راپۆرتی: درەو لایەنەكان چاوەڕوانی یەكلاكردنەوەی تانەكان و پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانن، بەڵام لە پشتی پەردەوە گفتۆ و را گۆڕینەوە لەسەر شێوازی پێكهێنانی حكومەت و پەرلەمان و سەرۆكایەتی هەرێم هەیە. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) یەكێتی داوای پۆستی سەرۆك وەزیران دەكات، پێش هەڵبژاردن پارتی سەرۆكی كابینەی دەیەمی بۆ مەسرور بارزانی لای خۆی یەكلاكردەوە، نەوەی نوێ بە مەرجی وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران دەچێتە حكومەتەوە، كۆمەڵ بڕیاریداوە نەچێتە حكومەت و پەرلەمان، هاوپەیمانی دەچێتە حكومەت، یەكگرتوو و گۆڕان و هەڵوێست ناچنە حكومەت، بەرەی گەل هێشتا بڕیاری نەداوە بۆچوونە حكومەت.    پارتی دیموكراتی كوردستان: پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، خاوەنی (39) كورسی و (812 هەزارو 794) دەنگ و براوەی یەكەمی پەرلەمانە، پێشتر رایگەیاندبوو كە مەسرور بارزانی دەبێتەوە سەرۆكی كابینەی دەیەم و سەرۆك وەزیران مافی پارتی دیموكراتی كوردستانە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) پارتی دیموكراتی كوردستان لە رێگەی كارەكتەرە سیاسیەكانیەوە پەیوەندی و راگۆڕینەوەی لەگەڵ لایەنە سیاسیەكان دەست پێكردووە بەمەبەستی زانینی روانینیان لەسەر پێكهێنانی حكومەت و پەرلەمان و سەرۆكایەتی هەرێم، تەنانەت لەگەڵ چەند كاندیدێكی تری لایەنەكاندا قسەیان كردووە بۆ تەواوكردنی زۆرینە (50+1) بۆ ئەوەی بتوانن حكومەت پێكبهێنن و دواتر فەرموو لە لایەنەكانی تر بكەن، پارتی (39) كورسی هەیە، (3) كورسی كۆتاكانیش كە نزیكن لە پارتی دەكاتە (42) كورسی واتا پێویستی بە (9) كورسی تری پەرلەمان هەیە بۆ (50+1)، هەموو هەوڵێكی لە پێناو ئەوەیە بەبێ یەكێتی ئەو زۆرینەیە پێكبهێنێت و دواتر داوا لە یەكێتی بكات بچێتە كابینەكەیەوە. پارتی دەیەوێت هەندێك لایەن رازی بكات تەنیا دەنگ بە كابینەكە بدەن نیساب لە پەرلەمان تەواو بكەن، ئاساییە نەچنە ناو حكومەت، بەڵام دەتوانن لە پەرلەمان دەنگ بە كابینەكە بدەن و (50+1) مسۆگەر بكەن نەشچنە حكومەت ئاساییە، ئێستا پارتی چاوی لە تەواوكردنی نیسابی یاساییە و كۆكردنەوەی (50+1)ە . پارتی دەیەوێت سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی حكومەت، جێگری سەرۆكی پەرلەمان بۆ خۆی بەرێت لە وەزارەتەكانیش وەزارەتی ناوخۆی دەوێت. یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە خاوەنی (23) كورسی و (409 هەزارو 548) دەنگە، لە ئێستادا لە گفتوگۆی ناوخۆییدایە بۆ ئەوەی خواستی خۆی بۆ بەشداری لە كابینەی دەیەم بخاتە روو، زۆرترین هەوڵی یەكێتی لە ئێستادا بۆ ئەوەیە رێگری بكات تا پارتی دیموكراتی كوردستان نەتوانێت (50+1) تەواو بكات، بۆ ئەو مەبەستەش قسەی لەگەڵ زۆربەی لایەنەكان كردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) یەكێتی ژمارەیەك سیناریۆی ئامادەكردووە بۆ بەشداری لە كابینەی داهاتووی هەرێمی كوردستان، سینارۆی یەكەم داوای پۆستی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان دەكات و دەیەوێت ئەگەر پۆستی سەرۆك وەزیرانیشی دەستنەكەوێت پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەستبخات.   جوڵانەوەی نەوەی نوێ جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (15) كورسی و (292 هەزارو 32) دەنگە، ئێستا ئەو جوڵانەوەیە لە راوێژی ناوخۆییدایە بۆ بەشداریكردن لە حكومەت یان ئۆپۆزسیۆن بوون، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) نەوەی نوێ مەیلی بەشداری لە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هەیە، بەڵام بە كۆمەڵێك مەرج و داواكاریی نایەوێت ئەزمونی گۆڕان دووبارە بكاتەوە، وەك لە راگەیەندراوێكدا رایگەیاند: ئامادەین لەحکومەتدا بین ئەگەر پۆستی سەرۆک وەزیران بە دەست نەوەی نوێوە بێت یان تەواوی پۆستەکانی سەرۆکایەتی هەرێم، پەرلەمان و 23وەزارەتەکە بەدەست ئێمەوەبێت. نەوەی نوێ بەر لە پێكهێنانی پەرلەمان و حكومەت، پۆستی سەرۆكی (تەمەن)ی پەرلەمان وەردەگرێت، واتا یەكەم پۆست لەدوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لای نەوەی نوێ دەبێت، كە ئەو پۆستەش ئیشكالیەتی یاسایی درووست دەكات، ئەگەر وەك خولەكانی پێشووی پەرلەمانی كوردستان دانیشتنی یەكەم بە كراوەیی جێبهێڵدرێت تا رێككەوتنی لایەنەكان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك و جێگرەكانی (دۆزینەوەی فێڵی یاسایی)، چونكە لە خولی پێنجەم كاتێك دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان بە كراوەیی جێهێلدرا فراكسیۆنی نەوەی نوێ ناڕەزاییان دەربڕی و ئەو كارەیان بە نایاسایی لەقەڵەمدا، ئایا لە خولی شەشەم ئەو (فێڵە یاساییە) هێشتنەوەی دانیشتنی یەكەم بە كراوەیی رێەی پێدەدرێت یاخود ئەو قۆناغە تێدەپەڕێندرێت، بەڵام چاوەڕوان دەكرێت لە یەكەم دانیشتی پەرلەماندا سەرۆك و سكرتێر و جێگر هەڵدەبژێردرێت. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (7) كورسی و (117 هەزارو 44) دەنگە، هەرزوو بڕیاریدا بەشداری لە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ناكات و وەك هێزێكی ئۆپۆزسیۆن دەمێنێتەوە، هێشتا روون نیە ئەوە دەبێتە بڕیاری كۆتایی یاخود رووداوەكانی داهاتوو ناچاریان دەكات بەشداری حكومەت بكەن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) هەریەك لە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان گفتوگۆیان لەگەڵ یەكگرتوو كردووە بۆ پرسی كابینەی حكومەتی هەرێم، بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان زۆر داوای لە یەكگرتوو كردووە و تەنانەت توركیاش داوای كردووە یەكگرتوو بەشداری لە كابینەی دەیەمدا بكات، بەڵام یەكگرتوو تا ئەمساتە سەرجەم داواكارییەكانی رەتكردووەتەوە. رەوتی هەڵوێست رەوتی هەڵوێست لەیەكەم ئەزمونی بەشداریان لە خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بوونە خاوەنی (4) كورسی پەرلەمان و (56 هەزارو 8) دەنگ، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە ئێستادا لە گفتوگۆی ناوخۆییدان بۆ بەشداری لە پەرلەمان و حكومەت، زانیارییەكانی (درەو) ئاماژە بەوە دەكەن، هەڵوێست چاوەڕێی یەكلاكردنەوەی تانەكان و پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنن. دواتر دەچنە پەرلەمانی كوردستان و وەك هێزێكی ئۆپۆزسیۆن دەمێننەوە لە پەرلەمان، بۆ بەشداری لە حكومەتیش لایەنەكان لەگەڵ رەوتی هەڵوێست لە گفتوگۆدان بەڵام هێشتا رەوتی هەڵوێست بڕیاری كۆتایی نەداوە بۆ بەشداری لە كابینەی دەیەمی حكومەت. كۆمەڵی دادگەری گوردستان كۆمەڵی دادگەری لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (3) كورسی و (64 هەزارو 864) دەنگە، كۆمەڵی دادگەری كوردستان هەرزوو رایگەیاند، بەشداری لە پەرلەمان و حكومەت ناكات و بڕیارەكەشیان بڕیاری كۆتاییە، بەڵام قسەی زۆر لەسەر شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی كۆمەڵ دەكرێت، شوێنگرەوەیان بەپێی زنجیرەی كاندیدەكانی كۆمەڵ دەبێت، بۆ نمونە ئەو دوو كاندیدەی كۆمەڵ كە لە سنوری سلێمانی دەرچوون، ئەگەر نەچن، دیوانی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان داوای دوو كاندیدی تری دوای ئەوان دەكات لە كۆمسیۆن لە هەمان لیستی كۆمەڵ، ئەگەر لە ماوەی (90) رۆژدا واتا (3) مانگدا ئەوان نەهاتن دواتر داوای دوو كاندیدی تری هەمان لیست دەكات بۆ ماوەی (90) رۆژی تر واتا (3) مانگی تر بەو شێوەیە تا تەواوی لیستەكەی كۆمەڵی دادگەری لە سلێمانی تەواو دەبێت كە (27) كاندیدە، كە ئەگەر هیچ یەك لە كاندیدەكانی كۆمەڵ نەچن ئەوا بە كۆی ئەو وادەیەی دەیەوێت (39) مانگ دەكات، كە (3 ساڵ و 25رۆژ) دەخایەنێت ئەو پرۆسەیە. بەرەی گەل بەرەی گەل لە یەكەم بەشداریدا لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (2) كورسی و (33 هەزارو 461) دەنگە، بەرەی گەل پێیان وایە هەڵبژاردن دیزاین كراوەو دەنگەكانیان براوە بۆ لیستەكانی تر، هێشتا هیچ بڕیارێكیان نەداوە بۆ بەشداری لە پەرلەمان و حكومەت، هەرچەند پێش پرۆسەی هەڵبژاردن ئەوان دەیانوت دەچینە حكومەت ، بەڵام لەدوای پرۆسەی هەڵبژاردن هیچ بڕیارێكی رەسمیان نەداوە. هاوپەیمانی هەرێمی كوردستان.  هاوپەیمانی هەرێمی كوردستان كە لە حزبەكانی (سۆسیال دیموكرات، شیوعی، زەحمەتكێشان) پێكهاتووە لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (1) كورسی و (13 هەزارو 188) دەنگە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) هاوپەیمانی هەرێمی كوردستان بەشداری كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات و وەزیرەكەش بەر پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان دەكەوێت (رێبین محەمەد حاجی مەحمود)و كاندیدە دەرچووەكەی هاوپەیمانی (بەپێی رێككەوتنی پێشوەختەی نێوانیان) دەدرێت بە كاندیدی حزبی شیوعی كە (عوسمان زیندانی)یە لە بازنەی سلێمانی و پۆستەكانی تری حكومەتیش دەدرێت بە حزبی زەحمەتكێشان، لە دەستەو بەڕێوەبەرە گشتییەكان. بزووتنەوەی گۆڕان بزووتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (1) كورسی و (11 هەزارو 636) دەنگە، ئەگەر چی بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لایەنە براوەكان بەتایبەت پارتی ویەكێتی كێبەركێ دەكەن بۆ هاوسۆزی لایەنەكان ئەوانەش كە خاوەنی یەك كورسین، بەڵام بزووتنەوەی گۆڕان پێشترو لەكاتی هەڵمەتی هەڵبژاردندا بڕیاری كشانەوەیدا لە حكومەتی هەرێم و حكومەتە خۆجێییەكان و بەشداری نەكردن لە كابینەی نوێی حكومەتدا، بەڵام گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم ئەوانیش دەگرێتەوە. پێكهاتەكان پێكهاتەكانی كوردستان ( توركمان ، مەسیحی) لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (5) كورسی و (31 هەزارو 188) دەنگن، ئەوان دابەشبوون بەپێی نزیكی لە ( یەكێتی و پارتی )یەوە سیانیان نزیكن لە پارتی و دوانیان نزیكن لە یەكێتی، ئەوان بەشداری حكومەت دەكەن و چاویان لە سكرتێری پەرلەمان و دوو وەزارەتە لە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان.   پۆستە باڵاكانی هەرێمی كوردستان   -    سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    جێگری سەرۆكیپەرلەمانی كوردستان -    سكرتێری پەرلەمانی كوردستان   -    سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان  سەرۆكی حكومەت -    جێگری سەرۆكی حكومەت -    وەزیری ناوخۆ -    وەزیری داد -    وەزیری پێشمەرگە -    وەزیری دارایی -    وەزیری تەندروستی -    وەزیری پەروەردە -    وەزیری ئاوەدانكردنەوە -    وەزیری شارەوانی -    وەزیری خوێندنی باڵا -    وەزیری پلاندانان -    وەزیری رۆشنبیری -    وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی -    وەزیری گواستنەوە -    وەزیری ئەوقاف -    وەزیری كارەبا -    وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان -    وەزیری هەرێم بۆكاروباری پێكهاتەكان -    سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران -    سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران -    

راپۆرتی: درەو 🔻 کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی ڕاگەیاند؛ 🔹 داهاتی گشتی کۆمپانیاکە لە 9 مانگی یەکەمی (2024) بریتی بووە لە (74 ملیۆن و 613 هەزار) دۆلار، بەجۆرێک؛ لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا (29 ملیۆن و 425 هەزار) دۆلار بووە، لە کاتێکدا داهاتەکەی لە چارەکی دووەمدا (22 ملیۆن و 630 هەزار) دۆلار بووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵیشدا (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە. 🔹 لە 1/1/2024 – 30/9/2024 لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش)، بە تێکڕای کاری رۆژانە (57 هەزار و 100) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، بە کۆی گشتی بڕی (15 ملیۆن و 475 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بەرهەمهاتووە. تەنها لە چارەکی سێیەمی ساڵدا ڕۆژانە (59 هەزار و 300) بەرمیل نەوت بەرهەمهاتووەو بە درێژایی سێ مانگەکە بەرهەم بریتی بووە لە (5 ملیۆن و 412 هەزار) بەرمیل نەوت. 🔹 بەرمیلێک نەوتی خاوی هەردوو کێڵگە نەوتییەکە بە کڕیاریانی ناوخۆ فرۆشراوە، لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ هەر بەرمیلێک نەوت بە بەتێکڕا فرۆشراوە بە (35 دۆلار و 65 سەنت). بەرهەمی نەوتی کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی سێیەمی (2024) کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی ڕاگەیاند: لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە (29 ملیۆن و 425 هەزار) دۆلار بووە. داهاتی گشتی کۆمپانیاکە لە 9 مانگی یەکەمی (2024) بریتی بووە لە (74 ملیۆن و 613 هەزار) دۆلار، چونکە داهاتەکەی لە چارەکی دووەمدا (22 ملیۆن و 630 هەزار) دۆلار بووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵیشدا (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاند، لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ (وەک لە خشتە و چارتی هاوپێچدا هاتووە)؛ لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (32 هەزار و 500) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، هەر بە پێی زانیارییەکانی کۆمپانیاکە لەماوەی هەر سێ مانگەکە (2 ملیۆن و 949 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کێڵگەکەی فرۆشتووە. هاوکات لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ (1/1/2024 – 30/9/2024) بەرهەمهێنان لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ بریتی بووە لە (33 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی رۆژانەو (8 ملیۆن و 916 هەزار) بەرمیل نەوت لە کۆی هەر سێ چارەکی ساڵەکە. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، لە چارەکی سێیەمی (2024) بە تێکڕای کاری رۆژانە (26 هەزار 800) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، کۆی گشتی بەرهەمەکەش لە ماوەی ناوبراودا بڕی (2 ملیۆن و 463 هەزار) بەرمیل نەوتی کێڵگەکە فرۆشراوە. هاوکات لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ (1/1/2024 – 30/9/2024) بەرهەمهێنان لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (23 هەزار و 900) بەرمیل نەوتی رۆژانەو (6 ملیۆن و 559 هەزار) بەرمیل نەوت لە کۆی هەر سێ چارەکی ساڵەکە. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوەکەی کۆمپانیای شاماران بەرمیلێک نەوتی خاوی هەردوو کێڵگە نەوتییەکە بە کڕیاریانی ناوخۆ فرۆشراوە، لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ هەر بەرمیلێک نەوت بە بەتێکڕا فرۆشراوە بە (35 دۆلار و 65 سەنت). چارت و خشتە کێڵگەی نەوتی سه‌رسه‌نگ کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ دەکەوێتە سنوری (پارێزگای دهۆک)‌ەوە، ڕوبەری کێڵگەکە (420) کیلۆمەتر دووجایە، دابەشبووە بەسەر دوو ناوچەی نەوتی جیاوازدا کە بریتین لە ناوچەی (سوارە توکەو ڕۆژهەڵاتی سوارە توکە)، هەر یەکێک لەو دوو ناوچەیە سێ کۆگای نەوتی سەربەخۆی تێدایە. لە ئێستادا پشكی (62%)ی کێڵگە نەوتییەکە دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی، پشكی (18%)ی درابوو بە‌ لقێکی کۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەرەنسی، بەڵام دواتر کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی پشکەکانی کۆمپانیا فەرەنسییەکەی کڕییوە، ئەو پشكی (20%)ی ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم کوردستانە. بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی توانای هەردوو ناوچەکەی کێڵگەکە بەم جۆرەیە؛ یەکەم؛ سوارە توکە؛ بەشی گرنگ و سەرەکی کێڵگە نەوتییەکەیە شەش بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمهێنانی (29 هەزار) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەیە بە کولێتیەکی بەرزی (36 – 39 API). دووەم؛ رۆژهەڵاتی سوارە توکە؛ ناوچەیەکی دیکەی نەوتییە لە چوارچێوەی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ و یەک بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمهێنانی (2 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەیە بە کولێتیەکی بەرزی (36 – 39 API). کێڵگەی نەوتی ئەتروش کێڵگەی نەوتی ئەتروش، یەکێکە لە کێڵگە گرنگ و بەرهەمهێنەرەکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان و لە ساڵی 2011 نەوتی تێدا دۆزرایەوە و بۆ یەکەم جاریش لە ساڵی 2017 دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت کراوە لە کێڵگەکەدا. وەک کۆمپانیا نەوتییەکانی کێڵگەکە ئاماژەی بۆ دەکەن، بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە "نەوتی کوالیتی بەرزە کە بنکەیەکی گەورەی بەرهەمهێنانی هەیە و توانای گەشەکردنی بەرچاوی هەیە". بلۆكی ئەتروش دەكەوێتە پارێزگای دهۆکەوە، بە نزیكەی (85) كیلۆمەتر لە باكووری رۆژئاوای هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانەوە دورە، رووبەرەكەی (269) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە. پشكەکانی کێڵگە نەوتییەکە بەپێی گرێبەستەکان دابەشبوون بەسەر (47.4%)ی درابوو بە كۆمپانیای نیشتمانی ئیمارات بۆ وزه‌ ناسراو به‌ (تاقە)، بەپێی زانیارییەکانیش لە سەرەتای ئەمساڵەوە کۆمپانیای تاقە بڕیاری داوە دوای (10) ساڵ لە کارکردن هەرێمی کوردستان جێبهێڵێت، (27.6%)ی پشکەکانی دراوە بە شاماران پیترۆلیۆمی کەنەدی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.  

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   ئەمریکییەکان دەنگیاندا و جارێکیتر دۆناڵد ترامپیان وەک سەرۆکی ئەمریکا هەڵبژاردەوە. ئەمە دووهەمین جارە ئەم بازرگانە ملیاردلێرە بە سەرۆکی ئەمریکا هەڵدەبژێردرێت. جاری یەکەم لە ساڵی ٢٠١٦ تا ٢٠٢٠ سەرۆکی ئەمریکا بوو. لە ئێساتشدا لە ساڵی ٢٠٢٥ بۆ کۆتایی ساڵی ٢٠٢٨ سەرۆکی ئەو وڵاتە دەبێت. هەڵبژاردنەوەی ترامپ وەک سەرۆکی ئەمریکا بەشێکی گەورەی جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵکردوە. بەریەک هەیە ترامپ بە فاشیست دەزانێت و سەرکەوتنەکەشی وەک سەرکەوتنی فاشیزم وێنادەکات. لە بەرامبەریدا بەرەیەکی تر هەیە ترامپ وەک باشترین و راستگۆترین و گرنگترین سەرۆکی ئەمریکا دەبینێت و سەرکەوتنەکەشی وەک سەرکەوتن بەسەر بەڵای گەورەی هێزە «چەپ»کاندا، وێنادەکات. لە دیدی ئەم داکۆکیکەرانەدا لە ترامپ، چەپبوون بە هەمان رادەی فاشیزمبوونی بەرەکەی تر، مەترسیدارە. وەک هەموو بیرکردنەوەیەکی دوالیزمانە، ئەم دوالیزمی فاشیست بەرامبەر ئینساندۆست و راستگۆیە، دوالیزمێکی هەڵەیە، وەک هەموو بیرکردنەوەیەکی دوالیزمانەش باز بەسەر  ئاڵۆزییەکانی واقیعدا دەدات و حیساب بۆ ئەو ژینگە و سەردەم و دۆخە مێژووییە ئاڵۆزە ناکات، کە دیاردەکان لەناویاندا دروستدەبن. ئەو ئەمریکاناسانەی قسەیان لەسەر کەسایەتی ترامپ وەک تاکەکەسێک کردوە، باس لە مرۆڤێکی نارسیستی دەکەن کە وەلا و دانەپاڵ بۆ ئەو، لە هەمووشتێکی تر بە گرنگتر دەزانێت، تەنانەت گرنگتر لە وەلا بۆ دەستوری ئەمریکیی و بۆ ئەو سیستمە دەزگاییەی دیموکراسیەتی ئەمریکیی، بەڕێوەدەبات. هاوکات ترامپ بەوەش ناسراوە کە دۆستی رژێم و سەرۆکە دەسەڵاتگەر و دیکتاتۆرەکانە، لەناویاندا پوتین و ئەردۆگان و سیسی و ئەو بەرە پۆپۆلیستە ڕاستڕەوەی لە جیهاندا هەیە و کاردەکات. بە حوکمی ئەوەی ترامپ خۆیشی پۆپۆلیستێکی ئەمریکییە، بۆیە پۆپۆلیستەکانی وەک خۆی خۆشتردەوێت تا ئەوانەی رێز لە دیموکراسیەت و سیستمی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ دەگرن. زۆربەمان لە بیرمانە کاتێک سیسی لە ڕێگای کودەتایەکی سەربازییەوە بوو بە سەرۆکی میسر، ترامپ بە سیسی دەگوت «دیکتاتۆرە دڵخوازەکەی من».     خاڵێکی دیکە کە بەشێک لە ترامپناس و ئەمریکاناسەکان پێی لەسەر دادەگرن، ئەوەیە کە ترامپ کەسێکی درۆزنە و شەرمیش ناکات بەردەوام درۆ بکات. لەم بوارەدا گەورەترین درۆی ترامپیش کە سەدەهاجار دووبارەیکردۆتەوە ئەو درۆیەیە کە دەڵێت ئەو هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢٠ بردۆتەوە. فێڵ و تەزویری لێکراوە دەنا ئەو لە ساڵی ٢٠٢ ەوە تا ئەمڕۆش هەر سەرۆکی ئەمریکا دەبوو. هەموو ئەمانە بەبێ بوونی بەڵگەیەک ڕاستیی قسەکانی ئەو، نیشانبدات. ئەم دۆخە وادەکات لە ساڵی ٢٠٢٠دا دان بە دۆڕانی خۆیدا نەنێت و دەرەنجامی هەڵبژاردنەکەش قبووڵ نەکات. هاوکات ترامپ رکابەرەکانی وەک رکابەر نابینێت، بەڵکو پێیان دەڵێت دوژمنی ناوەکیی، نەک تەنها دوژمنی ناوەکیی خۆی بەڵکو دوژمنی ناوەکیی هەموو کۆمەڵگای ئەمریکیی. ئینجا هەڕەشەی دیپۆرتکردنی بە کۆمەڵی خەلک دەکات، هەڕەشەی ئەوەش دەکات ناحەزەکانی زیندان بکات. وەک ووتیشم ئینتیما بۆ ئەو وەک کەسێک لە ئیتیما بۆ دەستوری ئەمریکا و دەزگا و یاساکانی بە گرنگتر دەزانێت. لە سەرێکی دیکەوە ترامپ خاوەنی هەڵبەز و دابەزی گەورەیە لە سیاسەتدا، تەنانەت خودی ڕاوێژکارە باڵاکانیشی بە خێرایی و بە ئاسانی دەگۆڕێت، جا یان لە ڕێگەی دەستلەکارکێشانەوە، یان لە ڕێگای دەرکردنەوە. هاوکات بە ئاسانی پشثدەکاتە هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکانیشی. بردنەوەی ترامپ دەشێت گێژەنی گەورە بۆ ئەمريكا و بۆ جیهانیش دروستبکات، گێژەنێک تێکەڵەیەک بێت لە پەڕگیریی ڕاستڕەوانە، رقبوونەوە لە بێگانە و ژنان، پەرەدان بە تیورەی پیلانگێریی بەرهەمهێنای ترس، هەڕەشەی تۆڵەسەندنەوەی بەردەوام. لەناو ئەمریکا خۆشیدا لە دەستبردن بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی بڕێک لە دەزگاکان بە مەبەستی هێنانیان بۆژێر دەسەڵاتی سەرۆک خۆی، لە ناویاندا داڕشتنەوەی وەزارەتی داد، داڕشتنەوەی دەزگا فیدراڵییەکانی دیکە، تەنانەت داڕشتنەوەی سوپا و دەسەڵاتی سەربازیش بە هەمان ئاراستەدا. ئەو بۆچوونە راستییەکی زۆری تێدایە کە ترامپ بە خاوەنی عەقڵیەتێکی ئەوتۆکراتیی دەزانێت و وەک مەترسی بەهێزکردنی دەسەڵاتێکی دیکتاتۆریانەی دەرەوەی لێپرسینەوە و بەرپرسیاریکردنی یاسایی، وێنایدەکات. ئەمەش تێکەڵ بە گەشەدان بە سیاسەتی گۆشەگیرکردنی ڕەخنەگرانی، بەسیاسیکردنی خزمەتگوزارییە مەدەنییەکان و گرێدانیان بە هەوادارەکانی خۆیەوە، سزادانی ئەو میدیایانەیش ئەو بە نادۆست ناویان دەبات. هەموو ئەمانە بەشێکن لە کەسایەتی ترامپ، لە بەرنامە سیاسییەکەی کە بەرنامەیەکی پۆپۆلیستی راستڕەوانەیە.      ڕەنگە راستیش بێت ترامپ خاوەن حەزێکی گەورەش بێت بۆئەوەی ببێت بە پوتینی ئەمریکا، یان بە ئەردۆغان و سیسی و خامەنەئی ئەمریکا. ترامپ زۆرشتی هەیە لە کەسە خۆسەپێنەکانی وەک هوگۆ چاوێز لە ڤەنزوێلا و ئۆربان لە هەنگاریا و ئەردۆغان لە تورکیا و سیسی لە میسر دەچێت، بەڵام جیاوازییەکە لەوەدایە کە سیستمە یاسایی و سیاسیی و دەزگایی و مەدەنییەکەی ئەمریکا، تا ئەم ساتەش، رێگە بە دروستبوونی دیاردەی پوتین و ئەردۆعان لە ئەمریکادا نادات. دیموکراسیەتی ئەمریکیی تەمەنی چەند سەدەیەکە و سیستەمێکی ناوەکیی بەهێزی چێککردن و هاوسەنگکردنی هەیە. ئازادییەکی گەورەی نووسین و رادەربڕین و رەخنەگرتن لە وڵاتەکەدا هەیە، کۆمەڵگای ئەمریکی خۆیشی کۆمەڵگایەکی کراوەیە و پڕیەتی لە جیاوازیی ناوەکیی، ئەو جیاوازییانەش سەرکوت و بێدەنگ ناکرێن و نەکراون و یاسا و دەزگا دەیانپارێزێت. کولتوری سیاسیی وڵاتەکەش کولتورێکی دیموکراسییانەیە و زاید لە چەند سەدەیەکیشە ئەم کولتورە کاردەکات. هەموو ئەمانە وادەکەن کەسایەتی سەرۆک، چەندە بەهێزیش بێت، نەتوانێت وەک پوتین و ئەردۆعان و سیسی بێت. لەپاڵ خەیاڵی تاکەکەسیی سەرۆک لە ئەمریکادا، سەرجەمی ئەو دەزگا و میکانیزم و یاسا و دۆخە ئاڵۆزە لە ئارادایە کە  فاشیزم ناتوانێت لەناویدا دروستببێت. جیهان پڕبووە لە سیاسیی نابەرپرسیار و ترسناک، لەو کەسانەی هەم تینوی دەسەڵات و تینوی کەڵەکەکردنی پارەن، هەم حوکمڕانیکردن بە ماف و موڵکی شەخسی خۆیان دەزانن . ئەوەی دەتوانێت جیهان لەم جۆرە بوونەوەرە سیاسییە ترسناکانە بپارێزێت، خودی مرۆڤەکان خۆیانن، مرۆڤەکانن بە یەکەوە، کۆمەڵگاکانن، ئەو مرۆڤانەن کە نایانەوێت جیهان ناشیرینبێت و بگۆڕێت بۆ شانۆی نمایشکردنی دەسەڵات لەلایەن ئەو سیاسییە نارسیستییانەوە. بونی دەزگا و  دەستور و یاسا بۆ لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردن گرنگن، بەڵام لەمانە گرنگتر بوونی ئیرادەیەکی کۆمەڵایەتییە بیەوێت ئەو دەسکەوتانە بپارێزێت کە مرۆڤایەتی لەم جەند سەدەیەی دواییدا بەدەستیهێناوە، نەهێڵێت کۆمەڵێک سیاسیی نارسیست ئەو مێژووە و دەسکەوتە گرنگەکانی ناوی، وێرانبکەن. هەڵبژاردن لە زۆر شوێنی جیهاندا ئەنجامئەدرێت و بەردەوامە، بەڵام یەکێک لە کێشە گەورەکان ئەوەیە ئەو هێزانەی هەڵبژاردنەکان دەبنەوە، هێزی نالیبرال یان دژەلیبرالن، کە دێشنە سەرحوکم دەسکاریی بەشێکی گەورەی ئەو دەزگا و یاسا و میکانیزمانە دەکەن، کە بۆ دروستبوون و کارکردن و مانەوەی دیموکراسییەت پێویستن. بەشێکی گەورەی ئەوانەی لەم ساڵانەدا هەڵبژاردنەکانیان بردۆتەوە هێزی پۆپۆلیستی ڕاسترەوی نالیبرالن. یەکێک لە تەحەدا گەورەکانی ئەمڕۆکە رێگرتنە لە گەشەکردنی زیاتری ئەم شەپۆلە پۆپۆلیستییە جیهانییە، کە هەڕەشەیەکی گەورەیە لە دەرکەوتە پۆزەتیڤەکانی مێژووی ئەم چەند سەدەیەی دوایی جیهان وەک گشتێک. ئەم شەپۆلە پۆپۆلیستییە بە ناوی “گەل” و «کولتور» و بەگژاچوونەوەی  “نوخبەی گەندەڵ” و “دوژمنانی ناوەکییە” وە قسەدەکات، بەڵام ئەرکی ژمارە یەکی خنکاندنی دیموکراسیەت خۆیەتی وەک سیستم.  

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (7/11/2024) کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی، بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ چارەکی سێیەمی ئەمساڵ ڕاگەیاند؛ 🔹 کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (170.5 ملیۆن) دۆلار بووە، پوختەی قازانجی کۆمپانیاکە (20 ملیۆن) دۆلار بووە. 🔹 تەنها لە هەرێمی کوردستان داهاتەکەی (59.2 ملیۆن) دۆلار بووەو نزیکەی (75%)ی پوختەی قازانجەکەی لە نەوتی هەرێمدا بووە. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە (84 هەزار و 212) بەرميل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ، ئەو بەرهەمەش بەڕێژەی (5.6%) بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە بەراورد بە چارەکی دووەمی ئەمساڵ. 🔹 رۆژانە (29 هەزار و 693) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (54 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و هیچ بەرهەمێکی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە نەبووە. یەکەم؛ پوختەی ڕاگەیەندراوەکەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی رۆژی (7/11/2024) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ چارەکی سێیەمی (2024) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (170 ملیۆن و 500 هەزار) دۆلار بووەو (20 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، بەشی گەورەی داهات و قازانجەکەی لە نەوتی هەرێمەوە دەستی کەوتووە، بەجۆریک تەنها لە هەرێمی کوردستان داهاتەکەی (59.2 ملیۆن) دۆلار بووەو نزیکەی (75%)ی پوختەی قازانجەکەی لە نەوتی هەرێمدا بووە. وەک لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، لە ماوەی ناوبراودا بە تێکڕای رۆژانە (84 هەزار و 212) بەرمیل نەوتی خاو لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان بەرهەمهێنراوە. دووەم؛ کۆمپانیای (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی، لە چوارچێوەی گرێبەستی کێڵگەکانی نەوتی (فیشخابوور و تاوکێ) کە بە گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوە، لەگەڵ کێڵگەی نەوتی بەعشیقە، گرێبەستی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە، بەجۆرێک؛ 1.    ناوچەی گرێبەستی تاوکێ: هەردوو کێڵگەی نەوتی (فیشخابور و تاوکێ) دەگرێتەوە، لە بەر ئەوەی هەردوو کێڵگەکە بە یەک گرێبەست دراوە بە کۆمپانیا پشکدارەکان، بۆیە بە ناوچەی گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوەو (75%) پشکەکانی دراوە بە کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی و (25%) کۆمپانیای گنێڵ ئێنێرجی تورکی وەبەرهێنانی تێدا دەکات. 2.    کێڵگەی نەوتی بەعشیقە: یەکێکی دیکەیە لەو کێڵگە نەوتیانەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی پشکی (64%) تێدا هەیە و (16%)ی پشکەکانیشی دراوە بە کۆمپانیای وزەی تورکی (TEC)  و (20%)ی پشکی حکومەتی هەرێمی کوردستانە و لە ناوەڕاستی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشت بە قۆناغی بەرهەمهێنان. سێیەم؛ بەرهەمی کاری (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان لە چارەکی سێیەمی (2024)دا پاڵپشت بەو داتایانەی کۆمپانیای (DNO) بڵاوی کردووەتەوە، لە ڕابردووشدا وەرزانە ڕاپۆرتی کارو چالاکییەکانی خۆی لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردووەتەوە، لە سەرجەم ئەو ناوچەو کێڵگانەی پشکدارە تێیدا، لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵدا بە تێکڕای رۆژانە (84 هەزار و 212) بەرميل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە، بە جۆرێک؛ رۆژانە (29 هەزار و 693) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (54 هەزار و 520) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و هیچ بەرهەمێکی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە نەبووە. لەم خشتانەی خوارەوەدا، رونکراوەتەوە، کە بەشێوەی وەرزی (چارەکە ساڵ)ەکانی ڕابردوو بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لە چی ئاستێکدا بووەو پوختەو پشکی کۆمپانیاکە تێدا تێیدا رونکراوەتەوە.            

سلێمان مستەفا حەسەن نەبونی دەستور لە هەرێمی كوردستان کەلێنێکی گەورەی دروستکردوە، هەستکردن بەو کەلێن و بۆشاییانە رۆژ لەدوای رۆژ زیاتر بەدەر دەکەون و زەرورەتی پەسندکردنی دەستور خێراتر دەکەن، دوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، هەموان چاوەڕێی یەکلاییکردنەوەی تانەکانن لەلایەن دەستەی داوەری هەڵبژاردن، بۆ ئەوەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان مەرسومی بانگێهشتی یەکەم کۆبونەوە دەربکات و لەماوەی (١٠) رۆژ دوای پەسەندکردنی ئەنجامەکان پەرلەمانتارانی خولی شەشەم سوێندی یاسایی بخۆن، تا ئێرە پرسەکە ئاساییە بەڵام لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکان لەلایەن کۆمیسیۆنی هەڵبژاردن نەخشەی سیاسی بەدەرکەوت و ژمارەکان دیارو بەرچاون، پرسیاری گرنگ ئەوەیە لەناو یاسا پەیوەندیدارەکان چۆن پرسی هەڵبژاردنی سێ سەرۆکایەتییەکە یەکلایی کراوەتەوە، کام فراکسیۆن رادەسپێردرێت بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان؟ هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان: لەماددەی (٤٧) ییاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی هەموارکراوی ژمارە (١) ی ساڵی ١٩٩٢دا،  هاتوە لە یەکەم دانیشتن لەماوەی دە رۆژ دوای پەسەندکردنی ئەنجامەکان دا دەبەسترێت، لەماددەی (٤٨)ی هەمان یاسادا هاتوە پەرلەمان لەدانیشتنی یەکەمیدا سەرۆک و جێگر و سکرتێری بە زۆرینەی دەنگی موتڵەقی ئەندامانی هەڵدەبژێرێت، ئەمەش بەو مانایەدێت کە نیوە کۆ یەکی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان واتە (٥١) دەنگی پەرلەمانتارانی پێویستە، بۆ لێسەندنەوەی متمانەش بەپێی دەقی بڕگەی دوەمی ماددەی (١٥) پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان لەسەر پێشنیاری یەک لەسەر سێی ئەندامان و رەزامەندی دو لەسەر سێی دەنگی ئەندامان متمانە لە دەستەی سەرۆکایەتی دەسەنرێتەوە، لەبڕگەی چوارەمی ماددەی (١٠)ی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠٠٥ی هەمورکراودا هاتوە لەم حاڵەتانە خوارەوە بە فەرمانی سەرۆکی هەرێم پەرلەمانی کوردستان هەڵدەوەشێتەوە: ١/ ئەگەر نیوەی ئەندامانی دەستیان لەکار کێشایەوە. ٢/ ئەگەر لەماوەی (٤٥) رۆژدا لە بانگهشتکردنی بۆ کۆبونەوەی خولی هەڵبژاردن، ژمارەی یاسایی ئەندامان بەدەست نەهات. ٣/ئەگەر پەرلەمان متمانەی بە ئەنجومەنی وەزیران، لە سێ پێکهاتەی وەزاری جیاوازی یەک لە دوای یەک نەدا. ٤/ ئەگەر سیستەمی هەڵبژاردنی پەرلەمان گۆڕا، خولی شەسەمی هەڵبژاردنێش (٦)مانگ یان کەمتری مابو. هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمی کوردستان: دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان نۆرەی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمی کوردستان دێت، بەپێی یاسا ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠١٩ یاسای کاراکردنەوەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و هەمواری شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆک تا پەسندکردنی دەستور، لەبڕگەی یەکەمی ماددەی (٢) پەرلەمانی کوردستان سەرۆکی هەرێم هەڵدبژێرێت، وە بەپێی ماددەی (٤) خاڵی یەکەمی بڕگەی یەکەم، دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمان لەماوەی (٣٠) رۆژ رێکارەکانی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم دەست پێدەکات، وەک لە خاڵی پێنجەمی بڕگەی یەکەمی هەمان یاسادا هاتوە: (سەرۆکی هەرێم لە دەنگدانێکی ئاشکراو بەدەنگی زۆرینەی ڕەهای ئەندامانی پەرلەمان، لە ماوەی (٣) رۆژ لە رۆژی دەرکردنی بڕیاری بنبڕ لەسەر تانەکانی هەڵدەبژێرتدرێت، واتە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمی کوردستان پیویستی بە نیوە کۆ یەکی دەنگی ئەندامانی پەرلەمانی کوردستانە، بەڵام بەپیی بڕگەی (٣) ماددەی (١٦) لەیاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە (١) ساڵی ٢٠٠٥ی هەموارکراو بۆ لێسنەندنەوەی متمانە لەسەرۆک پێویستی بە سێ لەسەر چواری دەنگی ئەندامانی پەرلەمانی کوردستانە. هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران: بەپێی بڕگەی (٣)  ماددەی (٥٦)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هەموارکراوی ساڵی ١٩٩٢، دەستنێشانکردنی سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردن، وە بەپێی بڕگەی چوارەم، پێدانی متمانە بە سەرۆکی ئەنجومەن و کابینەکەی لەدەسەڵاتی پەرلەمانە، وە دوای ناونانی لە لایەن پەرلەمان، بەپێی برگەی (١٢) لەماددەی (١٠)ی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە (١) ساڵی ٢٠٠٥ی هەموارکراو، (پاش  ناونانی لە لایەن پەرلەمانی کوردستانەوە، کاندیدی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران رادەسپێرێت بۆ پێکێننانی کابینەی وەزاری لە ماوەیەکدا کە لە (٣٠) رۆژ تێپەر نەکات). پێدانی ناونان و راسپاردنی سەرۆکی حکومەت و متمانە پێدانی، لە لایەن پەرلەمان کوردستان و سەرۆکی هەرێم رون و ئاشکرایە، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە لەیاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و یاسای سەرۆکایەتی هەرێم و یاسای کاراکردنەوەی سەرۆکایەتی هەرێم و یاسای ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (٣)ی ساڵی ١٩٩٢ی هەموارکراو، دو پرسی گرنگ باسیان لێوە نەکراوە، یەکەم، کام فراکسیۆن ڕادەسپێردرێت بۆ پێکهێنانی کابینەی وەزاری؟ دوەم، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و کابینەکەی پێویستیان بەچەند دەنگە بۆ بەدەستهێنانی متمانە؟ ئایا بەزۆرینەی رەهایە واتە نیوە کۆیەک، یان بە دولەسەر سێی دەنگە یان زۆرینەی ئاسایی؟ گەر دیقەت بدەین پەرلەمانی کوردستان لە پەسەندکردنی پەیڕەوی ناوخۆیی ساڵی (٢٠١٨)ی بۆ لێسندنەوەی متمانە لە سەرۆک وەزیران، وەک لە بڕگەی چوارەم لە ماددەی (٧٤)ی پەیڕەوی ناوخۆیدا هاتوە، سەرۆک وەزیران بە دەنگی دو لەسەر سێ بە متمانەلێسنەدراو هەژمار دەكرێت، لێرەدا پرسیارێک دێتە پێش ئایا پەیڕەوی ناوخۆ لە چوارچێوەکەی دەرچوە؟ ئایا دەکرێت حوکمی ئەم بڕگەیش بکەین پێوەر بۆ متمانەدان بە سەرۆک وەزیران و کابینەکەی. پرسیاری هەموان، ئایا هەڵبژاردنی هەرسێ سەرۆکایەتی دەکرێتە یەک پاکێج لەنێوان فراکسیۆنەکان؟ ئایا کام فراکسیۆن رادەسپێردرێت؟ بنەمای بڕگەی یەکەمی  ماددەی ( ٧٦) دەستور دەکرێتە پێوەر، یان ڕاڤەی بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ ئەم بڕگەیە، پرسیارێکی تر ئایا متمانەدان بە سەرۆک وەزیران بە زۆرینە تێدەپەرێندرێت یان بەدەنگی دو لەسەر سێی دەنگی ئەندامانی یان پەنادەبرێتە بەر دادگای فیدراڵی بۆ ساغکردنەوەی ئەم پرسە، یان بەپێی عورفی ساڵانی پێشو کە متمانە دراوە بە سەرۆک و کابینەی وەزارییەکەی بەزۆرینەی ڕەها. خاڵێکی باڵکێش لە کاتی ئامادەکردنی ئەم بابەتە جێگای سەرنج بو، یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان ٩ جار هەموار کراوە، یاسای سەرۆکایەتی هەرێم دو جار هەموار کراوەو دو یاسای تری پەیوەندیداریشی بۆ دەرچوێندراوە بەناوی یاسای کاراکردنەوەی سەرۆکایەتی هەرێم ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠١٩و یاسای هەڵپەساردنی سەرۆکایەتی هەرێم ژمارە (١٠) ساڵی ٢٠١٨ و یاسای دابەشکردنی دەسەڵاتەکانی سەرۆکایەتی هەرێم ژمارە (٢)ی ساڵی ٢٠١٧، سەرەڕای ئەوەش دژیەکی لەنێوان ماددەو بڕگەیاساییەکان بەدیدەکرێت، بۆیە دەتوانین بڵێن ئەرکی سەرەکی ئەم خولە نوسینەوەی دەستورو پێداچونەوەیە بە زۆربەی یاسا بەرکارەکانی هەرێمی کوردستان، بەراورد لەگەڵ عێراقدا پرسی هەڵبژاردنی سێ سەرۆکایەتی لە دەستوری هەمیشەیی ساڵی ٢٠٠٥ ساغ کراوەتەوەو بۆ یاسا تایبەتمەندەکان جێنەهێڵراوە، پرسی متمانەدان و لێسەندنەوەی متمانە بە (سەرۆكی كۆمارو سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت) لە ماددەی (٥٥، ٧٠، ٦١،٦٤،٧٦) جێگای کراوەتەوە.

(درەو):  لە یەكەم كاردانەوەدا لەبەرامبەر بڕیاری حكومەتی فیدراڵ بۆ هەمواری یاسای بودجەو دابینكردنی بڕی 16 دۆلار بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی كوردستان تا ئەوكاتەی ناكۆكییەكان لەسەر نرخی بەرهەمهێنان یەكلادەبێتەوە، حكومەتی هەرێم پێشوازی لە بڕیارەكە دەكات و هیوای خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت نیشان دەدات.  ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی هەبوو، لەدوای هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ئەمە یەكەم كۆبوونەوەی حكومەت بوو. یەكێك لە تەوەرە سەرەكییەكانی ئەم كۆبوونەوەیە، گفتوگۆكردن بوو لەبارەی پێشنیازی دوێنێی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ سەبارەت بە (هەموارکردنەوەی ماددەی 12ی یاسای بودجە) تایبەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆری بۆ بەندەری (جەیهان)ی توركیا، كە لە 25ی ئازاری 2023وە بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس راوەستاوە.  راگەیەندراوی كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم دەڵێ:" ئەنجامی دوا کۆبوونەوە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵ و کۆمپانیا نەوتییەکان، لەلایەن کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەکان بە وەکالەت و شاندی دانوستانکار خرایەڕوو. ئەنجومەنی وەزیران هەڵوێستی نەگۆڕی خۆی دووپاتکردەوە کە دەبێ هەرچی زووە، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمو دەست پێ بکاتەوە، کە ئەمەش لە بەرژەوەندی حکومەتی فیدڕاڵ و حکومەتی هەرێم و تەنانەت کۆمپانیا نەوتیەکانیشە".  راگەیەندراوەكە باسی لەوەكردووە" ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم هیواخوازە هەموارکردنەوەی ماددەی 12 لە یاسای بودجەی عێراق، ببێتە دەرفەتێک بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیەو هەرچی زووە نەوتی بەرهەمهێنراوی کوردستان، هەناردەی بازاڕە جیهانییەکان بکرێتەوە، کە بێگومان ڕۆڵی سەرەکی دەبێت لە زیادکردنی داهاتی گشتی وڵات و برەودان بە وەبەرهێنان لەم بوارەدا". دوێنێ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پێشنیارێكی بۆ هەموارکردنەوەی ماددەی (12/دووەم/ج) لە یاسای بودجەی سێ ساڵە ژمارە 13ی ساڵی 2023 پەسەند کرد، بەپێی ئەم هەموارە وەكو (نەرمین مەعروف) ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەڵێ: وەزارەتی دارایی فیدراڵ لەچوارچێوەی خەرجییە سیادییەکانی بودجە بڕی 16 دۆلار خەرجدەکات بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێک لە نەوتی هەرێم کە بڕەکەی لە یاسای بودجە بە 400 هەزار بەرمیلی رۆژانە دیاریکراوە، بەمەرجێک لەلایەن کۆمپانیای (سۆمۆ)ەوە هەناردەبکرێت، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵ بۆ پێداویستی ناوخۆ بەکاریبێنێت پشتبەست بە بڕگەکانی (أ) و (ب)ی مادەی 12ی یاسای بودجە.. "هەربەپێی هەموارەکە بڕی ئەو 16 دۆلارە بۆ تێچووی بەرمیلێک وەک پێشینە ئەژمار دەکرێت لە سەرەتادا تا ئەوکاتەی لەلایەن دەزگایەکی ڕاوێژکاری تەکنیکی نێودەوڵەتی تایبەتمەندەوە (کە لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ بەرێکەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم دەستنیشان دەکرێت) خەمڵاندنێکی دادپەروەرانە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە لە هەر کێڵگەیەکی نەوتی هەرێم بە جیا دەکات لە ماوەی (60) ڕۆژدا لە بەرکاربوونی هەمواری یاساکە.. لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە، یەکێک لە خاڵەکانی ناکۆکی نێوان هەرێم و بەغداد بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بریتی بوو لە بابەتی (تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم)، لە یاسای بودجە بە تێکڕا بۆ نەوتی عێراق و هەرێم بڕی 6 دۆلار بۆ بەرمیلێک دیاریکرا بوو، ئەمە ناڕەزایەتی حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی لێكەوتەوە، بەوپێیەی وەكو ئەوان باسیان دەكرد" جیاوازیی زۆر هەیە لەنێوان سروشتی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم و عێراق و سروشتی گرێبەستەكانی هەردوولا، كە زۆرینەی گرێبەستەكانی عێراق گرێبەستی خزمەتگوزارین و ئەوانەی هەرێم گرێبەستی هاوبەشیكردنن".  بەدەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، یەكێك لە دیارترین كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەولێرو بەغداد چارەسەر دەبێت، كە ئەمەش دواجار كاریگەریی لەسەر پشكی هەرێم دەبێت لە بودجەی گشتیی عێراق، چونكە بەپێی یاسای بودجە، حكومەتی هەرێم قایل بووە بەوەی نەوتی بەرهەمهێنراوی خۆی رادەستی كۆمپانیای نیشتمانی بەبازاڕخستنی عێراق "سۆمۆ" بكات بەمەبەستی فرۆشتنی بە نرخی جیهانی، هەروەها داهاتی نەوتیش راستەوخۆ بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی عێراق.   

هاوڕێ تۆفیق. گسکی کارەبایی بەکاردەهێنیت؟ ئەو پرسیارەی سەرەوە یەکێکە لە پرسیارەکانی فۆرمی ئەلکترۆنی سەرژمێری کە لە هاوڵاتیان دەپرسێت ، دواتر بە وردی دێینەوە سەر ئەو پرسیارەو ڕووناکی دەخەینە سەری . جاران دەوترا سەرژمێری ، بەڵام لە ئێستایا وەکو لە ناونیشانەکەیدا دیارە هەر سەرژمێری خەڵک نیە بەتەنها ، بەڵکو  لەپاڵیدا سەرژمێری نیشتەجێبونیشە، ئەمەش پرۆسەکەی گشتگیر و فراوانتر کردوە ، کە تەنها زانیاری کەسیەکانی هاوڵاتیان تۆمار ناکەن ، بەڵکو چەندین زانیاری تر دەربارەی ماڵ و ژیانکردن و باری خێزان و ئاستی خوێندەواری و زۆر بواری تری ژیانی خەڵکە تۆمار دەکەن ، فۆرمە پێکهاتوە لە شەش برگەی زانیاری گشتی کە ئەمانەی خوارەوەن. ١: زانیاری خۆناساندن.  ٢: زانیاری دەربارەی سروشتی خێزان. ٣: زانیاری دەربارەی تەسکەرەو کارتی نیشتمانی . ٤: زانیاری دەربارەی تایبەمەندی ماڵ و نیشتجێبونی خێزان و زانیاری کۆبونی خۆراک . ٥: زانیاری دەربارەی مردوەکان . ٦: خاوەندارێتی خێزان بۆ کەلوپەل و شمەک.   بێگومان هەر یەکێک لەو ناونیشانە سەرەکیانەی سەرەوە لە ژێریدا دەیان پرسیاری وردی بۆ دانراوە  ،بۆ ئەوەی زانیاری هەمەلایە کۆبکرێتەوە. جاران سەرژمێری بەشێوەی دەستی بوو، واتە کارمەندی ژمێرکار لەرێگای فۆرمێکی کاغەزییەوە زانیارییەکانی بە پێونوس ئەنوسی، ئەمەش کارێکی قورس و گران بوو، جگەلەوەش بەسەدان هەزار کارمەندی پێویست بوو، بۆیە پرۆسەکە  وەختێکی زۆری پێ ئەچوو، لەوەش گرنگتر جاران ئینتەرنێت و کۆمپیوتەر نەبوو، بۆیە ئەم هەموو زانیارییانە پاش ساڵێک ئەتوانرا کۆبکرێتەوەو یەک بخرێ، هەر بۆیە سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ پاش چەند ساڵێک ئینجا دەوڵەت توانی ئەنجامی کۆتایی  رابگەیەنێت. لە ئێستادا بەهۆی پێشەکەوتنی زانستی و تەکنۆژیایی ژمارەییەوە گۆرانکاری جەوهەری روویانداوە، ئەم سەرژمێرییەی ئەم ساڵ کە بریاروایە لە  رۆژانی ٢١ و ٢٢ ی ئەم مانگە ئەنجام بدرێت، سەرژمێری جۆری ئەلکترۆنیە، دەستەی ئاماری فیدراڵی بەرنامەسازی ئەلکترۆنی داناوە، پرسیارەکانی فۆرمە کراون بە ئەلکترۆنی، رۆژانی سەرژمێری کارمەندەکان ئایپادێکی پێیە کە بەشێوەی ئەلکترۆنی پری دەکەنەوە و هیچ قەڵەم و کاغەزێکیان پێ نیە و راستەوخۆ زانیارییەکان دەگوازرێتەوە بۆ ناوەندی سەرەکی زانیارییەکان لە بەغدا. لەلایەن حکومەتی هەرێم و دانیشتوانی ناوچەکانی کەرکوک و مادەی ١٤٠ ی دەستور، ترس و نیگەرانی هەبوون بەو هۆیەی کە لە فۆرمەکەدا لە رۆژی سەرژمێری هاوڵاتی لەو کاتەدا لە هەر شارێک ئامادەبوایە، رێکوپێک لەسەر ئەو شارە ناونوسیان دەکرد. ئەمەش بۆ چارەنوسی کەرکوک ئێجگار مەترسیدار ئەبوو لەهەمان کات دەبوو بە هۆی گۆرانکاری دیموگرافی لە ناوچەکەدا، لە هەفتەی رابردوو وەفدی رەسمی حکومەتی هەرێم چوون بۆ بەغدا،  لەوێ لە کۆشکی سەلام لەبارەگای سەرۆکایەتی کۆمار لەگەڵ بەڕێز سەرۆک کۆمار دکتۆر لەتیف رەشید کۆبونەوەو تێبینی و سەرنجی خۆیان پێشکەشکردو داوایان کرد. سەرۆک کۆمار رۆڵی خۆی بگێرێ بۆ چارەسەرکردنی تێبینیەکانیان ، دواتر سەرۆک کۆمار کۆبونەوەیەکی گرنگی سەرۆکایەتی لە کۆشکی بەغدا رێکخست بە ئامادەبونی سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ و وەزیرە پەیوەندیدارەکانی فیدراڵ وەفدی حکومەتی هەرێم ، دووبارە تیمی هەرێم بەدورودرێژی و بە وردی سەرنج و تێبینیەکانیان خستەروو، جەوهەری تێبیبی هەرێم لەسەر خاڵێک بوو لە پاڵ چەند  سەرنجێکی تر، ئەویش ( بەگوێرەی فۆرمی سەرژمێری  هاوڵاتیان لە رۆژی سەرژمێریدا  لەسەر ئەو  شارە تۆمار دەکرێن کە لێی نیشتەجێن،  ئەمەش  دەبێتە گۆرینی دیموگرافی، بەڵکو پێویستە خەڵک تۆمار بکرێت بە گوێرەی شوێنی ئەسڵی نیشتەجێبونیان  کە لە کارتی نیشتمانیدا تۆمار کراوە )پاش گفتوگۆیەکی چڕوپڕ سەرۆک وەزیران رایگەیاند لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بریاری پێویست بۆ چارەسەرکردنی تێبینەکان دەردەکەن، دوێنی رۆژی سێ شەممە وەکو وەڵامێک بۆ کۆبونەوەکەی  سەرۆک کۆمار لە کۆشکی بەغدا،  ئەنجومەنی وەزیران بریاری پێویستی دەرکرد  کە پێکهاتوە لە  حەوت(٧)  بەگشتی بریاری باش و چاکن. ئەمەی لای خوارەوە پوختەی جەوهەری حەوت برگەکەی  بریارەکەیە: ١: حکومەتی عێراق باپەندی خۆی دوپات کردەوە، بە بریارێکی پێشوی دادگای فیدراڵی کە لەساڵی ٢٠١١ دەرچوە، بریارەکە  مەسەلەی پرسیارکردنی  دەربارەی نەتەوەو مەزهەب لە هاوڵاتیان  قەدەغەکردوەو هەروەها دەڵێت ؛ئەنجامی سەرژمێری نابێت بۆ چارەنوسی کەرکوک و مادەی ١٤٠ حساب بکرێ. ٢: بۆ کەرکوک و ناوچەکانی تری مادەی ١٤٠ لە بری ئەوەی یەک کارمەند کاری سەرژمێری بکات  تیمێکی سێ کەسی لە نەتەوەکانی کوردو عەرەب و تورکمان سەرژمێری دەکەن . لەوناچانەشی کە زۆرینەی مەسیحین لە بری تورکمان لە نەتەوەی مەسیحی کارمەند هەڵدەبژێرن. ٣: هەردوو دەستەی ئاماری هەرێم و فیدراڵ پێکەوە، بەهاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆی فیدراڵ پاش تەواوبونی سەرژمێری هەڵدەستن بە بەراوردکردنی زانیاریە تۆمارکراوەکان بۆ ناوچەکانی مادەی ١٤٠ بەراوەدی ئەکەن بە داتای سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ لەهەمان کات بەراوردی ئەکەن لە گەڵ تۆماری ئاوارەکانی وەزارەتی کۆچبەران، بۆ نمونە هاوڵاتیەک لە  رۆژی سەرژمێریدا لە کەرکوک دانیشتوەو خۆی لەوێ تۆمارکردەوە، ئەم لیژنە هاوبەشە سەیری تۆمارە کۆنەکەی ساڵی ١٩٥٧ دەکەن،  بزان لە سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ تۆمارن یان بە پێچەوانەوە ، ئەگەر تۆمار نەبوو ئەوا لەسەر کەرکوک ناونوس ناکرێن و دەخرێنەوە شارە ئەسڵیەکانیان، نمونەیەکی تر هاوڵاتیەک ئاوارەی سەلاحەدینەو لە کەرکوکە دانیشتوە لەسەر کەرکوک تۆمارکراوە، دووبارە پاش سەرژمێری لیژنە هاوبەشەکە  بەراوردی ناوەکەی دەکات بە ئاماری کۆچبەران، ئەگەر ناوی هەبوو کەواتە خەڵکی کەرکوک نیەو لەسەر سەلاحەدین ناونوس دەکرێ. ٤: هەردوو وەزارەتی پلاندانانی هەرێم و فیدراڵی پێکەوە ئەو کارەی  برگەی ٣ ی سەرەوە ئەنجام دەدەن . ٥: پابەندکردنی وەزارەتی پلان دانانی فیدراڵی بە ئامادەکردنی خشتەی ئامار دەربارەی ئەو هاوڵاتیانەی کە بەشێوەی میوانداری لەشارێکی ترن، بۆ کاروکاسبی نیشتەجێن لە ناوچەکانی مادەی ١٤٠ و باقی پارێزگاکانی تر، ئەمەش وەکو وەڵامێک بۆ سەرنجەکانی هەرێم ، بۆ نمونە ،هاوڵاتیەکی عەرەب لە رۆژی سەرژمێریدا  لەهەولێر دانیشتوەو لەسەر ئەوێ  تۆمار کراوە، بەڵام دواتر لیژنەکە بەراوردی دەکات لەگەڵ خشتەی ئامار کە ئامادەکراوە ، دەردەکەوێ ئەو هاوڵاتیر بەئەسڵ خەڵکی هەولێر نیە، بۆیە  لەسەر شارەکەی خۆی کە پێشووتر لێی بوە تۆمار دەکرێ،  نەک لەسەر هەولێر.   ٦: تیمی هونەری دەستەی ئاماری هەرێم ،پێویستە لە ژوری ئۆپراسیۆنی سەرژمێری کە لە بەغدایە هەر  لەسەرەتای پرۆسەکەوە هەتاوەکو کۆتایی ئامادەبن ئەمەش بۆ دڵنیایی و شەفافیەتی پرۆسەکە . ٧: پێویستە دەستەی ئامارئ هەرێم بە خێرایی پرۆسەی راهێنانی کارمەندانی سەرژمێری تەواوبکات.   لە راستیدا ئەمە گۆرانکارییەکی جەوهەریە بۆ پێدانی دڵنیایی بە خەڵکی کوردستان  ، کە پرۆسەکە تەنها ئامانجی زانستی و گەشەپێدانەو هیچ  بەرنامەیەکی سیاسی لەپشتەوە نیە. دەگەڕێینەوە سەر وەڵامی پرسیاری گسکی کارەبایی ماڵان!  کە لە فۆرمی سەرژمێرییەکەدا هەیە، لە راستیدا هەندێک پرسیار دانراون  لەسەرەتافا  بۆ هاوڵاتی کەمێک سەیر و پێکەنیناویین!  بەڵام ئەگەر لێییان وردبینەوە دەردەکەوێت کە پرسیاری زانستین و زانیاری ئاماژەن بۆ گەشەپێدان و پلانین. کاتێک پرسیارت لێ دەکات لە ماڵەوە کسکی کارەبایت هەیە؟ بەفرگرت هەیە، راوتەری ئینتەرنێتت هەیە، پاسکیل، موبەریدە، جلشۆری ماڵ، تەلەفزیۆن؟ هتد.. ئەمانە بە گوێرەی پێوەری گەشەپێدانی نێودەوڵەتی ئاماژەن بۆ دیاریکردنی هێڵی هەژاری و ئاستی خۆشگوزەرانی. هەقی خۆیەتی بڵێین، ئەم پرۆسەیە خاڵێکی وەرجەرخانە بۆ بیناکردنی بنکەیەکی زانیاری راست و دروست کە دەوڵەت و خەڵک و زانکۆ و کۆمپانیاکان هەموولایەک سودی لێ وەربگرن. لە کۆتایدا هەروەکو وتەیەکی بەناوبانگی فۆلکلۆری کوردی هەیە کاتێک کە حیکایەتخوان  کۆتایی گێرانەوەی حیکایەتەکەی ئەهێبێت،  هەمیشە دەڵێت  ؛ منیش تەواوبوم  هیچیان پێ نەدام.  

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق هەموارکردنەوەی ماددەی 12/دووەم/ج لە بودجەی ساڵی 2023ی پەسەند کرد، کە ئاماژە بە یەکسانی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم دەکات لەگەڵ هاوتاکەی لە کێڵگەکانی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ. هەموارە نوێیەكە راسپاردنی دەزگایەکی راوێژکاری لەخۆدەگرێت بۆ دیاریکردنی تێچووی هەر کێڵگەیەك لە كێڵگە نەوتییەكانی كوردستان، لەگەڵ ئەوەشدا وەزارەتی دارایی فیدراڵ 16 دۆلار وەک پێشینە دەدات بە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو نەوتەی كوردستان كە رادەستی سۆمۆ دەكرێت، دواتر ئەم خەرجییە پاكتاو دەكرێت. زانراوە كە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو نەوتەی كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ بەرهەمی دەهێنێت دەگاتە (6.9) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، لەكاتێكدا هەرێم داوای نزیكەی 32.9 دۆلار دەكات بۆ هەر بەرمیلێك، كە بەمشێوەیە دابەش بووە:  تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت = 24.32 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک تێچووی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی هێڵی جەیهانەوە = 8.59 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک

(درەو): لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا بڕیاردرا  بڕی ١٦ دۆلار بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێک لە نەوتی هەرێمی كوردستان خەرجبكرێت . نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق: 🔹 ئەنجومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆیدا پێشنیارێکی بۆ هەموارکردنەوەی مادەی (١٢/دووەم/ج) لە یاسای بودجەی سێ ساڵە ژمارە ١٣ی ساڵی ٢٠٢٣ پەسەند کرد.. بەپێی ئەم هەموارە وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە چوارچێوەی خەرجییە سیادییەکانی بودجە بڕی ١٦ دۆلار خەرجدەکات بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێک لە نەوتی هەرێم کە بڕەکەی لە یاسای بودجە بە ٤٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە دیاریکراوە بەمەرجێک لەلایەن کۆمپانیای (سۆمۆ)ەوە هەناردەبکرێت، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵ بۆ پێداویستی ناوخۆ بەکاریبێنێت پشتبەست بە بڕگەکانی (أ) و (ب)ی مادەی ١٢ی یاسای بودجە.. هەربەپێی هەموارەکە بڕی ئەو ١٦ دۆلارە بۆ تێچووی بەرمیلێک وەک پێشینە ئەژمار دەکرێت لە سەرەتادا تا ئەوکاتەی لەلایەن دەزگایەکی ڕاوێژکاری تەکنیکی نێودەوڵەتی تایبەتمەندەوە ( کە لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ بەرێکەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم دەستنیشاندەکرێت) خەمڵاندنێکی دادپەروەرانە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە لە هەر کێڵگەیەکی نەوتی هەرێم بە جیا دەکات لە ماوەی (٦٠) ڕۆژدا لە بەرکاربوونی هەمواری یاساکە.. شایەنی باسە بەدوای بڕیاری راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە بەندەری جیهان لە ٢٥ی ئاداری ٢٠٢٣ و دەرچوونی یاسای بودجەی سێ ساڵە یەکێک لە خاڵەکانی ناکۆکی نێوان هەرێم و بەغدا لە ماوەی رابروود تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بوو کە لەیاسای بودجە بە تێکڕا بۆ نەوتی عێراق و هەرێم بە ٦ دۆلار بۆ بەرمیلێک دیاریکراوە، ئەمە لەگەڵ ئەوەی جیاوازییەکی زۆر هەیە لەنێوان سروشتی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم و عێراق جگە لە جیاوازی نیوان گرێبەستە نەوتییەکانی هەردوولا.. ئەگەرچی راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کە نزیکەی سالێک و حەوت مانگە زیانی دارایی زۆری گەیاندووە بە ئابوری هەرێم و عێراق، بەلام لە ئێستادا ئەم بڕیارەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ هەنگاوێکی گرنگە بۆ چارەسەرکردنی یەکێک لە کێشە هەڵواسراوەکانی نێوان هەرێم و بەغدا تا ئەوکاتەی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵ تەشریع دەکرێت پشتبەست بە مادەی ١١٢ی دەستور..

درەو: ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە كۆبونەوەی ئەمڕۆیدا، پێشنیازی هەمواری مادەی (12/دووەم/ج)ی لە یاسای بودجەی سێ‌ ساڵی ژمارە (13ی ساڵی 2023) پەسەندكرد، كە ئەمانەی خوارەوە لەخۆدەگرێت: 1-وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەركی قەرەبوكردنەوەی هەرێمی كوردستان دەگرێتە ئەستۆ لە خەرجییە سیادییەكان بۆ تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێمی كوردستان بەرهەم دێت و كۆمپانیای بە بازارشكردنی نەوت (سۆمۆ) وەریدەگرێت، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەپێی بڕگەی (ئەلف) و (ب) لەو بڕگەیە، تا دواتر بەشێوەیەكی دادەپەروەرانە تێچوی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر كێڵگەیەك بەجیا حساب دەكرێت، لەلایەن لایەنی راوێژكاری تەكنیكی نێودەوڵەتی تایبەتمەند، كە وەزارەتی نەوتی عێراق بە رێككەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی هەرێم دەستنیشانی دەكات، لەماوەی (60) رۆژ لە جێبەجێكردنی ئەم یاسایە، ئەگەر لەماوەی دیاریكراودا رێككەوتن نەكرا، ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵی ئەو لایەنە راوێژكارییە دیاریدەكات. 2- ئەو راوێژكارییەی لە بڕگەی پێشودا باسكراوە، تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی خەمڵێنراو پێشكەشی وەزارەتی نەوت و دارایی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات بۆ مەبەستەكانی ئەم یاسایە پشتی پێدەبەسترێت و حسابكردنی قەرەبوكردنەوەی ئاماژە پێدراویش لەسەر بنەمای تێچوی باسكراو دەبێت بۆ هەر بەرمیلێك كەرەتی ژمارەی بەرمیلی رادەستكراو دەكرێت، بە گوێرەی هەردوو بڕگەی (ئەلف)و(ب) لەم بەشەو، وەزارەتی دارایی فیدراڵی پارەكەی رادەستی حكومەتی هەرێم دەكات.   3-دەستبەجێ‌ دەستبكرێت بە رادەستكردنی نەوتی بەرهەمهێنراو لە هەرێم بە كۆمپانیای سۆمۆ، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە گوێرەی هەردوو بڕگەی (ئەلف)و(ب) لەم بەشەو، قەرەبوی تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە دەكرێت لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵیەوە بەشێوەیەی سولفە، بە تێكڕای (16) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، كە دواتر چارەسەر دەكرێت دوای تەواوبونی كاری راوێژكاری تەكنیكی تایبەتمەند كە لەسەرەوە باسكراوە لەسەر بنەمای پێشتر گرتنەوە لە بەرواری دەستكردن بە رادەستكردنی نەوت بە گوێرەی ئەم هەموارە.

(درەو): پارتی بۆ نیشاندانی نیگەرانیی (مەسعود بارزانی) لە بڕیاری كشانەوەی كۆمەڵی دادگەریی لە پەرلەمانی كوردستان، وەفدێكی ناردوەتە لای سەرۆكی كۆمەڵ، بەڵام كۆمەڵ سورە لەسەر بڕیارەكەی.  وەفدێكی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەولێر سەردانی عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریی كوردستانی كرد. لە لێدوانێكدا بۆ (درەو)، محەمەد حەكیم وتەبێژی كۆمەڵی دادگەریی رایگەیاند" وەفدەكەی پارتی لەم سەردانەدا پەرۆشی كاك مەسعودیان بە سەرۆكی كۆمەڵ گەیاند سەبارەت بە بڕیاری كشانەوەمان لە پەرلەمان".  وتەبێژی كۆمەڵ وتی: لە كۆبوونەوەكەدا مامۆستا عەلی باپیر بە وەفدی پارتی راگەیاندووە كە پرۆسەی هەڵبژاردن ساختەكاری تێدا كراوەو پێشتر دیزاین كراوە، بۆیە كۆمەڵ سورە لەسەر بڕیاری خۆی بۆ كشانەوە لە پەرلەمان و سوپاسی هەڵوێست و هەواڵپرسینی كاك مەسعودی كردووە.  هەریەكە لە (كۆمەڵی دادگەریی- بزوتنەوەی گۆڕان- رەوتی هەڵوێست- بەرەی گەل- یەكگرتووی ئیسلامی- بزوتنەوەی ئیسلامی- بزوتنەوەی ئیسلامی- بزوتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی) ناڕازین لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری پەرلەمانی كوردستان و داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكان و سەرلەنوێ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێ دەكەن، بەڵام لەناو ئەم بەرە ناڕازییەدا تەنیا كۆمەڵی دادگەریی بڕیاریداوە كشانەوەی لە پەرلەمانی نوێ بكشێتەوە، لەم هەڵبژاردنەدا كۆمەڵ (3) كورسی پەرلەمانی بردەوە، یەكگرتوو (7) كورسی و بەرەی گەل (2) كورسی و رەوتی هەڵوێست (4) كورسی و بزوتنەوەی گۆڕان (1) كورسی بردووە، واتا بە تێكڕا ئەم بەرە ناڕازییە (17) كورسییان لە پەرلەمان هەیەو تەنیا (3) كورسی بڕیاری كشانەوەی داوە.   

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە لایەن کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانەوە راگەیەندران. تەزویر کرابێت یان نا، پێدەچێت ئەنجامەکان وەک خۆیان بمێنێتەوە و ئەو ژێرخانە بەناو یاساییەش دەستنیشانبکەن کە پێکهێنانی حکومەتی داهاتوی هەرێمی لەسەر دروستدەکرێت. هەمووان دەزانن کە بازنەکانی دەسەڵات لە هەرێمدا کورتنابێتەوە بۆ حکومەتی هەرێم. لە دەرەوەی حکومەتدا چەندان بازانەی شەخسیی و حیزبیی و نوخبەویی دەسەڵات هەن، کە هێزیان لە هێزی حکومەت زیاتر نەبێت. بە هیچ مانایەک کەمترنییە. بەڵام ئەم دۆخە تا ئەم ساتەش لە مانا رەمزیی و سیاسییەکانی بوونی حکومەتی هەرێمی کەمنەککردۆتەوە. ئەم حکومەتە لە ئاستی یاسایی و بیرۆکراسییەکەدا، بە فەرمیی، نوێنەری زۆرینەی کۆمەڵگاکە دەکات و بەناوی ئەو زۆرینەشەوە حوکمدەکات. جگە لەوە دەسەڵاتی سەپاندن و جێبەچەکردنی بەشێکی زۆری بڕیارەکانی هەیە.   پرسیارەکە ئەوەیە ئایا زۆرینەی حومکران چییە و کێیە؟ هەموومان دەزانین کە دەنگەکانی پارتی و یەکێتی بەیەکەوە ئەو زۆرینە سیاسییەن کە لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا دروستبووە. پارتی ٣٩ کورسی و یەکێتی ٢٣ کورسیی هەیە. بەیەکەوە دەتوانن زۆرینەیەکی پەرلەمانی دروستبکەن و لەسەر بنەمای ئەو زۆرینەیەش بەیەکەوە حکومەت پێکبهێنن. بەڵام دەکرێت هەشت سەرنج لەسەر ئەم زۆرینە پەرلەمانییە بخەینەروو. یەکەم: زۆرینەی پەرلەمانی مانای زۆرینەی کۆمەڵایەتی ناگەیەنێت. ساڵانێکی درێژە یەکێتی  و پارتی نوێنەری زۆرایەتی دانیشتوانی هەرێمەکە نین. ئەوان لە ڕاستیدا بە یەکەوە نوێنەریەتی ٢٥ بۆ ٣٠% خەڵکی هەرێمەکە دەکەن. ساڵانێکە نزیکەی ٧٠% خەلکی کوردستان دەنگیان بەم دوو حیزبە نەداوە.  ئەو رێژەیە لە خەڵکی هەرێم کە لەم دواهەمین هەڵبژاردنەدا دەنگی نەداوە، ٤٥% دانیشتوانی هەرێمەکەیە. لەو ٤٥% نزیکەی ١٠% دەنگەکانیان سوتاندوە و یان سوتێنراوە. بەم مانایە ٥٥ لە سەدی خەڵی هەرێمەکە دەنگیان بە یەکێتی و پارتی و بە هیچ هێزێکی دیکەی ناو هەرێمەکە، نەداوە. لەو ٤٥% کە دەنگیان داوە، پارتی و یەکێتی بەسەریەکەوە ٦٢ کورسیان هێناوە، ٣٨ کورسی لە کۆی کورسییەکان بۆ هێزەکانی دەرەوەی ئەم دوو هێزە چووە، کە ئەمەش یەکسانە بە ٣٨% دەنگەکانی ئەو ٤٥% دەنگیانداوە. بە کورتییەکەی، کۆی دەنگدەرانی پارتی و یەکێتی بەرامبەر بە کۆی ئەوانەی لە هەرێمدا مافی دەنگدانیان هەیە دەکاتە نزیکەی %٢٨ کۆی دەنگدەران. ئەم دوو هێزە بە یەکەوە تەنها ٢٨% دەنگەدەرانی هەرێمەکەیان لەگەڵدایە. لەو ٢٨%، پارتی نوێنەرایەتی نزیکەی ١٨% و یەکێتی نوێنەرایەتی نزیکەی ١٠% دانیشتوانی هەرێمەکە دەکات. بەم مانایە هەم پارتی و هەم یەکێتی لە ئاستی هەرێم و دانیشتوانەکەیدا نوێنەرایەتی «کەمینەیەکی بچوکی دانیشتوانی» هەرێمەکە دەکەن، بەڵام لە ئاستی پەرلەماندا ئەو دوو کەمینەیە دەتوانن «زۆرینەیەکی پەرلەمانی» دروستبکەن. دووهەم: مێژووی حومکڕانیی دونیای دوای ڕاپەڕین مێژووی حوکمڕانی ئەو «زۆرینە پەرلەمانی»ەییە کە پارتی و یەکێتی بەیەکەوە دروستیانکردوە، بە تایبەتی لە دوای کەوتنی رژێمەکەی سەدام حوسەینەوە. ئەم زۆرینەیە  چەندانجار تاقیکراوەەوە و دەرەنجامەکەشی ئەو دۆخە قەیراناوییە پر لە کارەساتی سیاسیی و ئابوریی و کۆمەلایەتیی و ژینگەیەیە کە ئەمرۆکە دروستبووە. ئەو زۆرینە پەرلەمانییەی ئەم دوو هێزە بەیەکەوە دروستیانکردوە لە سەرجەمی کێشە گەورەکانی ئەمرۆکەی کۆمەڵگاکە بەرپرسە. سێهەم: لەدوای کەوتنی رژێمەکەی سەدام حوسەینەوە، پارتی بە کردەوە حوکمڕانی ژمارە یەکی هەرێمەکە بووە. ئەو زۆرینە پەرلەمانییەی پارتی و یەکێتی بەیەکەوە دروستیان دەکرد،  سەرجەمی دەسەڵاتە سەرەکییەکانی حومکڕانییەکەی بە کردەوە دەخستە ژێر دەسەڵاتی پارتییەوە. لەمەشدا «رێکەوتنی ستراتیژیی» و «مسۆگەرکردنی پێگەی سەرۆک کۆمار» بۆ تاڵەبانی لە بەغدا، ڕۆلی دەستنیشانکەری، بینیوە. ئەمەش وایکردوە لە دوای روخانی رژێمەکەی سەدام حسێنەوە، پارتی بەهۆی ئەو زۆرینە پەرلەمانییەوە کە بە هاریکاریی یەکێتی دروستیدەکرد، بە کردەوە ببێت بە تاقە حوکمرانیی راستەقینەی هەرێمەکە. هەموو ئەوانەی لەگەڵ پارتیدا چوونەتە ناو بازنەکانی حومکڕانییەکەوە، بە خودی یەکێتی خۆیەوە، وەک یاریکەری پلە دوو و پلە سێ و پلە چوار، لە وحوکمڕانییەدا بەشداربوون. لەناو پارتیشدا هەر سێ بارزانیەکە، مەسعود بارزانی و نێچیرەوان بارزانی و مەسرور بارزانی، دەسەڵتدارە خاوەن بڕیارەکان بوون، بێگومان لە دەرەوەی بوونی هیچ رکابەرێک و هیچ توانایەکی لێپرسینەوە و هیچ ویستێکی بەرپرسیارکردنیان. بۆیە بەشی هەرەزۆری ئەوەی لە هەرێمدا دروستکراوە، بە سەرجەمی قەیرانەکانی ناوییەوە، بە پلەی یەکەم پارتی و بازانە بچوکە دەسەڵاتدارەکەی، ناو پارتی لێی بەرپرسیارن. چوارهەم: بەڵام ئەم هەڵبژاردنە، بە هەموو خراپییەکانییەوە، بۆ یەکەمجار ئەگەرێکی سیاسیی تازە دەخاتە بەردەمی هێزە سیاسییەکانی کوردستان، ئەگەری جیاکردنەوەی پارتی و یەکێتی لەیەکتری و رێگرتن لەوەی درێژە بە دروستکردنی «زۆرینەی پەرلەمانی» بدەن. شێوازی حوکمڕانیی پارتی، لە سایەی ئەو زۆرینە پەرلەمانییەی لەگەڵ یەکێتیدا دروستیدەکرد، جگە لە ڕەنجاندنی زۆرینەی هەرەزۆری کۆمەڵگاکە، هاوکات زۆرینەی هێزە سیاسییەکانیشی لەخۆی ڕەنجاندوە، بە خودی یەکێتی نیشتیمانی خۆیشییەوە. بێگومان ئەو دۆخەی لە سێ دەیەی لە رابردوودا لە کوردستاندا دروستکراوە سەرجەمی هێزە سیاسییەکانی کوردستان لێیبەرپرسیارن، بەڵام  بکەری سەرەکیی رووداوەکان، بە کردەوە، پارتی بووە. بۆیە بەشی شێری بەرپرسیاربوون لە دروستبوونی ئەو دۆخە ناهەموار و ترسناکەی هەرێمەکە، بەر پارتی دەکەوێت و پارتی ئەو هێزەیە پێویستە، بە پلەی یەکەم، ڕووبەڕووی لێپرسینەوە ببێت. پێنجەم: هەڵبژاردنی ئەمجارە ئەگەری ئەوە دەخاتە بەردەمی هێزەکانی دەرەوەی پارتی، بتوانن بەبێ پارتی زۆرینەیەکی پەرلەمانی دروستبکەن و حکومەت پێکبهێنن و پێگە سەرەکییەکانی حوکمڕانییەکە، بە شێوەیەکی نوێ دابەشبکەن. واتە ئەوان دەتوانن دۆخێکی سیاسیی دروستبکەن لەناویدا پارتی ناچاربکرێت، بۆ یەکەمجار لە مێژووی دوای راپەریندا، لە هێزێکی حوکمڕانەوە ببێت بە ئۆپۆزیسیۆن. ببێت بەهێزێک لانیکەم بۆ ٤ ساڵی داهاتوو بڕیارە سەرەکیی و گرنگەکان ئەو نەیدات. گەیشتن بەم دۆخە پێویستی بە نزیکبوونەوەی هێزەکانی دەرەوەی پارتی لەیەکتری هەیە بۆ ئەوەی بتوانن زۆرینەیەکی پەرلەمانی بەدەستبهێنن و بەبێ پارتی حوکمبکەن. شەشەم: بە بۆچونی من ئەم گۆڕانکارییە ئەگەر رووبدات هەنگاوێکی سیاسیی تازە و گرنگە، کە دەتوانێت دۆخێکی سیاسیی تازە و فۆرمێک لە حوکمرانی جیاواز دروستبکات. ئەمەش لانیکەم دەتونێت کۆمەڵگاکە بخاتە ناو ئەزمونێکی سیاسیی تازەوە بتوانێت دەرگا لەسەر ئەگەری سیاسیی تازە بکاتەوە. هاوکات کۆمەڵکاکەش لەو پێکەوەنووسانە سیاسییە ناهاوسەنگەی پارتی و یەکێتی رزگاربکات، کە لە شەوەی جۆرێک لە قەدەرێکی حەتمیدا، لە سێ دەیەی رابردوودا حوکمی کردوە و ئەو هەموو کێشانەی بۆ خەڵک و کۆمەڵگاکە دروستکردوە. حەوتەم: راستە پارتی براوەی یەکەمی ئەم هەڵبژاردنەیە و زۆرترین دەنگی بەشداربووانی هەڵبژاردنەکەی بەدەستهێناوە. ڕاستە ئەوان دەبێت هەوڵی یەکەمی دروستکردن و پێکهێنانی حکومەت و زۆرینەی پەرلەمانی بدەن. بەڵام ئەگەر هێزە سیاسییەکانی تر ئامادەنەبن زۆرینەی پەرلەمانی لەگەڵ پارتیدا دروستبکەن، ئەودەم هێزی دووهەم، کە یەکێتییە دەتوانێت ئەو هەوڵە بدات. لەم دۆخەدا بەخشینی هەلێک بە پارتی بۆئەوەی لەم خولەدا حوکمران نەبێت و ببێت بە هێزێکی ئۆپۆزیسیۆن، دەبێت بە ئەگەرێکی راستەقینە. ئەمەش هەم بۆ شێوازی ململانێکردن لە هەرێمدا و هە بۆ دینامیکیەتی ناوەکی کایە سیاسییەکە و هەم بۆ دابینکردنی شتێک لە گۆڕانکاریی، ئەگەرچی کەم و سنوورداریش بێت، هەنگاوێکی گرنگە. هەشتەم: ئەوەی کە هێزێک بە زۆرینەی دەنگەکانی هەڵبژاردنەوە نەتوانێت زۆرینەی پەرلەمانی و حکومەت دروستبکات و هێزەکانی تر نەیانەوێت لەگەڵیدا ئەم زۆرینەیە پێکبهێنن، لە زیاد لە ئەزمونێکی سیاسیی ولاتانی دونیادا روویداوە و رووئەدات. لە بەلجیکا زۆرجار براوەی هەڵبژاردنەکان هێزێکە بەناوی «فلامس بلۆک»ەوە، بەڵام چونکە هێزەکانی تر نایانەوێت لەگەڵیدا بەشداربن لە دروستکردنی زۆرینەی پەرلەمانی و دروستکردنی حکومەتدا، بۆیە ساڵانێکە، سەرەڕای بردنەوەی هەڵبژاردنەکان، وەک هێزێکی ئۆپۆزیسیۆن دەمێنێتەوە و کاردەکات. هەمانشت لە دواهەمین هەڵبژاردنی فەرەنساشدا روویدا، هێزەکانی تری ئەو وڵاتە بڕیاریاندا لەگەڵ پارتەکەی ماری لۆپىن دا کارنەکەن، ئەگەرچی ئەو پارتە هەڵبژاردنەکانی بردەوە و زۆرینەی دەنگەکانی بەدەستهێنا. هەوڵدان بۆ کردنی پارتی بە ئۆپۆزیسیۆن هەوڵدانێکی سیاسیی تەندروستە و ئەگەرێکە قابیلی تاقیکردنەوەیە.    

سەركەوتنی كامالا هاریس لەڕێی ئەو ویلایەتانەی كە بە "دیواری شین" ناسراون، یەكێكە لەو سیناریۆیانەی ئەگەری رودانی زۆرە، ئەوەش بەگوێرەی ئەو راپرسیانەی رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" ئەنجامیداوە، ئەگەر راپرسییەكانیش هاوشێوەی ساڵی (2016) لە سەرجەم ویلایەتەكان هەڵەبن، ئەوا ترەمپ لە سەرجەم ویلایەتە یەكلانەبووەكان دەیباتەوە جگە نیڤادا، ئەگەر هاوشێوەی (2020)یش هەڵەبێت، ئەوا ترەمپ لە هەر حەوت ویلایەتە یەكلانەبووەكان سەردەكەوێت و هەڵبژاردن دەباتەوە. درەو: لەگەڵ نزیكبونەوەی (5) نۆڤەمبەر، شرۆڤەكارییەكان زۆربوون بۆ هەڵسەنگاندنی ئەوەی روودەدات و، كێ‌ لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكادا دەیباتەوە. رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" لە راپۆرتێكدا باسی لە  (6) سینایۆری گریمانەكراو كردووە، بۆ ئەو دیمەنە سیاسیەی كە تیادا دۆناڵد ترەمپ، كاندیدی كۆمارییەكان و كامالا هاریس، كاندیدی دیموكراتەكان، كێبڕكێی تیادا دەكەن بۆ گەیشتن بە كۆشكی سپی. سیناریۆی یەكەم: سەركەوتنی هاریس لەڕێی ئەو ویلایەتانەی كە بە "دیواری شین" ناسراون. پێدەچێت ئەمە سیناریۆیەكی زۆر چاوەڕوانكراوبێت، بەگوێرەی ئەو راپرسیانەی كە رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" ئەنجامیداوە. هۆكارەكەش ئەوەیە كە هاریس لەئێستادا بەجیاوازییەكی كەم لە (4) ویلایەت لەكۆی (7) ویلایەتی یەكلانەبوەوە لەپێشەوەیە، كە ئەوانیش (میشگان و نیڤاداو ویسكونسون و پەنسلڤانیا)یە،  ئەوەش وادەكات (276) دەنگی هەڵبژاردن بەدەستبهێنێت، لەكاتێكدا دەنگی پێویست (270)ە. هەموو ئەوەی هاریس پێویستی پێیەتی لەم حاڵەتەدا، ویلایەتە "دیوارە شین"نەكانە، كە تیادا دیموكراتەكان خاوەنی زۆرینەن،  ئەوانیش سێ‌ ویلایەتی باكورن، كە بازنەی دووەمی لە كۆنگرێس لە نبراسكا دەخرێتە سەر، بەوەش نزیكەی (10)خاڵ پێشدەكەوێت، ئەوەش وادەكات (270) دەنگی تەواو بەدەستبهێنێت. سیناریۆی دووەم: ئەگەری بردنەوەی ترەمپ لەڕێی رۆژهەڵاتەوە هەڵمەتی ترەمپ پشت بە (3) ویلایەتی رۆژهەڵات دەبەستێت، ئەوانیش، (جۆرجیاو كارولینای باكورو پەنسلڤانیا)یە. راپرسیەكان دەرفەتی بردنەوەی پەنسلڤانیان لەلایەن هاریس بەرامبەر ترەمپ بۆ جیاوازی تەنها یەك خاڵ كەمكردووەتەوە، سەرەڕای ئەوە ترەمپ پارێزگاری كردووە لە پێشكەوتنی سادەی لە جۆرجیا، پێشكەوتنە سادەكەشی بەسەر هاریسدا لە ویلایەتی كارولینای باكور، فراوانتر كردووە. ئەگەر ترەمپ بتوانێت لەم رێیە بپەڕێتەوە، ئەوا دەستكەوتی لەنێو دەنگدەرە رەش پێستەكان رۆڵێكی گرنگ دەگێڕێت، بەتایبەت كە جۆرجیاو كارولینای باكور زۆرترین دانیشتوانی رەش پێست لەخۆدەكرێت لەویلایەتە یەكلانەبووەكان، ژمارەی دەنگدەرانی رەش پێست لەویلایەتی پەنسلڤانیا دەگاتە نزیكەی (10%). ترەمپ گۆمانی دروستكرد لەسەر ناسنامەی رەش پێستی هاریس، بانگەشەی ئەوەی كرد كە بەم دواییە ئەو پرسەی بە ساختە بەرزكردووەتەوە، بەتایبەت كە ترەمپ پێیوایە بانگهێشتكردنەكانی بۆ دادگای وایكردووە سەرەنج راكێشبێت لەنێوان پیاوانی رەش پێستدا، كە پێیانوایە بەشێوەیەكی نادادپەروەرانە لەلایەن دەسەڵاتی دادوەرییە دەكرێنە ئامانج. سیناریۆی سێیەم: ترەمپ و ئاڕاستەی پشتێنەی خۆر ئاڕاستەیەكی لۆژیكی تری ترەمپ، بەنیوەی باشوری وڵاتدا تێپەڕدەبێت، بەڵام لەگەڵ گرنگی ویلایەتێكی باكوریش بۆی. بەگوێرەی راپرسیەكان، ترەمپ لە ویلایەتەكانی پشتێنەی خۆر بە تایبەت لە ئەریزۆناو جۆرجیاو كارولینای باكور، لە پێشەوەیە. بەڵام دیوی نەرێنی ئەم ئاڕاستەیە ئەوەیە، ترەمپ پێویستی بە بردنەوەیە لە ویلایەتی زیاتر، چونكە ئەگەر لەو چوار ویلایەتەش بیباتەوە، ئەوا ناچار دەبێت ویلایەتێكی باكوریشی بۆ زیادبكات. ئەگەر ترەمپ ئەنجامێكی باشتری بەدەستهێنا لە پشتێنەی خۆر، ئەوا هۆكارەكەی ئەوەیە كە دەنگدەرەكانی خوازیاری ئەوەن هەمەرەنگتربن. ئەو چوار ویلایەتەی باسكران، هەمەرەنگترن لە هاوسێكانی باكوریان، بەگوێرەی راپرسیەكان، ترەمپ دەستكەوتی راستەقینە بەدەستدەهێنێت لەنێو دەنگدەرە رەش پێستەكان و لاتینیەكان. ئەو سێ‌ ویلایەتەی ترەمپ تیادا لەپێشەوەیە، لەو ویلایەتانەن كە تا ئەم دواییەش بەكلاببونەوە بۆ كۆمارییەكان، بەجۆرێك ئەریزۆناو جۆرجیا، نەوەدەكانەوە نەگۆڕان بەشین (دیموكراتەكان) ساڵی (2020) نەبێت، ویلایەتی كارولینای باكوریش، لەحەفتاكانەوە یەك جار بووە بەشین (دەنگی بە دیموكراتەكان داوە)  لە ساڵی (2008)دا. لێروە پرسیارەكە دەبێت بەوەی، ئەو ویلایەتەی باكور كامەیە كە ترەمپ پێویستە زیادی بكات بۆیان؟ ویلایەتی ویسكونسن نزیكترین ویلایەتە كە ترەمپ لەساڵی (2020) دۆڕاندی (0.6) خاڵ، بەڵام راپرسیی ئەنجامە نزیكەكان ئاماژە بەوەدەكات كە پەنسلڤانیا نزیكترە بۆ ئەوەی بچێتە پاڵیان. سیناریۆی چوارەم: سەركەوتنێكی گەورە بۆ هاریس ئەگەر زۆر هاریس سەربكەوێت بەهۆی ئەوەی لە راپرسییە نیشتمانیەكاندا بە دوو خاڵ لە پێشەوەیە، ئەوەش وادەكات لەهەر (7) ولایەتە یەكلانەوەوەكان بیباتەوە، بەڵام ئەگەر راپرسییەكان ورد نەبن وەك ئەوەی ساڵی (2012) كاتێك لە ئەگەری سەركەوتنی سەرۆك باراك ئۆبامای كەمكردەوە، ئەوا لایەتی كەم لە (5) ویلایەتی یەكلانەبوەوەو نزیكەی (300) دەنگی هەڵبژاردن دەباتەوە. سیناریۆی پێنجەم: سەركەوتنێكی گەورە بۆ ترەمپ ئەگەر راپرسییەكان هاوشێوەی ساڵی (2016) لەسەرجەم ویلایەتەكان هەڵەبن، ئەوا ترەمپ لەسەرجەم ویلایەتە یەكلانەبووەكان دەیباتەوە جگە نیڤادا، ئەگەر هاوشێوەی (2020)یش هەڵەبێت، ئەوا ترەمپ لە هەر حەوت ویلایەتە یەكلانەبووەكان دەیباتەوە. لەهەدروو حاڵەتەكەدا، پەراوێزی دەستەی هەڵبژاردن زۆر هاوشێوەی ساڵی (2016) دەبێت، كاتێك ترەمپ بە (306) دەنگی هەڵبژاردن بردیەوە. سیناریۆی شەشەم: یەكسانبوون پێناچێت، بەڵام لەڕووی تیۆرییەوە، دەكرێت یەكسان بن بە (269-269) دەنگ لە دەستەی هەڵبژاردن. ئەوەش كاتێك رودەدات كە هاریس لە میشگن و بەنسلڤانیاو ویسكونسن بیاتەوە، لە بازنەكانی ترو لە بازنەی دووەم لە نبراسكا بیدۆڕێنێت، كە بەگوێرەی راپرسییەكان بەجیاوازییەكی زۆر لەپێشەوەیە. بەگریمانەی بردنەوەی هاریس وەك ئەوەی چاوەڕواندەكرێ لە نبراسكا، ئەوا سیناریۆی چاوەڕوانكراو بۆ یەكسانبون ئەوەیە، ترەمپ لە پەنسلڤانیاو میشگان و كارولینای باكور یان جۆرجیا بیباتەوە، بەبێ‌ ئەوەی لە هیچ ویلایەتێكی یەكلانەبوەوە بیباتەوە. لەم قۆناغەدا، پرۆسەیەك دێتە پێشەوە كە ناوی "هەڵبژاردنی نائاساییە" كە تیایدا ئەنجومەنی نوێنەران سەرۆك هەڵدەبژێرێت، لەڕێی یەك دەنگ بۆ وەفدی هەر ویلایەتێك.

(درەو):  یەكێتیی بە فەرمی لە دادگای لێكۆڵینەوەی كەرخ لە بەغداد سكاڵای دژی پرۆژەی (هەژماری من) تۆماركرد، فراكسیۆنەكەشی لە پەرلەمانی عێراق بە پشتیوانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتوو+ كۆمەڵ) بە نوسراوێك داوای جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی دەكات بۆ "تەوتینی موچە". یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە دادگای  لێکۆڵینەوەی (کەرخ) لە بەغداد، سکاڵای لەسەر (هەژماری من)و رێگریكردن لە جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ "تەوتینی" موچە تۆماركرد.  هاوكات لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، فراكسیۆنی یەكێتیی سەركردایەتی هەڵمەتێكی كۆكردنەوەی ئیمزا دەكات بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری "تەوتینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم". لە نوسراوەكەی فراكسیۆنی یەكێتییدا كە سەرۆكی هەریەكە لە فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتووی ئیسلامی+ كۆمەڵی دادگەریی) ئیمزیان لەسەر كردووە، داوای ئەوە لە سەرۆكی پەرلەمانی عێراق كراوە قسە لەگەڵ سەرۆك وەزیران و دادگای باڵای فیدراڵی بكات بۆ جەختكردنەوە لەسەر جێبەجێكردنی بڕیاری 224و یەكخراوەكەی 269/فیدراڵی/ 2024 سەبارەت بە چارەسەری كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم جێبەجێ بكرێت، بەوپێیەی بریارەكە روونەو بە راشكاوی دەڵێ" تەوتینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بانكە فیدراڵییەكانی دەرەوەی هەرێم بكرێت". بەگوێرەی قسەی كاروان یاروەیس پەرلەمانتاری یەكێتیی "تائێستا 115 پەرلەمانتارو سەرۆكی 10 فراكسیۆن ئیمزایان لەسەر ئەم نوسراوە كردووە". یەكێك لەو بابەتانەی كە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەستی بۆ بردو وروژاندی، پرسی (هەژماری من)و بابەتی (تەوتینی موچە) بوو.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق 21ی شوباتی ئەمساڵ لەسەر سكاڵای ژمارەیەك فەرمانبەری هەرێم، بڕیاریدا حكومەتی فیدراڵی عێراق بەشێوەی راستەوخۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم دابین بكات، ئەمەش لەرێگەی تەوتینكردنی موچەوە لە بانكە فیدراڵییەكان، ئەمەش بەمەبەستی دورخستنەوەی لە ململانێ سیاسییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد.  دادگا لەكاتێكدا ئەم بڕیارەی دەركرد كە پێشتر حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتیی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت پرۆژەیەكی بۆ بە بانكیكردنی موچەی موچەخۆران دەستپێكردبوو بە ناوی پرۆژەی (هەژماری من).  بافڵ تاڵەبانی كە حزبەكەی یەكێك لە بەشدارە سەرەكییەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتەوەو ئێستا خۆی بۆ دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی دەیەم ئامادە دەكات، دەڵێ بڕیاری دروستكردنی (هەژماری من) لە ئەنجومەنی وەزیران نەخراوەتە دەنگدانەوە، بۆیە ئەوان كار بەو پرۆژەیە ناكەن و داوا لە خەڵك دەكەن "تەوتینی" موچە بكەن.  جیاوازی تەوتین لەگەڵ (هەژماری من) ئەوەیە، لە تەوتیندا حكومەتی فیدراڵ بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن بانكەكانی خۆیەوە موچەی موچەخۆرانی هەرێم دابین دەكات، بەڵام لە پرۆژەی (هەژماری من)دا حكومەتی عێراق بەراستەوخۆ موچە دابین ناكات، خەرجی موچەی هەرێم رەوانەی حكومەتی هەرێم دەكات و حكومەتی هەرێمیش موچەی هەر فەرمانبەرێك دەخاتە سەر حسابەكەی لە بانكە بەشدارەكانی ناو پرۆژەی (هەژماری من).  بەر لە بڕیاردان لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە هاوكات جێگری سەرۆكی پارتیشە سەردانی تارانی پایتەختی ئێرانی كرد، دوای گەڕانەوەی لەم سەردانە، میدیاكانی پارتی نوسراوێكی روونكردنەوەی دادگای فیدراڵی عێراقیان بڵاوكردەوە كە تێیدا باسلەوە دەكات پرۆژەی (هەژماری من)یش هەر تەوتینی موچەیە، بەڵام دادگای لای خۆیەوە روونكردنەوەكەی بڵاونەكردەوەو رەتیشی نەكردەوە.  پارتی و یەكێتیی و لایەنەكانی تری هەرێمی كوردستان لە ئێستاوە ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەكەن لە ساڵی ئایندەدا، ئەمە وایكردووە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی دەیەم لە هەرێم هێندە قورس بن كە هەندێك كەس پێشبینی ئەوە بكەن پێكهێنانی كابینەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنەكەی عێراقەوە، پرۆسەی تەوتین و هەماری من كەوتونەتە ناو گێژاوی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە هەرێم و هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق.  دەقی نوسراوەكەی پەرلەمانی عێراق