌دواداچوون. 3- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی كاروباری یاسایی. 4- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی په‌یوه‌ندییه‌كان. 5- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی كاروباری كۆمهڵایه‌تی و‌ سكاڵا. 6- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی راگه‌یاندن.           بروسكه‌ی پیرۆزبایی مام جه‌لال له‌ساڵیادی دامه‌زراندنی پ.د.ك و له‌دایكبوونی بارزانی بۆ برای زۆر به‌ڕێزو خۆشه‌ویستمان جه‌نابی سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان به‌بۆنه‌ی یادی دامه‌زراندنی پارته‌ تێكۆشه‌ره‌كه‌تان، پارتی دیموكراتی كوردستانی دۆست و هاوپه‌یمان، هه‌روه‌ها به‌بۆنه‌ی یادی له‌دایكبوونی جه‌نابیشتانه‌وه‌ خۆم به‌به‌خته‌وه‌ر ده‌زانم كه‌گه‌رمترین پیرۆزباییتان ئاراسته‌ بكه‌م و له‌ڕێگه‌ی جه‌نابیشتانه‌وه‌ پیرۆزبایی گه‌رمی خۆم به‌هه‌موو هه‌ڤالانی مه‌كته‌بی سیاسی و كۆمیته‌ی ناوه‌ندی و ئه‌ندام و دۆست و لایه‌نگران و پێشمه‌رگه‌ قاره‌مانه‌كانی پارتی رابگه‌یه‌نم. دیاره‌ رۆڵ و تێكۆشان و سه‌روه‌رییه‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌مێژووی پرشنگداری بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی گه‌له‌كه‌ماندا جێگه‌ی ستایش و قه‌در گرتنن و هه‌ڵبه‌ت مێژووی گه‌لی كوردستان ئه‌و رۆڵه‌ مێژوویی و گه‌وره‌ی پارتی و به‌رخۆدانه‌كانی له‌لاپه‌ره‌ دره‌وشاوه‌كانی خۆیدا به‌ئه‌مانه‌ته‌وه‌ تۆمار ده‌كات. من ئه‌و بۆنه‌ مێژووییه‌ به‌هه‌ل ده‌زانم بۆئه‌وه‌ی ته‌ئكید له‌سه‌ر بایه‌خی هاوكاری و هاریكاری و چاره‌نووسسازیی هاوپه‌یمانیی ستراتیژیی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بكه‌مه‌وه‌ كه‌دیاره‌ ئه‌م هاوپه‌یمانییه‌ هاوشانی هاوخه‌باتیمان له‌گه‌ڵ هه‌موولایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی تری كوردستان به‌ردی بناغه‌ی پاراستنی هه‌موو ده‌ستكه‌وته‌كان و به‌دیهێنانی هه‌موو ئه‌و ئاوات و ئامانجانه‌شه‌ كه‌هێشتا میلله‌ته‌كه‌مان له‌خه‌باتی به‌رده‌وامدایه‌ بۆ به‌دیهێنانیان. هاوخه‌باتی و هاوپه‌یمانیی ستراتیژیی نێوانمان كه‌جه‌نابتان ده‌ورێكی بنه‌ڕه‌تیتان له‌بنیاتنان و گه‌شه‌پێدانی هه‌یه‌و له‌هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ی په‌رله‌مان و سه‌رۆكایه‌تیی خۆی له‌لیستی كوردستانیدا بینییه‌وه‌، ده‌ستكه‌وتێكی زۆر بایه‌خداری میلله‌ته‌كه‌مانه‌و زامنی ئێستاو ئاینده‌ی ئه‌زموونه‌ دیموكراتییه‌كه‌مانه‌ له‌كوردستان و پارێزه‌ری پێگه‌و قوورسایی كوردیشه‌ له‌ناو هاوكێشه‌كانی عیراقی نوێی ئه‌مڕۆدا. دوا ده‌ستكه‌وتی گه‌له‌كه‌مان كه‌ له‌سایه‌ی ئه‌و هاوپه‌یمانییه‌دا به‌رجه‌سته‌ بوو، ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ پاك و دیموكراتی و شارستانییه‌ بوو كه‌بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان و سه‌رۆكی هه‌رێم به‌ڕێوه‌چوو، كه‌تێیدا جه‌نابتان متمانه‌ی كۆمه‌لانی خه‌ڵكی كوردستانتان به‌ده‌ستهێنایه‌وه‌و جارێكی تریش گه‌لی كوردستان ئه‌و به‌رپرسیارێتییه‌ مێژووییه‌ی خسته‌وه‌ ئه‌ستۆی به‌ڕێزتان، كه‌دڵنیام جه‌بتان ئه‌هلی ئه‌و ئه‌ركه‌ گرنگه‌ن و به‌شایسته‌ییه‌وه‌ ئه‌ركی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی سه‌رشانتان جێبه‌جێده‌كه‌ن. من جارێكی تریش پیرۆزبایی خۆم نوێده‌كه‌مه‌وه‌ به‌بۆنه‌ی هه‌ڵبژاردنتان بۆ سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و جه‌ژنی دامه‌زراندنی پارتی و له‌دایكبوونی جه‌نابیشتان دووباره‌ پیرۆز بێت. هه‌رشادو سه‌ربه‌رزو سه‌ركه‌وتووبن. برای دڵسۆزتان مام جه‌لال 2009/8/15       دەقی وتاری مەسعود بارزانی بەبۆنەی سوێندخواردنی بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتیی هەرێم لە رۆژی 20ی ئابی 2009دا: به‌ناوی خوای گه‌وره‌و میهره‌بان برای به‌ڕێز جه‌نابی سه‌رۆك مام جه‌لال سه‌رۆك كۆماری عێراقی فیدرال برایانی به‌ڕێز نوێنه‌رانی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی عێراق نوێنه‌ری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق وه‌زیره‌ به‌ڕێزه‌كان و حیزبه‌ هاوپه‌یمان و دۆسته‌كانی عێراقی سه‌فیر و نوێنه‌رانی ده‌وڵه‌تانی دۆست ئاماده‌بووانی به‌ڕێز به‌خێرهاتنه‌كی گه‌رمی هه‌موو لایه‌كتان ده‌كه‌م و سوپاستان ده‌كه‌م بۆ به‌شداربوونتان له‌م رۆژه‌دا له‌گه‌ل ئێمه‌ی خه‌لكی هه‌رێمی كوردستان و پێش ئه‌وه‌ی من ده‌ست به‌ وتاره‌كه‌م بكه‌م به‌ پێویستی ئه‌زانم ئاماژه‌ به‌و كاره‌ تیرۆریستیه‌ی كه‌ دوێنیَ روویدا له‌ به‌غدا ئاماژه‌ی پێ‌ بكه‌م كه‌ ئێمه‌ی هه‌ژاندووه‌ و زۆر ئازاری داوین، چونكه‌ خه‌ڵكێكی ئێكجار زۆر به‌ ده‌یان شه‌هید و به‌ سه‌ده‌ها برینداری لێكه‌وته‌وه،‌ ئه‌و كاره‌ تیرۆریستییه‌ كه‌ هه‌موویان خوشك و برای ئێمه‌ن و زۆرمان پێناخۆش بوو، زۆریش دڵگیر و غه‌مگین بووین. من له‌ كاتێكدا كه‌ سه‌ره‌خۆشی له‌ خۆمان و له‌ هه‌موو خه‌ڵكی عێراق ئه‌كه‌م، سه‌ره‌خۆشی له‌ كه‌سوكاری شه‌هیدان ئه‌كه‌م، دوعای شیفای به‌په‌له‌ ئه‌كه‌م بۆ برینداره‌كان و‌ لێره‌شه‌وه‌ راده‌گه‌ینم كه‌ ئێمه‌ ئاماده‌ین بۆ هه‌موو هاوكارییه‌ك له‌گه‌ڵ برایانمان له‌ حكوومه‌تی فیدراڵ بۆ هه‌ر كارێك كه‌ پێویست بێت و‌ پێشم وایه‌ ته‌نها وه‌ڵام بۆ ئه‌م كاره‌ تیرۆریستیانه‌ و بۆ دوژمنانی عێراق یه‌كیه‌تی رێزه‌كانی ئێمه‌یه‌ وه‌كو خه‌ڵكی عێراق و پته‌وكردنی برایه‌تی خۆمان. ئه‌مه‌ وا نیشان ده‌دات كه‌ دوژمنانی عێراق هێشتا له‌ كه‌میندان و خه‌ریكی پیلانگیَڕانن و نایانه‌وێت وه‌زعی عێراق ئیستقرار بكات و نایه‌نه‌وێت برایه‌تی كورد و عه‌ره‌ب و برایه‌تی هه‌موو خه‌ڵكی عێراق پیكه‌وه‌ جێگیر بێت، بۆیه‌ ئومێده‌وارم ئه‌م كاره‌ تیرۆریستیانه‌ و ئه‌م تاوانانه‌ ببنه‌ مایه‌ی پته‌وكردنی هاوكاری و دۆستایه‌تی و برایه‌تیمان و به‌رگریكردنمان له‌ عێراق و له‌ گیانی خوشك و برایانی خۆمان له‌ هه‌موو پارچه‌یه‌ك له‌عێراق. سوپاسی بی پایان بۆ سه‌رۆكی په‌رله‌مانی پێشوو، بۆ هه‌موو ئه‌ندامانی په‌رله‌مان پێشوو بۆ ئه‌و ئه‌ركه‌ی كه‌ ئه‌نجامیان دا و زه‌حمه‌تیان كێشا و هه‌روه‌ها به‌خێرهاتن و پیرۆزبایی له‌ په‌رله‌مانتاره‌كانی تازه‌ ده‌كه‌م، پیرۆزبایی له‌ سه‌رۆك و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ده‌كه‌م و له‌ هه‌موو خوشك و برایان له‌ په‌رله‌مانی تازه‌ و داوای سه‌ركه‌وتنتان بۆ ده‌كه‌م و ده‌زانم كه‌ ئێمه‌ پێمان نا بۆ قۆناغێكی تازه‌ به‌ڵام من دڵنیام كه‌ به‌هه‌ست كردن به‌ مه‌سئوولییه‌ت و ده‌ست له‌ ناو ده‌ستی یه‌ك ئه‌توانین خزمه‌تێكی گه‌وره‌ به‌ گه‌له‌كه‌مان بكه‌ین. من پێموایه‌ خۆشك و برایانی خوشه‌وێست بیروڕای جیاواز و بۆچوونی جیاواز و فره‌ئایینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی له‌م په‌رله‌مانه‌دا ئه‌بێ‌ ببێته‌ مایه‌ی به‌هێزبوونی هه‌رێمه‌كه‌مان، ئه‌بێ‌ په‌رله‌مانی ئێمه‌ جوانتر و چالاكتر بكات، ده‌توانین ره‌خنه‌ له‌یه‌كتری بگرین، ره‌خنه‌گرتن بۆ ئه‌وه‌ كاره‌كانمان باشتر بن ، بۆ ئه‌وه‌ی كه‌مووكوڕیه‌كان نه‌هێڵین نه‌ك بۆ شكاندنی یه‌كتری بیت. من دڵنیام كه‌ هه‌مووتان پابه‌ندی ئه‌م سوێنده‌ ده‌بن كه‌ خواردووتانه‌ چونكه‌ سوێندێكی گه‌وره‌یه‌ و هه‌مووشمان ئه‌بێ‌ پابه‌ندی ئه‌م سوێنده‌ بین كه‌ هه‌وڵ بده‌ین بۆ یه‌كڕیزی و بۆ ته‌بایی و بۆ پاراستنی به‌رژه‌وندییه‌كانی گه‌له‌كه‌مان. من خۆم به‌ برای هه‌موو یه‌كێك له‌ ئێوه‌ ئه‌زانم و به‌ بێ‌ جیاوازی و ئاماده‌م گوێ‌ له‌ هه‌موو ره‌خنه‌یه‌ك بگرم هه‌تا ئه‌گه‌ر ره‌قیش بیت ئه‌گه‌ر له‌ پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل و نیشتمان دا بیت. پێش هه‌ڵبژاردن هه‌موو لایه‌نێك به‌رنامه‌ خۆی پێشكه‌ش كرد و ئێستاش كاتی جێبه‌جێ‌ كردنی ئه‌و به‌ڵێنانه‌یه‌ كه‌ به‌گه‌له‌كه‌مان داوه‌. له‌ناوه‌وه‌ و له‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌موو چاودێری هه‌رێمه‌كه‌مان ده‌كه‌ن، چاودێری هه‌نگاوه‌كان وبڕیاره‌كانمان ده‌كه‌ن، ئایا ئێمه‌ له‌ئاست ئه‌و به‌ڵینانه‌ ده‌بین، له‌ ئاست ئه‌و مه‌سئوولییه‌ته‌ ده‌بین یان نا؟ به‌ڵێ‌ ئه‌گه‌ر هه‌موومان پێكه‌وه‌ هه‌وڵ بده‌ین و ده‌ست بخه‌ینه‌ ناو ده‌ستی یه‌كتری، به‌ڵێ‌ له‌و ئاسته‌ ئه‌بین و زیاتریش، من دڵنیام، چونكه‌ خه‌ڵكانێكی زۆر دڵسۆز هاتوون بۆ ناو ئه‌م په‌رله‌مانه‌، هه‌مووتان كوڕی ئه‌م میلله‌ته‌ن وهه‌مووتان دڵسۆزی ئه‌م میلله‌ته‌ن، با به‌ بیروباوه‌ڕی جیاوازه‌وه‌ بێت به‌ڵام ماده‌م ئامانجه‌كه‌ خزمه‌تی گه‌ل ونیشتمانه‌ ئه‌وه‌ی تر هه‌مووی به‌و ئه‌همیه‌ته‌ ناهێت. به ‌بڕوایه‌كی ته‌واوه‌وه‌ هه‌نگاو ئه‌نێین به‌ره‌و ئایینده‌، رابردوو ئه‌بێ‌ بۆ ئه‌وه‌ بێت كه‌ سوودی لێوه‌ربگرین، ئێمه‌ ئه‌بێ‌ هه‌وڵ بده‌ین هه‌رچی پێمان بكرێت گه‌له‌كه‌مان به‌خته‌وه‌رتر و چاكتر بكه‌ین. به‌ نیسبه‌ت په‌یوه‌ندیمان له‌ گه‌ڵ برایانمان له‌ به‌غدا هه‌روه‌ك خۆشتان ئه‌زانن بڕیاری په‌رله‌مانی كوردستانه‌ كه‌ ئێمه‌ له‌ چوارچێوه‌ی عێراقدا ده‌مێنین، له‌چوارچێوه‌ی عێراقی فیدراڵی دیموكرات. دوای رووخانی رژێم له‌گه‌ڵ جه‌نابی سه‌رۆك مام جه‌لال پێكه‌وه‌ چووینه‌ به‌غدا و به‌ كرده‌وه‌ ئیسباتمان كرد كه‌ ئێمه‌ حه‌ریسین له‌ سه‌ر یه‌كیه‌تی عێراق و برایه‌تی كورد و عه‌ره‌ب و برایه‌تی كوردو عه‌ره‌ب و توركمان و كلدان و ئاشوور. ئیستاش ئێمه‌ دووباره‌ی ئه‌كه‌ینه‌وه‌ حه‌تا ئه‌گه‌ر هه‌ندێكجار بۆچوونی جیاوازیش هه‌بێت به‌ڵام نابێت نه‌ ئێمه‌ نه‌ برایانمان له‌ به‌غدا نابیَ ئه‌و مه‌جاله‌ بده‌ین به‌ دوژمنانی عێراق كه‌لێنێك بدۆزنه‌وه‌ كه‌ ره‌خنه‌ بكه‌ن و بێن ئه‌و برایه‌تییه ‌و ئه‌و وه‌زعه‌ و ئازادییه‌مان لێ تێك بده‌ن. ئێمه‌ ده‌ستوورێكمان هه‌یه‌ كاتی كه‌ خیلاف دروست بوو ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ ئه‌و ده‌ستووره‌ و كێشه‌كانمان به‌ پێی ئه‌و ده‌ستووره‌ چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ین. ئێمه‌ هه‌موو هاوپه‌یمانی یه‌كتری بووین، خه‌باتمان كردووه‌ پێكه‌وه‌، خوێنمان داوه‌ پێكه‌وه‌، له‌مه‌ودواش پێكه‌وه‌ ده‌بین له‌ بنیادنانی عێراقی فیدراڵی دیموكرات، كه‌موكوڕییه‌كانیش بێگوومان ئه‌بیَ له‌به‌رچاو بگیرێن و خسووسییه‌تی كوردستانیش ئه‌بێ‌ له‌به‌رچاو بگیرێت. جارێكی تر من ئه‌لێم ئێمه‌ ئه‌گه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ ده‌ستوور له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی هه‌ر گرفتێك، چه‌كی هه‌ردوولامان ده‌ستووره‌ و چه‌كی گه‌لی عێراقیش ده‌ستووره‌. له‌گه‌ڵ دراوسێیه‌كانمان ئێمه‌ خۆشحاڵین كه‌ په‌یوه‌ندیمان رۆژ به‌ رۆژ به‌ره‌و پێشتر و باشتر ده‌چێت و هه‌موو هه‌وڵێك ئه‌ده‌ین كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كانمان زۆر زۆر به‌هێزتر ببن، باشتر ببن و من به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ ئه‌ڵێم ئه‌و جه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ توركیا دروست بووه‌ زۆر جێی خۆشحاڵیه‌ و ئێمه‌ ئومێده‌وارین كه‌ ئه‌م موناقه‌شاته‌ به‌رده‌وام بیت تا گه‌یشتن به‌ئامانجێكی وه‌ها كه‌ له‌ خزمه‌تی هه‌موو لایه‌ك بێت. ئێمه‌ دڵخۆشی خۆمان راده‌گه‌ینین به‌و جه‌وه‌ تازه‌یه‌ی كه‌ له‌ توركیا دروست بووه‌، له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ش هه‌موو هه‌وڵێك ئه‌ده‌ین كه‌ باشترین په‌یوه‌ندیمان هه‌بێت له‌گه‌ڵ دۆسته‌كانمان، ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌ی كه‌ هه‌یه‌ فراوانتر و به‌هێزتر و قووڵتر بكرێن كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی عێراق و به‌ تایبه‌تی گه‌لی كوردستان و ئه‌و دۆستانه‌ماندا بێت. من نامه‌وێ‌ بچمه‌ ته‌فاسیلی به‌رنامه‌كانمان چونكه‌ له‌ كاتی هه‌ڵبژاردن به‌رنامه‌ی لیستی 54 راگه‌ییَنرا كه‌ ئه‌وه‌ ئه‌بێ‌ ببێته‌ به‌رنامه‌ی حكوومه‌تی ئایینده‌ و له‌هه‌مان كاتیشدا به‌دڵنیاییه‌وه‌ به‌ هه‌موو برایان و هه‌موو خوشكان ئه‌لێم ئێمه‌ سوود له‌ به‌رنامه‌ی لایه‌نانی تریش وه‌رده‌گرین، به‌ نیسبه‌ت خۆشم من ئه‌وله‌وییاتی خۆم راگه‌یاند له‌كاتی هه‌ڵبژاردن. ئومێده‌وارم خوای گه‌وره‌ پشتیوانمان بێت بۆ ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی كه‌ به‌گه‌له‌كه‌مان داوه‌ جێبه‌جێیان بكه‌ین و ته‌ئكید له‌سه‌ر هه‌مان ئه‌وله‌وییات ده‌كه‌مه‌وه‌ و ئومێدم زۆره‌ كه‌ سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست دیَنین و له‌سه‌رووی هه‌موو ئه‌وله‌وییاتی منیش پاراستنی یه‌كڕیزی گه‌له‌كه‌مانه‌. هه‌روه‌ها ته‌ئكید ده‌كه‌مه‌وه‌ له‌سه‌ر پاراستنی په‌یوه‌ندیمان، په‌یوه‌ندی دێرینمان له‌ گه‌ل برایانی عه‌ره‌ب، ئه‌بێ‌ هه‌میشه‌ برایه‌تی كورد وعه‌ره‌ب به‌ردی بناغه‌ بیَت بۆ عێراق، برایه‌تی كورد و توركمان و كلدان وئاشوور، ئێمه‌ به‌و برایه‌تییه‌وه‌ به‌هێزین، هه‌موومان پێكه‌وه‌ به‌هێزین و نابێ‌ ئینشائه‌ڵڵا جارێكی تر دوژمنانی عێراق و دوژمنانی كوردستان دڵیان خۆش بێت به‌وه‌ی كه‌ له‌ناو عێراقدا برایه‌تیمان تێك بچێت. ئینشائه‌ڵڵا قه‌ت ناهێڵین تێك بچێته‌وه‌ و هه‌روه‌ها داكۆكی ده‌كه‌ین له‌سه‌ر قووڵكردنی دیموكراسی و ئازادی له‌هه‌رێم و هه‌وڵدان بۆ به‌خته‌وه‌ری گه‌له‌كه‌مان و خزمه‌تی گه‌له‌كه‌مان و من له‌ كۆتاییدا سوپاسی بێ پایان ئه‌نێرم بۆ گه‌لی كوردستان كه‌ به ‌راستی سه‌ری ئێمه‌یان به‌رز كرده‌وه‌ له‌و هه‌ڵبژاردنه‌، به‌ڵێ‌ به‌چه‌ند قه‌واره‌ی جیاواز ئێمه‌ چووینه‌ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ به‌ڵام سه‌ركه‌وتن سه‌ركه‌وتنی هه‌موولایه‌ك بوو. من پێش هه‌ڵبژاردنیش وتم و ئێستاش ده‌ڵێم ئه‌وه‌ گرنگ نییه‌ كام لیست چه‌ند كورسی هێناوه‌ گرنگ ئه‌وه‌یه‌ ئێمه‌ رووی گه‌شی گه‌له‌كه‌مان پیشانی جیهان دا و ئێمه‌ به‌وه‌ سه‌ربه‌رزین و بۆ ئه‌و متمانه‌ی كه‌ به‌ منیان كردووه‌، من پڕ به‌دڵ سوپاسیان ده‌كه‌م و ئومێده‌وارم كه‌ خوای گه‌وره‌ پشت و په‌نامان بێت، به‌ڵام داوای هاوكاری له‌ هه‌مووتان ده‌كه‌م بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موومان پێكه‌وه‌ بتوانین له‌ ئاست ئه‌و مه‌سئوولییه‌ته ‌و ئه‌و بڕوایه‌ بین كه‌ میلله‌ته‌كه‌ پێی داوین و له‌ كۆتاییدا سڵاو ئه‌نێرین بۆ گیانی شه‌هیدانی بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان وعێراق و هه‌موو ئازادیخوازانی جیهان و زۆر سوپاستان ده‌كه‌م و جارێكی تر به‌خێربێن. به‌لاغی كۆتایی كۆبونه‌وه‌ی هاوبه‌شی هه‌رسێ لایه‌نی ئۆپۆزسیۆن به‌ناوی خوای به‌خشنده‌ی میهره‌بان ئه‌مڕۆ چوار‌شه‌ممه 17/10/2012 له‌هه‌ولێر و له‌باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتوی ئیسلامی كوردستان، سه‌ركرده‌ی‌ هه‌رسێ لایه‌نی ئۆپۆزسیۆن و وه‌فدی‌ یاوه‌ریان كۆبونه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجامدا. له‌كۆبونه‌وه‌كه‌دا وێڕای تاوتوێكردنی بارودۆخی سیاسی هه‌رێم و عێراق و ناوچه‌كه‌، جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه ‌كرایه‌وه‌: 1- به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌رسێ لایه‌ن و كاری ‌هاوبه‌ش و لیژنه‌ی هه‌ماهه‌نگی ئۆپۆزسیۆن له‌پێناو چاكسازی بنه‌ڕه‌تی و زیندوراگرتنی ژیانی سیاسی و ئامانجه ‌هاوبه‌شه‌كان و پرسه ‌نیشتیمانییه‌كان. 2-كاركردن له‌پێناو گه‌ڕاندنه‌وه‌ی پرۆژه‌ی ده‌ستوری هه‌رێم و ئه‌و یاسایانه‌ی ره‌هه‌ندی ده‌ستوری‌ نیشتیمانیان هه‌یه ‌بۆ (ته‌وافق) له‌سه‌ر كردن و تێپه‌ڕاندنیان و به‌ په‌رله‌مانی كردنی سیسته‌می حوكمڕانی. 3-پێداگرتن له‌سه‌ر بایه‌خی زه‌مینه خۆشكردن له‌پێناو هه‌ڵبژاردنێكی ئازاد و رون و دادپه‌ره‌وه‌رانه‌ی په‌رله‌مانی و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌قۆناغی داهاتودا وه‌ك رێگایه‌كی سروشتی بۆ چاكسازی و گۆڕانی ئاشتیخوازانه‌ له‌ سۆنگه‌ی جێبه‌جێنه‌بونی پاكێجه‌كان ونه‌گه‌یشتن به ‌پڕۆژه‌یه‌كی نیشتیمانی چاكسازی و دورخستنه‌وه‌ی هه‌رێم له‌ئه‌گه‌ری هه‌ر بنبه‌ستنێكی سیاسی چاوه‌ڕوانكراو. 4- داواكردن بۆ گه‌ڵاڵه‌كردنی ستراتیژێكی كوردستانی سه‌ربه‌خۆی هاوبه‌ش له‌پێناو باشتر ئیداره‌كردنی ململانێكانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی خۆی و به‌رگریكردن له ‌به‌رژه‌وه‌ندییه ‌باڵاكان و خۆدورگرتن له‌وه‌ی هه‌رێم ببێته‌ گۆڕه‌پانی ته‌سفییه‌ حساباتی سیاسی هێزه‌ هه‌رێمایه‌تییه‌كان. 5-پشتیوانی كردن له‌گه‌لی سوریا به‌گشتی له‌پێناو روخاندنی رژێمی دیكتاتۆری به‌عس و گه‌لی رۆژئاوای كوردستان به‌تایبه‌تی له‌پێناو ئازادی و سه‌رفرازی و چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد له‌و وڵاته‌دا، یه‌كڕیزی نێوان هێزه‌ كوردییه‌كانیشیان له‌م رووه‌وه‌ به‌مه‌سه‌له‌یه‌كی چاره‌نوسساز له‌قه‌ڵه‌م درا. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان       كۆمه‌ڵی ئیسلامی كوردستان       یه‌كگرتوی ئیسلامی كوردستان  

راپۆرتی: درەو 🔹 هەناردەی تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا گەیشتووەتە (11.2 ملیار) دۆلار، بەراورد بە ساڵی (2023) کە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق گەیشتبووە (11 ملیار) دۆلار، واتا بەڕێژەی (2.33%) زیادیکردووە. 🔹 هەناردەکردنی زێڕی تورکیا بۆ عێراق بەڕێژەی (36%) دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، لە ساڵی (2023) بە بەهای (ملیارێک و 580 ملیۆن) دۆلار زێڕ هەناردەی عێراق کراوە، کەچی لە ساڵی (2024) بۆ تەنها (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار دابەزیوە. 🔹 هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا لەساڵی (2023)دا (693 ملیۆن) دۆلار بووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکهاتووە. 🔹 ئەم جیاوازییە گەورەیەی نێوان هەناردەکردن و هاوردەکردن بە ڕێژەی (95%)، هاوسەنگی بازرگانی عێراق توشی کورتهێنانێکی گەورەی (10.7 ملیار) دۆلاری کردووەتەوە لەگەڵ تورکیا. یەکەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا لەساڵی (2024) تورکیا بەبەهای زیاتر لە (11 ملیار و 276 ملیۆن و 17 هەزار) دۆلار دەیان جۆر شمەک و کاڵاو کەلوپەلی کاڵای جۆربەجۆری هەناردەی عێراق کردووە، هەناردەکردنی زێڕ لە سەرووی ڕیزبەندی ئەو کەلوپەلانەیە کە لە تورکیاوە هەناردەی عێراق کراوەو بەهاکەی بریتی بووە لە سەروو (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار و بە نزیکەی ڕێژەی (9%) کۆی بەهای ئەو کەلوپەلانەیە کە هەناردەی عێراقی کردووە. لە دوای زێڕیشەوە ئامێرە کارەباییەکان دێت کە کۆی بەهاکەیان (650 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە بەڕێژەی (5.77%)ی بەهای کەلوپەلە هەناردەکراوەکان، دواتریش کەلوپەلی میکانیکییەکان پلەی سێیەمی هەناردەکردنی ئەو وڵاتەی بۆ عێراق گرتووە بە بەهای نزیک لە (620 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (5.5%)ی کۆی بەهای ئەو کاڵایانەی هەناردەی کردووە پێکدەهێنێت. (وەک لە خشتەکەی خوارەوەدا ڕونکراوەتەوە) ئەمە لە کاتێکدایە، هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکهاتووە. بەم پێیە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق (10 ملیار و 728 ملیۆن) دۆلاری بە ڕێژەی (95%) زیاترە لەوەی عێراق هەناردەی تورکیای کردووە. دووەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2023دا لەساڵی (2023) تورکیا بەبەهای زیاتر لە (11 ملیار و 19 ملیۆن و 618 هەزار) دۆلار دەیان جۆر شمەک و کاڵاو کەلوپەلی کاڵای جۆربەجۆری هەناردەی عێراق کردووە، هەناردەکردنی زێڕ لە سەرووی ڕیزبەندی ئەو کەلوپەلانەیە کە لە تورکیاوە هەناردەی عێراق کراوەو بەهاکەی بریتی بووە لە سەروو (ملیارێک و 580 ملیۆن و 628 هەزار) دۆلار و ڕێژەی (14.34%) کۆی بەهای ئەو کەلوپەلانەیە کە هەناردەی عێراقی کردووە. لە دوای زێڕیشەوە بەرهەمە پیشەسازییەکانی ئارد دێت کە کۆی بەهاکەیان (603 ملیۆن و 671) دۆلاری تێپەڕاندووە بەڕێژەی (5.48%)ی بەهای کەلوپەلە هەناردەکراوەکان، دواتریش کەلوپەلە میکانیکییەکان پلەی سێیەمی هەناردەکردنی ئەو وڵاتەی بۆ عێراق گرتووە بە بەهای سەروو (595 ملیۆن و 429 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (5.4%)ی کۆی بەهای ئەو کاڵایانەی هەناردەی کردووە پێکدەهێنێت. دوای ئەویش ئامێرە کارەباییەکان دێت بە بەهای سەروو (566 ملیۆن و 316 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (5.14%)ی کۆی بەهای شمەکە هەناردەکراوەکان (وەک لە خشتەکەی خوارەوەدا ڕونکراوەتەوە) ئەمە لە کاتێکدایە، هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2023)دا تەنها (693 ملیۆن) دۆلاربووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزایی پێکیهێناوە. بەم پێیە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق زۆرتر لە (10 ملیار و 326 ملیۆن 618 هەزار) دۆلاری بە ڕێژەی (93%) زیاتربووە لەوەی عێراق هەناردەی تورکیای کردووە. سێیەم؛ بەهای هەناردەی شمەک و کاڵای تورکیا بۆ عێراق لە نێوان ساڵانی 2023 و 2024 هەناردەی تورکیا بۆ عێراق لە ساڵی 2024دا بەراورد بە ساڵی (2023) گەشەیەکی کەمی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە (11.2 ملیار) دۆلار، ئەمەش بە بەراورد بە ساڵی (2023) کە هەناردەی تورکیا بۆ عێراق گەیشتووەتە (11 ملیار) دۆلار، بەڕێژەی (2.33%) زیادیکردووە. سەرەڕای ئەم گەشەسەندنە، هەناردەکردنی زێڕی تورکیا بۆ عێراق بەڕێژەی (36%) دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، لە ساڵی (2023) بە بەهای بڕی (ملیارێک و 580 ملیۆن) دۆلار زێڕ هەناردەی عێراق کراوە، کەچی لە ساڵی (2024) بۆ تەنها (ملیارێک و 7 ملیۆن) دۆلار دابەزیوە، پێشتر زێڕ (14%)ی کۆی هەناردەی تورکیا بۆ عێراق پێکدەهێنا، بەڵام ئەو پشکە لە ساڵی 2024دا بۆ تەنها (9%) دابەزیوە. بەڵام بە هەناردەکردنی کاڵاو شەمەکی دیکە توانیویەتی ئەم دابەزینە پڕبکاتەوە بکاتەوە، ئامێرە کارەبایی و میکانیکییەکان، مۆبیلیات، جلوبەرگ و فەرش گەشەیەکی بەرچاویان تۆمارکردووە، ئەمەش یارمەتیدەر بوو بۆ ئەوەی کۆی هەناردەی تورکیا لە ئاستێکی بەرزدا بمێنێتەوە. لەبەرامبەردا هەناردەی عێراق بۆ تورکیا لەساڵی (2024)دا تەنها (548 ملیۆن) دۆلاری تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا لەساڵی (2023)دا (693 ملیۆن) دۆلار بووە، کە زۆربەی هەناردەکردنی عێراق لە لێگیراوەکانی نەوت و سووتەمەنی کانزای پێکهاتووە. لە ئەنجامی ئەم جیاوازییە گەورەیەی نێوان هەناردەکردن و هاوردەکردن، هاوسەنگی بازرگانی عێراق توشی کورتهێنانێکی گەورەی (10.7 ملیار) دۆلاری بووەتەوە لەگەڵ تورکیا، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لەو سێ وڵاتە گەورە کە عێراق کورتهێنانی بازرگانی گەورەی لەگەڵدا هەبێت، هاوشانی ئیمارات و ئێران. خشتەی قەبارەی هەناردەی شمەک کاڵای تورکی بۆ عێراق لە ساڵی 2023 و 2024

راپۆرتی: درەو 🔹 توانای خودی وێستگەکانی کارەبای عێراق لە دەوروبەری (30 گیگاوات)ە لەسەر کاغەز دوور نییە لە دابینکردنی لوتکەی خواست، بەڵام لە ڕاستیدا توانای ڕاستەقینەی وێستگەکانی کارەبا  بە کەمتر لە (60%) ی زۆرترین توانای مەزەندە دەکرێت، 🔹 جگە لە کەمی کارایی وێستگەکانی کارەبا، (58.5%)ی کارەبای بەرهەم هێنراو پێش ئەوەی بگاتە دەستی بەکارهێنەری کۆتایی لەدەست دەچێت. ئەم دۆخە دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی تەکنیکی کە لە ئەنجامی خراپی چاککردنەوە و زیانەکانی شەڕ و دزییەوە دروست دەبێت. 🔹 ئەگەر دابینکردنی غازی ئێرانی بوەستێنرێت، دەبێتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لە (10 هەزار) مێگاوات توانای بەرهەمهێنان لە سیستەمی کارەبادا. 🔹 باسم خەزرەجی بانگەشەی ئەوەی کردووە کە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق "بە ئەنقەست دوو وێستگەی کارەبای غازی لە نزیک ئێران دروستکرد بۆ ئەوەی چارەنووسی پێداویستییەکانی وزەی عێراق بە تارانەوە ببەستێتەوە" 🔹 بەئامانجگرتنی ئێران بە گوشار خستنە سەر عێراق ئەگەری زۆرە بە پلەی یەکەم ئەو دەستکەوتە ناسکە ئابووری و ئەمنییانەی بەغدا لە ساڵانی ڕابردوودا بەدەستی هێناوە بخاتە مەترسییەوە. سەرەتا ئیدارەی دۆناڵد ترامپ ڕەتیکردەوە دەستبەرداربوون لە سزاکانی سەر هاوردەکردنی کارەبای عێراق لە ئێرانەوە نوێ بکاتەوە، ئەمەش ترسی قەیرانی وزەی لە بەغدا بەرزکردوەتەوە. لە چوارچێوەی سیاسەتی "زۆرترین فشار"ی ترامپ بەرامبەر بە کۆماری ئیسلامی و لەگەڵ ئەوەی کەرتی بانکی عێراقیش لە چوارچێوەی فشارەکانی واشنتۆندایە، ئەم هەنگاوە مەترسی ئەوەی دروستکردووە کە ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر دەستکەوتە هەستیارەکانی ئابووری و ئاسایشی عێراق، بەتایبەتیش وا بڕیارە لە ئەمساڵدا وڵاتەکە بەرەو هەڵبژاردن هەنگاوبنێت. هەرچەندە هاوردەکردنی کارەبا تەنیا بەشێکی کەم لە بەکاربردنی عێراق دابین دەکات، بەڵام لە ئەگەری بەئامانجگرتنی غازی سروشتی ئێران لەلایەن ئەمریکاوە دەتوانێت لێکەوتەی دوور مەودای هەبێت. هاوکات بەهۆی کەمی غازی ناوخۆیی لە ئێران لە چەند مانگی ڕابردوودا وایکردووە هەناردەی غاز کەم بکاتەوەو چاوەڕوان دەکرێت تاران لە هاوینی ئەمساڵدا خۆی بۆ پچڕانی کارەبا ئامادە بکات و سزاکانی ئەمریکا بۆ هەموو جۆرەکانی هەناردەکردنی وزە بۆ عێراق بگرێتەوە. بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتەی چاوەڕوان دەکرێت ڕوبەڕووی عێراق ببێتەوە، حکومەتی عێراق لەگەڵ دوو وڵاتی عەرەبی دانوستان دەکات بۆ تەواوکردنی دوو گرێبەستی غازی شل بەشێوەی گرێبەستی درێژخایەن، ئەمەش لە چوارچێوەی کۆمەڵێک چارەسەر کە بەغدا دوای قەیرانی وەستاندنی غازی ئێرانی پەنای بۆ بردووە. ئێران لە 24ی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوو، بە بیانووی ئەنجامدانی چاکسازی پێویست بۆ ماوەی 15 ڕۆژ پەمپکردنی غازی بۆ عێراق ڕاگرتبوو، بەڵام لەو کاتەوە پێداویستییەکان بە پچڕاوی ماونەتەوە. بەپێی زانیارییەکان لە ئێستادا گفتوگۆ لەگەڵ هەردوو وڵاتی قەتەر و جەزائیر هەیە بۆ هاوردەکردنی غازی شل. ڕۆژی 7ی شوباتی 2022، عادل کەریم، وەزیری پێشووی کارەبای عێراق، دانوستانەکانی لەگەڵ قەتەر بۆ هاوردەکردنی غازی شل بەشێوەی گرێبەستی درێژخایەن ڕاگەیاند. لە لێدوانێکی تایبەتدا لە 24ی هەمان مانگدا، وتەبێژی وەزارەتەکە، ئەحمەد موسا، بە پلاتفۆرمی وزەی ڕاگەیاندووە؛ کە بەپێی ڕێککەوتنێکی سەرەتایی قەتەر ئامادەیی خۆی دەربڕیوە، بۆ ئەوەی ساڵانە (1.5 تەن) لە غازی پاڵەپەستۆکراوی شل هەناردەی عێراق بکات. بەپێی لێدوانی بەرپرسێکی وەزارەتی کارەبای عێراق ڕۆژی سێشەمە 11ی ئازاری 2025 بە پلاتفۆرمی ئینێرجیی ڕاگەیاندووە: پشتڕاستی دەکاتەوە کە وەزارەتی کارەبا پابەندە بە ڕێنماییەکانی حکومەت سەبارەت بە هاوردەکردنی غاز، ناوبراو ئەوەشی وتووە: ئەگەر دابینکردنی غازی ئێرانی بوەستێنرێت، دەبێتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لە 10 هەزار مێگاوات توانای بەرهەمهێنان لە سیستەمی کارەبادا. لەم چوارچێوەیەدا حکومەت هەوڵی زۆر دەدات بۆ چارەسەرکردنی ئەم ئاستەنگانە وەزارەتی نەوت کاردەکات بۆ تەواوکردنی سەکۆیەک لە بەندەری بەسرە بۆ هاوردەکردنی غازی سروشتی شل لەڕێگەی کەشتیەکانەوە. هاوکات عێراق و تورکمانستان ڕێککەوتنێکیان هەیە بۆ هاوردەکردنی غاز لە ڕێگەی ئێرانەوە، بە کۆی گشتی (20 ملیۆن) مەتر سێجا لە ڕۆژێکدا، بەڵام تا ئێستا ڕێککەوتنەکە نەچووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەهۆی ڕێکنەکەوتن لەسەر ئەو کۆمپانیا نێوەندگیرەی کە ئەو ئەرکە ڕادەپەڕێنێت. زیادبوونی فشارەکانی سەر عێراق ترامپ لە ماوەی یەکەم خولی سەرۆکایەتیدا، لە ساڵی 2017 تا 2021، بە بەردەوامی بڕیاری لێخۆشبوونی بۆ عێراق دەردەکرد بۆ هاوردەکردنی کارەبا و غاز لە ئێرانەوە. ئەم سیاسەتە لە سەردەمی جۆبایدن (2021 - 2025) بەردەوام بوو. بەڵام یاداشتنامەی ئاسایشی نیشتمانی سەرۆکایەتی کە ترامپ تەنها چەند هەفتەیەک دوای دەستبەکاربوونی لە مانگی یەکدا واژۆی کرد، ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەو گۆڕانکارییە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕاگەیاندنی گۆڕانکارییەکەدا پشتڕاستی کردەوە کە "پێداچوونەوە" بۆ هەموو ئەو دەستبەرداربوونانەی سزاکانی ئێستا دەکات کە "هەر پلەیەک لە یارمەتی ئابووری یان دارایی بە ئێران دەبەخشن". میدیا عێراقییەکان ئەم پێشهاتەیان وەک "ئاڵنگارییەکی گەورە بۆ عێراق لە دەستەبەرکردنی سەرچاوەی وزەی بەدیل" نیشان دا، تیشکیان خستە سەر هەوڵەکان بۆ هاوردەکردنی غاز لە تورکمانستانەوە، پڕۆژەیەک کە بەهۆی ئاستەنگی دارایی و لۆجستییەوە کۆسپی بۆ دروست بووە. دەزگا عەرەبییە هەرێمییەکان ئەو بڕیارەیان بە هەڕەشەیەک بۆ سەر عێراق زانی و دەیانگوت ترەمپ "لە پاڵ ئێران سزای عێراق دەدات" و هۆشداریشیان دا لە "بەغدا لە چاوەڕوانی قەیرانی کارەبادایە". چارتی ژمارە (1) بەکاربردن و بەرهەمهێنان و هاوردەکردنی غازی شل لە ماوەی (2017 بۆ 2023) لە عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (1) لە هەفتەکانی پێش ئەم گۆڕانکارییەدا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای لە ئەمریکا کرد کە ڕێگە بدات دەستبەرداربوونەکان تا ساڵی 2028 بەردەوام بێت، ئەو ساڵەی عێراق پێشبینی دەکات "سەربەخۆیی وزە" بەدەستبهێنێت. بەڵام لەگەڵ کۆتایی هاتنی دەستبەرداربوونی پێشووی ئەمریکا لە 8ی ئازار، بەپێی زانیارییەکان سودانی ڕایگەیاندووە کە عێراق پابەند دەبێت بە سزاکانی ئەمریکاوە. هەروەها ترسی قەیرانی وزەی لەماوی نزیکدا لە سۆشیال میدیای عێراقیش ڕەنگدانەوەی هەبوو، یەکێک لە شرۆڤەکاران بە ناڕەزایی دەربڕی کە عێراق "چاوەڕوانی هاوینێکی گەرم دەکات بەبێ کارەبا". هەندێکی تریش هەوڵیاندا تیشک بخەنە سەر ئەوەی کە تا چەند کێشەکانی وزەی عێراق لە تەنها ململانێ لەسەر هاوردەکردنی گاز و کارەبا زیاتر درێژدەبێتەوە. هەندێکی دیکەش باسیان لەوە کردووە ئەو قەیرانی وزەیەی کە لە ئارادایە، بە مەبەست و هەوڵی هاوبەشی هاوپەیمانانی ئێرانە لە عێراق بۆ ئەوەی بەغدا وابەستەی تاران بێت. هاوکات لەگەڵ تەواوبوونی ماوەی لێخۆشبوونی هاوردەکردنی کارەبا، بەرپرسانی ئەمریکا هانی عێراقیان دا کە لە هەرێمی کوردستانی عێراقەوە غازی سروشتی هاوردەبکات ئەو بەرپرسە ئەمریکییە ڕایانگەیاندووە؛ "دەرفەتێک دەبێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی ناوخۆی عێراق".  چارتی ژمارە (2) هاوردەکردنی کارەبا لە ئێرانەوە لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (2) هاوکات داوای سزادانی زیاتری ئەمەریکا بۆ سەر بانکی ڕافیدەین کە سەر بە دەوڵەتە، بووەتە هۆی دروستبوونی جەنجاڵی لە کەرتی بانکی عێراقدا. لە 30 کانونی دووەم، کۆنگرێسمانێکی ئەمریکی ئیدعای کرد کە ئەو دامەزراوەیە بووەتە "ئامێری سپیکردنەوەی پارە بۆ ڕژێمی ئێران و بریکارەکانی بۆ دەستڕاگەیشتن بە دۆلاری ئەمریکی". لە مانگی شوباتدا، ڕاپۆرتی دواتر دەرکەوت کە بانکی ناوەندی عێراق، دوای کۆبوونەوەکانی نێوان بەرپرسانی عێراق و نوێنەرانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا، هەنگاوی ناوە بۆ قەدەغەکردنی مامەڵەکردن لەگەڵ پێنج بانکی ناوخۆیی بە دۆلاری ئەمریکی و سنووردارکردنی دەرهێنانی دۆلار. شکستهێنان لە هەمەچەشنکردن عێراق لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا بە شێوەیەکی زۆر پشتی بە هاوردەکردنی وزە لە ئێرانەوە بەستووە، دوای چەندین ساڵ لە ململانێ و سزا نێودەوڵەتییەکان کە بەشێکی زۆری ژێرخانی وزەی وڵاتەکەی لەناوبرد. سەرەڕای ئەوەی عێراق خاوەنی یەکێک لە گەورەترین یەدەگی نەوتی جیهانە، بەڵام دامەزراوەی پێویستی پرۆسێسکردنی غاز و توانای بەرهەمهێنانی کارەبای نییە بۆ دابینکردنی پێداویستییە ناوخۆییەکان. ئەم واقیعە وایکردووە هاوردەکردنی وزەی ئێران بۆ ڕێگریکردن لە پچڕانی بەربڵاوی کارەبا، بەتایبەتی لە مانگەکانی هاویندا کە پلەکانی گەرما 50 پلەی سەدی تێدەپەڕێنن، وایکردووە کە هاوردەکردنی وزەی ئێران پێویست بێت. ئێران لە ڕووی دابینکردنی ڕاستەوخۆی کارەباوە یاریزانێکی سەرەکی نییە، بە تێکڕا تەنها (1.2 گیگاوات) هەناردەی عێراق دەکات، کە بەشێکی کەمی داواکارییەکان پڕدەکاتەوە. بەڵام گازی سروشتی ئێران سووتەمەنی بە چەندین وێستگەی کارەبا لە باشووری وڵات و هەروەها دامەزراوەی بیسمایە بە توانای (3 گێگاوات) لە بەغدا سووتەمەنی دابین دەکات. سەرچاوەیەکی باڵای پیشەسازی عێراق پێشتر بە ئەمواج میدیای ڕاگەیاندبوو، قەبارەی هاوردەکردنی غازی گرێبەستکراو کە (50 ملیۆن) مەتر سێجایە، دەتوانرێت کەمێک زیاتر لە یەک لەسەر سێی دابینکردنی غاز کەڵک وەربگیرێت. وەزارەتی کارەبای عێراق بە ڕاشکاوی تیشکی خستە سەر ئەم بابەتە دوای ڕاگەیاندنی ئەمەریکا لە قەدەغەکردنی کارەبای ئێران. چارتی ژمارە (3) پشت بەستنی عێراق بە وزەی ئێران لە ساڵانی (2010 بۆ 2023) نیشان دەدات. چارتی ژمارە (3) بەڵام ڕاستییەکی دیکە هەیە کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت: هەناردەی غازی ئێران بە شێوەیەکی ڕۆتینی لە خوار قەبارەی گرێبەستکراوەوە دابەزیوە بە هۆکاری جۆراوجۆر، لەوانەش خواستی زۆری ناوخۆیی لە ئێران و نەدانی پارەی لەلایەن عێراق و کەڵەکەبوونی قەرزەکان. وەزارەتی کارەبای عێراقیش ئەمەی پشتڕاست کردەوە و ئاماژەی بەوەداوە کە تاران پێشتر هەناردەکردنی بۆ بسمایە ڕاگرتبوو و وێستگەکانی کارەبای باشووریش کاریگەرییان لەسەر بوو. ماوەی چەند مانگێکە ئێران ڕووبەڕووی کەمیی بەرهەمی ناوخۆیی بووەتەوە. بەپێی زانیارییەکان، لە مانگەکانی هاوینی داهاتوودا، وەزارەتی وزەی ئێران پێشبینی کورتهێنانی دابینکردنی (25 هەزار مێگاوات) دەکات، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە بە دوور نازانرێت هەناردەی غاز بە دەستبەرداربوون لە سزاکانی ئەمریکا یان بەبێ دەستبەرداربوون لە سزاکان بەدی بهێنرێت. بەم شێوەیە، چاودێرانی ئاگادار بە تایبەتی ئاماژە بەوە دەکەن کە قەدەغەکردنی تەواوەتی ئەمریکا بۆ هەناردەکردنی وزەی ئێران بۆ عێراق، لانیکەم لە ڕووی سیاسی و مامناوەندەوە دەتوانێت ببێتە مایەی خێر و بەرەکەت بۆ تاران و ڕێگەی پێدەدات واشنتۆن تاوانبار بکات بەهۆی هەر شکستهێنانێک لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی. گومانی تێدا نییە کە هەناردەکردنی وزە داهاتی زۆر پێویستی دراوی قورس بۆ ئێران دابین دەکات. بەڵام گەمارۆ بانکییە جیاجیاکانی ئەمەریکا لەمێژە ئاستەنگیان لە توانای ئێران بۆ دەستڕاگەیشتن بەو جۆرە داهاتانە خستووەتە بەردەم، لەوانەش سنووردارکردنی بە چالاکییە سزانەدراوەکانی وەک هاوردەکردنی خۆراک. چارتی ژمارە (4) هاوردەکردنی کارەبای ئێران لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (4) هەروەها ڕەهەندێکی سیاسی عێراقیش هەیە کە پێویستە لەبەرچاوی بگرێت کە لە مێژە تۆمەتەکان باس لەوە دەکەن کە پشتبەستنی بەغدا بە وزەی ئێران زیاتر بە هۆی هاوپەیمانی نوخبە و سیاسییەکانی شیعەی وڵاتەوەیە نەک واقیعی ماددی. لەم چوارچێوەیەدا، شرۆڤەکاری عێراقی باسم خەزرەجی، دوابەدوای کۆتایی هاتنی وازهێنان لە سزاکان لەسەر هاوردەکردنی کارەبا لە ئێرانەوە، بانگەشەی ئەوەی کرد کە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق (2006 - 2014) "بە ئەنقەست دوو وێستگەی کارەبای غازی لە نزیک ئێران دروستکرد بۆ ئەوەی چارەنووسی پێداویستییەکانی وزەی عێراق بە تارانەوە ببەستێتەوە". وێنەی گەورەتر ئەوەیە کە بە جێبەجێنەکردنی ئەرکە گرێبەستییەکانی ئێران بە شێوەیەکی ڕۆتینی تۆمەتی زیانبەخشی لێکەوتەوە کە کەمکردنەوەی هەناردەکردن وەک ئامرازێکی سیاسەتی دەرەوە بەکاردەهێنرێت. لە کاتێکدا بڕیارە لە کۆتایی ئەمساڵدا عێراق هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجام بدات، پێدەچێت پچڕانی کارەبا لە مانگەکانی هاوینی داهاتوودا فشار بخاتە سەر سودانی کە پێدەچێت داوای خولی دووەمی پۆستەکەی بکات. بەڵام ئەگەری هەڵگیرسانی ناڕەزایەتی جەماوەری لەسەر پچڕانی کارەبا گەرەنتی نییە کە سوودی بۆ نەیارانی ئێران لە عێراقدا هەبێت. ئەم داینامیکییانە ئەوە دەردەخەن کە تاکە نەگۆڕ ئەوەیە کە بەئامانجگرتنی ئێران بە گوشار خستنە سەر عێراق ئەگەری زۆرە بە پلەی یەکەم ئەو دەستکەوتە ناسکە ئابووری و ئەمنییانەی بەغدا لە ساڵانی ڕابردوودا بەدەستی هێناوە بخاتە مەترسییەوە. بە هەمەچەشنیکردن ئامادەیە، بەڵام درەنگ وەختە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق چاوپۆشییان لە پێویستی بەپەلە نەکردووە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی و هەمەچەشنکردنی دابینکەرانی وزە، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی فشارە بەردەوامەکانی ئەمریکادا. لە ڕاستیدا بەرپرسانی عێراقی لە مێژە پێیان وایە پشتبەستن بە ئێران بۆ وزە بابەتی پێویستییە نەک پەسەندکردنی سیاسی، بەو پێیەی سەرچاوەی بەدیل پێویستیان بە پەرەپێدانی ژێرخانی کات بەفیڕۆدەر هەیە. تا ئێستا ئەم داواکارییەی دوایی پێویستی بە گۆڕانکاری بەرەو دەوڵەتانی کەنداوی عەرەبی هەبووە. عێراق لە ساڵی 2022 ڕێککەوتنێکی لەگەڵ دەسەڵاتی پەیوەندییەکانی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو واژۆکرد بۆ بەستنەوەی پارێزگاری بەسرە باشووری وڵات بە تۆڕەکانی کارەبای وڵاتانی دراوسێ. هەر لەو ساڵەدا لەگەڵ سعودیە ڕێککەوتنێک بۆ (435 کیلۆمەتر) بەرامبەر (270 میل) هێڵی کارەبای نوێ بە توانای (1 گیگاوات) واژۆ کرا، کە عەرعەر لە باکووری سعودیە بە یوسفیە لە نزیک بەغدا دەبەستێتەوە. دەسەڵاتداران و بەرپرسانی سعودیە ئەو پڕۆژەیەیان بە بەشێک لە دیدگای 2030ی ڕیاز و هەنگاوێک بۆ دروستکردنی بازاڕی کارەبای ناوچەیی وەسف کرد. لەو چوارچێوەیەشدا عێراق ساڵی ڕابردوو گرێبەستی هاوردەکردنی کارەبای لە ئوردنەوە واژۆکرد. چارتی ژمارە (5) پشت بەستنی عێراق بە کارەبای ئێران لە ساڵانی (2004 بۆ 2023) نیشان دەدات. چارتی ژمارە (5) تەنها چەند هەفتەیەک پێش ئەوەی ئەمریکا ڕایبگەیەنێت کە ئەو دەستبەرداربوونە نوێ ناکاتەوە، کە ڕێگە بە عێراق دەدات کارەبای ئێرانی بکڕێت، بەغدا بانگەشەی ئەوەی کرد کە "پلانێکی فریاگوزاری بۆ هاوین" لە شوێنی خۆیدا هەیە، ئاماژەی بەوەدا کە تاران دەتوانێت سێیەکی ئەو (3 گیگاوات)ە چاوەڕوانکراوە لە توانای هاوردەکراو دابین بکات. بەگوێرەی ئەو پلانە، تورکیا دابینکردنەکەی دوو هێندە دەکات بۆ (600 مێگاوات) و (500 مێگاوات)یش لە تۆڕی عەرەبی کەنداو کە تاڕادەیەکی زۆر تەواو بووە و (150 مێگاوات)یش لە ئوردنەوە دابین دەکرێت. بەڵام بەو پێیەی کورتهێنان لە مانگەکانی هاویندا بە شێوەیەکی ئاسایی دەگاتە (5000 مێگاوات)، پێدەچێت پچڕانی کارەبا ڕووبدات. سەبارەت بە وزەی نوێبووەوە، بەغدا گرێبەستی دروستکردنی وێستگەی وزەی خۆر لەگەڵ کۆمپانیای زەبەلاحی وزەی تۆتاڵی فەرەنسی و کۆمپانیای ACWA Power ی سعودیە و مەسدەری ئیماراتی واژۆ کردووە. بەڵام پێشبینی ناکرێ هیچ کام لەم پڕۆژانە بۆ ساڵانێک بێتە سەرهێڵ، هەرچەندە پێشبینی دەکرێت بە کۆی گشتی نزیکەی (7.5 گیگاوات) بەشداری لە تۆڕەکەدا بکەن. بەهەمان شێوە لە کاتێکدا دەرهێنانی غاز لە کوردستانی عێراقدا توانای بەرچاوی هەیە، بەڵام بەدیهێنانی دەرئەنجامێکی ئاسان نییە، پێشبینی دەکرێت ساڵانێکی زۆری بخایەنێت. چارتی ژمارە (6) هاوردەکردنی غازی سروشتی ئێران لە ساڵانی (2017 بۆ 2023) بۆ عێراق نیشان دەدات. چارتی ژمارە (6) هەرچەندە "توانای خودی" وێستگەکانی کارەبای عێراق لە دەوروبەری (30 گیگاوات)ە، لەسەر کاغەز دوور نییە لە دابینکردنی لوتکەی خواست، بەڵام هەندێک لە پسپۆڕان بەرهەمی ڕاستەقینە بە زۆر کەمتر لەم ژمارەیە مەزەندە دەکەن. لە ڕاستیدا توانای ڕاستەقینەی وێستگەکانی کارەبا کە بە کەمتر لە (60%) ی زۆرترین توانای مەزەندە دەکرێت، هۆکاری ئەوەش بە شێوەیەکی سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە سووتەمەنی گونجاو. جگە لە کەمی کارایی وێستگەکانی کارەبا، هەندێک لە شارەزایان پشتڕاستیان کردووتەوە کە (58.5%)ی کارەبای بەرهەم هێنراو پێش ئەوەی تەنانەت بگاتە دەستی بەکارهێنەری کۆتایی لەدەست دەچێت. ئەم دۆخە دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی تەکنیکی کە لە ئەنجامی خراپی چاککردنەوە و زیانەکانی شەڕ و دزییەوە دروست دەبێت. لە بەرامبەر ئەم پاشخانەدا، چڕکردنەوەی هەوڵەکان بۆ زیادکردنی کارایی، ڕەنگە ڕێگایەک بێت کە بەغدا کۆنترۆڵی زیاتری بەسەردا بێت. سەرچاوەکان -    امواج میدیا؛ تحليل معمق: العراق بين الأزمة والفرصة بعد إنهاء أميركا إعفاءه من شراء الكهرباء الإيرانية، 10/3/2025؛ https://shorturl.at/7Sjso -    عبدالرحمن صلاح، حصري - العراق يتفاوض مع دولتين عربيتين لاستيراد الغاز المسال 11/3/2025؛ https://shorturl.at/3WaKm  

  درەو: بەپێی فەرمانێكی سەرۆكی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی، بۆ لەمەودوا یاسای ڕۆژنامەنووسی 2007 پیادە دەکرێت و دادوەری تایبەت دەبێت بە كەیسی رۆژنامەنووسان. دادوەر عومەر ئەحمەد سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی بە نوسراوێك فەرمانێكی كارگێڕی دەردووەو دوو بڕیاری لەبارەی رۆژنامەنووسان و كەیسەكانی رۆژنامەنووسانەوە دەرکردتیایدا هاتووە"لەبەر بەرژەوەندی گشتی و باشتر راپەڕاندنی کارەکان بڕیارماندا بە: یەکەم: دادگای لێکۆڵینەوەی سلێمانی/1 تایبەتمەند دەبێت بە بینینی ئەو سکاڵایانەی کە پەیوەندیدارن بە رۆژنامەنووسان لەناو شاری سلێمانی وە یاسای ژمارە 35ـی ساڵی 2007 یاسای رۆژنامەگەری لە کوردستان بەسەریدا پیادە دەبێت. دووەم: سەرجەم داواکانی سەرەوە لە دوای کۆتایی هاتنی قۆناغەکانی لێکۆڵینەوە، هەواڵەی دادگای کەتنی سلێمانی/6 دەکرێت بۆ یەکلایی کردنەوەیان. ئاماژە بەوەشکراوە، ئەم فەرمانە لە بەرواری دەرچوونیەوە کاری پێدەکرێت. یاسای ژماره‌ (35)ی ساڵی 2007ـی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری له‌ كوردستان دەڵێت: یەکەم: رۆژنامه‌گه‌ری ئازاده‌ و هیچ سانسۆرێكی له‌سه‌رنییه‌ و ئازادیی ده‌ربڕین و بڵاوكردنه‌وه‌ بۆ هه‌موو هاووڵاتیان ده‌سته‌ به‌ره‌، له‌ چوارچێوه‌ی رێزگرتنی ماف و ئازادییه‌ تایبه‌تیه‌كانی تاكه‌كان، تایبه‌تمه‌ندیی ژیانیان به‌پێی یاسا پابه‌ند بوون به‌ ئیتیكی رۆژنامه‌گه‌ری به‌پێی به‌لێننامه‌ی فیدراسیۆنی نێوده‌وڵه‌تیی رۆژنامه‌نووسان (ساڵی 1954 هه‌مواركراو) دووه‌م: رۆژنامه‌نووس بۆی هه‌یه‌ له‌ سه‌رچاوه‌ جیاوازه‌كانه‌وه‌ هه‌ر زانیارییه‌ك كه‌ بایه‌خی بۆ هاوڵاتیان هه‌بێت و په‌یوه‌ندییان به‌ به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیه‌وه‌ بێت وه‌ده‌ست بێنێت به‌پێی یاسا. سێیه‌م: سه‌باره‌ت به‌و داواكارییانه‌ی ده‌خرێنه‌ به‌رده‌م دادگا رۆژنامه‌نووس بۆی هه‌یه‌ سه‌رچاوه‌ی زانیاری، یان ئه‌و هه‌واڵانه‌ی كه‌ به‌ده‌ستیان دینێ نهێنیان بپارێزێ، مه‌گه‌ر دادگای تایبه‌تمه‌ند به‌ پێچه‌وانه‌ بڕیار بدا. چواره‌م: هه‌ر كه‌سێكی سروشتی یا مه‌عنه‌وی مافی خاوه‌ندارێتیی رۆژنامه‌ی هه‌یه‌ و ده‌توانێ به‌ پێی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه‌ ده‌ری بكا. پێنجه‌م: رۆژنامه‌ قه‌ده‌غه‌ ناكرێ و ده‌ستی به‌سه‌ردا ناگیرێت.     دەقی یاسای رۆژنامەگەری ژمارە (35)ی ساڵی 2007 - https://www.parliament.krd/media/2403/%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C-%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87-35-%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%DB%8C-2007-%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%DB%86%DA%98%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%DA%AF%D9%87-%D8%B1%DB%8C-%D9%84%D9%87-%D9%87%D9%87-%D8%B1%DB%8E%D9%85%DB%8C-%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86.pdf دەقی بڕیارەكەی سەرۆكی دادگای سلێمانی

د. راام رەفعەت هەریەک لە رۆنی رەها و بەدران دەرە، کە دوو شرۆڤەکاری باکورن، ٢٠ خاڵی رانەگەیەنراوی رێککەوتنەکەی نێوان ژەنەڕاڵ کۆبانێ و جۆلانی ئاشکرا دەکەن کە گوایە لە ئەندامێکی کۆمیتەی دانسوانکاری رۆژاڤا پێیاندراوە. هیچ زانیارییەکم نییە کە ئەم خاڵە راگەیەنراوانە چۆن و بە چ مەبەستێک کەوتۆتە دەستی ئەوان، چەندە راستن، وە بۆچی بەشێک نین لە  رێککەوتنە فەرمییە هەشت خاڵەکە. ئەوەی خوارەوە پوختەی ٢٠ خاڵەکەیە، لە کۆتاییشدا چەند سەرنجێکی خۆم دەنوسم: ١) دۆسییەی داعش دەدرێتە دەست سوریا. ٢) هەسەدە بەشێک دەبێت لە سیستەمی بەرگری سوریا، بەڵام فەرمان لە مەزڵوم کۆبانی وەردەگرێت. ٣) بێ رەزامەندی هەسەدە، سوپای سوریا ناتوانێت بێتە ناو (پارێزگای) حەسەکە. ٤) لەهەر  ناوچەیەکی سوریا کورد هەبيت دەتوانێت هێزی تایبەتی  بۆ پاراستنی ناوچەکەی، بەڵام سەر بە دیمەشق، هەبێت. ٥) کۆمەڵگای کوردی مافی هاوڵاتی هەیە  لە سوریا. ٦) دامەزراوە سورییەکان لە ژير چاودێری هەسەدە دەتوانن بێنە (پارێزگای) حەسەکە. ٧) پاريزگاری حەسەکە لەلایەن مەزڵوم عەبدییەوە دیاری دەکرێت. ٨) مەزڵوم عەبدی مافی لەکار لادانی بەرپرس و لێپرسراوە ئیداریەکانی حەسەکەی هەیە. ٩) لەسەدا ٢٥ی نەوت و غازی سوریا بۆ حەسەکە دەبيت. ١٠) پارێزگای حەسەکە مافی کڕینی چەکی لەوڵاتان هەیە. ١١) خاڵە بازرگانییەکانی سنووری حەسەکە لەدەست کورد دەبێت. ١٢) ئاگربەست  لە سوریا دريژخایەن دەبێت. ١٣) مەزڵوم عەبدی فەرماندەی  هێزێکی سەربەخۆ، سەرلەشکر، دەبێت لەناو سوپای سوریا. ١٤) سوریا ناتوانێت هیچ بەرپرسيک لەدەرەوەی (پارێزگای) حەسەکە لەو پارێزگایە دابمەزرێنيت. ١٥) فرۆکەخانەی قامیشلۆ دەبێتە نێودەوڵەتی و لەژێر ئیدارەی هاوبەشی کورد و دیمەشقدا دەبێت. ١٦)  پێکهاتەی کورد بە چوار وەزارەت و باڵوێز لە حکومەتی دیمەشقدا بەشدار دەبێت. ١٧) دیبلۆماسییەتی کورد لەلایەن سوریا نوێنەرایەتی دەکرێت. ١٨) بەپێی ئەو رێککەوتنەی لە نێوان کورد و ئەمریکا کراوە، هێزە ئەمریکییەکان لانی کەم تا دە ساڵ وەک گەرەنتیکار (زامن)ی کورد دەمێننەوە. ١٩) فەرماندەکانی پێشووی سوپا ناتوانن ببنە وەزیری بەرگری و ناوخۆ. ٢٠) پاراستنی سنووری حەسەکە لەژێر چاودێرئ ئەمریکی و فەرەنسییەکاندا دەبێت. .. چەند سەرنجێک… یەکەم، ئەگەر ئەو خاڵانە بەشێک بن لە رێککەوتنەکە، ئەوا رۆژاڤا دەبێتە هەرێمێکی فیدراڵی خاوەن مافی فراوان و تێر و تەسەل. دووەم، ئەگەر راست نەبێت و رێککەوتنەکە لەسەر بنەمای هەشت خاڵەکە و وەک خۆی جێبەجێبکرێت، ئەوا کارەسات و تەسلیمبوونی بێ پاساو و خیانەتە. سێیەم، رۆشن نییە، مەبەست لە حەسەکە تەنها پارێزگای حەسەکەیە، یان حەسەکە وەک پایتەختی رۆژاڤا و باکوری سوریا.   هەر کامێکیان بێت، لێکەوتەی باشە و خراپەی خۆی هەیە. حەسەکە وەک پارێزگا… ئەگەر مەبەست پارێزگا بێت، ئەوا دەبێت هەردوو پارێزگای رەققە و دێرەزۆر رادەستی عاڕەبەکان بکرێت و لەژێر قەڵەمڕەوی کورد دەردەچن وە دەسەڵات و خۆسەری کوردی بە ناوچە کوردستانییەکان (رۆژاڤا) سنووردار دەبێت. باشیەکەی لەوەدایە کە کورد ئیدارەی هەرێمێکی نیمچە یەکرەنگی بێکێشەی زۆرینەی کوردی دەکات. کورد لە پارێزگای حەسەکە ٦٠٪ی دانیشتوان پێکدێنێت و زۆرینەیە، عەڕەبەکانیش لەسەرووی ٣٠٪ ی و باقییەکەی کریستیانەکانن. پاريزگای حەسەکە روبەرەکەی ٢٣ هەزار کیلۆمەتر دووجایە و لە وڵاتگەلی وەک قوبرس و لوبنان و قەتەر گەورەترە ق هەموو سنوورەکانیشی درێژکراوەی باشور و باکوری کوردستانە. خراپییەکەی لەوەدایە، کورد دەسەڵات و ئابووری و خاک و هەژموونێکی فراوان و سەرچاوە ئاوی و نەوتییەکانی لەدەست دەچێت و  لە پارێزگایەک و ناوچەیەکی سنوورداردا گۆشەگیر دەکرێت. لەوەش گرنگتر، کۆباني کەسەر بەپارێزگای حەسەکە نییە چارەنوسی نادیار دەبێت و دەکەوێتە دەرەوی ئیدارەی کورد. حەسەکە وەک پایتەختی باکور و رۆژهەڵاتی فورات…. ئەگەر مەبەستیش حەسەکە وەک پایتەختی ئیداری رۆژهەڵاتی فورات بێت، بەهەمان شێوە باشە و خراپەی خۆی هەیە. باشییەکەی ئەوەیە سنورێکی سرووشتی ئەم هەرێمە فراوانە پڕ لەسەروت و سامانە و هێزی مرۆیی لەباقی سوریا جیادەکاتەوە و ئەگەر کورد هەژموونی خۆی بەسەر هەرێمەکەدا بپارێزێت ئەوا بەقورساییەکی زۆرەوە لە دیمەشق دەبێت. جگە لەوە، کۆبانێ بەشێک دەبێت لەم هەرێمە فیدراڵە… خراپییەکەیشی ئەوەیە، کورد وەک کەمینەیەک دەبێت ئیدارەی هەرێمێکی  زۆرینە عەڕەبی پڕلەکێشە و دووبەرەکی خێڵەکی و قەومەجی سۆزدار بۆ جۆلانی رەوتە تیرۆریستییەکانی تر بکات. ئەم دیموگرافیا زۆرینە عاڕەبیە هەمیشە وەک بۆمبێکی تەویتکراوە و عاڕەبە حاکمەکانی دیمەشق دەتوانن بەڕووی کوردا بیتەقێننەوە. رۆژاڤا رێگەیەکی سەخت و پڕ لەهەوراز و نشێویان کە پێشە، بەڵام سەرکردایەتییەکی دڵسۆز و وشیار و نیشتمانپەروەیان هەیە.

  پ . د. سەعید عەلی محەمەد ڕۆژی دوو شەممە لە دیمەشقی پایتەختی سوریا (ئەحمەد شەرع) سەرۆكی سوریا و (مەزڵوم عەبدی) سەرۆكی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) ڕێكەوتنێكی دوو قۆڵیان ئیمزا كرد ، ڕێكەوتنەكە داوا دەكات هێزەكانی هەسەدە تێكەڵ بە دامەزراوە فەرمییەكانی دەوڵەت ببن ، سەرجەم دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەكانی باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا هەر لە خاڵە سنورییەكان و فڕۆكەخانەكان و كێڵگە نەوتیەكان و كێڵگەكانی غاز بچنە ژێر ئیدارەی دەوڵەتەوە  ، هەروەها بەپێی ڕێكەوتنەكە هەموو جۆرە داواكاری و بیرۆكە و پڕۆژەیەك بۆ دابەشكردنی خاكی سوریا و پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگەی ئەو وڵاتە ڕەتدەكرێتەوە  ، پێکهاتەی کوردیش وەک پێکهاتەیەکی ڕەسەنی دەوڵەتی سوریا تەماشا دەکرێ و ، مافی هاوڵاتیی بوون و سەرجەم مافە دەستوریەکانیشی زامن دەکرێن ،  ڕێكەوتنەكە هەروەها داوا دەكات هێزەكانی هەسەدە شان بە شانی هێزەكانی حكومەت هەوڵی ڕیشەكێشكردن و كۆتایی هێنان بە پاشماوەكانی ڕژێمی ڕووخاو بدەن ! ئەوەی من دەمەوێ لەم نوسینەدا پەیوەست بەو ڕێكەوتنە مێژووییە بیخەمەڕوو ئەم چەند سەرنجەی خوارەوەیە  : یەكەم  /  ڕێكەوتنەكە خەونی ئەوانەی لەگۆڕنا گرەویان لەسەر پارچە پارچەكردنی سوریا و ناكۆكی ناوخۆیی و نەتەوەیی و ، بڵاوكردنەوەی فەوزا و تاوان و پاشا گەردانی دەكرد لەسوریای نوێدا ، ڕێكەوتنەكە بەكارهێنانی كارتی ( هێزەكانی سوریای دیموكرات ) ی لەدەست ئەو دەوڵەت و لایەنانە دەرهێنا كە بەردەوام یاری و گوشاریان پێدەكرد و ، لەناوخۆ و دەرەوە و ژوورە تاریكەكاندا سەرگەرمی دانان و داڕشتنی پیلان و نەخشەی جەهەننەمی بوون بۆ ڕووخاندن و لەباربردنی ئەزموونی دەسەڵاتی نوێی سوریا ! ڕێكەوتنەكەی (شەرع) و (عەبدی) هاوكات لەگەڵ ڕێكەوتنێكی تری ئەمڕۆی حكومەتی دیمەشق لەگەڵ پیاو ماقوڵانی شاری ( سوەیدا )ی باشوور بۆ گێڕانەوەی شارەكە و تەواوی دامودەزگاكانی بۆ ژێر كۆنتڕۆڵی ئیدارەی حكومەت كارەساتێكی جیۆسیاسیی و جیۆستراتیژیی بوو كە ڕووبەڕووی پڕۆژە و ئەجێنداكانی ئیسرائیل و دەوڵەتانی تری ناوچەكەی دوژمن بە دەسەڵاتدارانی نوێی سووریا بوویەوە !! بۆیە وەك ڕق و توڕەیی و کاردانەوەیەک بەرانبەر بەو ڕێکەوتنە فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل خێرا زنجیرەیەك بۆردومانیان بۆ سەر كۆمەڵێ بارەگا و مۆڵگەی چۆڵكراوی سوپاكەی ئەسەد لەناوچەكانی باشوری سوریا ئەنجامدا.   دووەم /  ڕێكەوتن لەگەڵ لایەنی كوردی و خەڵكی شاری ( سوەیدا ) ی درووزنشین پەیامێكی بەهێزی دەسەڵاتدارانی نوێی سووریا بوو بۆ قەوارەی زایۆنی و دەوڵەتانی نزیك و دراوسێ و دەزگا هەواڵگرییەكانیان كە سوریای ئەمڕۆ جیاوازە و ،  پێویستە هەمووان سنووری خۆیان بزانن و ، دەست لەپیلان و سەركێشیەكانیان لە خاكی سوریادا هەڵگرن!   سێهەم /  كات و تەوقیتی ئیمزاكردنی ڕێكەوتنەكە ماناو ئاماژەی تایبەتی خۆی هەڵگرتبوو كە دیارترینیان ئەوەیە  : شكست پێهێنانی كودەتاكەی چەند ڕۆژی ڕابردوو كە ( كودەتایەكی دەرەكی بوو بە كەرەستەی ناوخۆیی ) ڕۆڵێكی كاریگەر و یەكلاكەرەوەی هەبوو لەخێراكردنی زیاتری  ئەنجامدان و ئیمزاكردنی ڕێكەوتنەكە  ، ئەمە جگە لە هەڵوێستی توندی دەوڵەت و ،  لایەنگیری توركیا و ، پشتیوانی گەلی سوریا كە هەر زوو لەیەكەم ڕۆژی كودەتاكەوە ڕژانە سەر شەقامەكان بۆ یارمەتیدانی هێزەكانی پۆلیس و سوپا و ڕووبەڕووبوونەوەی یاخیبووان و پاشماوەكانی ڕژێمی پێشوو! چوارەم /  لەپاڵ ئەو خاڵەی سەرەوەدا فاكتەرێكی تری گرنگ و سەرەكی بۆ لەدایكبوونی ئەو ڕێكەوتنە مێژووییەی حكومەتی دیمەشق و لایەنی كوردی  ، جگە لە سەركەوتنی شۆڕشەكەی سوریا و دەركردنی ئێرانیەكان و ڕووسەكان ، دەستهەڵگرتنی ئەمریكیەكان بوو لە دۆسیەی سوریا (وەك لایەنی چاودێر) و ، سپاردنی ئەو دۆسیەیە بە دەوڵەتی توركیا ، هەروەها لاوازبوونی هەیمەنە و پاشەكشەكردنی ڕۆڵی فەڕەنسییەكان لەناوچەكەدا و  ، شكست هێنانیان لە پاراستنی ئەوەی خۆیان ناوی دەنێن  : مافی مێژوویی كەمینە دۆستەكانیان!   پێنجەم /  ڕێكەوتنەكە (ئەحمەد شەرع) ئیمزای كرد وەك سەرۆكی سوریا ئەمە لەلایەك  ، لەلایەكی تریشەوە بەزمانی عەرەبی نووسراوە كە تاكە زمانی فەرمی دەوڵەتە  ، كە ئەمە خۆی لەخۆیدا دانپێدانانی ئاشكراو بێ پێچ و پەنای هێزەكانی سوریای دیموكراتە بە حكومەت و دەسەڵاتی شەرعی نوێی سوریا! شەشەم /  ڕێكەوتنەكە مێژوویی بوو بەو پێیەی ئەو پەیامەی بەگوێی هەموواندا دا  كە سوریا بۆ یەكەمجار لەدوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی لە ساڵی 1926وە جارێكی تر بە یەكگرتوویی و یەكپارچەیی كەوتەوە ژێر ڕكێف و دەسەڵاتی قیادە و نوخبەیەكی سیاسیی سوننی مەزهەب ! واتە سەرجەم ئەو پڕۆژانەی كە پێشتر پێشكەش دەكران بۆ دامەزراندنی دەوڵەتۆكەیەكی كوردی لە باكوور و ، دەوڵەتۆكەیەكی دوورزی لە باشوور و  ، بەدیهێنانی خەونی (دەوڵەتی ئیسرائیلی گەورە لە فوراتەوە بۆ نیل ) سەرجەمیان كۆتاییان هات و لەباربران.   حەوتەم /  ئەو ڕێكەوتنە و ڕێكەوتنەكانی تریش كە دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا لە ناوخۆدا ئەنجامی دەدەن ئەو ڕاستیە بۆ هەمووان دەسەلمێنێ كە گەلان و وڵاتانی جیهانی ئیسلامیی ئەگەر لایەنی سێهەم بچێتە دەرەوە و دەست هەڵگرێ لە دەستوەردان و پیلانگێڕی ، زۆر بە ئاسانی دەتوانن ناكۆكی و گرفتە ناوخۆییەكانیان چارەسەر بكەن ، هەروەك چۆن ئەفغانیەكان و گەلانی كەنارەكانی ئەفریقیا توانیان لەماوەیەكی كورتدا لەنێوخۆیاندا  یەكبگرن و  ، ئێستاش ئەوەتانێ سوریەكان دەتوانن پێكەوە ئاشت ببنەوە  ، كە گومانی تێدانیە یەمەنیەكان  و لیبیاییەكان و سودانیەكانیش ئەگەر لایەنی دەرەكی بهێڵێ دەتوانن هەمان ئەزموون دووبارە بكەنەوە.

بڵند دلێر شاوەیس  ئەوەی لە ڕۆژی ٢٠٢٥/٣/١٠ بە ناونیشانی ڕێککەوتنی نێوان (احمد الشرع) و (مەزڵوم عەبدی) بڵاوکرایەوە زیاتر یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی سەرەتاییە دەرئەنجامی وتووێژ و دانوستانی چەندین مانگەیە کە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پشتیوانی دەکات و بەشێوەیەک لە شێوەکان پەیوەندی هەیە بە (پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا) و دانوستانی نێوان حکومەتی تورکیا و پارتی کرێکارانی کوردستان، بەتایبەتی کە ئیدارەی نوێی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی (ترامپ) هاوپەیمانی (تورکیا) و پاڵپشتی (ئەردۆغان) و لە هەمانکاتدا پشتیوانی هێزەکانی سوریای دیموکرات و (مەزڵوم عەبدی) دەکات. ڕێککەوتنەکە لە هەشت خاڵدا خۆی دەبینێتەوە کە هەریەک لە لایەنەکانی ڕێککەوتنەکە دەستکەوتەکانی خۆیان تیا جێکردۆتەوە: یەکەم- دەستکەوتەکانی (احمد الشرع):  ١- دان پێدانان بوو لەلایەن بەڕێز (مەزڵوم عەبدی) بە (احمد الشرع) وەک سەرۆک کۆماری سوریای عەرەبی! ٢- بڕیاری ئاگربەست لە هەموو خاکی سوریا (خاڵی ٣ی ڕێککەوتنەکە)، ئەمەش لەکاتێکدایە هێزەکانی (احمد الشرع) فشاری سەربازی پاشماوەکانی (ئەسەد)یان لەسەرە و ڕوبەڕوی هێرشی سەربازی و بەرەنگاربوونەوەی عەلەویەکان لە ناوچەکانی (طرطوس) و (لاذقیة) بونەتەوە و پێویستییەکی زۆریان بەم ئاگر بەستە هەیە. ٣- پشتیوانی دەوڵەتی سوریا بۆ لەناوبردنی پاشماوەکانی چەکدارانی (ئەسەد) و هەموو ئەو مەترسییانەی ڕوبەڕوی ئاسایش و یەک پارچەیی سوریە دەبێتەوە،(خاڵی ٦ و ٧ ی ڕێککەوتنەکە)، ئەمەش زامن کردنی یەک پارچەیی خاکی سوریا دەکات. دووەم- دەستکەوتەکانی (مەزڵوم عەبدی): ١- یەکسانی هاوڵاتیان لە بەشداری سیاسی و حوکمڕانی و نوێنەرایەتی لە دەسەڵاتەکاندا بەدەر لە ئاین و نەتەوە. زامن کردنی مافی هەموو سوریەکان لە نوێنەرایەتی و بەشداری پرۆسەی سیاسی و سەرجەم دامەزراوەکانی دەوڵەت لەسەر بنەمای توانا بەدەر لە ئاین و نەتەوە، (خاڵی ١ی ڕێککەوتنەکە). ٢- دانپێدانان بە بوونی کورد وەک پێکهاتەیەکی ڕەسەنی کۆمەڵگای سوریا، لەگەڵ زامن کردنی مافی هاوڵاتیبوون و سەرجەم مافە دەستورییەکان، (خاڵی ٢ی ڕێککەوتنەکە). ئەم خاڵە ماف دەگەڕێنێتەوە بۆ دەیان هەزار کورد لە سوریا کە بێبەشکراون لە ڕەگەزنامە. ٣- دانپێدانان بە هەموو دامەزراوە کارگێڕی و سەربازییەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (ھ.س.د) و بەو سنورانەی بەڕێوەی دەبەن بە خاڵە گومرگی و فڕۆکەخانە و کێڵگەکانی نەوت و غازیشەوە و تێکەڵکێشکردنیان لەناو دامەزراوەکانی دەوڵەتی سوریا، (خاڵی ٤ی ڕێککەوتنەکە)، ئەمە لەکاتێکدا (ھ.س.د) نزیکەی چوار پارێزگای سوریا کۆنترۆڵ دەکات ( حلب، الرقة، الحسكة، دير الزور). ٤- زامنکردنی گەڕانەوەی سەرجەم ئاوارەکان بۆ شار و شارۆچکە و گوندەکانی خۆیان و گەرەنتی پارێزگاریکردنیان لە لایەن دەوڵەتی سوریاوە، (خاڵی ٥ی ڕێککەوتنەکە). ئەم خاڵە لە داهاتودا بۆ ئاوارەکان بە تایبەت ئاوارەکانی (عفرین) سوود و کرنگی زۆری هەیە. سێیەم - خاڵە لاوازەکانی ڕێککەوتنەکە: ١- باس لەسیستەمی سیاسی و حوکمڕانی سوریای نوێ نەکراوە، ئەم بڕگەیەش یەکێکە لە گرنگترین ناکۆکیەکان کە لە ئایندەدا دروست دەبێت، بۆیە پێویستە کورد لە سوریا بە ستافێکی شارەزا و پسپۆری یاسایی و دەستوری وسیاسی بەشدار بێت لە داڕشتنەوەی دەستوری نوێی سوریا، بۆ ئەوەی سود وەرگرن لەو هەڵانەی ئێمە تێی کەوتین لە هەرێمی کوردستان لەسەردەمی نوسینەوەی دەستوری هەمیشەیی عێراق ٢٠٠٥. ٢- لە خاڵی هەشتەمی ڕێککەوتنەکەدا باس لە ماوەی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە دەکات کە پێویستە لیژنەکانی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە تا کۆتایی ساڵ جێبەجێی بکەن. ئەمەش وادەکات ڕێککەوتنەکە ئاڵەنگاری زۆری بێتە بەردەم بەتایبەت بە هۆکاری دەست تێوەردانی دەرەکی و ئیقلیمی و بەرژەوەندی لایەنە ناکۆکەکانی ناوخۆی سوریا. ٣- بەڕای من ئەم ڕێککەوتنە پەیوەندی هەیە بە دانوستانی نێوان حکومەتی تورکیا و پارتی کرێکارانی کوردستان و ڕاگەیاندنی هەڵوەشاندنەوەی (pkk) لەلایەن (ئۆجه‌لان)ەوە، هەر کاتێک پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا شکستی خوارد ڕێککەوتنی نێوان (احمد الشرع) و (مەزڵوم عەبدی) بەئەگەرێکی زۆرەوە هەڵدەوەشێتەوە. لە کۆتایشدا عیبرەت لە جێبەجێکردندایە.