نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری بەهۆی كۆتوبەندەكانی ئۆپێک پڵەس، رێژەی بەرهەمهێنانی عێراق بە نزیکەی 4 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا دیاریکرا، لەمە هەناردەکردنی نزیکەی 3.4 ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا. هەرچەندە هەناردەکردنی نەوتی کوردستان کە بە نزیکەی 400 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا مەزەندە دەکرێت، لە ڕێگەی هێڵی جەیهانەوە وەستاوە، بەڵام ئەم بڕە لە کێڵگەکانی ناوەڕاست و خواروو قەرەبوو کرایەوە، بۆیە عێراق توشی هیچ زیانێکی دارایی نەبوو، ئەمەش بەهۆی ئەو جیاوازییە گەورەیەی لە تێچووی دەرهێنان و بەبازاڕکردندا هەبوو، کە بۆ هەر بەرمیلێک 16 دۆلار بوو، و کۆی تێچوونەکەی زیاتر بوو 4 ملیار دۆلار لەماوەی ڕاگرتنی هێڵی عێراق-تورکیا، كە عێراق لە ئەنجامی ئەم راوەستانەدا بەدەستی هێنا، ئەمە جگە لەوەی بەشێکی بەرهەمی نەوتی هەرێم بە تانکەرو بەرێگای قاچاخ رەوانەی دەرەوە دەكرێت.   

(درەو):  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئاشكرایكرد بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی بۆرییەوە، كۆمپانیا بیانییەكان بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت داوای 20 دۆلار دەكەن. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە دیداری مێری لە هەولێر وەكو یەكێك لە ئەندازیارانی پرۆسەی نەوت لە هەرێمی كوردستان باسی لە دواین پەرەسەندنەكانی پرۆسەی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانی لەرێگەی (بۆری)یەوە كردو ریگەیاند" هەندێك لایەن پێیانوایە مەسەلەی نەوت مەسەلەیەكی سیاسییە، ئێمە قەت وەكو بابەتێكی سیاسی سەیری نەوتمان نەكردووە، نەوت بابەتێكی ئابورییە. بەراستی ئەگەر واقعی سەیری جوگرافیای كوردستان بكرێت، نەوت كاڵایەكی بازرگانییە نەك سیاسی".  لەبارەی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە كە لە 25ی ئازاری 2023وە تائێستا بەردەوامە، سەرۆكی هەرێم وتی:" توركیا بە سوپاسەوە مۆڵەتی دا ئێمە ئەو نەوتە بنێرین بۆ دەرەوە، وەڵاهی توركیا لەو بابەتە هیچ قازانجیشیان نەكرد، زیاتر یارمەتیدانی عێراق و هەرێمی كوردستان بوو، نە ئێمە نەوتمان بە توركیا فرۆشتووە نە توركیاش قەت فشاری لە ئێمە كردووە كە دەبێت ئێمە نەوت تەنیا بە ئەوان بفرۆشین، نەوتەكە بە كۆمپانیا جیهانییەكان فرۆشراوە". "ئەو حاڵەتەی كە ئێستا هەیەو نەوتەكە لەرێگەی بۆرییەوە هەناردەی دەرەوە ناكرێت، زەرەرمەندی گەورە خودی عێراقە، لەدوای داخستنی بۆری نەوتی هەرێمی كوردستانەوە تائێستا عێراق بەلای كەمەوە نزیكەی 15 ملیار دۆلار زیانی بەركەوتووە، بەغداد بۆ بیر لەوە ناكاتەوە؟!" نێچیرڤان بارزانی وا دەڵێ. سەبارەت بە ناكۆكییەكانی بەغدادو هەرێم لەسەر پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆری بۆ توركیا، نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوەكرد" بەغداد باسلەوە دەكەن كە گرێبەستەكانی هەرێمی كوردستان جیاوازن، گرێبەستەكانی ئێمە گرێبەستی هاوبەشیكردنن، كۆمپانیاكان دەبێت رازی بن بەوەی كە وەریدەگرن، گرێبەستەكانی عێراق خزمەتگوزارین، بەڵام لە هەندێك شوێن گرێبەستەكانیان وەكو ئێمەیە بۆ نمونە لە شوێنێكی وەكو گەیارە بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك ئەوان نزیكەی 26 بۆ 27 دۆلاریان داناوە، باشە لەبەرچی بۆ هەرێمی كوردستان كۆمپانیاكان داوای نزیكەی 20 دۆلار دەكەن نایكەن و لەسەر ئەوە بابەتەكە راوەستاوە".  نێچیرڤان بارزانی رووی دەمی لە حكومەتی فیدراڵ كردو رایگەیاند" من ئێستا بە دەرفەتی دەزانم داوا لە بەغداد بكەم بەشێوەیەكی دروست و عاقڵانە بیر لەو بابەتە بكاتەوە، بەشێوەیەكی ئابوری نەك سیاسی، بە شێوەیەكی ئابوری لە كوێی عێراق زەرەری كردووەو لە كوێی عێراق قازانجی كردووە، ئاوا سەیری بابەتەكە بكات. بە بۆچوونی من چارەسەری دروست ئەوەیە كە جارێكی تر دەبێت نەوتی كوردستان وەكو نەوتی عێراق بچێتە ناو بۆرییەكەو لەوێوە هەناردەی دەرەوە بكرێت. "كێشەكە توركیا نییە، كێشەكە لە بەغدادەو لەم پرۆسەیەدا زەرەرمەندی گەورە عێراقە". 

سلێمان مستەفا – شارەزایی یاسایی   هەنگاوکانی دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە فەرمیەکانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان لە لایەن ئەنجومەنی کۆمسیاران، ئەو قسەو باسانەن کە زۆرترین پرسیاریان لە بارەوە دەکرێن ، لێرەدا هەوڵدەین وەڵامی ئەو پرسیارانە بدەینەوە ، لەبەر ڕۆشنایی یاسا و پەیرەوەکانی پەیوەندیدار بەو پرسە ، لەوانە یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەلبژاردنی  عێراق ژمارە ( ٣١)ی ساڵی٢٠١٩ ی هەموارکراو ، و یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە ( ١) ساڵی ٢٠٠٥ی هەموارکراو ،و یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (١)ی ساڵی ١٩٩٢ی هەموارکراو، و پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستانی ساڵی ٢٠١٨ و پەیرەوی ژمارە (٩) ی ساڵی ٢٠٢٤ی دابەشکردنی کورسیەکانی پەرلەمانی کوردستان . یەکەم : قۆناغی تانە و پەسەندکردنی ئەنجامەکان : بەپێی یاسای کۆمسیۆنی فیدراڵی و یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ، دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە لایەن ئەنجومەنی کۆمسیارانەوە ، لایەنە زەرەر مەندەکان بۆیان هەیە لەرۆژی دوای بڵاوکردنەوەی ئەنجامەکان بۆماوەی سێ رۆژ لەبەردەم دەستەی دادوەری هەڵبژاردن تانە لەئەنجامەکان بدەن ، دەستەی دادوەری هەڵبژاردنەکان ماوەی هەفتەیەکی لەبەر دەستە بۆ وەرگرتنی دۆکۆمێنتەکانی پەیوەندیدار بە تانەکان ، وە لەماوەی (١٠) رۆژ تانەکان یەکلایی دەکاتەوە ، دوای کۆتایی یەکلایی کردنەوەی تانەکان ئەنجامەکان پەسەند دەکات و بۆ کۆمیسیۆنیان دەنێرێتەوە بەمەبەستی ڕاگەیاندنیان بەشیوەی فەرمی و کۆتایی ، وەک لە بڕگەی (٧) یاسای کۆمیسیۆندا هاتوە، هەروەها بڕیارەکانی دادگای هەڵبژاردنێش بنبرن و قابیلی تانە لێدان نین وەک لە بڕگەی (٣)ی ماددەی ١٩ ی یاسای کۆمیسیۆندا هاتوە . دووەم : قۆناغی دانێشتنی پەرلەمان و سوێند خواردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەمان : بە پێی دەقی بڕگەی سێیەمی ماددەی ( ١٠)یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ، و ماددەی (٤٦) یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کورستان و ماددەی (٣) پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان ، لە رۆژی دەیەمی دوای پەسەند کردنی ئەنجامەکان سەرۆکی هەرێم بانگهێشتی یەکەم کۆبونەوە دەکات ، لەئەگەر دەرنەکردنی مەرسومی هەرێمی بۆ بانگهێشتی کۆبەنەوە لەرۆژی دەیەمی دوای پەسەند کردنی ئەنجامەکان ، پەرلەمان ڕاستەوخۆ کۆدەبێتەوە ، لەم کۆبونەوەیە تەنها دوو کاری تایبەت ئەنجام دەدرێت ، یەکەم کۆبونەوەکە لە لایەن بە تەمەنترین ئەندامەوە سەرپەرشتی دەکرێت ، و ئەندامانی پەرلەمان سوێندی یاسایی دەخۆن و دەبن بە ئەندامی پەرلەمانی کوردستان ، کاری دووەمی سەرۆکی دانیشتن هەڵبژاردنی ( سەرۆکی پەرلەمان و جێگری سەرۆک و سکرتێری پەرلەمانە ،وەک لە دەقی ماددەی (  ماددەی 48/ یاسای هەڵبژاردندا هاتوە :(پەرلەمان لە یەكەم دانیشتنیدا ، بە رێگەی دەنگدانی نهێنی ، سەرۆك و جێگری سەرۆك و سكرتێری پەرلەمان بە زۆرینەی رەهای دەنگی ئەندامانی پەرلەمان هەڵدەبژێردرێت)، هەروەها لە ماددەی (١١) پەیرەوی ناوخۆشدا هاتوە ( ماددەی/ 11: یەكەم/ پەرلەمان ، دانیشتنی یەكەمی خۆی كە لە ماددەی (3) سێ ئەم پەیرەوەی ئاماژەی پێدراوە بە سەرۆكایەتی بە تەمەنترین كاندیدی دەرچووی ئامادەبوو دەبەسترێت. دووەم/ بە تەمەنترین كاندید دەرچووی ئامادە بوو لە لایەن سەرۆكی دیوان سەرۆكایەتی پەرلەمان بانگهێشت دەكرێت و دەبێتە سەرۆكی یەكەم دانیشتن، ئەركی تەنیا بریتی دەبێت لە بەرێوەبردنی دانیشتنی یەكەم و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی.   لێرەدا پرسیارێکی گرنگ دیتە پێشەوە ، ئایا مەرجە لە یەکەم کۆبونەوەی پەرلەمان دەستەی سەرۆکایەتی هەڵبژێردرێت ، ئەگەر نیوە زاید یەک ئامادەی کۆبونەوە بێت دەکرێت لە یەکەم کۆبونەوە دەستەی سەرۆکایەتی هەڵبژێردرێت ، بەڵام گەر ڕەچاوی سازان و رێکەوتن بکرێت بەپێی ئەزموونی رابردوو لە هەرێم و عێراق دانێشتنی یەکەم بە کراوەی بەجێدەهێشترێت تا لایەنە سیاسەکان دەگەن بە رێکەوەتن . سێیەم : بابەتی بایکۆتی پەرلەمان و سوێند نەخواردنی بەشێک لە پەرلەمانتاران و فراکسیۆنەکان : شاراوە نییە لە هەرێمی کوردستان کار بە سیستەمی نوێنەرایەتی رێژەیی لیستی کراوەی سنوردار دەکرێت و لەم هەڵبژاردنەدا هەرێمی کوردستان بەسەر چوار بازنە دابەشکرا ، هەروەها لە دابەشکردنی کورسیەکانێش پەیرەوی  شێوازی دابەشکاری هەڵبژاردن دەکرێت و کورسیەکانش بەدوو قۆناغ بەسەر حزب و کاندیدان دەبەشدەکرێت ، سەرەتا کورسیەکان دەدرێت بەو حزب و کاندیدانەی کە نرخی کورسیان بەدەست هێناو ، لەگەر مانەوەی کورسی لەبازنەکانی هەڵبژاردن ، ئەوە بەپێی زۆرتین دەنگی ماوە بەسەر حزب و کاندیدان دابەشدەکرێت ، پرسیارێکی گرنگ و جێگای بایەخی هاوڵاتیان و لایەنە پەیوەندی دارەکان ئەوەیە ، ئایە ئەگەر فراکسیۆنێک بایکۆت بکات و پەرلەمانتارانی سوێندی یاسایی نەخۆن ، چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم بابەتە دەکرێت ، بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەگەرێنەوە سەر مادەو برگە پەیوەندی دارەکان لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان و پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان و پەیرەوی دابەشکردنی کورسیەکان ، بەڵام پێش ئەوەی باسی برگەو ماددە پەیوەندیدارەکان بکەین بنەمایەکی یاسای گرنگ هەیە لە تەدەروجی یاساکان ، کە دەستور بالاترین یاسایە ، دوای ئەوە یاسای پەیوەندیدارە ، ئینجا پەیرەوە ، دوای ئەوە بڕیارە کە هێزی یاسایی هەبێت ، بۆ ئەم بابەتەش ئەولەویەت بۆ یاسای هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستانە چونکە ئێمە دەستورمان نییە ، لەماددەی (٦١)یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا هاتوە : بڕگەی سێیەم ( ئەگەر كورسیە بەتاڵەكە هی لیستێك بوو كە پاڵێوراوی نەمابێ‌ ئەوا كورسیەكە بۆ پاڵێوراوێكی دیكە لە قەوارەیەكی سیاسی دیكە تەرخاندەكرێت كە كەمترین رادەی ژمارەی ئەو دەنگانەی بەدەستهێناوە كە بۆ پركردنەوەی كورسیەك پێویستە ، بە پێچەوانەوە كورسیەكە بە بەتاڵی دەمێنێتەوە.  بڕگەی چوارەم (ئەگەر كورسیە بەتاڵەكە تایبەت بوو بە ژن ، مەرج نیە ژنێكی دیكە جێی بگرێتەوە ، مەگەر لەو بارەدا كە كاریگەری لەسەر رێژەی نوێنەرایەتی ژناندا هەبێ‌ .  بڕگەی پێنجەم (لە حاڵەتی سوێند نەخواردنی پاڵێوراوی هەڵبژێردراو بۆ پەرلەمانی كوردستان لە ماوەی دیاریكراودا بە بێ‌ هیچ هۆیەكی ڕەوا ، ئەوا دوای (90) رۆژ لە مێژووی ناوبراو مافی ئەندامێتی نامێنێ‌ و پاڵیوراوێكی دیكە بە پێی یاسا شوێنی دەگرێتەوە. ئەوەی لە ناوەرۆکی دەقی ماددەی (٦١) بەدیدەکرێت کورسی ماوە دەدرێتە ئەو حزب و کاندیدەی کە زۆرتین دەنگی ماوەی هەیە ، وە بابەتەکە پەیوەندیدارە بە قۆناغی دابەشکاری کورسیەکان ، وەرگێرانی دەنگەکانی هەڵبژاردنە بۆ کورسی پەرلەمانی بەپێی شێوازی دابەشکاری هەڵبژاردن، لێرەدا گەر بەوردی سەیری نیەتی یاسا دانەر بکەین ، پرسی بایکۆتی حزب و کاندیدی تێدا باس نەکراوە ، لێرەدا ئەو حزبەی بایکۆت دەکات پالیوراوی تری ماوە بەڵام بەهۆکاری تایبەتی خۆی بایکۆت دەکات ، ئەگەر بۆ هەمان مەبەست بروانینە پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان وەک لە ماددەی ماددەی/13 دا هاتوە : یەكەم/ لە رێكەوتی ( سوێند خواردن) ی یاساییەوە كاندیدە هەڵبژێردراوەكان دەبێتە ئەندام و بە دەستبەكار هەژماردەكرێن و گشت مافێكی ئەندامێتی دەبێت و هەموو ئەركەكان ئەندامێتی دەكەوێتە ئەستۆ . دووەم/ ئەگەر كاندیدی هەڵبژێردراو بە بی پاساوی ڕەوا ، لە دانیشتنی یەكەمەوە بۆ ماوەی بۆ ماوەی (30) سی رۆژ ( سوێند خواردن ) ەكە ئەنجامنەدا ، مافی سوێند خواردنی یاسایی نامێنێت. گەر سەرنج بدەین دەقی بڕگەی دووەمی ماددەی (١٣)پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان پێچەوانەی بڕگەی پێنجەمی ماددی (٦١ )ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانە ، وە بە پەیرەوی ناوخۆ ناتوانرێت یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هەموار بکرێت ، گە ر دیقەت بدەین سەرچاوەی دەسەلات و هێزی  دەرکردنی پەیرەوی ناوخۆ یاسای هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستانە ، وەک لە پێشەکی پەیرەوی ناوخۆدا هاتوە (  پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان مێژووی دەرچوون 17/7/2018 پاڵپشت بە حوكمی بڕگەی (8) لە ماددەی (56)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)  ی ساڵی 1992 هەمواركراو ، و بریاری ژمارە (10)ی ساڵی 2014 . پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی ئاسایی ژمارە (8)ی رۆژی 17/7/2018 ئەم پەیرەوەی دەركرد ) ، هەروەها لەماددەی ٥٦ بڕگەی (٨) یاسای هەڵىژاردن ئەو دەسەڵاتەی داوەتە پەرلەمان پەیرەوی ناوخۆی دەربکات ، دیقەتی دەقی بڕگە هەشتەم بدەن (8) دانانی پەیرەوی ناوخۆیی، دیاریكردنی میلاكات و بریاردان لەسەر بودجەو دامەزراندنی كارمەندانی.   بۆیە مامەڵەی دروست لەگەڵ پرسی دابەشکردنی ئەو کورسیانەی کە بایکۆتی پەرلەمان دەکەن ، سەرتا دەبێت دوای (٩٠) رۆژ لەرۆژی سویند خواردنی پەرلەمانتارانەوە بێت، دوای ئەوە پەرلەمانی کوردستان نوسراو بۆ کۆمیسیۆن بکات و داوای ناوی تر بکات لەهەمان حزب بەپیی رێزبەندی دەنگەکانیان ، وە دەبێت ئەم رێکارە بەردەوام بێت تا تەواوی کاندیدان دەگرێتەوە لە هەمان حزب ، لە لایەکی ترەوە باس لە ئەزموونی عێراق دەکەن ، کە لە خولی ئێستای ئەنجومەنی نوینەران کوتلەی سەدری لە پرۆسەی سیاسی کشانەوەو شوێنەکانیان پر کرایەوە ، لە عێراق دا لە بڕگەی پینجەمی ماددەی ( ٤٩) دەستور دەسەڵآتی داوەتە ماڵی یاسا دانانی عێراقی یاسای شوێنگەوەی پەرلەمانتارن دابنێن کە تێدا هاتوە (  ئەنجومەنی نوێنەران  یاسایەک دادەنێت بۆ چارەسەرکردنی بارەکانی گۆرینی ئەندامان لە کاتی دەست لە کار کێشانەوە یان لەکار خستن یان مردندا  ) ، وە کوتلەی سەدری ئەو رێژە کاندیدەی نەبوو ، وە هەموو فراکسیۆنەکە ئیستیقالەیان دا ، بەڵام لە هەرێمی کوردستان تا ئێستا پرسەکە روون نییە ، ئایا حزبەکان بایکۆت دەکەن ، ئایا هەموو کاندیدانیان واژۆ لەسەر بایکۆتەو بریای حزبەکەیان دەکەن ، ئەمانە هەموو ئەو پرسیارانن ، وە گەر سەرنجی پەیرەی ژمارە (٩)ی دابەشکردنی کورسیەکان بکەین کە لە لایەن کۆیسیۆنەوە دەرچوەێندراو ، تەنها باس لە دابەشکاری کورسیەکانی پەرلەمانی کوردستان دەکات لە بارودۆخێکی ئاسایی دا گەر کورسی ماوە هەبێت چۆن مامەلەی لەگەڵ دا بکات ، بۆیە بەرای ئێمە لە حاڵتی نائاسای کە حزبەکان بایکۆتی پەرلەمان بکەن ، ئەوا وەک لە بڕگەی سێیەمی ماددەی (٦١) دا هاتوە شوێنەکانیان بە بەتاڵی بهێلرێتەوە ، دوای ئەو هەموو کاردانەوانەش ئایە حزبەکان بەردەوام دەبن لەسەر هەڵوێست وەرگرتن ؟ ئایا پەنا بۆ دادگای فیدرالی دەبەن ؟. چوارەم : ماددەیەکی باڵکێش لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بڕگەی  (١١) ی ماددەی ٥٦ کە تیادا هاتوە ( ماددەی ٥٦ : پەرلەمان ئەو ئەرک و دەسەڵاتانەی خوارەوە جێبەجێدەکات ) برگەی (١١) : یەكلاكردنەوەی ئەو تانانەی كە پێشكەشكراون لە بارەی دروستی هەڵبژاردنی ئەندامەكانی ، ئەندامیش بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئامادەبوانەوە نەبێ‌ هەڵناوەشێتەوە. گەر سەرنجی ئەو ماددەیە بدەین جێگای پرسیارە چونکە گەر داداگای هەڵبژاردن ئەنجامەکان پەسەند بکات و بڕیارەکانی بنبڕبن ، چۆن پەرلەمان بڕیار لە دروستی هەڵبژاردنی ئەندامەکانی دەدات ؟ پێنجەم : کاری قۆناغی دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی چییە ، ئەرک و دەسەڵاتی پەرلەمان چییە : لێرەدا ئەو پرسیارە رووبەروی ئەو پەرلەمانتارانە دەبێتەوە کە دەبن بە ئەندامی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ،گەر ئێمە بۆ وەلامی پرسیارەکەمان سەرتا  پەنا بۆ دەقی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان  و پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان ببەین ،یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان و یاسای پەرلەمان یەک یاسان لە هەرێمی کوردستان لە یاسای پەرلەمانی کوردستان لە ماددەی (39بۆ ماددەی 57 ) دا باس لەئەرکی پەرلەمان دەکات ، بەلام بەگشتی کارە سەرەکیەکانی دەسەڵاتی یاسادانان بریتینە لە 1 -  یاسا دانان 2 -  چاودێری کردنی دەسەڵاتی جێبەجێکردن و متمانە پێدان و متمانە لێسەندنەوەی  3 - پەسەندکردنی بودجەی هەرێم 4 - جاودێری کردن و متمانە دان بە دەستە سەربەخۆکان( مافی مرۆڤ ، دەستەی دەست پاکی ، کۆمسیۆنی هەڵبژاردن ، چاودێری دارایی ) کە ئەم چوار دەستەیە رۆڵی گرنگ دەبین لە پرۆسەی سیاسی و دیموکراسی هەرێمی کوردستاندا )  ، هەروەها لەماددەی (56)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا هاتوە ( پەرلەمان ، ئەم ئەرک و دەسەڵاتانەی خوارەوە جێبەجێدەکات : １-    یاسادانان ، ２-    بڕایاردان لەسەر ڕیکەوتنەکان ، یەکلایکردنەوەی کێشە چارەنوسازەکانی گەڵی کوردستان عێراق ، دیاریکردنی پەیوەندیی یاسایی لەگەڵ ناوەند (مەرکەز) ، ئەم برگەیە لە لایەن دادگای فیدرالی بە نادەستوری هەژمار کراوە. ３-    دەستنیشانکردنی سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردن ،کە ئەویش دەسەڵاتی دەستنیشانکردنی ئەندامەکانی هەیە لە نێو ئەندامانی پەرلەمان یان کەسانی تر . ４-    متمانە دان بە دەسەڵاتی جێبەجیکردن ، یان لێسەندنەوە . ５-    بڕیار دان لەسەر بودجەی گشتی و پلانەکانی گەشەپێدان . ６-    چاودێری دانان لەسەر دەسەڵاتی جێبەجێکردن . ７-    پێکهێنانی لیژنەی جۆربەجۆر  بۆ لێکۆڵینەوە لەهەر کاروبارێک بیەوێت . ８-    دانای پەیرەوی ناوخۆی ، دیاریکردنی میلاکات ، بڕیار دان لەسەر بوجەکەی و دامەزراندنی کارمەندەکانی . ９-    پێکهێنانی لیژنەی هەمیشیەکان و کاتیەکان لە ئەندامانی ئەنجومەن بە پێی پەیرەوی ناوخۆی . １０-    دانانی رێسا بۆ تۆمەتبارکردن و دادگایکردنی ئەندامەکانی لەکاتی شکاندنی ئەو سوێندەی خواردویەتی . １１-    یەکلای کردنەوەی ئەو  تانانەی کە پێشکەشکراون لە بارەی دروستی هەڵبژاردنی ئەندامەکانی ، ئەندامەتیش  بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئامادەبوانەوە نەبێ هەڵناوەشێتەوە . هەروەها لە پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستانیش لەبەر رۆشنایی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان شیوازی کارو ئەرکی ئەندامان و دەستەی سەرۆکایەتی ولیژنەکان و چونیەتی گرێ دانی دانیشتنەکانی کردوە ، ئەزموونی خولەکانی رابردووپێمان دەلێت بەشی زۆری فراکسیۆن و پەرلەمنتاران تا رادەیەک سەرکەوتوو نەبوون لە دروستکردنی هاوسەنگێ لە نێوان ئەرکی پەرلەمنانتاری و ئەرکی حزبی دا ، راستە پەرلەمانتاران نوێنەرایەتی حزبەکان دەکەن و بەدەنگی هەوادارانی حزبەکە گەشتونەتە پەرلەمان ، بەلام یاسای پەرلەمان ئەرکیکی پیرۆزی خستۆتە سەر شانی پەرلەمانتاران ، شاراوە نییە گەورەترین دەسەلات لە هەریم پەرلەمانە کە سەرچاوەی رەوایەتی حوکمرانیە ، بۆیە چاوەروانی ئەوە لە پەرلەمانتارن دەکرێت ، لەگەڵ دەنگدەران و ئەو سوێندەی دەیخۆن راستگۆو پابەندبن ، بە پێی چاوەڕوانیەکان ئەرکی ئەم خولەی پەرلەمان زۆر گران دەبێت و بەتایبەتی لە نوسینەوەی دەستور و هەموار کردنەوەی ئەو یاسایانەی کە پەیوەندیدارن بە پرۆسەی سیاسی هەرێم و یەکلایی کردنەوەی پرسی ئەو یاسایانەی ناکۆکن لە گەڵ بنەماکانی دەستوری عێراق چ جای پرسە هەڵواسراوەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێم و دەستە بەرکردنی ئارامی و یەکریزی لە هەرێمی کوردستان ، پرسی هەر قورس کە چاوەڕێ پەرلەمانتارانی ئەم خولە دەکات  دوایئەوەی سوێندی یاسایی دەخۆن  چ دەورێک دەبینن لە لێکنزیکردنەوەی حزبەکان بۆ رێکەوتن لەسەر هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی و متمانە دان بە کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان ؟.    

درەو: كورسی لایەنەكان لە خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ارتی: 39 كورسی یەكێتی: 23 كورسی نەوەی نوێ: 15 كورسی یەكگرتوو: 7 كورسی هەڵوێست: 4 كورسی كۆمەڵ: 3 كورسی گۆڕان: 1 كورسی هاوپەیمانی: 1 كورسی

درەو: 🔹شەداد فارس، پەرلەمانتاری رەوتی حیكمە دەڵێت: حكومەتی هەرێم یەك بەرمیل نەوتی رادەستی بەغداد نەكردووەو ناشیكات، جەختیشدەكات لەوەی، حكومەتی فیدراڵی زۆر جدی بووە لە پرسی پەسەندكردنی یاسای نەوت و غازداو، وەزارەتی نەوت چەندین پێشنیازی پێشكەشكردووە، كە یەكێك لەو پێشنیازانە ئەوە بووە كۆمپانیایەك دروستبكرێت بەناوی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی پارێزگای بەسرەو پارێزگاكانی تر، هەروەها پێشنیازی ئەوەی بۆكردون كە حكومەتی هەرێم ئەو گرێبەستانەی رادەستبكات كە لەگەڵ كۆمپانیا بیانیەكان كردوویەتی، لەپێناو گونجاندنی بەگوێرەی رێوشوێنە یاساییەكان و سیاسەتی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی، بەڵام  هەرێم تائێستا تەنها یەك نمونە لەو گرێبەستانەیان رادەستنەكردووە، وتیشی: یاسای نەوت غاز لە سایەی ئەم حكومەتەی ئێستای هەرێمی كوردستان تێناپەڕێت. ئەو پەرلەمانتارە لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی (العهد)راشیگەیاند: جۆرێك یاخیبون و دەستگرتنی روون هەیە بە پرۆسەی دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی بەشێوەیەی قاچاغ، بەوهۆیەوە ئێستا عێراق بووەتە بەشێك لەو وڵاتانەی نەوت بە قاچاغ دەفرۆشن، هۆكارەكەشی حكومەتی هەرێمە. ئاماژەی بەوەشكرد: ئەفغانستان ئەمڕۆ دەستیگرتووە بەسەر (400) تانكەر نەوتی بە قاچاغبراوی هەرێمی كوردستاندا.

راپۆرت: درەو پرۆژەیەكی حكومەت بۆ كارەبای 24 كاتژمێریی و كۆتایهێنان بە پیسكردنی ژینگە كە سەرەتا لە چەند گەڕەكێكی هەولێرەوە تاقیدەكرێتەوە، دەیان كەس لە خاوەن مۆلیدە ئەهلییەكان لەبەردەم ئەنجومەنی وەزیران كۆكردەوە بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی، بەپێی پرۆژەكەی حكومەت لەمەودوا مۆلیدە ئەهلییەكان تەنیا لەكاتی نەخوازراوی پچڕانی كارەبادا دەبێت كار بكەن، بەڵام خاوەن مۆلیدەكان داوا دەكەن رۆژانە بەپێی خشتەیەك چەند كاتژمێرێك كارەبا دابین بكەن و داهاتێكیان دەستبكەوێت، حكومەت دەیەوێت تاوەكو 2026 كارەبای 24ی كاتژمێریی لەسەرتاسەری هەرێم دابین بكات، ئەگەر ئەمە بكرێت زیاتر لە (5 هەزار) مۆلیدەی ئەهلی لەكاردەكەوێت، وردەكاری لەم راپۆرتەدا. مۆلیدەو برسیكردنی 10 هەزار خێزان  خاوەن مۆلیدە ئەهلییەكانی هەولێر بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی چونە بەردەم بینای پارێزگار، دوای خوێندنەوەی بەیاننامەیەك بەرەو بەردەم بینای ئەنجومەنی وەزیران بەڕێكەوتن. خاوەن مۆلیدەکان باسلەوە دەكەن، حکومەت دانانی مۆلیدە ئەهلییەکانی داوە بە کۆمپانیایەکی حزبی، ئەم بڕیارە دەبێتەهۆی برسیکردنی (10 هەزار) خێزان. وەكو خۆیان دەڵێن، فەرسەت سۆفی پارێزگاری كۆچكردووی هەولێر پێشتر بەڵێنی بە خاوەن مۆلیدەكان داوە تا ماوەی 10 ساڵی داهاتوو مۆلیدەكانیان دەمێنێتەوە، ئەمانیش لەسەر بنەمای ئەو بەڵێنە خەرجییان لە مۆلیدەكانیان كردووەو پابەندبوون بە رێنماییەكانەوە لەوانە دانانی "كاتم"و رێگریكردن لە دوكەڵی ئەكسۆز، كە بەقسەی خۆیان تێچووی ئەم كارانە گەیشتوەتە (150 هەزار) دۆلار. بۆ بەدەستهێنانەوەی ئەم خەرجییانە، خاوەن مۆلیدەكانی هەولێر داوای ئەوە دەكەن خشتەیەكیان لەلایەن حكومەتەوە بۆ دابنرێت بۆ ئەوەی رۆژانە لانی كەم چەند كاتژمێرێك مۆلیدەكانیان كارپێبكەن و داهاتێكیان دەستبكەوێت، یان ئەوەی پرۆژەی حكومەت بۆ راگرتنی كاركردن بە مۆلیدە ئەهلییەكان بەیەكجاری بۆ ماوەی چەند ساڵێك رابگیرێت تاوەكو ئەوان ئەو خەرجییە پەیدا دەكەنەوە كە لە دانانی مۆلیدەكانیاندا كردویانە. ئەو پرۆژەیە چییە داوای راگرتنی دەكەن؟ هۆكاری راگرتنی كارپێكردنی مۆلیدە ئەهلییەكان لە هەولێر بۆ پرۆژەیەكی حكومەت دەگەڕێتەوە كە ناوی لێنراوە "پرۆژەی رووناكی"، ئەمە ئەو پرۆژەیە كە ئەمڕۆ خاوەن مۆلیدەكان داوایان كرد جێبەجێكردنی بۆ چەند ساڵێكی تر دوابخرێت.  ریشەی ئەم پرۆژەیە بۆ بەڵێنێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم دەگەڕێتەوە لە كانونی یەكەمی 2023دا، كە وتی: كارەبای 24 كاتژمێریی لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستان دابین بكات.  یەكەم هەنگاوی ئەم پرۆژەیە لە تەموزی ئەمساڵدا لە گەڕەكی (شادی) لە هەولێر وەكو تاقیكردنەوە جێبەجێ كرا، پاشان گەڕەكانی (نازناز)و (بەختیاری)، بەپێی پلانی حكومەت، دەبێت تاوەكو كۆتایی 2026 پرۆژەی كارەبای 24ی كاتژمێریی لەسەرتاسەری كوردستان تەواو بكرێت. ئێستا سەنتەری قەزای ئامێدی بە تەواوەتیی کراوە بە کارەبای 24 كاتژمێریی و سەرجەم موەلیدەكان كوژاونەتەوە، بەڵام هێشتا بەكارهێنانی مۆلیدە بەتەواوەتی رانەوەستاوەو دوێنێ وەزارەتی داد كەمكردنەوەیەكی سنورداری راگەیاندووە بۆ كڕینی مۆلیدەیەكی جۆری (بێرکنز-KV GGP825) بۆ دیوانی وەزارەت.  بانگەوازەكەی وەزارەتی داد بۆ كڕینی مۆلیدە لەم هەفتەیەدا مەسرور بارزانی لەوتارێكدا لە ئاهەنگی دەرچوونی قوتابیانی زانكۆی كوردستان لە هەولێر ئاماژەی بە "پرۆژەی ڕووناكی" كردو رایگەیاند، ئامانج لەم پرۆژە دابینكردنی كارەبای 24 كاتژمێرییە لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان.  مەسرور بارزانی وتی:" ئەم پرۆژە پێشكەوتنێكی بەرچاوی بەدەستهێناوەو تائێستا زیاتر لە 50 هەزار هاوڵاتی سودمەندبوون لە كارەبای 24 کاتژمێریی، پلانەکان بەردەوامن و پرۆژەكە سلێمانی و دهۆكیش دەگرێتەوە". وەزارەتی كارەبا سودەكانی ئەم پرۆژەی لەم خاڵانەدا كورتكردوەتەوە:  •    شێوازی پارەدان پاشینە (پۆستپەید)ە. •    پارەی كارەبا تێیدا هاوشێوەی جاران یاخود كەمترە.  •    نەمانی پشتبەستن بە مۆلیدە. •    پاكبوونەوەی ژینگەی كوردستان.  •    چاودێری بەكارهێنانی كارەبا.  •    ئاگانامەی SMS دەربارەی بەكارهێنان و پسوڵەی كارەبا. •    نەمانی دوو پسوڵەی كارەبا لە كۆتایی مانگدا، واتا بە جێبەجێبوونی ئەم پرۆژەیە چیتر ماڵان و شوێنە بازرگانییەكان تەنیا پسوڵەی كارەبای نیشتمانییان بۆ دەگەڕێتەوە نەك پسوڵەی كارەبای مۆلیدەو نیشتمانی بەجیا.  •    مۆلیدە ئەهلییەكان لەدوای جێبەجێبوونی پرۆژەی رووناكییەوە ئیتر تەنیا وەكو پاڵپشت و لەكاتی پچڕانی كورت و نەخوازراوی كارەبای نیشتمانییەوە كاریان پێدەكرێت.  دۆخی ژینگەو مۆلیدە ئەهلییەكان دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە لە هەرێمی كوردستان دەڵێ یەكێك لە هۆكارەكانی گۆڕانی كەشوهەوا بەرهەمهێنانی وزەیە، بەرهەمهێنانی كارەبا بەهۆی سوتاندنی سوتەمەنییەكانی ژێر زەوییەوە دەبێتە هۆی دەرچوونی گازو تیشكی زیانبەخش. بڕی زۆرینەی كارەبا هێشتا بەهۆی سوتاندنی نەوت و غازەوە بەرهەم دەهێنرێت، بەمە دوانە ئۆكسیدی كاربۆن و ئۆكسیدی نایترۆجین بەرهەم دێن كە گازی زۆر گەرمن و زەوی دادەپۆشن و گەرمی خۆر نادەنەوە. دەستەی پاراستن و پاككردنی ژینگە پێیوایە، پرۆژەی رووناكی كە كارەبای 24 كاتژمێریی دابین دەكات دەبێتە هۆی كوژاندنەوەی هەزاران مۆلیدەی ئەهلی و ئەمەش ژینگە پاكدەكاتەوە.  دەستەی پاراستنی ژینگە یەكێك لە كارە سەرەكییەكانی بریتییە لە چاودێریكردنی مۆلیدە ئەهلییەكان و ئاگاداركردنەوەیان لە رێنماییە ژینگەییەكان. بەگوێرەی داتایەك كە (ئوسامە ئەشرەف) لەسەر مۆلیدە ئەهلییەكانی شاری هەڵەبجە بۆ ساڵی (2022) ئامادەی كردووە، كۆی كاركردنی مۆلیدەكانی شاری هەڵەبجە ساڵی (2022)دا بریتی بووە لە (104108 سەعات) واتە ڕۆژانە (7:06 حەوت كاتژمێر و شەش خولەك)، بڕی سوتەمەنی سوتاوی تێكڕای ساڵەكە لەلایەن مۆلیدە ئەهلییەكانەوە بریتی بووە لە: بە لیتر: 104108 سەعات جارانی 46.83 = 4875377.64 چوار ملیۆن و هەست سەد و حەفتاوپێنج هەزار و سێ سەد و حەفتاوحەوت پۆینت شەست و چوار لیتر بووە. ئوسامە ئەشرەف لە وردبینییەكەیدا باسی لەوە كردووە، تەنیا لە ساڵی 2022دا بڕی دووەم ئۆكسیدی بەرهەمهاتووی لەلایەن مۆلیدەكانەوە لە شاری هەڵەبجە بریتی بووە لە (12 ملیۆن 944 هەزارو 127) كیلۆ بوو.  واتا هەر هاوڵاتییەكی شاری هەڵەبجە لە ساڵی (2022)دا تەنیا لەرێگەی مۆلیدە ئەهلییەكانەوە بە تێكڕا بڕی (154.09 كیلۆ) گازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنی بەركەوتووە، رۆژانەش بەركەوتەی هەر هاوڵاتییەكی هەڵەبجە لەم گازە مەترسیدارە بریتی بووە (422 گرام). لەدوای كشانەوەی هێزەكانی سوپای عێراقەوە لە ساڵی 1991، لەو جوگرافیایەی كە پێی دەوترێت هەرێمی كوردستان كارەبا تائێستا قەیرانێكی سەرەكییە، بەهۆی ئەوەی حكومەتە یەك لەدوای یەكەكان نەیانتوانیوە چارەسەرێكی ریشەیی بۆ دابینكردنی كارەبا بدۆزنەوە، پەنا بۆ بەكارهێنانی مۆلیدە براوە، ئەم مۆلیدانەش بە سوتەمەنی كاردەكەن و هیچ پێوەرێكی ژینگەپارێزییان تێدا نەبووە، بۆیە بەم ساڵانەی دوایی شەپۆلێك ناڕەزایەتیی لەلایەن تەندروستكاران و ژینگەدۆستانەوە دژ بە كاركردنی مۆلیدە ئەهلییەكان سەریهەڵداوە، بەتایبەتیش بەلەبەرچاوگرتنی زۆربوونی ژمارەی نەخۆشانی شێرپەنجەو هەندێك جۆری تری نەخۆشیی.  گرافیكی دۆخی مۆلیدە لە عێراق مۆلیدە لە كوردستان بەگوێرەی دواین داتا كە لەم مانگەدا وەزارەتی كارەبا بڵاویكردوەتەوە، زیاتر لە (5 هەزار) مۆلیدەی ئەهلی لە كوردستان هەیە.  بەگوێرەی داتای وەزارەتی پلاندانانی عێراقیش، بە گشتی لەسەرتاسەری عێراق (48 هەزارو 533) مۆلیدەی ئەهلی هەیە، بە تێكڕا (44 هەزارو 440) كەس لە مۆلیدە ئەهلییەكاندا كاردەكەن و لەسەرتاسەری وڵات بە هەرێمی كوردستانیشەوە مۆلیدە ئەهلییەكان (7 ملیۆن) هاوبەشیان هەیە.  لە هەرێمی كوردستان ژمارەی هاوبەشانی كارەبا بۆ (ملیۆنێك‌و 776 هەزارو 963) هاوبەش زیادیكردووە، ئەگەر بە تێكڕا (4) ئەمپێر بۆ هەر خێزانێك لە كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان ئەژمار بكرێت‌و نرخی هەر ئەمپێرێكیش بە (10 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، ئەوا هەر خێزانێك مانگانە بەتێكڕا (40) هەزار دینار پارە لە كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكاندا خەرج دەكات، تێكڕای خەرجی هاوڵاتیان بۆ كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان مانگانە دەگاتە (71 ملیار) دینار، ئەمەش هەموو پارەیە كە لە كوردستان لە كەرتی كارەبادا بەخەرج دەدرێت. كارەبا لە هەرێمی كوردستان هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابەشبوون بەسەر جۆرەكان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری). بەر لە بەگەڕخستنی "پرۆژەی رووناكی"، وەزارەتی كارەبا هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون (ستییەكان)ی لە ماڵان جیاكردووەتەوە لەڕووی پێدان‌و نرخی فرۆشتنی كارەباوە. لە هەرێمی كوردستان داهاتێكی زۆر لە كارەبادا خەرج دەكرێت، بەجۆرێك مانگانە زیاتر لە (100 ) ملیار دینار بۆ ئەو كۆمپانیایانە دەڕوات كە كارەبا بەرهەمدەهێنن. بەپێی راگەیەندراوێك كە وەزارەتی كارەبا لە 2ی تەموزی 2021دا بڵاویكردوەتەوە، رێژەی 65%ی خەرجی كارەبا لەسەر حكومەتەو 35%ی لەسەر شانی خەڵكە. لەپاڵ خەرجی بەرهەمهێنانی كارەبادا، كۆی خەرجی مانگانەی موچەی فەرمانبەرانی وەزارەتی كارەبا (17 ملیارو 850 ملیۆن) دینارە.  

(درەو):  كارەكانی پرۆژەی (هەژماری من) لە سلێمانی راگیراوە، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران بەفەرمی داوا لە وەزارەتی دارایی و ناوخۆو داواكاری گشتیی دەكات ئەو كەسانە سزان بدەن كە پرۆژەكەیان راگرتووە.  پرۆسەی تەوتینكردنی موچە، یەكێك لەو بابەتانە بوو كە لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا لەلایەن پارتە سیاسییە بەشدارەكانەوە قسەی لەسەر كرا. بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە كەمپەینی هەڵبژاردندا بانگەشەی جێبەجێكردنی "تەوتینی موچە"ی كردو داوای لە فەرمانبەران كرد پرۆژەی "هەژماری من" رەتبكەنەوە، كە ئەو بە پرۆژەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت ناوی برد. لەدوای بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەوە لە 20ی ئۆكتۆبەردا، لە چەند رۆژی رابردوودا بە فەرمی نوسینگەكانی پرۆژەی (هەژماری من) لە بانكەكانی سلێمانی داخران، ئەم بڕیارە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی نیگەران كردووە. لەكاردانەوەی راگرتنی كارەكانی پرۆژەی (هەژماری من)، دوێنێ ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران نوسراوێكی ئاڕاستەی هەریەكە لە (داواكاری گشتیی- وەزارەتی دارایی و ئابوری- وەزارەتی ناوخۆ) كردووە.  كۆپییەكی نوسراوەكەی سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران دەست (درەو) كەوتووە، تێیدا:  •    بە فەرمانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران داوا لە وەزارەتی دارایی دەكات رێكاری یاسایی و كارگێڕی بەرامبەر بە بەڕێوەبەری ئەو بانكانە بگرێتەبەر كە رێگری لە كارمەندانی (هەژماری من) دەكەن یان هەر بەرپرسێكی تری حكومی، ئەمەش پاڵپشت بە ماددەكانی 4 و 5 لە یاسای بەرزەفتكردنی فەرمانبەران.  •    وەزارەتی ناوخۆ رێكاری پێویست ئەنجام بدات بەپێی حوكمەكانی یاسای سزاكانی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ ژمارەی 14ی ساڵی 2008 بە لێپرسینەوەو سزادانی ئەفسەران و كارمەندانی پۆلیس كە رێگری دەكەن لە كارمەندانی (هەژماری من) بۆ راپەڕاندنی كارەكانیان.  •    وەزارەتی داد/ سەرۆكایەتیی داواكاری گشتیی رێكاری پێویست ئەنجام بدات بەپێی حوكمەكانی یاسای داواكاری گشتی ژمارە (159)ی ساڵی 1975ی هەموار كراو پشتبەست بە هەردوو مادەی 231و 240 لە یاسای سزاكان ژمارە 111 ی ساڵی 1969، بە جوڵاندنی داوای سزای بەرامبەر ئەو كەس و لایەنانەی كە رێگری دەكەن لە كارمەندانی (هەژماری من).  دوای ئەم نوسراوە، ئەمڕۆ سەرلەنوێ، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران لە گشتاندنێكدا بۆ گشت وەزارەت و دەستەو فەرمانگە نەبەستراوەكان بە وەزارەت، ئاگاداریان دەكاتەوە لە بەردەوامبوونی پرۆژەی (هەژماری من)و هۆشداری دەدات لە رێگریكردن لە پرۆژەكە.  21ی شوباتی ئەمساڵ، لەسەر بنەمای سكاڵای ژمارەیەك لە موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە بانكە فیدراڵییەكانی عێراق تەوتین بكرێت و لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دابین بكرێت، بڕیارەكە لە بنەڕەتەوە بۆ ئەوە بوو موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە ململانێی سیاسی نێوان هەولێرو بەغداد دوربخرێتەوە، بەڵام هەرزوو ناكۆكی لەبارەی كرۆكی بڕیارەكەی دادگاوە ناكۆكییەكی نوێی دروستكرد، ناكۆكی ئەمجارە لەسەرە ئەوەیە ئایا پرۆژەی هەژماری من هەمان پرۆژەی تەوتینی موچەیە لە بانكە فیدراڵییەكان یاخود نا.  جوڵاندنی پرۆسەی تەوتینكردنی موچە لەنێوان بانكە فیدراڵییەكان و پرۆژەی (هەژماری من)دا لەكاتێكدایە پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو براوەی یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئامادەكاری دەكات بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان لە پێش هەمووشیانەوە یەكێتیی نیشتمانی بەمەبەستی پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەت.  دەقی نوسراوەكانی سەرۆكی دیوانی حكومەت:  

درەو: بەپێی ڕاپۆرتی دامەزاوەی زانیاری وزەی ئەمریکا، هەفتەی ڕابردوو هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا زیادی کردووە. دامەزراوەی (EIA) ڕۆژی یەکشەممە ڕایگەیاند کە تێکڕای هاوردەکردنی نەوتی خاوی ئەمریکا لە (10) وڵاتی سەرەکییەوە هەفتەی ڕابردوو گەیشتووەتە (5 ملیۆن و 647 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا تێکڕای هاوردەی نەوت لە هەفتەی پێشوودا (5 ملیۆن و 7 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بووە لە ڕۆژێکدا. لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا لە هەفتەی ڕابردوودا بە تێکڕا (237 هەزار) بەرمیل نەوت بووە لە ڕۆژێکدا بووە، ئەمە لە کاتێکدایە هەفتەی پێشتر هاوردەکردنی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا بە رێکڕای ڕۆژانە (167 هەزار) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیەش بە تێکڕای هەفتەی ڕابردوو (70 هەزار) بەرمیل نەوت بۆ ئەمریکا لە ڕۆژێکدا زیادی کردووە. هەفتەی پێشوو کەنەدا بە تێکڕای (3 ملیۆن و 719 هەزار) بەرمیل نەوت ڕۆژانە لە پێشەنگی هەنادەکارانی نەوت بووە بۆ ئەمەریکا، لە دوای ئەویش کۆڵۆمبیا دێت بە (365 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ڤەنزوێلا لە دوای کۆڵۆمبیاوە دێت بە (289 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، بەرازیلیش بە پلەی چوارەم دێت بە (285 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. هەر بەپێی داتاکانی (EIA)، ئەمریکا لە ڕۆژێکدا (285 هەزار) بەرمیل نەوت لە مەکسیک، (150 هەزار) بەرمیل نەوت لە سعودیە، (138 هەزار) بەرمیل لە لە ئیکوادۆر، (125 هەزار) بەرمیل لە نەیجیریا، و (89 هەزار) بەرمیل لە لە لیبیا بە تێکڕای ڕۆژانە هاوردە کردووە.  

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق 11 گرێبەستی بۆ پەرەپێدانی كێڵگە نەوتییەكان لەگەڵ كۆمپانیا بیانی و ناوخۆییەكان ئیمزا كرد، سیان لە گرێبەستەكان دراون بە كۆمپانیای (كار) لە هەرێمی كوردستان. وەزارەتی نەوتی عێراق رەشنوسی كۆتایی گرێبەستەكانی تەواوكەری گەڕی پێنجەم و گەڕی شەشەمی مۆڵەتپێدانی لەگەڵ كۆمپانیا براوەكان ئیمزا كرد. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت كە هاوكات جێگری سەرۆك وەزیرانیشە بۆ كاروباری وزە، سەرپەرەشتی پرۆسەی ئیمزاكردنی گرێبەستەكانی كردو، لە وتارێكدا رایگەیاند، ئەو گرێبەستانەی كە ئەمڕۆ ئیمزا كراون بۆ پەرەپێدانی بلۆكە نەوتی و غازییەكان و ناوچەكانی گەڕان بەدوای نەوتدا، دەكەونە ژمارەیەك لە پارێزگان. وەزیر وتی: گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵكەكان توانای بەرهەمهێنانی (800 بۆ 850) مەقمەق غازو (750 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو زیاد دەكەن و، ئەمە لەچوارچێوەی بەرنامەی حكومەت و رێنمایی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانە بۆ زیادكردنی ئاستی وەبەرهێنان لە كەرتی غازو بەدیهێنانی پەرەپێدانی بەردەوام.  گرێبەستە ئیمزاكراوەكانی ئەمڕۆ ئەمانەن:  •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی فاو لەگەڵ (UEG)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی "جبل سنام" لەگەڵ كۆمپانیای (Geo -Jade)  •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (دیمە) لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی (هەرێمی كوردستان) •    گرێبەستی كێڵگەكانی عەلان و ساسان لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (سۆمەر)و (عەدان) لەگەڵ كۆمپانیای (Sinopec) •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (ابوخیمە) لەگەڵ كۆمپانیای (Zhenhue)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی خۆرهەڵاتی بەغدادو كێڵگەكانی فوراتی ناوەڕاست لەگەڵ كۆمپانیای (ZEPC)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (الخلیصیە) لەگەڵ كۆمپانیای (كار)ی عێراقی •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (القرنین) لەگەڵ كۆمپانیای (Zhenhue)ی چینی.  •    گرێبەستی پەرەپێدانی ناوچەی (زڕباتیە) لەگەڵ كۆمپانیای (Geo -Jade)ی چینی •    گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی (الظفرية) لەگەڵ كۆمپانیای (Anton oil) ئایاری رابردوو وەزارەتی نەوتی عێراق كارەكانی تەواوكاری گەڕی پێنجەم و شەشەمی مۆڵەتپێدانی راگەیاند، لەم گەڕەدا (29) كێڵگەو ناوچەی دۆزینەوەی نەوت خرایە بەردەم كۆمپانیا ناوخۆیی و جیهانییەكان بەمەبەستی كێبركێكردن لەسەر وەرگرتنی گرێبەستەكان، 14 لەوانە رادەستی ئەو كۆمپانیایانە كران كە شایستەی بەشداریكردن بووم لەم گەڕەدا.  دوای ئیمزاكردنی گرێبەستەكان، وەزیری نەوت سەردانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی كرد، بەگوێرەی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوت، لەم دیدارەدا سودانی باسی لە پلانی حكومەت كردووە بۆ گەشەپێدانی هەردوو كەرتی نەوت و غاز، ئەمەش لەرێگەی گەڕەكانی مۆڵەتپێدان و وەبەرهێنان لە پرۆژەكانی غازی هاوەڵ و پرۆژەكانی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەكان.  سودانی لەگەڵ وەزیری نەوتدا جەختی لەسەر هاوكاری عێراق لەگەڵ گروپی "ئۆپێك پڵەس" كردووە بەمەبەستی پارێزگاریكردن لە سەقامگیری و هاوسەنگیی بازاڕی جیهانی نەوت و پابەندبوونی عێراق بەوەی لەگەڵ ئۆپێك پڵەسدا رێككەوتنی لەسەر كراوە، لەوانە كەمكردنەوەی خۆبەخشانەی بەرهەمهێنانی نەوت بەپێی نوێترین خشتە كە وەزارەتی نەوتی عێراق ئاڕاستەی رێكخراوەكەی كردووە. 

  مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) ڕاستییەکی سادە و تاڵ هەیە و بەشێکی گەورەی خەڵکی کوردستانیش دەیزانن، راستیی ئەوەی «ناکرێت لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە دەسکاری نەخشەی سیاسیی هەرێمەکە بکرێت و هێزی دیکە بچنە شوێنی دوو پارت و دوو بنەماڵە حوکمڕانەکەی ئەمرۆکە». ئەم ڕاستییە، بە تایبەتی لە دوای وێرانبوونی بزوتنەوەی گۆڕان و هەڵە ستراتیژییە یەک لەدوای یەکەکانی ئەم هێزەوە، بەتایبەتی لەدوای سەرکەوتنی تەوریسی سیاسیی لەناو ئەم هێزەدا، ئیتر باوەڕنەمان بە هەڵبژاردن و بە هێزە ئۆپۆزیسیۆنەکان، بووە بە «تێگەیشتنی گشتیی», common sense, کۆمەڵگاکە و مرۆڤ لە سەر شەقام و شوێنە گشتییەکان بە بەردەوامی رووبەڕووی دەبێتەوە. نەک هەر ئەمە بەڵکو ئەو بەشە چالاکەی کۆمەڵگاکەش کە خواستی گۆڕین و دەسکاریکردنی واقیعەکەی هەبووە و هەیە، تووشی نائومێدییەکی گەورە بوە و باوەڕی بە کاری سیاسیی بۆ دروستکردنی دۆخێکی تازە و باشتر، نەماوە. زۆرینەیان پشتی تەواوتیان کردۆتە هەر هەوڵدانێک بۆ پیادەکردنی گۆڕانکاریی لە ڕێگای سندوقەکانی دەنگدانەوە. ژمارەکان نیشانی ئەدەن کە ٤٥ لەسەد، نزیکەی نیوەی ژمارەی خەڵک، هەر لەسەرەتاوە بەشداری هەڵبژاردنەکانی نەکردوە، ئەم رێژەی ٤٥ لەسەدە ژمارەی ئەو کەسانەن کە مافی دەنگدانیان هەیە، بەڵام ئەزیەتی ئەوەیان نەکێشاوە بچن کارتی بایۆمەترییەکەیان وەربگرنەوە. بەپێی داتاكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەوانەی لە هەرێمی كوردستاندا مافی دەنگدانیان هەبووە (3 ملیۆن و 798 هەزارو 360) كەس بوون، بەڵام ئەوانەی بایۆمەتریان كردووە و كارتی دەنگدانیان وەرگرتووە تەنها (2 ملیۆن و 899 هەزارو 578) كەس بوون. لەم ژمارەیەش تەنها  2 ملیۆن و 87 هەەزار و 972  بە کردەوە دەنگیان داوە . واتە هەر لەسەرەتاوە و بەر لە دەستپێکردنی دەنگدان، زیاد لە یەک ملیۆن ٧٥٠ هەزار کەس ئامادەنەبوون بەشداری دەنگدانەکە بکەن. ئەمەش دەکاتە ٤٥ لەسەدی کۆی دەنگدەران لە هەرێمدا. ئەو ٥٥ لەسەدەش کە بەشداری دەنگدانیان کردوە زیاد لە ١٠ لە سەدی دەنگەکانیان، یان خۆیان  سوتاندویانە و پوچەڵیان کردۆتەوە یان دەنگەکانیان بە قازانجی دوو هێزە حوکمڕانەکە پوچەڵکراونەتەوە. ئەگەر ئەم ١٠ لەسەدە لەگەڵ ئەو ٤٥ لەسەدادا کۆبکەینەوە کە کارتی دەنگدانیان وەرنگرتۆتەوە، بە ئاسانی بەو ئەنجامە ئەگەین کە ٥٥ لەسەدی خەڵک ئامادەنەبوون دەنگ بە پارتی و یەکێتی بدەن. لەو ٤٥ لەسەدەش کە دەنگیان داوە، پارتی و یەکێتی بەسەریەکەوە ٦٢ کورسیان هێناوە، ٣٨ کورسی تریان چووە بۆ هێزەکانی دەرەوەی ئەم دوو هێزە. کە دەکاتە ٣٨ لەسەدی دەنگەکانی ئەو ٤٥ لە سەدەی دەنگیانداوە. کۆی دەنگدەرانی پارتی و یەکێتی بەرامبەر بە کۆی ئەوانەی لە هەرێمدا مافی دەنگدانیان هەیە دەکاتە نزیکەی ٢٨ لە سەدی کۆی دەنگدەران.  بە مانایەکی دیکە پارتی و یەکێتی بەیەکەوە تەنها ٢٨ لە سەدی کۆی دەنگەدەرانی هەرێمەکەیان لەگەڵدایە. لەو ٢٨ لە سەدە، پارتی نزیکەی ١٨ لە سەد و یەکێتی نزیکەی ١٠ لە سەدی بەردەکەوێت. ئەم دوو رێژەیەش نەک تەنها رێژەیەکی کەمن، بەڵکو لەزۆر ڕووەوە ژمارەی ئەو کەسانە تێناپەرێنێت کە لە حوکمڕانی ئەم دوو هێزە لە هەرێمەکەدا سودمەندن. (ئەمە جگە لە ئەگەری تەزویر و ترساندن و ناچاکردنی خەڵک بە دەنگدان بەوان). بەم مانایە زیاد لە ٧٠ لەسەدی خەڵکی هەرێم کێشەی گەورەیان لەگەڵ حوکمڕانی ئەم دوو هێزەدا هەیە و بەهیچ شێوەیەک نە بەرگریان لێدەکەن و نە وەلائیان بۆیان هەیە و نە بە نوێنەری خۆیانی دەزانن. بە پێچەوانەوە بە شایانی حوکمڕانیی وڵاتەکەیان نازانن. بەڵام بەشێکی زۆری ئەم خەڵکە ناڕازاییە لەوە دڵنیایە کە ئەم دوو هێزە بە هەڵبژاردن و لە ڕێگای سندوقەکانی دەنگدانەوە لانابرێن و گۆڕان بەسەر پێگە قۆرخکارە سیاسیی و سەربەزیی و ئەمنیی و ئابوریی و میدیاکەیاندا، نایەت. ئەم هێزانە تا بینەقاقا چەکدارن، هێزی سەرکوتکردن و بێدەنگکردن و کوشتنی هەمەجۆری خەڵکیان هەیە. ئەمە جگە لە پشتیوانی ناوچەیی بۆ هەریەکێکیان.   سەرەڕای ئەم ڕاستییە سادانە کە لەسەرەوە نیشانماندان، هێشتا گوتارێک هەیە پێیوایە خەڵک هەواداریی راستەقینەی ئەو دوو بنەماڵە سیاسییە و ئەو دوو پارتەن کە ئەو دوو بنەماڵەیە بەڕێوەیان دەبەن. زۆرینەی ئەمانە ئەکادیمی و خوێندەوار و فەیلەسوف و رۆشنبیرن. پێشیانوایە، جگە لە خۆیان، خەڵک هەمووی نەزان و گەمژە و گەلحۆ و خێڵپەرست و شەخسپەرستن. خەڵکی هەرێمەکە هەردوو بنەماڵەکە و پارتە سیاسییەکەیان وەک فریادرەس دەبینن و بەبێئەوان ناتوانن و نازانن چۆن، بژین. باس لەوەدەکەن ئەو «میلەتە» لەوە باشتری قبووڵ و قابیل نییە. بەرگری لەوەدەکەن کە ئەسڵەن میلەتەکە نایەوێت سیستمەکە بگۆڕێت و لەوە گەمژەترن بزانن حوکمڕانیی بەرپرسیار و باش و دادپەروەر چییە و کامەیە. نەتوانینی گۆڕینی سیستمی حوکمڕانییەکەش لەڕێگای هەڵبژاردنەوە، کەمتر بە چۆنیەتی داڕشتن و تەزویرکردنی سیستمی هەڵبژاردنەکەوە و زیاتر بە بێمێشکیی و گەمژەیی و مێگەلبوونی میلەتەکەوە گرێئدەن. پێ لەسەر ئەوە دادەگرن یەکێتی و پارتی دوو هێزن پڕ بە باڵای ئەم میلەتە و خەڵک لەمە باشتریان ناوێت و لەمەش باشتر ناناسن و لەمەش باشرتریان قابیل نییە. ئەم گوتارە بە چەندان شێوازی جیاواز و لە چەندان دەمی جیاوازەوە دێتەدەر و کاردەکات، تا ئەو شوێنەش دەروات وێنەیەکی تەواو هەڵەمان لەسەر کۆمەڵگاکە و نارەزایەتییە سیاسییەکان پێببەخشێت.   بەبۆچونی من ئەوەی وایکرد ژمارەی دەنگدەرانی ئەمجارە، بە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشو، شتێک زیاتر بێت، پەیوەندیی بەوەوە هەیە کە هەڵبژاردنی ئەمجارە پروپاگەندەیەکی گەورەی بۆ کرا کە گوایە هەڵبژاردنێکی تەواو جیاواز دەبێت لەوانەی پێشوتر. باس لەوە کرا هەڵبژاردنەکە بە سیستەمی فرەبازنەیی ئەنجامدەدرێت کە هەم دادەپەورەیی زیاتری تێدایە هەم ئەگەری تەزویرکردنی کەم. دەنگدان ئەلەکترۆنی دەبێت و لە دەنگدانی ئەلەکترۆنیشدا ئەگەری تەزویرکردن تەواو کەم دەبێتەوە. لیستەکانی دەنگدانیش پاک کراونەتەوە لە کەسانی زیادە و ناوی چەندبارە و مردوو. ئەمە جگە لە دەسکاریکردنی ژمارەی کورسیی کۆتاکان کەمکردنەوەیانە، کە بە کردەوە زۆرینەی ئەو کورسییانەی کۆتاکان بۆ پارتی دەچوون.  هەموو ئەمانە دەشێت رۆڵیان لەوەدا بینیبێت کە گومانی بەشێکی کەمیان لە خەڵک رەواندبێتەوە. بەڵام لەو ڕاستییەیان نەگۆڕیوە کە ئەم هەڵبژاردنەش نیشانیداین کە پارتی کەمتر لە ٢٠ لەسەد و یەکێتی لە دەوروبەری ١٠ لەسەدی خەڵکی کوردستانیان لەگەڵدایە. ئەمە ئەگەر تەزویر لەو ژمارانەشدا نەکرابێت. بە کورتییەکەی هەڵبژاردنی ئەم جارە، وەک جارەکانی پێشوتریش، نیشانیداین کە یەکێتی و پارتی کەمینەیەکی زۆر کەمی کۆمەڵگاکەیان لەگەڵە کە بە هەردووکیان شتێک لە سەروی چوار یەکی کۆمەڵگاکەوەیە. بەڵام هەم یەکێتی و پارتی خۆیان و هەم گوتارێک کە بڕێک لە ڕۆشنبیران برەوی پێئەدەن، ناهێلن ئەم راستییە سادەیە ببینین. ناهێڵن ببینین کە کەمینەیەکی ئەم کۆمەڵگایە لەدەوری ئەو هێزە حوکمڕانانە کۆبوەتەوە. لە هەندێک دۆخدا بڕێک لەو فەیەلسوفە رەخنەگرانە خۆیان، بەشێکن لەو کەمینە وەلادارە بۆ ئەو ئەو دوو هێزە یان لانیکەم بۆ یەکێکیان.  

داروین مصطفى, مامۆستا و توێژەری زانستی, زانکۆی وێست، دیپارتمێنتی ئەندازیاری، سوید لە ڕۆژانی ڕابردوودا زۆرهەواڵ و شیکردنەوەم بەرچاوکەوت سەبارەت بە تەزویرکردن لە ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەلیکترۆنی، بەڵام چاوم بە هیچ شیکردنەوەیەکی زانستی ورد نەکەوت لە لایەن کەسێکی شارەزای بواری تەکنەلۆجیا و ئایتیەوە، بۆیە وەک و مامۆستایەکی زانکۆ و توێژەری زانستی لە بواری سۆفتوێر و ئایتیدا هەوڵدەدەم بەپێی ئەو زانیاریەی من هەمە شیکردنەوەیەکی کەم  بۆ بابەتەکە بکەم و وەڵامی دوو پرسیار بدەمەوە. ١_ئایا دەکرێت لە ڕێگەی سیستەمی ئەلیکترۆنیەوە ئەنجامی دەنگدان بگۆڕدرێت؟چۆن ٢_ئایا دەتوانرێت بدۆزرێتەوە کە سیستەمێک دیزاین کراوە یان نە؟چۆن سەرەتا من نازانم و نامەوێت بڵیم ئایا لە هەڵبژاردنی کوردستاندا یاری بە دەنگەکان کراوە بە سودوەرگرتن لە تەکنەلۆجیا یان ئەوە دەنگی واقعی لایەنەکانە. بەڵی دەکرێت سود لە تەکنەلۆجیا وەر بگیرێت و ئەم کارە ئەنجام بدرێت و وە پێشتریش لە چەندین وڵاتدا ئەم حاڵەتە ڕیپۆرت کراوە وەکو( فلیپین، ئۆکرانیا، کۆنگۆ،ئەمریکا) ئەو ڕێگایانەی کە دەکرێت بەکاربهێندرێت بۆ گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان(تەزویر) ١_سیناریۆی یەکەم: بەکارهێنانی جۆرێکی تایبەت لە حوبر و وەرەقە: دەکرێت جۆرێکی تایبەت لە حوبر بەکاربهێندرێت بۆ دەنگدان کە توانای سڕینەوەی هەیە و ئەم حوبرە پێیی دەوترێت(ئیرایسەبل ئینک) سندوقی دەنگدان دەتوانێت دەنگی دەنگدەر بسڕێتەوە و دەنگبدات بە لایەن و کەسێکی تر، ئەم جۆرە حوبرە لە ٢٠٠٠ ەوە گەشەی پێدراوە و لە ساڵی ٢٠١٤ ەوە خرایە خزمەتی گشتیەوە لە لایەن کۆمپانیای تۆشیباوە لە جۆرێکی تایبەتی پرنتەریاندا، میکانیزنی سڕینەوەی ئەم جۆرە حوبرە بریتیە لە خستنەسەری گەرمایەکی زۆر تا ٢٠٠ پلەی سیلیزی لە ڕیگەی لەیزەری تایبەت بەم کارەوە کە وادەکات ئەم حوبرە ڕەنگەکەی لەدەستبدات و ئیتر بەچاو نەبیندرێت لەسەر وەرەقەکە. ٢_سیناریۆی دووەم: گۆڕینی دەنگەکان لە کاتی یان دوای گواستنەوەی دەنگەکان بۆ سەنتەری کۆکردنەوەی داتاکان بەشێوەیەکی گشتی لەم جۆرە سیتەمی دەنگدانانەدا ئەنجامەکان لە ئامێرەکانی ناوەندەکانی دەنگدانەوە بە وایەرلێس دەنێردرێت بۆ سیستەمی ناوەندی، لێرەدا هاکەرەکان یان تەنانەت خاوەنی فەرمی سیستەمەکە دەتوانێت بەمەبەست گۆڕانکاری لە داتاکان بکەن و ئەنجامی کۆتایی بە شێوەیەکی تر بخاتەڕوو. ٣_سیناریۆی سێیەم:بونی هەڵە لە سۆفتوێر یان هاردوێرەکاندا دەکرێت بەبێمەبەست پرۆگرامەرەکان هەڵە ئەنجام بدەن و سۆفتوێرەکە بە شێوەیەکی هەڵە ژماردن بۆ دەنگەکان بکات، بۆنمونە کۆمەڵێک دەنگ بە سوتاو هەژماربکات یان کۆمەڵێک دەنگ هەژمار نەکات بۆ لایەنێک. ئایە دەکرێت لە دوای دەنگدان بزانرێت ئایا دەنگەکان گۆڕانکاری تیا کراوە( تەزویر کراوە)؟ دەستیشانکردنی ئەوەی کە ئایا یاریکردن بە ئەنجام کراوە یان نە لە ڕوی تەکنەلۆجیوە کارێکی تا ڕادەیەک ئاڵۆز و قورسە بەڵام مەحاڵ نیە. ١_یەکێک لە ڕێگەکان ئەوەیە کە کۆی دەنگەکان بە دەست بژمێردرێت بەراورد بکرێت بە ئەنجامی کۆتایی ئامێرەکان، ئەگەر هەردوو ئەنجامەکە وەکو یەکبوو ئەوا دەبێ تێستی دوەم ئەجام بدرێت. ٢_دەبێت ئەو حوبر و وەرەقەیە تاقیبکرێتەوە کە بەکارهێنراوە بۆ دەنگدان بۆ ئەوەی بزاندرێت ئایا چی جۆرێکی حوبر بەکارهێنراوە، تاقیکردنەوەکە دەبێت لە ڕێگەی لیزەری تایبەتەوە بکرێت( لەیزەری ئای ئاڕ، لەیزەری دایۆدی، لەیزەری دوانە ئۆکسیدی کاربۆنی) کە بۆ ئەم مەبەستە دیزاینکراوە، کە بە شێوەیەکی ورد ئەو شوێنەی حوبرەکەی لەسەرە گەرم دەکات تا نزیکەی ٢٠٠ پلەی سیلیزی بە بێئەوەی هیچ زیانێک بە وەرەقەکە بگەیەنێت. _ ڕێگەیەکی هەڵە هەیە کە تاقیکردنەوەی سودی نیە ئەوەش خستە سەری جۆریتری گەرمیە وەکو ئاگر بە مەبەستی سڕینەوە چونکە جگە لە لەیزەر هیچ جۆرێکی تری گەرمی سودی نابێت بۆ سڕینەوە، چونگە ئێمە ناتوانین کۆنترۆڵی پلەی گەرمی ئاگر بکەین دەکرێت زۆر گەرمبێت کە وەرەقەکە بسوتێنێت یان کەمبێت کە نەتوانێت نوسینەکە لاببات. ٣_یەکێکی تر لە تێستەکان کە پێویستە ئەنجامبدرێت: تێستکردنی کۆد و ئەلگۆریسمی سیستەمەکەیە لە لایەن ستافێکی شارەزای پرۆگرامین( تێستینگ گروپ) بۆ ئەوەی بزانن ئایا دیزانی سیستەمەکە بەشێوەیەکی دروست کراوە بە ڕەچاوکردنی سەرجەم کوالیتی فاکتەرەکانی (ڕێکخراوی نێودەوڵەتی بۆ کوالیتی سۆفتوێر) کە بە ( ئایزۆ٩١٢٦) ناسراوە لە پرۆسەی دروستکردنی سیستەمەکاندا. وە پێویستە گروپەکە دڵنیابن لەوەی ئەو کۆد و ئەلگۆریسمەی پێیاندەدرێت تێستی بکەن هەمان کۆد و ئەلگۆریسمە کە خراوەتە سەر ئامێرەکان. _ڕێگەیەکی هەڵە کە سودی نابێت ئەوەیە کەهەوڵبدرێت دووبارە سیستەمی دەنگدان بخرێتەوە کار و چەندکەسێک دەنگ بدەن دواتر سەیری ئەنجامەکان بکرێتەوە  بۆ ئەوەی بزاندرێت ئامێرەکان دەنگەکان بە دروستی هەژماردەکەن،  ئەمڕێگەیە بێسوودە چونکە گەر من ئەم ئەلگۆریسمە بنوسم سود لە تایم ستامپ وەردەگرم واتە کارێک دەکەم ئەم سیستەمە تەنها لە ڕۆژێکی دیاریکراودا( ڕۆژی دەنگدان) سیستەمەکە گۆڕانکاری لە دەنگەکان بکات و ڕۆژەکانی تری پێش هەڵبژاردن یان دوای هەڵبژاردن سیستەمەکە دەنگەکان بە دروستی هەژمار بکات.    

راپۆرت: درەو تەنیا شەش رۆژ دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی كوردستان، جۆرجیا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كرد، بۆ یەكەمجار سیستەمی ئەلیكترۆنی دەنگدان بەكارهێنرا، پارتی دەسەڵاتدار هەڵبژاردنی بردوەتەوە، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان دەڵێن" ئەنجامی هەڵبژاردن دزراوە" بۆیە نایانەوێت دەرەنجامەكان قبوڵ بكەن. بەم دۆخەوە جۆرجیا لەبەردەم شەپۆلێك ناڕەزایەتیی و نائارامیدایەو حكومەت خۆی بۆ رووبەڕووبونەوەی ئۆپۆزسیۆن ئامادە دەكات. وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  ریزی دەنگدان لە بنكەیەكی هەڵبژاردن لە تبلیسی پایتەخت ملیاردێرەكە هەڵبژاردنی بردەوە بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكانی هەڵبژاردن، بەهێزترین پیاوی جۆرجیا، (بیدزینا ئیڤانشڤیلی) ملیاردێرو دامەزرێنەری پارتی "خەونی جۆرجیا" ئەو هەڵبژاردنە پەرلەمانییەی بردوەتەوە كە دوێنێ بەڕێوەچوو. ئەمە  گورزێكە بۆ ئەو كەسانەی كە خەونیان ئەوە بوو جۆرجیا زیاتر لە ئەوروپا نزیك ببێتەوە.  ئەم هەڵبژاردنە لە لایەن ئیڤانشڤیلی و ئۆپۆزسیۆن و تەنانەت دیپلۆماتكارە بیانییەكانیشەوە وەكو ساتێكی چارەنوسساز لە مێژووی جۆرجیا پێناسە كرا، چونكە دەرەنجامەكانی ئاڕاستەی داهاتووی جۆرجیا دیاری دەكات بەوەی ئایا لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا ئاوێتە دەبێت یاخود ئارەزووی بە لای روسیادا دەڕوات، ئەمەش لەسەردەمێكدا كە جەنگی ئۆكراینا یەكێك لە بابەتە گەرمەكانی ناوچەكەیە.  دوای جیاكردنەوەی زیاتر لە 99%ی دەنگەكان لە بازنەكانی هەڵبژاردندا، لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی جۆرجیا ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندو پارتی دەسەڵاتدار هەڵبژاردنەكەی بردەوەو رێژەی 54%ی دەنگەكانی برد، بەمەش ئیڤانشڤیلی كە بەوە ناسراوە لایەنگری روسیایە، پەرلەمانی نوێی كۆنترۆڵ كرد.  لەبەرامبەردا پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن كە وا تەماشایان دەكرا پەلە بكەن لە قوڵكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا، تەنیا رێژەی 39%ی دەنگەكانیان برد، بەرەی ئۆپۆزسیۆن ژمارەیەك هاوپەیمانێتیی لەخۆدەگرت لەوانە "هاوپەیمان لەپێناو گۆڕانكاریی" و "هاوپەیمانی یەكێتیی لەپێناو جۆرجیا"و "هاوپەیمانی جۆرجیایەكی بەهێز". راپرسییەكان پێشبینی جیاوازیان بۆ ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە كردبوو، كەناڵی تەلەفزیۆنی (ئیمیدی) سەربە پارتی دەسەڵاتدار "خەونی جۆرجیا" پێشبینی ئەوەی كردبوو ئەم پارتە رێژەی 56%ی دەنگەكان دەبات، بەڵام لەبەرامبەردا ئەو راپرسییانەی كە كەناڵەكانی سەربە ئۆپۆزسیۆن كردبوویان، سەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنی نیشان دەداو باسیان لەوە دەكرد پارتی دەسەڵاتدار تەنیا 42%ی دەنگەكان دەبات.  ئەم پێشبینییە جیاوازانە بۆ دەرەنجامەكان، ئاستی ناڕەزایەتییەكانی لە شەقامی جۆرجیا زیاتر كردووە، ئۆپۆزسیۆن داوای چاوخشاندنەوە بە خاوێنی پرۆسەی هەڵبژاردن دەكات.  نیكا میلیا یەكێك لە سەركردەكانی هاوپەیمانی لەپێناو گۆڕانكاری لەكاتی دەنگدان لە شاری تببلیسی پایتەخت "دزینی ئەنجامی هەڵبژاردن" بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەكان، پارتی دەسەڵاتدار لە كۆی (150) كورسی پەرلەمان نزیكەی (89) كورسی بردووە، ئەمەش بەسە بۆ پارێزگاری لە حكومەتی ئێستا، بەڵام بەشی ئەوە ناكات زۆرینەی رەها دروست بكات، زۆرینەیەك كە رێگەی پێبدات گۆڕانكاری گەورە لە دەستوری وڵات ئەنجام بدات.  بزوتنەوەی یەكێتیی نیشتمانی كە رێبەرایەتی هاوپەیمانی "یەكێتیی رزگاریی جۆرجیا" دەكات، هەر زوو دوای راگەیاندنی ئەنجامە بەراییەكان، دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی رەتكردەوە؛ خاتو (تینا بۆكۆچاڤا)ی سەرۆكی پارتەكە وتی:" ئەم ئەنجامە دزراوانەی هەڵبژاردن قبوڵ ناكەین و دانی پێدا نانێین". هەر بەمەوە نەوەستا، داوای لە پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان كرد دژی ئەنجامەكان بوەستنەوەو هۆشداریدا لەوەی رەنگە "ناڕەزایەتی گەورە" لە جۆرجیا دژ بە ئەنجامەكان رێكبخرێت. لایخۆشیەوە (مۆمۆكا خازارادزە) رێبەری پارتی "جۆرجیای بەهێز" رایگەیاند، ئۆپۆزسیۆن ئەو هەڵبژاردنەی بردوەتەوە كە یەكلاكەرەوەیە بۆ ئایندەی گەلی قەوقاز لە ئەوروپا.  (نیكۆ گفارامیا) ئەندامی هاوپەیمانی لەپێناو گۆڕانكاریی دەڵێ:" ئێمە دان بە ئەنجامە راگەیەندراوەكانی هەڵبژاردندا نانێین، ئەمە كودەتایە".  بۆ رێگریكردن لە روودانی خۆپیشاندانی ناڕەزایەتیی لە شەقامەكان، (كاخا كالادزە) سەرۆكی شارەوانی تبلیسی پایتەخت كە خۆی سەربە پارتی دەسەڵاتدارە، هۆشداری دا بە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان "هەر كارێكی نایاسایی رووبەڕووی كاردانەوەی زۆر بەهێزی دەوڵەت دەبێتەوە". لەبەرامبەردا خاتوو (سالومی زورابیشڤیلی) سەرۆكی پێشووی جۆرجیا كە لە پارتی دەسەڵاتدار جیابووەتەوەو پاڵپشتی لە جوڵانەوە ناڕەزایەتییەكانی دژ بە حكومەت دەكات، لەرێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە رایگەیاند" پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن رێژەی 52%ی دەنگەكانی بردووە، سەرباری هەوڵەكانی یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن".  خاتوو (سالومی زورابیشڤیلی) سەرۆكی پێشووی جۆرجیا لەكاتی دەنگداندا بۆ یەكەمجار سیستەمی ئەلیكترۆنیی دەنگدان دوێنێ دەنگدەرانی جۆرجیا روویان لە سندوقەكانی دەنگدان كرد بۆ ئەوەی (150) ئەندامی پەرلەمان لەناو (18) پارتی سیاسیدا هەڵبژێرن. بۆ یەكەمجار لەم هەڵبژاردنەدا سیستەمی نوێی دەنگدانی ئەلیكترۆنی بەكارهێنرا، ئەمە لەپاڵ كۆپی كاغەزیی دەنگدان، سیستەمە نوێیەكە رێخۆشكەر بوو بۆ ئەوەی دوای چەند كاتژمێرێك لە تەواوبوونی پرۆسەی دەنگدان ئەنجامی بەرایی رابگەیەندرێت.  خاتوو (ناتیا یۆسیلانی) وتەبێژی لیژنەی هەڵبژاردنەكانی جۆرجیا دەڵێ: سەرباری هەندێك كەموكورتی بچوكی تەكنیكی، بەڵام پرۆسەی هەڵبژاردن لە ژینگەیەكی ئارامدا لە سەرجەم بنكەكانی دەنگدان بەڕێوەچوو.  بەگوێرەی قسەی لیژنەی هەڵبژاردنەكان، رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی دوێنێی جۆرجیادا گەیشتوەتە نزیكەی 59%، ئەمەش لەدوای گرتنە دەستی دەسەڵات لەلایەن پارتی "خەونی جۆرجیا" ساڵی 2012وە بەرزترین ئاستی بەشدارییە كە تۆماركرابێت.  بیدزینا ئیڤانیشڤیلی رێبەری پارتی "خەونی جۆرجیا" لە بنكەیەكی دەنگدان لە شاری تبلیسی پایتەخت روسیا یاخود یەكێتیی ئەوروپا ؟ سیاسەتی دەرەوە باڵی بەسەر هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی جۆرجیادا كێشا بوو، كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (3 ملیۆن و 700 هەزار) كەسە، ململانێی تاڵ لەسەر دەنگدان و تۆمەتباركردن و ناوزڕاندنی یەكتر دیمەنی دیاری هەڵبژاردنەكە بوو، هەندێك لە خەڵكی جۆرجیا گازەندەیان هەبوو لەبارەی ئەوەی هەڕەشەو فشاریان لێكراوە بۆ ئەوەی دەنگ بۆ پارتی دەسەڵاتدار بدەن، ئۆپۆزسیۆن پارتی دەسەڵاتداری بەوە تۆمەتبار دەكرد كە دەستی داوەتە "شەڕێكی هەمەلایەنە"ی لەدژی هاوڵاتیان. پێشتر راپرسییەكان ئاماژەیان بەوە دەكرد رێژەی نزیكەی 80%ی هاوڵاتیانی جۆرجیا پشتیوانی ئەوە دەكەن وڵاتەكەیان بچێتە ناو یەكێتیی ئەوروپاوە، دەستوری جۆرجیاش سەركردە سیاسییەكانی وڵات پابەند دەكات بەوەی كار بۆ ئەوە بكەن بچنە ناو یەكێتیی ئەوروپاو پەیمانی باكوری ئەتڵەسییەوە، سەرباری ئەمەش هەوڵەكان بۆ ئەندامبوون لە یەكێتیی ئەوروپا هەڵپەسێردران، ئەمەش بەهۆی پەسەندكردنی یاسایەك "یاسای روسی" لەلایەن پارتی دەسەڵاتدارەوە كە ئازادی رادەربڕین كۆتوبەند دەكات.  لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خۆیدا، پارتی دەسەڵاتدار پۆستەرێكی دانابوو كە دوو وێنەی لەسەر بوو، وێنەیەكی رەش و سپی وێرانبوونی ئۆكراینا بەهۆی جەنگ و وێنەیەكی تری رەنگاو رەنگی ژیان لە جۆرجیا، لەسەر پۆستەرەكە نوسرابوو "بڵێ نا بۆ جەنگ- ئاشتی هەڵبژێرە"، بەم پۆستەرە پارتی دەسەڵاتدار دەیویست بە خەڵكی جۆرجیا بڵێ ئەگەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بیبەنەوە چاوەڕوانی جەنگێكی تر بن لەگەڵ روسیا، بەمەش جەنگەكەی ساڵی 2008ی بە بیری دەنگدەران دەهێنایەوە كە تێیدا روسیا دەستی بەسەر بەشێك لە خاكی جۆرجیادا گرت. لەبەرامبەردا، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان وا وێنای هەڵبژاردنەكەیان دەكرد كە هەڵبژاردنە لەنێوان خۆرئاواو روسیادا، لەنێوان دیموكراتیەت و ستەمكاریدا، ئەمەش چیرۆكێك بوو كە لەلایەن بەرپرسانی ئەمریكاو ئەوروپاوە پشتیوانی دەكرا، كە رەخنەیان لە پارتی "خەونی جۆرجیا" گرت بەهۆی ئەو پاشەكشێیەی كە لە بواری دیموكراتیدا لە جۆرجیا دروستیكردووە.   سەرباری ئەوەی پارتی دەسەڵاتدارو پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانیش جەختیان لەسەر ئەوە كردوەتەوە كە كار بۆ ئەوە دەكەن جۆرجیا ببنە ناو یەكێتیی ئەوروپاوە، بەڵام ئەو یاسایانەی كە پارتی "خەونی جۆرجیا" دەریكردون ئەم خەونەی بە هەڵواسراوی هێشتوەتەوە.  بەر لە هەڵبژاردن، بیدزینا ئیڤانشڤیلی دامەزرێنەری پارتی دەسەڵاتدار بەڵێنیدا ئەگەر سەركەوێت پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان قەدەغە دەكات. لە گردبوونەوەیەكی پشتیوانانی حكومەتدا لە تبلیسی پایتەخت، ئیڤانشڤیلی وتی: "لەژێر هێزی تەواوەتی یاسادا، لێپێچینەوەیەكی تەواوەتیی لە ئۆپۆزسیۆن دەكەین، لەسەر ئەو تاوانانەی جەنگ كە دژ بە گەلی جۆرجیا ئەنجامیانداوە" بەڵام باسی لە سروشتی تاوانەكان نەكرد. بەگشتیی هەڵبژاردنەكە دابەشبوونێكی قورسی لە بیروبۆچوونی هاوڵاتیانی جۆرجیا دەرخست، دەنگدەرانی لایەنگری حكومەت باسیان لەوە دەكرد كە ئەوان وەكو دیاریكردنی چارەنوسی جۆرجیا لەنێوان روسیاو ئەوروپا تەماشای هەڵبژاردنەكە ناكەن، دەنگدانیان بە پارتی دەسەڵاتدار بۆ ئەوەیە جۆرجیا بە "كەرامەتەوە" بچێتە ناو یەكێتیی ئەوروپا.  ئاڵۆزییەكان بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن زیاتر بوون، پارتی دەسەڵاتدار وڵاتانی خۆرئاوای تۆمەتبار دەكرد بە دەستوەران لە هەڵبژاردنی جۆرجیا، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش روسیایان تۆمەتبار دەكرد بە بڵاوكردنەوەی زانیاری چەواشەكارانە. 

  راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە سێ چارەکی یەکەمی 2024؛ 🔹 هەناردەی نەوتی بەسرە گەیشتووە بە سەرو (922 ملیۆن و 641 هەزار) بەرمیل نەوت و زیاتر لە (73 ملیار و 42 ملیۆن) دۆلار داهاتەکەی بووە. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک نزیکەی (6 ملیۆن) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی نەوتی گەیارەو نزیکەی (2 ملیۆن و 706 هەزار) بەرمیل هەناردەی ئوردن کراوە، داهاتەکەشیان نزیک لە (610 ملیۆن و 860 هەزار) دۆلار بووە. 🔹 بەگشتی لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ عێراق، نزیک لە (931 ملیۆن و 255 هەزار) بەرمیل نەوتی بە بەهای پتر لە (73 ملیار و 653 ملیۆن) دۆلار و بە تێکرای ڕۆژانە (3 ملیۆن و 398 هەزار و 770) بەرمیل نەوت هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوتی بە (79) دۆلار فرۆشتووە. هەناردەو داهاتی نەوتی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق و بەڵگەنامەکانی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە سێ چارەکی یەکەمی 2024؛ هەناردەی نەوتی بەسرە (922 ملیۆن و 641 هەزار و 162) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (73 ملیار و 42 ملیۆن و 371 هەزار و 137) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (5 ملیۆن و 907 هەزار و 373) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (2 ملیۆن و 705 هەزار و 972) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (610 ملیۆن و 859 هەزار و 970) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بڕی (931 ملیۆن و 254 هەزار و 507) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 398 هەزار و 770) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 4 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (73 ملیار و 653 ملیۆن و 231 هەزار و 108) دۆلار. ئەگەر داتاکان وردتر بکەینەوە بە پێی هەر مانگێک لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، ئەوا؛ 1.    مانگی کانونی دووەمی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 25 هەزار) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 939 ملیۆن و 748 هەزار و 209) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 19 هەزار و 132) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 306) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 660 هەزار و 433) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی ئەمساڵدا بڕی (103 ملیۆن و 508 هەزار و 438) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 338 هەزار و 982) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 63 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 35 ملیۆن و 408 هەزار و 642) دۆلار. 2.    مانگی شوباتی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (98 ملیۆن و 183 هەزار و 554) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 658 ملیۆن و 921 هەزار و 35) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە، بەڵام (975 هەزار و 631) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (433 هەزار و 126) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (91 ملیۆن و 363 هەزار و 742) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی شوباتی (2024)دا بڕی (99 ملیۆن و 592 هەزار و 311) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 434 هەزار و 218) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (77 دۆلار و 82 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 750 ملیۆن و 284 هەزار و 797) دۆلار. 3.    مانگی ئازاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 680 هەزار و 93) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 510 ملیۆن و 793 هەزار و 517) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (967 هەزار و 492) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (464 هەزار و 453) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (95 ملیۆن و 328 هەزار و 808) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا بڕی (106 ملیۆن و 112 هەزار و 38) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 422 هەزار و 969) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 10 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 606 ملیۆن و 122 هەزار و 325) دۆلار. 4.    مانگی نیسانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (100 ملیۆن و 921 هەزار و 250) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 561 ملیۆن و 304 هەزار و 594) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی نەکراوە بەڵام (ملیۆنێک و 16 هەزار و 962) بەرمیل نەوت هەناردەی کێڵگەی گەیارەو (448 هەزار و 606) بەرمیل نەوتیش لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە. کۆی داهاتەکەیان بریتی بووە لە (107 ملیۆن و 179 هەزار و 984) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی نیسانی ئەمساڵدا بڕی (102 ملیۆن و 386 هەزار و 818) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 412 هەزار و 894) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (84 دۆلار و 66 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 668 ملیۆن و 484 هەزار و 578) دۆلار. 5.    مانگی ئایاری 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردە نەکراوە، بۆیە هیچ داهاتێکیشی نەبووە. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئایاری (2024)دا بڕی (104 ملیۆن و 130 هەزار و 292) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 359 هەزار و 42) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 61 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 290 ملیۆن و 69 هەزار و 458) دۆلار. 6.    مانگی حوزەیرانی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (102 ملیۆن و 11 هەزار و 928) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 307 ملیۆن و 289 هەزار و 218) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (302 هەزار و 620) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (20 ملیۆن و 156 هەزار و 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا بڕی (102 ملیۆن و 314 هەزار و 548) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 410 هەزار و 485) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 39 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 327 ملیۆن و 446 هەزار و 131) دۆلار. 7.    مانگی تەموزی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (106 ملیۆن و 125 هەزار و 200) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 669 ملیۆن و 915 هەزار و 902) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و وڵاتی ئوردن و نەکراوە، بەڵام (ملیۆنێک و 928 هەزار و 156) بەرمیل هەناردەی کێڵگەی گەیارە کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (157 ملیۆن و 521 هەزار و 26) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی تەموزی ئەمساڵدا بڕی (108 ملیۆن و 53 هەزار و 356) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 485 هەزار و 592) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (81 دۆلار و 70 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 827 ملیۆن و 436 هەزار و 927) دۆلار. 8.    مانگی ئابی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (105 ملیۆن و 559 هەزار و 525) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 118 ملیۆن و 72 هەزار و 863) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (286 هەزار و 74) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (22 ملیۆن و 569 913) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئابی ئەمساڵدا بڕی (105 ملیۆن و 845 هەزار و 599) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 414 هەزار و 374) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76 دۆلار و 90 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 140 ملیۆن و 73 هەزار و 432) دۆلار. 9.    مانگی ئەیلولی 2024 هەناردەی نەوتی بەسرە (99 ملیۆن و 4 هەزار و 320) بەرمیل بووە، کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 986 ملیۆن و 256 هەزار و 342) دۆلار. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی کەرکوک هیچ نەوتێک هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی و  کێڵگەی گەیارە نەکراوە بەڵام (306 هەزار و 787) بەرمیل نەوت لە ڕێگەی تانکەرەوە هەناردەی ئوردن کراوە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (21 ملیۆن و 648 هەزار و 476) دۆلار. کەواتە بە کۆی گشتی عێراق لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا بڕی (99 ملیۆن و 311 هەزار و 107) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 310 هەزار و 370) بەرمیل نەوت هەناردە کردووەو بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79 دۆلار و 4 سەنت) فرۆشتووە و کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (7 ملیار و 7 ملیۆن و 904 هەزار و 817) دۆلار. تێبینی؛ لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ (تەموز، ئاب و ئەیلول)، تەنها زانیاری لەبارەی بڕو قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق بەردەستە، بۆیە تایبەت بە نرخی نەوتی فرۆشراوی عێراق و کۆی داهات پشت بە (تێکڕای نرخی نەوتی برێنت) بەستراوە، بەجۆرێک لە شەش مانگی یەکەمی ساڵەکەدا عێراق هەر بەرمیلێک نەوتی بە (3 دۆلار و 45 سەنت) هەرزانتر لە نەوتی برێنت فرۆشتووە، بۆیە  لەو سێ مانگەدا نرخی نەوت و کۆی داهاتی عێراق لەسەر بنەمای ئەو پێوەرە وەرگیراوە. بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانە خشتە و چارەتەکانی هاوپێچی ئەم ڕاپۆرتە؛ خشتە چارتەکان