.jpg)
نووسینی: سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش وه‌رگێڕانی له توركیه‌وه: هێمن خۆشناو ئه‌ردۆغان، باخچه‌لی و ئۆجه‌لان، له پێناو ئاشتی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و ئاشتی مێژوویی كورد – تورك ده‌ستپێشخه‌ریان كردووه. هه‌موو هه‌وڵێك ده‌ده‌م بۆ سه‌ركه‌وتنی ئه‌م سێ سه‌ركرده‌یه. له‌گه‌ڵ چوونه ناو مانگی ره‌مه‌زان یه‌كه‌مین به‌روبوومی ئه‌م ئه‌ركه نوێیه پێگه‌یشت كه ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان و عه‌بدولڵا ئۆجالان جه‌ختی لێده‌كه‌نه‌وه. هه‌یه متمانه به‌م سێ سه‌ركرده‌یه ده‌كات، كه هه‌ر یه‌كێكیان كه‌سیه‌تی هه‌ره به‌هێزه له ناو ئه‌و گرووپه‌ی كه نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات، هه‌شه متمانه‌یان پێناكات و هه‌ست به نیگه‌رانی ده‌كات. به‌هه‌ر حاڵ، هه‌ردوو لایه‌نه‌كه هۆكاری خۆیان هه‌یه و كه‌س ناتوانێ نكۆڵی لێبكات. ئا لێره‌دا زه‌حمه‌تی ئاشتی به‌ده‌ر ده‌كه‌وێت، به‌بێ هه‌بوونی پڕۆسه‌یه‌ك كه جێگای متمانه و باوه‌ڕی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا بێت، نه‌مومكینه ئاشتی به‌رقه‌رار بێت. زه‌حمه‌تیه‌كی دیكه‌ش، بریتیه له‌و گێره‌شێوێنی كه گرووپه به‌رژه‌وه‌ندیخوازه نیشتیمانی، ناوچه‌یی و جیهانیه‌كان ده‌یگرنه به‌ر، له ترسی له‌ده‌ستدانی ده‌ستكه‌وت و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان كه له شه‌ڕدا به‌ده‌ستیده‌هێنن. هه‌رچه‌نده ئاسانیش نیه، به‌ڵام به‌لاوه‌نانی ئه‌م زه‌حمه‌تیانه مه‌حاڵ نیه، له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه باوه‌ڕیان به ئاشتی هه‌یه و ئاشتیخوازن پێویسته هه‌موو هه‌وڵێكیان بخه‌نه‌گه‌ڕ بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر ئه‌م كێشانه. له‌م قۆناغه‌دا له‌وانه‌یه ئه‌م پرسیاره ره‌وایه‌مان له‌لا گه‌ڵاڵه بێت:" باشه، هه‌موو هه‌وڵێك ده‌خه‌ینه‌گه‌ڕ، به‌ڵام نازانین چی رووده‌دات و چی بكه‌ین". رێگام بده‌ن تا بۆتان روون بكه‌مه‌وه مه‌به‌ست له‌مه‌دا چیه!؟ براكانم ده‌خوازین، كۆتایی به جه‌نگ، چه‌ك، توندوتیژی، تیرۆر، خوێن، فرمێسك، مردن و كاولكاری بێت. ئه‌مه هه‌موو شتێكه. ده‌خوازین كۆتایی پێبێت! بێگومان پێویسته هه‌موو ژێرخانی یاسایی و سیاسی ئه‌م پڕۆسه‌یه له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا ئاماده بكرێت. بۆ ئه‌وانه‌ی ده‌ڵێن "دڵم به‌مه ئاو ناخواته‌وه" ئه‌م روونكردنه‌وه‌یه ده‌خه‌مه‌ڕوو: - برای به‌ڕێزم، ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی چه‌كیان به‌ده‌سته بڕیاری كۆتاییهێنان به جه‌نگ بده‌ن، تۆ بۆچی نیگه‌ران ده‌بیت؟ - ئایا متمانه‌ت به‌خۆ هه‌یه كه به‌رده‌وام ده‌بی له‌سه‌ر خه‌باتی سیاسی و مه‌ده‌نی؟ ئه‌گه‌ر به پشتبه‌ستن به چه‌كی په‌كه‌كه یان ده‌وڵه‌ت سیاسه‌ت ده‌كه‌ی، به‌دڵنیایی تۆ نیگه‌ران ده‌بی له كۆتاییهاتنی جه‌نگ. بـﻪڵام هه‌موو جه‌نگێك كۆتایی هه‌یه، باشتره ئه‌گه‌ر به شێوه‌یه‌كی ئه‌خلاقیانه خۆمان ئاماده بكه‌ین بۆ پشتگیریكردن له ئاشتی. - ئه‌گه‌ر ده‌ڵێی " من كوردم مافه‌كانم چی به‌سه‌ردێت؟"، سه‌ره‌تا پێویسته متمانه‌ت به‌خۆت بكه‌یت. متمانه به ئه‌زموون، ژیری و توانایی رێكخراوه‌یی و سیاسی میلله‌ته‌كه‌ت بكه‌یت. درك به‌وه بكه‌یت كه رێگای ململانێی سیاسی، رێگای به‌ده‌سته‌وه‌دان، شكستن و دۆڕاندن نیه. - ئه‌وانه‌ش كه ده‌ترسێن و ده‌ڵێن:" من توركم، ئه‌گه‌ر سازش بۆ (تیرۆر) بكه‌ین، وڵاتم، ده‌وڵه‌تم پارچه نابێت؟" ده‌بێت سه‌ره‌تا متمانه به‌خۆیان و دواتریش به برایه‌تی هه‌زار ساڵه‌ی كورد بكه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌وڵه‌ته كوردیش له‌باوه‌ش بگرێت، ئه‌گه‌ر له پێناو ژیانێكی دادپه‌روه‌ر، یه‌كسان و ئازاد له رێگای خه‌باتی سیاسی و ئاشتیانه پشتگیری له كورد بكه‌یت و ده‌ستی بگریت، نه‌وه‌كو پارچه‌بوون، به‌ڵكو به‌یه‌كه‌وه گه‌وره ده‌بین. - براكه‌م ئه‌گه‌ر دوودڵی و ده‌ڵێیت:" ئه‌م كاره ئه‌وه‌نده ئاسانه، ئایا له ژێره‌وه مه‌ترسیه‌ك خۆی حه‌شار نه‌داوه؟" ئه‌وه له وه‌ڵامدا ده‌ڵێم:" ئه‌م كاره ئه‌وه‌نده ئاسانه. به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م كاره (ئاسانه) جێبه‌جێبكرێت، پێویستی به هه‌وڵ، ته‌قه‌ڵا و پڵانێكی زۆر رشت هه‌یه. چاره‌سه‌ری ئاسانه به‌ڵام پڕه له رشتی. پڕه له رشتی چونكه ئێره رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاسته، هێشتا په‌نجه له‌سه‌ر په‌لاپیتكه‌ی چه‌كه، هێشتا خوێن ده‌ڕژێت. پڕه له رشتی چونكه مردن رشتبوونه و بۆ نه‌مردنیش یه‌ك شتی دیكه‌ی رشتتر هه‌یه ئه‌ویش بره‌ودانه به ژیان. هه‌وڵدان بۆ زاڵبوونی ژیان به‌سه‌ر ئه‌م دوو مه‌ترسیه، ئه‌وه‌نده ئاسان نیه وه‌كو له ده‌ره‌وه ده‌یبینین. له ئاشتی و ئاشتبوونه‌وه مه‌ترسه براكه‌م. تورك و كورد ده‌ست له‌ناو ده‌ست، مه‌ترسن له هه‌ماهه‌نگی و كار كردن بۆ گه‌وره‌بوونی توركیا. له هیچ هه‌نگاوێك مه‌ترسن كه ده‌بێته مایه‌ی ئاشتی له‌ناوچه‌كه‌دا. مه‌ترسن، ئه‌مجاره ده‌توانین چه‌ك بێده‌نگ بكه‌ین و رێگا بده‌ین سیاسه‌ت قسه بكات. با به‌یه‌كه‌وه له رێگای ململانێی سیاسی زاڵبین به‌سه‌ر هه‌ژاری، بێكاری، برسیه‌تی، چه‌وسانه‌وه و نایه‌كسانی. با گه‌ره‌نتی بكه‌ین كه ئه‌و ملیار دۆلارانه‌ی له جه‌نگ خه‌رج ده‌كرێن، راسته‌وخۆ بۆ میلله‌ت خه‌رج بكرێت. ناشبێت له بیرمان بچێت كه واتای ئاشتی بریتیه له نان، خۆراك و كار. له خودا ده‌پاڕێینه‌وه، تا ته‌مه‌ن درێژی و ته‌ندروستی باش به ئه‌ردۆغان، باخچه‌لی و ئۆجالان ببه‌خشێت. بۆ سه‌ركه‌وتنی ئه‌م سێ سه‌ركرده‌یه كه له قۆناخی كۆتایی ژیانیاندا بۆ ئاشتی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، ئاشتی مێژوویی كورد – تورك ده‌ستپێشخه‌ریان كردووه زیاتر له‌و ده‌كه‌م كه له ده‌ستم دێت. ئه‌گه‌ر ده‌شڵێی "ئه‌ی هه‌ڵبژاردن؟" ئه‌وه په‌یوه‌سته به بڕیار و ئیراده‌ی خۆته‌وه ئه‌ی برای ئازیزم. ئێوه میلله‌تن، هه‌ر ئێوه‌ش بڕیاری كۆتایی ده‌ده‌ن. ئه‌مڕۆ كه‌س داواتان لێناكات، ده‌نگ بۆ ئه‌ردۆغان یان باخچه‌لی، یان ده‌مپارتی و جه‌هه‌په بده‌ن. داواتان لێده‌كه‌ن تا به دڵۆپه ئاوێك داری ئاشتی تێر ئاو بكه‌ن. من ناخوازم برای سه‌ربازی ئێشكگرم له چیای گابار، یان برای خوێنیم له قه‌ندیل بمرێت. با هه‌ردووكیان چیتر گولـله نه‌نێن به‌یه‌كتره‌وه. سه‌ره‌تا بۆ خاتری په‌یوه‌ندی هه‌زار ساڵه وه‌كو كورد و تورك با یه‌كتر له‌باوه‌ش بگرین، ئه‌وه‌ی ده‌شمێنێته‌وه ململانێی سیاسی و كاری سیاسیه‌كانه. هیوادارین مانگی ره‌مه‌زان ئاشتی و برایه‌تی و ئارامی له‌گه‌ڵ خۆیدا بێنىت. له پێناو ئه‌مه پێویسته هه‌موومان له‌گه‌ڵ ئاشتی بین. تا گه‌یشتنه ئاشتی من له‌گه‌ڵ ئاشتیدام.
(درەو): سەرباری هۆشداریدانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، وەزارەتی نەوتی عێراق بەبێ گوێگرتن لە خواستی كۆمپانیا بیانییەكان، دەیەوێت ئەمڕۆ هەناردەی نەوتی كوردستان دەستپیبكاتەوە، كۆمپانیاكانیش رەتیدەكەنەوە. كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان كە بە "ئەپیكور" ناسراوەو كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە. ئەپیكور رایگەیاند" وەكو ئەوەی چەندین جار رونمانكردوەتەوە، كۆمپانیاكانی ئەندامی ئەپیكور ئامادەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان ئەگەر هاتوو رێككەوتنی فەرمی كرا بۆ گەرەنتیكردنی پێدانی پارەی هەناردەی پێشوو و ئایندەی نەوت، بەوجۆرەی كە هاوتایە لەگەڵ مەرجە یاسایی و بازرگانییەكانی گرێبەستەكانی ئێستاماندا". ئەپیكور پێكهاتووە لە (8) كۆمپانیای بیانی لە كەرتی نەوت و غازی كوردستان كە ئەمانەن (DNO-GENEL ENERGY-GKP-HKN-SHAMARAN-HUNT OIL-WESTREN ZAGROS-MOL) "تائێستا هیچ رێككەوتنێك لەبارەی مەرجە یاسایی و بارزگانییەكانی گرێبەستەكانمان نییە، بۆیە كۆمپانیاكانی ئەپیكور هیچ رێككەوتنێكیان نییە بۆ ئەوەی ئەمرۆ هەناردەی نەوت دەستپێبكاتەوە" راگەیەندراوی كۆمەڵەی پیشەسازی كوردستان وا دەڵێ. ئەم راگەیەندراوەی كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان وەڵامدانەوەی راگەیەندراوی ئەمڕۆی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراقە سەبارەت بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە چەند كاتژمێری ئایندەدا. رۆژی 26ی ئەم مانگە (ماركۆ رۆبیۆ) وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە تەلەفۆن لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق قسەی كرد، داوای لە سودانی كرد هەناردەی نەوتی كوردستان دەستپێبكاتەوەو حكومەتی عێراق باپەند بێت بە گرێبەستی كۆمپانیا ئەمریكییەكانەوە، بەڵام وادیارە هێشتا كۆمپانیاكان قایل نین بەوشێوەی ئێستا دەست بە هەناردەی نەوت بكەنەوە. بە وتەی وەزیری نەوتی عێراق، ئەمڕۆو لە هەنگاوی یەکەمدا، كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"، رۆژانە 185 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە دەفرۆشێت، تاوەکو هەنگاو بە هەنگاو دەگاتە ئەو بڕە نەوتەی لە بودجەی گشتیی فیدراڵیدا ئاماژەی پێدراوە (لە بودجەدا باس لە رادەستكردنی 400 هەزار بەرمیلی رۆژانە كراوە، وەزارەتی نەوت 300 هەزار بەرمیلی رۆژانەی بۆ هەناردەكردن دیاریكردووە) .
.jpg)
(درەو): حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری نەوتی عێراق، لە کاتی بەسەرکردنەوەی بەندەری "خۆر ئەلزوبەیر" لە پارێزگای بەسرە، ڕایگەیاند : لە چەند کاتژمێری داهاتوودا، دەستپێکردنی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان ڕادەگەیەنین. بە وتەی وەزیری نەوتی عیراق لە هەنگاوی یەکەمدا، سۆمۆ ڕۆژانە 185 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە دەفرۆشێت تاوەکوو هەنگاو بە هەنگاو دەگاتە ئەو بڕە نەوتەی لە بودجەی گشتیی فیدراڵیدا ئاماژەی پێ دراوە . كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكان مانگی رابردوو رایگەیاند: لەو ماوەیەی كە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوە، ئەو زیانەی بەر حكومەتی عێراق و هەرێم كەوتووە زیاتر لە 22 ملیار دۆلار بووە". رۆژی 25ی ئازاری 2023، بە بڕیاری دادگای نێودەوڵەتیی پاریس لەسەر سكاڵایەكی عێراق، هەناردەی نەوتی هەرێم راگیرا.
(درەو): دەقی پەیامی ئۆجەلان لە گرتوخانەی ئیمرالییەوە سەبارەت بە قۆناغی نوێی ئاشتی لە توركیا: بانگەوازیی ئاشتیی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک پەکەکە؛ لە سەدەی بیستەمدا، لە توندترین سەدەی مێژوودا دامەزرا، ئەو زەمینەیەی کە پەکەکە تێیدا دامەزرا، زەمینەی دوو جەنگی جیهانیی بوو، سەردەمی سۆسیالیزمی بونیاتنراو سەردەمی جەنگی سارد بوو لە جیهاندا، لەم زەمینەیەدا نکۆڵیکردن لە ڕاستینەی کورد، قەدەغەکردنی ئازادییەکان، بەتایبەت قەدەغەکردنی ئازادیی فکری لە ئارادا بوو. لەڕووی تیۆریی، بەرنامە، ستراتیژو تاکتیکەوە، کاریگەری راستینەی سیستەمی سۆسیالیزمی بونیاتنراوی سەدەکە لەسەر ئەم دەرکەوتنە دروستبووە. لە ساڵانی ١٩٩٠ـەکاندا، بەهۆی ڕووخانی سۆسیالیزمی بونیاتنراو بە هۆکاری ناوخۆیی، شکاندنی نکۆڵیکردن لە ناسنامە لە وڵات و پێشکەوتنی ئازادیی فکریی، بووە هۆی ئەوەی کە پەکەکە لە واتای خۆی ببورێت و خۆی زۆر دووبارە بکاتەوە، بەو هۆیەشەوە ئەویش وەکو ئەوانی دیکە گەیشتووەتە کۆتایی ژیانی خۆی و پێویستی بە هەڵوەشاندنەوەی هەیە. پەیوەندی کوردو تورک؛ لە مێژوویدا زیاتر لە هەزار ساڵە، تورک و کورد بۆ ئەوەی بەردەوامیی بە هەبوونی خۆیان بدەن و لە دژی هێزە هەژموونخوازەکان لەسەر پێی خۆیان بمێننەوە، هەمیشە بە پێویستیان زانیوە، کە بە دڵخوازیی بە هاوپەیمانیی بمێننەوە. لە دوو سەدەی کۆتایی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی، شکاندنی ئەم هاوپەیمانییەی کردووەتە ئامانجی خۆی، ئەو هێزانەی کە کاریگەرییان لەسەرە، لەگەڵ بنەما چینایەتییەکانیان، خزمەتی ئەم ئامانجەیان بە بنەما گرتووە، ئەم پرۆسەیە بە پێناسەکردنی یەکڕەنگیی کۆمار خێراتر بووە. ئەرکی سەرەکی ئەوەیە، کە ئەو پەیوەندیە مێژووییە کە ئەمڕۆ شکاوە، بە ڕۆحی برایەتی و یەکێتیی و پشتگوێنەخستنی متمانە، سەرلەنوێ دەست بە ڕێکخستن بکەین. پێویستیی کۆمەڵگای دیموکراتیک دەستلێبەرنەدراوە، پەکەکە لە مێژووی کۆماردا درێژترین و بەرفراوانترین تەڤگەری سەرهەڵدان و توندوتیژییە. لەبەر ئەوەی کە ڕێگای سیاسەتی دیموکراتیک داخرابوو، پەکەکە بەهێز بوو، پشتگیری بەدەستهێنا. دەوڵەت-نەتەوە جیاوازەکان، فیدراسیۆنەکان، خۆبەڕێوەبەری ئیداریی، ڕێبازە کەلتورییەکان، بوون بە دەرئەنجامی نەتەوەپەرستییەکی توند، ناتوانن ببنە وەڵامدەرەوەی کۆمەڵناسی کۆمەڵگای مێژوویی. ڕێزگرتن لە ناسنامەکان، ئازادیی فکر، بەڕێکخستنبوونی دیموکراسیی، دامەزراندنی کۆمەڵگای-ئابوریی و سیاسیی هەموو پێکهاتەکان، تەنها بە هەبوونی کۆمەڵگاو گۆڕەپانی سیاسیی دیموکراتیک بەدی دێت. ١٠٠ ساڵی دووەمی کۆمار، تەنها کاتێک بە دیموکراسیی ڕەنگڕێژ دەبێت، دەتوانێت ببێت بە خاوەنی یەکگرتوویی و مانەوەو بەردەوامییەکی مسۆگەر، لە دیموکراسیی بترازێت هیچ ڕێگایەکی بەرەوپێشچوون و دامەزراندنی سیستەم نییەو بەدی نایەت، هەماهەنگی دیموکراسیی ڕێبازیی بنچینەییە. پێویستە زمانی سەردەمی ئاشتیی و کۆمەڵگای دیموکراتیکیش، بەگوێرەی ئەم ڕاستییانە پێشبخرێت. ئەو بانگەوازییەی کە بەڕێز دەوڵەت باخچەلی کردی و ئەو ئیرادەیەی کە سەرۆک کۆمار نیشانی دا، نزیکبوونەوەو پەیوەندی ئەرێنی پارتەکانی تر، ئەم قۆناغەی هێنایە بەرهەم، منیش لەم قۆناغەدا داوای دانانی چەک دەکەم و بەرپرسیارێتیی مێژوویی ئەم بانگەوازییەش دەگرمە ئەستۆ. چۆن هەر کۆمەڵگاو پارتێکی سەردەم، هەبوونی بە فشارو زۆرەملێ کۆتایی پێ نەهاتووە، ئێوەش بە دڵخوازییەوە کۆنگرەی خۆتان ئەنجام بدەن و بڕیار بدەن، دەبێت هەموو گروپەکان چەک دابنێن، پەکەکە هەڵبوەشێتەوە، لێرەوە سڵاو بۆ هەمووتان دەنێرم کە بڕواتان بە ژیانی هاوبەش هەیەو گوێ لە بانگەوازییەکەم دەگرن. ٢٥ـی شوباتی ٢٠٢٥ عەبدوڵا ئۆجالان دوای ڕاگەیاندنی پەیامە مێژووییەکە، سری سورەیا ئۆندەر ڕایگەیاند کە ڕێبەر ئاپۆ بە شاندەکەی وتووە: بێگومان بۆ ئەوەی لە پراکتیکدا چەک دابنرێت و پەکەکە خۆی هەڵوەشێنێتەوە، پێویستە سیاسەتی دیموکراسیی و یاسایی بڕەخسێندرێت.
(درەو): دوای نزیكەی (10) مانگ لە دەستبەكاربوونی، كۆتایی بە كاركردنی (خزەیر عەباس) بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای بەبازاخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" هات و گواسترایەوە بۆ كۆمپانیای پاڵاوگەكانی ناوەڕاست. لە شوێنی (خزەیر عەباس)، بەگوێرەی نوسراوی كۆمپانیای "سۆمۆ" (عەلی نزار فایەق) لە پۆستی بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە دانراوە، لە دوێنێ 26ی شوباتەوە بەڕێوەبەرە نوێیەكە دەستبەكاربووە، عەلی نزار پێشتر جێگری بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیاكە بووە. خزەیر عەباس جێگری بەڕێوەبەری گشتیی سۆمۆ بوو بۆ كاروباری نەوتی خاو و غاز، لە رۆژی 7ی ئایاری 2024دا بە فەرمی لە پۆستی سەرۆكی كۆمپانیاكە دەستبەكاربوو. گۆڕانكارییەكە هاوكات لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، كە رۆژانە 300 هەزار بەرمیلەو بەگوێرەی یاسای بودجەی گشتیی دەبێت كۆمپانیای (سۆمۆ) نەوتەكە بفرۆشێت.
(درەو): ئەنجامەکانی روپێوی ئابوری و کۆمەڵایەتی خێزان لە هەرێمی کوردستان ٢٠٢٣ – ٢٠٢٤ دەریدەخات ئەو خێزانانە مانگانە ٦٨٥٠٠٠ دینار کەمتر خەرجیان هەبێت بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکان دەکەونە ژێر هێڵی هەژاریی. ئه‌م رووپێوه له‌لایه‌ن (ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێم) به هه‌ماهه‌نگی و پاڵپشتی تەکنیکی و دارایی (بانكی نێودەوڵەتیی) ئه‌نجامدرا لە لە ۱٥ـ ۷ـ ۲۰۲۳ دەستیپێکردو لە ۱٥ـ ۷ــ ۲۰۲٤ کۆتایی پێهات. مه‌به‌ست له ئه‌نجامدانی رووپێوه‌كه زانینی بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئابوری خێزانه‌كانه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی و چه‌ندین بواری جۆراو جۆر له‌رێگای پرسیارنامه‌یه‌ك کە پێکهاتووە له ۲٥ به‌ش کە بابەتەکانی (تایبه‌تمه‌ندییه دیمۆگرافییه‌كانی خێزان، په‌روه‌رده، ته‌ندروستی، نیشته‌جێبوون، پێوانه‌كردنی جه‌سته، كارو بێكاری، ئاسایشی خۆراك، كشتوكاڵ، به‌شه‌خۆراك، داهات و خه‌رجی تاك و خێزان، قه‌رز و سولفه، دادپه‌روه‌ری و...) له‌خۆوه ده‌گرێت. گرنگترین نیشاندەرەکانی ئەم رووپێوە هەژمارکردنی هێڵ و رێژەی هەژاریی، خەرجی و داهاتی تاک و خێزانە کە لە خوارەوە ئاماژەی پێدراوە: هه‌ژاریی هێڵی هه‌ژاریی هه‌ژماركراو ١٣٧,٠٠٠ دینار بۆ هه‌ر تاكێك له مانگێك بۆ ساڵی ٢٠٢٣ – ٢٠٢٤، بۆ نموونە لە هەرێمی کوردستان قەبارەی خێزان پێکهاتووە لە ٥ کەس، واتە ئەو خێزانانە مانگانە ٦٨٥٠٠٠ دینار کەمتر خەرجیان هەبێت بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکان دەکەونە ژێر هێڵی هەژاریی.
.jpg)
درەو: بەپێی ئەنجامی سەرژمێری گشتی عێراق، موسەنا هەژارترین پارێزگای عێراقە بە رێژەی (43.6%) و لە هەرێمی كوردستانیش دهۆك هەژارترین پارێزگایە بەرێژەی (14.8%)، سلێمانی ( 7.9%) و هەولێر ( 5.9%) و بەغدادیش ( 13.3)
(درەو): دوای ئیمزاكردنی (رێككەوتن)، چەند رۆژی ئایندە حكومەتی عێراق (گرێبەست)ی پەرەپێدانی كێڵگەكانی نەوت لە كەركوك لەگەڵ كۆمپانیای (BP) ئیمزا دەكات، وەزیری نەوت دەڵێ"بەرهەمی رۆژانەی نەوت لە كەركوك بۆ 450 هەزار بەرمیل بەرزدەبێتەوە". حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق ئاشكرایكرد، لە چەند رۆژی ئایندەدا گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەكانی نەوت لە باكور، لەگەڵ كۆمپانیای بریتش پترلیۆم (BP)ی بەریتانی ئیمزا دەكرێت. حەیان عەبدولغەنی كە هاوكات جێگری سەرۆك وەزیرانیشە بۆ كارەباری وزە ئاماژە بەوە دەكات، ئەو رێككەوتنەی كە دوێنێ لەگەڵ كۆمپانیای (BP) ئیمزاكراوە، رێككەوتن بووە لەسەر مەرجەكانی گرێبەست كە دەخرێتە ناو ئەو گرێبەستەی بڕیارە لە رۆژانی ئایندەدا ئیمزا بكرێت. بەپێی قسەی وەزیر، ئیمزاكردنی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیا بەریتانییەكە بۆ پەرەپێدانی هەر چوار كێڵگەی )بای حەسەن- كەركوك بە هەردوو قوبەی (باباگوڕگوڕو ئاڤانا)- جمبور- خەباز) لە كەركوك، دەستكەوت دەبیت بۆ حكومەتی عێراق و پەرەپێدانی ئەو كێڵگانەی كۆمپانیای نەوتی باكور سودی گەورەی دەبێت، تێكڕای بەرهەمهێنانی نەوت لەو كێڵگانەداا بۆ 450 هەزار بەرمیل لە رۆژیكدا بەرزدەكاتەوە، لەگەڵ بەردەوامیدان بە پرۆسەی بەرهەمهێنان لەم ئاستەدا بەگوێرەی ماوەی گرێبەستەكە، ئەمە جگە لە گەرەنتیكردنی وەبەرهێنان و نۆژەنكردنەوەی دامەزراوەكانی غاز بۆ بەرهەمهێنانی لانی كەمی 400 مەقمەق غاز.
.jpg)
راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت به ڕاپۆرته‌كانی فه‌رمانگه‌ی توێژینه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق: 🔹 ئیمارات لە پێشەنگی وڵاتانی عەرەبی و پلەی (٥٣)ی جیهانیی بەدەستهێناوە لە پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی بۆ ساڵی 2024، بە بەدەستهێنانی نمرەی (51.6)، لە دوای ئەویش عومان لە پلەی دووەمدایە لەسه‌ر ئاستی وڵاتانی عەرەبی و پلەی (٥٥) جیهانی گرتووە بە نمرەی (51.3). لە بەرامبەردا، عێراق لە پلەی کۆتایی وڵاتانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (177)ی جیهاندایه. 🔹 له بواری گه‌شتو گوزاردا ئیمارات لە پلەی یەکەمدا هاتووە لە وڵاتانی عەرەبیدا، له پلەی (18)ی جیهاندایە لە کۆی (119) وڵات و نمرەی (4.62)ی بەدەستهێناوە. پاشان سعودییەو دوای ئەویش دەوڵەتی قەتەر لە پلەی سێیەمی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (53)ی جیهاندایه بە کۆکردنەوەی نمرەی (4.02)، هەریەک لە وڵاتانی جەزائیر، کوەیت و تونس یش لە دواوەی ڕیزبەندییەکەن. 🔹 له بواری گه‌شتو گوزاردا، عێراق لەم پێوانەیەدا نەخراوەتەڕوو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەرتی گەشتیاری هێشتا بە دەست لاوازی و ئاستەنگەوە دەناڵێنێت، کە ڕێگرن لە گەشەپێدانی ئەم کەرتە گرنگە، بەوپێیەی ئەم وڵاتە تا ئێستاش بەدەست بارودۆخێکەوە دەناڵێنێت کە بۆ پەرەپێدانی گەشتوگوزار گونجاو نییە. یه‌كه‌م: ڕاستییەکان دەربارەی پێوەرەکانی نواندنی ژینگەیی لە ساڵی 2024 پێوەرو ئاماژەکانی ئەداو نواندنی ژینگەیی پێوەرێکی ساڵانەیە کە لەلایەن زانکۆی "یێڵ و زانکۆی کۆڵۆمبیا" بە هاوکاری "کۆڕبەندی ئابووری" جیهانی ئامادە دەکرێت. بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2002 بۆ تەواوکردنی ئەو ئامانجە ژینگەییانەی کە لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی هەزارەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە، دەرچووە. ئامانجی ڕاپۆرتی پێوەرەکانی نواندن و ئەدای ژینگەیی هەڵسەنگاندنی ئەدای وڵاتان و ڕیزبەندیکردنیانە بەپێی ئەو شتانەی کە بەدەستیان هێناوە. ئیندێکسەکە بە پشت بەستن بە داتاو ئامار بۆ دۆخی بەردەوامیی لە سەرانسەری جیهاندا ئامادە دەکات. بەکارهێنانی لە (58) نیشاندەری ئەدای کارکردن کە (11) تەوەری لاوەکی دەگرێتەوە، کە (180) وڵات لەخۆدەگرێت لەناو تەوەرە سەرەکییەکاندا: تەندروستی ژینگەیی؛ پاراستنی ئیکۆسیستەمەکان لەسەرو هەموشیانەوە گۆڕانی کەشوهەوا، ئەم تەوەرە لە ڕاپۆرتی ئەمساڵدا جیاکراوەتەوە لەوەی کە لە ڕاپۆرتەکانی پێشوودا لە ژێر تەوەری تەندروستی ژینگەدا هاتووە. پێوەرەکانی ئیندێکسەکە لە نێوان (0 بۆ 100) (کە 0 خراپترین ئەدای کارکردنە و 100 باشترین ئەدای کارکردنە). پێوەرەکە پێشکەوتنی وڵاتان بەرەو گەیشتن بە ئامانجە نێودەوڵەتییەکانی سیاسەتی ژینگەیی هەڵدەسەنگێنێت، لەوانە: ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێککەوتنی کەشوهەوای پاریس (2015)، و چوارچێوەی جیهانی جۆراوجۆری زیندەوەران لە کونمینغ-مۆنتریال. ئامادەکردنی پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی پەیوەستە بە داتاکانی چەندین سەرچاوەی جیاوازی وەک؛ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، ناوەندەکانی توێژینەوە، دەزگا زانستی و ئابووری و ئەکادیمییەکان، توێژینەوە زانستییەکان و داتاکانی دامەزراوە حکومییەکان کە لەسەر پلاتفۆرمە نیشتمانییەکان بڵاودەکرێنەوە یان ئەوانەی لەسەر پلاتفۆرمی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەردەستن. ڕاپۆرتەکە هەر دوو ساڵ جارێک بە کۆکردنەوە و شیکردنەوەی داتاکان لەسەر ئەم تەوەرانەی بۆ هەر وڵاتێک ئامادە دەکرێت، پاشان هەڵسەنگاندنی ئەدای خۆی لەڕووی ئەوەی بەدەستی هێناوە بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتەکان بۆ کەرتە سەرەکییەکان بەپێی پێوەرەکانی پێوانەکراو، هەروەها لەڕێگەی ئەو خاڵانەی کە بە ئەنجامی شیکردنەوەی داتاکانی ئەدای کارکردن بۆ هەر وڵاتێک بەدەستی هێناوە بەپێی نزیکییەکەی لە گەیشتن بە ئامانجەکان، وڵاتەکان بەپێی ڕێزبەندی دابەزین بەپێی ستانداردە ژینگەییەکان ڕێکدەخرێن ئامانج و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان، لە ئەگەری ئەوەی هیچ ستانداردێکی جیهانی ڕێککەوتوو بۆ یەکێک لە پێوەرەکان نەبێت، پێوەرەکە چاودێری پێشکەوتن یان دابەزین دەکات بە بەراورد لەگەڵ ئەو کۆمەڵە وڵاتانەی کە ستانداردیان هەیە. تا ئەو خاڵانەی وڵاتان بەدەستی بهێنن لە (50) زیاتر بێت. بەڵام وڵات لە ڕووی ئەو نیشاندەر، کەرت یان تەوەرەوە "گۆڕانی کەش، تەندروستی ژینگەیی، زیندویی سیستمی ژینگەیی" باشترە ئەگەر خاڵە بەدەست هێنراوەکان کەمتر بن لە (50)، ئەمە پێویستی بە وڵاتان هەیە کە کار لەسەر چارەسەرکردن و باشترکردنی خاڵە لاوازەکان بکەن ڕاپۆرتەکە هاندەرێک دەبێت بۆ باشترکردنی پابەندبوونیان بۆ بەدەستهێنانی بەردەوامیی ژینگەیی لە جیهاندا لە هەوڵێکدا بۆ هەڵسەنگاندنی وردتر لە ڕووی تواناسازی وڵاتان بۆ دەستنیشانکردنی لاوازییەکان یان کەموکوڕییەکان لە جێبەجێکردنی سیاسیاتەکان بۆ کەرتە سەرەکییە ژینگەییەکان. خشته‌ی ژماری (1) وەک لە خشتەی یەکەم دەردەکەوێت، نایەکسانییەکی ڕوون لە ئاستی وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تۆمارکراوە، لە ڕادەی بەدەستهێنانی پێشکەوتن لە سێ تەوەرە سەرەکییەکەی پێوەرەکانی کاریگەریی ژینگەیی کە لە ڕاپۆرتەکەدا دیاریکراون هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی دارایی و سەقامگیری ئابووری و سیاسی وڵاتەکان، هەروەها ڕادەی ئارەزووی ئەوان بۆ خستنەڕووی پرسەکانی ژینگەیی لە سیاسەتەکانی گەشەپێدانیاندا، هەروەها، پۆلێنکردنی ئەدای وڵاتانی عەرەبی کە لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، زیاتر یان لە مەودای قبوڵکراودایە یان لاوازە، جگە لە ئیمارات، بەو پێیەی ئیمارات لە پێشەنگی جیهانی عەرەبی و پلەی (53)ی جیهانیی بەدەستهێناوە لە پێوەرەکانی ئەدای ژینگەیی بۆ ساڵی 2024، بە بەدەستهێنانی نمرەی (51.6)، لە دوای ئەویش عومان لە پلەی دووەمدایە لە جیهانی عەرەبیدا و پلەی (55) جیهانی گرتووە بە نمرەی (51.3). لە بەرامبەردا، عێراق لە پلەی کۆتایی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (177)ی جیهانیدا بووە لەم پێوەرەدا. لە ڕووی گرنگیدان بە پرسە ژینگەییەکان، سەرەڕای هەموو ئەو هەوڵانەی لە ساڵانی ڕابردوودا دراون، داوا لە وڵاتانی ناوچەکە بە گشتی و عێراق بەتایبەتی دەکرێت، کە بابەتی ژینگە بە جددی وەربگرن و پاراستنی ژینگە و بەڕێوەبردنی باش بخەنە ئەولەویەتی سیاسەتی گەشەپێدانەوە، ئەگەر بیانەوێت پێشکەوتنی ئابووری و کۆمەڵایەتی بەدەستبهێنن و سەرچاوەکان بپارێزن و خۆشگوزەرانی بۆ نەوەکانی داهاتوو دابین بکەن. چارت دووه‌م: عێراق لە ساڵی (2024) لە پێوەرەکانی گەشەپێدانی گەشتوگوزار دەرچووە ڕاپۆرتی گەشەپێدانی گەشتوگوزار هەر دوو ساڵ جارێک لەلایەن کۆڕبەندی ئابووری جیهانییەوە بڵاودەکرێتەوە کە بارەگا سەرەکییەکەی لە شاری جنێڤی سویسرایە. ڕاپۆرتەکە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2007 دەرچووە و کۆمەڵێک هۆکار و سیاسەت دەپێوێت کە بەشدارن لە ژینگەیەکی بەردەوام و خۆڕاگر بۆ کەرتی گەشتوگوزار، کە لە بەرامبەردا بەشدارە لە پرۆسەی گەشەپێدانی وڵاتان. ڕاپۆرتەکە (119) وڵات لە ڕێگەی (5) پێوەری لاوەکییەوە دەپێوێت، کە لقیان لێدەبێتەوە بۆ (17) تەوەرو (102) پێوەر. پێوەرە لاوەکییەکان بریتین لە: (ژینگەی گونجاو، سیاسات و هەلومەرجی گونجاو بۆ گەشتوگوزار، ژێرخانی وڵات، بەرزکردنەوەی خواستی گەشتوگوزار، بەردەوامییدان بە کەرتی گەشتوگوزار). خشته‌ی ژماری (2) وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە، پێوەرەکانی گەشەپێدانی گەشتوگوزاری هەر وڵاتێک هەڵدەسەنگێنێت بە پێدانی نمرەکانی لە نێوان (1 بۆ 7)، واتە لە خراپترینەوە بۆ باشترین، ئاماژە بەوە دەکرێت کە ئیمارات لە پلەی یەکەمدا هاتووە لە جیهانی عەرەبیدا، و پلەی (18)ی جیهاندایە لە کۆی (119) وڵات و نمرەی (4.62)ی بەدەستهێناوە، پاشان سعودییەو دوای ئەویش دەوڵەتی قەتەر لە پلەی سێیەمی جیهانی عەرەبیدا هاتووەو لە پلەی (53)ی جیهاندایه بە کۆکردنەوەی (4.02) نمرە، هەریەک لە وڵاتانی جەزائیر، کوەیت و تونس یش لە دواوەی ڕیزبەندییەکەن وەک سەرەوەدا دەرکەوتووە. سەبارەت بە عێراقیش ئاماژە بەوە دەدرێت کە لەم پێوانەیەدا نەخراوەتە ڕوو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەرتی گەشتیاری هێشتا بە دەست لاوازی و ئاستەنگەوە دەناڵێنێت کە ڕێگرن لە گەشەپێدانی ئەم کەرتە گرنگە، بەوپێیەی ئەم وڵاتە تا ئێستاش بەدەست بارودۆخێکەوە دەناڵێنێت کە بۆ پەرەپێدانی گەشتوگوزار گونجاو نییە. ئەمەش بەهۆی نەبوونی ژینگەی باشی بازرگانی و سیاسەتی گەشتوگوزاری کراوە و ژێرخانی بەهێزی گواستنەوە و گەشتیاری و سەرنجڕاکێشانی پێشکەوتووی سروشتی و کولتووری و کات بەسەربردن بۆیە دەبێت ڕێبازێکی ستراتیژی و هەمەلایەنە هەبێت کە وەبەرهێنانی گەورەو هەوڵدان بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە و بەرزکردنەوەی واقیعی کەرتی گەشتیاری لە عێراقدا بۆ بەشداریکردنی لە ڕیزەکانی وڵاتانی پێشکەوتوودا. سەرچاوەکان - د.حنان جمیل عاشور، العراق خارج مؤشر تنمية السياحة والسفر للعام 2024، مجلس النواب، دائرة البحوث والدراسات النيابية، قسم البحوث، شباط 2025؛ https://shorturl.at/qgKBf - د.حنان جمیل عاشور، العراق الادنى درجة في مؤشر الأداء البيئي للعام 2024، مجلس النواب، دائرة البحوث والدراسات النيابية، قسم البحوث، کانون الثاني 2025؛ https://shorturl.at/sUR9K
.jpg)
یادگار سدیق گەڵاڵی دوێنێ پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لە نێوان وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا مارکۆ رۆبیۆ و سەرۆک وەزیرانی عێراق سودانی هەبوو. لە دوو بەیاننامەی جیادا لا یەنی ئەمەریکی و عێراقی باسیان ناوەڕۆکی پەیوەندییەکە کرد . نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیران بەیاننامەیەکی گشتی بوو بەڵام وەزارەتی دەروەی ئەمەریکا خاڵەکانی گفتوگۆکەی دیاری کردووە. لە ماوەکانی رابوردوودا باسی فشاری ئەمەریکا دەکرا بۆ سەر عێراق سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی تورکیاوە. عێراق رەدی کردەوە کە ئەمەریکا هیچ فشارێکی لێکردبێت ئەمەش چاوە روان کراو بوو، چاوەڕێمان نەدەکرد عێراق بڵێت لەژێر فشاردا بەپەلە لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت رێکەوتین. لە هەفتەی رابوردودا لە چەند چاوپێکەوتنێکدا رامانگەیاند کە فشارە کە زیاتر ئامانج لێی ئێرانە، بەمەبەستی توند کردنەوەی فشار و کاریگەرکردنی گەمارۆکانی سەر ئێرانە، تاوەکو لەم ڕێگەیەوە رێگری بکرێت لەوەی نەوتی هەرێم بە قاچاغ لە ڕێی ئێرانەوە هەناردە بکرێت و پێناچێت ئەمەریکا چیتر چاو پۆشی لێبکات. چونکە لە پاڵ ئامرازەکانی تردا هۆکارێک بوە بۆ دەستکەوتنی دراوی قورس بۆ ئێران کە ئێران بەکاری دەهێنێت، لە وانەش هاوردەکردنی عێراق بۆ کارەبا و گاز لە ئێرانەوە کە ئەمانە کاریگەری گەمارۆکانی کەم کردووەتەوە. بەیاننامەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا فشارەکانی پشت ڕاستکردەوە بەوەی لە بەشێکی بەیاننامەکەدا هاتووە کە "هەردوولا رێکەوتین کە دەبێت عێراق سەربەخۆبێت لە بواری وزەدا". مەبەست لێی هاوردەکردنی غاز و کارەبایە لە ئێرانەوە. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ڕێگەی دەستبەرداربوونی کاتی لە سزاکانی سەر کەرتی وزەی ئێران، ڕێگەی بە عێراق دەدا کارەبا و گاز لە ئێرانەوە هاوردە بکات. ئەم لێخۆشبوونانە بەهۆی پشتبەستنی زۆری عێراق بە دابینکردنی وزەی ئێرانەوە هات، چونکە لە ساڵی ٢٠١٧ەوە دابینکردنی غازی ئێران گەیشتووەتە زیاتر لە ٥٢ ملیار مەتر سێجا. واشنتن بەشێوەیەکی کاتی مۆڵەتی بە بەغدا بەخشیوە ، هەر 90 یان 120 ڕۆژ جارێک، بۆ ئەوەی ڕێگە بە عێراق بدات غاز و کارەبا لە ئێران بکڕێت. ئەم لێخۆشبوونانە پەیوەست بوون بە پێویستی عێراق بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە ئێران بە پەرەپێدانی کەرتی وزەی خۆی. بەمەرجێک پلانێکی درێژخایەن دابنرێت بۆ وازهێنان لە وزەی ئێران، وەک پەرەپێدانی گازی ناوخۆ و هاوردەکردنی کارەبا لە وڵاتانی کەنداو تورکیاوە. لە ئێستادا لە ژێر ڕۆشنایی بڕیارەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ قەدەغەکردنی هەناردەکردنی کارەبا و غازی ئێران بۆ عێراق، عێراق ڕووبەڕووی ئاستەنگی گەورە دەبێتەوە لە دەستەبەرکردنی پێداویستییەکانی وزە، بەو پێیەی سیستەمی کارەبای عێراق تا ڕادەیەکی زۆر پشت بە گاز و کارەبای هاوردەکراو لە ئێرانەوە دەبەستێت. عێراق دەتوانێت چەند ڕێوشوێنێکی بەپەلە بگرێتەبەر بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە گاز و کارەبای ئێران و دوورکەوتنەوە لە قەیرانی وزە لە مانگەکانی هاویندا، لەوانە: １- باشترکردنی ئەدای وێستگەکانی کارەبای ئێستا ２- هاندانی بەکارهێنانی وزەی خۆری لەلایەن ماڵانەوە بە دابینکردنی ئاسانکاری بانکی و قەرز بە هاوڵاتیان، ３- - بەخێرای زیادکردنی بەرهەمهێنانی غاز لە ناوخۆ زیادکردنی وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ. چەندین رێکەوتن لەگەڵ چەندین کۆمپانیا کراوە بۆ ئەو بوارە. ４- بەپەلە چالاککردنی هێڵی کارەبای کەنداو عێراق کە لەگەڵ ئەنجوومەنی هاریکاری کەنداو ڕێککەوتووە کە 500 مێگاوات کارەبای بۆ دابین بکات. ５- کڕینی کارەبا لە تورکیا یان ئوردن هەروەها راگەیاندنەکەدەڵێت " کردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق- تورکیا ( دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و پابەندبوون بە گرێبەستە نەوتییەکانی کە لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکیەکان ئەنجامداراوە". واتا داوای دەستپێکردنەوەی هەناردە و داننان و پابەندبوون بەگرێبەستییە نەوتییەکانی هەرێم. ئیدارەی نوێی ئەمەریکا زۆر جدییە لە توندکردنی فشارەکانی سەر ئێران و پەل و پۆ کردنی لە ناوچەکەدا و جێ بەجێ کردنی بەڵێنەکەی بە دابەزینی هەناردەی نەوتی ئێران بۆ سفر گەر بۆی بکرێت. لەگەڵ ئەوەی دەیەوێت هەناردەی نەوتی ئێران بۆ سفر دابەزێنێت لە ڕیی گەمارۆکانەوە، کە ئەم هەنگاوە یارمەتی دەر دەبێت بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، لە هەمانکاتیشدا ئامانجێتی نرخی سوتەمەنی دابەزێنێت بۆیە دەبینین چۆن ئیدارەی نوێی ترەمپ هەوڵەکانی چڕ کردووەتەوە بۆ وەستانی جەنگی ئۆکراین، ئەوکات بەوەستانی جەنگ گەمارۆکانی سەر روسیا هەڵدەگرێت و بە ئاسانی نەوت و گازی روسی دەگاتە بازارەکانی جیهان و هاوکاردەبێت بۆ دابەزینی نرخی نەوت. هەوروەها و فشارکردن لە سعودیەو و وڵاتانی کەنداو بۆ زیادکردنی بەرهەمیان. هەرچەندە لە خولی پێشوشدا ئیدارەی ترمپ فشاری کرد لەو وڵاتانە بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت بەڵام کاریگەری نەبوو یاخود نەچونە ژێر باری ئەو فشارانە. فشاری ئیدارەی ترمپ بەو مانایە نایەت کە گەمارۆ بخاتە سەر عێراق یان گەمارۆ بخاتە سەر بەرهەم هێنانی نەوتی وڵاتەکە، بەڵکو ئێستا لەهەموو کات زیاتر نەوتی عێراق پێویستە بۆ سەقامگیری بازاڕ و نرخی نەوت. هەر لەو روانگەیەشەوەیە بەشیکی فشارەکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمە، بەڵام دەستپێکردنەوەی هەناردەی هەرێم کاریگەریی نابێت لە سەر نرخی نەوت ، تا ئەوکاتەی عێراق پابەندبێت بە ریکەوتنەکەی لە گەڵ رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکەری نەوت (ئۆپیك) و ئۆپیک پلەس. دەکرێت لە کورت مەودادا کاریگەرییەکی زۆر دیاریکراوی هەبێت بە چەند سەنتێک نەک زیاتر، چونکە ریژەی بەرهەمهێنانی عێراق زیاد ناکات لە لایەک وە لەلایەکی تریش هەمان ئەندازە لە ماوەی ساڵی رابوردوشدا لە هەرێم هەربەرهەم هاتووە، بەمانایەکی تر هیج زیاد نەبووە بۆ بەرهەمهێنانی جیهان، چونکە پابەندییەکەی ئۆپیک پلەس بۆ بەرهەم هێنانی نەوتە نەک هەناردەکردن. هەروەها خاڵیکی تری راگەیابدنەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا باسی کەمکردنەوەی نفوزی ئێران و رێگری لە گەرانەوەی داع*ش و تیرۆر و سوریا دەکات. بشێوەیەکی گشتی هەموو تەوەری پەیوەندییە تەبەفۆنییەکە فشارە لەسەر حکومەتی سودانی بۆ رێگری کردن لە نفوزی ئێران لە عێراق، کە سودانی خستووەتە بارودۆخێک وە حەسودی پێ نەبرێت، سودانییەک کە هیچ حیزبێکی سیاسیی گەورەی لەپشت نییە. دەشزانێت هۆشدارییەکانی ئەمەریکا جدییە و ترامپ چیتر قبوڵی بیانوو هێنانەوەی زیاتر ناکات.
(درەو): وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد، باسی هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستانی كردووە، داوای كردووە عێراق پابەند بێت بە گرێبەستی كۆمپانیا ئەمریكییەكانەوە. بۆ یەكەمجار لەدوای دەستبەكاربوونی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەلایەن (مارکۆ رۆبیۆ) وەزیری دەرەوەی ئەمریکاوە پێگەیشت. نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق هەواڵی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی راگەیاند، بەڵام هیچ وردەكارییەكی لەبارەی ناوەڕۆكی گفتوگۆكە ئاشكرا نەكرد. تامی بروس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئاشكرایكرد، رۆبیۆ لەگەڵ سودانی کۆمەڵێک بابەتی تاوتوێ کردووە، لەوانە: • کاریگەری ئێران لە ناوچەکە • پێویستیی سەربەخۆیی عێراق لە بواری وزە • وەبەرهێنانە بازرگانییەکانی ئەمریکا بەگوێرەی قسەی تامی بروس، هەردوولا رێککەوتوون لەسەر پێویستی سەربەخۆیی عێراق لەبواری وزەو دەستپێکردنەوەی کارپێکردنی هێڵی بۆری عێراق-تورکیا بەخێرایی (مەبەستی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا كە لە 25ی ئازاری 2023وە راوەستاوە)، هەروەها پابەندبون بە مەرجەکانی گرێبەستی کۆمپانیا ئەمریکییەکان کە لە عێراق کاردەکەن بۆ راکێشانی وەبەرهێنانی زیاتر (لەمەشدا مەبەستی لە گرێبەستی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستانە كە بەمدواییەو هاوكات لەگەڵ رێككەوتنی هەولێرو بەغداد لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت نیگەرانی خۆیان نیشاندا لەبارەی پابەندبوون بە گرێبەستەكانیان و پێدانی پارەی بەرهەمهێنان و مەرجە بازرگانییەكانی ترەوە).
.jpg)
گفتوگۆی درەو "چین و كاریگەرییەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەرێمی كوردستاندا " بۆ (لیۆ جیۆن)، کۆنسوڵی گشتی چین لە هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ لە ئۆفیسی (دامەزراوەی میدیایی درەو) گفتوگۆكرا لەسەر (سیاسەتی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەرێمی كوردستاندا) لە گفتوگۆكەدا كونسوڵی گشتی چین باسی دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی دەرەوەی چین بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد بەتایبەت پرسی (گۆڕانكارییەكانی غەزەو لوبنان و سوریا) لەگەڵ پەیوەندیی نێوان چین و هەرێمی کوردستان و عێراق، بەتایبەت پەیوەندییە ئابورییەكانی نێوان چین و هەرێمی كوردستان چەند بابەتێك جێگای پرس و گفتوگۆی ئامادەبووان بوو: - لە گفتوگۆكەدا پرسی روانینی چین بۆپرسی كورد كرا كە هەرێمی كوردستان لە كوێی ئەجیندای چین دایە، - بابەتی چینی ئەمڕۆ بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانی داپۆشیوە، لەسەر چی بنەمایەك و كوالێتیەك بابەتە چینیەكان بەرهەمدەهێندرێن هاوردەدەكرێن. - چین وەك وڵاتێكی گەورەو كاریگەری جیهان، خاوەن پێگەیەكی گەورەی ئابوری و سیاسیە، چی رۆڵێك دەگێڕێت لە گۆڕانكارییەكانی رۆژهەڵاتێ ناوەڕاستدا - رۆڵی چین لە ئێستادا زیاتر لە بواری ئابوری و كلتوری و تەكنەلۆجیدا خۆی دەبینێت ، لە ئێستادا بەرەو رۆڵگێڕانی سیاسی هەنگاوی ناوە
د. یاسین تەها- پسپۆڕ لە مێژووی ئاینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق لەگەڵ دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپدا لە كۆشكی سپی لەسەرەتای 2025، سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەرامبەر عێراق، بوو بە یەكێك لە تەوەرەكانی پێشبینی و بابەتی خوێندنەوەی پەیام و ئاماژە بەردەستەكان. ئەم شرۆڤەی بەردەست، بەدواداچوونێكە لەسەر گرنگترین ئەو ئاماژەو مەترسییانەی لە سایەی ئیدارەی نوێی ئەمریکا لەسەر حكومەتی عێراق هەن و تێڕوانین و ئامادەكارییە راگەیەنراوەكانی چوارچێوەی شیعیی حوكمڕان لە بەغدا بۆ قۆناغی نوێی پەیوەندییەكانی هەردوولا دەخاتەڕوو. پەیام و مەترسییەكان – بەپێی ئەو زانیارییانەی لە بەغداد دەستاودەستییان پێ دەكرێت، تیمی نوێی ترەمپ پەیامی ئەوەیان گەیاندووەتە حكومەتی سودانی، كە دەبێت پەیكەری هێزەكانی حەشدی شەعبی رێكبخاتەوە. هەندێكیش زیاتر دەڕۆن و باس لە هەڵوەشاندنەوەی ئەو هێزە هاوئاستەی سوپا دەكەن[1]، لەكاتێكدا ئەو هێزە یاسای تایبەتی بۆ دەركراوە (40ی 2016)؛ بەڕواڵەتیش بەشێكە لە هێزە چەكدارەكانی سەر بە فەرماندەی گشتی كە دەكاتە سەرۆك وەزیران. لە سایەی ئەم دۆخەشدا مەترسیی ئەوە لەئارادا دەبێت كە ترەمپ بیخاتە لیستی تیرۆرەوە یان سزای سەركردەكانی حەشدو ئەوانەی چوارچێوەی شیعییش بدات، كە پەیوەندییان بە حەشدەوە هەیە. – بە گوێرەی ئاماژەو زانیارییە دزەپێكراوەكان، عێراقییەكان چاوەڕێی ئەوە دەكەن ئیدارەی نوێی ئەمریكا داوای هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان (میلشیاكان)یان لێ بكات. ئەو گروپانەش لە دەرەوەی بازنەی “حەشدی شەعبی”ن؛ هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا داماڵینیان لە درۆن (فڕۆكەی بێفڕۆكەوان)و ئەو موشەكانەی مەودایان مامناوەندە (80_200 كم)، بەتایبەت ئەوانەی لە هێرشكردنە سەر ئیسرائیلدا بەكارهاتوون لە جۆلان و سوریا لەلایەن ئەو گروپانەی لەژێر چەتری “موقاوەكەی ئیسلامی”دا كۆبوونەتەوە (كەتیبەكانی حزبوڵڵا، بزووتنەوەی عەسائیب، بزوتنەوەی نوجەبا، ئەنساروڵڵای ئەوفیا، سەیدولشوهەدا، ئیمام عەلی، تفوف)[2]. "عەممار حەكیم"ی سەركردەی دیاری شیعە بەئاشكرا رایگەیاند، لەبارەی گروپە شیعەكان پەیام لە تیمی ترەمپەوە گەیشتووە بە بەغداد؛ بەئامانجگرتنی ئەوانەش لەبەر ئەوە نییە كە شیعەن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە بەشێكن لە پرۆژەی ئێران[3]. – لە دۆسیەی سوپای ئەمریكادا زانیاریی دژیەك هەن؛ لەلایەك هەواڵەكان باس لەوە دەكەن عێراقییەكان و هێزە شیعەكان پاش روخانی رژێمی ئەسەد لەگەڵ مانەوەی هێزەكانی ئەمریكادان لە عێراق بۆ شەڕی داعش، ئەمەشیان بە شێوازی جۆراوجۆر گەیاندووە بە واشنتۆن، بەڵام هێشتا ئەوە یەكلایی نەبووەتەوە ئاخۆ لەسەر رەزامەندیی تاران ئەوەیان كردووە یان نا[4]؛ پێشناچێت حكومەتی عێراق بڕیاری هاوشێوە بەبێ ئێران بدات، چونكە لە سەرجەم دیداری بەرپرسانی عێراق لەگەڵ رێبەری باڵای شۆڕشی ئێرانی، هانی داون هێزەكانی ئەمریكا بكەنە دەرەوە. هاوتای ئەمەش سەرچاوەی دیكە هەن باس لەوە دەكەن ئەمریكییەكان بە عێراقییەكانیان راگەیاندووە، مانەوەیان تا 2028 پێویستییە؛ بەهۆی ڕووداوەكانی سوریاوەو كشانەوەی ئەمساڵیش (2025)، رەنگە لە وادەی خۆیدا روو نەدات[5]. ئەگەر ئەمریكاش بەتۆپزی بمێنێتەوە، ئەوە كێشەیەكی گەورە بۆ گوتاری سیاسیی هێزەكانی شیعە دروستدەبێت، كە لە 2020 لە پەرلەمانی عێراق بڕیاری دەركردنیان بۆ هێزەكانی ئەمریكا داو لەو كاتەشەوە داواكاری و پێداگریی یەكەمیان، كردنەدەرەوەی سوپای ئەمریكایە؛ ئەمەش لە كاتێكدا كە عێراق چووەتە ساڵی هەڵبژاردنەوە. – لە تیمی ترەمپەوە هۆشداریی ئەوە دراوە، “میلیشیاكانی عێراق” مەترسین لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا؛ هەروەها باس لەوە دەكەن ئیدارەكە پلانی هەیە بەرەنگاریان ببێتەوەو یەكێك لەوانەش وتوویەتی: “ئەگەر سودانی توانای نییە كارە دوژمنكارییەكانی ئەو گروپانە راگرێت، ئەوە ترەمپ خۆی دەستوەردانی بەپەلە دەكات[6].” – مەترسییەكی تری گەورەی شیعە، ئەگەری پشتیوانیكردنی ئەمریكایە لە گۆڕانكارییەكی هاوشێوەی سوریا لە عێراق؛ ئیتر ئەمە چ لەڕێگەی هاندانی خۆپیشاندانەوە بێت، یان جموجۆڵی تری هەرێمایەتی[7] بە بەشداریی توركیاو وڵاتانی كەنداو. ئەم دڵەخورتێیەش لە پاش كەوتنی ئەسەدەوە لە سوریا لە كۆتایی 2004دا بەڕوونی هەیە؛ لە هەموو بۆنەكاندا سەركردە شیعەكان جەخت لەوە دەكەنەوە چیرۆكی سوریا لە عێراق دووبارە نابێتەوەو لە جموجۆڵەكانی دەوروبەر بەگومانن. بەهۆی ئەوەشی ئێران و روسیا دەرفەتی جموجوڵیان لە سوریادا نەما، عێراق و گروپەكانی، هیچیان پێناكرێت دەربارەی سوریا؛ بەتایبەت زانیاریی ئەوەش هەیە كە ئەمریكا هۆشداریی بە حكومەتی عێراق دابێت كە خۆی لە رەوشی سوریا بەدوور بگرێت[8]. – هێزە شیعەكانی عێراق ترسی ئەوەیان هەیە، پەیوەندیی ئەمریكاو ئێران بگاتە پێكدادان؛ ئەمەش عێراق دەخاتە بەرداشێكی سەختەوە. ئەمە هانی بەرپرسانی عێراقیشی داوە، كە لە دیدارە دووقۆڵییەكانی ئەمدواییەدا خوازیاری رێككەوتنی تاران و واشنتۆن بن لەسەر دۆسیەی ئەتۆم[9]. هەر جەنگێكی ئەمریكاو ئێران بە واتای تێوەگلانی عێراقش دێت، بەتایبەت كە باڵە ئێرانییەكان هەروا دەستەوەستان دانانیشن. لە نوێترین پێشهاتیشدا “بزوتنەوەی نوجەبا” كە هێزێكی پڕۆ- ئێرانییە، هێزێكی نوێی بە ناوی “هێزی بورهان” راگەیاندووە؛ ئەركە سەرەكییەكەشی بە “بەرەنگاربوونەوەی ئەمریكا لە عێراق دیاری كردووە [10]. ئەمەش ئاماژەیەكی روونە كە عێراق لەو پێكدادانە گریمانكراوەدا ناتوانێت باڵانس راگرێت. – خۆلادانی ترەمپ لە باسكردنی عێراق بە باش و خراپ لەپاش دەستبەكاربوونی، دەرگای بۆ لێكدانەوەی جۆراوجۆر كردوەتەوە. هەندێك پێیانوایە ئەمە ئامادەكارییە بۆ چەند هەنگاوێكی گەورەتر لەماوەی داهاتوودا، بەتایبەت كە سەرچاوە عێراقییەكان باسلەوەدەكەن حكومەتی عێراق لەڕێگەی جۆراوجۆرەوە هەرچی هەوڵیداوە هێڵێك لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ بكاتەوە، بەڵام تائێستا سەركەوتوو نەبووە؛ ئەمە لە كاتێكدا دەگوترێت ئیدارەی ترەمپ، توڕەیە لە دەستیدەستیكردنی عێراقییەكان لە پرسەكانی چەكی گروپەكان و هەژموون و دەستڕۆیشتوویی ئێرانی و دۆسیەی دۆلار[11]. ئەوەشی نیگەرانییەكانی شیعەی عێراق زیاتر دەكات، گەڕانەوەی سودانییە لە “كۆنگرەی میونشن”ی ئەڵمانیا بەبێ دیداری گەورەی ئەوتۆ لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكا. – بەپێی میدیاكانی ئەمریكا، ژمارەیەك كۆنگرێسمان لە واشنتۆن هەڵمەتێك بەڕێوە دەبەن بۆ ناچاركردنی كۆشكی سپی “بە پێداچوونەوەی پەیوەندی” لەگەڵ حكومەتی عێراق، لەوانەش هاریكاریی ئەمنی و ئابوریی واشنتۆن لەگەڵ بەغداد. ئەم هەڵمەتەش لە تویتەكانی “جۆ ویلسۆن”دا دیارە كە هاندانە بۆ راگرتنی هاوكاریی سەربازیی، هەروەها سەپاندنی سزا. بەشدارانی ئەم هەڵمەتە داوای ئەوەش دەكەن گروپە چەكدارەكان و هەندێك لە حزبە عێراقییەكان بخرێنە لیستی تیرۆرەوەو، حكومەتی عێراق كاری سیاسی و سەربازییان لێ قەدەغە بكات[12]. لە یەكێك لەو بڵاوكراوانەدا “جۆ ویلسۆن”، ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكاو كەسایەتیی نزیك لە دۆناڵد ترەمپ، وێنەیەكی داناوە، كە ژمارەیەك هاوڵاتیی عێراق لە یەكێك لە شەقامەكان وێنەی ترەمپ و بنیامین نەتانیاهۆ و ئاڵای وڵاتەكانیان دەخەنە ژێر پێیان و، لەسەر وێنەكە نوسیویەتی: میلیشیاکانی سەر بە ئێران، عێراق بەڕێوەدەبەن و دەسەڵاتی دادوەریی و سوپاو حکومەتیان کۆنترۆڵكردووەو لە دەوڵەت بەهێزترن. ئەمریکا ملیۆنان دۆلار دەداتە عێراق؛ ئەمڕۆ ڕێپێوانێکیان رێکخستووە بۆ رۆیشتن بەسەر ئاڵاکەمان و وێنەی سەرۆک ترەمپدا. سەرۆك ترەمپ، هەرگیز لەبیری ناکات[13]. – لە دۆسیەی بارمتەی ئیسرائیلی- روسی “ئیلیزابێس تسورکۆڤ” لای گروپە چەكدارەكانی عێراق، حكومەتی سودانی توشی گوشارو رووگیریی (ئیحراجی)یەكی زۆر بووەتەوە. لەم نێوەندەشدا نێردەی تایبەتی دۆناڵد ترەمپ بۆ کاروباری بارمتەکان رایگەیاندووە، “ئێستا دەرفەتێك لە بەردەم محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراقدایە بۆ ئەوەی بە جیهانی نیشان بدات كە سەرۆك وەزیرانە یان نا؟” ئەوە یەكەم جاریش نییە كە نێردەكەی ترەمپ لەبارەی سودانییەوە قسە بكات؛ پێشتریش رایگەیاندبوو، “ئیلیزابێس تسورکۆڤ، خوێندکارێکی زانكۆی پرینستۆنەو لە عێراق بەبارمتە گیراوە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی درۆی داوە لەبارەی ئازادكردنی و، ئەمەش بۆ سەرۆك ترەمپ دەركەوتووە.” ئەم بارمتەیە لە سەرەتای 2022دا بە پاسپۆرتی روسی گەشتی بۆ عێراق كردووەو بەمەبەستی ئامادەکردنی دکتۆرانامەیەك و توێژینەوەی ئەکادیمی بە ناوی زانکۆی پرینستۆن لە ئەمریكا، بەڵام لە عێراق لەلایەن گروپە چەكدارەكانەوە دەستگیركرا.[14] – لە دۆسیەی وزەو داراییدا عێراق لەبەردەم مەترسی و گوشارو سیناریۆی جۆراوجۆردایە لە سایەی ئیدارەی ترەمپ، لەوانەش: 1- ئیدارەی ئەمریكا داوا لە عێراق دەكات بە زووترین کات کۆتایی بە پشتبەستن بە وزەی ئێرانی بهێنێت؛ ئەوەشی راگەیاندووە كە پێداچوونەوە بە هەموو ئەو چاوپۆشییانە دەکات کە یارمەتیی ئابوریی ئێران دەدەن. مەبەست لەمەش پشتبەستنی عێراقە بە وزەی ئێرانی بۆ وەگەڕخستنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا كە ساڵانە بایی نزیکەی شەش ملیار دۆلارەو لەشێوەی شمەكی پزیشكیدا پارەی هەندێكی دەدرێتەوە بە ئێران[15]. كۆتایهێنان بەم مۆڵەتدانەی عێراق لەلایەن ترەمپەوە لە چوارچێوەی چەند سزایەكدا دژی ئێران، كراوە بە فەرمان[16]. ئەم بڕیارەش دەرگا بۆ هاوینێكی گەرم و سەخت لە عێراق دەكاتەوەو، ناچاری دەكات روو بكاتە توركیاو وڵاتانی كەنداو و ئوردن بۆ چارەسەری وزە و تۆڕی كارەبا. ئەوانەش چارەسەری بەردەستی خێرا نین و كاتیان پێویستە. بەپێی راپۆرتەكان بە وەستاندنی غازی ئێرانی، بڕی 6100 مێگا كارەبا توشی مەترسیی پەككەوتن دەبێتەوە؛ ئەمەش بە واتای پەكخستن (ئیفلیجكردن)ی توانایەكی زۆری عێراقە لە بەرهەمهێنانی كارەبا، كە بڕی پێداویستییەكەی دەگاتە 32_40 هەزار مێگاوات لە هاویندا[17]. هەر لەم بارەشەوە ئەندامێكی تیمی ترەمپ “گابرێك سۆما” رایگەیاندووە، “ئەمریكا توندە لەبارەی پەیوەستبوونی كارەبای عێراق بە گازی ئێرانەوە. بڕیاری ترەمپیش بۆ ڕاگرتنی ئەمە، گۆڕانێكی گەورەیە لە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر هەردوو وڵاتی دراوسێ. مەبەست لەمەش ئێرانە كە تا ساڵی 2029 گرێبەستی لەگەڵ عێراقدا هەیە بۆ فرۆشتنی غاز بە بڕی 50 ملیۆن مەتری سێجای رۆژانە[18]. – لە بازاڕی عێراقدا مەترسیی ئەوە هەیە هەر سزایەكی دارایی و ئابوریی ئەمریكی، نرخی دۆلار بە ڕادەی زۆر بباتە سەرەوە، بەتایبەت كە لیژنەی دارایی پەرلەمان دەڵێن: حكومەت تائێستا نەیتوانیوە سیاسەتێكی نەختینەیی روونی هەبێت؛ بێتواناشە لە كۆنترۆڵكردنی نرخی دۆلار[19]. هەر لەم نێوەندەشدا ئەو شاندە عێراقییانەی لە واشنتۆن گەڕاونەتەوە، باس لەوە دەكەن عێراق لە بەردەم هەندێك بڕیاری ئەمریكیدایە؛ چ سیاسی یان دارایی. ئەمەش بە قەدەغەكردنی دۆلار لە بانكی زیاتری عێراقی لێكدەدرێتەوە[20]. 2- هەشت سەرچاوەی ئاگادار بە ئاژانسێكی نێودەوڵەتییان راگەیاندووە، ئیدارەی ترەمپ گوشار لە بەغدا دەكات بۆ ئەوەی رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە بدات. ئەم سەرچاوانە باس لەوە دەكەن، ئیدارەی ئەمریكا هەڕەشەی ئەوەی لە حكومەتی بەغدا كردووە ئەگەر رێگە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان نەدات، ئەوا دەبێت لە پاڵ ئێراندا ئەویش رووبەڕووی سزاكان ببێتەوە. ئاژانسەكە باسی لەوە كردووە، دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەگەری دابەزینی هەناردەی نەوتی ئێران، كە واشنتۆن بەڵێنی داوە بۆ ئاستی سفر كەمی بكاتەوە. ئەمەش لەچوارچێوەی سیاسەتی “ئەوپەڕی گوشار”دایە بەرامبەر تاران كە ئەمریكا پەیڕەوی دەكات[21]. سەرچاوەیەكی نێو سەرۆكایەتیی وەزیرانی عێراق ئەم زانیارییەی رەتكردەوە[22]، بەڵام دەستوبردكردنی بەغداد لەبارەی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە، نیشانەی ئەوەیە كە گوشار هەیە. زیاتر لە پەرلەمانتارێكی شیعەش باسیان لەوە كرد لەژێر گوشارو هەڕەشەو لۆبیی ئەمریكیدا هەمواری بودجەی عێراق لە پەرلەماندا تێپەڕیوە، بەتایبەت بڕگەی هەمواركردنی هەقدەست و كرێی كۆمپانیا بیانییەكان و زیادكردنی لە 6 دۆلاری هەر بەرمیلێكەوە بۆ 16 دۆلار[23]؛ زۆر لەو كۆمپانیایانەش ئەمریكین. تێڕوانین و كاردانەوەی هێزە شیعەكان لە ئاست ئەو دۆخانەی چاوەڕێی عێراق دەكەن، عێراقی فەرمی كە حكومەتی چوارچێوەی شیعییە، بژاردەكانی زۆرو كراوە نین، چونكە لەلایەك سروشتی ترەمپ وایە دەرفەتی زۆر لەگەڵیدا بەردەست نییە، لە لاكەی تر لە ساڵی هەڵبژاردندا ململانێ و كێبركێی سیاسی بەسەر كەشی سیاسیدا زاڵترەو هەر هێزێكی شیعی لە هەڵمەتەكاندا دەستپێشخەری بكات باجی دەبێت. تائێستاش گرنگترین ئەو كاردانەوانەی لە هێزە شیعەكانەوە دەرچوون بۆ چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ترەمپ، دەشێت ئەمەی خوارەوە بن: – لە سەردانەكەی سودانیدا بۆ تاران لە سەرەتای 2025و لەپاش دیداری ڕێبەری شۆڕش “عەلی خامنەیی”، پێداگری لەسەر مانەوە و پەرەپێدانی “حەشدی شەعبی” دووپاتكرایەوە[24]؛ ئەمەش وەڵامێكی بەرایی بوو بۆ واشنتۆن. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا كۆدەنگییەكی شیعی هەیە لەسەر دەستگرتن بە حەشدی شەعبییەوە، چونكە ئەركی ئەم هێزە تەنیا ئەمنی نییەو هێزێكە بۆ پاراستنی سیستەمی حوكمڕانیی شیعی، هاوشێوەی سوپای پاسدارانی ئێران. – محەمەد شیاع سودانی لە سەردانی لەندەن و لە سەروبەندی كۆبوونەوەیەكی تایبەتدا لەگەڵ چەند كەسایەتییەكی عێراقی لە شاری لەندەن (ناوەڕاستی یەنایەری 2025) باسی لەوە كردبوو كە ترەمپ سەرقاڵی كێشەكانی خۆیەتی؛ وڵاتانیش پێگەی سەربەخۆی خۆیان هەیە[25]. لێكدانەوەكەی سودانی لەچوارچێوەی كەمكردنەوەی ئەو مەترسییانەدایە كە لەگەڵ گەڕانەوەی ترەمپدا بۆ كۆشكی سپی لەسەر دۆخی عێراق باسدەكرێن و دەخرێنەڕوو. – گروپە چەكدارە شیعەكان لەبارەی چارەنوسی خۆیانەوە بێدەنگن و لە حاڵەتی چاودێریی دۆخەكەدان، بەڵام هەندێك لە سەركردەكانیان باس لەوە دەكەن تاكە شت كە بە لای ئەوانەوە گرنگە، مانەوەی “حەشدی شەعبی”یەو، شتەكانی دیكە قابیلی گفتوگۆن[26]؛ بەتایبەت كە سیستانی دووجار لەسەریەك لەماوەیەكی كورتدا لە كۆتاییەكانی 2024 جەختی لەوە كردەوە “دەبێت چەك تەنیا لەدەستی دەوڵەتدا بێت[27].” لەسەر ئاستی فەرمیش عێراق رایگەیاندووە كە لەگەڵ گروپە چەكدارەكاندا لە هەوڵدایە بۆ دەستبەرداربوون لە چەك و، چوونە نێو دەزگا فەرمی و ئەمنییەكانی دەوڵەت[28]؛ بەڵام هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا سەرچاوە سیاسییە عێراقییەكان باس لەوە دەكەن گروپە چەكدارەكان بۆ هەڵوەشانەوەی خۆیان، داوای كۆمەڵێك پۆست و گەرەنتی لە حكومەتی عێراق دەكەن كە كێشەی گەورەتری بۆ دروستدەكات، لەوانەش: راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی، دەزگای هەواڵگریی، سەرۆك ئەركانی سوپاو هەندێك جومگەی تری حەشد لەگەڵ پۆستی دیكەی دیپلۆماسی[29]. ئەمەش بە واتای ئەوە دێت، گەیشتن بە چارەسەر ئاسان نییە. – لە سەردانی لەندەنی سودانیدا حكومەتی عێراق ژمارەیەك گرێبەست و یاداشتنامەی لێكگەیشتنی واژۆ كرد؛ دەشێت ئەمەش وا لێكبدرێتەوە گەڕانی عێراقە بۆ پاڵپشتی لە ئەوروپاو وڵاتانی تر بۆ كەمكردنەوەی گوشاری چاوەڕوانكراوی ئەمریكا. – ئەمینداری گشتیی بزوتنەوەی عەسائیب كە یەكێكە لە راگرە شیعەكانی حكومەتی سودانی، باسی لەوە كردووە كە ئەوەی دەربارەی ترەمپ و عێراق دەوترێت، “زیادەڕۆییەكی گەورەیە”و زۆر لە سیاسییە عێراقییەكانیش “فۆبیای ترەمپ”یان هەیە؛ گوایە حەشد هەڵدەوەشێنێتەوەو “كۆتایی بە موقاوەمە دەهێنێت.” هەروەها “سێ ترلیۆن دۆلاری لە عێراق دەوێت وەك قەرەبوو”؛ بەڵام بە بۆچوونی ئەو “ترەمپ تەنیا لای ئەوانە كاریگەرە كە بڕوایان پێی هەیەو لێی دەترسن.” جەختی لەوەشكردەوە ” ترەمپ ئەزمونێكی سواوی تاقیكراوەیە”[30]؛ ئەمەش بە مانای گوێپێنەدان دێت. هاوشێوەی ئەمە هادی عامری، سەرۆكی رێكخراوی بەدر، كە یەكێكی دیكەیە لە كۆڵەكەكانی حكومەتی سودانی، باسی لەوە كردووە خەڵكێك هەن “وەك خوداوەند” وێنای ترەمپ دەكەن. لە وەڵامی ئەمەشدا ئاماژەی بە وەڵامێكی رابەری شۆڕشی ئێرانی “عەلی خامنەیی” كردووە كە وتویەتی، پلانەكانی ترەمپ “تەنیا مەرەكەبی سەر كاغەزن”. ئەم وەڵامەشی بە هی “رێبەری ئازا” لە قەڵەمداوە[31]. ئەمە بە واتای ئەوە دێت عێراق و ئێران لە یەك سەنگەردان سەبارەت بە سیاسەتی نوێی ئەمریكاو چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی سیاسەتە نوێیەكانی ترەمپ. – عێراق لە كەناڵە دیپلۆماسییەكانەوە رایگەیاندووە خوازیاری پەیوەندیی باشە لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ؛ ئەمەش لە پیرۆزبایی سودانی و لێدوانەكانی وەزارەتی دەرەوەدا ڕوونە[32]. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا عێراق گرەو لەسەر رێككەوتننامەی دووقۆڵیی ستراتیژیی (2008) دەكات كە چوارچێوەیەكی یاساییە بۆ رێكخستنی پەیوەندیی هەردوو وڵات لەبوارە جیاجیاكانی ئابوریی و كۆمەڵایەتیی و كەلتوریی؛ بەڵام روون نییە تا چەند ترەمپ بەو كڵێشە دیپلۆماسییانەوە پەیوەست دەبێت كە پێشتر هەبوون. – بۆ خۆڕزگاركردن لە وزەی ئێرانی، عێراق هەوڵی پەیوەستنی كارەبایی لەگەڵ وڵاتانی كەنداو دەدات؛ هەروەها پلانی هەیە گازی سروشتی لە توركمانستان هاوردە بكات[33]. ئەمەش دەشێت بەشێك لە داواكارییەكانی ئەمریكا جێبەجێ بكات. – بەشێك لە ماشێنی میدیایی هێزە شیعەكان باس لەوە دەكەن ئەو گوشارانەی لە ئەمریكاوە لەسەر عێراقن، زیاتر كەمپینی كۆنگرێسمانن و هی ژوورەكانی بڕیاردان نین؛ هەروەها لۆبیی هەرێمی کوردستان لە واشنتۆن و هەندێک کارەکتەری سیاسیی بەرهەڵستکاری شیعە لە تاراوگە. كۆبەند لە سایەی ئیدارەی نوێی ترەمپدا دۆخی عێراق بەڕووی چەند ئەگەرو بژاردەو سیناریۆیەكی جۆراوجۆردا كراوەیە، بەتایبەت پەیوەست بە دۆسیەكانی ئاسایش و دارایی و جۆری پەیوەندیی لەگەڵ ئێران و گۆڕانكارییەكانی سوریا. بەهۆی ئەوەشی بنكەی سیاسیی حكومەتی عێراق چوارچێوەی شیعییە و پەیوەندییەكانی ئێران و سوریاش لێكەوتەی سەرەكیی لەسەر ئەوانە، هێزە شیعەكان پەیوەندیداری یەكەمن بەو دۆخە نوێیەی كە چاوەڕوان دەكرێت بێتە پێشەوەو پاشان لێكەوتەی لەسەر پێكهاتەكانی دیكەی حوكمڕانی لە عێراق، كە كوردو سوننەن، دەبێت. بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسی و گۆڕانكارییە گریمانكراوەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكاش، بژاردەكانی دەستی حكومەتی بەغداد زۆر نین و كاردانەوەو ئامادەكارییەكانی حكومەت و هێزە سیاسییە شیعەكانیش زیاتر بریتین لە: گوێپێنەدان، كەمكردنەوەی بایەخ و هەنگاوی سنورداری دیپلۆماسی. سەرچاوەكان: [1] https://2h.ae/esJV [2] https://2h.ae/vHcN [3] https://2h.ae/hBCC [4] https://2h.ae/TWit [5] https://2h.ae/XlGk [6] https://2h.ae/bDRh [7] https://2h.ae/toVP [8] https://2h.ae/ZcFE [9] https://2h.ae/PMuX [10] https://2h.ae/MBXJ [11] https://2h.ae/fqaa [12] https://2h.ae/ASrT [13] https://2h.ae/fbAJ [14] https://2h.ae/uzYY [15] https://2h.ae/ufVo [16] https://2h.ae/pDDk [17] https://2h.ae/czVz [18] https://2h.ae/czVz [19] https://2h.ae/vgiE [20] https://2h.ae/GnxX [21] https://2h.ae/akzF [22] https://2h.ae/myVG [23] https://2h.ae/Mhwi [24] https://2h.ae/zFEC [25] https://2h.ae/EAfo [26] https://2h.ae/iMEA [27] https://2h.ae/rQnY [28] https://2h.ae/ilYk [29] https://2h.ae/RGka [30] https://2h.ae/pRnB [31] https://nz.sa/JBHfz [32] https://2h.ae/DYIG [33] https://2h.ae/nKrp ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە
(درەو): كۆمپانیای نەوتی باكور رێككەوتنی پەرەپێدانی چوار كێڵگەی نەوتی لە كەركوك لەگەڵ كۆمپانیای (BP)ی بەریتانی ئیمزا كرد، رێككەوتنەكە (وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ و چاككردنەوەو فراوانكردنی دامەزراوەكانی غاز)و (دروستكردنی وێستگەی كارەبا 400 مێگاوات) لە كەركوك لەخۆدەگرێت. كۆمپانیای نەوتی باكور رێككەوتنی پەرەپێدانی (4) كێڵگەی نەوتی كەركوكی لەگەڵ كۆمپانیا بریتش پترلیۆم (BP)ی بەریتانی ئیمزا كرد. محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران و حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی فیدراڵ ئامادەی مەراسیمی ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە بوون. ئیمزاكردنەكە دوای رێككەوتن هات لەگەڵ كۆمپانیا (BP) سەبارەت بە پرسە هونەرییەكان و مەرجەكانی گریبەستكردن، لەناویاندا مۆدێلی ئابوری پرۆژەكە پشتبەست بە ئەو یاداشتانەی لێكتێگەیشتن كە لە لەندەن و لەمیانی سەردانی ئەمدواییەی سودانیدا بۆ بەریتانیا ئیمزتا كراون، كە بەوتەی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق "گەرەنتی باشترین مەرج و بەرژوەندییەكانی گرێبەستیان بۆ لایەنی عێراقی تێدا كراوە، دوای دانوستانی وردو دورو درێژ لەگەڵ وەزارەتی نەوت، لەپێناو باشترین وەبەرهێنان لە بواری وزەو فەراهەمكردنی نەوتی خاو بۆ پاڵاوگەكانی باكورو كەمكردنەوەی ئاشتی پشتبەستن بە نەوتی باشور، رێككەوتنەكەش قۆناغی كۆتاییە بەر لە ئیمزاكردنی گرێبەست بەشێوەی كۆتایی". نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق باسلەوە دەكات، رێككەوتنەكە پەرەپێدانی چوار كێڵگە سەرەكییەكەی كەركوك (بای حەسەن- كەركوك بە هەردوو قوبەی (باباگوڕگوڕو ئاڤانا)- جمبور- خەباز) لەخۆدەگرێت، بەو جۆرەی گەرەنتی وەبەرهێنانی غازی هاوەڵ و چاككردنەوەو فراوانكردنی دامەزراوەكانی غاز لە كۆمپانیای غازی باكورو دروستكردنی وێستگەی كارەبا 400 مێگاوات بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی ئەم پرۆژە ستراتیژییە. نوسینگەی سەرۆك وەزیران دەڵێ ئەم پرۆژەیە دەستی كار لە پسپۆڕییە جۆربەجۆرەكان دەڕەخسێنێت لەگەڵ بەكارخستنی كۆمپانیا ناوخۆییەكان و جێبەجێكردنی پرۆژە كۆمەڵایەتییەكان و پەرەپێدانی توانای كارامەیی سەرچاوە ئەندازیاریی و هونەرییەكان.
.jpg)
درەو: بریكاری وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت: لەم قۆناغەدا (185) هەزار بەرمیل نەوت لە هەرێمەوە هەناردەدەكرێت، لە ئێستادا (300) هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێنێت و بەشەكی تری بۆ ناوخۆ بەكاردێت، راگرتنی هەناردەکردن کێشەی بۆ کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم دروستکردووە، پێویستی بە ماوەیەک هەیە بۆ گەڕاندنەوەی توانای بەرهەمهێنانی. درەو: باسم محەمەد خزەیر، بریكاری وەزیری نەوت بۆ کاروباری دەرهێنانی لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی هەواڵی عێراق: 🔹راگرتنی کارەکانی هەناردەکردن لە هەرێمی کوردستانەوە لە ماوەی رابردودا کێشەی بۆ کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم دروستکردووە. 🔹پێویستی بە ماوەیەک هەیە بۆ گەڕاندنەوەی توانای بەرهەمهێنانی، بە ئامانجی گەیشتن بە هەناردەکردنی (400)هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، کە نزمترین بڕی دیاریکراوە لە بودجەدا. 🔹ئەو بڕە لە ئێستادا بۆ هەناردەکردن لە هەرێم (300)هەزار بەرمیلە لە رۆژێکدا. 🔹بەشێکی بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ تەرخانکراوە، (185)هەزار بەرمیلی دیکەش بۆ هەناردەکردن تەرخاندەکرێت. 🔹رێککەوتن كراوە لەسەر پێکهێنانی لیژنەی هاوبەش بۆ بەدواداچونی میکانیزمەکانی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت. 🔹لەلایەن هەرێمەوە ئاگادارکراینەوە کە ئامادەیە بۆ دەستپێکردنی پرۆسەی هەناردەکردن. 🔹تیمە تەکنیکیەكانی کۆمپانیای نەوتی باکور و نوێنەرانی هەرێمی کوردستان کاردەکەن بۆ پشکنینی بۆرییەکانی هەناردەکردنی نەوت و دڵنیابون لە گونجاوی و ئامادەیی بۆ دەستپێکردنەوەی ناردنی نەوت لە رێیانەوە. 🔹وەزارەتی نەوت پەیوەندی بە لایەنی تورکیاوە کردووە بۆ پرسینی ئامادەیی ئەو بۆرییەی کە بۆ هەناردەکردن لە ڕێگەی بەندەری جەهانەوە دیارکریكراوە و چاوەڕوانی وەڵامین لە ماوەی(24)کاتژمێری داهاتودا. 🔹وه زاره تی نەوت په یوه سته بە به رده وامبونی پرۆسەی هەنارده کردن له ڕێی به نده ڕی جه یهانەوە وه ک به شێک له دیدی ستراتیژی په یوەندی عێراق و تورکیا. 🔹پەیوەندی بەردەوام هەیە لەگەڵ هەرێم و لایه نی تورکی، بۆ دڵنیابون له بەردەوامی هاوکاری و هه ناردەکردن.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
