🔸 ئامادەکردن و نوسینی: ئەندازیار لوقمان حەوێز 🔸 تێبینی: پێم وایە زۆر گرنگە بۆ هەموو بەرپرسان لە یەکە ئیداریەکانی حکومەت لە هەموو ناحیەکان و قەزاکان و شارە گەورەکان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان ئەم بابەتە بخوێننەوە و ئاشنا بن بەو زانیاری و ڕێنمایی و پێشنیارانەی لێرە دەیانخەمەڕوو.   🔸 لەگەڵ ئەوەی بەهاناوەچوون و قەرەبووکردنەوەی زەرەرمەندانی لافاوەکانی ئەم دواییە ئەرکێک و کارێکی هەنوکەیی و گرنگی حکومەتە، بەڵام لەوەش گرنگتر پەیڕەویکردنی هەندێک ڕێنمایی و جێبەجێکردنی هەندێک پێشنیار و پڕۆژەیە لە ماوەی کورتخایەن و درێژخایەن کە لەم بابەتە تیشک دەخەمە سەر هەندێکیان، ئەویش لەبەر ئەوەیە ئەو لافاوانەی کە لە هەفتەی پێشوو ڕوویاندا ڕەنگە مانگێکی تر یان چەند مانگێکی تر دوبارەبێتەوە لە هەمان شوێن و ناوچە یان هەر شوێنێکی تری باشوری کوردستان، بە دڵنیاییەوە لەمەودوا ساڵانە دۆخە توندەکانی کەش لە شەپۆلەکانی گەرما و سەرما و وشکی و لافاوەکان دوبارە دەبنەوە و زەقتریش دەبنەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەو ناوچەیەی ئێمەش بە گوێرەی هەموو لێکۆڵینەوە زانستیەکان. 🔸 چەند ساڵێکە لە ڕێگەی چەندەها کەناڵی تەلەفزیۆنی و میدیایی بەپشت بەستن بە لێکۆڵینەوە زانستیەکان و بەو لێکۆڵینەوانەی کە خۆم ئەنجامم داوە یان بەدواداچوونم بۆ کردوە لەسەر سەرچاوەکانی ئاو و بەنداوەکان و کۆنتڕۆڵکردنی لافاو لە ویلایەتی تێکساس چەند جارێک وتوومە و ڕوونم کردۆتەوە کە یەکێک لە دیاردە هەرە زەقەکانی گۆڕانی ئاو و هەوا و گەرمبوونی هەسارەکەمان بریتیە لە توندبوونی دیاردەکانی کەش و هەوا، ئەویش بەو مانایەی کە چەندەها ساڵە شەپۆڵەکانی وشکی لەجاران توندتر و درێژتر بوون، شەپۆڵەکانی گەرما و سەرما کە ساڵانە بەرجەستە دەبن وردە وردە درێژتر و توندتر بن لە پێشووتر، دابارینە بە لێزمە و بەخوڕەکانیش توندتر و خێراتر دەبن نەوەک هەر لەلای ئێمە بەڵکو لە هەموو وڵاتی عێراق و نیوەی باکوری سعودیە و ئێران و باکور و ڕۆژئاوای کوردستانیش چاوەڕوان دەکرێت پتر لە نیوەی ئەو بارانەی ساڵانە دەبارێت بەشێوەی بارانی بەخوڕ و بە لێزمە و بەهەورەترشیقە و تەرزە بن لەگەڵ با و ڕەشەبای بەهێز، واتە ئەگەر گریمان لە شارێکی هەرێمی کوردستان لە ساڵێکدا 400 میللیمەتر باری ئەوا پتر لە نیوەی ئەو بڕە بەشێوەی بارانی توند و بەخوڕ دەبن، هۆکارە سەرەکیەکەش هاتنی ڕێژەیەکی زۆرترە لە شێ لەکاتی گەیشتنی نزمە پاڵەپەستۆیەکان بۆ سەر عێراق و ناوچەکەشمان بەتایبەتی لە دەریای سورەوە، نوێترین لێکۆڵینەوەش دەریخستوە کە بڕی شێ لەنێو هەموو ئەتمۆسفیری هەسارەی زەوی بەبڕی 4٪ زۆربووە بەبەراورد بە پەنجا ساڵ پێش ئێستا بەهۆی دیاردەی گەرمبوونی زەوی. 🔴 چی بکرێت باشە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لافاو و کەمکردنەوەی ئەگەری ڕوودانی لافاو لە شوێنەکانی نیشتەجێبوون هەروەها بۆ پاراستنی گیان و سامانی هاووڵاتیان..؟ 🔸 یەکەم: لەبەر ئەوەی چارەسەرە بنەڕەتیان کە لە خاڵەکانی خوارەوە باسم کردون کات و پلان و بودجەی دەوێت کە بەپێی شوێن لەوانەیە چەند ساڵێکی بووێت تا جێبەجێ دەکرێن، بۆیە پێویستە لەماوەی کورتخایەن هەندێک هەنگاو بنرێت، گرنگترینیان پێویستە بەردەوام فەرمانگە ئیداریەکان لەڕێگەی هۆبەیەکی بچوک زانیاری ورد و دروست و هەنوکەییان هەبێت لەسەر دۆخی کەش و هەوا، هەموو کاتێک لایەنی کەم بۆ دۆخی تا حەوت ڕۆژ یان دە ڕۆژ دوای ئەوە، تاوەکو سیستەمێکی ئاگادارکردنەوەی حکومی سەرتاسەری بەرجەستە دەکرێت بۆ هەموو هەرێمی کوردستان هەروەکو  لەخاڵی دووەم ئاماژەم پێداوە تا ئەو کاتە دەکرێت ئەو هۆبەیە زانیاری ورد لە بەڕێوەبەرایەتیە سەرەکیەکانی کەشناسی وەربگرێت یان لە سەرچاوەی متمانە پێکراوی تر. 🔸 دووەم: بەرجەستەکردنی سیستەمێکی ئاگادارکردنەوەی حکومی سەرتاسەری تایبەت بە سەرهەڵدانی دۆخی کەشی توند severe.weather هەروەها بە دۆخە کتوپڕەکانی تریشەوە وەک بومەلەرزە و ئاگرە سروشتیەکان لە هەرێمی کوردستان زۆر گرنگە، ئەو سیستەمە دەتوانێت زیانی گیانی زۆر کەم بکاتەوە بەتایبەتی لەکاتی ڕوودانی دۆخە توندەکانی کەش و هەوا، بۆ نمونە بوونی ئەو سیستەمە کە دەیەها ساڵە لە ئەمەریکا هەیە لەسەر ئاستی هەموو وڵاتەمە و لەسەر ئاستی ویلایەتەکان ئەو گرنگیەی سەلماندوە، تەنیا بڵاوکردنەوەی هەندێک زانیاری و ئاگاداری کە بەڕێوەبەرایەتیەکانی کەشناسی لە کوردستان بڵاویان دەکاتەوە لە ڕێگەی کەناڵە میدیاییەکان بەس نیە، دەزگاکانی کەشناسی و بومەلەرزە لە هەرێم دەبێت کەناڵی سەرەکی پێدانی زانیاری بن بەو سیستەمە، دەکرێت وەکو وڵاتە پێشکەوتووەکان لە ڕێگەی ئەو سیستەمی ئاگادارکردنەوە هاوڵاتیان بە کۆمەڵێک ڕێگە ئاگادار بکاتەوە لەوانە کورتەنامە، کەناڵە سەرەکیەکانی سۆشیاڵ میدیاکان و کەناڵە ڕادیۆیی و تەلەفزیۆنیەکان، دەکرێت ئەو سیستەمە ببێتە سەرچاوەی سەرەکی متمانەپێکراو بۆ هۆشداری پێدان و ئاگادارکردنەوەی هاووڵاتیان و یەکە ئیداریەکانیش سەبارەت بە دۆخە توندەکانی کەش و هەوا و دۆخە نەخوازراوەکانی تریش، لەسەر ئەو بنەمایەش هاووڵاتیان و فەرمانگە ئیداریەکان و پەروەردەکانیش بڕیاری سەربەخۆیانەی خۆیان بدەن سەبارەت بە پشوو وەرگرتن بە پشت بەستن بەو هۆشداریدان و ئاگادارکردنەوانە سەبارەت بە زانیاریەکان دەربارەی دۆخەکانی کەشی توند و ئاڵۆز دەبێت دەزگاکانی کەشناسی هەرێم ژمارەی وێستگەکانی کەشناسی زۆرتر بکەن کە بەشێوەی ئۆتۆماتیکی کاردەکات و ڕاستەخۆ داتایەکانی کەش و هەوا بە زیندویی دەگوازێتەوە بۆ یەک سەنتەری کەشناسی لە هەرێم بەجۆرێک ئەو وێستگانە هەموو ڕووبەرەکانی سەر بە هەموو ناحیەکان و قەزایەکانیش بگرێتەوە نەوەک تەنیا شارە گەورەکان و دەوروبەریان، بوون و جێگیرکردنی ئامێری doppler.radar کە دەتوانێت بەشێوەیەکی زیندو دۆخی هەموو دابارینێک بە باران و تەرزە و کڕێوە و بەفرەوە ڕاستەوخۆ ببینێت و بیخاتە سەر نەخشەیەکی ئەو ناوچەیە بە شێوەیەکی زیندو و ڕاستەوخۆ بەردەوام نوێ دەبێتەوە،  ئەوە دۆپلەر ڕادارە پێویستە لەهەموو فڕۆکەخانەکان هەبێت، جگە لە فڕۆکەخانەکان لایەنی کەم لە پانزە بۆ بیست و پێنج جێگەی تریش لە هەموو ڕووبەری هەرێمی کوردستان جێگیر بکرێت، بەو جۆرە دەتوانرێت زانیاری ڕاستەوخۆی دابارینی هەموو هەرێم لەیەک نەخشە و یەک شاشە بەیەکجار بخرێتە بەردەست بۆ گشت هاووڵاتیان بەخۆڕایی، بە بەستنەوەی ئەو زانیاریە بە زانیاریەکانی وێستگەکانی کەشناسی لە سەرتاسەری هەرێم و بەبەستنەوەی ئەوانیش بە داتا جیهانیەکان دەتوانرێت لە هەموو کاتێکدا نەخشە و داتای وردی کەش و هەوامان هەبێت بە دابارینی ڕاستەوخۆوە، واتە forecast ێکی ورد یان پێشبینیەکی ورد و زانستی بۆ لایەنی کەم هەفتەیەک تا دە ڕۆژی دواتر. 🔸 سێیەم: ڕێگەگرتنی فیعلی لە لافاو پلانی دەوێت، هەروەها جێبەجێکردنی پلانەکەشی دەوێت لەسەر ئەرزی واقیع لەڕێگەی کۆمەڵێک ستڕاتیژ و پڕۆژە و ئەمانە خاڵە هەرە گرنگەکانن: 🔻 پێشەکی هەروەکو لە زانستی هایدرۆلۆجی کە بەشێکە لە ئەندازیاری شارستانی دەخوێندرێت ئاوی باران بە درێژایی سەدەها و هەزارەها ساڵ لە هەموو ڕووبەرێکی ئەم زەویە ڕێڕەوی سروشتی خۆی دروستکردوە، کوردستانیش بەهەمان شێوەیە هەر بۆیەش چەمەکان و کەندەکان و ڕووبارەکان هەن، زۆر پێویستە و گرنگە هەموو بەرپرسە شارەوانی و ئیداریەکان بزانن ڕێڕەوە سروشتیەکانی ئاو لە ناوچەکانی خۆیان لەکاتی دابارینی بەخوڕ کامانەن و لە کوێن، زۆر گرنگە ڕێگە نەدرێت سەر ڕێڕەوەکان یان نزیکیان بکرێت بە شوێنی نیشتەجێبوون، دەبێت لەکاتی داڕشتنی ماستەرپلان ڕەچاوی ئەو خاڵە گرنگە بکرێت، پێویستە خانوو و گەڕەک و باڵەخانە لەسەر یان نزیک ئەو ڕێڕەوانە دروست نەکرابن و نەکرێن بۆ پاراستنی گیان و سامان، ئەگەر بویسترێت دروست بکرێن دەبێت پێش ئەوە ڕێڕەوەکە کۆنتڕۆڵ کرابێت، دەبێت کرابێت بە کەناڵێکی ڕووکەشکراو بە کۆنکریت کە توانای دەربازکردنی ئاوی بەخوڕی بارانی هەبێت کە لەو ناوچەیە چەندەها ساڵ جارێک ڕوودەدات بەپێی ئەو تۆمارانەی کە هەن کە دەکرێت هی پەنجا یان سەد ساڵ بن، هەروەها دەکرێت بەربەستی ئاوی تۆکمە و بەنداو دروستبکرێن لەسەر ڕێڕەوەکە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی flow ی ئاو لەسەر ئەو ڕێڕەوە لەکاتی بارانی بەخوڕ دەکرێت ئەمە باشترین بژاردە بێت بەڵام تێچووی زۆرترە، ئەگەر ئەوەش نەکرابوو و خانوو و باڵەخانەش دروستکرابوو ئەوا دەبێت ئەو ڕێڕەوە سروستیە بگۆڕدرێت بەهەر جۆرێک بێت بۆ لایەکی تر بۆ ئەوەی لەکاتی بارانی بەخوڕ و بەرزبوونەوەی ئاستی ئاو ئەو شوێنە ڕانەماڵێت، ئەگەر هیچ  نەکرا پێویستە ئەو خانووانە و ئەو گەڕەکە هەڵبگیرێت لەسەر ئەو ڕێڕەوە تاوەکو کارەسات و زیانەکان دوبارەنەبنەوە، ئەوانە ڕێڕەوی سروشتی ئاون لەکاتی دابارینە وەرزیەکان شیاو نین بۆ نیشتەجێبوون بەبێ بوونی هیچ چارەسەریەک، لە مانگی دوانزەی ساڵی 2021 لەسەر ڕێڕەوی ئاوی کۆرنیش لەهەولێر لافاو ڕوویدا و زیانی گیانی و ماڵیشی لێکەوتەوە لەبەر ئەو هۆکارە چونکە خانوو و گەڕەک لە نزیک و لەناو ڕێڕەوەکە دروستکرابوون بەبێ ڕەچاوکردنی ئەوە و پێش ئەوەی هیچ بەربەستێک دروستکرابێت، لەم ڕۆژانەی ڕابردوش هەمان دۆخ دوبارە بۆوە لە هەندێک شوێنی چەمچەماڵ و گەرمیان و سلێمانی و هەڵەبجە، چەندەها جاریش لە کوردستان بینراوە لە گەلێک لە گوندەکان گوندنشینەکان ئەو ڕێڕەوە ئاویانەیان گرتووە و بەکاریان هێناون بۆ مەبەستێک بەڵام لەکاتی لافاو ئاو زیانی زۆری لێداون، نمونەیەک بۆ ئەوە دەهێنمەوە لە ساڵی 2017 دوای ڕوودانی لافاوێکی مێژوویی و بێ وێنە لە شاری هیوستن لە تێکساس بەهۆی هاریکانی هارڤی بەپرسە ئیداریەکانی شارەکە بڕیاری هەڵگرتنی کۆمەڵێک گەڕەکیان دا کە تێکڕای ژمارەی خانووەکان نزیکەی 300 هەزار خانوو بوون، دەرکەوت ئیدارەی شارەکە بەهۆی ئەوەی پێشبینیان بۆ گۆڕانکاریەکان لە ئاو و هەوا و توندتربوونی هێزی زریانەکان نەکردوە لە ڕابردودا لەکاتی دروستکردنی ئەو گەڕەکانە، بۆیە ئەو بڕیارەیان دەرکرد چونکە ئێستا دۆخەکانی ئاو و هەوا لە تێکساسیش گۆڕاون ئەو لافاوەی پەنجا ساڵ یان سەد ساڵ جارێک ڕوویدەدا لە تێکساس ئێستا لە پێنج ساڵ جارێک یان دە ساڵ جارێک ڕوودەدات، دەشێت ئەمە ڕاست بێت بۆ عێراق و هەرێمی کوردستانیش سەبارەت بە فریکوێنسی ڕووداونی لافاوە بەهێزەکان لە مەودوا. 🔻 چاوخشاندنەوە بە هەموو چەمەکان و ڕووبارە بچوکەکان لە سەرتاسەری هەرێم و ئەنجامدانی هەندێک پشکنین و لێکۆڵینەوە لەسەریان بۆ ئەوەی بزانرێت لەکوێدا دەتوانرێت بەربەستی ئاوی و بەنداوی بچوک و مامناوەندی دروست بکرێت، ئەم قسەیە بۆ ڕووبار و زێیە گەورەکانیش ڕاستە، پێویستە هەر بەرپرسێکی ئیداری لەناوچەکەی خۆی ئەوە بکات و بەرزی بکاتەوە بۆ لایەنی پەیوەندیدار لە حکومەتی هەرێم بۆ ئەوەی دروستکردنی ئەو بەربەست و بەنداوانە لایەنی کەم بخرێنە پلانەوە و لەداهاتووی نزیک دەست بکرێت بە دروستکردنی لایەنی کەم هەندێکیان، بوونی ئەو بەربەستە ئاوی و بەنداوانە یەکەم: دەبێتە ڕێگایەکی ستراتیژی بۆ هەڵگرتنی ئاو دووەم: ڕێگایەکیش دەبن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لافاوەکان، لە ویلایەتی تێکساس 15 ڕووبار و چەمی گەورە و سەرەکی هەیە، پتر لە 7000 بەربەستی ئاوی و بەنداوی بچوک و مامناوەندی و گەورە لەسەر ئەو ڕووبار و چەمانە دروستکراون کە لە کاتی ئاسایی هەموویان بەیەکەوە پتر لە 30 ملیار مەتر سێجا ئاویان عەمبارکردوە، هەر بەو ڕێگایەش تا ڕادەیەکی ئێجگار زۆریش کۆنتڕۆلی لافاوەکان کراوە لە تێکساس. 🔻 لەماوەی نزیک و درێژخایەن زۆر زۆر پێویستە ڕێگە بگیرێت لە فراوانبوونی هەڕەمەکی ناحیە و قەزایەکان هەروەها شارە گەورەکانیش، پێویستە هەریەکەیان ماستەرپلانێکی خۆی هەبێت کە بۆ 10 ساڵ تاوەکو 30 ساڵ بێت و لەو ماستەر پلانە ڕەچاوی ئەو خاڵانەی سەرەوە بکرێت. 🔻 پێویستە زێرابی ئاوەڕۆ و زێرابی باران لەناو شارە گەورەکان و قەزا و شارۆچکەکان لەیەکتری جیابکرێنەوە، بۆ زێرابی بارانیش پەیڕەوی دیزاینێکی تر بکرێت بۆ دەرچەی زێرابەکان کە لەسەر شەقامەکان هەن، دەبێت ئەو دەرچەیە ستونی بێت لەجیاتی ئاسۆیی و لەتەنیشت شۆستەکان بێت وەک ئەوەی لێرە کراوە و هەیە، ئەو جۆرەی لەشێوەی mesh دروستکراوە و لەکاتی باران دەکرێت بەئاسانی بە مقەبا و خاشاک بگیرێن و ئاو کۆببێتەوە، لەگەڵ ئەوەش پاککردنەوە و کردنەوەی کونی ئەو دەرچانەی ئێستاش هەن لە کوردستان زۆر گرنگە بەتایبەتی کاتێک دەزانرێت شەپۆڵێکی بەهێزی باران بەڕێوەیە.

  ماڵپەڕی عالەم ئەلجەدید 🔹 داهاتی ساڵانەی دووبارە دروستکردنەوەی جگەرەی ساختە لە کوردستان بە نزیکەی (ملیارێک) دۆلاری ئەمریکی دەخەمڵێنێت.  🔹 نرخی مارکە نێودەوڵەتییەکانی جگەرە زۆر بەرزە. بە نموونە کارتۆنێک جگەرەی ESSE""ی کۆری لە بازاڕی جوملەدا نزیکەی (410) دۆلارە، لە کاتێکدا کارتۆنێک لە وەشانی ساختە، کە لە کوردستان دروستکراوە، تەنها نزیکەی (150) دۆلارە. نرخی کارتۆنێک جگەرە مارلبۆرۆی مارکە (هەزار و١٠٠) دۆلارە، جگەرەی ساختەی مارلبۆرۆ تەنها بە (١٠٠) دۆلار دەفرۆشرێت. 🔹 سێ کارگەی جگەرەی ساختە لە پارێزگای سلێمانین، کە بەسەر سێ ناوچەی جیاوازدا دابەشبوون، یەکێکیان دەکەوێتە ناوچەی "پیرە مەگرون" لە قەزای دوکان، کارگەی دووەم دەکەوێتە قەزای "ماوەت"ەوە لە ناوچەی شارباژێڕ و سێیەمیان دەکەوێتە قەزای کۆیەوە، جگەرەی "ئۆسکار" لە کۆیە بەرهەم دەهێنرێت و براندە کۆرییەکانی وەک (پاین، ئی سی، ماک، ئەسپێن، مارلیبۆرۆ، هاڤانا) لە ماوەت و پیرە مەگرون بەرهەم دەهێنرێن. 🔹 لە پارێزگای هەولێریش چەند کارگەیەک هەن کە جگەرە دروست دەکەن، بەرهەمەکانیش مارکەی جیهانییان لەسەرەو ساختەن. ئەم کارگانە لە ناوچە پیشەسازییەکان لە جەرگەی هەولێر هەڵکەوتوون. هەروەها لە پارێزگای دهۆک، لە ناوچەی کواشی چەند کارگەیەک هەیە. 🔹 کارگەکانی جگەرەی ساختە، لە ژێر پەردەی پیشەی دیکەدا کاردەکەن. لە یەکێک لە ناوچەکانی قەزای ڕانیە، کە جگەرەی ساختەی لێ دروست دەکرێت، وا دەرکەوت ڕووکاری کارگەکە بۆ بەرهەمهێنانی ڕۆنی بزوێنەرە. یەکێکی دیکەیان پێدەچوو بۆ دروستکردنی مەڕمەڕ بێت، لەکاتێکدا لەناوەوە جگەرەی ساختە بەرهەمدەهێنرا، کە مارکەی نێودەوڵەتی لەسەر بوو. 🔹 لە ھەولێر و دهۆک جگەرەی ساختە ھەندێک جار لە دامەزراوەی گواستراوە (کەرەڤانە) دروست دەکرێت. کە دەکەوێتە ناو کارگەکانی بەرھەمھێنانی کەلوپەلی بەکارھێنانی تر، وەک پلاستیک، یان لەناو کۆگا گەورەکان کە بۆ ھەڵگرتنی کاڵای جۆراوجۆر بەکاردێت. 🔹 هاوردەکردنی جگەرەی مارکە بڕی باجەکەی ڕێککەوتنی لەسەر کراوە بە نزیکەی (18) دۆلاری ئەمریکی بۆ هەر کارتۆنێک جگەرە دەخەمڵێندرێت کە دەچێتە خەزێنەی دارایی لایەنە سیاسییەکانەوە، لەبری ئەوەی باجی فەرمی بدرێت. لە کاتێکدا بڕیار بوو (32) دۆلار باج بۆ هەر کارتۆنێک بچێتە سەر خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، هەربۆیە داهاتی باجی جگەرە بۆ نزیکەی سفر دابەزیوە. 🔹 هێزە ئەمنییەکان لە بازگەکانی نێوان پارێزگا کوردییەکان ڕێنمایی کراون کە ڕێگە نەدەن هاوڵاتییان لەکاتی گەشتکردن لەنێوانیاندا زیاتر لە سێ پاکەت جگەرە هەڵبگرن. بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەم ئیدیعایە، هەوڵماندا سێ پارچە جگەرە کە هەریەکەیان 10 پاکەتیان تێدابوو، لە سلێمانییەوە لە ڕێگەی بازگەیەکی ناوچەی کۆیە بە قاچاخ بگەیەنینە هەولێر. بەڵام هێزە ئەمنییەکان ڕێگریان لەم کارە کرد و ڕێگەیان پێداین تەنها سێ پاکەت بهێنینە ژوورەوە.  ڕاپۆرت؛ ماڵپەڕی عالەم ئەجەدید سەرەتا جۆرەها جگەرە لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی عێراق بەردەستە. هەندێکیان مارکە ناسراوەکانن کە لە سەرچاوە نێودەوڵەتییەکانەوە هاوردە دەکرێن، هەندێکی تریان جگەرەی ساختەی دروستکراوی ناوخۆیین و لەدەرەوەی بە ستانداردە نێودەوڵەتییەکان و کوالیتی یان مەرجەکانی گواستنەوە و هەڵگرتن. ئەو جگەرانەی کە بە کوالێتی کۆنترۆڵدا تێدەپەڕن و ڕەزامەندی هاتنە ژوورەوەی دروستیان هەیە، تێکەڵ بە جگەرەکانی دیکە دەکرێن کە پشکنینی کوالیتییان بۆ ناکرێ و لەڕێگەی تۆڕەکانی قاچاخەوە بە قاچاخ لە سنوورەکانەوە دەگوازرێنەوە، ئەمەش مەترسییەکی زیاتر بۆ سەر تەندروستی گشتی دروست دەکات لەنەبوونی چاودێری حکومەتدا. بە سەردانێک بۆ بەشی نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسەدان و سنگ لە نەخۆشخانەکانی کوردستان بە تایبەتی لە پارێزگاکانی سلێمانی و هەولێر، ئەوەت بۆ دەردەکەوێت، کە ژمارەیەکی زۆر لە نەخۆش ڕوو لەو بەشە دەکەن، کە بەدەست نەخۆشییە سەختەکانەوە دەناڵێنن، کە بە تێپەڕبوونی کات جگەرەی هەرزان و کوالیتی نزمیان کێشاوە. هەندێک پێیان وایە قوربانیی ئەو بازرگان و بەرهەمهێنەر و قاچاخچیانەی ئەم جگەرە ناستانداردانەن کە بە پاڵپشتی کەسایەتییە دەسەڵاتدارەکان و ئاسانکاری دەزگا ئەمنییەکان لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن. جگەرەیەک کاریگەری مەترسیدارتری هەیە لە جگەی ئاسایی کرێکارانی ناو بازاڕی ئەو بازرگانییە گەشەسەندووە، چ لە بواری گواستنەوە بێت یان بە بازاڕکردن، بە مەرجی ئەوەی ناویان نەهێنرێت، دەڵێن؛ هەموو جۆرەکانی جگەرە لە ڕووی پزیشکییەوە بە مەترسیدار ناسراون. بەڵام ئەوانەی لەم ساڵانەی دواییدا سەریان هەڵداوە بە تایبەتی مەترسیدارن، بە شێوەیەکی نهێنی و بەبێ چاودێری بەرهەم دەهێنرێن، ئەمەش وایکردووە پێکهاتەو و ناوڕۆک و کەرەستە خاوەکانیان بە هیچ شێوەیەک نەزانرێت. بازرگانانی ئەم جۆرە جگەرانە، لەنێویاندا بازرگانێکی جگەرە بە ناوی (ج.م.)، ئەوەی درکاندووە کە کەسایەتییە باڵادەستەکان کۆنترۆڵی بەرهەمهێنان و بەبازاڕکردنی ئەم جۆرە جگەرانەیان کردووە. پەنا دەبەنە بەر شێوازی فریودەر و چەواشەکارانە بۆ دروستکردنی جگەرەی ساختە، کە بە شێوەیەکی نایاسایی لە شوێنی چاوەڕواننەکراوی وەک کارگەی کەرەستەی بیناسازی یان بینای گەڕۆک لەناو کۆگاکانی دوور لە چاوی گشتی بەرهەمی دەهێنن. زۆرێک لەو کەسانەی کە ئاگاداری وردەکارییەکانی ئەم بازرگانییەن، پەیوەندیمان پێوەکردوون، دەزگا ئەمنییەکانیان تۆمەتبار کرد بەوەی کە ئاسانکاری بۆ "بەرهەمهێنەرانی جگەرەی ساختە" دەکەن لەڕێگەی ڕێگریکردن لە چوونە ژوورەوەی لیژنەکانی پشکنین بۆ شوێنەکانیان. هەروەها جگەرە لە دەروازە سنوورییەکانەوە دەگوازێتەوە بۆ بازاڕەکان بەبێ ئەوەی باجی لێبسەنرێت، جۆرو مارکە ساختەکانیش بە قاچاخ دەگوازێنەوە بۆ پارێزگاکانی دیکەی عێراق.  ئەندامانی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ئەم زانیاریانە پشتڕاست دەکەنەوە، ئاماژە بەوە دەکەن کە هەرێم بووەتە ناوەندێک بۆ "چالاکی بازرگانی نایاسایی"، وەک قاچاخکردنی شمەک و کاڵا، لەوانە جگەرە و خۆراک، لە سنوورەکان و هەندێکجار لە ڕێگەی هاوتەریب بە دەروازە سنوورییە فەرمییەکانەوە هاوردە دەکرێن، ئەمە جگە لە دووبارە دروستکردنەوەی جگەرەی کوالیتی نزم کە مارکەی نێودەوڵەتییان لەسەرە. پەرلەمانتار عەلی حەمەساڵح، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان سەرۆکی پێشووی لیژنەی دارایی دەڵێت لە پەرلەمانی کوردستان دەڵێت؛ "لایەنە دەسەڵاتدارەکان شێوازی جۆراوجۆر بۆ هێنانی کەلوپەل لە دەروازە سنورییەکانەوە بەبێ پێدانی باج هاوردە دەکەن، جگە لە دروستکردنی جگەرە". ئەو ئاماژە بەوە دەکات کە ئەم بازرگانییە "بە ئاسانکاری دەزگا ئەمنییەکان" ئەنجام دەدرێت، بە وتەی خۆی "خزمەت بە لایەنە دەسەڵاتدارەکان" دەکەن و "خەزێنەی حکومەت لەو داهاتانە بێبەش دەکەن کە ڕێگەی هاوردەکردنی یاساییەوە کۆدەکرایەوە". بۆ پشتڕاستکردنەوەی ڕادەی ئەو زیانانەی هەرێم لە ئەنجامی کاری قاچاخچێتی جگەرەدا بەری کەوتووە، حەمەساڵح ڕایدەگەیەنێت، بەهای داهاتی باج لە هاوردەکردنی جگەرەی بیانی کە چووەتە گەنجینەی وەزارەتی دارایی و ئابووری لە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ساڵانی ٢٠١٧ و ٢٠١٨دا (9 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی بووە، لەو بڕەش تەنها لە دەروازەی سنووری باشماخەوە لە پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ٢٠١٨ مانگانە (700 هەزار) دۆلاری لێ تەرخان دەکرا بۆ نەخۆشخانەی هیوا کە تایبەتە بە نەخۆشییە شێرپەنجەییەکان. دەشڵێت؛ "ڕەنگە لەو ماوەیەدا لە دەروازە و خاڵە سنوورییەکانی دیکەی پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک ئەو ئامارانە زیاتریش بووبێت، بەڵام ئێستا چەند مانگێکە باج لەسەر جگەرە بەتەواوی بوونی نییە- سفر- چونکە بەردەوام جگەرەی بیانی بە قاچاخ هاوردە دەکرێت بەبێ ئەوەی بە دەروازە سنوورییە فەرمییەکاندا تێپەڕێت". هەروەها بەهۆی بەرهەمهێنانی جگەرە بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێک لە پارێزگای سلێمانی لەژێر چاودێری لایەنێکی باڵادەستدا _بەبێ ئەوەی ناوی ئەو لایەنە بهێنێت_. ئەو پەرلەمانتارە میکانیزمی هاوردەکردنی جگەرەی بەبێ پێدانی باج ڕوونکردەوە و ڕایگەیاند، ڕێگایەک هەیە کە لە ناوخۆدا بە رێگای هەماهەنگی "طريق التنسيق" ناسراوە، کە لە ڕێگەیەوە جگەرە بە قاچاخ بە ئاسانکاریی دەزگا ئەمنییەکان دەگوازرێتەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، بازرگانان "باجێکی کەمتریان لەسەرە لەوەی کە حکومەتی هەرێم لەسەر هەر کارتۆنێکی جگەرەی هاوردەکراوی مارکەیەکی نێودەوڵەتی دەیسەپێنێت". زانیاریمان دەستکەوت، کە پشتڕاستی ئەوە دەکەنەوە، هاوردەکردنی جگەرەی مارکەی نێودەوڵەتی لە ڕێگەی "ڕێگای هەماهەنگی" لە ڕێگەی ئۆفیسێکی تایبەتەوە ئەنجام دەدرێت کە دەکەوێتە نهۆمی دووەمی بازاڕی سەرەکی جگەرەکەی سلێمانی، کە بە "بۆرسە"کە ناسراوە. لەلایەن گەنجێکەوە سەرپەرشتی دەکرێت کە نوێنەرایەتی "ئیدارەی گشتی" قەوارەیەکی سیاسی دەکات کە بەشێکی سەرەکی حکومەتە، لەگەڵ جوملە فرۆشێک. ئەم گەنجە تاکە کەسەر ئاسانکاری بۆ هاوردەکردنی جگەرەی مارکەی نێودەوڵەتی دەکات، لە ڕێگەی ئەم "ڕێگای هەماهەنگی"ەوە لە بەرامبەر باجێکی نافەرمی، بە پسوڵەی دەرچوو بەناوی ئەو فەرمانگەیەی کە بەڕێوەی دەبات. پرۆسەکە بە ڕێککەوتن لەگەڵ دەزگا ئەمنییە باڵادەستەکانی دەروازەو خاڵە سنورییەکان ئەنجام دەدرێت. بڕی باج ڕێککەوتنی لەسەر کراوە بە نزیکەی (18) دۆلاری ئەمریکی بۆ هەر کارتۆنێک جگەرە دەخەمڵێندرێت کە دەچێتە خەزێنەی دارایی ئەو لایەنەوە، لەبری ئەوەی باجی فەرمی بدرێت. لە کاتێکدا بڕیار بوو (32) دۆلار باج بۆ هەر کارتۆنێک بچێتە سەر خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان. هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی داهاتی کۆکراوەی باجی هاوردەکردنی جگەرە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەنجینەی وەزارەتی دارایی و ئابووری بگاتە سفر. پەرلەمانتار عەلی حەمە ساڵح، و چەند سەرچاوەیەک کە پەیوەندیمان پێوەکرد، پشتڕاستی ئەوەیان کردەوە، کە کارگەی ئەهلی لە پارێزگاکانی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) جگەرەی ساختەی مارکە نێودەوڵەتییەکان بەبێ مۆڵەتی فەرمی دروست دەکەن، واتە کوالیتی خراپە یان کۆپی کراوە. هۆشداری ئەوەشیاندا کە ئەمە چەندین لێکەوتەی نەرێنی دارایی و تەندروستیی هەیە. وەزیری دارایی پشتڕاستی قاچاخچێتی دەکاتەوە ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا لە هاوینی 2025 بوونی پرۆسەی  قاچاخچێتی کە جگەرە و کەلوپەلی دیکەی تێدایە بۆ ناو کوردستان پشتڕاستکردەوە. بەڵام ڕەتیکردەوە ئەم پرۆسەیە "لە ئاستێکی بەرفراواندا بێت، وەک هەندێک لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی کوردی بانگەشەی بۆ دەکەن". وەزیرەکە وەک خۆی وەسفی کردووە، هۆکاری "کەمبوونەوەی" داهاتی باج لە هاوردەکردنی جگەرە بۆ دروستکردنی جگەرەی ساختە لە ناوخۆی هەرێمدا گەڕاندەوە. بەڵام پەرلەمانتار عەلی حەمەساڵح، ئاماژە بەوە دەکات، "بازگە ئەمنییەکان" کە لە نێوان پارێزگاکانی هەولێر و سلێمانیدا بڵاوبوونەتەوە، هەندێکجار ڕێگە بە هاووڵاتیان نادەن زیاتر لە سێ پاکەت جگەرە هەڵبگرن، کە هەر پاکەتێک 20 جگەرەی تێدایە، لەکاتی گەشتکردن لەنێوان پارێزگاکانی هەرێمدا. دەشڵێت "گواستنەوەی ڕێژەیەکی زیاتری جگەرە (چەند پاکەتێک) لە پارێزگایەکەوە بۆ پارێزگایەکی تر لەناو هەرێمی کوردستان تەنها دوای پێدانی بەرتیل بە بەرپرسانی ئەمنی، وەک چۆن لە زۆرێک لە کەلوپەلی تردا دەکرێت”، بە وتەی ئەو. ئەو پەرلەمانتارە کوردە ڕەخنە لە ئەدای وەزارەتی دارایی و ئابووری دەگرێت و بە ئاماژەدان بە "بێدەنگی سەبارەت بە پرۆسەی قاچاخ لە دەروازە سنوورییەکان و خاڵە گومرگییەکانی کوردستان و نەناردنی داهاتی زۆرێک لە کاڵاکان بۆ خەزێنەی وەزارەت". وەزیر تۆمەتبار دەکات بەوەی "هیچ دەسەڵاتێکی بەسەر هاوردەکردنی سلێمانی و هەولێر و دهۆکدا نییە، هەر پارێزگایەک داهاتی خۆی وەردەگرێت بەبێ ئەوەی بیگەڕێنێتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەت". دەشڵێت، "داهاتی مانگانەی سلێمانی لە سەرجەم کاڵا هاوردەکراوەکان پێشتر دەگەیشتە نزیکەی 150 ملیار دیناری عێراقی، بەڵام لەم دواییانەدا بۆ نزیکەی چارەکێک لەو بڕە کەمبووەتەوە". بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەو ئیدیعایانەی پەرلەمانتاران و شۆفێران سەبارەت بە قەدەغەکردنی گواستنەوەی جگەرە لە نێوان پارێزگاکانی کوردستان، هەوڵماندا سێ پارچە جگەرە کە هەریەکەیان 10 پاکەتیان تێدابوو، لە سلێمانییەوە لە ڕێگەی بازگەیەکی ناوچەی کۆیە بە قاچاخ بگەیەنینە هەولێر. بەڵام هێزە ئەمنییەکان ڕێگریان لەم کارە کرد و ڕێگەیان پێداین تەنها سێ پاکەت بهێنینە ژوورەوە. ئەمەش ناچاری کردین نرخێکی کەم بیفرۆشین بە خاوەن دوکانێک لە نزیک بازگەکە. نەخشەی دابەشبوونی کارگەکان سەرچاوەیەکی دیاری ئەمنی، کە ئاشنایە بە بازرگانی جگەرە، بەهۆی هەستیاری کارەکەیەوە داوای کرد ناوی ئاشکرا نەکرێت، بوونی سێ کارگەی جگەرەی ساختە لە پارێزگای سلێمانی ئاشکرا دەکات، کە بەسەر سێ ناوچەی جیاوازدا دابەشکراون. یەکێکیان دەکەوێتە ناوچەی "پیرە مەگرون" لە قەزای دوکان، کارگەی دووەم دەکەوێتە قەزای "ماوەت"ەوە لە ناوچەی شارباژێڕ  و سێیەمیان دەکەوێتە قەزای کۆیەوە لە سنوری پارێزگای هەولێر، بەڵام دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئەمنی و ئیداری یەکێتی نیشتمانی کوردستانەوەو پێگەیەکی جوگرافیی ستراتیژی و گرنگی هەیەو دەکەوێتە نێوان سێ پارێزگاری سلێمانی، کەرکوک و هەولێرەوە. سەرچاوەکە ئاماژە بەوە دەکات جگەرەی "ئۆسکار" لە شاری کۆیە بەرهەم دەهێنرێت و براندە کۆرییەکانی وەک (پاین، ئی سی، ماک، ئەسپێن، مارلیبۆرۆ، هاڤانا) لە ماوەت و پیرە مەگرون بەرهەم دەهێنرێن. هەموو ئەم براندانە بە شێوەیەکی نافەرمی و بە شێوەی ساختە لەم سێ کارگەیەدا دروست دەکرێن. بەرهەمەکە لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان دابەش دەکرێت و هەروەها دەگوازرێتەوە بۆ پارێزگاکانی تری عێراق. سەرچاوە ئەمنییەکە ئەوەی پەرلەمانتار عەلی حەمەساڵح ئاماژەی پێکردووە پشتڕاست دەکاتەوە: کە نزیکەی دوو ساڵە هیچ باجێک لەسەر جگەرە لە سلێمانی وەرنەگیراوە "چونکە زۆرتر بە قاچاخ دەهێنرێتە ناو وڵات"، ئەو پارەیەش دەچێت بۆ خەزێنەی هێزێکی باڵادەست. ئەو سەرچاوەیە هەروەها قەدەغەکردنی گواستنەوەی جگەرە لە نێوان پارێزگاکانی سلێمانی و هەولێر پشتڕاستکردەوە. هەر پارێزگایەک بەجیا جگەرە بەرهەم دەهێنێت و دابەشی دەکات بەسەر جوملەفرۆشان و فرۆشیارانی تاکەکەسیدا، هاوردەکردنیشی لە دەرەوەی پارێزگا قەدەغەیە. ئەمەش دڵنیایی دەدات لەوەی کە قازانجەکان دەچێتە دەستی کەسایەتییە باڵادەستەکانی هەر پارێزگایەک. هێزە ئەمنییەکان لە بازگەکانی نێوان پارێزگا کوردییەکان ڕێنمایی کراون کە ڕێگە نەدەن هاوڵاتییان لەکاتی گەشتکردن لەنێوانیاندا زیاتر لە سێ پاکەت جگەرە هەڵبگرن. لە پارێزگای هەولێریش چەند کارگەیەک هەن کە جگەرە دروست دەکەن، بەرهەمەکانیش مارکەی جیهانییان لەسەرە، بەڵام ئەمانەش ساختەن. ئەم کارگانە لە ناوچە پیشەسازییەکان لە جەرگەی هەولێر هەڵکەوتوون. هەروەها لە پارێزگای دهۆک، لە ناوچەی کاواشی چەند کارگەیەک هەیە. بە وتەی سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی کە بە مەرجی ئەوەی ناوی ئاشکرا نەکرێت دەڵیت؛  بەرهەمهێنانی جگەرەی ساختە لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک لەلایەن "کۆمپانیا بازرگانییەکان"ی" سەر بە لایەنە سیاسییە باڵادەستەکانی هەرێم سەرپەرشتی دەکرێت. ئەم کارگانە کەرەستەی خاو کە پێویستن بۆ بەرهەمهێنانی جگەرە لە وڵاتانی دراوسێوە دەهێنن. کارگەکانی شاری سلێمانی کاغەزی جگەرە و تووتن لە ئێرانەوە هاوردە دەکەن، کە تێچوونەکانی کەمترە لەچاو سەرچاوەکانی تری هاوردەکردن، کارگەکانی هەولێر و دهۆک کەرەستەی خاو لە تورکیاوە هاوردە دەکەن. ساڵانە یەک ملیار دۆلار هێڤیدار شەعبان پسپۆڕی ئابووری، داهاتی ساڵانەی دووبارە دروستکردنەوەی جگەرەی ساختە لە کوردستان بە نزیکەی (ملیارێک) دۆلاری ئەمریکی دەخەمڵێنێت. باس لەوەش دەکات کە ئەو پارەیە لە ناوخۆدا وەبەرهێنراوە و بەشێکی لە بانکەکانی تورکیا دادەنرێت بەهۆی پەیوەندی پتەوی تورکیا لەگەڵ پارتە دەسەڵاتدارەکانی کوردستان. دەشڵێت، "چەند کۆمپانیایەک، کە بە ناوی جیاواز کاردەکەن، جگەرە لە هەولێر و سلێمانی و دهۆک دروست دەکەنەوە، لەنێویاندا براندە نێودەوڵەتییەکانی وەک مارلبۆرۆ، ئی سی، چروت، ڕۆسمەن، و ئەوانی تر". دەشڵێت، نرخی پارچەیەک (10 پاکەت) جگەرەی ساختە کە لە سلێمانی دروستکراو لە نێوان (2 هەزار و 250) دینار بۆ (4 هەزار) دیناری عێراقی (نزیکەی 1.6 – 2.8 دۆلاری ئەمریکی) مەزەندە دەکرێت. ئەو جەخت لەوە دەکاتەوە کە سەرچاوەکانی دیکە باسیان کردووە: بەرهەمهێنانی جگەرەی ساختە لەلایەن کەسایەتییە باڵادەستەکانی سەر بە حزبە دەسەڵاتدارەکانەوە سەرپەرشتی دەکرێت. لای خۆیەوە غالب محمد ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێمی کوردستان بەوە تۆمەتبار دەکات کە لەپشت بازرگانیکردن بە جگەرەی ساختە و قاچاخەوەن، هەروەها قازانج لەو بڕە پارە زەبەلاحەی کە بەدەستی دەهێنێت. داوای چالاککردنی چاودێری "یاسایی و حکومی" و سەپاندنی کۆنترۆڵی توند بەسەر جۆرەکانی جگەرەی بەردەست لە بازاڕ و ئەوانەی ڕێگەپێدراون بۆ هاوردەکردن دەکات، "بۆ بڕینی ڕێگەی قاچاخچێتی و بازرگانانی مارکەی ساختە"، ڕوونیکردەوە: "ئەم جگەرە دروستکراوانەی ناوخۆ کوالیتییان خراپە و زیانێکی گەورە بە جگەرەکێشان دەگەیەنن". لە کاتی سەردانی مەیدانیدا بۆ پشکنینی کارگەکانی جگەرەی ساختە، چاودێری بەکارهێنانی ڕێگەی فریودەرمان کرد بۆ شاردنەوەی سروشتی ڕاستەقینەی پرۆسەکان. هەندێک لەو دامەزراوانە لە ژێر پەردەی پیشەی دیکەدا کاردەکەن. لە یەکێک لە ناوچەکانی قەزای ڕانیە، کە جگەرەی ساختەی لێ دروست دەکرێت، وا دەرکەوت ڕووکاری کارگەکە بۆ بەرهەمهێنانی ڕۆنی بزوێنەرە. یەکێکی دیکەیان پێدەچوو بۆ دروستکردنی مەڕمەڕ بێت، لەکاتێکدا لەناوەوە جگەرەی ساختە بەرهەمدەهێنرا، کە مارکەی نێودەوڵەتی لەسەر بوو. لە ھەولێر و دهۆک جگەرەی ساختە ھەندێک جار لە دامەزراوەی گواستراوە (کەرەڤانە) دروست دەکرێت کە دەکەوێتە ناو کارگەکانی بەرھەمھێنانی کەلوپەلی بەکارھێنانی تر، وەک پلاستیک، یان لەناو کۆگا گەورەکان کە بۆ ھەڵگرتنی کاڵای جۆراوجۆر بەکاردێت. قاچاخچێتی جگەرە بۆ دەرەوەی کوردستان فراوانبوونی بەرهەمهێنانی جگەرەی ساختە لە هەرێمی کوردستان وایکردووە بەرهەمهێنەران هەماهەنگی لەگەڵ کەسایەتییە باڵادەستەکانی پارێزگاکانی دیکەی عێراق بکەن بۆ بەقاچاخبردنی جگەرە، بەمەش بە نرخێکی کەمتر لە نرخە نێودەوڵەتییەکان بەدەست دەکەوێت. سەرچاوەیەکی ئەمنی بەپرس (که ناوی ئاشکرا نەکراوە) رایگەیاند کە "جگەرەی ساختەی دروستکراوی پارێزگای سلێمانی به جوملە فرۆشانی پارێزگای نەینەوا دەفرۆشرێن و بەزۆری بەشێوەیەکی نایاسایی لە ڕێگەی، ڕێگای سلێمانی- کەرکوک- مەخموور- موسڵەوە دەگوازرێنەوە". (ە.ا.)، بازرگانێکی جگەرەی خەڵکی موسڵ، خاوەنی فرۆشگایەکی گەورەیە لە لێواری ڕاستی شارەکە، دووپاتی دەکاتەوە کە جگەرەی ساختەی مارکە نێودەوڵەتییەکان لە پارێزگای سلێمانی دەکڕێت، بەتایبەتی براندەکانی وەک ئۆسکار، ماک، و ئەکتیمار، لەبری ئەوەی لە ڕێگەی دەروازە سنوورییەکانەوە هاوردەیان بکات و تێچووی زیاتر بدات بەهۆی باجەوە. دەشڵێت، لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە، نرخی یەک پاکەت لەو مارکانە نزیکەی (5 هەزار) دیناری عێراقییە، واتە یەک پاکەت (500 دینار)ی عێراقییە. "بەگشتی کوالیتی نزمتر لە ئەسڵیەکان دروستکراون، هەربۆیە بە تێپەڕبوونی کات دەتوانن کێشەی تەندروستی دروستبکەن." دانپێدانانی (ە.ا.) بە مەترسییە ئەگەرییەکانی ئەو جگەرانەی کە دەیفرۆشێت، نەبووەتە هۆی ئەوەی کە کارەکەی لەسەر ئەو بەرهەمانە بێت، نەک براندە ڕاستەقینەکان، ئەمەش بەهۆی جیاوازیی نرخەکانیان کە زۆر زیاترە. ئەو بەم شێوەیە پاساو بۆ پیشەکەی دەهێنێتەوە و دەڵێت "ئەمە کاری منە؛ ئەگەر نەیکەم کەسێکی تر دەیکات". ئاماژە بەوە دەکات کە دوو شوێن لە موسڵ هەیە کە جگەرەی ساختەی تێدا دەفرۆشرێن: یەکێکیان لە ناوچەی "ئەلفەیسەلییە"یە لە کەناری چەپی شارەکە کە بازاڕی سەرەکی جگەرەی لێیە و ئەوی دیکەشیان لە بەری ڕاست لە بازاڕی بۆرسەدا. ئەو پێی وایە قەبارەی ئەم بازرگانییە مامناوەندە بەڵام لە گەشەکردندایە، مەزەندە دەکات مانگانە نزیکەی (10 هەزار) کارتۆن بێت (هەر کارتۆنێک 50 پارچە و هەر پارچەیەک 10 پاکەت لەخۆدەگرێت) جگەرەی ساختە لە نەینەوا دەفرۆشرێت، کە سەرچاوەکەی هەرێمی کوردستانە. بازرگانێکی دیکە کە خاوەنی وەکالەتێکی گشتی دابەشکردنی جگەرەیە لە موسڵ ، دەڵێت، نرخی مارکە نێودەوڵەتییەکانی جگەرە زۆر بەرزە. نموونە بۆ بەراوردکردن دەهێنێتەوە و باس لەوە دەکات کە کارتۆنێک جگەرەی ESSE""ی کۆری لە بازاڕی جوملەدا نزیکەی 410 دۆلارە، لە کاتێکدا کارتۆنێک لە وەشانی ساختە، کە لە کوردستان دروستکراوە و لە نەینەوا دەفرۆشرێت، تەنها نزیکەی 150 دۆلارە. دەشڵێت، "مارکەی تریش هەیە، وەکو ماک ئیتاڵی، کارتۆنی ئەسڵی نرخی 130 دۆلارە، لە کاتێکدا وەشانی ساختە، کە لە کوردستان و بە تایبەتی لە پارێزگای سلێمانی دروستکراوە، نرخی 80 دۆلارە". نرخی کارتۆنێک جگەرەی ئەسڵی مارلبۆرۆ ١١٠٠ دۆلارە، جگەرەی ساختەی مارلبۆرۆ تەنها بە ١٠٠ دۆلار دەفرۆشرێت. ئەم جگەرانە بە ڕێژەیەکی زۆر لە نەینەوا دەفرۆشرێن، بە گوتەی بازرگانێکی دیکەی جگەرە لە موسڵ کە زیاتر لە ١٥ ساڵە لەو پیشەیەدا کاردەکات. دەڵێت، "بازرگانی و پەرەپێدانی جگەرەی ساختە لە پارێزگای نەینەوا، بازرگانی ئاسایی پەیوەست بە هاوردەکردنی جگەرەی مارکەی لەناوبردووە، بەهۆی ئەو جیاوازییە بەرچاوەی نرخ کە لە ئەنجامی خراپی کوالێتی ئەو بەرهەمانەی لە کوردستان دروستدەکرێن و هەناردەی پارێزگاکانی دیکەی عێراق دەکرێن". دەشڵێت "کێشەکە ئەوەیە کە زۆر کەس بەزەحمەت جیاوازی لە نێوان ئەسڵی و ساختە دەکەن، دەتوانرێت ئەو ساختەیە بە نرخی ئەسڵی بە کڕیاران بفرۆشرێت، ئەمەش مەترسییەکی زیادە دروست دەکات". ئەفسەرێکی باڵا کە لە دەزگایەکی ئەمنی لە پارێزگای نەینەوا کاردەکات- بەرپرسە لە سەرپەرشتیکردنی بازگەکان و خاڵەکانی پشکنین لە پارێزگای نەینەوا- ئاشکرای دەکات کە هێزە ئەمنییەکانی عێراق لە سەرەتای مانگی ئەیلولی ٢٠٢٥ لە بازگەیەکی قەزای مەخمور لە ڕۆژهەڵاتی نەینەوا دەستیان بەسەر بارهەڵگرێکی گەورەدا گرتووە کە جگەرەی ساختەیان تێدابووە، بارهەڵگرەکە کە لە پارێزگای هەولێرەوە هاتووە، ٧٠٠ کارتۆنی جگەرەی ساختەی تێدابووە. ئێران: مەی بەرامبەر بە تووتن کاسبکارێکی ئێرانی (٤٥ ساڵ) کە کەلوپەل لە نێوان کوردستانی عێراق و ئێران دەگوازێتەوە، لەوانەش کەلوپەلی ساختە و قاچاخ، بە تایبەتی لە دەروازەی سنووری "تەوێلە" لە پارێزگای سلێمانی، سوودمەند دەبێت لە پەیوەندی و نزیکی خێزانی لەگەڵ ئەفسەرێکی پلە باڵای دەزگا ئەمنییەکانی ئێران کە سەرپەرشتی دەروازە سنوورییەکانی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان دەکات. دەشڵت، "بازاڕی ئێران بووەتە ئامانجێکی سەرنجڕاکێش بۆ تۆڕەکانی قاچاخ و کارگە نایاساییەکان کە لە هەرێمی کوردستان و پاکستان کاردەکەن". ئەو کاسبکارە کە ئامادە نەبوو ناسنامەی خۆی ئاشکرا بکات، پیشەسازی جگەرەی ساختە لە کوردستان بە "دڕکاوی و ئاڵۆز، بەڵام دەرفەتێکە بۆ قازانجی خێرا بۆ چەند لایەنێک" ناودەبات. ڕوونیشی دەکاتەوە، ئەم بازرگانییە "لایەنە کوردییەکانی عێراق و ئێرانی تێوەگلاوە، جگە لە کاسبکارانی وڵاتانی دیکە، نەک هەر لە عێراق نافرۆشرێت بەڵکو دەگاتە ئێرانیش". لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت: "هەموو شتێک لەم پیشەیەدا بە وردی ساختە دەکرێت، بۆ نموونە کارگەیەک لە کوردستان جگەرەی ساختە بەرهەم دەهێنێت کە ناوی مارکە نێودەوڵەتییەکانی لەسەرە و لە ئەسڵیەکان جیا ناکرێنەوە، تەنانەت لۆگۆ و پەیامە تەندروستییەکانی پەیوەست بەو براندانەش بە وردی کۆپی دەکرێن". لەبارەی چۆنیەتی ئەنجامدانی هەموو ئەمانە بەبێ چاودێری و لێپرسینەوە لەلایەن بەرپرسانەوە دەڵێت: "کارگەکان لەژێر هەلومەرجێکی زۆر پارێزراودا بە پاسەوانی بەردەوام و قورس کاردەکەن، پارێزراون، پاسەوانەکانیش، کە سەر بە حزبە سیاسییەکانن، چەکی سووک و مامناوەندیان پێیە، بێگومان ئەمەش ڕێگری دەکات لە نزیکبوونەوەی هەرکەسێک و دڵنیابوون لە سروشت و کوالیتی ئەو شتانەی کە بەرهەمی دەهێنن". ناوبراو ئاماژە بەوە دەکات کە ئەم کارگانە تووتن، کاغەز و کەرەستەی سەرەکیی دیکەی پیشەسازی لە کاسبکارانی ئێرانی بەدەست دەهێنن، کە زۆربەیان لە ڕێگەی تۆڕەکانی قاچاخەوە. دوای بەرهەمهێنان، بەرهەمەکان لە بازاڕەکانی ناوچەکەدا دەفرۆشرێن و تەنانەت هەندێکیان لە ڕێگەی کەناڵە نافەرمییەکانەوە دەفرۆشرێنەوە بە ئێران، ئەمەش وایان لێدەکات بتوانن ڕکابەری هەردوو بەرهەمی ناوخۆیی و هاوردە بکەن. سەرەڕای بارودۆخی ناتەندروستی و نایاسایی بەرهەمهێنان، نەبوونی ستانداردی تەندروستی و پشتبەستن بە کەرەستەی خاوی کوالیتی نزم- وەک هەمووان دەزانن- بازرگانەکە دەڵێت، "کەس ئەم بازرگانییە ڕاناگرێت تا ئەو کاتەی قازانجێکی گەورە بۆ لایەنە جیاوازەکان بەدەستبهێنێت". ئەو ئێرانییە ڕوونی دەکاتەوە: "بازاڕێکی گەورەی ناوخۆیی لە ئێران هەیە، ساڵانە ئەو وڵاتە زیاتر لە ٦٠ ملیار جگەرە بەکاردەهێنێت، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە گەورەترین بازاڕە ئامانجدارەکان بۆ هەردوو دابینکەری یاسایی و قاچاخچی". لێهاتوویی لە ساختەکردن عەبدولمەجید ئیجتهادی، بەڕێوەبەری گشتیی پێشووی بەرەنگاربوونەوەی قاچاخی کاڵا و دراو لە ڕێکخراوی سزادانی حکوومەتی ئێران، باس لەوە دەکات کە ئەو بەرهەمانە بە لێهاتوویی زۆرەوە ساختە دەکرێن. پاکەت و وردەکارییەکانی دیکە بە وردی جێبەجێ دەکرێن، هەرچەندە بەرهەمەکان لە کەرەستەی خاو دروستکراون کە کوالیتی نزمن و لەگەڵ ستانداردە پێویستەکان ناگونجێت، و پرۆسەی بەرهەمهێنان بە گشتی لە ژێر بارودۆخێکی خراپدا ئەنجام دەدرێت. دەشڵێت، "بڕی بەرهەم هێنراو زۆرە و چەندین براند لەخۆدەگرێت، تەنانەت بەرهەمی ساختەی کۆمپانیای تووتنی ئێرانی دروست دەکەن و پەیامی تەندروستی بە زمانی فارسی لەسەر دادەنێن بۆ ئەوەی وەک بەرهەمی ڕاستەقینە بانگەشەیان بۆ بکەن". سەبارەت بەڕێوشوێنەکانی بەرەنگاربوونەوەی قاچاخی جۆراو جۆرەکانی تووتنی ئێرانی بۆ ناو هەرێمی کوردستان که بۆ دروستکردنی ئەو جگەره ساختانه بەکاردەهێنرێت، ناوبراو دەڵێت هەوڵەکانی ڕێکخراوی سزادانی حکوومەت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم دیاردەیه بەردەوامن، و له ماوەی ڕابردوودا دەست بەسەر بڕێکی زۆر لەو براندانەی گرتووه پێش ئەوەی بتوانرێت دابەش بکرێن. بەڵام لێکۆڵینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بەرهەمهێنان و قاچاخ تەنها لە هەرێمی کوردستاندا سنوردار نییە. هەروەها بەرهەمهێنەرانیش لە پاکستان هەن کە وەشانی ساختەی براندە نێودەوڵەتییەکان لە ژێر بارودۆخی بەرهەمهێنانی زۆر خراپدا بەرهەم دەهێنن، کە دواتر بە قاچاخ دەیانخەنە ناو ئێرانەوە. ڕۆژنامەنووسێکی ئێرانی خەڵکی پارێزگایەکی کوردستانی ئێران، کە لە چەند مانگی ڕابردوودا لە نزیکەوە بەدواداچوون بۆ بازرگانی جگەرە لە نێوان هەردوو وڵات دەکات، دەڵێت ئەم بازرگانییە "شایەتی فراوانبوون و گۆڕانکارییە لە کاتێکەوە بۆ کاتێکی دیکە". ئەو ڕۆژنامەنووسە کە بەهۆی کارەکەی لە دەزگایەکی ڕاگەیاندنی ناسراودا داوای کرد ناوی ئاشکرا نەکرێت، دەشڵێت: "تۆڕێکی تایبەتمەندم لە بەقاچاخبردنی تووتن لە ئێرانەوە بۆ هەرێمی کوردستان ناسیوە، ئەو تۆڕە تووتن دەهێننە ناوچەکە و لە بەرامبەردا خواردنەوە کحولییەکان (بەتەواوی قەدەغەکراو) دەگوازنەوە بۆ ناو ئێران". لە سەرەتای دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی لە ساڵی ١٩٧٩ەوە، دەسەڵاتدارانی ئێران قەدەغەکردنی یاسایییان لەسەر هەموو جۆرە خواردنەوە کحولیەکان سەپاندووە و هاوردەکردنیان قەدەغە کردووە. کاربەدەستانی حکومەتی ئێران مەزەندە دەکەن کە ساڵانە نزیکەی (٨٠ ملیۆن) لیتر خواردنەوە کحولیەکان کە بەهای (٧٣٠ ملیۆن) دۆلارە، بە قاچاخ بهێنرێتە ناو وڵاتەکەوە. قازانجی مافیاکان فایق ئێزیدی، چالاکی سیاسی، پێی وایە، دووبەرەکیی ئیداری و ڕکابەریی حزبی، لەگەڵ نەبوونی شەفافیەت لە کەرتی پیشەسازی، بووەتە هۆی پەرەسەندنی بەرهەمهێنانی جگەرەی ساختە لە کوردستان. بە گوتەی ئێزیدی، بوونی ئەم بەرهەمە نایاساییە پێویستی بە ئاشکراکردنی شوێن و سەرچاوەکانی بەرهەمهێنان و قاچاخچێتی نییە بۆ سەلماندنی. جیاوازی نرخ بۆ بەکارهێنەران بەسە بۆ ئەوەی ئەو پرسە ئاشکرا بکات. ڕوونیشی دەکاتەوە، "لە وڵاتانی دراوسێدا پاکەتێک جگەرەی مارلبۆرۆ نزیکەی (8 هەزار) دیناری عێراقییە، لەکاتێکدا لە کوردستان نرخەکەی لەنێوان (1500 بۆ 3000 دینار)دایە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئەم جگەرەیە مارکەی نێودەوڵەتی یان کوالێتی ڕاستەقینە نین؛ بەڵکو ساختەکراون، بەتایبەتی کاتێک بەراورد دەکرێت بە نرخی ئەو بەرهەمە ئەسڵییە بۆ بەرهەمهێنەران و هاوردەکراو باجی سەپێنراو لە کوردستان". پێدەچێت "تۆرە ئابوورییە ڕێکخراوەکان لەپشت ئەم بازرگانییە گەندەڵەوەبن"، ڕوونی دەکاتەوە کە قاچاخچێتی جگەرە لە دەرەوەی کەناڵە فەرمییەکان ڕوودەدات، ئەو کەرەستانەی کە لە دروستکردنیاندا بەکاردەهێنرێن کەوتوونەتە ژێر کۆنترۆڵی کوالیتی و ڕێژەی تووتنیش کەمترینە. ئەو ڕەخنە لەوە دەگرێت کە بە بێدەنگی و بێ هەڵوێستی دەسەڵاتداران لە بەرامبەر ئەم تۆڕانەدا وەسفی دەکات، "سەرەڕای ئەو مەترسییە تەندروستییەی کە لەسەر ژیانی جگەرەکێشان دروستی دەکەن، هەروەها زیانە ئابوورییەکانیش بۆ وڵات". دەڵێت "بەهۆی کەسایەتییە دەسەڵاتدارەکانی پشت ئەم پیشەسازییە و ئەو قازانجە گەورەیەی کە بەدەستی دەهێنێت، بێبایەخکردن بۆ چاودێریکردن هەیە و لە ئەنجامدا خەڵکی ئەم هەرێمە ئەوانەن کە بە تەندروستی خۆیان و پارەکانیان باجەکەی دەدەن".     سەرچاوە؛ العالم الجدید، جهات نافذة في كردستان تصنع السجائر بعلامات تجارية مغشوشة وتصدرها لأنحاء العراق،  2025-12-09تقاريرنا؛ https://shorturl.at/NXwWJ  

  درەو: زیانی لافاوەكەی چەمچەماڵ و تەكیەو شۆڕش زۆر لەوە زیاترە باس دەكرێت، زیاتر لە (2) هەزار ماڵ زیانیان پێگەیشتووە، نزیكەی (500) ئۆتۆمبێل زیانیان بەركەوتووە، ئاوی چەمچەماڵ بەتەواوی بڕاوە، بەشێك لە شەقام و زەویەكان رۆچوون، مەنهۆڵ و زێرابەكان گیراون، مەترسی گەورە درووست دەبێت ئەگەر بارانی بەخۆڕ ببارێت. زیانەكان: بەپێ راپۆرتی ناوەندی هاوبەشی قەیرانەكان (LCC) زیانەكان بەم شێوەیەیە: زیانەكان: -    2 كەس گیانیان لەدەستداوە -    12 كەس بریندار -    1607 خانو زیانیان بەركەوتووە -    200 ئۆتۆمبێل زیانیان بەركەوتووە -    115 دوكان و ماركێت زیانیان بەركەوتووە -    450 پرۆژە زیانیان بەركەوتووە  بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) زیانەكان زۆر زیاترە لەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە: تەنیا لە ناحیەی شۆڕش بەپێی لێدوانی بەڕێوەبەری ناحیەی شۆڕش: -    زیاتر لە (700) ماڵ تەنیا لە ناحیەی شۆڕش زیانیان بەركەوتووە. -    زیاتر لە (250) ئۆتۆمبێل تەنیا لە ناحیەی شۆرش زیانیان بەركەوتووە. -    زیاتر لە (50) دووكان و كۆگا زیانیان بەركەوتووە -     لە ناحیەی تەكیە: -    نزیكەی (100) ماڵ زیانیان بەركەوتووە -    نزیكەی (50) ئۆتۆمبێلە زیانیان بەركەوتووە لە شاری چەمچەماڵ -    زیاتر لە (هەزار) ماڵ زیانیار بەركەوتوووە. -    زیاتر لە (150) دوكان و كۆگا زیانیان بەركەتووە -    زیاتر لە (200) ئۆتۆمبێل زیانیان بەركەتووە -    زیاتر لە (12) فەرمانگە ئاوی تێچووەو باخچەكان: لە چەمچەماڵ كۆی (25) باخچە (5) باخچەی گەورە بەتەواوی تێكچووە (باخچەی بەردەم باخی گشتی، باخچەی بەردەم بەنزینخانەی حەمید جاف، باخچەی تەنیشت بەنزینخانەی حەمید جاف، باخچەی شەهید نازم، باخچەی نەورۆز) سەرجەمیان زیانیان بەركەوتووەو لەناو چوون. فەرمانگەكان -    هۆڵێ رۆشنبیری بەتەواوی لافاو دایپۆشیوە -    كتێبخانەی گشتی چەمچەماڵ -    فەرمانگەی پاسپۆرت -    بینای قایمقامیەت -    بەڕێوەبەری پۆلیسی نزیك بینای قایمقامییەت -    بنكەی ئاسایشی تەنیشت رۆشنبیری لافاو چەمچەماڵی تینیوتركردووە -    بۆری ئاوی چەمچەماڵ لە دەربەندی بازیان و تەكیەوە بۆ چەمچەماڵ دەرۆیشت لەكاركەوتووەو ئاو بۆ چەمچەماڵ ناچێت -    بەشێك لە بۆرییەكانی ئاوی بانی مەقان بۆ چەمچەماڵ لەكاركەوتووە -    لەدوای لافاوەكەوە ئاوی چەمچەماڵ لەكاركەوتووەو چەمچەماڵ و شۆڕش بێ ئاوە رۆچونی شەقامەكان -    بەشێك لە شەقامەكان رۆچوون و بەشێك لە شەقامەكان تێكچوون وەك شەقامی بەردەم هۆڵی رۆشنبیری و كتێبخانەی گشتی و شەقامە سەرەكییەكەی كەركوك – سلێمانی. -    بەشێكی زۆری زێراب و مەنهۆڵەكانی چەمچەماڵ و شۆڕش و تەكیە تێكچوون و پڕبوونەتەوەو بارانی ترو لافاوی تر زیانی زیاتر دەكات. -    ژمارەیەكی زۆری مەڕو رەشە وڵاخ و مریشك و جوجەڵە لەناو چوون. شارەوانی چەمچەماڵ چیان هەیە: سەرچاوەیەك لە شارەوانی چەمچەماڵ بە (درەو)ی راگەیاند شارەوانی چەمچەماڵ پەراوزترین شارەوانیە: -    نەسریەی شارەوانی چەمچەماڵ و بە حەوت شارەوانیەوە پێشتر (4) ملیۆن دیناربووەو لەم دواییە كراوە بە (8) ملیۆن دینار، -    بەڵام مانگانە بۆ نمونە مانگی ئاب ( 4 ملیۆن و 796 هەزار) دینار تەنیا بۆ گاز و رۆنی تانكەرەكانی نەوت خەرجكراوە بۆ ئاودانی باخچەكان. -    بەشێكی تری بۆ خەرجییەكانی ئۆتۆمبێلەكانی ترە و چاككردنەوەیانە و هیچ نامێنێتەوە ئامێرەکانی شارەوانی چەمچەماڵ  -    پیک ئاب ٣ دانە -    گڵابە ٥ دانە ٢ دانەیان لەبێ تاییدا لەكاركەوتوون -     تانکەری ئاوهێنان ٥ دانە بۆ ئاودانی باخچەكانە -    تانکەری سەحبی پیسایی ١ دانە  -    تانکەری کردنەوەی زێراب ١ دانە  -     تراکتۆر ٢ دانە  -    گرێدەر ١ دانە  -    شۆفڵ  وحفارە مشترک ١ دانە  -    حفارە زنجیر خراپ لەکار كەتووە ١ دا -    بەشی زۆری ئامێرەكان لەكار كەوتووە. -    هیچ بڕە پارەیەك بۆ پاكردنەوەی مەنهۆڵەكان و راستكردنەوەی رێڕەوە ئاوییەكان خەرجنەكراوە. بەڕێوەبەری رێگاوبانی چەمچەماڵ دەڵێت بە (450) گوند و (7) ناحیە تەنیا یەك شۆفڵمان هەیە.   

درەو: وریا عەبدولخالق خەندەق و بەربەست  بەڕووی ڕێڕەوی سروشتی ئاودا دروستکراوە  وەبەرهێنەرێک ۹۰۰ مەتر خەندەق و بەربەستی دروست کردوە لەکۆی چوار شیوی سروشتی کۆتای بە سێ شیو هێنراوە    زیادەڕۆی و پڕکردنەوەی ڕێڕەوی ئاو کارەساتەکەی گەورەتر کرد  لافاوەکەی ڕۆژی ۹ی ئەم مانگەی چەمچەماڵ هۆکارەکەی شێواندنی سروشت و تێکدانی ڕێڕەوی سروشتی ئاو بوو و بۆ یەکەمجار لافاو پێچەوانەی واقیع و  سروشت سێ بەرزترین گەڕەکی چەمچەماڵی گرتەوە و ئاوی هاتوو بۆ ئەو گەڕەکانە لە سەرەوە نەهاتووە بەڵکو لەلاوە هاتوە . لە کۆنەوە لەبناری مەقان چوار شیو و ڕێڕەوی ئاوی هەبووە شیوی یەکەم سەرڕێژی بەنداوەکەی مەقانی خراوەتە سەر لە سەروی ناحیەی شۆڕشەوە بۆ نزیک گۆڕستانی وەسمان غەزال ڕۆیشتووە. شیوی دووەم و سێیەم بە ئاڕاستەی کۆمپانیای بەڕێز هاتووە  شیوی چوارەم ئەو ڕێڕەوەیە بەنداوەکەی لەسەر دروستکراوە و لە پشتی مۆنۆمێنتی ئەنفال هاتووە و لە لێواری ڕێگای کەرکوک سلێمانی درێژ دەبێتەوە تا پردی نێوان چەمچەماڵ شۆڕش . بڕوانە وێنەی (1) ماوەی چەند ساڵێکە  شیوی یەکەم زیادە ڕۆی دەکرێتە سەری و لە چەند شوێنێک قەنتەرەو ڕێگای لەسەر دروستکراوەو ڕێگای ئاو گیراوە و لە ڕۆژی لافاوەکە لە شوێنێکدا بەهۆی حەسر بوونی ڕێڕەوەکە ئاڕاستەکەی بۆ ناو شیوی چوارەم گۆڕاوە . بڕوانە وێنەی (2) شیوی دووەم و سێیەم چەند ساڵێکە هەوڵی پڕکردنەوەیان دەدرێ و تاڕادەیەک کۆتاییان پێ هێنراوە لە پێناو پڕۆژەیەکی نیشتەجێبوون و بەردەوام هەوڵی پڕکردنەوەیان دەدرێت و ساتر لەسەروی ماڵەکانی کۆمپانیای بەڕێز دروستکراوە و قورسای ئاو بۆ شیوی یەکەم گۆڕدراوە . بڕوانە وێنەی (3) و(4) شیوی دووەم جگە لە بەربەست کردنی بەساتری خۆڵ بەردەوام پڕ دەکرێتەوە و لە ئێستادا بە ئاشکرا هەست بەوە دەکرێت و بە سەدان گەڵابە خۆڵ پڕ کراوەتەوە.  بڕوانە وێنەی (5) و (6)   ئاڕاستەی شیوی دووەم وابووە بۆ نێوان کۆمپانیای بەڕێز و ناحیەی شۆڕش چووە و دوای پڕ کردنەوەی ساتری خۆڵ لە پشت و سەروی کۆمپانیای بەڕێز دروست کراوە .  وێنەی (7)و(8 شیوی سێیەم  کە ڕووی لە خانوەکانی کۆمپانیای بەڕێز دەکردبەهەمان شێوەی شیوی دووەم پڕ کراوەتەوەو ساتر دروست کراوە . وێنەی (9)   شیوی چوارەم درێژکراوەی ئەو دۆڵە سەرەکیەیە کە بەنداوی مەقانی لەسەر دروستکراوە و ماوەی چەندین ساڵە بەهۆی دەرهێنانی تێکەڵە لە سەروی بەنداوەکە و دروستکردنی باخ و خانو لە تەنیشت و خوار بەنداوەکە پڕ دەکرێتەوە بەجۆرێک هەر خۆڵ و کۆنکرێت و پاشماوەی ڕوخاندنی هەر بینایەک لە چەمچەماڵ هەبێت دەبرێت بۆ ئەو دۆڵەو ڕێڕەوی دۆڵەکەی پێ پڕ دەکرێتەوە و دەکرێتە زەوی و دەکرێتە باخ و خانوو . وێنەی (10) و (11) و (12)   لە نێوان خانوەکانی کۆمپانیای بەڕێز و گەڕەکی مۆفەریەکانی ناحیەی شۆڕش بەدرێژای ۹۰۰ مەتر خەندەق و ساتر لێدراوە بەهێڵی ڕاست و بووەتە بەربەست و شێواندنی ڕێڕەوی سروشتی و خەندەقەکە جیاکردنەوەی زەویەکە بۆ وەبەر هێنەرێک بەناوی مەلایاسین و بۆڕی ئاوی دوکان چەمچەماڵ دەداتە ناو زەویەکەدا و لە پێناو سەرمایەدارێک کە پڕۆژەیەکی نیشتەجێبوونی پڕ کەم وکوڕی هەیە بە درێژای نزیکەی کیلۆمەترێک ڕێگای سروشتی ئاو شێوێنراوە بۆ پڕۆژەی دووەمی. وێنەی (13) و(14)و (15)   شیوی چوارەم کە بەو هۆکارانەی سەرەوە  ئاوی  سێ شیوەکەی تری بۆ زیاد بووە لە  خوار مۆنۆمێنتی ئەنفال تا پردی  شۆڕش دوو بەنزینخانەو سێ ڕێگا بۆ خانوەکانی کۆمپانیای بەڕێز ڕێڕەوەیەکەیان تەسک کردوەتەوە  وێنەی (16) و (17)     دەرئەنجام زۆرینەی ئەو ئاوەی ڕووی لە گەڕەکەکانی چەمچەماڵ کردوە لە ڕێگای سلێمانی کەرکوک سەرکەوتووە و لە مۆنۆمێنتی ئەنفال بۆ گەڕەکی ئاسودە و ڕووی لە ئاسایشی ڕۆژئاوا کردوەو دیواری  گەراجەکەی ئاسایشی لە هەردوو دیو ڕوخاندوە و ئاو بۆ لای مزگەوتی سالار فەقێ لەگەڕەکی ئاسودە و دواتر بۆ گەڕەکی ٤٨ مامۆستایان ڕۆیشتووە. وێنەی (18) لەخوار مۆنۆمێنت و لە بەرامبەر خانوەکانی کۆمپانیای بەڕێز ئاو بەسەر ڕێگای کەرکوک سلێمانیدا پەڕیوەتەوە و بەرەو کۆگای ئامەد لەگەڕەکی سێگۆسەکە و دواتر هاتوەتە سەر دووسایدی پشتی دادگا و ڕوو لە کتێبخانە و ناوبازاڕ . وێنەی (19) لە دووسایدی ڕۆیشتوو بۆ کۆمپانیای بەڕێز جارێکی تر ئاو سەر ڕێگای کەرکوک سلێمانی کەوتووە و لای نەخۆشخانەی جەمالی حاجی عەلی و مەکۆی گۆڕان ڕووەو گەڕەکی ڕاپەڕین ڕۆیشتووە . وێنەی (20) شیوی یەکەم لە چەند شوێنێک بەهۆی ڕێگا گرتنەوە ئاوەکەی ڕوەو گەڕەکی مۆفەریەکان ڕۆیشتووە و بەردەوام بووە تا گەڕەکی پیریادیەکان . وێنەی (21) بەنداوی مەقان و شیوی سەرەکی مۆفەر توشی کارەساتی گەورە بوون و دەریاچەی بەنداوەکە ئەوەندە بەرتەسک بوەتەوە بەشی ئەوەندە ئاو ناگرێت هەموی بەردەیتەوە بگاتە ناو چەمچەماڵ و لە پشتی بەنداو بەدوری ۷۰ مەتر خانو هەیە . وێنەی (22)و(23) ئەگەر بەپەلە ڕێڕەوی ئاوەکان چاک نەکرێنەوە  هەمان کارەسات لە زستان و بەهار ڕوودەداتەوە و پێویستە بەزوویی لێپرسینەوە بکرێت و ڕێڕەوی ئاوەکان چاک بکرێنەوەو ئاو بەسروشتی خۆی بڕوات . تێبینی: ئەم نوسینە لەسەر بنەمای ئەندازیاری و زانستی نوسراوە و هەرکەس و لایەنێک ویستی دەتوانرێت مەیدانی ڕاستیەکانی پیشان بدەین. بەهیوام ڕاستیەکان نەشێوێنرێن و لێکۆڵینەوەیەکی هەمە لایەن بکرێت و بەپەلە چارەسەری ئەو دۆخە بکرێت و سزای ئەوانە بدرێت کە هۆکارن و مانەوەی دۆخی ئێستا مەترسیەکی گەورەیە لە زستان و بەهاری ئەمساڵ

درەو: كاوە عەلی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی یەكگرتوو بۆ ناتوانن لەو 125 ملیۆن دۆلارەی کە بە ناوی  چەمچەماڵ و ئەنفال کراوان  کە وەرگیراوە ، بڕێکیان بۆ خەرج بکەن..!! کۆمپانیا نەوتیەکان پێشەکی پارەیان ڕادەستکردووە بۆ بوژاندنەوەی ناوچەکان ! حکوومەت  125 ملیۆن دۆلاری  بۆ   پڕۆژەکانی ئەنفال کراوان ، لە کۆمپانیاکانی نەوت و گاز  وەرگرتووە ،  بەڵام  لەبری پڕۆژەکان دراوە بە حیزبەکان!!! لەگەڵ 1.075  یەک ملیار  و حەفتا و پێنج ملیۆن دۆلاری تریش !،  ئەو 1,2  (ملیار و دووسەد ملیۆن دۆلارە)  جگە حیزبە دەسەڵاتدارەکان،   تەنانەت وەزارەتی سامانە سرووشتیەکانیش نازانێت چی بەسەر هاتووە.... چەمچەماڵ پێویستە قەرەبوو بکرێتەوە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بە دەرەجەی یەکەم ، وە ئەگەر دەرکەوت و سەلمێنرا کە کەمتەرخەمی لە لایەن کۆمپانیاکان هەبووە بۆ  گرتن  یان گۆڕینی ڕێڕەوە ئاویەکان ،  ئەوا کۆمپانیاکان دەبێت قەرەبووی  تەواوی زەرەر و زیانەکان هەمووی بە  زەرەر و زیانی هاوڵاتیان و حکومەتیش بکاتەوە.... بەڵام ئایا کۆمپانیا نەوتیەکان  ئەوانەی کار دەکەن ئەرکیان چی دەبێت و چی لە ئەستۆیان دەبێت ؟ لەبەرئەوەی گرێبەستەکانیان شاراوەیە و بەردەست نییە ، ناتوانین سەبارەت بە پابەندیەکانیان هیچ بڵێین بە ووردی! بەڵام ئەوەی داننپێدانراوە لە لایەن وەزارەتی سامانە سرووشتیەکانی حکومەتی هەرێم کە بۆ( شیرینی نەوت)( بونیادنانی تواناکان)تەنها پێش ساڵی ٢٠١٢  ، لە کۆمپانیاکان لە کاتی گربەست و بە پێشەکی 3,2 ملیار دۆلار وەرگیراوە ....بەڵگەکان لە سایتی سامانە سرووشتیەکان وەرگیراوە لە خوارەوەیە....لەوشیرینی نەوتە  125 ملیۆن دۆلاری بۆ پڕۆژەی ئەنفال کراوان بووە، ... هەروەها  بە ووتەی چەند بەرپرسێکی حیزبی و حکومی باڵای پێشوو: ( شیرینی نەوت بۆ ناوچەکان بەبڕی ٣ ملیار دۆلار دراوە بە حزب لەبری حکومەت ....)!  بە پێی خشتەی وەزارەتی سامانە سرووشتیەكان بۆ ناوچەی ئەنفالەکان 287 ملیۆن دۆلار بووە ، بە پێی خشتەکە  165 ملیۆن دۆلاری خەرج کراوە ، کە ئەویش جێگای گومانە !!! بەڵام لەو بڕە 125 ملیۆن دۆلار بەڵێندراوە کە چەمچەماڵی تێدایە ، بەڵام خەرج نەکراوە و وەریش گیراوە لە کۆمپانیاکان!   125 ملیۆن دۆلارەکە و 200 ملیۆن  دۆلاری هەڵەبجە و 875 ملیۆن  دۆلاری شوێنەکانی تریش تەنانەت وەزارەتیش نازانێت چی لێ کراوە...!!! بەڵام  خۆیان دەڵێن وەرگیراوە پێشەکی!!   حکومەت  بیەوێت ئەتوانێت لەو  125 ملیۆن دۆلارە ئێستا چەمچەماڵ گەشە پێ بدات کە وەرگیراوە بە ناویانەوە...!! هیچ وەزیرێک ئەوێڕێت باسی بکات لە ئەنجومەنی وەزیران!!! کەواتە بۆ  بەدەمەوە چوونی چەمچەماڵ و شوێنە کارەساتبارەکان، پێویستە شانبەشانی  ڕێکخراوەکان و خێرخوازان و هاوڵاتیان...... ، حکومەتی عێراق و حکوومەتی هەرێم و کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت  کە ئەگەر کەمتەرخەم بوون،  لەگەڵ بڕێکی ئەم 125 ملیۆن دۆلارە لە حیزب یان وەزارەتی سامانە سرووشتیەكان یان کۆمپانیا نەوتیەکان ئەگەر حکومەت بڵێت وەرمنەگرتووە،   لە ئێستادا بۆ چەمچەماڵ دابین بکرێت .....👇  

  ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڵاوكرایەوە كە لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكاوە واژۆی لەسەركراوە. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ستراتیژیەتی نیشتمانی ئەمریكادا بەم شێوەیە هاتووە: -    هاوبەشەکانمان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پابەندبوونی خۆیان بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و توندڕەوی نیشان دەدەن، دەبێت ئەمریكا هانی ئەم ئاراستەیە بدان. -    دەبێت ئەمریكا ئەم نەتەوانە(بە تایبەتی شانشینەکانی کەنداو)ناچار بکات دەستبەرداری نەریت و شێوە مێژووییەکانی حکومڕانی خۆیان ببن.   -    کلیل بۆ پەیوەندییەکی سەرکەوتوو لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بریتییە لە قبوڵکردنی ناوچەکە، سەرکردەکانی، و نەتەوەکانی وەک ئەوەی کە هەن لە کاتێکدا پێکەوە کار دەکەین لەسەر بوارەکانی بەرژەوەندی هاوبەش. -    بەرژەوەندی ئەمریکا لەوەدایە کە سەرچاوەی وزەی کەنداو نەکەوێتە دەستی دوژمنێکی سەرسەخت -    ناوچەکە نەبێتە پشتیوان، پەرەپێدەر یان هەناردەکارێکی تیرۆر دژی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا، و کە ئیسرائیل پارێزراو بمێنێتەوە.   ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تشرینی دووەمی ٢٠٢٥ کۆشکی سپی – واشنتۆن وەرگێڕانی بۆ کوردی: سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەیی   هاوڵاتیانی بەڕێزی ئەمریکا: لە ماوەی نۆ مانگی ڕابردوودا، وڵاتمان—و جیهان—مان گەڕاندەوە لە لێواری کارەسات و تێکشکان. دوای چوار ساڵ لاوازی، توندڕەوی و شکستە کوشندەکان، حکومەتی من بە پەلە و خێراییەکی کەموێنە دەستبەکاربوو بۆ گەڕاندنەوەی هێزی ئەمریکا لە ناوخۆ و دەرەوە، و بەرپاکردنی ئاشتی و سەقامگیری بۆ جیهانمان. هیچ حکومەتێک لە مێژوودا ئەم جۆرە گۆڕانکارییە سەرنجراکێشەی لە کاتێکی وا کەمدا بەدەستنەهێناوە. لە یەکەم ڕۆژی دەستبەکاربوونمەوە، سنوورە سەربەخۆکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانمان گەڕاندەوە و هێزی سەربازی ئەمریکامان بڵاوەپێکرد بۆ وەستاندنی پێشێلکردنی وڵاتمان. خۆمان رزگارکردن لە ئایدیۆلۆژیای جێندەری-کۆمەڵایەتی پەڕگیرو ئاریشە دەروونییەکانمان لە هێزە چەکدارەکانمان دوورخستەوە، و دەستمانکرد بە بەهێزکردنی سوپامان بە وەبەرهێنانێکی یەک تریلیۆن دۆلاری. هاوپەیمانیەتییەکانمان بنیادنایەوە و وامان لە هاوپەیمانانمان کرد زیاتر بەشداری بکەن لە بەرگریی هاوبەشمان، لەوانەش پابەندبوونێکی مێژوویی لە وڵاتانی ناتۆ بۆ بەرزکردنەوەی تێچووی بەرگری لەسەدا ٢ەوە بۆ لەسەدا ٥. بەرهەمهێنانی وزەی ئەمریکامان پەرەپێدا بۆ گەڕاندنەوەی سەربەخۆییمان، و باجی مێژووییمان سەپاند بۆ گەڕاندنەوەی پیشەسازییە سەرەکییەکان بۆ ناوخۆی وڵاتمان. لە ئۆپەراسیۆنی (چەکوشی نیوەشەو- Midnight Hammer)دا، توانای پیتاندنی ناوکی ئێرانمان لەناوبرد. و و قاچاخچییەکانی مادەی هۆشبەرو ئەو باندە مافیاییە دڕندانەی کە لە هەرێمەکەماندا دەردەکەون وەک "ڕێکخراوی تیرۆریستیی بیانی" ناساند. لە ماوەی تەنها هەشت مانگدا، کۆتاییمان بە هەشت ململانێی سەربازی هێنا و دۆخەکەمان چارەسەرکرد—لەوانە لە نێوان کەمبۆدیا و تایلەند، کۆسۆڤۆ و سربیا، کۆماری دیموکراتیکی کۆنگۆ و ڕواندا، پاکستان و هیندستان، ئیسرائیل و ئێران، میسر و ئەتیۆپیا، ئەرمەنستان و ئازەربایجان، و کۆتایی هێنانی جەنگ لە غەزە بە گەڕاندنەوەی هەموو بارمتە زیندووەکان بۆ لای خێزانەکانیان. ئەمریکا دیسان بەهێز و شکۆمەندبووە—و لەبەر ئەوە، ئاشتی دادەمەزرێنین لە سەرانسەری جیهان. لە هەموو ئەوەی دەیکەین، ئەمریکا لە پێشەوە دادەنێین. ئەوەی لە خوارەوە دێت ستراتیژییەکی ئاسایشی نیشتمانییە بۆ شیکردنەوە و بنیادنانی لەسەر هەنگاوە نائاساییەکانی بەدەستمان هێناوە. ئەم بەڵگەنامەیە نەخشەڕێگایە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەمریکا بەردەوام دەبێت وەک گەورەترین و سەرکەوتووترین نەتەوە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، و ماڵی ئازادی لەسەر زەوی. لە ساڵانی داهاتوودا، بەردەوام دەبین لە پەرەپێدانی هەموو ڕەهەندەکانی هێزی نیشتمانیمان—و ئەمریکا دەکەینە پارێزراوتر، دەوڵەمەندتر، ئازادتر، گەورەتر و بەهێزتر لە هەر کاتێکیتر. سەرۆک دۆناڵد جەی ترامپ کۆشکی سپی تشرینی دووەمی ٢٠٢٥               پێرست I.    پێشەکی – ستراتیژی ئەمریکی چییە؟ 1.    چۆن "ستراتیژی" ئەمریکی لە ڕێگا لادا 2.    ڕاستکردنەوە پێویست و پێشوازیلێکراوەکەی سەرۆک ترامپ II.    ویلایەتە یەکگرتووەکان چی دەوێت؟ 1.    بە گشتی چیمان دەوێت؟ 2.    چیمان دەوێت لە جیهان و لە جیهانەوە؟ III.     ئامرازە بەردەستەکانی ئەمریکا چین بۆ بەدەستهێنانی ئەوەی دەیەوێت؟ IV.     ستراتیژییەکە 1.    بنەماکان 2.    پێشینەکان 3.    هەرێمەکان  a)    . نیوەکورەی ڕۆژئاوا b)    . ئاسیا c)    . ئەورووپا d)    . ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست e)    . ئەفریقا I.  پێشەکی – ستراتیژی ئەمریکی چییە؟ ١. چۆن "ستراتیژی" ئەمریکی بەلاڕێ برا؟ بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەمریکا بەردەوام دەبێت وەک بەهێزترین، دەوڵەمەندترین، توانادارترین و سەرکەوتووترین وڵات لە جیهان بۆ دەیەکانی داهاتوو، وڵاتمان پێویستی بە ستراتیژییەکی یەکگرتوو و سەرنجڕاکێشە بۆ چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ جیهان. بۆ دروستکردنی ئەوەش، پێویستە هەموو ئەمریکییەکان بزانن کە هەنگاو بە هەنگاو چی دەکەین، هەوڵی چی دەدەین و بۆچی؟ "ستراتیژ"ەکە پلانێکی دیاری کراو و واقیعبینانەیە کە پەیوەندی بنەڕەتی نێوان ئامانج و ئامراز ڕوون دەکاتەوە: لە هەڵسەنگاندنێکی وردەوە دەستپێدەکات بۆ ئەوەی چی پێویستە و چ ئامرازێک بەردەستە/یان دەتوانرێت بە واقیعبینانە بخرێتەگەڕ بۆ گەشتن بە ئەنجامە خوازراوەکان. ستراتیژی دەبێت تونای هەڵسەنگاندنی هەبێت، پۆلێنبەندی بکات و وەڵێنەییەکان دابنێت. ناتوانرێت هەموو وڵاتێک، هەرێمێک، پرس یان بانگەشەیەک—هەرچەند شایان بێت—ببێتە تاکە خاڵی جێی سەرنج لە ستراتیژی ئەمریکیدا. ئامانجی سیاسەتی دەرەوە پاراستنی بەرژەوەندییە بنەڕەتییە نیشتمانییەکانە؛ ئەوە تاکە خاڵی جێی سەرنجی ئەم ستراتیژییەیە. ستراتیژییەکانی ئەمریکا لە کۆتایی جەنگی سارد بەدواوە سەرکەوتوو نەبوون—لیستێک بوون کە کەمتر پێویست بوون یان جۆرێک دارێژراون کە بە دەگمەن خوازراو بوون؛ بە ڕوونی دیارییان نەکردووە کە وەک ئەمریکا چیمان دەوێت بەڵکو لەبری ئەوە قسەی ناڕوون وگشتی بوون؛ و زۆرجار بە هەڵە حوکممان داوە کە دەبێ چیمان بوێت. و هەڵەیان کردووە لە دیاریکردنی ئەوەی کە پێویستە بۆمان. دوای کۆتایی هاتنی جەنگی سارد، نوخبەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا خۆیان بەوە قایلکردبوو کە هەژموونی هەمیشەیی ئەمریکا بەسەر هەموو جیهاندا لە بەرژەوەندی وڵاتەکەماندایە. بەڵام کاروباری وڵاتانی دیکە تەنیا کاتێک جێگای نیگەرانی ئێمەیە کە چالاکییەکانیان ڕاستەوخۆ هەڕەشە لە بەرژەوەندییەکانمان بکەن.  نوخبەکانمان زۆر بە هەڵە پێشبینیی ئامادەیی ئەمریکایان کردبوو بۆ ئەوەی بۆ هەمیشە باری قورسی جیهان هەڵبگرێت، لە کاتێکدا گەلی ئەمریکا هیچ پەیوەندییەکی لەو دۆخە نەبووە و هیچ بەرژەوەندییەکی نیشتمانی نەبووە. ئەوان زیادەڕۆییان کرد لە هەڵسەنگاندنی توانای ئەمریکادا بۆ دابینکردنی دارایی بۆ دەوڵەتێکی گەورەی چاودێری کۆمەڵایەتی، ڕێکخستن، و کارگێڕی، لە پاڵ دەزگایەکی گەورەی سەربازی، دیپلۆماسی، هەواڵگری، و یارمەتیدانی دەرەکی. ئەوان گرەوی زۆر سەرلێشێواو و وێرانکەریان کرد لەسەر جیهانگیری و ئەوەی پێی دەوترێت "بازرگانیی ئازاد" کە چینی ناوەند و بنکەی پیشەسازییەکەیان مایەپووچ کرد، کە پێشکەوتن و باڵادەستی ئابووری و سەربازی ئەمریکا پشتی پێبەستبوو.  ڕێگەیان دا بە هاوپەیمانان و هاوبەشەکان کە تێچووی بەرگرییەکانیان بخەنە ئەستۆی گەلی ئەمریکا و هەندێک جاریش بمانخزێننە ناو ئەو ململانێ و کێشانەوەی کە بۆ بەرژەوەندی ئەوان سەرەکی بوون بەڵام بۆ ئێمە لاوەکی یان بێ کاریگەر بوون. هەروەها سیاسەتی ئەمریکایان بەستەوە بە تۆڕێک لە دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانەوە، کە هەندێکیان بە ڕوونی دژایەتی ئەمریکی دەکەن و زۆریان بەهۆی نێونەتەوەییبوونێکەوەن کە بە ئاشکرا هەوڵدەدات سەروەریی وڵاتان پێشێل بکات. لە کۆتاییدا، نوەخبەکانی ئێمە نەک تەنها ئامانجێکی بنچینەیی ناپەسەند و نەگونجاویان پەیڕەو کرد، بەڵکو بەم کارەشیان ئەو ڕێکارە پێویستانەیان لەناوبرد کە بۆ گەیشتن بەو ئامانجە پێویست بوون: واتە ئەو بنەما نیشتمانییەی کە هێز، دەوڵەمەندی، و ڕەوشتبەرزیی نەتەوەکەمان لەسەری بنیات نراوە.  ٢. ڕاستکردنەوە پێویست و پێشوازیلێکراوەکەی سەرۆک ترامپ هیچ کام لەمانە نەگۆڕ و ناچاری نەبوون. ئیدارەی یەکەمی سەرۆک ترەمپ ئەوەی سەلماند کە بە بوونی سەرکردایەتییەکی دروست کە بڕیاری دروست بدات، هەموو ئەمانەی سەرەوە دەتوانرا – و دەبوو – کۆتاییان پێ بهێنرێت، و زۆر شتی دیکەش بەدەست بهێنرێن. ئەو و تیمەکەی بە سەرکەوتوویی توانا گەورەکانی ئەمریکایان کۆکردەوە بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێڕەوی کارەکان و دەستپێکردنی قۆناغێکی زێڕینی نوێ بۆ وڵاتەکەمان. بەردەوامبوونی ویلایەتە یەکگرتووەکان لەسەر ئەو ڕێگایە، ئامانجی سەرەکی ئیدارەی دووەمی سەرۆک ترەمپ و ئامانجی ئەم دۆکومێنتەیە. پرسیارەکانی بەردەم ئێمە ئێستا ئەمانەن:  ١) ویلایەتە یەکگرتووەکان چی دەوێت؟ ٢) چ ئامرازێکی بەردەستمان هەیە بۆ بەدەستهێنانی؟ ٣) چۆن دەتوانین ئامانج و ئامراز بە یەکەوە ببەستینەوە بۆ ستراتیژییەکی گونجاوی ئاسایشی نیشتمانی؟ II . ویلایەتە یەکگرتووەکان چی دەوێت؟ ١. بە گشتی چیمان دەوێت؟ سەرەتا و پێش هەموو شتێک، مانەوە و سەلامەتی بەردەوامی ویلایەتە یەکگرتووەکانمان دەوێت وەک کۆمارێکی سەربەخۆ و خاوەن سەروەری کە حکومەتەکەی مافە سروشتییە خواپێدراوەکانی هاوڵاتیانی دەپارێزێت و خۆشگوزەرانی و بەرژەوەندییەکانیان لە وەڵێنەیی دادەنێت. دەمانەوێت ئەم وڵاتە، گەلەکەی، سنوور و خاکەکەی، ئابوورییەکەی، و شێوازی ژیانی لە هێرشی سەربازی و دەستێوەردانی ناحەزی دەرەکی بپارێزین، جا سیخوڕی بێت، یان بازرگانیی زیانبەخش، قاچاخچێتیی ماددەی هۆشبەر و مرۆڤ، پڕوپاگەندەی وێرانکەر و ئۆپەراسیۆنی کاریگەری، تێکدانی کولتووری، یان هەر هەڕەشەیەکی دیکە بۆ سەر نەتەوەکەمان.  دەمانەوێت کۆنترۆڵی تەواومان بەسەر سنوورەکانماندا هەبێت، بەسەر سیستەمی کۆچبەریماندا، و بەسەر تۆڕەکانی گواستنەوەدا کە خەڵکی بە شێوەی یاسایی و نایاسایی پێیدا دێنە ناو وڵاتەکەمان. خوازیاری جیهانێکین کە تێیدا کۆچکردن تەنها "ڕێکخراو" نەبێت، بەڵکو وڵاتە خاوەن سەروەرییەکان پێکەوە کار بکەن بۆ ڕاگرتنی لێشاوی دانیشتووانی ناجێگیر (نەوەک ئاسانکارییان بۆ بکەن)، و کۆنترۆڵی تەواویان هەبێت بەسەر ئەوەی کێ وەردەگرن و کێ وەرناگرن.  خوازیاری ژێرخانێکی نیشتمانیی پتەوو خۆڕاگرین کە بتوانێت بەرگەی کارەساتە سروشتییەکان بگرێت، بەرگری لە هەڕەشەکانی دەرەوە بکات و پووچەڵی بکاتەوە، و هەر ڕووداوێک کە ڕەنگە زیان بە گەلی ئەمریکا بگەیەنێت یان ئابووریی ئەمریکا تێک بدات، ڕێگری لێ بکات یان کاریگەرییەکەی کەم بکاتەوە. نابێت هیچ دوژمن یان مەترسییەک یارایی ئەوەی هەبێت ئەمریکا بخاتە مەترسییەوە.  دەمانەوێت بەهێزترین، بەتواناترین، و لە ڕووی تەکنەلۆجیاوە پێشکەوتووترین سوپای جیهان دامەزرێنین، ڕابهێنین، ئامادەی بکەین، و بخەینە مەیدان بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانمان، ڕێگریکردن لە جەنگەکان، و - ئەگەر پێویست بوو - بە خێرایی و یەکلاییکەرەوە سەریان بخەین، بە کەمترین زیانی گیانی بۆ هێزەکانمان. دەمانەوێت سوپایەکمان هەبێت کە تێیدا هەموو سەربازێک شانازی بە وڵاتەکەیەوە بکات و متمانەی بە ئەرکەکەی هەبێت. هەروەها، خوازیاری بەهێزترین، باوەڕپێکراوترین، و مۆدێرنترین هێزی بەرپەرچدەرەوەی ناوەکی (nuclear deterrent) و بەرگریی مووشەکیی نەوەی داهاتووین - لەوانەش گومەزی زێڕین بۆ خاکی ئەمریکا (Golden Dome) - بۆ پاراستنی گەلی ئەمریکا، سەروەت و سامانی ئەمریکا لە دەرەوەی وڵات، و هاوپەیمانانی ئەمریکا.  خوازیاری بەهێزترین، چالاکترین، داهێنەرترین، و پێشکەوتووترین ئابووریی جیهانین. ئابووریی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بناغەی شێوازی ژیانی ئەمریکییە، کە بەڵێنی خۆشگوزەرانییەکی بەربڵاو دەدات و جێبەجێی دەکات، هەلی پێشکەوتن دەڕەخسێنێت، و پاداشتی کاری قورس دەداتەوە. هەروەها، ئابووریمان بناغەی پێگەی جیهانیی و بنەمای پێویستی هێزە سەربازییەکەمانە. خوازیاری پتەوترین بنکەی پیشەسازیی جیهانین. هێزی نیشتمانیی ئەمریکا پشت بە کەرتی پیشەسازییەکی بەهێز دەبەستێت کە توانای دابینکردنی پێداویستییەکانی بەرهەمهێنانی لە ئاشتی و جەنگدا هەبێت. ئەوەش نەک تەنها پێویستی بە توانای بەرهەمهێنانی ڕاستەوخۆی پیشەسازیی بەرگری هەیە، بەڵکو پێویستی بە توانای بەرهەمهێنانی پەیوەست بە بەرگریش هەیە. بەهێزکردنی توانای پیشەسازیی ئەمریکا دەبێتە بەرزترین پێشینەی سیاسەتی ئابووریی نیشتمانی. خوازیاری بەهێزترین، بەرهەمدارترین، و داهێنەرترین کەرتی وزەی جیهانین - کە نەک تەنها توانای سووتەمەنیی گەشەی ئابووریی ئەمریکای هەبێت، بەڵکو بە تەنیشت ئەوەوە ببێتە یەکێک لە پیشەسازییە هەناردەکارە پێشەنگەکانی ئەمریکا. دەمانەوێت وەک پێشکەوتووترین و داهێنەرترین وڵاتی جیهان لە ڕووی زانستی و تەکنەلۆجییەوە بمێنینەوە و لەسەر ئەم توانایانە داهاتوو بنیات بنێین. هەروەها، دەمانەوێت خاوەندارێتی فیکریی خۆمان لە دزینی دەرەکی بپارێزین. ڕۆحی داهێنەری ئەمریکا پایەیەکی سەرەکیی باڵادەستبوونی بەردەوامی ئابووری و سەروەریی سەربازیمانە؛ دەبێت پارێزراو بێت. دەمانەوێت "هێزی نەرمـ"ی بێڕکابەری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بپارێزین، کە لە ڕێگەیەوە کاریگەرییەکی ئەرێنی لە سەرانسەری جیهاندا دەخەینە کار کە بەرژەوەندییەکانمان زیاتر پێش دەخات. لەم کارەدا، بێ پاشگەزبوونەوە دەبین لە ڕابردوو و ئێستای وڵاتەکەمان، لە هەمان کاتدا ڕێز لە ئایین، کولتوور، و سیستەمە حوکمڕانییە جیاوازەکانی وڵاتانی دیکە دەگرین. "هێزی نەرمـ" کە خزمەت بە بەرژەوەندیی ڕاستەقینەی نەتەوەیی ئەمریکا بکات، تەنها کاتێک کاریگەر دەبێت کە باوەڕمان بە گەورەیی و لێهاتوویی ناوەکیی وڵاتەکەمان هەبێت. لە کۆتاییدا، خوازیاری گەڕانەوە و دووبارە زیندووکردنەوەی تەندروستیی ڕۆحی و کولتووریی ئەمریکاین، کە بە بێ ئەو، ئاسایشی درێژخایەن ئەستەم دەبێت. خوازیاری ئەمریکایەکین کە بەهای کاریگەریی و باڵادەستییەکانی ڕابردوو و پاڵەوانییەتییەکانی دەزانێت و چاوەڕێی سەردەمێکی زێڕینی نوێ دەکات. دەمانەوێت گەلێکمان هەبێت شانازی بە خۆیانەوە بکەن، دڵخۆش و گەشبین بن کە وڵاتەکەیان بۆ نەوەی داهاتوو لەوەی دۆزیویانەتەوە باشتر جێ دەهێڵن. دەمانەوێت هاووڵاتییەکی بەرهەمدارمان هەبێت - کە کەس بێ کار و بێ داهات نەبێت - و هەست بە ڕەزامەندی بکەن لە زانینی ئەوەی کە کارەکەیان زۆر گرنگە بۆ خۆشگوزەرانیی نەتەوەکەمان و بۆ باشیی ژیانی تاک و خێزانەکان. ئەمە بە بێ زیادبوونی ژمارەی خێزانە بەهێز و وەفادارەکان کە منداڵی تەندروست پەروەردە دەکەن، نایەتە دی. ٢. چیمان لە جیهان دەوێت؟ بەدیهێنانی ئامانجە ناوخۆییەکان پێویستی بە خستنەگەڕی هەموو سەرچاوەکانی هێزی نیشتمانیمان هەیە. بەڵام جەختکردنەوەی ئەم ستراتیجییەتە لەسەر سیاسەتی دەرەوەیە. بەرژەوەندییە سەرەکییەکانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا چین؟ چی لە جیهان دەخوازین و دەمانەوێت؟ •    دەمانەوێت دڵنیا بین کە نیوەگۆی ڕۆژئاوا بە شێوەیەکی گونجاو سەقامگیر و باش بەڕێوەبراو دەمێنێتەوە بۆ ڕێگریکردن و ساردکردنەوەی کۆچبەریی بەکۆمەڵ بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان. خوازیاری نیوەگۆیەکین کە حکوومەتەکانی هاوکارمان بن لە دژی تیرۆریستانی ماددە هۆشبەرەکان، باندە مافیاییەکان، و ڕێکخراوە تاوانکارییە نێودەوڵەتییەکانی دیکە. دەمانەوێت ئەو نیوەگۆیە لە دەستێوەردانی ناحەزی دەرەکی یان خاوەندارێتیی سەروەت و سامانی سەرەکی پارێزراو بمێنێتەوە، و پشتگیریی زنجیرە دابینکارییە گرنگەکان بکات؛ و دەمانەوێت دەستڕاگەیشتنمان بە شوێنە ستراتیجییە سەرەکییەکان بەردەوام بێت. بە واتایەکی تر، ئێمە "میتۆدی ترەمپ" بۆ بنەمای مونرۆ (Monroe Doctrine) دووپات دەکەینەوە و جێبەجێی دەکەین. "وەرگێڕ: بنەمای مۆنرۆ، کە لە ساڵی ١٨٢٣دا لەلایەن سەرۆک جەیمس مۆنرۆوە ڕاگەیەندرا، سیاسەتێکی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بوو کە وەک هۆشدارییەک دژی دەسەڵاتە ئەوروپییەکان کاری دەکرد سەبارەت بە داگیرکردنی زیاتر یان دەستێوەردان لە کاروباری وڵاتانی نیوەگۆی ڕۆژئاوا. بنەمای مۆنرۆ بووە یەکێک لە بناغە سەرەکییەکانی ستراتیژییەتی ئەمریکا و بۆ ماوەی چەندین سەدە کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکای لاتین هەبوو."  •    دەمانەوێت زیانەکانی بەردەوامی ئەو لایەنە دەرەکییانە ڕابگرین و پێچەوانەی بکەینەوە کە بە ئابووریی ئەمریکا دەگەن. هەروەها، دەمانەوێت ناوچەی هیندۆ-پاسیفیک ئازاد و کراوە بمێنێتەوە، ئازادیی گەشتکردن لە هەموو ڕێڕەوە دەریاییە گرنگەکاندا پارێزراو بێت، و زنجیرە دابینکارییەکانیش دڵنیا و جێی متمانە بن لەگەڵ دەستڕاگەیشتن بە ماددە سەرەکییەکان. •    دەمانەوێت پشتگیریی هاوپەیمانەکانمان بکەین لە پاراستنی ئازادی و ئاسایشی ئەوروپا، لە هەمان کاتدا متمانەبەخۆبوونی شارستانییەت (civilizational self-confidence) و ناسنامەی ڕۆژئاوایی ئەوروپا بگەڕێنینەوە. •    دەمانەوێت ڕێگری بکەین لەوەی هێزێکی دژبەر زاڵ بێت بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرچاوەکانی نەوت و گازی، و دەروازە تەنگەکان (chokepoints) کە پێیدا تێدەپەڕن. لە هەمان کاتدا، دەمانەوێت خۆمان بە دوور بگرین لە "جەنگە هەمیشەییەکان" (forever wars) کە بە تێچوویەکی زۆرەوە لەو ناوچەیە گیرۆدەیان دەکردین. •    دەمانەوێت دڵنیا بین کە تەکنەلۆجیا و پێوەرەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا - بەتایبەتی لە بواری زیرەکی دەستکرد (AI)، بایۆتەکنەلۆجیا، و کۆمپیوتەری کوانتۆمدا - جیهان بەرەو پێش دەبەن. ئەمانە بەرژەوەندییە نیشتمانییە سەرەکی و بەردەوامەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکان. هەرچەندە بەرژەوەندی دیکەشمان هەیە، بەڵام ئەمانە ئەو بەرژەوەندییانەن کە دەبێت لە سەرووی هەموو شتێکەوە گرنگییان پێ بدەین، و پشتگوێخستنیان مەترسیدار دەبێت بۆمان.           III . ئامرازە بەردەستەکانی ئەمریکا بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکانی چیین؟ ئەمریکا هێشتا لە دۆخێکدایە کە جیهان ئێرەیی پێدەبات، کە خاوەنی سەروەت و سامان، سەرچاوە، و سوودگەلێکی پێشەنگی جیهانییە، لەوانە: •    سیستەمێکی سیاسیی بەربڵاو و گونجاو کە دەتوانێت ڕێڕەوی کارەکان ڕاست بکاتەوە. •    گەورەترین ئینجا داهێنەرترین ئابووریی تاکەکەسی جیهان، کە هەردووکیان سەروەت و سامان بەرهەم دەهێنێت بۆ ئەوەی وەبەرهێنان لە بەرژەوەندییە ستراتیجییەکان بکەین، و هێزی بەسەر ئەو وڵاتانەدا هەیە کە دەیانەوێت دەستیان بە بازاڕەکانمان ڕابگات. •    سیستەمی دارایی و بازاڕی سەرمایەی پێشەنگی جیهان، لەوانەش مانەوەی دۆلار وەک دراوی یەدەگی جیهانی. •    پێشکەوتووترین، داهێنەرترین، و قازانجترین کەرتی تەکنەلۆجیای جیهان، کە پشتگیریی ئابووریمان دەکات، سوودێکی جۆریی بە سوپاکەمان دەبەخشێت، و کاریگەریمان بەسەر جیهانەوە بەهێزتر دەکات. •    بەهێزترین و بەتوانایترین سوپای جیهان. •    تۆڕێکی بەرفراوانی هاوپەیمانێتی، لەگەڵ چەندین  وڵاتی هاوپەیمانی-ڕێککەوتننامەیی و هاوبەشەکان لە گرنگترین ناوچە ستراتیجییەکانی جیهاندا. •    جوگرافیایەکمان هەیە کە بووەتە جێگای سەرنجی جیهانیی بەوەی کە خاوەنی سەرچاوەی سروشتیی زۆرە، هیچ هێزێکی ڕکابەر بە شێوەیەکی فیزیکی لە نیوەگۆیەکەماندا باڵادەست نییە، سنوورەکانمان لە مەترسیی داگیرکاریی سەربازی دوورن، و هێزە گەورەکانی دیکەش بە زەریای بەرفراوان لێک جیاکراونەتەوە. •    "هێزی نەرمـ" و کاریگەریی کولتووریی بێڕکابەر. •    ئازایەتی، ئیرادە، و نیشتمانپەروەریی گەلی ئەمریکا. سەرەڕای ئەمانە، لە ڕێگەی کارنامەی بەهێزی سەرۆک ترەمپەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا: •    زیندووکردنەوەی کولتووری شایستەیی، ڕیشەکێشکردنی بەناو DEI 'هەمەچەشنی، یەکسانیی و گشتگیری' و شێوازە جیاکاریی و دژە-کێبڕکێییەکانی دیکە کە دامەزراوەکانمان پووچەڵ دەکەنەوە و پەکمان دەخەن و لە قڕەمان دەهێڵنەوە. •    توانای گەورەی بەرهەمهێنانی وزەی ئازاد ، وەک پێشینەیەکی ستراتیجی بۆ سووتەمەنیی گەشە و داهێنان، و بۆ بەهێزکردن و بنیاتنانەوەی چینی ناوەند. •    ئابوورییەکەمان وەگەڕخستەوە و بەپیشەسازیکردنی -ئابووریی ئەمریکا، بۆ ئەوەی زیاتر پشتگیریی چینی ناوەند بکات و کۆنترۆڵی زنجیرە دابینکاری و توانای بەرهەمهێنانمان بکەین. •    ئازادیی ئابووری بۆ هاووڵاتیانمان دەگەڕێنێتەوە لە ڕێگەی کەمکردنەوەی سەرنجراکێشانەوەی باج و هەوڵەکانی لابردنی ڕێسا و یاساکان (deregulatory efforts)، بەمەش ویلایەتە یەکگرتووەکان دەباتەوە پلەی یەکەم بۆ بازرگانیکردن و وەبەرهێنانی سەرمایە. •    وەبەرهێنان لە تەکنەلۆجیا نوێیەکان و زانستی بنەڕەتی دەکات، بۆ دڵنیابوون لە خۆشگوزەرانیی بەردەوام، سوودی کێبڕکێ و باڵادەستبوونی سەربازی بۆ نەوەکانی داهاتوو. ئامانجی ئەم ستراتیژە ئەوەیە کە هەموو ئەم سەروەت و سامانە پێشەنگانەی جیهان و هی دیکەش پێکەوە ببەستێتەوە، بۆ بەهێزکردنی هێز و پێشەنگیی ئەمریکا و کردنی وڵاتەکەمان بە مەزنتر لەوەی کە تا ئێستا بووە.       IV. ستراتیژەکە کامەیە؟ ١. بنەماکان (پرەنسیپەکان) سیاسەتی دەرەوەی سەرۆک دۆناڵد تڕەمپ بەم شێوەیە دەناسرێت: •    پراگماتیکە، بەڵام ناچێتە چوارچێوەی قوتابخانەی "پراگماتیزمی" تەقلیدییەوە. •    واقعییە، بەڵام ناکرێت بە قوتابخانەی "واقعیگەرایی" دابنرێت. •    لە سەر بنەمای ئەخلاقی و پرەنسیپە، بەڵام دوورە لە خەیاڵی "ئایدیالیستی". •    خاوەنی هێز و توانایە، بەڵام دوورە لە دەستەواژەی "قۆرخکارەوە" (Hawkish). •    خۆڕاگرە و پارێزگارە، بەڵام ناکرێت بە "خۆش-مامەڵە" (Dovish) ناوبنرێت. ئەم سیاسەتە لە ئایدیۆلۆژیای سیاسیی باو سەرچاوە ناگرێت، بەڵکو پاڵنەری سەرەکییەکەی ئەوەیە کە چی بۆ بەرژەوەندیی ئەمریکا باشە – یان بە دوو وشە، "ئەمریکا یەکەم." سەرۆک تڕەمپ شوێنپێی خۆی وەک سەرۆکی ئاشتی جێگیر کرد. سەرەڕای سەرکەوتنە نایابەکانی ماوەی یەکەمی سەرۆکایەتییەکەی بە ڕێککەوتنی ئیبراهیمی، سەرۆک تڕەمپ سوودی لە توانای خۆی بۆ ڕێککەوتنی گەورە وەرگرت بۆ بەدەستهێنانی ئاشتییەکی بێ وێنە لە هەشت ململانێی جیهانیدا تەنها لە ماوەی هەشت مانگی سەرۆکایەتیی خولی دووەمیدا. ئەو دانوستانکاریی بۆ ئاشتی لە نێوان کەمبۆدیا و تایلەند، کۆسۆڤۆ و سڕبیا، کۆماری دیموکراتی کۆنگۆ و ڕواندا، پاکستان و هیندستان، ئیسرائیل و ئێران، میسر و ئیتیۆپیا، و ئەرمینیا و ئازەربایجان ئەنجام دا، هەروەها کۆتایی بە شەڕی غەززە هێنا بە گەڕاندنەوەی سەرجەم بارمتە زیندووەکان بۆ لای خێزانەکانیان. ڕێگریکردن لەوەی ململانێ ناوچەییەکان پەرەبسێنن بۆ شەڕی جیهانی کە کیشوەرەکان بەرەو داڕمان دەبەن، شایستەی سەرنجدانی فەرماندەی گشتییە و یەکێکە لە وەڵێنەییە باڵاکانی ئەم کابینەیە. جیهانێکی پڕ لە ئاژاوە و شەڕ کە مەترسییەکانی دەگاتە سنوورەکانمان، زیان بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەگەیەنێت. سەرۆک تڕەمپ لە ڕێگەی دیپلۆماسیییەوە، هێزی سەربازیی ئەمریکا، و کاریگەریی ئابوورییەوە، بە شێوەیەکی ورد و کاریگەر پشکۆکانی ناکۆکی و ململانێی نێوان نەتەوە خاوەن چەکی ئەتۆمییەکان و ئەو شەڕە توندوتیژانە دەکوژێنێتەوە کە بەهۆی ڕق و کینەی سەدان ساڵەوە سەریان هەڵداوە. سەرۆک تڕەمپ سەلماندوویەتی کە سیاسەتەکانی دەرەوە، بەرگری، و هەواڵگریی ئەمریکا دەبێت لەسەر ئەم بنەما سەرەکییانە بونیاد بنرێن: •    پێناسەی جەختلەسەرکراوی بەرژەوەندیی نیشتمانی: لە کۆتایی شەڕی ساردەوە، زۆرجار ئیدارەکان ستراتیژییەتی ئاسایشی نیشتمانییان پەرەپێداوە کە خوازراوە پێناسەی "بەرژەوەندیی نیشتمانیی ئەمریکا" ئەوەندە فراوان بکەن کە هیچ کێشە یان هەوڵێک لە دەرەوەی چوارچێوەکەی نەمێنێتەوە. بەڵام کاتێک تەرکیز لەسەر هەموو شتێک بێت، واتە تەرکیز لەسەر هیچ نییە. بۆیە، بەرژەوەندییە سەرەکییەکانی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا دەبێت ببنە ناوەندی سەرنجی ئێمە. •    ئاشتی لە ڕێگەی بەهێزییەوە: هێز باشترین بەرپەرچدەرەوەیە بۆ ڕێگریکردن لە هەڕەشە. کاتێک وڵاتان یان لایەنەکانی دیکە بە باشی لە هەڕەشەکردن بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ڕابگیرێن، ئەوا ئیتر نابنە هەڕەشە. هاوکات، هێز دەتوانێت ئاشتی مسۆگەر بکات، چونکە ئەو لایەنانەی ڕێز لە هێزەکەمان دەگرن زۆرجار داوای یارمەتیی ئێمە دەکەن و ئامادەیی نیشان دەدەن بۆ چارەسەرکردنی ململانێکان و پاراستنی ئاشتی لە ڕێگەی ئێمەوە. لەم ڕوانگەیەوە، پێویستە ویلایەتە یەکگرتووەکان بەهێزترین ئابووری بپارێزێت، پێشکەوتووترین تەکنەلۆژیا پەرەپێبدات، تەندروستیی کەلتووریی کۆمەڵگاکەمان بەهێز بکات، و بەتواناترین سوپای جیهانی هەبێت. •    بە دوای دەستتێوەردانەوە نین: دامەزرێنەرانی ئەمریکا لە جاڕنامەی سەربەخۆییدا ئاماژەیەکی ڕوونیان داوە بۆ دەستتێوەرنەدان (Non-Interventionism) لە کاروباری نەتەوەکانی دیکەدا، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایە کە: هەروەک چۆن هەموو مرۆڤەکان خاوەنی مافی سروشتی یەکسانی خوداپێداون، هەموو نەتەوەکان مافی ئەوەیان هەیە بەپێی "یاساکانی سروشت و خوای سروشت" "پێگەیەکی جیاواز و یەکسان" یان لەگەڵ یەکتردا هەبێت. بۆ وڵاتێک کە بەرژەوەندییەکانی زۆر و فراوانن، پابەندبوونی ڕەها بە دەستتێوەرنەدان مومکین نییە. بەڵام ئەمەی خواستی دەستتێوەردانمان نیە دەبێت ببێتە پێوەرێکی باڵا بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە چی دەستتێوەردانێک ڕەوا و پێویستە. •    واقعیگەرایی نەرم : سیاسەتی ئەمریکا لە مامەڵەکانیدا لەگەڵ نەتەوەکانی دیکەدا، واقعبین دەبێت دەربارەی ئەوەی چی دەکرێت و چی شایانی بەدەستهێنانە. ئێمە خوازیاری پەیوەندی باش و ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ئاشتییانەین لەگەڵ وڵاتانی جیهان، بەبێ ئەوەی هەوڵی سەپاندنی گۆڕانکاریی دیموکراتی یان کۆمەڵایەتی بدەین کە لەگەڵ داب و نەریت و مێژووی ئەو وڵاتانە نەگونجێت. دان بەوەدا دەنێین و پشتڕاستی دەکەینەوە کە هیچ دووڕوویی یان نالۆژیکییەک نییە لە هەڵسوکەوتکردن بەپێی هەڵسەنگاندنێکی واقیعییانە یان پاراستنی پەیوەندییەکی باش لەگەڵ وڵاتانی خاوەن سیستەمی حوکمڕانی و کۆمەڵگای جیاواز لە هی ئێمە، لە کاتێکدا کە هاوڕێ و هاوبیرەکانمان هاندەدەین بۆ پابەندبوون بەو نەریتانەی هاوبەشن و بەرژەوەندییەکانمان پەرەپێدەدەین. •    سەروەریی نەتەوەکان: یەکەی سیاسیی بنەڕەتیی جیهان، دەوڵەت-نەتەوەیە و هەر بەو شێوەیەش دەمێنێتەوە. سروشتییە و ڕەوایە کە هەموو نەتەوەکان بەرژەوەندییەکانی خۆیان لە وەڵێنەیی دابنێن و پارێزگاری لە سەروەریی (Sovereignty) خۆیان بکەن. جیهان کاتێک بە باشترین شێوە دەچێتە پێشەوە کە نەتەوەکان وەڵێنەیی بە بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەدەن. ویلایەتە یەکگرتووەکان بەرژەوەندییەکانی خۆمان لە سەرووی هەموویانەوە دادەنێت و، لە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ نەتەوەکانی دیکە، هانیان دەدەین کە وەڵێنەیی بە بەرژەوەندییەکانی خۆشیان بدەن. ئێمە بەرگری لە ماف و سەروەرییەکانی نەتەوەکان دەکەین، دژی دەستدرێژییە زیانبەخشەکانی ڕێکخراوە نێونەتەوەییە دەستتێوەردەرەکان دەوەستینەوە، و کار بۆ چاکسازیی ئەو دامەزراوانە دەکەین تا یارمەتیدەربن نەک ڕێگر لە سەروەریی تاک و پەرەپێدانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. •    پاراستنی سەروەری و ڕێز: ویلایەتە یەکگرتووەکان بە ڕاشکاوی و بەبێ سڵەمینەوە پارێزگاری لە سەروەریی خۆمان دەکەین. ئەمەش بریتییە لە ڕێگریکردن لە داخورانی سەروەرییەکەمان لە ڕێگەی: ڕێکخراوە نێونەتەوەیی و نێودەوڵەتییەکان. هەوڵەکانی هێز یان قەوارە بیانییەکان بۆ سانسۆرکردنی وتووێژەکانمان یان کەمکردنەوەی مافەکانی ئازادی رادەربڕین و قسەکردنی هاووڵاتیانمان. لۆبیکردن و ئۆپەراسیۆنەکانی کاریگەری کە هەوڵی ئاراستەکردنی سیاسەتەکانمان دەدەن یان دەمانخەنە ناو ململانێ بیانییەکان. بەکارهێنانی بەرژەوەندیخوازانەی سیستەمی کۆچبەریمان بۆ نیشاندانی دڵسۆزی بەرژەوەندییە بیانییەکان لەناو وڵاتەکەماندا. ویلایەتە یەکگرتووەکان ڕێڕەوی خۆمان لە جیهاندا دیاری دەکەین و چارەنووسی خۆمان دەستنیشان دەکەین، بەدوور لە هەر دەستتێوەردانێکی دەرەکی. •    هاوسەنگیی هێز: ویلایەتە یەکگرتووەکان ڕێگە نادات هیچ نەتەوەیەک ئەوەندە باڵادەست بێت کە بتوانێت هەڕەشە لە بەرژەوەندییەکانمان بکات. لەگەڵ هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمان کار دەکەین بۆ پاراستنی هاوسەنگیی هێزی جیهانی و ناوچەیی، بۆ ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانی دوژمنانی گەورە و مەترسیدار. لە کاتێکدا ئەمریکا کۆنترۆڵی جیهانی بۆ خۆی ڕەتدەکاتەوە، دەبێت ڕێگە لە کۆنترۆڵی گشتی، و لە هەندێک حاڵەتدا تەنانەت کۆنترۆڵی ناوچەیی، بگیرێت لەلایەن لایەنەکانی دیکەوە. ئەمە بەو مانایە نییە کە سامان و مرۆڤی خۆمان بە فیڕۆ بدەین بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی هەموو هێزە گەورە و مامناوەندەکانی جیهان. کاریگەریی زۆری نەتەوە گەورەتر، دەوڵەمەندتر، و بەهێزەکان ڕاستییەکی نەگۆڕی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانە. ئەم واقیعە هەندێک جار پێویستی بە کارکردن لەگەڵ هاوبەشەکانمانە بۆ تێکشکاندنی خواست و دەستپێشخەرییەکان کە هەڕەشە لە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانمان دەکەن. •    پشتیوانی کرێکاری ئەمریکی: سیاسەتی ئەمریکا لایەنگری کرێکار دەبێت، نەک تەنها لایەنگری گەشەی ئابووری، و وەڵێنەیی بە کرێکارانی خۆمان دەدات. دەبێت ئابوورییەک بونیاد بنێینەوە کە خۆشگوزەرانی تێیدا بە شێوەیەکی بەرفراوان دابەش کرابێت، نەک تەنها لە چینێکی دیاریکراودا یان لە پیشەسازییەکی تایبەت یان چەند ناوچەیەکی کەمی وڵاتەکەماندا کۆکرابێتەوە. •    دادپەروەری: لە هاوپەیمانێتییە سەربازییەکانەوە تا پەیوەندییە بازرگانییەکان و زیاتریش، ویلایەتە یەکگرتووەکان جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە لەلایەن وڵاتانی دیکەوە بە دادپەروەری مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت. چیتر قبوڵ ناکەین و توانامان نییە قبوڵی بکەین، هاوبەشیی بەلاشخۆر، نایەکسانیی بازرگانی، شێوازی ئابووریی زیانبەخش و گێرەشێوێن، و سەپاندنەکانی دیکە لەسەر نیازپاکیی مێژوویی نەتەوەکەمان کە زیان بە بەرژەوەندییەکانمان دەگەیەنێت. هەروەک چۆن دەمانەوێت هاوپەیمانەکانمان دەوڵەمەند و بەتوانا بن، بە هەمان شێوە دەبێت هاوپەیمانەکانمان ئەوە بزانن کە لە بەرژەوەندیی ئەواندایە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانیش بەردەوام بێت لە دەوڵەمەندبوون و بەتوانا بوون. بە تایبەتی، چاوەڕێی دەکەین هاوپەیمانەکانمان بەشێکی زۆر زیاتری بەرهەمی گشتیی نیشتمانیی (GDP) خۆیان بۆ بەرگریی خۆیان تەرخان بکەن، بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو نایەکسانییە زۆرانەی کە بە درێژایی دەیان ساڵ بەهۆی خەرجکردنی زۆر و لەرادەبەدەری ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە دروست بوون. •    توانا و شایستەیی: خۆشگوزەرانی و ئاسایشی ئەمریکا بەندە بە پەرەپێدان و پێشخستنی لێهاتوویی و شایستەیی. توانا و شایستەیی لە گەورەترین پێشکەوتنە شارستانییەکانمانن: کاتێک باشترین ئەمریکییەکان دادەمەزرێن، پۆست وەردەگرن، و ڕێزیان لێدەگیرێت، داهێنان و خۆشگوزەرانی بەدوایدا دێت. ئەگەر توانا لەناو بچێت یان بە شێوەیەکی سیستماتیکی پاشگەز بکرێتەوە، ئەو سیستەمە ئاڵۆزانەی کە بە شتێکی ئاسایی وەریان دەگرین – وەک ژێرخان، ئاسایشی نیشتمانی، پەروەردە و توێژینەوە – لە کارکردن دەوەستن. ئەگەر شایستەیی تێکبدرێت، سوودە مێژووییەکانی ئەمریکا لە زانست، تەکنەلۆژیا، پیشەسازی، بەرگری، و داهێناندا دەفەوتێن. سەرکەوتنی ئایدیۆلۆژیا توندڕەوەکان کە هەوڵدەدەن لێهاتوویی و شایستەیی بە پێگەی گرووپە هەڵبژێردراوەکان بگۆڕنەوە، ئەمریکا بە شێوەیەک دەگۆڕێت کە نەناسرێتەوە و ناتوانێت بەرگری لە خۆی بکات. لە هەمان کاتدا، ناتوانین ڕێگە بدەین کە شایستەسالاری (Meritocracy) وەک پاساوێک بەکاربهێنرێت بۆ کردنەوەی بازاڕی کاری ئەمریکا بۆ جیهان بە ناوی دۆزینەوەی "بەهرەی جیهانی" کە نرخی کرێکارانی ئەمریکی دادەبەزێنێت. لە هەموو بنەما و کردارێکماندا، ئەمریکا و ئەمریکییەکان دەبێت هەمیشە یەکەم بن. ٢. وەڵێنەییەکان (ئەولەوییەتەکان ( •    کۆتاییهێنان بە سەردەمی کۆچبی بەکۆمەڵ: ئەوەی کە وڵاتێک کێ دەباتە ناو سنوورەکانیەوە—بە چ ژمارە و لەکوێوە—بێگومان داهاتووی ئەو نەتەوەیە دیاری دەکات. هەر وڵاتێک کە خۆی بە خاوەن سەروەری بزانێت، ماف و ئەرکی ئەوەی هەیە کە داهاتووی خۆی دیاری بکات. بە درێژایی مێژوو، نەتەوە سەروەرەکان قەدەغەی کۆچبەریی کۆنترۆڵنەکراویان کردووە و تەنها بە دەگمەن مافی هاووڵاتیبوونیان بە بیانییەکان داوە، ئەوانیش دەبوو مەرجی قورسیان تێدا بێت. ئەزموونی ڕۆژئاوا لە ماوەی دەیان ساڵی ڕابردوودا ئەم سیاسەتە نەگۆڕە دەسەلمێنێت. لە وڵاتانی جیهان، کۆچبەریی بەکۆمەڵ بووەتە هۆی گوشارخستنە سەر سەرچاوە ناوخۆییەکان، زیادبوونی توندوتیژی و تاوانی دیکە، لاوازبوونی پەیوەندیی کۆمەڵایەتی، شێواندنی بازاڕەکانی کار، و لەقکردنی ئاسایشی نیشتمانی. دەبێت سەردەمی کۆچبەریی بەکۆمەڵ کۆتایی پێبێت. ئاسایشی سنوورەکان پێکهاتەی سەرەکیی ئاسایشی نیشتمانییە. دەبێت وڵاتەکەمان بپارێزین لە داگیرکاری، نەک تەنها لە کۆچبەریی کۆنترۆڵنەکراو بەڵکو لە هەڕەشەکانی سەرسنوور وەک تیرۆر، ماددە هۆشبەرەکان، سیخوڕی، و بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە. سنوورێک کە لەژێر کۆنترۆڵی ویستی گەلی ئەمریکادا بێت و لەلایەن حکومەتەوە جێبەجێ بکرێت، بنەمای مانەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانە وەک کۆمارێکی باڵادەست و خاوەن سەروەریی. •    پاراستنی ماف و ئازادییە سەرەکییەکان: ئامانجی حکومەتی ئەمریکا دابینکردنی مافە یاساییە خوداپێدراوەکانی هاووڵاتیانی ئەمریکایە. بۆ ئەم مەبەستە، دەزگا و دامەزراوەکانی حکومەتی ویلایەتە یەکگرتووەکان دەسەڵاتی گەورە و ترسناکیان پێدراوە. ئەو دەسەڵاتانە نابێت هەرگیز خراپ بەکاربهێنرێن، چ بە ناوی "ڕاگرتنی توندئاژۆیی " (deradicalization)، "پاراستنی دیموکراسییەکەمان"، یان هەر بیانوویەکی دیکە. کاتێک و لە هەر شوێنێک کە ئەو دەسەڵاتانە خراپ بەکاربهێنرێن، ئەو کەسانەی ئەو کارە دەکەن دەبێت لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت. بە تایبەتی، مافەکانی ئازادیی ڕادەربڕین، ئازادیی ئایین و باوەڕ، و مافی هەڵبژاردن و ئاراستەکردنی حکومەتی هاوبەشمان، مافی سەرەکین کە نابێت هەرگیز پێشێل بکرێن. لەبارەی ئەو وڵاتانەی کە ئەم بنەمایانە هاوبەشن، یان وا دەڵێن، ویلایەتە یەکگرتووەکان بە توندی لایەنگری ئەوە دەکات کە ئەم مافانە بە تەواوی و بە کردەیی جێبەجێ بکرێن. ئێمە دژی ئەو سنووردارکردنە دژە-دیموکراسییانە دەوەستینەوە کە لەلایەن چینە باڵادەستەکانەوە بەسەر ئازادییە سەرەکییەکاندا دەسەپێنرێن لە ئەوروپا، جیهانی (Anglosphere) "ئەو وڵاتانەی ئینگلیزی زمانی دایکییە/وەرگێڕ"، و بەشەکانی دیکەی جیهانی دیموکراتیدا، بە تایبەتی لە نێوان هاوپەیمانەکانماندا. •    هاوبەشیکردن و گواستنەوەی ئەرکەکان: سەردەمی ئەوەی کە ویلایەتە یەکگرتووەکان وەک ئەتڵەس (Atlas) هەموو ڕێکوپێکی و نەزمی جیهانی بگرێتە ئەستۆ، بەسەرچوو. لەنێو هاوپەیمانان و هاوبەشەکانماندا دەیان نەتەوەی دەوڵەمەند و پێشکەوتوومان هەیە کە دەبێت بەرپرسیارێتی سەرەکی بۆ ناوچەکانی خۆیان بگرنە ئەستۆ و زۆر زیاتر بەشداری لە بەرگریی هاوبەشماندا بکەن. سەرۆک تڕەمپ ستانداردێکی نوێی جیهانی بە پابەندبوونی لاهای (Hague Commitment) داناوە، کە بەڵێن بە وڵاتانی ناتۆ دەدات ٥%ی بەرهەمی گشتیی نیشتمانی (GDP) بۆ بەرگری خەرج بکەن، ئەمەش لەلایەن هاوپەیمانانی ناتۆوە پەسەند کراوە و دەبێت ئێستا جێبەجێی بکەن. بەردەوامبوون لەسەر ڕێبازەکەی سەرۆک تڕەمپ کە داوا لە هاوپەیمانان دەکات بەرپرسیارێتی سەرەکی بۆ ناوچەکانیان بگرنە ئەستۆ، ویلایەتە یەکگرتووەکان تۆڕێکی هاوبەشیکردنی ئەرکەکان ڕێکدەخات، کە حکومەتەکەمان وەک ڕێکخەر و پشتیوان کار دەکات. ئەم ڕێبازە دڵنیا دەبێتەوە کە ئەرکەکان هاوبەشیان پێ دەکرێت و هەموو هەوڵەکان سوود لە شەرعییەتی فراوانتر وەردەگرن. مۆدێلەکە بریتی دەبێت لە هاوبەشیی ئاراستەکراو کە ئامرازە ئابوورییەکان بەکاردەهێنێت بۆ هەماهەنگیی هاندانەکان، هاوبەشیکردنی ئەرکەکان لەگەڵ هاوپەیمانە هاوبیرەکان، و جەختکردنەوە لەسەر چاکسازییەکان کە جێگیریی و سەقامگیریی درێژخایەن دەچەسپێنن. ئەم ڕوونییە ستراتیژییە ڕێگە بە ویلایەتە یەکگرتووەکان دەدات بە شێوەیەکی کارا ڕووبەڕووی کاریگەرییە دوژمنکار و تێکدەرەکان ببێتەوە، لە هەمان کاتدا خۆی بەدوور بگرێت لە بڵاوبوونەوەی سەرنج و خەرجیی زۆر کە هەوڵەکانی پێشووی لەناوبرد. ویلایەتە یەکگرتووەکان ئامادە دەبێت بۆ یارمەتیدان—ڕەنگە لە ڕێگەی مامەڵەی باشتر لەسەر کاروباری بازرگانی، هاوبەشیکردنی تەکنەلۆژیا، و پشتیوانیی بەرگری—ئەو وڵاتانەی کە بە ئارەزووی خۆیان بەرپرسیارێتی زیاتر بۆ ئاسایشی دەوروبەرەکەیان دەگرنە ئەستۆ و کۆنترۆڵی هەناردەکانیان لەگەڵ هی ئێمەدا هەماهەنگ دەکەن. •    بە ڕێگەی ئاشتییەوە: گەڕان بەدوای ڕێککەوتننامەکانی ئاشتیدا بە ڕێنمایی سەرۆک، تەنانەت لەو ناوچە و وڵاتانەی کە کەمتر پەیوەندییان بە بەرژەوەندییە سەرەکییە نزیکەکانمانەوە هەیە، ڕێگەیەکی کاریگەرە بۆ زیادکردنی سەقامگیریی، بەهێزکردنی کاریگەریی جیهانیی ئەمریکا، ڕێکخستنەوەی وڵاتان و ناوچەکان بە ئاراستەی بەرژەوەندییەکانمان، و کردنەوەی بازاڕی نوێ. ئەو سەرچاوانەی پێویستن تەنها بریتیین لە دیپلۆماسیی سەرۆکایەتی، کە نەتەوە گەورەکەمان تەنها دەتوانێت بە سەرکردایەتییەکی لێهاتوو ئەنجامی بدات. قازانجەکان—کۆتاییهێنان بە ململانێ درێژخایەنەکان، ڕزگارکردنی گەلەکەمان لە کۆتوبەندی، دروستکردنی هاوپەیمانی نوێ—دەتوانن زۆر زیاتر بن لە تێچووە کەمەکانی کات و گرنگیپێدان ودەستتێوەردانی ناپێویست. •    ئاسایشی ئابووری: لە کۆتاییدا، چونکە ئاسایشی ئابووری بنەمای ئاسایشی نیشتمانییە، کار دەکەین بۆ زیاتر بەهێزکردنی ئابووریی ئەمریکا، بە جەختکردنەوە لەسەر:     بازرگانیی هاوسەنگ: ویلایەتە یەکگرتووەکان وەڵێنەیی دەدات بە هاوسەنگکردنەوەی پەیوەندییە بازرگانییەکانمان، کەمکردنەوەی کەموکورتییە بازارگانییەکان، دژایەتیکردنی بەربەستەکانی بەردەم هەناردەکانمان، و کۆتاییهێنان بە خستنەڕووی زۆر (Dumping) و شێوازە دژە-پێشبڕکێکانی دیکە کە زیان بە پیشەسازی و کرێکارانی ئەمریکا دەگەیەنن. ئێمە بەدوای ڕێککەوتننامەی بازرگانیی دادپەروەرانە و دوولایەنە دەگەڕێین لەگەڵ ئەو نەتەوانەی کە دەیانەوێت لەسەر بنەمای سوودی دوولایەنە و ڕێزگرتن بازرگانیمان لەگەڵدا بکەن. بەڵام دەبێت و وەڵێنەییەکانمان کرێکارانی خۆمان، پیشەسازییەکانی خۆمان، و ئاسایشی نیشتمانیی خۆمان بن.     مسۆگەرکردنی دەستراگەیشتن بە بەردەوامیی و پێداویستییە گرنگەکان: هەروەک چۆن ئەلێکساندەر هامیڵتۆن لە سەرەتای کۆمارەکەماندا جەختی لەسەر کردەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکان نابێت هەرگیز پشت بە هیچ هێزێکی دەرەوە ببەستێت بۆ پێکهاتە سەرەکییەکان—لە کەرەستەی خاوەوە تا پارچە و بەرهەمی تەواوکراو—کە بۆ بەرگری یان ئابووری نەتەوەکە پێویستن. دەبێت دووبارە دەستراگەیشتنی سەربەخۆ و متمانەپێکراوی خۆمان بەو کاڵایانەی کە بۆ بەرگری لە خۆمان و پاراستنی شێوازی ژیانمان پێویستن، مسۆگەر بکەینەوە. ئەمەش پێویستی بە فراوانکردنی دەستراگەیشتنی ئەمریکا بە کانزا و پێداویستییە گرنگەکانە لە کاتێکدا ڕووبەڕووی شێوازە ئابوورییە زیانبەخشەکان دەبینەوە. سەرەڕای ئەوەش، دامەزراوەی هەواڵگری چاودێریی زنجیرە سەرەکییەکان و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان لە سەرانسەری جیهاندا دەکات بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بە تەواوی لە لاوازییەکان و هەڕەشەکان بۆ سەر ئاسایش و خۆشگوزەرانیی ئەمریکا تێبگەین و کاریگەرییان کەم بکەینەوە.     دووبارە بە پیشەسازیکردن: داهاتوو هی بەرهەمهێنەرانە. ویلایەتە یەکگرتووەکان ئابوورییەکەی دووبارە رێکدەخاتەوە، بەرهەمهێنانی پیشەسازی بۆ وڵات دەگەڕێنێتەوە (Re-shore)، و هانی وەبەرهێنان لە ئابووری و هێزی کاردا دەدات و وەبەرهێنەران بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت، بە تایبەتی بە جەختکردنەوە لەسەر کەرتی تەکنەلۆژیای گرنگ و نوێ کە داهاتوو دیاری دەکەن. ئەمە لە ڕێگەی بەکارهێنانی ستراتیژیی باجە گومرگییەکان (Tariffs) و تەکنەلۆژیا نوێیەکانەوە کە پشتگیری لە بەرهەمهێنانی پیشەسازیی فراوان لە هەموو گۆشەیەکی وڵاتەکەماندا دەکەن، و دەبنە هۆی بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی کرێکارانی ئەمریکی، و دڵنیا دەبنەوە کە وڵاتەکەمان جارێکی تر پشت بە هیچ دوژمنێک، نە ئێستا و نە لە داهاتوودا، بۆ بەرهەم یان پێکهاتەی گرنگ نەبەستێت.     بووژاندنەوەی بنکەی پیشەسازیی بەرگریمان: سوپایەکی بەهێز و بەتوانا ناتوانێت بوونی هەبێت بەبێ بنکەیەکی پیشەسازیی بەرگریی بەهێز و بەتوانا. ئەو کەلێنە گەورەیەی لە ململانێ تازەکاندا دەرکەوت لە نێوان درۆن و موشەکەکانی تێچووی-کەم لە بەرامبەر سیستەمە گرانبەهاکانی پێویست بۆ بەرگریکردن لەوان، پێویستیی گۆڕانکاری و خۆگونجاندنی ئێمەی دەرخست. ئەمریکا پێویستی بە کۆبوونەوەیەکی نیشتمانییە بۆ داهێنانی بەرگریی بەهێز بە تێچووی کەم، بۆ بەرهەمهێنانی بەتواناترین و مۆدێرنترین سیستەم و تەقەمەنی بە قەبارەیەکی زۆر، و بۆ گەڕاندنەوەی زنجیرە بەردەوامییەکانی پیشەسازیی بەرگریمان بۆ وڵات (Re-shore). بە تایبەتی، دەبێت هەموو جۆرە توانایەک بە جەنگاوەرەکانمان ببەخشین، لە چەکی کەم-تێچوو کە دەتوانێت زۆربەی دوژمنەکان تێکبشکێنێت تا دەگاتە بەتواناترین سیستەمە پێشکەوتووەکان کە بۆ ململانێ لەگەڵ دوژمنێکی شارەزا پێویستن. و بۆ جێبەجێکردنی دیدگای سەرۆک تڕەمپ بۆ ئاشتی لە ڕێگەی بەهێزییەوە، دەبێت ئەمە بە خێرایی ئەنجام بدەین. هەروەها هانی بووژاندنەوەی بنکە پیشەسازییەکانی هەموو هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمان دەدەین بۆ بەهێزکردنی بەرگریی هاوبەش.     باڵادەستی لە بواری وزەدا: گەڕاندنەوەی باڵادەستیی وزەی ئەمریکا (لە نەوت، گاز، خەڵوز، و ئەتۆمدا) و گەڕاندنەوەی پێکهاتە سەرەکییەکانی وزە بۆ ناو وڵات، وەڵێنەیەکی باڵای ستراتیژییە. وزەی هەرزان و زۆر دەبێتە هۆی رەخساندنی هەلی کار بە مووچەی باش لە ویلایەتە یەکگرتووەکاندا، کەمکردنەوەی تێچووەکان بۆ بەکاربەران و کارەکانی ئەمریکا، سووتەمەنی بۆ دووبارە پیشەسازیی کردنەوە دابین دەکات، و یارمەتیدەر دەبێت لە پاراستنی پێشکەوتنەکەمان لە تەکنەلۆژیا پێشکەوتووەکاندا وەک زیرەکیی دەستکرد و فراوانکردنی هەناردەی پاوانی وزە،  هەروەها پەیوەندییەکانمان لەگەڵ هاوپەیماناندا قووڵتر دەکات، لە کاتێکدا کاریگەریی دوژمنەکان کەم دەکاتەوە، توانامان بۆ پاراستنی سنوورەکانمان دەپارێزێت، و—کاتێک و لە کوێ پێویست بێت—هێزمان پێدەدات کە کار لەسەر پڕۆژە بکەین. ئێمە ئەو ئایدیۆلۆژیا کارەساتبارانەی "گۆڕانی کەشوهەوا" و "سفری پاوانی" ڕەت دەکەینەوە کە زیانێکی زۆریان بە ئەوروپا گەیاندووە، هەڕەشە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان دەکەن، و کۆمەک بە دوژمنەکانمان دەکەن.     پاراستن و گەشەپێدانی باڵادەستیی کەرتی دارایی ئەمریکا: ویلایەتە یەکگرتووەکان خاوەنی بازاڕەکانی دارایی و سەرمایەی پێشەنگی جیهانە، کە پایەکانی کاریگەریی ئەمریکان و دەسەڵات و ئامرازی بەرچاو دەدەنە دەست داڕێژەرانی سیاسەت بۆ پێشخستنی وەڵێنەییەکانی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا. بەڵام ناتوانرێت سەرکردایەتییەکەمان بە شتێکی مسۆگەرکراو دابنرێت. پاراستن و گەشەپێدانی باڵادەستییەکەمان پێویستی بە سوودوەرگرتن لە سیستەمی بازاڕی ئازاد و سەرکردایەتیمان لە بواری دارایی دیجیتاڵی و داهێناندایە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بازاڕەکانمان بەردەوام دەبن لە کاریگەرترین، گونجاوترین، و پارێزراوترین بازاری جیهانیی کە وڵاتانیتر ئێرەییان پێ ببەن. ٣. هەرێمەکان:  ئەوە بووەتە نەریتێک کە دۆکیومێنتگەلێکی لەم شێوەیە باسێکی هەموو بەشێکی جیهان و هەموو پرسێک بکەن، بەو گریمانەیەی کە هەر لەبیرچوونەوەیەک نیشانەی خاڵێکی کوێر یان کەمتەرخەمییە. لە ئەنجامدا، ئەم دۆکیومێنتانە قەبارەیان گەورە دەبێت و سەرنجیان پەرشوبڵاو دەبێت-کە پێچەوانەی ئەوەیە ستراتیژییەتێک دەبێت چی بێت. تەرکیز کردن و ئەولەوییەتدان واتە هەڵبژاردن—داننان بەوەی کە هەموو شتێک بە یەکسانی گرنگ نییە، بۆ هەموو کەسێک. مەبەست ئەوە نییە کە بلێین هەندێک گەل، ناوچە یان وڵات لە بنەڕەتدا بە ناچاری جێگای بایەخ نین. ویلایەتە یەکگرتووەکان بە هەموو پێوەرێکەوە گەورەترین نەتەوەی بەخشندەیە لە مێژوودا—بەڵام ناتوانین بە یەکسانی سەرنجی هەموو ناوچە و هەموو کێشەیەکی جیهان بدەین. ئامانجی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانی بریتییە لە پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتمانییە سەرەکییەکان—هەندێک وەڵێنەیی لە سنوورە هەرێمی/ناوچەییەکان تێدەپەڕێت. بۆ نموونە، چالاکییەکی تیرۆریستی لە ناوچەیەکی دیکەی کەمتر گرنگدا ڕەنگە سەرنجمان بە پەلە ڕابکێشێت. بەڵام بازدان ببە بێ ڕەچاوکردنی ئەو پێویستییەدا بۆ تەرکیزی بەردەوام لەسەر ناوچەکانی دەوروبەر هەڵەیەکی گەورەیە. A: نیوەگۆی ڕۆژئاوا: پاشکۆی تڕەمپ بۆ بنەمای مۆنرۆ: دوای ساڵانێکی زۆر لە پشتگوێخستن، ویلایەتە یەکگرتووەکان دووبارە بنەمای مۆنرۆ دەچەسپێنێتەوە و جێبەجێی دەکات بۆ گەڕاندنەوەی باڵادەستیی ئەمریکا لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا، و بۆ پاراستنی نیشتمانەکەمان و دەستراگەیشتنمان بە جوگرافیای گرنگ لە سەرانسەری ناوچەکەدا. ئێمە ڕێگە بە پێشبڕکێکارانی دەرەوەی نیوەگۆ نادەین کە بتوانن هێز یان توانای هەڕەشەئامێزیتر جێگیربکەن، یان خاوەندارێتی/ کۆنترۆڵی سەرمایە ستراتیژییە گرنگەکان لە نیوەگۆیەکەماندا بکەن. ئەم "پاشکۆی تڕەمپ" بۆ بنەمای مۆنرۆ، دووبارە چەسپاندنەوەیەکی دانایانە و بەهێزی دەسەڵات و وەڵێنەییەکانی ئەمریکایە، کە لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئاسایشی ئەمریکادا دەگونجێت. ئامانجەکانمان بۆ نیوەگۆی ڕۆژئاوا دەتوانرێت لە "هاوپەیمانی و فراوانکردن" کورت بکرێتەوە. ئێمە هاوپەیمانی لەگەڵ دۆستە دامەزراوەکانی ناوچەکە دەبەستین بۆ کۆنترۆڵکردنی کۆچبەری، ڕێگریکردن لە لێشاوی ماددە هۆشبەرەکان، و بەهێزکردنی سەقامگیری و ئاسایش لەسەر زەوی و دەریا. ئێمە تۆڕەکەمان فراوان دەکەین لە ڕێگەی دروستکردن و بەهێزکردنی هاوبەشی نوێ لە کاتێکدا داواکاریی نەتەوەی خۆمان وەک هاوبەشی هەڵبژێردراوی ئابووری و ئاسایشی نیوەگۆ بەهێز دەکەین. دەبێت سیاسەتی ئەمریکا تەرکیز بخاتە سەر هاوپەیمانی لەگەڵ پاڵەوانانی ناوچەکە کە دەتوانن یارمەتیدەر بن لە دروستکردنی سەقامگیرییەکی قبوڵکراو لە ناوچەکەدا، تەنانەت لە دەرەوەی سنوورەکانی ئەو هاوبەشانەش. ئەم نەتەوانە یارمەتیمان دەدەن بۆ ڕاگرتنی کۆچبەریی نایاسایی و تێکدەر، پووچەڵکردنەوەی باندەکانی ماددە هۆشبەرەکان، گەڕاندنەوەی پیشەسازییەکان بۆ نزیک کەناراوەکان (near-shore manufacturing)، و گەشەپێدانی ئابوورییە تایبەتییە ناوخۆییەکان، لەگەڵ چەندین شتی دیکە. ئێمە پاداشت و هاندانی ئەو حکومەت، پارتە سیاسی، و جووڵانەوانەی ناوچەکە دەکەین کە بە شێوەیەکی فراوان لەگەڵ بنەما و ستراتیژییەکانماندا هەماهەنگن. بەڵام نابێت چاوپۆشی لەو حکومەتانە بکەین کە دیدێکی جیاوازیان هەیە، بەڵام بەرژەوەندیی هاوبەشمان لەگەڵیاندا هەیە و دەیانەوێت لەگەڵماندا کار بکەن. پێویستە ویلایەتە یەکگرتووەکان پێداچوونەوە بە بوونی سەربازیی خۆمان لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا بکەین. ئەمەش چوار شتی سەرەکی بە دیاریکراوی دەگرێتەوە: •    ڕێکخستنەوەی بوونی سەربازیی جیهانیمان بۆ چارەسەرکردنی هەڕەشە بەپەلەکانی نیوەگۆیەکەمان، بە تایبەتی ئەرکە دیاریکراوەکانی ئەم ستراتیژییەتە، و دوورکەوتنەوە لەو نمایشانەی کە گرنگی ڕێژەییان بۆ ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا لە دەیان ساڵی ڕابردوودا کەم بووەتەوە. •    بوونی پاسەوانی کەناراو و هێزی دەریایی گونجاوتر بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕێڕەوی دەریاکان، بۆ پووچەڵکردنەوەی کۆچبەریی نایاسایی و نەخوازراوی دیکە، بۆ کەمکردنەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و ماددە هۆشبەرەکان، و بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕێگا سەرەکییەکانی گواستنەوە لە کاتی قەیراندا. •    جێگیرکردنی ئاراستەکراو بۆ پاراستنی سنوور و تێکشکاندنی باندەکان، لەوانەش بەکارهێنانی هێزی کوشندە لە کاتی پێویستدا بۆ جێگرتنەوەی ستراتیژیی شکستخواردووی "تەنها جێبەجێکردنی یاسا" لە چەند دەیەی ڕابردوودا. •    دامەزراندن یان فراوانکردنی دەستراگەیشتن لە شوێنە گرنگە ستراتیژییەکان. ویلایەتە یەکگرتووەکان وەڵێنەیی بە دیپلۆماسیی بازرگانی دەدات، بۆ بەهێزکردنی ئابووری و پیشەسازییەکانی خۆمان، بە بەکارهێنانی باجی گومرگی و ڕێککەوتننامە بازرگانییە دوولایەنەکان وەک ئامرازی بەهێز. ئامانج ئەوەیە کە نەتەوە هاوبەشەکانمان ئابوورییە ناوخۆییەکانی خۆیان پەرەپێبدەن، لە کاتێکدا نیوەگۆی ڕۆژئاوا کە لە ڕووی ئابوورییەوە بەهێزتر و پێشکەوتووترە، ببێتە بازاڕێکی سەرنجڕاکێشتر بۆ بازرگانی و وەبەرهێنانی ئەمریکا. بەهێزکردنی زنجیرە بەردەوامییە گرنگەکان لەم نیوەگۆیەیەدا پشتبەستن کەم دەکاتەوە و توانای بەرگەگرتنی ئابووریی ئەمریکا زیاد دەکات. ئەو پەیوەندییانەی لە نێوان ئەمریکا و هاوبەشەکانماندا دروست دەبن سوود بە هەردوو لا دەگەیەنن، لە کاتێکدا ئەوە دەبێتە مەحاڵ بۆ پێشبڕکێکارانی دەرەوەی نیوەگۆ کە کاریگەرییان لە ناوچەکەدا زیاد بکەن. و تەنانەت لە کاتێکدا کە وەڵێنەیی بە دیپلۆماسیی بازرگانی دەدەین، کار دەکەین بۆ بەهێزکردنی هاوبەشییە ئەمنییەکاننمان—لە فرۆشتنی چەکەوە تا هاوبەشیکردنی زانیاری هەواڵگری و ڕاهێنانی هاوبەش. کاتێک هاوبەشییەکانمان لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە لە ئێستادا ئەمریکا پەیوەندی بەهێزی لەگەڵیاندا هەیە قووڵ دەکەینەوە، دەبێت هەوڵی فراوانکردنی تۆڕەکەمان لە ناوچەکەدا بدەین. دەمانەوێت نەتەوەکانی دیکە ئێمە وەک هاوبەشی یەکەمی خۆیان ببینن، و ئێمە (لە ڕێگەی ئامرازی جیاوازەوە) هانیان دەدەین کە دوور بکەونەوە لە هاوکاری لەگەڵ لایەنەکانی دیکە. نیوەگۆی ڕۆژئاوا نشینگەی چەندین سەرچاوەی ستراتیژییە کە دەبێت ئەمریکا لەگەڵ هاوپەیمانە ناوچەییەکاندا هاوبەشی بکات بۆ پەرەپێدانیان، بۆ ئەوەی وڵاتانی دراوسێ و وڵاتی خۆشمان خۆشگوزەرانتر ببن. ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی دەستبەجێ پرۆسەیەکی بەهێزی نێو-دەزگایی دەستپێدەکات بۆ ڕاسپاردنی دەزگاکان، بە پاڵپشتیی بەشی شیکاریی دامەزراوەی هەواڵگریمان، بۆ دیاریکردنی خاڵ و سەرچاوە ستراتیژییەکان لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا بە مەبەستی پاراستنیان و پەرەپێدانی هاوبەش لەگەڵ دەوڵەتە دۆستە ناوچەییەکان. پێشبڕکێکارانی دەرەوەی نیوەگۆ چەندین پێشڕەویی گەورەیان لە نیوەگۆیەکەماندا کردووە، بۆ ئەوەی لە ئێستادا زیان بە ئێمە بگەیەنن لە ڕووی ئابوورییەوە، و بەو شێوەیانەی کە ڕەنگە لە داهاتوودا لە ڕووی ستراتیژییەوە زیانمان پێبگەیەنن. ڕێگەدان بەم دەستدرێژییانە بەبێ بەرپەرچدانەوەیەکی جددی هەڵەیەکی گەورەی ستراتیژیی دیکەی چەند دەیەی ڕابردووی ئەمریکایە. ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت باڵادەست بێت لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا وەک مەرجێکی ئاسایش و خۆشگوزەرانیی خۆمان—مەرجێک کە ڕێگەمان پێدەدات بە متمانەوە دەستنیشانی رۆڵ و پێگەی خۆمان بکەین لە کوێ و کەی پێویستمان پێیەتی لە ناوچەکەدا. مەرجەکانی هاوپەیمانییەکانمان، و مەرجەکانی پێدانی هەر جۆرە یارمەتییەک لەلایەن ئێمەوە، دەبێت پەیوەست بن بە لابردنی کاریگەریی دەرەکیی نەیار—لە کۆنترۆڵی دامەزراوە سەربازییەکان، بەندەرەکان، و ژێرخانی سەرەکییەوە تا کڕینی سەرمایە ستراتیژییەکان بە مانایەکی فراوان. هەندێک کاریگەریی بیانی قورس دەبن بۆ هەڵوەشاندنەوە، بە لەبەرچاوگرتنی هەماهەنگییە سیاسییەکان لە نێوان هەندێک حکومەتی ئەمریکای لاتین و هەندێک ئەکتەری بیانی. بەڵام، زۆربەی حکومەتەکان لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە لەگەڵ هێزە بیانییەکان هەماهەنگ نین بەڵکو بە هۆکاری دیکە سەرنجیان بۆ کارکردن لەگەڵیان ڕاکێشراوە، لەوانە تێچووی کەم و ڕێگریی ڕێکخستنەوەیی کەمتر. ویلایەتە یەکگرتووەکان سەرکەوتنی بەدەستهێناوە لە پاشەکشەپێکردنی کاریگەریی دەرەکی لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا بە پیشاندانی ئەوەی کە چەندە تێچووی شاراوە—لە بواری سیخوڕی، ئاسایشی ئەلکترۆنی، داوی قەرز، و ڕێگەکانی تر—لە یارمەتییە بیانییە گوایە "کەم تێچووەکان"دا جێگیرکراوە. دەبێت ئەم هەوڵانە خێراتر بکەین، لەوانەش بە وەگەڕخستنی کاریگەریی ئەمریکا لە دارایی و تەکنەلۆژیادا بۆ هاندانی وڵاتان بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو جۆرە یارمەتییانە. لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا—و لە هەموو شوێنێکی جیهاندا—دەبێت ویلایەتە یەکگرتووەکان بە ڕوونی ڕای بگەیەنێت کە کاڵا، خزمەتگوزاری، و تەکنەلۆژیاکانی ئەمریکا لە مەودای درێژخایەندا زۆر باشترن بۆ کڕین، چونکە کوالیتیان بەرزترە و بە هەمان جۆری مەرجە سەختەکانی یارمەتیی وڵاتانی دیکەوە نایەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە چاکسازی لە سیستەمی خۆمان دەکەین بۆ خێراکردنی ڕەزامەندییەکان و مۆڵەتەکان—دووبارە، بۆ ئەوەی خۆمان بکەینە هاوبەشی یەکەمی هەڵبژێردراو. ئەو هەڵبژاردەیەی کە دەبێت هەموو وڵاتان ڕووبەڕووی ببنەوە ئەوەیە کە ئایا دەیانەوێت لە جیهانێکی بە سەرکردایەتیی ئەمریکادا کە پێکهاتووە لە وڵاتانی باڵادەست/سەروەر و ئابووریی ئازاد، یان لە جیهانێکی هاوشێوەدا بژین کە تێیدا لەژێر کاریگەریی وڵاتانی دیویترەکەیتری جیهاندان. پێویستە هەموو بەرپرسێکی ئەمریکی کە لە ناوچەکەدا کار دەکات یان لەسەر ناوچەکە کار دەکات، ئاگاداری تەواوی وێنەی کاریگەریی دەرەکی زیانبەخش بێت، لە هەمان کاتدا فشار بکات و هاندان پێشکەش بە وڵاتانی هاوبەش بکات بۆ پاراستنی نیوەگۆیەکەمان. پاراستنی سەرکەوتووانەی نیوەگۆیەکەمان پێویستی بە هاوکارییەکی نزیکترە لە نێوان حکومەتی ئەمریکا و کەرتی تایبەتی ئەمریکا.  دەبێت هەموو باڵیۆزخانەکانمان ئاگاداری هەلە بازرگانییە سەرەکییەکان لە وڵاتەکەی خۆیاندا بن، بە تایبەتی گرێبەستە گەورەکانی حکومەت. پێویستە هەموو بەرپرسێکی حکومەتی ئەمریکا کە پەیوەندی لەگەڵ ئەم وڵاتانەدا هەیە لەوە تێبگات کە بەشێک لە ئەرکەکەیان یارمەتیدانی کۆمپانیا ئەمریکییەکانە بۆ پێشبڕکێکردن و سەرکەوتن. حکومەتی ئەمریکا دەرفەتەکانی کڕین و وەبەرهێنانی ستراتیژی بۆ کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە ناوچەکەدا دیاری دەکات و ئەم دەرفەتانە پێشکەش بە لیژنەی هەڵسەنگاندن دەکات لەلایەن هەموو پرۆگرامێکی دارایی حکومەتی ئەمریکاوە، لەوانەش (بەڵام سنووردار نەکراو بەوانە) ئەوانەی لەناو وەزارەتەکانی دەرەوە، بەرگری و جەنگ، و وزە؛ ئیدارەی بازرگانیی بچووک؛ کۆمپانیای دارایی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی؛ بانکی هەناردە-هاوردە؛ و کۆمپانیای مێلێنیەم چاڵێنجن.  هەروەها دەبێت هاوبەشی لەگەڵ حکومەت و بازرگانە ناوچەییەکان بکەین بۆ دروستکردنی ژێرخانی وزەی بەردەوام و گونجاو بۆ گەورەکردن، وەبەرهێنان لە دەستراگەیشتن بە کانزا گرنگەکان، و بەهێزکردنی تۆڕەکانی پەیوەندی ئەلکترۆنی ئێستا و داهاتوو کە بە تەواوی سوود لە توانای نهێنیپارێزی و ئاسایشی ئەمریکا وەردەگرن. ئەو قەوارانەی حکومەتی ئەمریکا کە ناویان هات، دەبێت بۆ دابینکردنی هەندێک لە تێچووی کڕینی کاڵای ئەمریکی لە دەرەوە بەکاربهێنرێن. هەروەها دەبێت ویلایەتە یەکگرتووەکان بەرگری لە ڕێکارەکان بکات و پێچەوانەی بکاتەوە وەک باجدانانی ئاراستەکراو، ڕێکخستنی نادادپەروەرانە، و قۆرخکاریی کە زیان بە کارەکانی ئەمریکا دەگەیەنن.  مەرجەکانی ڕێککەوتنەکانمان، بە تایبەتی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە پشت بە ئێمە دەبەستن و بەم هۆیەشەوە زۆرترین کاریگەریمان لەسەریان هەیە، دەبێت بریتی بن لە گرێبەستی سەرچاوە-تاکەکەسی بۆ کۆمپانیاکانمان.  لە هەمان کاتدا، دەبێت هەموو هەوڵێک بدەین بۆ دوورخستنەوەی کۆمپانیا بیانییەکان کە خەریکی دانانی ژێرخان لە ناوچەکەدا دروست دەکەن. B. ئاسیا: داهاتوو بۆ ئێمەیە؛ ئابووری، ڕێگریکردن لە ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی سەرکردایەتیکردن لە پێگەیەکی بەهێزەوە سەرۆک تڕەمپ بە تەنیا زیاتر لە سێ دەیەی تێگەشتنە نادروستەکانی ئەمریکییەکان دەربارەی چین وەستاوەتەوە. ئەو گریمانانە ئەوە بوون کە: بە کردنەوەی بازاڕەکانمان بەڕووی چیندا، هاندانی کارەکانی ئەمریکا بۆ وەبەرهێنان لە چین، و ڕاگواستنی بەرهەمهێنانمان بۆ چین، دەتوانین ئاسانکاری بکەین بۆ هێنانەناوەوەی چین بۆ نێو ئەو ڕێکخستنە نێودەوڵەتییەی کە بە "لە سەر بنەمای یاسا" ناسراوە. بەڵام ئەمە ڕووی نەدا. چین دەوڵەمەند و بەهێز بوو، و سامانی و هێزی خۆی بە شێوەیەکی بەرچاو بە قازانجی خۆی بەکار هێنا. چینە باڵادەستەکانی ئەمریکا—لە چوار ئیدارەی یەک لە دوای یەکی هەردوو پارتی سیاسی—یان بە ئارەزووی خۆیان هاوکاری ستراتیژیی چین بوون یان نکۆڵیکاری واقیع بوون. ناوچەی هیندۆ-پاسفیک پێشتر سەرچاوەی نزیکەی نیوەی بەرهەمی گشتیی ناوخۆیی (GDP)ی جیهانە لەسەر بنەمای هاوتایی هێزی کڕین (PPP)، و یەک لەسەر سێی لەسەر بنەمای GDPی ناوی (nominal GDP). دڵنیایە کە ئەو پشکە لە سەدەی ٢١دا گەشە دەکات. ئەمەش مانای ئەوەیە کە هیندۆ-پاسفیک پێشتر و بەردەوام دەبێت لەسەر ئەوەی یەکێک بێت لە کایەکانی سەرەکیی جەنگی ئابووری و جیۆپۆلەتیکی سەدەی داهاتوو. بۆ ئەوەی لە نیشتماندا گەشە بکەین، دەبێت بە سەرکەوتوویی پێشبڕکێ بکەین—و ئێمەش ئەمە دەکەین. سەرۆک تڕەمپ لە گەشتەکانی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ گرێبەستی گەورەی واژۆ کرد کە زیاتر پەیوەندییە بەهێزەکانی بازرگانی، کولتوور، تەکنەلۆژیا، و بەرگریمان قووڵ دەکاتەوە، و پابەندبوونمان بە هیندۆ-پاسفیکێکی ئازاد و کراوە پشتڕاست دەکاتەوە. ئەمریکا خاوەنی سەرمایەیەکی بێ ئەندازەیە—بەهێزترین ئابووری و سوپای جیهان، داهێنانی جیهانی، "هێزی نەرمی" بێ ڕکابەر، و تۆمارێکی مێژوویی لە سوود گەیاندن بە هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمان—کە توانامان پێدەدات سەرکەوتووانە پێشبڕکێ بکەین. سەرۆک تڕەمپ لە هیندۆ-پاسفیکدا هاوپەیمانی دروست دەکات و هاوبەشییەکان بەهێز دەکات کە دەبنە بنەمای ئاسایش و خۆشگوزەرانی بۆ داهاتوویەکی دوور. ئابووری: بەرژەوەندییە حەتمییەکان لەدوای کردنەوەی رێڕەروی ئابووریی چین بۆ جیهان لە ساڵی ١٩٧٩ەوە، پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان هەردوو وڵاتمان لە بنەڕەتدا نابەرامبەر و نایەکسان بوون و هەر بەو شێوەیەش ماونەتەوە. ئەوەی وەک پەیوەندییەک لە نێوان ئابوورییەکی پێگەیشتوو و دەوڵەمەند و یەکێک لە هەژارترین وڵاتانی جیهان دەستی پێکرد، گۆڕا بۆ پەیوەندییەک لە نێوان دوو وڵاتی نزیک لە یەکتر، تەنانەت لە کاتێکدا کە هەڵوێستی ئەمریکا، تا زۆر نەبێت، لەو گریمانە کۆنانەدا جێگیر مابووەوە. چین لە وەڵامی گۆڕانکاری لە سیاسەتی باجی گومرگیی ئەمریکا کە لە ٢٠١٧ دەستی پێکرد، بەشێکی لە ڕێگەی بەهێزکردنی کۆنترۆڵی لەسەر زنجیرە دابینکردنەوەوە جێبەجێ کرد، بە تایبەتی لە وڵاتانی کەم-داهات و مامناوەندیی جیهاندا (واتە: GDPی تاکەکەسی $13,800 یان کەمتر)—کە لەنێو گەورەترین کایەکانی جەنگی ئابووریی دەیەکانی داهاتوودان. هەناردەی چین بۆ وڵاتانی کەم-داهات لە نێوان ساڵانی ٢٠٢٠ و ٢٠٢٤دا دوو ئەوەندە زیاد کرد. ویلایەتە یەکگرتووەکان کاڵای چینی بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی نێوەندگیرەکان و کارگە دروستکراوەکانی چینەوە لە دەیان وڵاتەوە هاوردە دەکات، لەوانەش مەکسیک. هەناردەی چین بۆ وڵاتانی کەم-داهات ئەمڕۆ نزیکەی چوار ئەوەندەی هەناردەیەتی بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان. کاتێک سەرۆک تڕەمپ بۆ یەکەمجار لە ٢٠١٧ دەستبەکار بوو، هەناردەی چین بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان ٤٪ی GDPیەکەی بوو، بەڵام لەو کاتەوە بۆ کەمێک زیاتر لە ٢٪ی GDPیەکەی دابەزیوە. بەڵام چین بەردەوامە لە هەناردەکردن بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ڕێگەی وڵاتە بریکارەکانی دیکەوە. بۆ داهاتوو، ئێمە پەیوەندیی ئابووریی ئەمریکا لەگەڵ چیندا هاوسەنگ دەکەینەوە، بە وەڵێنەییدان بە ئاڵوگۆڕی یەکسان و دادپەروەری بۆ گەڕاندنەوەی سەربەخۆیی ئابووریی ئەمریکا. بازرگانی لەگەڵ چین دەبێت هاوسەنگ بێت و تەرکیزی لەسەر فاکتەرە نا-هەستیارەکان بێت. ئەگەر ئەمریکا لەسەر ڕێڕەوی گەشە بمێنێتەوە—و بتوانێت ئەوە بپارێزێت لە کاتێکدا پەیوەندییەکی ئابووریی ڕاستەقینە و سوودبەخش بۆ هەردوولا لەگەڵ پەکیندا دەپارێزێت—ئێمە لە ئابووریی ئێستامان کە لە ٢٠٢٥ گەیشتووەتە ٣٠ تریلیۆن دۆلار، بەرەو ٤٠ تریلیۆن دۆلار لە دەیەی ٢٠٣٠ دەچین، کە وڵاتەکەمان دەخاتە پێگەیەکی زۆر باشەوە بۆ پاراستنی پێگەکەمان وەک ئابووریی پێشەنگی جیهان. ئامانجی کۆتاییمان دامەزراندنی بنەمایەکە بۆ بوژانەوەی ئابووریی درێژخایەن. گرنگ ئەوەیە، ئەمە دەبێت هاوکات بێت لەگەڵ تەرکیزێکی بەهێز و بەردەوام لەسەر ڕێگریکردن لە جەنگ لە هیندۆ-پاسفیک. ئەم ڕێبازە تێکەڵاوییە دەتوانێت ببێتە سووڕێکی بەسود و چاک، کە تێیدا ڕێگریکردنی بەهێزی ئەمریکا دەرفەت بۆ ئاکتێکی ئابووریی ڕێکخراوتر دەکاتەوە، لە کاتێکدا ئاکتی ئابووریی ڕێکخراوتر دەبێتە هۆی زیادبوونی سەرچاوەکانی ئەمریکا بۆ پاراستنی ڕێگریکردن لە درێژخایەندا. بۆ بەدیهێنانی ئەمە، چەند شتێک پێویستن: •    یەکەم: ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت ئابووری و گەلەکەمان لە زیان بپارێزێت و بەرگری لێبکات، لە هەر وڵاتێک یان سەرچاوەیەکەوە بێت. ئەمەش مانای کۆتاییهێنانە بە (لەنێو شتەکانی تردا):     یارمەتییە داراییەکان و ستراتیژییە پیشەسازییە زیانبەخشەکان و ئاراستەکراوەکانی دەوڵەت.     شێوازەکانی بازرگانیی نادادپەروەرانە.     لەناوبردنی کار و ناپیشەسازیییەکان.     دزینی سامانی فیکری و سیخوڕی پیشەسازیی بەرفراوان.     هەڕەشەکان لەسەر زنجیرە بەردەوامییەکانمان کە مەترسی لەسەر دەستگەیشتنی ئەمریکا بە سەرچاوە گرنگەکان دروست دەکەن، لەوانەش کانزاکان و توخمە دەگمەنەکان.     هەناردەکردنی مادە سەرەتاییەکانی فێنتانیل کە ئالودەبوون بە ئەفیۆنەکان لە ئەمریکا پەرەپێدەدات.     پڕوپاگەندە، ئۆپەراسیۆنەکانی کاریگەری، و شێوازەکانی تری تێکدانی کولتووری. •    دووەم: ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت لەگەڵ هاوپەیمانەکان (ئەوانەی رێککەوتننامەی هەیە) کار بکات—کە پێکەوە ٣٥ تریلیۆن دۆلاری دیکە بۆ توانای ئابووریی ٣٠ تریلیۆن دۆلاریی نەتەوەیی خۆمان زیاد بکەین (کە پێکەوە زیاتر لە نیوەی ئابووریی جیهان پێکدەهێنن)—بۆ بەرپەرچدانەوەی شێوازە ئابوورییە زیانبەخشەکان و بەکارهێنانی توانای ئابووریی هاوبەشمان بۆ یارمەتیدان لە پاراستنی پێگەی سەرەکیمان لە ئابووریی جیهاندا و دڵنیابوون لەوەی کە ئابووریی هاوپەیمانان نەکەونە ژێر دەسەڵاتی هیچ هێزێکی ڕکابەرەوە. دەبێت بەردەوام بین لە باشترکردنی پەیوەندییە بازرگانییە (و هی دیکە) لەگەڵ هیندستان بۆ هاندانی نیوودێلهی بۆ بەشداریکردن لە ئاسایشی هیندۆ-پاسفیکدا، لەوانەش لە ڕێگەی هاوکاریی بەردەوامی چوارلایەنە لەگەڵ ئۆسترالیا، ژاپۆن، و ویلایەتە یەکگرتووەکان ("چوارینە" - Quad). سەرەڕای ئەوەش، کار دەکەین بۆ هەماهەنگی ئاکتەکانی هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمان لەگەڵ بەرژەوەندیی هاوبەشمان بۆ ڕێگریکردن لە باڵادەستیی یەک نەتەوەی ڕکابەر. ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت لە هەمان کاتدا لە توێژینەوەدا وەبەرهێنان بکات بۆ پاراستن و پێشخستنی پێشکەوتنەکەمان لە تەکنەلۆژیای سەربازی و بەکارهێنانی پێشکەوتوودا، بە جەختکردنەوە لەسەر ئەو بوارانەی کە پێشکەوتنەکانی ئەمریکا تێیدا بەهێزترینن. ئەم بوارانە بریتین لە 'ژێردەریا، بۆشایی ئاسمان، و وزەی ناوەکی، هەروەها بوارەکانی تر کە داهاتووی هێزی سەربازی دیاری دەکەن، وەک "زیرەکیی دەستکرد (AI)، فیزیای کوانتۆم، و سیستەمە سەربەخۆکان"، لەگەڵ ئەو وزەیەی کە بۆ بەگەڕخستنی ئەم بوارانە پێویستە. سەرەڕای ئەوەش، پەیوەندییە گرنگەکانی حکومەتی ئەمریکا لەگەڵ "کەرتی تایبەتی ئەمریکا" یارمەتیدەرن بۆ پاراستنی چاودێریی بەردەوام لەسەر هەڕەشەکان بۆ سەر تۆڕەکانی ئەمریکا، لەوانەش ژێرخانی وڵات. ئەمەش لە بەرامبەردا توانای حکومەتی ئەمریکا بەهێز دەکات بۆ ئەنجامدانی "دۆزینەوە، جێگیریی، و وەڵامدانەوەی ڕاستەقینە" (واتە، بەرگریی تۆڕ و ئۆپەراسیۆنە ئەلکترۆنییە هێرشبەرەکان) لە کاتێکدا پێشبڕکێکاریی ئابووریی ئەمریکا دەپارێزێت و توانای بەرگەگرتنی کەرتی تەکنەلۆژیای ئەمریکا بەهێز دەکات. هەروەها باشترکردنی ئەم توانایانە پێویستی بە ڕێکخستنەوەیەکی بەرچاو دەبێت بۆ زیاتر باشترکردنی توانای کێبڕکێمان، هاندانی داهێنان و زیادکردنی دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە سروشتییەکانی ئەمریکا. لەم کارەدا پێویستە ئامانجمان گەڕاندنەوەی هاوسەنگی سەربازی لەبار بێت بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانمان لە ناوچەکەدا. سەرەڕای پاراستنی باڵادەستیی ئابووری و کۆکردنەوەی هاوپەیمانییەکانمان لە گروپێکی ئابووری دا، ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت **" دیپلۆماسیی بەهێز و بە سەرۆکایەتیی کەرتی تایبەت" لەو وڵاتانەدا جێبەجێ بکات کە زۆرترین گەشەی ئابووریی جیهانی لە دەیەکانی داهاتوودا تێیاندا ڕوودەدات. دیپلۆماسیی " یەکەم ئەمریکا " هەوڵی هاوسەنگکردنەوەی پەیوەندییە بازرگانییە جیهانییەکان دەدات. ئێمە بۆ هاوپەیمانانمان ڕوونمان کردووەتەوە کە کورتهێنانی ئێستای ئەمریکا "نادادپەروەرە". دەبێت ئەوروپا، ژاپۆن، کۆریا، ئۆسترالیا، کەنەدا، مەکسیک، و نەتەوە دیارەکانی دیکە هان بدەین بۆ پەسەندکردنی سیاسەتە بازرگانییەکان کە یارمەتی "هاوسەنگکردنەوەی ئابووریی چین" دەدەن بە ئاراستەی بەکاربردن لەلایەن خێزانەکانەوە، چونکە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، ئەمریکای لاتین، و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تەنیا ناتوانن ئەو "توانای زۆرو زەوەندەی چین بگرنەخۆ. وڵاتانی هەناردەکاری ئەوروپا و ئاسیا دەتوانن سەیری وڵاتانی مامناوەندیی-داهات بکەن وەک بازاڕێکی سنووردار -بەڵام لە گەشەسەندندا- بۆ هەناردەکانیان. کۆمپانیاکانی چین کە لەلایەن دەوڵەتەوە سەرکردایەتی دەکرێن و پشتیوانی دەکرێن، لە دروستکردنی ژێرخانی فیزیایی و دیجیتاڵیدا سەرکەوتوون، و چین ڕەنگە ١.٣ تریلیۆن دۆلار لە زیادەی بازرگانیی خۆی کردبێتە قەرز بۆ هاوبەشە بازرگانییەکانی. ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی هێشتا پلانێکی داڕێژرای هاوبەشیان بۆ ئەو شوێنەی کە پێی دەوترێت "باشووری جیهانی" نییە، یان هەر هیچ کاری لەسەرنەکراوە، بەڵام پێکەوە سەرچاوەیەکی بێ ئەندازەیانهەیە. ئەوروپا، ژاپۆن، کۆریای باشوور، و ئەوانی دیکە ٧ تریلیۆن دۆلار سەرمایەی دەرەکییان هەیە. دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان، لەوانەش بانکەکانی گەشەپێدانی فرەلایەنە، پێکەوە ١.٥ تریلیۆن دۆلار سەرمایەیان هەیە. لە کاتێکدا کە فراوانکردنی لەسەرخۆی بەرپرسیاریەتییەکان کاریگەریی هەندێک لەم دامەزراوانەی لاواز کردووە، ئەم ئیدارەیە پابەندە بە بەکارهێنانی پێگەی سەرکردایەتیی خۆی بۆ چاکسازییەکان کە دڵنیا دەبێتەوە لە خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. ئەوەی ئەمریکا لە شوێنەکانیتری جیهان جیا دەکاتەوە—کراوەیی، شەفافییەت، متمانەپێکراوی، پابەندبوون بە ئازادی و داهێنان، و سەرمایەداریی بازاڕی ئازاد—بەردەوام دەبێت لەسەر ئەوەی ئێمە بکاتە هاوبەشی یەکەمی جیهانی.  ئەمریکا هێشتا پێگەی باڵادەستی لە تەکنەلۆژیا سەرەکییەکاندا هەیە کە جیهان پێویستی پێیەتی. دەبێت کۆمەڵێک هاندان پێشکەش بە هاوبەشەکان بکەین—بۆ نموونە، هاوکاریی تەکنەلۆژیای ئاستبەرز، بەرگری، و دەستراگەیشتن بە بازاڕەکانی سەرمایە—کە بڕیارەکان بە قازانجی ئێمە دەشکێنێتەوە. سەردانە فەرمییەکانی سەرۆک تڕەمپ بۆ وڵاتانی کەنداولە ئایاری ٢٠٢٥، هێز و سەرنجڕاکێشیی تەکنەلۆژیای ئەمریکای دەرخست. لەوێ، سەرۆک پشتگیریی وڵاتانی کەنداوی بۆ تەکنەلۆژیای باڵاتری زیرەکی دەستکرد (AIی ئەمریکا بەدەست هێنا، و هاوبەشییەکانمان قووڵتر کردەوە.  دەبێت ئەمریکا بە هەمان شێوە هاوپەیمانان و هاوبەشە ئەوروپی و ئاسیاییەکانمان، لەوانەش هیندستان، خرێتە چوارچێوەی هاوپەیمانییەوە بۆ چەسپاندن و باشترکردنی پێگەی هاوبەشمان لە نیوەگۆی ڕۆژئاوا و، لە پەیوەندیدار بە کانزا گرنگەکانەوە، لە ئەفریقادا، دەبێت هاوپەیمانی بونیاد بنێین کە سوود لە پێشکەوتنە ڕێژەییەکانمان لە دارایی و تەکنەلۆژیادا وەربگرێت بۆ دروستکردنی بازاڕەکانی هەناردە لەگەڵ وڵاتانی هاوکاردا.  چیتر نابێت هاوبەشە ئابوورییەکانی ئەمریکا چاوەڕێی ئەوە بکەن کە لە ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە داهات بەدەست بهێنن لە ڕێگەی توانای بەبازارخراو و ناوهاوسەنگییەوە، بەڵکو دەبێت بەدوای گەشەدا بگەڕێن لە ڕێگەی هاوکاریی لەسەر ئاڕاستەی-هەماهەنگی ستراتیژی بە وەرگرتنی وەبەرهێنانی درێژخایەنی ئەمریکاوە بەستراوەتەوە. بە هەبوونی قووڵترین و کاراترین بازاڕەکانی سەرمایەی جیهان، ئەمریکا دەتوانێت یارمەتی وڵاتانی کەم-داهات بدات بۆ پەرەپێدانی بازاڕەکانی سەرمایەی خۆیان و پەیوەستکردنی دراوەکانیان بە دۆلارەوە، بەمەش داهاتووی دۆلار وەک دراوی یەدەگی جیهان مسۆگەر دەکات. گەورەترین پێشکەوتنەکانمان هەر بە سیستەمی حکومەت و ئابووریی بازاڕی ئازاد دەمێننەوە.  بەڵام ناتوانین گریمانە بکەین کە پێشکەوتنەکانی سیستەمەکەمان بە شێوەیەکی خودکار بەهێز و باڵادەست دەبن. بۆیە، ستراتیژییەتی ئاسایشی نیشتمانیزۆر پێویستە. ڕێگریکردن لە هەڕەشە سەربازییەکان لە درێژخایەندا، پاراستنی باڵادەستیی ئابووری و تەکنەلۆژیی ئەمریکا دڵنیاترین ڕێگەیە بۆ ڕێگریکردن و خۆپاراستن لە ململانێیەکی سەربازیی گەورە. هاوسەنگییەکی سەربازیی لە بەرژەوەندیی ئێمەدا پێکهاتەیەکی سەرەکیی ڕکابەریی ستراتیژییە. بە شێوەیەکی ڕەوا، گرنگییەکی زۆر لەسەر تایوان هەیە، بەشێک لەبەر باڵادەستیی تایوان لە بەرهەمهێنانی نیمچەگەیەنەرەکان (semiconductor)، بەڵام زۆرتر لەبەر ئەوەی تایوان دەستراگەیشتنی ڕاستەوخۆ بە زنجیرەی دووەمی دوورگەکان هەیە و باشووری ڕۆژهەڵات و باشووری ڕۆژاوای ئاسیا دەکات بە دوو سەکۆی جیاوازەوە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە یەک لەسەر سێی گواستنەوەی دەریایی جیهان ساڵانە بە دەریای چینی باشووردا تێدەپەڕێت، ئەمە کاریگەریی گەورەی لەسەر ئابووریی ئەمریکا هەیە. بۆیە، ڕێگریکردن لە ململانێیەک لەسەر تایوان، بە باشترین شێوە لە ڕێگەی پاراستنی باڵادەستیی سەربازیی هەمەچەشن، یەکێکە لە وەڵێنەییەکان. هەروەها سیاسەتی ڕاگەیاندنی درێژخایەنی خۆمان لەسەر تایوان دەپارێزین، بەو مانایەی کە ویلایەتە یەکگرتووەکان پشتگیری لە هیچ گۆڕانکارییەکی یەک لایەنە لە دۆخی ئێستای گەرووی تایواندا ناکات. ئێمە سوپایەک دروست دەکەین کە توانای ڕێگریکردن لە هەر جۆرە دەستدرێژییەک لە زنجیرەی دوورگەکاندا هەبێت. بەڵام سوپای ئەمریکا ناتوانێت، و نابێت پێویستی بەوە بێت، ئەمە بە تەنیا ئەنجام بدات. هاوپەیمانەکانمان دەبێت بێنە پێشەوە و ئەوانیش توانای خۆیان سەرفبکەن، —و گرنگتر لەوە کاری جدیی ئەنجام بدەن—زۆر زیاتر بۆ بەرگریی هاوبەش. هەوڵە دیپلۆماسییەکانی ئەمریکا دەبێت تەرکیزی لەسەر فشارخستنە سەر هاوپەیمان و هاوبەشەکانی زنجیرەی یەکەمی دوورگەکان بێت بۆ ڕێگەدان بە دەستگەیشتنی زیاتری سوپای ئەمریکا بە بەندەر و دامەزراوەکانی دیکەیان، بۆ سەرفکردنی زیاتر بۆ بەرگریی خۆیان، و گرنگتر لە هەموویان، بۆ وەبەرهێنان لەو توانایانەی کە ئامانجیان ڕێگریکردن لە دەستدرێژییە. ئەمە پرسی ئاسایشی دەریایی لە بەردەم زنجیرەی یەکەمی دوورگەکاندا بەیەکەوە گرێدەدات لە کاتێکدا توانای ئەمریکا و هاوپەیمانان "بۆ ڕێگریکردن لە هەر هەوڵێک بۆ داگیرکردنی تایوان یان گەیشتن بە هاوسەنگییەکی هێز کە ئەوەندە ناساز بێت بۆ ئێمە کە بەرگریکردن لەو دوورگەیە بکاتە شتێکی مەحاڵ،" بەهێز دەکات. کێشەیەکی پەیوەندیداری ئاسایشیی ئەوەیە کە هەر ڕکابەرێک کۆنترۆڵی دەریای چینی باشوور بکات. ئەمە دەتوانێت ڕێگە بدات بە هێزێکی نەیار کە سیستەمی باج بەسەر یەکێک لە گرنگترین ڕێڕەوەکانی بازرگانیی جیهاندا بسەپێنێت یان—خراپتر—بە ئارەزووی خۆی دایبخات و بیکاتەوە. هەر یەکێک لەو دوو ئەنجامە زیانبەخش دەبێت بۆ ئابووریی ئەمریکا و بەرژەوەندییە فراوانەکانی ئەمریکا. دەبێت ڕێوشوێنی بەهێز لەگەڵ ئەو ڕێگریکردنە پێویستەدا پەرەپێبدرێت بۆ ئەوەی ئەو ڕێڕەوانە کراوە، بێ "باج"، و دوور لە داخستنی هەڕەمەکی لەلایەن یەک وڵاتەوە بمێننەوە. ئەمە نەک تەنها پێویستی بە زیادکردنی وەبەرهێنان لە توانای سەربازی—بە تایبەتی هێزی دەریایی—مان هەیە، بەڵکو پێویستی بە هاوکارییەکی بەهێز لەگەڵ هەموو نەتەوەیەک هەیە کە ئەگەر ئەم کێشەیە چارەسەر نەکرێت زیانی پێدەگات، لە هیندستانەوە تا ژاپۆن و دوورتر. بە لەبەرچاوگرتنی جەختکردنەوەی سەرۆک تڕەمپ لەسەر زیادکردنی هاوبەشیکردنی ئەرک لەلایەن ژاپۆن و کۆریای باشوورەوە، دەبێت داوا لەم وڵاتانە بکەین کە بودجەی بەرگری زیاد بکەن، بە تەرکیزکردن لەسەر ئەو توانایانە—لەوانەش توانای نوێ—کە بۆ ڕێگریکردن لە دوژمنان و پاراستنی زنجیرەی یەکەمی دوورگەکان پێویستن. هەروەها بوونی سەربازیی خۆمان لە ڕۆژئاوای پاسفیک بەهێز و جێگیر دەکەین، لە کاتێکدا لە مامەڵەکانمان لەگەڵ تایوان و ئۆسترالیا بڕیاری کۆتاییمان لەسەر "زیادکردنی تێچووی بەرگری" جارێ دەهێڵینەوە. ڕێگریکردن لە ململانێ پێویستی بە هەڵوێستێکی وشیار لە هیندۆ-پاسفیک، بووژاندنەوەی بنکەیەکی نوێی پیشەسازیی بەرگری، وەبەرهێنانی سەربازیی زیاتر لەلایەن خۆمان و هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمانەوە، و بردنەوەی ڕکابەریی ئابووری و تەکنەلۆژی لە درێژخایەندا هەیە. C. پێشخستنی گەورەییی ئەوروپا: بەرپرسانی ئەمریکی ڕاهاتوون لەسەر ئەوەی بە پرسی کەمبوونەوەی خەرجیی سەربازی و پەککەوتوویی ئابووری سەیری کێشەکانی ئەوروپا بکەن. ڕاستییەک لەمەدا هەیە، بەڵام کێشە ڕاستەقینەکانی ئەوروپا قووڵترن. پشکی کیشوەری ئەوروپا لە GDPی جیهاندا کەم بووەتەوە—لە ٢٥٪ لە ١٩٩٠ گەیشتووەتە ١٤٪ لەمڕۆدا—بەشێکی بەهۆی ئەو ڕێسایانەی نەتەوەیی و نێودەوڵەتییەکانەوە (سنوور بڕەکانەوە) کە داهێنان و هەوڵدان لەناودەبەن. بەڵام ئەم داکشانە ئابوورییە چاوی خراوەتە سەر کە رەنگە ببێتە هۆ و ئەگەرێکی ڕاستەقینە و ڕوونی تێکشکاندنی شارستانییەت. کێشە گەورەکان کە ڕووبەڕووی ئەوروپا دەبنەوە بریتین لە: چالاکییەکانی یەکێتیی ئەوروپا و دەزگا نێودەوڵەتییەکانەوە (سنوور بڕەکانەوە) کە ئازادیی سیاسی و سەروەری لەناودەبەن، سیاسەتەکانی کۆچبەری کە کیشوەرەکە دەگۆڕن و ناکۆکی دروست دەکەن، سانسۆرکردنی ئازادیی ڕادەربڕین و سەرکوتکردنی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، داڕمانی ڕێژەی لەدایکبوون، و لەدەستدانی ناسنامەی نەتەوەیی و متمانە بەخۆبوون. ئەگەر ڕێڕەوەکانی ئێستا بەردەوام بن، کیشوەرەکە لە ماوەی ٢٠ ساڵ یان کەمتردا ناناسرێتەوە. بەم پێیە، ڕوون نییە کە ئایا هەندێک وڵاتی ئەوروپی، ئابووری و سوپایان ئەوەندە بەهێز دەبێت کە وەک هاوپەیمانی جێی متمانە بمێننەوە. زۆربەی ئەم نەتەوانە لە ئێستادا بەردەوامن لەسەر ڕێڕەوی ئێستایان. ئێمە دەمانەوێت ئەوروپا بە ئەوروپی بمێنێتەوە، متمانە بەخۆبوونی شارستانیی خۆی بەدەست بهێنێتەوە، و دەستبەرداری ئەو پەنابردنە شکستخواردووەی ببێت کە نەیتوانیوە خۆی رێکبخاتەوە. ئەم لاوازی متمانەبەخۆبوونە زۆرترین کاریگەری نێگەتیڤی لە پەیوەندیی ئەوروپا لەگەڵ ڕووسیادا بەجێهێشتووە. هاوپەیمانە ئەوروپییەکان بە هەموو پێوەرێکەوە پێشکەوتنێکی بەرچاوی هێزی سەربازییان بەسەر ڕووسیادا هەیە، جگە لە چەکی ئەتۆمی. لە ئەنجامی جەنگی ڕووسیا لە ئۆکرانیا، پەیوەندییەکانی ئەوروپا لەگەڵ ڕووسیا ئێستا زۆر لاواز بوون، و زۆربەی ئەوروپییەکان سەیری ڕووسیا دەکەن وەک هەڕەشەیەکی سەرەکی و حەتمی ، رێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی ئەوروپا لەگەڵ ڕووسیا پێویستی بە دەستتێوەردانی دیپلۆماسیی بەرچاوی ئەمریکا دەبێت، بۆ دووبارە دامەزراندنەوەی سەقامگیری ستراتیژی لە سەرانسەری کیشوەری یۆرۆاسیا، و بۆ کەمکردنەوەی مەترسیی ململانێ لە نێوان ڕووسیا و دەوڵەتانی ئەوروپیدا. یەکێک لە بەرژەوەندییە سەرەکییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان بریتییە لە دانوستان بۆ ڕاگرتنێکی خێرا بۆ هێرشە دوژمنکارییەکان لە ئۆکرانیا، بۆ مەبەستی سەقامگیری ئابوورییەکانی ئەوروپا، ڕێگریکردن لە زیادبوونی نەخوازراو یان فراوانبوونی جەنگ، و دووبارە بەرپاکردنەوەی سەقامگیری ستراتیژی لەگەڵ ڕووسیا، هەروەها بۆ چالاککردنی دووبارە بنیادنانەوەی ئۆکرانیا دوای کۆتایی هاتنی دوژمنکارییەکان بۆ ئەوەی وەک دەوڵەتێکی توانادار بمێنێتەوە. جەنگی ئۆکرانیا کاریگەرییەکی پێچەوانەی هەبوو کە بریتی بوو لە زیادکردنی وابەستەیی دەرەوەیی ئەوروپا، بەتایبەتی ئەڵمانیا. ئەمڕۆ، کۆمپانیا کیمیاییەکانی ئەڵمانیا گەورەترین کارگەی وەبەرهێنانی جیهان لە چین دروست دەکەن، بە بەکارهێنانی گازی ڕووسی کە ناتوانن لە وڵاتی خۆیان دەستیان بکەوێت. ئیدارەی سەرۆک ترەمپ خۆی لە ناکۆکیدا دەبینێتەوە لەگەڵ بەرپرسانی ئەوروپا کە چاوەڕوانی واقیعییانە بۆ جەنگەکە هەیە لە حکومەتە ناجێگیرەکاندا، کە زۆرێکیان بنەما سەرەکییەکانی دیموکراسی پێشێل دەکەن بۆ سەرکوتکردنی ئۆپۆزسیۆن. زۆرینەیەکی گەورەی ئەوروپا ئاشتییان دەوێت، بەڵام ئەم خواستە نەگوازرایەوە بۆ سیاسەت، بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ تێکدانی پڕۆسە دیموکراسییەکان لەلایەن ئەو حکومەتانەوە. ئەمە لە ڕووی ستراتیژییەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان گرنگە، بەو پێیەی دەوڵەتانی ئەوروپا ناتوانن خۆیان چاکسازی بکەن ئەگەر لەناو قەیرانی سیاسیدا گیریان خواردبێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوروپا هەر لە ڕووی ستراتیژی و کلتوورییەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان پێویست و گرنگە. بازرگانی نێوان هەردوو دیوی زەریای ئەتڵەسی یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی ئابووری جیهانی و خۆشگوزەرانی ئەمریکا. سێکتەرەکانی ئەوروپا لە پیشەسازی، تەکنەلۆجیا، تا وزە، هەر لە بەهێزترینەکانی جیهانن. ئەوروپا لانکەی توێژینەوە زانستییە پێشەنگەکان و دامەزراوە کلتوورییە سەرکەوتووەکانی جیهانە. نەک تەنها ناتوانین پشت لە ئەوروپا بکەین—بەڵکو ئەگەر وابکەین، بڕیارەکەمان دژ بەو ئامانجە دەبێت کە ئەم ستراتیژییەتە هەوڵی بۆ دەدات. دیپلۆماسیی ئەمریکا دەبێت بەردەوام بێت لە پشتگیریکردنی دیموکراسیی ڕاستەقینە، ئازادیی ڕادەربڕین، و شکۆمەندی کەسایەتی تاک و مێژووی نەتەوە ئەوروپییەکان. ئەمریکا هانی هاوپەیمانە سیاسییەکانی لە ئەوروپا دەدات کە ئەم بووژانەوە ڕۆحییە پەرەپێبدەن، و بەڕاستی کاریگەریی گەشەسەندنی پارتە نیشتیمانپەروەرەکانی ئەوروپا هۆکارێکە بۆ گەشبینییەکی گەورە. ئامانجمان دەبێت یارمەتیدانی ئەوروپا بێت بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێڕەوی ئێستای. پێویستمان بە ئەوروپایەکی بەهێز دەبێت بۆ ئەوەی یارمەتیمان بدات بە سەرکەوتوویی ڕکابەری بکەین، و بۆ ئەوەی هاوکارمان بێت بۆ ڕێگریکردن لە هەر نەیارێک لە زاڵبوون بەسەر ئەوروپادا. ئەمریکا، بە شێوەیەکی تێگەیشتوو، ئەو راستییە دەبینێت کە لە پەیوەستە بە کیشوەری ئەوروپا- و بێگومان بە بەریتانیا و ئێرلەنداوە. هەروەها بوونی ئەم وڵاتانە لە ڕووی ستراتیژییەوە گرنگە، چونکە ئێمە حساب بۆ هاوپەیمانی داهێنەر، بەتوانا، متمانەپێکراو، و دیموکراسی دەکەین بۆ دامەزراندنی هەلومەرجی سەقامگیری و ئاسایش. ئێمە دەمانەوێت لەگەڵ وڵاتانی هاوتەریب کاربکەین کە دەیانەوێت گەورەیی پێشوویان بگەڕێننەوە. لە درێژخایەندا، ئەگەری زۆرە کە لە ماوەی چەند دەیەیەکی داهاتوودا، هەندێک لە ئەندامانی ناتۆ ببنە زۆرینەیەکی نا-ئەوروپی. لەبەر ئەوە، پرسیارێکی کراوەیە ئایا ئەوان سەیری شوێنی خۆیان لە جیهاندا، یان هاوپەیمانێتییان لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکان، بە هەمان شێوەی ئەو وڵاتانە دەکەن کە میساقی ناتۆیان واژۆ کردووە. سیاسەتی گشتیمان بۆ ئەوروپا دەبێت ئەم ئاڵۆزییانە بکاتە وەڵێنەیی: •    دووبارە دامەزراندنەوەی مەرجەکانی سەقامگیری لەناو ئەوروپا و سەقامگیری ستراتیژی لەگەڵ ڕووسیا. •    توانادارکردنی ئەوروپا بۆ ئەوەی لە دۆخێکی سەروەریدا بوەستێت و وەک گرووپێک لە نەتەوەی هاوئاراستە کار بکات، لەوانەش بە وەرگرتنی بەرپرسیارێتی سەرەکی بۆ بەرگری لەخۆی، بەبێ ئەوەی هیچ هێزێکی دژبەر زاڵ بێت بەسەریدا. •    پەرەپێدانی بەرگری لە دژی ئاراستەی ئێستای ئەوروپا لەناو نەتەوە ئەوروپییەکاندا. •    کردنەوەی بازاڕەکانی ئەوروپا بە ڕووی کاڵا و خزمەتگوزارییەکانی ئەمریکادا و دڵنیابوون لە مامەڵەی دادپەروەرانە لەگەڵ کرێکاران و بزنسەکانی ئەمریکا. •    بەهێزکردنی نەتەوە بەهێزەکانی ئەوروپای ناوەڕاست، ڕۆژهەڵات، و باشوور لە ڕێگەی پەیوەندییە بازرگانییەکان، فرۆشتنی چەک، هاوکاری سیاسی، و ئاڵوگۆڕی کلتووری و پەروەردەیی. •    کۆتاییهێنان بەو تێگەیشتنە، و ڕێگریکردن لەو ڕاستییە، کە ناتۆ هاوپەیمانییەکی بێت کە بەردەوام لە  فراوانبووندا بێت. •    هاندانی ئەوروپا بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ بەرەنگاربوونەوەی زیادبوونی توانای بەرهەمهێنان بە مەبەستی بازرگانیکردن (، دزی تەکنەلۆجی، سیخوڕیی ئەلیکترۆنیی، و شێوازە ئابوورییە دوژمنکارییەکانی دیکە. D. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: کۆتاییهێنان بە بارگرانییەکان، و بنیاتنانی ئاشتی لانیکەم بۆ ماوەی نیو سەدەیە، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە پێش هەموو ناوچەکانی دیکەوە داناوە. هۆکارەکان ڕوونن: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ دەیان ساڵ گرنگترین سەرچاوەی وزە بوو لە جیهاندا، گۆڕەپانی سەرەکی ڕکابەریی زلهێزەکان بوو، و پڕ بوو لە ململانێ کە هەڕەشەی تەقینەوەی دەکرد بۆ ناو جیهانێکی فراوانتر و تەنانەت بۆ کەناراوەکانی خۆمان. ئەمڕۆ، لانیکەم دوو لەم هۆکارانە چیتر بەردەوام نین. دابینکردنی وزە زۆر فراوان بووە، و ویلایەتە یەکگرتووەکان جارێکی دیکە بووەتەوە هەناردەکارێکی پوختی وزە. ڕکابەریی زلهێزەکان جێگەی خۆی بە ململانێی زلهێزە گەورەکان داوە، کە تێیدا ویلایەتە یەکگرتووەکان باشترین و سەرنجراکێشترین پێگەی پاراستووە، بەهێزە بە دەستپێشخەرییە سەرکەوتووەکەی سەرۆک ترەمپ بۆ هاوپەیمانییەکانمان لە کەنداو، لەگەڵ هاوبەشە عەرەبییەکانی دیکە، و لەگەڵ ئیسرائیل. ململانێ وەک بەربەستترین دیاردەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەمێنێتەوە، بەڵام ئەمڕۆ قەبارەی ئەم کێشەیە کەمترە لەوەی کە سەردێڕی هەواڵەکان وامان لێدەکەن بیری لێ بکەینەوە. ئێران—هێزی سەرەکی تێکدانی سەقامگیریی ناوچەکە—زۆر لاواز بووە بەهۆی کردەوەکانی ئیسرائیل لەدوای ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣، و ئۆپەراسیۆنی چەکوشە نیوەشەوەکەی سەرۆک ترەمپ لە حوزەیرانی ٢٠٢٥، کە بە شێوەیەکی بەرچاو پڕۆگرامی ناوکی ئێرانی پەکخست، ململانێی ئیسرائیل-فەلەستین هەر بە ئاڵۆزیی و پڕکێشەیی دەمێنێتەوە، بەڵام بەهۆی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان کە سەرۆک ترەمپ دانوستانی لەسەر کرد، هەنگاوی باش نراون بەرەو ئاشتییەکی سەقامگیرتر. پشتیوانییە سەرەکییەکانی حەماس لاواز بوون یان خۆیان بەدوور گرتووە. سوریا وەک کێشەیەکی ئێستایی دەمێنێتەوە، بەڵام بە پشتگیریکردنی ئەمریکا، عەرەبەکان، ئیسرائیل، و تورکیا ڕەنگە سەقامگیر بێت و شوێنی شایستەی خۆی وەک گەمەکەرێکی کاریگەر و ئەرێنی لە ناوچەکەدا وەربگرێتەوە. لەگەڵ هەڵوەشاندنەوە یان سووککردنی سیاسەتە سنووردارکەرەکانی وزە لەلایەن ئەم ئیدارەیەوە و زیادبوونی بەرهەمهێنانی وزەی ئەمریکی، هۆکاری لەمێژینەی ئەمریکا بۆ گرنگیدانی سەرەکی بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەم دەبێتەوە. لەبری ئەوە، ناوچەکە بە شێوەیەکی زیاد دەبێتە سەرچاوە و شوێنی وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی، و لە پیشەسازییەکاندا کە زۆر لە نەوت و گاز تێپەڕ دەبن—لەوانەش وزەی ناوکی، زیرەکی دەستکرد (AI)، و تەکنەلۆجیای بەرگری. هەروەها دەتوانین لەگەڵ هاوبەشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کار بکەین بۆ پێشخستنی بەرژەوەندییە ئابوورییەکانی دیکە، لە دڵنیاکردنی زنجیرەی دابینکردن تا بەهێزکردنی دەرفەتەکان بۆ پەرەپێدانی بازاڕی هاوڕێیانە و کراوە لە بەشەکانی دیکەی جیهان وەک ئەفریقا. هاوبەشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پابەندبوونی خۆیان بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و توندڕەوی نیشان دەدەن، ئەم ئاراستەیە دەبێت سیاسەتی ئەمریکا بەردەوام بێت لە هاندانیدا. بەڵام ئەمە پێویستی بە وازهێنان لە تاقیکردنەوە هەڵە و چەواشەکارەکانی ئەمریکا دەبێت کە بە چەواشەکاری ئەم نەتەوانە—بە تایبەتی شانشینەکانی کەنداو—ناچار بکات دەستبەرداری نەریت و شێوە مێژووییەکانی حکومڕانی خۆیان ببن. دەبێت هان بدەین و دەستخۆشی لە چاکسازی بکەین کاتێک و لەو شوێنانەدا کە بە شێوەیەکی سروشتی سەرهەڵدەدات، بەبێ ئەوەی هەوڵ بدەین لە دەرەوە بیسەپێنین. کلیل بۆ پەیوەندییەکی سەرکەوتوو لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بریتییە لە قبوڵکردنی ناوچەکە، سەرکردەکانی، و نەتەوەکانی وەک ئەوەی کە هەن لە کاتێکدا پێکەوە کار دەکەین لەسەر بوارەکانی بەرژەوەندی هاوبەش. ئەمریکا هەمیشە بەرژەوەندییە سەرەکیی دەبێت لە دڵنیابوون لەوەی کە سەرچاوەی وزەی کەنداو نەکەوێتە دەستی دوژمنێکی سەرسەخت، کە گەرووی هورمز کراوە بمێنێتەوە، کە دەریای سوور شیاوی کەشتیوانیی بێت، کە ناوچەکە نەبێتە پشتیوان، پەرەپێدەر یان هەناردەکارێکی تیرۆر دژی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا، و کە ئیسرائیل پارێزراو بمێنێتەوە. دەتوانین و دەبێت بە شێوەیەکی ئایدیۆلۆژی و سەربازی بەرەنگاری ئەم هەڕەشەیە ببینەوە بەبێ جەنگە بێسوداوەکانی دەیان ساڵە لە ژێر ناوی "بونیادنانی نەتەوە". هەروەها بەرژەوەندییەکی ڕوونمان هەیە لە فراوانکردنی ڕێککەوتنامەی ئیبراهیمی بۆ نەتەوەکانی دیکەی ناوچەکە و بۆ وڵاتانی دیکەی جیهانی ئیسلامیی. بەڵام ئەو ڕۆژانەی کە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەڵێنەیی هەبوو لە ناو سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا لە هەردوو پلاندانانی درێژخایەن و کارکردنیی ڕۆژانە، بە خۆشییەوە بەسەرچوون—نەک لەبەر ئەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چیتر گرنگ نییە، بەڵکو لەبەر ئەوەی چیتر ئەو سەرچاوە بەردەوامەی بێزاری و کارەساتە نزیکەییە نییە کە جاران هەبوو. بەڵکو وەک شوێنێک بۆ هاوبەشی، دۆستایەتی، و وەبەرهێنان سەرهەڵدەداتەوە—ئاراستەیەک کە دەبێت پێشوازی لێ بکرێت و هان بدرێت. لە ڕاستیدا، توانای سەرۆک ترەمپ بۆ یەکخستنی جیهانی عەرەبی لە شەرم ئەلشێخ لە پێناو ئاشتی و ئاساییکردنەوەدا ڕێگە بە ویلایەتە یەکگرتووەکان دەدات کە لە کۆتاییدا بەرژەوەندییە سەرەکییەکانی ئەمریکا بخاتە پێشینەوە. E. ئەفریقا بۆ ماوەیەکی زۆر، سیاسەتی ئەمریکا لە ئەفریقا سەرنجی لەسەر دابینکردن، و دواتر بڵاوکردنەوەی، ئایدیۆلۆژیای لیبڕاڵی بووە. لەبری ئەوە دەبێت ویلایەتە یەکگرتووەکان بەدوای هاوبەشی لەگەڵ وڵاتانی هەڵبژێردراودا بگەڕێت بۆ کەمکردنەوەی ململانێ، پەیوەندی بازرگانی هەردوولا-سودمەند پەرەپێبدات، و بگوازرێتەوە لە شێوازی یارمەتی دەرەکی بۆ شێوازی وەبەرهێنان و گەشە کە توانای بەکارهێنانی سەرچاوە سروشتییە زۆرەکانی ئەفریقا و یارایی ئابووریی شاراوەی هەبێت. دەرفەتەکانی پەیوەندی دەتوانێت دانوستان بۆ چارەسەرکردنی ململانێ بەردەوامەکان (بۆ نموونە، کۆماری دیموکراتی کۆنگۆ-ڕواندا، سودان)، و ڕێگریکردن لە ململانێ نوێیەکان (بۆ نموونە، ئەسیوبیا-ئەریتریا-سۆماڵ) لەخۆ بگرێت، هەروەها کارکردن بۆ هەموارکردنی ستراتیژەکەمان بۆ یارمەتی و وەبەرهێنان (بۆ نموونە، یاسای گەشە و دەرفەتی ئەفریقا). و دەبێت وریای سەرهەڵدانەوەی چالاکییە تیرۆریستییە ئیسلامییەکان بین لە بەشێک لە ئەفریقا لە کاتێکدا خۆمان بەدوور بگرین لە هەر جێگیریی یان پابەندبوونێکی درێژخایەنی ئەمریکی. ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت لە پەیوەندییەکی یارمەتی-میحوەری لەگەڵ ئەفریقا بگوازرێتەوە بۆ پەیوەندییەکی بازرگانی-و-وەبەرهێنان-میحوەری، کە گرنگی بە هاوبەشی لەگەڵ دەوڵەتە توانادارەکان و جێی متمانەکان بدات کە پابەندن بە کردنەوەی بازاڕەکانیان بە ڕووی کاڵا و خزمەتگوزارییەکانی ئەمریکادا. بوارێکی دەستبەجێ بۆ وەبەرهێنانی ئەمریکا لە ئەفریقا، لەگەڵ پێشبینی بۆ گەڕانەوەی باشی وەبەرهێنان (ROI)، سێکتەری وزە و پەرەپێدانی کانزا گرنگەکان لەخۆ دەگرێت. پەرەپێدانی تەکنەلۆجیاکانی وزەی ناوکی، گازی نەوتی شل (LPG)، و گازی سروشتی شلکراو (LNG) کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتگیری دەکرێن دەتوانێت قازانج بۆ بزنسەکانی ئەمریکا دروست بکات و یارمەتیمان بدات لە ڕکابەری بۆ کانزا گرنگەکان و سەرچاوەکانی دیکە. دەقی راپۆرتەكە بە زمانی ئینگلیزی 

(درەو): ناوەندی هاوبەشی قەیرانەكان (JCC) لە وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان راپۆرتی خۆی سەبارەت بە زیانەكانی دابارینی زۆری باران و دروستبوونی لافاو لە ناوچە جیاجیاكانی هەرێم بڵاوكردەوە.  راپۆرتەكە (هەڵسەنگاندنی سەرەتایی) زیانەكانەو تاوەكو نیوەڕۆی ئەمڕۆ لەخۆدەگرێت و، دەقەكەی بەمجۆرەیە:  پارێزگای هەولێر بڕی دابارینی باران لە پارێزگای هەولێر لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) لە سەنتەری شار (٢٥.٦) ملم باران بووە.  ڕێژەی دابارین لە ڕۆژی سێ شەممە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) لە پارێزگای هەولێر (١٤.١) ملم بووە. •    بەشێوەیەکی گشتی زیانێکی وا تۆمار نەکراوە، تەنها ئاو لە چەند ناوچەیەک کۆبووەوە.  •    لە گوندی قەریتاغ سەر بە ناحیەی شەمامک، (٦) ماڵ ئاو چووەتە ناو ماڵەکانیان.  •    بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی لێلی ئاو، زۆربەی ئەو پڕۆژانەی کە دەکەونە سەر زێی گەورە بەرهەمهێنانیان ڕاگیراوە، ئەم ڕاگرتنەش بۆ ماوەی (٢٤ تاوەکو ٤٨) کاتژمێر بەردەوام دەبێت. بۆیە داوا لە هاوڵاتیان کراوە دەست بە ئاوەوە بگرن.  •    بەهۆی هەورە بروسکەوە (٦) پێشمەرگە لە سنووری بالیسان بریندار بوون، کە برینەکانیان سووکن و (٥) لە نەخۆشخانەی ڕانیە چارەسەریان وەرگرتووە و ئێستا گەڕێندراوەتەوە شوێنی خۆیان، و تەنها یەک کەسیان بۆ نەخۆشخانەی سلێمانی ڕەوانە کراوە بە مەبەستی چارەسەر. پارێزگای سلێمانی: بەشێوەیەکی گشتی بڕی دابارینی باران لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) نزیکەی (٦١.٣) ملم بووە. بەڵام هیچ زیانێک تۆمار نەکراوە لەو ڕۆژدا. لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) دوای نیوەڕۆ بارانێکی بەلیزمە هەمان پارێزگای گرتەوە کە تاوەکو شەو بەردەوام بوو بڕی دابارین گەیشتە (١٢٢.٧) ملم، کە بووە هۆی ئەوەی چەندین ماڵ و قوتابخانە لە گەڕەکی ڕاپەرین ژێر ئاو بکەون، ئاو لە چەندین شەقامی سەرەکی کۆببێتەوە. بەڵام لە قەزای چەمچەماڵ و ناحیەی تەکیەو شۆرش، ڕێژەی دابارینی باران بەشێوەیەکی زۆر بەلێزمە بووە لە ماوەی (٤) کاتژمێر لە نێوان (١١ نیوەڕۆ بۆ ٢ ی نیوەڕۆ)ی ڕۆژی سێ شەممە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) بڕی (٨٠) ملم بووە، کە تەنها لەو ڕۆژەدا (١٢٧.١) ملم باران لە چەمچەماڵ و لە تەکیە (١٧٣.٥) ملم باریووە، کە بووەتە هۆی دروستبوونی لافاوێکی بەهێز لەو ناوچانە.  زیانە سەرەتاییەکان بەم شێوەیەن:  •    دوو کەس گیانی لەدەستداوە.  •    (١٢) کەس بریندار بووە. •    یەک کەس بێ سەر و شوێنە. •    دەیان ئۆتۆمبیل ئاو بردوویەتی و زیانیان پێکەوتووە. •     (٥٠٠) ماڵ لە قەزای چەمچماڵ زیانی بەرکەوتووە. و لە پارێزگای سلێمانی و بازیانیش چەندین ماڵ زیانیان بەرکەوتووە. •    زیاتر لە (١٠٠) دووکان و کۆگا ئاو چووەتە ناویان. و (٥) فەرمانگەی حکومی ئاویان تێچووە. و کتێبخانەی چەمچەماڵ زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. •    ڕێگە سەرەکییەکانی سلێمانی- چەمچەماڵ و  کەرکوک – چەمچەماڵ داخراون و بە سەدان کەس لە خاڵی پشکنینەکان گیریان خواردووە. •    کارەبا لە قەزای چەمچەماڵ بڕاوە و هێلەکانی ئەنتەرنێت کێشەیان تێکەوتووە. و بنکەی کەشناسی قەزاکە زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. •    لە ناحیەی شوان بەهۆی لافاوەوە (٤٠٠) حەوزی ماسی و پرۆژەی ئاوی خاڵخاڵان ژێرئاو کەوتوون.  •    لە هەریەکە لە سنووری پارێزگای سلێمانی و قەزای شارەزوور و چەمچەماڵ و دوکان و شارباژێر و پێنجوێن، لە ناوەندەکانی خوێندن کراوەتە پشووی فەرمی.  •     لە ناحیەی پیرەمەگروون، ئاو چووەتە ناو چەندین ماڵ و چەندین کۆگا و دووکان زیانیان بەرکەوتووە. •     لە قەزای دوکان (٧) ماڵ و (١٥) دوکان و مارکێت و ڕێستورانت زیانیان بەرکەوتووە. •     نەخۆشخانەی شەهید غەریب هەڵەدنی و بنکەی پولیسی فریاکەوتن ئاویان تێچووە. •     بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی زێی بچووک، زیانی ماددی بە گوندەکانی کەپەنک و سماقە و جگیکە و قەرەناو کەوتووە. پارێزگای دهۆک:  بە شێوەیەکی گشتی ڕێژەی دابارینی باران لەو پارێزگایە (٢٣.٦) ملم بووە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) و بارانێکی مامناوەند بووە و هیچ زیانێک تۆمار نەکراوە. و ڕێژەی دابارین لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) بە بڕی (١.٨) ملم بووە. پارێزگای هەڵەبجە: بڕی دابارینی باران لەو پارێزگایە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) نزیکەیی (٥٤) ملم بووە و سوپاس بۆ خوا جگە لە گیرانی چەند ڕێڕەوێکی ئاوی، هیچ زیانێک تۆمار نەکراوە.  ڕێژەی دابارین لە ڕۆژی سێ شەممە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) لە پارێزگای هەڵەبجە (٩٢.٥) ملم بووە، و لە سەرجەم ناوەندەکانی خوێندن و زانکۆکان پشووی فەرمی ڕاگەیەندراوە. ماڵێک لە ناوەندی هەڵەبجە زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. ئاستی ئاوی ڕووباری سیروان بە ڕێژەیەکی بەرچاو ڕووی لە زیادبوون کردووە.  پارێزگای کەرکوک: بڕی دابارین لەو پارێزگایە نزیکەی (٢٦.٧) ملم بووە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨)، و لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) لە پارێزگاکە (٣٩.٤) ملم باران باریووە. زیانەکان تا ئێستا بەم شێوەیەن:- •    ئاو لە یەکێک لە قوتابخانەکان لە گەرەکی شۆراوە ئاو چووتە قوتابخانەکە، بەڵام لە ناحیەی لەیلان، گوندی بەیانلوو، یەکێک لە پردەکان ئاو بردویەتی و لە ئێستادا ڕێگەی کەرکوک – لەیلان داخراوە.  * بەداخەوە منداڵێکی تەمەن (٧) ساڵ لە گوندی فرقانی بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی خنکاوە و ئێستا تەرمەکەی لە نەخۆشخانەی لەیلانە. * پردێکی ستراتیجی لە قەزای داقوق داڕماوە بەهۆی ئەمەش هاتووچۆی نێوان کەرکوک و بەغداد نەماوە. ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان: ڕێژەی دابارینی باران لەو ئیدارەیە نزیکەی (٥٠) ملم بووە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨)، و خۆشبەختانە تەنها ئاو لە چەند شوێنێکی ئیدارە کۆبووەتەوە کە دەستبەجێ لە لایەن تیمەکانی فریاگوزاری چارەسەر کراوە و زیانێکی وەهای نەبووە. بەڵام ڕێژەی باران بارین لە دوای نیوەڕۆی ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) زۆر بووە کە بەنزیکەیی (٧٦.٦) ملم بووە، کە بووەتە دروستبوونی لافاو لە ناحیەی ڕزگاری و کەلار و زیانێکی زۆر هەبووە. کە بەم شێوەی خوارەوە بووە:- •    زیانێکی زۆر بەر بازاڕی قەزای ڕزگاری کەوتووە و چەندین دووکان و کۆگا زیانیان بەرکەوتووە. •     ئاو چووتە چەندین ماڵ و زیانی ماددی بەر هاوڵاتیان کەوتووە. •     ڕێگەی نێوان هەردوو قەزای کەلار و ڕزگاری پچڕاوە. •     هاتووچۆی نێوان گەرمیان و سەرجەم ڕێگە سەرەکییەکان داخراون، تەنها بۆ حاڵەتی زۆر پێویست نەبێت. •    لە گەڕەکی گۆران لە کەلار بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی ئاو لە پردی لە نێوان هەردوو گەڕەکی بەری گۆران و بەری سەرکەوتن، چەندین ماڵ ئاو چووەتە ماڵەکانیان. •     دەیان ئۆتۆمبیل ژێر ئاو کەوتن و زیانیان پێکەوتووە. •    بەشێکی پرۆژەی ئاودێری سەلام، کە شادەماری ژیانی گەرمیانە، ئەو بەشەی لە هەوارە سوورەیە بەتەواوەتی ئاو بردوویەتی. •    پرۆژەی شێخ لەنگەر زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. •    پرۆژەی باوەجۆ و سەرچاوەکانی بەتەواوەتی پڕ بووەتەوە. •     بەشێک لە ڕێگەوبانەکانی گەرمیان زیانیان بەرکەوتووە. •    زیانێکی بەرچاو بەر تۆڕی کارەبا کەوتووە. •    پردی پێکەوە بەستنی هەردوو قەزای کفری و ڕزگاری لە ناحیەی سەرقەڵا دارووخاوە و ئاستەنگی هاتووچۆ دروست بووە. •    ژمارەیەک پرۆژەی حەوزی بەخێوکردنی ماسی و خانووی پلاستیکی کشتوکاڵ و مەرەشەی ئاودانی دەستکرد بە تەواوەتی لە ناوچوون.  •    ژمارەیەک لە سندوقی هەنگ لە ناوچوون، ژمارەیەک پەلەوەرە و مەڕی گوندەکان مرداربوونەتەوە. •    شەقامی پشتێنەیی کەلار زیانی بەرکەوتووە، شوستەکانی ناوشار لە قەزای ڕزگاری تێکشکاون، بەربەستی لافاوی سەید خەلیل – گۆپان زیانی بەرکەوتووە. ئیدارەی سەربەخۆی سۆران:  ڕێژەی دابارین لەو ئیدارەیە نزیکەی (٢٥.٦) ملم بووە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) بەڵام دابارینێکی زۆری بەفر هەبوو لە ناوچە سنوورییەکان بەتایبەت لە دەروازەکانی (زێد و حاجی ئۆمەران) کە بووەتە هۆی پێکدادان لە نێوان دوو بارهەڵگر، شاخەکانی (سیدەکان) بەفر دایانی پۆشیوە. دەڤەری باڵەکایەتی تاوەکو چۆمان بەفرێکی زۆر باریووە.  و بە بڕی دابارینی ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) نزیکەیی (١٢.٣) ملم بووە. بەهۆی کەوتنە خوارەوەی تاشە بەردێک ئاستەنگی هاتووچۆ لە ڕێگەی سەرەکی گەلی علی بەگ- بێخاڵ دروست بووبوو، بەڵام لە لایەن بەڕێوەبەرایەتی چاککردن و پاراستنی ڕێگەوبان و تیمی وەڵامدانەوەی خێرا بە زووی لابرا.  بەهۆی داڕمانی شاخ، خانووی هاوڵاتێک لە شارۆچکەی قەسرێ لە قەزای چۆمان ڕووخا. و لە گوندی خانقا، دیواری ماڵی هاوڵاتێک ڕووخاوە. و لە سیدەکان، بەهۆی باران بارینی بەلێزمەوە، خانووی هاوڵاتێک ڕۆچووە و ڕووخاوە. ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ: ڕێژەی دابارین لەو ئیدارەیە لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) نزیکەی (١٣) ملم بووە و لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) بڕی دابارین (١٨.٥) ملم بووە، لەو ئیدارەیە هیچ زیانێک تۆمار نەکراوە. ئاستی ئاوی ڕووباری خابوور لە (٩٥) سم بۆ (٢٠٥) سم بەرزبووەتەوە و لە لایەن تیمەکانی بەنداو و سەرچاوە ئاوییەکان بەردەوام چاودێری دەکرێت. رێگای گوندی کانی رهال نێزیک جادەی گشتی زەویەکە ڕۆچووە و هاتووچۆی سەیارە ڕاگیراوە.  ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرین: بڕی دابارین لە ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرین لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٨) نزیکەیی (٨٤) ملم بووە. هیچ زیانێکی گیانی تۆمار نەکراوە، بەڵام ئاستی ئاوی زێی بچووک بەرزبووەتەوە و (٣) ماڵ لە قەزای حاجی ئاوا کەوتونەتە ژێر کاریگەری ئاوەکە و زیانی ماددی هەبووە. و لە ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/٩) بڕی دابارین (٢٢.٥) ملم بووە.  لە سنووری دەروازەی کێلی، بەفرێکی زۆر باریووە کە ئاستەنگی هاتووچۆی بۆ شوفێران دروستکردووە. بەڵام ئەمڕۆ ڕێکەوتی (٢٠٢٥/١٢/١٠) دەروازەکە بە تەواوەتی داخرا و جووڵەی بازرگانی و گەشتیاری لە دەروازەکە ڕاگیرا.  

"پێشتر تابلۆی بۆ لافاوی چەمچەماڵ كێشاوە" درەو: وێنەیەكی هونەرمەندی وێنەكێش مەریوان مەحمود لە ناو لافاوەكەی چەمچەماڵ بڵاوبووەوە، كە لافاو تا ناوقەدی هاتووەو ماڵەكەی پڕبووە لە لافاو و هەنگاو دەنێت. ئەو وێنەیە هونەرمەندەی چەمچەماڵ كە ماوەی 30 ساڵە وێنە دەكێشێت،  زۆرترین كاردانەوەی لێكەوتەوە، بەو پێیەی پێشتر مەریوان مەحمود چەندین وێنەی لەسەر درووستبوونی لافاو ژینگە پارێزان درووستكردووە. رۆژی 9/12/2025 لافاوێكی زۆر لە شاری چەمچەماڵ و ناحیەی شۆڕش و تەكیە درووست بوو، زیانێكی زۆری لێكەوتەوە. بەهۆی لافاوەكەوە: -    2 هاوڵاتیانی گیانیان لەدەستدا. -    12 هاوڵاتی برینداربوون -    500 خانوو زیانیان پێكەوتووە -    100 دوكان زیانیان پێكەوتووە  

درەو:   ڕاپۆرتی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان 🔻 کەرتی وزە لە هەرێمی کوردستان، ڕووبەڕووی زنجیرەیەک بەئامانجگرتنی سیستماتیکیی بووەتەوە بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای سەربازیی پێشکەوتوو. سروشتی ئەم ڕووداوانە لە بێزارکردنی سنووردارەوە لە ساڵی 2018، گۆڕدراوە بۆ لێدانی ورد بە بەکارهێنانی مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان (Drones)  تا ساڵی 2025. هێرشەکان بۆ چوار قۆناغی جیاواز دابەش دەکرێن، ئەوانیش گۆڕانکاریی لە جۆری چەک و ئامانجەکان نیشان دەدەن، بە جۆرێک؛ 🔹 قۆناغی یەکەم (2018-2021): قۆناغی هێرشی پچڕپچڕ و بە بەکارهێنانی مووشەکی "کاتیۆشا" بۆ سەر دەوروبەری کێڵگەکان و بەئامانج گرتنی پاڵاوگەکان، بەبێ زیان گەیاندن بە ژێرخان. 🔹 قۆناغی دووەم (2022): تێیدا مووشەکی بالیستیی قورس دژی  ماڵی وەبەرهێنەرانی کەرتی وزە بەکارهێنرا. وەک بۆردومانکردنی ماڵی وەبەرهێنەر باز کەریم بەرزنجی لە کەرتی وزە (بەڕێوەبەری جێبەجێکاری گرووپی کار) بە 12 مووشەکی بالیستی لە 13ی ئازاری 2022 هەروەها بەئامانجگرتنی پاڵاوگەی "کەڵەک" بە مووشەکی گراد و درۆن، نیسان و ئایاری 2022. 🔹 قۆناغی سێیەم (2023-2024): بەئامانجگرتنی ڕاستەوخۆی ژیان و بەرهەمهێنان، وەک بۆردومانێکی بالیستی بۆ سەر ماڵی بازرگان "پێشڕەو دزەیی" بەرێوەبەری جێبەجێکاری گرووپی فالکۆن، گیانلەدەستدانی ناوبراو لە  15ی کانوونی دووەمی 2024 و یەکەم لێدان بۆ سەر کێڵگەی گازی "کۆرمۆر" بە درۆنی بۆمبڕێژکراو، کە بووە هۆی کوژرانی 4 کارمەندی بیانی و ڕاگرتنی کاتیی کارەکان لە 26ی نیسانی 2024. 🔹 قۆناغی چوارەم (2025): ئامانجی پەکخستنی تەواوەتی کەرتی کارەبا ونەوت و  (هێرشی پۆلە-درۆن) بۆ سەر 5 کێڵگەی نەوتی (خورمەڵە، سەرسەنگ، پێشخابوور، تاوکی و شێخان) کە بووە هۆی پەکخستنی بەرهەمهێنانی نزیکەی 220 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە تەممووزی 2025. هێرشێکی ورد بۆ سەر کۆگای گازی شلی ماڵان (LPG)  لە کێڵگەی کۆرمۆر لە 26ی تشرینی دووەمی 2025. پێشەکی کەرتی وزە لە هەرێمی کوردستان، كە بەشێکی دانەبڕاو و گرنگی سیستەمی وزەی نیشتمانیی هەرێم و عێراق تەنانەت جیهانیش، ڕووبەڕووی زنجیرەیەک بەئامانجگرتنی سیستماتیکیی بووەتەوە بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای سەربازیی پێشکەوتوو. سروشتی ئەم ڕووداوانە لە بێزارکردنی سنووردارەوە لە ساڵی 2018، گۆڕدراوە بۆ لێدانی ورد بە بەکارهێنانی مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان (Drones)  تا ساڵی 2025.  ئامانجی ئەم ڕاپۆرتە، خستنەڕووی قەبارەی زیانە ماددی و مرۆییەکانن، شیکردنەوەی جۆری چەکە بەکارهێنراوەکان و تیشک خستنەسەر ئەو بەربەستانە کە لە سەرانسەری وڵاتدا، ڕووبەڕووی ئاسایشی وزە و ژینگەی وەبەرهێنان دەبنەوە، بە دوور لە هەر خوێندنەوەیەکی سیاسی. یەکەم: زنجیرەی کات و پەرەسەندنی جۆری بەئامانجگرتن بە گشتی هێرشەکان بۆ چوار قۆناغی جیاواز دابەش دەکرێن، گۆڕانکاریی لە جۆری چەک و ئامانجەکان نیشان دەدەن: قۆناغی یەکەم (2018-2021): ئەم قۆناغە بە هێرشی پچڕپچڕ و ناورد بە بەکارهێنانی مووشەکی "کاتیۆشا" دەوروبەری کێڵگەکان و پاڵاوگەکانی دەکردە ئامانج، بەبێ ئەوەی زیان بە ژێرخانەکە بگەیەنێت. قۆناغی دووەم (2022): ساڵی 2022 خاڵێکی وەرچەرخان بوو، تێیدا مووشەکی بالیستیی قورس دژی  ماڵی وەبەرهێنەرانی کەرتی وزە بەکارهێنرا: •    13ی ئازاری 2022: بۆردومانکردنی ماڵی وەبەرهێنەر باز کەریم بەرزنجی لە کەرتی وزە (بەڕێوەبەری جێبەجێکاری گرووپی کار) بە 12 مووشەکی بالیستی، کە بووە هۆی وێرانبوونی تەواوەتیی ماڵە نیشتەجێبوونەکە، ئەمەش پێشینەیەک بوو بۆ هەڕەشە لە سەرمایەی نیشتمانی. •    نیسان و ئایاری 2022: بەئامانجگرتنی پاڵاوگەی "کەڵەک" بە مووشەکی گراد و درۆن، لە ناوچە نزیکەکانی "دەشتی نەینەوا"وە هەڵدرابوون و زیانیان بە کۆگاکانی سووتەمەنی گەیاند. قۆناغی سێیەم (2023 -2024): بەئامانجگرتنی ڕاستەوخۆی ژیان و بەرهەمهێنان •    15ی کانوونی دووەمی 2024: بۆردومانێکی بالیستی بۆ سەر ماڵی بازرگان "پێشڕەو دزەیی" بەرێوەبەری جێبەجێکاری گرووپی فالکۆن، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی ناوبراو و ئەندامانی خێزانەکەی (لە نێویاندا کچە ساواکەی) و میوانە سیڤیلییەکان.  •    26ی نیسانی 2024: یەکەم لێدان بۆ سەر کێڵگەی گازی "کۆرمۆر" بە درۆنی بۆمبڕێژکراو، کە بووە هۆی کوژرانی 4 کارمەندی بیانی و ڕاگرتنی کاتیی کارەکان. قۆناغی چوارەم (2025): ئامانجی پەکخستنی تەواوەتی کەرتی کارەبا ونەوت •    تەممووزی 2025 (هێرشی پۆلە-درۆن): 5 کێڵگەی نەوتی (خورمەڵە، سەرسەنگ، پێشخابوور، تاوکی و شێخان) ڕووبەڕووی هێرشی هاوکات بوونەوە، کە بووە هۆی پەکخستنی بەرهەمهێنانی نزیکەی 220 هەزار بەرمیل ڕۆژانە. •    26ی تشرینی دووەمی 2025: هێرشێکی ورد بۆ سەر کۆگای گازی شلی ماڵان (LPG)  لە کێڵگەی کۆرمۆر. دووەم: پاشکۆی داتا  خشتەکان      

  درەو: كونسوڵی گشتی فەرەنسا لە هەرێمی كوردستان سەردانی دامەزراوەیی میدیایی درەوی كرد، بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان. یان برێم، كونسوڵی گشتی فەرەنسا لە هەرێمی كوردستان  سەردانی  (دامەزراوەی میدیایی درەو)یان كرد لە سلێمانی. لە دامەزراوەی میدیایی درەو، بە داتا و گرافیك پرسی دەرئەنجامەكانی هەڵبژادنەكانی پەرلەمانی عێراق و پێگەی هێزە سیاسیەكان خرایە روو، تیایدا بە پشت بەست بەو كتێب و بڵاوكراوانەی دامەزراوەی میدیایی درەو بەرهەمی هێناوە، لەگەڵ خستنەڕوی شیكارییەكانی درەو تایبەت بە پرسی هەڵبژاردن و ئازادی رادەربڕین لە هەرێمی كوردستان شیكاری بۆ لێكەوتەكانی هەڵبژاردن لەسەر دۆخی گشتی هەرێمی كوردستان كرا.     

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)  لە دونیای ئەمڕۆدا کە باس لە دەوڵەت دەکرێت، بەر لە هەمووشتێک باس لە چەمکێکی ئەبستراکت و ئاڵۆز و هەملایەن دەکرێت کە مێژوویەکی درێژی هەیە. لەهەندێک خوێندنەوەدا ئەم چەمکە دەبرێتەوە بۆ کۆمەڵگا سەرەتاییەکان و مۆدێلی «شار دەولەت» و ئیمپراتۆریەتە کلاسیکییەکانی ناو مێژوو. هەرچی دەولەتی مۆدێرنە داهنێراوێکی نوێی ناو دونیای مۆدێرنە کە سەرەتاکانی بۆ کۆتاییەکانی سەدەی هەژدەهەم دەگەڕێتەوە. ئەم فۆرمە تازەیە لە دەوڵەت تەواو جیاوازە لە فۆرمەکانی تری حوکمڕانیکردن لە قۆناغەکانی پێشتردا. بۆ نموونە جیاوازە لەو شێوازە سەرەتاییانەی لە کۆمەڵگا کشتوکاڵییەکاندا بوونی هەبووە، جیاوازە لە فۆرمی فیوداڵیانەی دەسەڵاتی سیاسیی، لەو ئیمارەت و خێزانە حوکمڕانانەی حوکمی رەهای سەرزەمینەکی دیاریکراویان کردوە، جیاوازیشە لە حوکمی ئیمپراتۆریەتە گەورەکان.  لە بەشێکی گەورەی فۆرمە تەقلیدیی و کلاسیکییەکانی دەوڵەتدا، ئەوەی رەوایەتی بە دەوڵەت بەخشیوە، پاشایەتی ئیلاهی، مافی خودایی، پاشایەتی بۆماوەیی، سەرۆکایەتی خێڵەکی، دەسەڵاتی ئەرستۆکراتی، دەسەڵاتی کاریزمی، خەلافەتی دینیی، دەسەلاتی فیوداڵیی، دەسەڵاتی خۆسەپێن، الغلبە، دەسەڵاتی ئەرستۆکراتی کە بەهۆی شکۆمەندی باوباپیران یان ڕەچەڵەکی جەنگاوەرەوە ڕەوا دەکرێت. لە دەوڵەتی مۆدێرندا ئەم فۆرمانە گۆڕانیی گەورە و ریشەییان بەسەردادێت.  بەکورتییەکەی، مەسەلەی هەرەسەرەکی لە بوونی دەوڵەتدا مەسەلەی دەسەڵاتە. چۆن دەسەڵات پیادەبکرێت و چۆن رەوایەتی بە دەسەڵات ببەخشرێت، دەزگا سەرەکییەکانی کامەنەبن، پەیوەندیی نێوان فۆرمە جیاوازەکانی دەسەڵات لەناو دەوڵەتدا چۆن بێت، ئەو پرسیارە سەرەکییانەن کە بە بوونی دەوڵەتەوە پەیوەستن. ئەگەر مەسەلەی سەرەکیی لە دەسەڵاتدا قبووڵکردنی بێت لەلایەن ئەو کۆمەڵگایەوە کە حوکمی دەکات، ئەودەم پرسیاری سەرەکیی دەبێت بە پرسیاری رەوایەتیی، شەرعیەتی بوونی ئەو دەسەڵاتە. رەوایەتیی ئەو چوارچێوە سەرەکییەی لەناویدا دەسەلات قبووڵدەکرێت و دەولەت و دەزگاکانی بە تاکەکەسەکانی ناو کۆمەڵگاوە گرێئەدات.  وەکچۆن کۆمەڵگا هەمیشە کۆمەڵگایەکە پر لە هێزی جیاواز و ناکۆک بەیەکتری، بەهەمانشێوە دەوڵەتیش بەشێوازی جیاواز و بەپێی خواستی جیاواز، دەبینرێت و وێنادەکرێت، ئایدیۆلۆژیای جیاواز وێنەی جیاواز بۆ دەوڵەت، دروستدەکەن. ئەم دۆخە پڕ لە جیاوازیی و ناکۆکییەیە وادەکات پێویستبێت دەوڵەت چوارچێوەیەکی گشتیی بێت، کورتنەبێتەوە بۆ ئامرازی دابینکردنی خواستی ئەم یان ئەو گروپ بەتەنها، ئامرازیی دەستی ئەم یان ئەو هێزی کۆمەڵایەتیی بۆ سەپاندنی هەیمەنەی خۆی بەسەر ئەوانیتردا، یان نوێرەی شوناسێک لە شوناسەکانی ناو کۆمەڵگاکەبێت بەتەنها، یان تەعبیربێت لەم یان لەو ئایدۆلۆژیای سیاسیی، یان ئامرازێک بەدەست ئەم یان ئەو دینی تایبەتی ناو کۆمەڵگاوە. هەر ئەم دۆخە وادەکات دەوڵەت ئامرازێکبێت لەسەروی ئەو ململانێ کۆمەڵایەتییانەوە لە کۆمەڵگادا دروستدەبن، بە تایبەتی کاتێک کە دەزانین ململانێ دیاردەیەکی تێپەڕ و کاتی ناو کۆمەڵگا نییە، شتێک نییە تەنها لەناو شێوازێکی کۆمەڵگادا و سەردەمێکی مێژووییدا بوونی هەبێت، بەڵکو دیاردەیەکی بونیادیی و سیستماتیکی ناو ژیانی پێکەوەیی مرۆڤەکان خۆیەتی و لە فۆرم و شێوازی جیاوازدا ئامادەدەبێت. ئەمە وادەکات دەوڵەت چوارچێوەیەکی یاسایی و دەزگایی و ئەخلاقیی بێت بۆ رێکخستن و بەڕێوەبردنی ئەو ململانێ و فرەیی و پلورالیزمەی لەناو کۆمەڵگادا هەیە و کاردەکات. دەوڵەت لە رێگای یاسا و ئیدارەدان و دادگا و میکانیزمی تایبەتەوە، چارەسەر بۆ ناکۆکییەکان دەدۆزێتەوە و ناهێڵێت ململانێکان بەرزببنەوە بۆ ئاستی تەقاندنەوە و دروستبوونی پشێوی کۆمەڵایەتیی. بەم مانایە و لە دیدگایەکی دۆرکهایمییەوە دەکرێت بڵێین دەوڵەت ئامرازیی دابینکردن و پاراستنی هاریکاریی و هاودەنگیی کۆمەڵایەتییە، کاری مەیسەرکردنی چوارچێوەیەکی هاوبەشی رێکخراوە، تیایدا کەس و گروپەکان بتوانن بە هەموو جیاوازیی و ململانێکانیانەوە، لەپاڵیەکدا بژین و لانی کەمی هاریکاریی کۆمەڵایەتیان لەنێواندابێت.  دەوڵەت هاوکات ئامرازیی سەرەکیی سەندنەوەی توندوتیژییە لە کۆمەڵگا و قۆرخکردنیەتی لەلایەن خۆیەوە وەک دەسەڵاتێکی ناوەندیی و هاوبەش. دەلەەت ئامرازی بەخشینی جۆرێک لە رەوایەتیدانە بە پەنابردن بۆ توندوتیژیی، کاتێک دۆخێک دێتەکایەوە پەنابردن بۆ توندوتیژیی وەک جۆرێک لە ناچاریی لێدێت. لەم دۆخەدا دەوڵەت، بە زمانی ماکس ڤێبەر بدوێین، ئەم جۆرە توندوتیژییە ناودەنێت «توندوتیژی شەرعی».  خاڵێکی دیکە کە زۆرجار لە دونیای مۆدێرندا بەرگریی لێدەکرێت، مەسەلەی ئاڵۆزبوونی بەردەوامی کۆمەڵگا و زیادبوونی ئەو ئەرکانەیە کە ئەنجامدان و بەڕەوەبردنیان لە توانای تاکەکەسەکان و توانای ئەم یان ئەو گروپی ناو کۆمەڵگاکەدا نییە بەتەنها. لەوانەش، بۆ نموونە، مەسەلەی رێکخستنی تەندروستی گشتیی سیستمی خوێندن و فێربوون، دابینکردنی ڕێگاوبان و ژێرخانی کۆمەڵگا، بەرگریکردن بەرامبەر بە هەڕەشەی دەرەکیی، رێکخستنی زیادبوون و گەشەکردنی دانیشتوان، کێشە و تەحەداکانی ژینگە، رووبەرووبووەوەی پەتا و نەخۆشییە دەستەجەمعییەکان، ئەمە جگە لە رێکخستنی چالاکییە ئابورییەکان و ڕێکخستنی بازار و ئاڵوگۆریی بازرگانی و باج  لە کۆمەڵگادا، هتد...  خاڵێکی دیکە کە دەوڵەت لە دونیای مۆدێرندا پێۆهەڵدەسەێت، رێگرتنە لە دروستبوون و بڵاوبوونەوەی نایەکسانیی گەورە و ترسناک لەناو کۆمەڵگادا و هەوڵدان بۆ دابینکردنی لانیکەمی خۆشگوزەرانیی و ماف بۆ دانیشتوان. ئەمەش لە رێگای سەرلەنوێ دابەشکردنەنەوەیەکی دادپەروەرانەی سەروەت و سامانی نیشتیمانیی و سیستمی باج و هاریکاریی کۆمەڵایەتییەوە. لەناو فۆرمی دەوڵەتی نەتەوەشدا، رێکخستنی مەسەلەی هاوڵاتیبوونیش دەبێتە یەکێک لە مەسەلە سەرەکییەکان. لە سەدەی بیستەمدا فۆرمێکی تازەی دەوڵەت لەدایکدەبێت کە ناوی «دەوڵەتی خۆشگوزەرانی» لێدەنرێت. لەم فۆرمەدا دەولەت تەنها رۆڵی پاسەوانی کۆمەڵگا و دابینکەری ئاسیش و اارامی کۆمەلایەتیی نییە، بەڵکو پارێزەر و گەرانتیبەخشی چەندان مافی کۆمەڵایەتیشە. لە بیمەی بێکاریی و خانەنشینییەوە بیگرە، بۆ خۆشگوزەرانی گشتیی لە کۆمەڵگادا.  هاوکات مێژووی دەوڵەت خۆیشی هاوشانە بە مێژووی دژایەتیکردنی دەوڵەت، وێناکردنی وەک دەزگایەکی زیاد و ناپێویست، ماشێنێکی گەورە و ترسناک. ئەنارشییەکان دیارترین کەسانێکن رەخنەی دەوڵەت دەکەن و بە ئۆرگانێکی ناپێویستی دەزانن. ئەمان پێیانوایە مرۆڤەکان دەتوانن لە ڕێگەی کۆمەڵە و ئۆرگانی خۆبەخشەوە خۆیان ڕێکبخەن و هاریکاری یەکتربن. پەویستیان بە دەوڵەت نییە بۆ بەڕێوەبردن و پاراستن و رێکخستنی ململانێکان. پێشیان وایە دەوڵەت زۆرجار بەرژەوەندی گروپێک لە گروپەکان دەپارێزێت و ئازادییەکان بە شێوازی جیاواز، بەرتەسک دەکاتەوە. قۆرخکردنی مافی بەکارهێنانی توندوتیژییش، دەوڵەت دەگۆڕێت بۆ کابوس، دروستکردنی ماشێنێکی بیرۆکراسی ناکاراش، کە ژیانی مرۆڤەکان کۆنترل و دیسپلین دەکات، رووکارێکی ترسناکی تری دەوڵەتە. ئەمە جگە لە بەرپاکردن و هەرڵگیرساندنی جەنگ و دروستکردنی ماشێنێکی سەربازی گەورە. بە کورتییەکەی ئەم دیدگایانە، دەوڵەت نەک تەنها پێویست نازانن، بەڵکو وەک ئۆرگانێکی زیانبەخش مامەڵەی دەکەن و دەیناسێنن. هەرچی ئایدۆلۆژیای مارکسیزمە، پێیوایە دەوڵەت ئامرازێکی مێژوویی چەوساندنەوەی چینایەتییە بە دەستی چینە باڵادەستەکانەوە، نەک پێداویستییەکی کۆمەڵایەتیی.  بە بۆچونی من ئەم دیدگا دژ بە دەوڵەتانە، شوێنی باوەڕپێکردن و سەلماندن نین. ئەلتەرناتیڤی ئەوان بۆ دەوڵەت ئۆرگانی خۆبەخشی سەربەخۆ و تۆڕی پەیوەندیی و کۆبوونەوەی لۆکاڵیی و هاریکاریی  نێوان مرۆڤەکانە. ئەمانەش لە دنیایەکی ئاڵۆز و پڕ مرۆڤی وەک ئەمرۆدا، زیاد لە ٨ ملیار مرۆڤ، توانای بەرەنگاربوونی کێشە و تەحەدا سەرەکییەکانی دونیای ئەمڕۆیان نییە.  لە رووی مێژووییەوە سیستمی نادەوڵەتی تەنها لە کۆمەڵگا سادە و سەرەتاییەکاندا توانیویەتی کاربکات، لە دونیای ئاڵۆزی ئەمرۆدا،  رێکخراوی خۆبەخش و لۆکاڵی دەرەقەتی کێشە گەورەکانی جیهان، نایەن. هاوکات دژە دەوڵەتبوون زۆرجار لەسەر وێناکردنێکی مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی هەردەم هاریکار و هاوکار بەندە. بوونەوەڕەکی بێتەماحی نیازپاک و بێخەوش. ئەم خۆشباوەرییە لەزۆرسەرەوە جێگای متمانەپێکردن نییە و بازدانێکی تەواو سادەیە بەسەر چەندان ئاکاری نێگەتیڤدا کە مرۆڤ دەشێت هەڵگریانبێت و لەناو ژیانی پێکەوەییدا پیادەیانبکات.  لەم ئاستەدا، بەشێک لە فیکری سیاسیی، مەسەلەی پێداویستی بوونی دەوڵەت بە گریمانکردنی «سروشت»ی مرۆڤەوە گرێدەدەن. بەناوبانگترین تیوریەک سەبارەت بە دەوڵەت لەم رووەوە تیورەکەی تۆماز هۆبزە کە پێیوایە مرۆڤ بە سروشت بوونەوەرێکی توندوتیژ و خۆویستە، حەزی بە فەوزا و پشێویی و نەبوونی یاسایە. ئەم سروشتە تایبەتە وادەکات کاتێک مرۆڤەکان کۆدەبنەوە و بەیەکەوە دەژین، هێزێکی بەهێزتر لە تاکەکەسەکان پێویستبێت کە بتوانێت سنوورێک بۆ دەرکەوتە جیاوازەکانی ئەو سروشتە خراپەی مرۆڤ، دابنێت. هێزێک بتوانێت تاکەکەس و خواستە ئەنانییەکانی دیسپلین و ئاراستە بکات. هۆبز پێیوایە بەبێ دەوڵەت، ژیانی مرۆڤەکان پڕدەبێت لە تەنهاىی و توندوتیژیی و ناشیرینیی، ژیانێکی هەژار و کورت و پڕ لە دڕەندەیی دەبێت.  کاری دەوڵەت ڕێگریکردنە  لە ئاژاوە و توندوتیژیی و هێڕش و پەلاماری بەردەوامی کەسەکان بۆسەریەکتری.  لە بەرامبەر ئەم دیدەدا دیدێکی پێچەوانە هەیە کە پێیوایە مرۆڤ سروشتێکی پۆزەتیڤی هەیە و خاڵی سەرەکیی تیایدا هاریکارییکردن و بەدەم یەکتریەوەچوون و کۆمەککردنە. مرۆڤ بە سروشت خاوەن و هەڵگری کۆمەڵێک مافی سروشتییە، کە پەیوەستە بە مرۆڤبوونی مرۆڤەوە وەک مرۆڤ، ئەو مافانەش بریتین لە: مافی ژیان و مافی ئازادیی و مافی هەبوونی موڵکیەت. لەم دۆخەدا کاری سەرەکیی دەوڵەت بریتییە لە پاراستنی ئەو مافە سروشتییانە. لێرەدا دژایەتی دەوڵەت وەک دەوڵەت ناکرێت، بەڵکو رۆڵ و قەبارە و ئەرکەکانی کەمتر دەکرێتەوە. لەرووی مێژووییەوە دژایەتیکردنی دەوڵەت و هەوڵدان بۆ لەناوبردنی، بە ئازادیی و هاریکاریی و بەدەمەوەیەکچونی مرۆڤەکان کۆتایی نەهاتوە. بەڵکو شوێنی دەولەت گیراوەتەوە لە ڕێگای «بکەری نادەوڵەتی»یەوە. ئەم بکەرانەش زۆربەی هەرەزۆری جارەکان لە دەوڵەت خراپتر و توندوتیژتربوون. هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەت و بەهیچ شێوەیەک مانای هەڵوەشاندنەوەی هێز و دەسەڵات نییە، بەڵکو بەخشینیەتی بەو بکەرە نادەوڵەتییانە و بە میلیشیا تایبەتەکانیان، ئەمەش جگە لە کارەسات هیچیتری لێ سەوزنەبووە.       

راپۆرتی: درەو  🔻 وەزارەتی دارایی عێراق بە خەرجی خۆی بۆ سێ وەرزی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکان؛ 🔹 وەزارەتەکە بە زیاتر لە (8 ترلیۆن و 331 ملیار و 748 ملیۆن) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ بە بڕی نزیک لە (6 ترلیۆن و 238 ملیار و 300 ملیۆن) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران و زیاتر لە (7 ملیار و 606 ملیۆن) دینار بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە و زیاتر لە (2 ترلیۆن و 85 ملیار و 843 ملیۆن) دیناری موچەی چاودێر کۆمەڵایەتی بۆ حکومەتی هەرێم نێردراوە. 🔹 تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ساڵی (2025)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە) سەروو (91 ترلیۆن و 168 ملیار) دینار بووە. نزیک لە (81 ترلیۆن و 749 ملیار) دیناری بە رێژەی (89%) داهاتی نەوت و زیاتر لە (9 ترلیۆن و 419 ملیار) دیناری بە رێژەی (11%) داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، پتر لە (99 ترلیۆن و 976 ملیار) دینار بووە، کە (89%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (11%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. بڕی زیاتر لە (66 ترلیۆن و 543 ملیار) دینار دراوە بە خەرجی موچە و چاودێری کۆمەڵایەتی. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی، بەڕێژەی (10%) خەرجی لە داهات زیاتر بووە و زۆرتر لە (8 ترلیۆن و 808 ملیار و 317 ملیۆن) دینار و کورتهێنان ڕویداوە. 🔹 نزیک لە (7 ترلیۆن و 94 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زیاتر لە (450 ملیار و 321 ملیۆن) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار پتر لە (37 ملیار و 334 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران زۆرتر لە (6 ترلیۆن و 606 ملیار و 162 ملیۆن) دینار خەرجیان هەبووە.   داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی (2025)دا وەزارەتی دارایی عێراق ڕاپۆرتی مانگانەی داهات و خەرجی خۆی بۆ سێ وەرزی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکان؛ یەکەم؛ تەمویلی وەزارەتی دارایی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025)  بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە بۆ سێ وەرزی یەکەمی (2025) بڵاوکراوەتەوە، لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی ئەیلولی (2025)، وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی خەرجییەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە بڕی (8 ترلیۆن و 331 ملیار و 748 ملیۆن و 293 هەزار و 38) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 1.    بە بڕی (6 ترلیۆن و 238 ملیار و 298 ملیۆن و 62 هەزار و 503) دینار و بە ڕێژەی (74.5%)ی خەرجییەکانی وەزارەتەکە لە چوارچێوەی خەرجییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 2.    بڕی (7 ملیار و 606 ملیۆن و 297 هەزار) دینار بە ڕێژەی (0.1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری بەخشین و هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 3.    بڕی (2 ترلیۆن و 85 ملیار و 843 ملیۆن و 662 هەزار) دینار بە ڕێژەی (25%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی تەمویلە داراییەکانی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (9ی 2025) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) لە بەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا بڕی (679 ملیار و 346 ملیۆن و 211 هەزار و 877) دیناری وەک داهاتی نانەوتی گەڕاندووەتەوە بۆ حکومەتی عێراق، ئەم بڕەش (8.15%)ی ئەو بڕە پارەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ هەرێمی کوردستانی ناردووە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی گێڕانەوەی داهاتی نانەوتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ حکومەتی عێراق، لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (9ی 2025) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە (خشتە و چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) دووەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی 2025 بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، بۆ سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025)، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (91 ترلیۆن و 168 ملیار و 419 ملیۆن و 514 هەزار و 684) دینار، بەجۆرێک بڕی (81 ترلیۆن و 748 ملیار و 817 ملیۆن و 49 هەزار و 903) دیناری بەڕێژەی (89%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (9 ترلیۆن و 419 ملیار و 602 ملیۆن و 464 هەزار و 781) دیناری بەڕێژەی (11%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2025) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) سێیەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی 2025 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی نۆی ساڵی (2025)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (99 ترلیۆن و 976 ملیار و 737 ملیۆن و 415 هەزار و 64) دینار، بەجۆرێک بڕی (85 ترلیۆن و 478 ملیار و 992 ملیۆن و 469 هەزار و 900) دیناری بەڕێژەی (89%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (14 ترلیۆن و 497 ملیار و 744 ملیۆن و 945 هەزار و 164) دیناری بەڕێژەی (11%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2025) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) چوارەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی 2025 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، ڕێگاوبان و چاکسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (14 ترلیۆن و 497 ملیار و 744 ملیۆن و 945 هەزار و 164) دیناری بەڕێژەی (11%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (126 ملیار و 890 ملیۆن و 245 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1%) بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (9 ترلیۆن و 639 ملیار و 234 ملیۆن و 324 هەزار و 254) دیناری بە ڕێژەی (66%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 185 ملیار و 906 ملیۆن و 400 هەزار و 561) دیناری بە ڕێژەی (8%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (3 ترلیۆن و 35 ملیار و 552 ملیۆن و 549 هەزار و 505) دیناری بە ڕێژەی (21%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (510 ملیار و 161 ملیۆن و 425 هەزار و 141) دیناری بۆ بە ڕێژەی (4%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەو چارتی ژمارە (5) پێنجەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی 2025 لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (99 ترلیۆن و 976 ملیار و 737 ملیۆن و 415 هەزار و 64) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (91 ترلیۆن و 168 ملیار و 419 ملیۆن و 514 هەزار و 684) دینار. واتە بڕی (8 ترلیۆن و 808 ملیار و 317 ملیۆن و 900 هەزار و 380) دیناری بەڕێژەی (10%) لە داهاتی گشتی کورتهێنان ڕویداوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی ساڵی (2025) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (6)). خشتەو چارتی ژمارە (6) شەشەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە سێ وەرزی یەکەمی 2025 لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (7 ترلیۆن و 93 ملیار و 818 ملیۆن و 428 هەزار و 20) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (450 ملیار و 321 ملیۆن و 762 هەزار و 794) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (176 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە.  2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (37 ملیار و 334 ملیۆن و 243 هەزار و 655) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش (218 ملیۆن و 688 هەزار و 500) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (6 ترلیۆن و 606 ملیار و 162 ملیۆن و 421 هەزار و 571) دیناری خەرجکردووە، بڕی (5 ترلیۆن و 895 ملیار و 589 ملیۆن و 180 هەزار و 841) دیناری بە ڕێژەی (89%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (710 ملیار و 573 ملیۆن و 240 هەزار و 730) دیناری بە ڕێژەی (11%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە.  بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2025) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (7)). خشتەی ژمارە (7)   سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آیار لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آب لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایلول لسنة 2025 للموازنە الاتحادیة https://www.mof.gov.iq/In-Year-Reports-2025.aspx    

راپۆرتی: رۆیتەرز ناوەڕاستی تەموز، فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران لە باكوری وڵاتەوە هاتە ئاسمانی هەرێمی كوردستانی عێراق، ئامانجەكەش دیاربوو: ئەو كێڵگانەی نەوت كە لەلایەن ئەمریكییەكانەوە بەڕێوەدەبرێن.  یەكێك لەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە گروپێكی چەكدار هەڵیدا كە لەناو عێراقدا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێت، فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكە كێڵگەی (سەرسەنگ)ی پێكا؛ كە كۆمپانیای (HKN Energy) ئینێرجی بەڕێوەی دەبات و بنكەكەی لە تێكسایەو كوڕی ملیاردێر (روس پیرۆ) خاوەندارێتیی دەكات.  پێدەچێت هێرشەكە تۆڵەسەندنەوەی گورزەكانی چەند هەفتەی پێشتری ئەمریكا بێت بۆسەر شوێنە ئەتۆمییەكانی ئێران.  فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی تر بەر كێڵگەیەكی دراوسێ كەوت، كە لەلایەن كۆمپانیای (هانت ئۆیل)ەوە بەڕێوەدەبڕێت و، ئەم كۆمپانیایەش بارەگاكەی لە داڵاسە. لە كۆتایی هێرشەكەدا كە چوار رۆژ بەردەوام بوو، كارەكانی كۆمپانیایەكی ناوخۆیی و كۆمپانیای (DNO)ی نەرویژی-ش پەكخرا، نزیكەی نیوەی بەرهەمی ناوچەی كوردستان راوەستا.  هێرشی راستەوخۆ بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا؛ واشنتۆنی توڕە كرد، كە خۆی لەمێژ بوو هەستی بەوە كردبوو عێراق هەوڵی پێویست نادات بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كاری میلیشیاكانی لایەنگری ئێران، ئەمەش بە قسەی (9) سەرچاوەی ئاگادار، وایكرد ئەمریكا هەڵمەتی فشاركردن لە بەغدداد چڕبكاتەوە.  هەڵمەتەكە لە كۆتایدا بووە هۆی كردنەوەی هێڵی بۆری سەرەكی هەناردەی نەوت لە كوردستانەوە، ئەمەش پێشهاتێكی گەورەیە كە رەنگدانەوەی شكانەوەی تەرازووی هەژموونە لەناو عێراق بەرەو لای واشنتۆن و دوركەوتنەوە لە تاران.  سەرچاوەیەك لەناو ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەبارەی وەڵامی ئەمریكا بۆ هێرشە درۆنییەكان وتی:" ئەتوانین بە متمانەوە بڵێین ماركۆ رۆبیۆ-ی وەزیری دەرەوە چەند پەیامێكی توندی ئاڕاستەی بەغداد كردووە بۆ ئەوەی روونی بكاتەوە كە ساتەوەختی بڕیاردان نزیكبووەتەوە".  وێنەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق- توركیا لە زاخۆی هەرێمی كوردستان هەڕەشەی سزادان واشنتۆن فشاری دەكرد بۆ ئەوەی هێڵی بۆری بۆ بەندەری جەیهان بكرێتەوە، كە لە ساڵی 2023وە داخرابوو، ئەمەش بەهۆی ناكۆكی بەغدادو حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی فرۆشتنی نەوت، بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی.  ئەمە بەشێكی بۆ یارمەتیداتی كۆمپانیا نەوتییەكانی ئەمریكا لە كوردستان كوردستان دەگەڕایەوە، لەلایەكەوە هەوڵێك بوو بۆ كەمكردنەوەی نرخی جیهانی نەوت و، لەلایەكی تریشەوە لەبەر ئەوەی داخستنی هێڵی بۆرییەكە نەوتی خاوی بەرەو باشور دەبرد، بۆ ناو تۆڕی قاچاخچێتیی كە داهاتێكی زۆری بۆ ئێران و بریكارەكانی دابین دەكرد.   بەڵام هێرشە درۆنییەكان وای لە ترەمپ كرد هەڵمەتەكەی واشنتۆن بباتە ئاستێكی نوێوە. سەرچاوەیەكی بەشدار لە هەڵمەتی فشارەكە رایگەیاند، دوو مانگی دوای هێرشەكان، هەڕەشەی نوێنەرانی ئیدارەی ترەمپی بۆسەر گەورە بەرپرسانی كەرتی وزە لە عێراق بەخۆوە بینی، هەڕەشە سەبارەت بە سەپاندنی سزا ئەگەر بێتو هێڵی بۆرییەكان بەكارنەخرێتەوە. بەرپرسێكی گەورەی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای پشتڕاست یاخود رەتنەكردەوە، بەڵام وتی ئەمریكا فشاری دیپلۆماسی "زۆر چڕ"ی كردووە بۆ بەكارخستنەوەی هێڵی بۆرییەكە.  كۆشكی سپی رەتیكردەوە كۆمێنت بدات لەبارەی ئەوەی ئایا هەڕەشەی سەپاندنی سزای كردووە بەسەر عێراقدا. حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیای (مانت ئۆیل)یش ئامادەنەبوون هیچ قسەیەك بكەن. كۆمپانیای (HKN Energy) وەڵامی داوای لێدوانی نەدایەوە.  رۆژی 17ی تەموز، كە كۆتا رۆژی هێرشی درۆنەكان بوو، رێككەوتنی بەرایی بۆ كارپێكردنەوەی هێڵی بۆرییەكان راگەیەندراو، دوای دوو مانگ لە فشارە چڕەكانی ئەمریكا، فە 27ی ئەیلولدا نەوت دەستی بە رۆیشتن كرد.  پێشتر هیچ رووماڵێك باسی لە وردەكاری فشارەكانی ئەمریكا نەكردووە.  هیچ لایەنێكیش بەرپرسیارێتی خۆی لە هێرشە درۆنییەكان رانەگەیاند. سەرچاوەیەكی حكومی عێراق پشتبەست بەو لێكۆڵینەوەی كە دەزگا ئەمنییەكان كردبوویان وتی: ئەو هێرشانە گروپێكی چەكداری بەهێزی  لایەنگری ئێرانەوە ئەنجامدراون، كە رەتیكردەوە ناوەكەی ئاشكرا بكات.  سەرچاوەیەكی ئەمنی عێراق رایگەیاند، بەغداد هۆشداری بە گروپەكە داوە هەر هێرشێكی تر، وا دەكات راستەوخۆ بكەوێتە بەرامبەر حكومەتەوە. ئەمریكا پێشبینی "داهاتی گەورەی" وەبەرهێنانەكانی دەكات ئەم بەشە تیشك دەخاتەسەر خواستەكانی ئەمریكا لە بواری وزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. عێراقیش دووەم گەورە بەرهەمهێنی نەوتە لە ناو رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری پترۆڵ (ئۆپێك)؛ كە ترەمپ چەندینجار رەخنەی لێگرتووە بەهۆی هەوڵەكانی بۆ هێشتنەوەی نرخی نەوت بە بەرزی. ئەمە هاوكات رەنگدانەوەی پەیوەندی پتەوی نێوان بەرژەوەندییە دیپلۆماسی و بازرگانییەكانی ئەمریكایە لەسەردەمی ترەمپدا. سەرچاوەیەك لە ئیدارەی ئەمریكا وتی:" بەلەبەرچاوگرتنی ئەو وەبەرهێنانەی كە ئێمە لەو وڵاتە كردوومانە.. لەڕووی سامانی نیشتمانی و، گیانی ئەمریكییەكان لە جەنگی شكستپێهێنانی تیرۆر لەگەڵ هاوبەشە عێراقییەكانمان.. پێشبینی داهاتێكی گەورەی ئەم وەبەرهێنانە دەكەین". هەڵوێستی عێراق گۆڕانكاریی لە تەرازووی هێز لە وڵاتدا نیشان دەدات، ئەمەش دوای ئەوەی بەغداد بۆ ماوەیەكی دورودرێژ لەسەر پەتی راكێش راكێشی دوو هاوپەیمانە سەرەكییەكەی (واشنتۆن و تاران) رۆیشتووە، كە لە هەمان كاتدا دوو دوژمنی سەرسەختی یەكتریشن. ئێران كە بەهۆی ئارەزووە ئەتۆمییەكانییەوە كەوتوەتەژێر سزای ئەمریكاو خۆرئاواوە، پاڵپشتی لە نزیكەی 10 گروپی شیعەی چەكدار دەكات، كە لە عێراقدا چالاكن و نزیكەی 50 هەزار چەكدارو جبەخانەو خاوەنی هەژموونی سیاسی بەرفراوانن.  بەڵام بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیلەوە دژی بریكارەكان لە ناوچەكەو دژی خۆشی، هێزو شكۆی ئێران زۆر لاواز بووە.  گرێوگۆڵەكان بەڵام روون نییە ئایا ئەم گۆڕانكارییە لە تەرازووی هێزدا بەردەوام دەبێت، یاخود تا چ ئەندازەیەك رێكخستنەكانی تایبەت بە هێڵی بۆرییەكە خۆی رادەگرێت.   رێككەوتنی دەستپێكردنەوەی ناردنی نەوتیش لەرێگەی بۆرییەكەوە كاتییەو، لەلایەن بەغدادو حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە كۆتایی كانونی یەكەمدا (ئەم مانگەیە) پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت.  ئایندەش لەوە ئاڵۆزترە، چونكە رێككەوتنی ساڵی 1973ی نێوان عێراق و توركیا، كە بنەمای یاسایی هەناردەی نەوتی داناوە، لە تەموزی ئایندەدا كۆتایی دێت.  بەغداد بەردەوامە لە دژایەتیكردنی ئەو دوو رێككەوتنە غازییەی ئایاری رابردوودا كۆمپانیاكانی (HKN Energy)و (ویسترن زاگرۆس) كە بارەگاكانیان لە ڤانكۆڤەرە، لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیمزایان كرد. HKN بەشێكە لە گروپی (هیلوود) بۆ خانوبەرەو وزە كە بارەگاكەی لە داڵاسەو (روس پیرۆ)ی كوڕ خاوەندارێتیی دەكات، واتا كوڕەكەی ملیاردێری بێ پەروا (روس پیرۆ) لە تێكساس؛ كە دووجار خۆی بۆ سەرۆكایەتیی هەڵبژاردووە.  خێزانی پیرۆ لە گەورە پاڵپشتیكارانی پارتی كۆمارییەكانن، تۆمارە گشتییەكان دەریدەخەن لە ساڵانی 2024 بۆ 2025 زیاتر لە سێ ملیۆن دۆلاری بەخشیوە. بەغداد دەڵێ بە رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی نەبێت، رێككەوتنەكانی تایبەت بە سەرچاوە سروشتییەكان نابێت ئیمزا بكرێن. سكاڵای یاسایی دژ بە حكومەتی هەرێم تۆماركردووە سەبارەت بە دوو گرێبەست لە 26ی ئایاردا، لە هەمان هەفتەدا خۆی گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیای (جیوجید پترۆلیۆم)ی چینی ئیمزاكردووە بۆ پەرەپێدانی كێڵگەیەكی نەوتیی لە باشوری عێراق.  ئەمەش لەكاتێكدایە كە ئاماژەكان باشبوونی پەیوەندییەكانی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان و عێراق دەردەخەن.  19ی ئۆكتۆبەر واشنتۆن نێردەیەكی تایبەتی نوێی لە عێراق دامەزراند، ئەمەش دوای چەند رۆژێك لەوەی كۆمپانیای زەبەلاحی وزەی ئەمریكا ئیكسۆن مۆبیل رەزامەندی نیشاندا لەسەر گەڕانەوەی بۆ وڵات، بەمەبەستی یارمەتیدان لە فراوانكردنی بەرهەمهێنان لە باشوری عێراق.  دارین وودز بەڕێوەبەری جێبەجێكاری ئیكسۆن مۆبیل لە كۆنگرەیەكدا لە لەندەن لە 13ی ئۆكتۆبەر وتی:" ئەمە هەنگاوێكی یەكەمینی زۆر گرنگە لەو كارەی كە دەمانەوێت بیكەین.. رێگایەكی دورودرێژمان لەبەردەمدایە بۆ بەدیهێنانی هەر دەستكەوتێك، بەڵام گەشبینین و چاوەڕێی هەڵسەنگاندنی ئەمە دەكەین".   

درەو: حکومەتی عێراق حزبوڵای (لوبنان) و ئەنساروڵای حوسییەکانی لە یەمەن وەک قەوارەی تیرۆریستی لەناوخۆی وڵاتدا پۆلێن کرد، هەروەها فەرمانی بلۆككردنی سەرجەم سامان و سەروەت و سامانەکانیانیشی دەرکرد. رۆژنامەی وەقائعی عێراق لە ژمارە 4848ی خۆی لە 17ی تشرینی دووەمی 2025، بڕیارێکی دەركردووە لە ( لیژنەی بلۆككردنی سامانی گروپە تیرۆریستییەکان) ژمارە 61ی لە بەرواری 28ی تشرینی یەکەمی 2025 بڵاوکردووەتەوە و بڕیاریبلۆككردنی  سەروەت و سامانی 24 قەوارەی دەرکردووە، کە وەک رێکخراوی تیرۆریستی پۆلێنیکردووە. لەوانە: - لە زنجیرەی ١٨: حزبوڵا، لوبنانـ تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. - لە زنجیرەی ١٩: حوسییەکان (ئەنساروڵا) یەمەن، تۆمەت: بەشداریکردن لە کردەوەی تیرۆریستی. لیژنەی بەستنی پارەی تیرۆریستی، لیژنەیەکە لە لایەن ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بە سەرۆکایەتی پارێزگاری بانکی ناوەندی و جێگرەکەی، بەڕێوەبەری بەرەنگاربونەوەی سپیکردنەوەی پارە و بەرەنگاربونەوەی پارەدارکردنی تیرۆر پێکهێنراوە، هاوکات ئەو نوێنەرانە لەخۆدەگرێت کە ناونیشانی کارەکەیان کەمتر نییە لە بەڕێوەبەری گشتی یان راگر لە وەزارەتەکانی: دارایی، ناوخۆ، کاروباری دەرەوە، داد، بازرگانی،  پەیوەندییەکان، زانست و تەکنەلۆژیا، کۆمیسیۆنی دەستپاکی، دەزگای بەرەنگاربونەوەی تیرۆر، و دەزگای هەواڵگری.  

درەو: سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانی عێراق ئەنجامی لیژنەی لێكۆڵینەوەی هێرشەكەی سەر كۆرمۆری راگەیاند: -     هێرشەکە بە دوو درۆن ئەنجامدراوە، یەکێکیان کێڵگەکەی پێکا و ئەوی دیکەیان لە دەرەوەی کێڵگەکە کەوتووەتە خوارەوە، ئەو دوو درۆنەی هێرشەکەیان ئەنجامداوە، لە باشووری کێڵگەکەوە لە ناوچەکانی رۆژهەڵاتی قەزای خورماتوو هەڵدراون.  یەكەم: 1- هێرشەكە بە دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەنجام دراوە. فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان بەر کێڵگەکە کەوتووە، ئەوی دیکەش لە دەرەوەی کێڵگەکە کەوتووەتە خوارەوە. پاشماوەی هەردوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەلایەن بەشی پزیشکی دادوەرییەوە کۆکرایەوە بۆ شیکردنەوەی ئامێرە بیرگەییەکان. 2. ئەو دوو فڕۆکە بێفڕۆکەوانەی هێرشەکەیان ئەنجامداوە لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی قەزای توزخورماتووەوە هەڵدراون. 3- ئەمە یازدەهەمین هێرشە بۆ سەر ئەم كێڵگەیە  4- ناوی ئەنجامدەرانی ئەم هێرشە دیاری کراوە. ئەوان لە یاسا دەرچوون و هەندێکیان فەرمانی دەستگیرکردنیان نەماوە و لەلایەن دەزگا ئەمنییەکانەوە بەدوایاندا دەگەڕێن.  5. دوای ناسینەوەی تاوانباران، دەزگا ئەمنییەکان دەستیان کرد بە کۆکردنەوەی بەڵگەی تەکنیکی بۆ سزادانیان و دادگاییکردنیان. دووەم: لیژنەکە چەند ڕێکارێکی بۆ پاراستنی كێڵگەكە پێشنیار کرد، بۆ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکرێت، بەم شێوەیەی خوارەوە: 1- جێگیرکردنەوی هێزی ئەمنی لە  ئۆپەراسیۆنەکانی ڕۆژهەڵاتی سەلاحەدین بۆ داخستنی هەر بۆشایییەکی ئەمنی و پاراستنی هەماهەنگی نێوان دەزگا ئەمنییەکان و هەواڵگری   2. ئاڕاستەکردنی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆ، و هێزەکانی حەشدی شەعبی، بۆ گۆڕینی فەرماندەکانی ئەو ناوچانە بە فەرماندەی بەتواناو لێهاتوو. 3. پەرەپێدان و بەهێزکردنی کەناڵەکانی پەیوەندی هەواڵگری لە نێوان دەزگا هەواڵگرییە فیدراڵیەکان و هەرێمی كوردستان. 4- وەزارەتی بەرگری، بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، سیستەمی بەرگری ئاسمانی بۆ مەیدانەکە دابین بکات و پاراستنی پاراستنی مسۆگەر بکات. 5. سەپاندنی ڕێکاری توند بۆ بەکارهێنان و گواستنەوەی هەموو جۆرە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان، پێویستی بە ڕەزامەندی فەرمی لایەنە پەیوەندیدارەکان هەیە.  6- پەیوەندی بە ئەنجومەنی باڵای دادوەرییەوە کرا بۆ پێکهێنانی لیژنەیەک لەگەڵ دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکان بۆ بەدواداچوون بۆ بەدواداچوون بۆ دۆسیەکە. لیژنەکە گەیشتووەتە ناوی ئەنجامدەرانی هێرشەکە کە لە چەند هێزێکی لە یاسادەرچوون، بەشێکیان فەرمانی دەستگیرکردنیان هەیە و لەلایەن دەزگا ئەمنییەکانەوە بەدواداچوونیان بۆ دەکرێت.