(درەو): سەدر گەیشتە بەغداو رەنگە دواتر سەردانی ھەولێر بکات، گەڕێکی نوێی جموجوڵی سیاسی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆ کۆمارو پێکھێنانی ۆکومەت دەستی پێکردەوە. موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر لە نەجەفەوە گەیشتە بەغدادو لە یەکەمین وێستگەدا سەردانی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمان کرد. لەسەر داوای مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، بڕیارە ھاوپەیمانێتی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بەمزوانە لە ھەولێر کۆببنەوە، رەنگە دوای بەغدا سەدر سەردانی ھەولێر بکات. ئەم کۆبونەوانە دوای زنجیرەیەک بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دێت دژی ھەرێمی کوردستان و پارتی وەکو ھاوپەیمانێکی سەرەکی موقتەدا سەدر. ھاوکات لەگەڵ دەستپێکردنەوەی جموجوڵە سیاسییەکانی موقتەدا سەدردا، لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی (مالیکی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ حەکیم) باسلەوە دەکەن تێکڕای ژمارەی کورسییەکانیان بۆ (٩٤) کورسی بەرزبوەتەوەو پەرلەمانتاری نوێ پەیوەندی پێوە کردوون، لە ململانێی ناو ماڵی شیعەدا یەکێتی نیشتمانی کەوتوەتە ئەم بەرەیەوە. دەستپێکردنەوەی دانوستانی نێوان لایەنەکان لەکاتێکدایە بڕیارە رۆژی چوارشەممە دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی یاسایبوون یان نایاسایبوونی کردنەوەی دەرگای خۆکاندیدکردن بۆ پۆستی سەرۆکی پەرلەمان بۆ جاری دووەم، رابگەیەنێت. ئەگەر دادگا کردنەوەی دەرگای خۆکاندیدکردن رەتبکاتەوە، پارتی کاندیدی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار نابێت، چونکە لە جاری یەکەمدا کاندیدەکەی (ھۆشیار زێباری) رەتکراوەتەوە. بەم حاڵەشەوە، ئەگەر رێککەوتن لەنێوان ھەردوو بەرەکەی شیعە (سەدرو لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی)دا نەکرێت، ئەستەمە کۆبونەوەی پەرلەمان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار بەڕێوەبچێت، چونکە نیسابی یاسایی کۆبونەوەکە پێویستی بە ئامادەبوونی (٢٢٠) پەرلەمانتار ھەیە لە کۆی (٣٢٩) پەرلەمانتار، ھیچ یەکێک لەو دوو بەرەیە ئەم ژمارە کورسییەیان لە پەرلەماندا نییە. بەگوێرەی دەستور، بەبێ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریش رێوشوێنەکانی پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت دەست پێ ناکات.

راپۆرتی: درەو حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆری نەوتی كوردستانی درووستكردو لە 2017دا فرۆشتی بە ( ملیارێك و 700 ملیۆن) دۆلار، بەڵام لە سەرەتای 2019 تا ناوەڕاستی 2021 ( ملیارێك و 744 ملیۆن) دۆلاری داوە بە كرێی بۆری نەوت. داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 2021دا (4 ملیار و 108 ملیۆن) دۆلار بووە، ( ملیارێك و 725 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزێنەی حكومەت بووە و (454 ملیۆن) دۆلاری تەنیا داوە بە كرێی بۆری كە دەكاتە رێژەی (11%).  بایەخی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان پرۆسەی گواستنەوەی نەوت قۆناغی دووەمی پیشەسازی نەوتە لە دوای بەرهەمهێنانییەوە. بۆیە دەتوانرێت بوترێت قۆناغی گواستنەوە هیچی کەمتر نییە لە قۆناغی بەرهەمهێنان و پێکەوە یەکتر تەواو دەکەن. چونکە بەرهەمهێنانی نەوت هیچ بەهایەکی نابێت ئەگەر بە ڕێگەیەک نەگواسترێتەوە بۆ بازاڕی بەکاربەر و کڕیاریارانی نەوت، جا گواستنەوەکە بە ڕێگەی (وشکانی یان ئاوی) بێت. پرۆسەی گەیاندنی نەوتیش پێویستی بە ئامراز و ئامێرێ گرنگ و گەورە هەیە بۆ گواستنەوە، سەرەڕای ئەوەی پێگەی جوگرافیش زۆرجار بەشێکە لە (کارئاسانی یان ئاستەنگ) بۆ ئەوە گواستنەوەیە. بۆیە دەکرێت داخراوی پێگەی جوگرافی هەرێمی کوردستان نەگەیشتنی بە دەریا ئاستەنگکی گەورەبێت بۆ ئەو پرۆسەیە، بۆیە بەناچاری دەبێت هەماهەنگ بێت لەگەڵ یەکێک لە وڵاتە دراوسێکانی. بۆ ئەمەش زیاتر پشت بە وڵاتی تورکیا بەستراوە بۆ گەیاندنی بەرهەمی نەوتی هەرێم بە بازاڕەکانی ئەوروپا.  باپق لەسەرەتای پیشەسازی نەوت و بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی تەق تەق لە هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی (1994) دەگەڕێتەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پشتی بە (تانکەر) بەستووە بۆ گواستنەوەی بەرهەمەکەی. تەنانەت حکومەتی هەرێمی کوردستان لەدوای پرۆسەی ئازدی عێراقەوە کە بە چڕی دەستی کرد بە وەبەرهێنان لە کەرتی نەوتی هەرێم، بەتایبەتیش لەدوای پەسەندکردنی یاسای ژمارە (22ی ساڵی 2007) یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستان لە پەرلەمانی کوردستان،  بەڵام گوستنەوەی نەوت هەر بە ڕێگەی (تانکەر) بەردەوام بوو، چونکە تا ساڵی کۆتایی ساڵی (2013) هەرێمی کوردستان تەنها دەیتوانی لە ڕێگەی تەنکەرەوە بەرهەمە نەوتییەکەی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە بکات و بەو پێیەش لە توانایدا بووە رۆژانە نزیكەی (50) هەزار بەرمیل نەوت لە رێگەی تانكەرەوە هەناردەی توركیا بکات. بەڵام بونیادنانی بۆری نەوتی هەرێم، پرۆسەی نەوتی هەرێمی بردە قۆناغێکی دیکەوە. بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی بۆرییەوە لە سەرەتای ساڵی (2014) وەک حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند "لەبەرئەوەی هەرێمی کوردستان دەکەوێتە دووڕیانی نێوان رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا، پێگەیەکی نمونەیی هەیە بۆ ئەوەی ببێتە هاوبەشێکی گرنگ لە دابینکردنی وزەدا بۆ جیهان. لە کاتێکدا ژمارەیەکی زۆری کۆمپانیاکان لە قۆناغی گەڕانەوە دەچنە سەر بەرهەمهێنان، کوردستان ئامادە دەبێت ببێتە ناوەندێکی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ بازاڕەکانی وزەی جیهان". لەسەرەتای سەرپێکەوتنی بۆری نەوتی هەرێم، حکومەتی هەرێم ئەوەشی ڕاگەیاندووە؛ "رێگەی نەوت لە کێڵگە بەرهەمهێنەرەکانی کوردستانەوە پێشتر بە هێڵی بۆریەکانی کەکوک– جیهاندا تێپەڕ بووە لە رێگەی هێڵێکی دوانەیی هەناردەکردنەوە. ئەمڕۆ هەرێمی کوردستان هێڵێکی بۆری هەناردەکردنی نوێ دروست دەکات کە بە هاتنی ساڵی 2015 لە توانایدا دەبێت (1) ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا بگوازێتەوە بۆ سنووری تورکیا. هێڵی بۆریەکە لە خورمەڵەوە درێژدەبێتەوە تا فیشخابوور لەسەر سنووری تورکیا "  هەروەها حکومەتی هەرێم ئاماژەی بەوەش داوە "بە مەبەستی بەستنەوە بە ژێرخانی هەناردەکردنەوە، هێڵێکی سەرەکی نوێی بۆری (81) کیلۆمەتری ناوخۆیی لە تەق تەقەوە بۆ خورمەڵە تەواو کردووە. لە توانیادایە بڕی 150,000 بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا بەرهەم بهێنرێت لە تەق تەقەوە بۆ خورمەڵە کە دەتوانرێت ببەسترێتەوە بە پاڵاوگەی هەولێر و هێڵی بۆریەکانی هەناردەکردنەوە. هێڵی بۆریەکانی تەق تەق– خورمەڵە یارمەتی هەرێمی کوردستان دەدات درک بە تەواوی بەرهەم و توانای هەناردەکردنی کێڵگەی تەق تەق بکات" (بڕوانە چارتی ژمارە (1) کە بڕ بەرهەمهێنانی نەوت دەردەخات پێش بونیادنانی بۆری نەوتی هەرێم)  هەروەها (چارتی ژمارە (2) کە بڕ بەرهەمهێنانی نەوت دەردەخات دوای بونیادنانی بۆری نەوتی هەرێم) چارتی ژمارە (1) بەرهەمیهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان (2008 - 2012)     چارتی ژمارە (2) بەرهەمیهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان (2014 - 2021) خاوەندارێتی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان بەپێی یاداشتێکی پەرلەمانتار (عەلی حەمە ساڵح) کە ئاراستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کردووە، دەربارەی (بۆری نەوتی کوردستان و کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم) وێنەیەکی دەست درەو میدیا کەوتووە. بۆری نەوت لە سنوری هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2010)ەوە دەست بە دروستکردنی کراوە، کۆتایی  ساڵی (2013) بۆ یەکەمجار لە ڕێگەیەوە نەوتی هەرێمی کوردستانی گواستەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکی. بەپێی زانیارییەکانی نێو یاداشتەکە کۆمپانیای کار بۆری نەوتی دروستکردووە و (40%) خاوەندارێتی بۆرییەکە هی کۆمپانیای ناوبراوە، بەپێی زانیارییەکان بۆرییەکە نزیەکەی (600) ملیۆن دۆلار تێچوونەکەی بووە. (60%) بۆری نەوتی هەرێم خاوەندارێتییەکەی بۆ کۆمپانیای (رۆسنەفتی ڕوسی) دەگەڕێتەوە، کاتێک لە 2/6/2017 لە شاری (سانبترسبورگ)، بە ئامادەبوونی سەرۆکی حکومەتی هەرێم و جێگرەکەی و وەزیری سامانە سروشتییەکانی لە کابینەی هەشتەم گرێبەستێکیان لەگەڵ بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای رۆسنەفرت واژۆ کرد، بەشێکی گرێبەستەکە فرۆشتنی (%60)ی بۆری نەوتی کوردستان بوو بە کۆمپانیای رۆزنەفت بە بەهات (1 ملیار و 700 ملیۆن) دۆلار.  درێژی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان (896) کیلۆ مەترە، لە سنوری هەرێمی کوردستان لە کێڵگەی خورمەڵەوە دەستپێدەکات و بەنێو بلۆکەکانزاییەکانی (هەولێر، بەردەڕەش، عەین سەفنی، جەبەل کەند، ئەلقوش، دهۆک و سلیڤانی)یدا تێدەپەرێت و دەگات بە (فیشخابور)، (221) کیلۆ مەترە، بەم پێیەش (%24.6) بۆری نەوت لە سنوری هەرێمی کوردستاندایە، خاوەندارێتییەکەی بۆ هەردوو کۆمپانیای (کار و رۆسنەفتی ڕوسی) دەگەڕێتەوە. ئەو بەشەی لە سنوری تورکیایە، خاوەندارێتییەکەی بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی دەگەڕێتەوە کۆمپابیای "بۆتاش" سەرپەرشتی دەکات. لە فیشخابوورەوە تا دەگات بە بەندەری جەیهانی تورکی (675) کیلۆ مەترەو (74.6%)ی درێژی بۆرییەکە پێکدەهێنێت. (بڕوانە نەخشەی بۆری نەوتی هەرێم)    بەپێی یاداشتەکە ئەم گرێبەستە ئەوەندە لە سودی کۆمپانیای رۆسنەفت بووە، بەپێی بەیاننامە داراییەکانی لقی سەنگافورەی کۆمپانیای رۆسنەفت کە تایبەتە بە هەرێمی کوردستان، کۆمپانیای رۆسنەفت بڕی (250 ملیۆن) دۆلاری داوەتە ڕاوێژکارێکی دەرەکی تاوەکو دڵنیابێتەوە لە بەدەستهێنانی ڕێککەوتنە نەوتییەکانی لە هەرێمی کوردستان. هێڵی بۆری نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەهانی تورکی کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی بۆری هەرێمی کوردستانەوە  بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە (1/1/2019 – 30/6/2021) حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕی (393 ملیۆن و 528 هەزار و 260) بەرمیل نەوتی لەڕێگەی بۆرییەوە هەناردەی بازاڕکانی جیهان کردووە، هەر بەپێی ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای ناوبراو لەو ماوەیەدا بڕی (1 ملیار 744 ملیۆن و 391 هەزار و437) دۆلای وەک کرێی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە بە خەرجداوە، کە بۆ هەر بەرمیلێک دەکاتە (4.4) دۆلار.  ئەو خەرجییەش زیاترە لەو بڕە پارەیەی کە حکومەتی هەرێم لە ساڵی (2017) لە ڕێگەی فرۆشنی بۆری نەوتی کوردستان بە کۆمپانیای رۆسنەفت دەستی کەوتووە کە بڕەکەی (1 ملیار و 700 ملیۆن) دۆلار بووە، وەک لە سەروە ئاماژەمان پێداوە. (بۆ وردەکاری تەواوی ماوەی (2019- 30/6/2021) لە نەوتی فرۆشراو و کرێی بۆری بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) خشتەی ژمارە (1) نەوتی فرۆشراو و کرێی بۆری (1/1/2019 - 30/6/2021))   هەر بەپێی زانیارییەکەکانی دیلۆیت تا نیوەی یەکەمی ساڵی (2021) حکومەتی هەرێمی کوردستان (76 ملیۆن و 869 هەزار و 888) بەرمیل نەوتی خاوی فرۆشتووە و کۆی بەهاکەی (4 ملیار و 108 ملیۆن و 404 هەزار و 110) دۆلار بووە، بڕی (454 ملیۆن و 413 هەزار  و 772) دۆلار بەڕێژەی (11.1%)ی داهاتی گشتی نەوت بۆ کرێی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە خەرج کردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی بۆری نەوتەوە بەردەوام ڕووی کە بەرزبوونەوەیە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە سەرەتای ساڵی (2019) تا نیوەی یەکەمی (2021) کە ژمارەیان (10) ڕاپۆرتە، بەرزبوونەوەیە بە ڕوونی دەبینرێت، بۆ نمونە لە ڕاپۆرتی یەکەمی دیلۆیت کە وردەکاری پرۆسەی نەوتی هەرێمی ڕوونکردووەتەوە لە ماوەی (1/1/2019 – 31/3/2019) کرێی گواستنەوەی (1) بەرمیل نەوتی هەرێم (3.2) دۆلار لەسەر حکومەتی هەرێم بووە، بەڵام لە دوا ڕاپۆرتی کۆمپانیا وردبینییەکەدا لە ماوەی (1/4/2021 – 30/6/2021) کرێی گواستنەوەی (1) بەرمیل نەوتی هەرێم (6.1) دۆلار لەسەر حکومەتی هەرێم وەستاوە. (بڕوانە چارتی ژمارە (3)). بەجۆرێک لە (1/1/2019 – 31/3/2019) کۆی کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم (122 ملیۆن و 55 هەزار و 61) دۆلار لەسەر حکومەتی هەرێم بووە، بەڵام لە دوا ڕاپۆرتی کۆمپانیا وردبینییەکەدا لە ماوەی (1/4/2021 – 30/6/2021) کۆی کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم (238 ملیۆن 932 هەزار و 863) دۆلار لەسەر حکومەتی هەرێم وەستاوە. (بڕوانە چارتی ژمارە (4)). چارتی ژمارە (4) لە یاداشتەکەی (پەرلەمانتار  - عەلی حەمە ساڵح)دا هاتووە لەماوەی (2020 – 6/2021) واتە ساڵێک و شەش مانگ (1 ملیار و 584 ملیۆن دۆلار) دراوەتە کرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی بۆرییەوە، لە ساڵی (2020) دا (21.3%) کۆی داهاتی نەوت دراوەتە کرێی بۆری نەوتی هەرێم، ئەوەی جێگەی هەڵوەستە لەسەرکردنە، بۆری نەوت لە سنوری هەرێمی کوردستان تەنها (24.6%) کۆی درێژی بۆری نەوتە لە خورمەڵەوە تا بەندەری جەیهان، بەڵام (70%)ی کۆی کرێی گواستنەوەی پێدراوە. ئەگەر (18) مانگی سەرەتای (2020) بۆ شەش مانگی یەکەمی (2021) وەک پێوەر وەربگیرێت (70%) کرێی گواستنەوەی نەوت بۆ کۆمپانیاکانی (کار و رۆسنەفت) ڕۆشتووە (30%) بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی بووە! (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) ئایا دەکرێت بۆری نەوت لە سنوری تورکیا دوو هێندەو نیوی بۆری نەوت بێت لە سنوری هەرێمی کوردستان، بەڵام کرێی بۆری لە سنوری هەرێمی کوردستان زۆر زیاتر بێت لە سنوری تورکیا؟ خشتەی ژمارە (3)   ئینفۆگرافیك سەرچاوەکان ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە ماوەی (1/1/2019 – 30/6/2021) کە ژمارەیان (10) ڕاپۆرتە و سەرجەمیان لە ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەستە. عەلی حەمە ساڵح، یاداشت بۆ سەرۆکایەتی پەرلەمان (وێنەیەکی لای درەو میدیایە) هێڵی بۆریەکانی نەوت، ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ https://gov.krd/mnr/publications/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA/ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا دەستیپێكرد، 13/12/2013، ماڵپەڕی ڕوداوو؛ https://www.rudaw.net/sorani/business/131220131#sthash.rRkwbuML.dpuf د. أحمد ياسين & د.شيركو كرمانج & م. يادكار عبدالله، طرق نقل النفط من حقول كوردستان العراق، مجلة وادى النيل للدراسات والبحوث الإنسانية والاجتماعية والتربوية؛ https://jwadi.journals.ekb.eg/article_85184_20d92d83d507b1d588bfd4d469478ad6.pdf Andrew Snow, Kurdistan and Baghdad: A Tangled Web Over Oil and Budgets; https://www.usip.org/publications/2018/01/kurdistan-and-baghdad-tangled-web-over-oil-and-budgets

(درەو): نوری مالیکی وەڵامی بەڵگەنامەیەک دەداتەوە، کە چەند رۆژی رابردوو میدیاکانی پارتی لەبارەی رێککەوتنی نەوت و غاز لەنێوان حکومەتی ھەرێم و حکومەتی پێشووی عێراق بڵاویانکردەوە، بەڵگەنامەکە تۆمارێکی ڤیدیۆیی جەلال تاڵەبانی سەرۆک کۆماری کۆچکردووی عێراقە، مالیکی قسەکانی تاڵەبانی لەو گرتە ڤیدیۆییەدا رەتدەکاتەوەو دەڵێ" ھیچ رێککەوتنێکمان نەکردووەو ئەوەی ھەبووە تەنیا پێشنیازێکی زاڵمای خەلیلزاد بووە". دەقی راگەیەندراوەکە: لە هەندێك شوێنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا ڤیدیۆیەکی بڕدراوی سەرۆکی کۆچکردوو بەڕێز جەلال تاڵەبانی بڵاوکراوەتەوە، کە تێیدا ئاماژە بەو دەکات رێککەوتنێک لەنێوان حکومەتی بەڕێز نوری مالیکی و حکومەتی ھەرێمی کوردستاندا کراوە، بەگوێرەی ئەم رێککەوتنە رێگە بە حکومەتی ھەرێم دراوە گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیاکان بکات بۆ دەرھێنانی نەوت و ھەناردەکردنی بەبێ رەزامەندی حکومەتی فیدراڵی، ئەگەر ھاتوو تاوەکو مانگی مایسی ساڵی ٢٠٠٧ یاسای نەوت و غاز لە پەرلەمان پەسەند نەکرا. لەم چوارچێوەیەدا جەخت دەکەین ئەوکات ھیچ رێککەوتنێک لەنێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی ھەرێمدا نەبووە، ئەوەی سەرۆکی کۆچکردوو باسی کردووە پێشنیازێک بوو کە ئەوکات زاڵمای خەلیلزاد باڵیۆزی ئەمریکا پێشکەشی کردووە بۆ دەرچوون لە قەیرانەکە لەوکاتەدا، ئەم پێشنیازەش رەتکراوەتەوە چونکە کێشەکەی چارەسەر نەدەکردو بە پێچەوانەوە ئاڵۆزی دەکرد. نوسینگەی رۆژنامەوانی نوری مالیکی ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢

درەو: فەخری کەریم، خاوەنی دامەزراوەی میدیایی مەدا، ڕاوێژکاری پێشوتری سەرۆک کۆمارى عێراق (جەلال تاڵەبانی)  نامەیەك ئاراستەی موقتەدا سەدر دەكات و دەڵێت: هیوادارم ئێوە رێگە لە لایەنگرانتان بگرن لە گەندەڵیەوە نەگلێن، تۆڵەكردنەوە لە نەیارەكانتان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دادوەری حەرام بكەن ، شكۆی دەسەڵاتەكان جیابكەنەوە لە هەژمونی رێبەر.  بەڕێز سەماحەتی  سەدر: منیش وەکو بەڕێرتان ئیدانەی گەندەڵیی و گەندەڵکاران ئەکەم،  زیاتر لە هەزار وتاری ڕۆژانەم بۆ هەڵماڵینی ئەو دیاردەیەو رەمزەكانی تەرخانکردووەو بەردەوامم، وەکو ئێوەش هەموو چینی دەسەڵاتدار و سیمبوڵەکانی پرۆسەی سیاسی بەبێ جیاوازی بە گەندەڵ دادەنێم، ئەوان تاڵانچین بە بونی باڵی میلیشایی یان بەبێ ئەوە، لەبەرئەوەی من دەروازەی هاتن و چونی گەندەڵی دەزانم هیوادارم ئێوە ڕێگە لە لایەنگرانتان بگرن تێوەنەگلێن، هەروەها تۆڵەکردنەوە لە نەیارەکانتان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دادوەریی حەرام بکەن، هەرەوەها شکۆی دەسەڵاتەکان و پسپۆڕیەكان جیابکەنەوە لە هەژمونی سیاسی ڕێبەر. ڕێبەری زۆرینە لە هەموو کەس بەپەرۆشترە بۆ پاراستنی دەستورو پارێزگاری ئەوەی لە سایەتدایە، جا هاوڵاتی بێت یان بەرپرس، خەڵک دەیانەوێت دەسەڵاتی دەوڵەت و یاسا بەرقەرار بێت و دەستوەردانی هێزە نادەوڵەتییەکان و چەک و میلیشیا کۆتایی بێت. بەڵێ بۆ زۆرینەی نیشتمانی بۆ گەڕاندنەوەی ئیعتیبار بۆ نیشتمان و هاوڵاتیان، بەڵام بەڕێگاچارەی شەرعی و لە چوارچێوەی دەوڵەت  و دامەزراوەکانی و دادگایەکی پاک و دوور لە کێشمەکێشمی سیاسی. بەڵێ بۆ زۆرینەی نیشتمانی بۆ بەرجەستەکردنی  ویستی شەرعیەتی جەماوەریی لە چوارچێوەی دەوڵەت و سڕینەوەی هەموو دیاردەکانی دەستدێژیکردنە سەر خەڵک و تۆقاندنیان و دوو پێوانەیی. سەماحەتی سەدر..  کاتی ئەوەیە عێراقییەکان متمانەیان بۆ بگەڕێتەوە کە دەکرێت گۆڕانکاریی بکرێ بەبێ دووبارە بەگەڕخستنەوەی پاشماوەکانی گەندەڵی و گۆڕینی دەموچاوەکان. سەماحەتی سەید..  تویتەکەتان، دەربارەی بانگهێشتکردنی وەزیری دارایی و پارێزگاری بانکی ناوەندی مافێکی تایبەتی خۆتە، بەڵام ئەركی گەورە دەخاتە سەر شانت وەک ڕێبەری زۆرینە، کەشێکی دڵەڕاوکێ و پرسیاری دروستکردوە دەربارەی دووری نێوان ڕابەرایەتی و بەرپرسیارێتی. فەخری كەریم  خاوەندی دامەزراوەی میدیایی مەدا. 

راپۆرتی: درەو  بەپێی داتاکان، هەرێمی کوردستان خۆی دەخزێنێتە نێو ڕیزبەندی (10) لە گەورەترین وڵاتانی خاوەن یەدەگی نەوت لە جیهاندا بۆ ساڵی (2021)، لەدوای هەر یەک لە (فەنزویلا، سعودییە، کەنەدا، ئێران، عێراق، کوەیت، ئیمارات، ڕوسیا و لیبیا)ەوە دێت و پلەی دەیەم دەگرێت، پێش هەریەک لە وڵاتانی (نێجیریا بە (37.1) ملیار بەرمیل، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە (36.5) ملیار بەرمیل، کازاخستان بە (30) ملیار بەرمیل و چین بە (25.5) ملیار بەرمیل) یەدەگەوە دەکەوێت. یەکەم: یەدەگی نەوتی هەرێمی کوردستان زانیاری جیاواز بەردەستە لە بارەی بڕو قەبارەی یەدەگی نەوتی هەرێم، بەڵام زانیارییە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2010)ەوە ئاماژە بەوە دەدەن کە بە (45) ملیار بەرمیلی خەمڵێنراو لە نەوتی یەدەگ لە هەرێمی کوردستاندایە، ئەم ژمارەیەش لە سایتی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڵاو کراوەتەوە. هەر لەم بارەیەوە وەزیری پێشووی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان (ئاشتی هەورامی) لە (19ی ئابی 2010) لە ته‌لاری وه‌زاره‌تی رۆشنبیری و لاوان، لە كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا سه‌باره‌ت یه‌ده‌گی نه‌وت له‌ هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند؛ "(45) ملیار به‌رمیل نه‌وت له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه‌". جارێکی ترو لە (11 ی تەموزی 2013) جەختی لەو ژمارەیە کردووەتەوەو بە رۆژنامەی حەیات-ی ڕاگەیاندووە؛ "یەدەگی نەوتی هەرێمی كوردستانی بە (45) ملیار بەرمیل خەمڵێندراوە" ئەمە جگە لە نەوتی ناوچە دابڕاوەكان، كە بەپێی خەمڵاندنە بەراییەكان ئاماژە بە (100) تاوەكو (200) ترلیۆن مەتر سێجا دەكەن". لەم بارەیەوە (کەمال ئەتروشی) وەزیری ئێستای سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم لە (28ی حوزەیرانی 2021) لە کۆبوونەوەیان لەگەڵ پەرلەمانتارانی هەرێم لە پەرلەمانی کوردستان، لە وەڵامی پەرلەمانتاران لە بارەی یەدەگی نەوتەوە وتی؛ -    كوردستان له‌سه‌ر حه‌وزی نه‌وتییه‌، كه‌ له‌ كوردستان تا عومان درێژ ده‌بێته‌وەو یه‌ك حه‌وزی نه‌وته‌. -    ئەم نەوتە (200) ملیۆن ساڵه‌ جێگیر بووه‌ و باشترین جێگه‌یه‌ بۆ به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت و غاز. -    له‌ كوردستان یه‌ده‌گی نه‌وت تایبه‌ته‌ و به‌راورد ناكرێت به‌ یه‌ده‌گی نه‌وتی سعوودییه‌ و ئیمارات و عێراق، هه‌رچه‌نده‌ یه‌ك حه‌وزه‌. -    یه‌ده‌گی نه‌وتی هەرێم كه‌م بووه‌ته‌وه و ئێستا (١٠%)ی یه‌ده‌گی نه‌وتی عێراقه‌، هه‌ر بۆیه‌ یه‌ده‌گمان به‌راورد ناكرێت به‌ یه‌ده‌گی نه‌وتی عێراق و كه‌نداو. -    یه‌ده‌گی نه‌وتی عێراق ١١٥ ملیار به‌رمیله‌، به‌ڵام له‌ كوردستان ئیشی له‌سه‌ر نه‌كراوه‌. -    توانای نه‌وتی كوردستان جیاوازه‌، ڕێژەی (52 تا 54%)ی نه‌وتی كوردستان له‌ دهۆكه‌ و (40%)ی له‌ هه‌ولێره‌ و (6 تا 10%)ی له‌ سلێمانییه‌. بەڵام زانیارییە ڕۆژنامەوانییەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە قەبارەی یەدەگی نەوتی هەرێم زیاترە لە (45) ملیار بەرمیل، چونکە گەڕان و پشکنینی کۆمپانیاکان بۆ دۆزینەوەی نەوت بەردەوامەو زۆرجاریش گوێبیستی دۆزینەوەی بڕی زیاتری نەوت دەبین لە هەرێمی کوردستان بۆ نمونە؛ لەمانگی (ئابی 2010) دامه‌زراوه‌ی‌ نه‌وتی‌ كۆریای باشور پاش ئه‌وه‌ی‌ گرێبه‌ستێكی‌ گه‌ڕان و ده‌رهێنانی‌ نه‌وتی‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان واژۆكرد و پاش سێ ساڵ گه‌ڕان، دوو ناوچه‌ی‌ زۆرگه‌وره‌ی‌ له‌شاری‌ سلێمانی‌ دۆزیه‌وه‌ كه‌ نه‌وتیان تێدایه‌، ئەوانیش بلۆکەکانی بازیان و سەنگاو بوون، ئەگەر چی ئەوکات بڕەکە ئاشکرا نەکرا بەڵکو باس لە بڕێکی زۆری یەدەگی نەوت دەکرا. لە سەرەتای ساڵی (2011) كۆمپانیای (گۆلف گیستۆن)ی به‌ریتانی کە ‌له‌هه‌رێمی كوردستان كاری دۆزینه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌دا، رایگه‌یاندووه‌، ئه‌وان ئێستا نه‌وتی زیاتریان دۆزیوه‌ته‌وه ‌له‌و ناوچانه‌ی كه‌ كاری تێدا ده‌كه‌ن. به‌پێی لێكدانه‌وه‌ی ئه‌و كۆمپانیایه‌ بێت ته‌نها له‌ناوچه‌ی شێخان كه‌جێگه‌كه‌ی دیاری نه‌كردبوو ‌رایگه‌یاند "ئه‌وه‌ی ئه‌وان تا ئێستا پێشبینیان كردووه (‌220) ملیۆن به‌رمیل نه‌وتیان دۆزیوه‌ته‌وه‌"، ‌(جۆن جێرسنتلاوه‌ر) به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمپانیای ناوبراو باسی له‌وه‌كردووه‌، ئه‌وان گه‌یشتوونه‌ته ‌ئه‌و ئه‌نجامه‌ی كه‌هه‌رێمی كوردستان خاوه‌نی سه‌رمایەیە‌كی گه‌وره‌ی نه‌وته‌و ئه‌و ناوچه‌یه‌ی ئه‌وان كاری تێدا ده‌كه‌ن به‌شێوه‌یه‌كی گشتی (2.2) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. لە (9/11/2012) ئاژانسی‌ هه‌واڵی‌ رۆیته‌رز له‌زاری‌ (تۆم براتلی‌) وته‌بێژی‌ كۆمپانیای‌ (DNO)ی نەرویجی بڵاویكرده‌وه‌، "کۆمپانیاکە بیره‌ نه‌وتێكی‌ نوێی‌ له‌سنوری‌ پارێزگای‌ هه‌ولێر دۆزیوه‌ته‌وه‌،  كه‌ یه‌ده‌گێكی‌ نه‌وتی‌ زۆری‌ تێدایه‌ به‌ نزیكه‌ی‌ (700) ملیۆن به‌رمیل نه‌وت مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت". (د.بێوار خه‌نسی - راوێژكاری پێشووی ئاسایشی ئابووری) هه‌رێم لە ساڵی (2013) له‌ لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئه‌نادۆڵ رایگه‌یاندووە؛ "هه‌رێم خاوه‌نی زیاتر له‌ (60) ملیار به‌رمیل یه‌ده‌گی نه‌وته‌، به‌ڵام به‌هۆی كه‌می پشكنینه‌كان تا ئێستا هه‌بوونی (45) ملیار به‌رمیل پشتڕاستكراوه‌ته‌وه‌". هەروەها بەپێی هەواڵێکی ماڵپەڕی ڕوداوو لە (30/5/2013) بڵاوکراوەتەوە بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی Bloomberg-ی ئەمریكی: "هەردوو كۆمپانیای گەنێل ئینێرجی توركی و گۆڵف كیستۆنی بەریتانی بیرە نەوتێكی نوێیان لە پارێزگای دهۆك دۆزیوەتەوە". بەپێی راپۆرتەكە "كۆمپانیای گەنێل ئینێرجی توركی لە كێڵگەی نەوتی بەربەهاری لە پارێزگای دهۆك، بیرێكی نوێیان لێداوە و ئەنجامە سەرەتاییەكانی ئەو هەڵكەندنەش زۆر باش بووە ‌و رۆژانە 2100 بەرمیل نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت". هەر بەپێی زانیارییەکانی ماڵپەڕی ناوبراو لە کۆتاییەکانی ساڵی (2013)هەردوو كۆمپانیای نەوتی نیشتمانی كۆریای باشو‌ور ناسراو بە (KNOC) و كۆمپانیای سویسری ئۆریكس كە كۆمپانیای سەركارن، دۆزینەوەی نەوتی زیاتریان لە بلۆكی هەولێر راگەیاند، كە مەزەندەكراوە ئەو كێڵگەیە 600 ملیۆن بەرمیل نەوتی یەدەگی لە خۆی گرتبێ. بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی دۆر بۆ زانیاری نەوتی کوردستان کە لە ساڵی (2015)دا بڵاوکراوەتەوەو تێدا هاتووە "هەرێمی کوردستان خاوەن (50) ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی جێگیر و (80) ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی ناجێگیرە". لە (28ی تەموزی 2019) کۆمپانیای دانا گازی ئیماراتی کە لە کێڵگەی (کۆرمۆر) وەبەرهێنان دەکات ڕاگەیاند؛ کە "زیاتر لە (50) ملیۆن بەرمیل نەوتیان دۆزیوەتەوە بەمەش یەدەگی نەوتی کێڵگەکە بەرزتر دەبێتەوە".  جگە لەو دۆزینەوانە چەندین نمونەی دۆزینەوی یەدەگی نوێی نەوتی لە کێڵگە جیاوازەکانی نەوتی هەرێم لەبەردەستن، هەموو ئەمانە دەریدەخەن کە قەبارەی یەدەگی نەوتی هەرێم بڕێکی ئێجگار گەورەترە کە تا ئێستا دۆزابێتەوە. دووەم: یەدەگی هەرێم لە ڕیزبەندییە جیهانییەکاندا ئەگەر هەر ئەو ئامارە وەربگرین کە لە سایتی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەربارەی یەدەگی نەوتی هەرێم خراوەتەڕوو کە بە (45) ملیار بەرمیل خەمڵێندراوە، ئەوا بەپێی داتاکان هەرێمی کوردستان خۆی دەخزێنێتە نێو ڕیزبەندی (10) لە گەورەترین وڵاتانی خاوەن یەدەگی نەوت لە جیهاندا بۆ ساڵی (2021)، لەدوای هەر یەک لە (فەنزویلا، سعودییە، کەنەدا، ئێران، عێراق، کوەیت، ئیمارات، ڕوسیا و لیبیا)ەوە دێت و پلەی دەیەم دەگرێت و پێش هەریەک لە وڵاتانی (نێجیریا بە (37.1) ملیار بەرمیل، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە (36.5) ملیار بەرمیل، کازاخستان بە (30) ملیار بەرمیل و چین بە (25.5) ملیار بەرمیل) دەکەوێت لە یەدەگی نەوتدا. بڕوانە چارت و خشتەکە.   سەرچاوەکان د. غالب محەمەد عەلی، نەوتی هەرێم: سیاسەتێکی ناحەکیمانە، ڕێکخراوی دۆر بۆ زانیاری نەوتی کوردستان،(2015). سایتی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، نەوت، تێڕوانین، ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ https://gov.krd/mnr/publications/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA/ سایتی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، فەرمانگەی میدیاو زانیاری،وەزیرى سامانە سرووشتییەکان: بۆ ئایندەى کوردستان، غاز گرنگه‌ چونکە نه‌وت نامێنێت، 29/6/2021، ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ https://gov.krd/dmi/activities/news-and-press-releases/2021/june/%D9%88%DB%95%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%89-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%95-%D8%B3%D8%B1%D9%88%D9%88%D8%B4%D8%AA%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%86-%D8%A6%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%95%D9%89-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B1%D9%86%DA%AF%D9%87-%DA%86%D9%88%D9%86%DA%A9%DB%95-%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8E%D9%86%DB%8E%D8%AA یه‌ده‌گی نه‌وتی هه‌رێم بۆ 60ملیار به‌رمیل به‌رزده‌بێته‌وه‌، 28/12/2013، ماڵپەڕی فەرمی پی یو کەی میدیا؛ http://www.kurdiu.org/hawal/index.php?pageid=57949 گۆلف كیستۆن نه‌وتى زیاتر له‌هه‌رێمى كوردستان ده‌دۆزێته‌وه‌، 5/1/2011، ماڵپەڕی کوردیو؛ https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=23308 سەمیع زوبێر، ئاشتی هەورامی: یەدەگی نەوتی هەرێمی كوردستان 45 بلیۆن بەرمیلە، لە ڕۆژنامەی (حەیات) 11/7/2013، ماڵپەڕی ڕوداوو؛ https://www.rudaw.net/sorani/business/11072013 نەوتی زیاتر لە بلۆكی هەولێر دۆزرایەوە، لە کۆریا تایمزەوە، 10/11/2013، ماڵپەڕی ڕوداوو؛ http://rudaw.net/sorani/business/101120132#sthash.IfEYbNTA.dpuf بیرە نەوتێكی نوێ لە پارێزگای دهۆك دەدۆزرێتەوە، لە بلومبێرگەوە، 30/5/2013، ماڵپەڕی ڕوداوو؛ https://www.rudaw.net/sorani/business/300520131 ئاشتی هه‌ورامی: تا ساڵی 2014 ده‌توانین رۆژانه‌ یه‌ك ملیۆن به‌رمیل نه‌وت ره‌وانه‌ی ده‌ره‌وه‌ بكه‌ین، 19/8/2010، ماڵپەڕی گوڵان؛ https://www.gulanmedia.com/so/story/203111/1621545111-937-%D8%A6%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C:-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%DB%8C2014-%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%B1%DB%86%DA%98%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C-%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%83-%D9%85%D9%84%DB%8C%DB%86%D9%86-%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%84-%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D9%87%E2%80%8C-%D8%A8%D9%83%D9%87%E2%80%8C%DB%8C%D9%86 دانة غاز تعلن عن أول اكتشاف نفطي في إقليم كردستان العراق وأكبر احتياطيات للغاز في العراق، موقع الرسمي للشریکة؛ https://www.danagas.com/wp-content/uploads/2021/04/20190725-Reserves-KRI-Arabic.pdf Oil Reserves by Country 2021, World Population Review, at the website; https://worldpopulationreview.com/country-rankings/oil-reserves-by-country Kurdistan Oil: The Past, Present and Future, The Kurdistan Project, at the website; https://thekurdishproject.org/kurdistan-news/kurdistan-oil/

راپۆرت: درەو لەكۆی (7) بڕیار كە بەمدواییە دادگای فیدراڵی دەریكردوون، (4) بڕیاریان دژی بارزانی بووە، هێشتا بڕیارێكی تریش ماوە، ئەگەر دادگا كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتبكاتەوە، پارتی كاندیدی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار نابێت، لەسەر داوای بارزانی، سەدر بڕیاریدا بایكۆت بشكێنێت‌و بگەڕێتەوە سەر مێزی گفتوگۆكان، پێشبینی سەرەتای قۆناغێكی نوێی دانوستانی نێوان لایەنەكان‌و ئەگەری كۆبونەوەی پەرلەمان دەكرێت كە ماوەی نزیكەی 40 رۆژە راوەستاوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.    دانوستان دەستپێدەكاتەوە زیاتر لە 4 مانگ بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا تێپەڕێوە، هێشتا ئاسۆی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت نادیارە. لەدوای یەكەمین كۆبونەوەی پەرلەمانی نوێی عێراق كە رۆژی 9ی كانونی دووەم بەڕێوەچوو، ماوەی نزیكەی 40 رۆژە پەرلەمان كۆنەبوەتەوە.  لەدوای تێكچوونی نیسابی یاسایی كۆبونەوەی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی تاكلایەنە دانوستانەكانی خۆی بۆ پێكهێنانی حكومەت راگرت، بەڵام دوێنێ بارزانی بە تەلەفۆن لەگەڵ سەدر قسەی كرد‌و داوای كۆبونەوەی هاوپەیمانی سێقۆڵی لێكرد، سەدر قایل بوو بە كۆبونەوەكە، بەمشێوەیە دەستپێكردنەوەی دانوستانەكانی راگەیاند.  دوای راگرتنی دانوستانەكان، سەدر چاوەڕێی دەكرد لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی سەردانی بكەن‌و داوای گفتوگۆی لێ بكەن، بەڵام ئەمە روینەدا، بەپێچەوانەوە لەم ماوەیەدا هاوپەیمانەكانی سەدر كە بەدیاریكراویش لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە گورزی گەورەی بەركەوت.  لەو بڕیارانەی كە لە دادگای فیدراڵییەوە لەدژی بارزانی دەرچوون، سەدر وەكو هاوپەیمانی سەرەكی پارتی، هیچ هەڵوێستێكی روونی رانەگەیاند، ئەمە لەكاتێكدایە، وا لێكدەدرێتەوە بارزانی باجی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ سەدر داوە.  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچوون، دوای ئەم زنجیرە بڕیاری دادگای فیدراڵی، هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) هەڵوەشێتەوە، بەڵام هاوپەیمانێتییەكە تائێستا لەژێر فشارەكانی ئێراندا خۆی راگرتووە‌و دیار نییە كەی ئاڵای سپی هەڵدەكات.  حكومەتی زۆرینە دروست دەبێت ؟ سەرباری ئەو رووداوانەی كە لەدوای دانیشتنی یەكەمی پەرلەمانەوە رویانداوە، هێشتا سەدر سورە لەسەر قسەی خۆی، دەڵێ" حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی" دروست دەكەم، دوێنێ لە پەیوەندییەكەیدا لەگەڵ بارزانی هەمان قسەی كردوەتەوە. هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) لە كۆی (329) كورسی پەرلەمانی عێراق تەنیا نزیكەی (170) كورسییان هەیە، ئەم رێژەیە نیسابی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردن سەرۆك كۆمار تەواو ناكات كە (220) كورسییە.  بارزانی دەیەوێت بۆچونی سەدر بگۆڕێت، پێشنیازی بۆ كردووە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیش بانگهێشتی ناو حكومەت بكات‌و بە چەند پۆستێك نوری مالیكی قایل بكات‌و كێشەی نیساب چارەسەر بكات، بارزانی لەمەدا یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری لە بەرژەوەندی خۆی كردوەتە ئامانج، بەڵام سەدر كێشەی كۆنی لەگەڵ مالیكی هەیە‌و هێشتا سورە لەسەر ئەوەی نابێ بەشداری حكومەت بكات.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیش كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانیان لێ دەكرێت، سەرباری گرەوەكانی سەدر بۆ پەرتكردنیان، هێشتا یەیەكگرتوویی ماونەتەوە‌و دەڵێن بە بێ مالیكی ئێمەش بەشداری حكومەت ناكەین، سەدر بانگهێشتی هادی عامری كردووە بۆ ناو حكومەت، عامری رەتیكردوەتەوە.  كۆبونەوەی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) كە بڕیارە چەند رۆژی داهاتوو لە هەولێر بەڕێوەبچێت، رەنگە دەرگا لەسەر گەڕێكی نوێی دانوستان لەنێوان سەدرییەكان‌و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بكاتەوە‌و گەرموگوڕییەكی نوێ بۆ كۆبونەوەكانی پەرلەمانی عێراق بگەڕێنێتەوە، ئەگەرنا هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پێشتر، ئەمجارەش پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بۆ چەند مانگێكی تر دوادەكەوێت.  لە هەموو حاڵەتەكاندا پێشبینی دروستكردنی حكومەتی زۆرینە بۆ ئەم قۆناغەی عێراق‌و ئەو پەرتبونە سیاسییە نوێیەی كە هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر دروستی كردووە، هێشتا ئەگەرێكی دوورە.  بەگوێرەی دەستوری عێراق، پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت دەكەوێتە دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، گەڕی دووەمی خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە كۆتایی هاتووە، ئێستا كاتی ئەوەیە پەرلەمان ناوی كاندیدە پەسەندكراوەكان رابگەیەنێت، لەسەر دووبارە كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، لەدادگای فیدراڵی عێراق سكاڵای یاسایی لەسەر سەرۆكایەتی پەرلەمان تۆماركراوە، پێشبینی دەكرێت دوای راگەیاندنی ناوی كاندیدە پەسەندكراوەكان بڕیاری خۆی لەبارەی یاسایبوون یاخود نایاسایبوونی كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن رابگەیەنێت.  ئەگەر دادگای فیدراڵی كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لە جاری دووەمدا رەتبكاتەوە، هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) گورزێكی تری بەردەكەوێت، چونكە لەم حاڵەتەدا سەرۆكایەتی پەرلەمان دەبێت بگەڕێتەوە بۆ سەر لیستی یەكەمی كاندیدەكانی پۆستی سەرۆك كۆمار كە كاندیدەكەی پارتی (هۆشیار زێباری) تێدا لابراوە، پارتی لەبەرامبەر یەكێتیدا بەبێ كاندید دەمێنێتەوە، ئەمە تەنیا زیان نییە بۆ بارزانی، زیان لە هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكەش دەدات، چونكە كوتلەی گەورەی پەرلەمان كە دیاری دەكرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە رادەسپێردرێت، سەرۆك كۆمار ئەگەر یەكێك نەبێت لە ئەندامانی ئەم هاوپەیمانێتییە، دەتوانێت كێشەو گرفت دروست بكات.  دادگای فیدراڵی ململانێكانی بەلادا دەخات ؟ لەماوەی ئەم (40) رۆژەدا، دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق وەكو دەسەڵاتی یەكەم لە عێراق دەركەوت‌و لەم ماوەیەدا ئەم دادگایە (7) بڕیاری دەركردووە كە (4) بڕیاریان راستەوخۆ بارزانی وەكو هاوپەیمانێكی سەرەكی سەدر كردوەتە ئامانج‌و (2) بڕیاریشیان لە بەرژەوەندی هاوپەیمانێتییەكەی سەدرو بارزانی بووە، بڕیاێكیشی دژی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بووە. بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی لەدوای یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمانەوە، ئەمانە بوون:  بڕیاری یەكەم: دانیشتنەكە دەستوریی بوو  رۆژی 25/1/2022 دادگای فیدراڵی ئەو تانە یاساییانەی رەتكردەوە كە لەبارەی نادەستوریبوونی دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان تۆماركرابوون، دادگا دانیشتنەكەی بەدەستوریی ناوبرد، ئەم بڕیارەی دادگا لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و لە دژی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ حەكیم) شكایەوە، هاوپەیمانی سێقۆڵی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی نوێی كۆنترۆڵ كرد.   بڕیاری دووەم: كوتلەی گەورە كەی دیاری دەكرێت ؟ رۆژی 3/2/2022 دادگا فیدراڵی تانەیەكی پەرلەمانتارانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبارەی دەستنیشانكردنی كوتلەی گەورەی پەرلەمانی عێراق رەتكردەوە، دادگا رایگەیاند، بەگوێرەی دەستور كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاری دەكرێت، ئەم بڕیارەش لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و لە زیانی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، چونكە لە دانیشتنی یەكەمی پەرلەماندا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لیستی ناوی پەرلەمانتارانی خۆیان وەكو كوتلەی گەورە پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، بەڵام بەهۆی ئەم بڕیارەی دادگاوە لیستەكەیان رەتكرایەوە، كوتلەی زۆرینە بەواتای ئەو هاوپەیمانێتییە دێت كە مافی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی پێدەسپێردرێت. بڕیاری سێیەم: نیساب چەندە ؟ هەر لە حوكمەكەی رۆژی 3/2/2022دا دادگای فیدراڵی كەیسێكی تری یەكلاكردەوە لەبارەی پرسی چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری عێراق، دادگا نیسابی یاسایی بۆ كۆبونەوەی پەرلەمان لەدانیشتنی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، بە (دوو لەسەر سێ) دیاریكرد، بەگوێرەی ئەم حوكمەی دادگا لەدانیشتنی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا دەبێت لەكۆی (329) پەرلەمانتار، (220) پەرلەمانتار ئامادەبن ئینجا نیسابی كۆبونەوە تەواو دەبێت، ئەم بڕیارە لە زیانی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بوو، بەدیاریكراویش بارزانی كە دەیویست بەزۆرینەی سادە پۆستی سەرۆك كۆمار لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، ئەم بڕیارەی دادگا (پلپ المعگل- یەك لەسەر سێی پەكخەر)ی دروستكرد، وایكردووە هیچ لایەك بەبێ ئەوەی تر نەتوانێت نیسابی یاسایی كۆبونەوەی پەرلەمان تەواو بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار.  بڕیاری چوارەم: زێباری راگرت ! رۆژی 6/2/2022 دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵای سێ پەرلەمانتاری یەكێتی نیشتمانی‌و پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ، رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار راگرت بەهۆی ئەو تۆمەتانەی گەندەڵی كە لەسەری بوو، ئەمە گورزێكی گەورە بوو بۆ بارزانی، هاوكات بۆ هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)، دۆسیەكەی زێباری هێندە كاریگەر بوو، تەنانەت سەدری هاوپەیمانی بارزانیش بەرگری لێنەكرد‌و داوای لە پەرلەمانتارەكانی كرد، دەنگی پێنەدەن.  بڕیاری پێنجەم: زێباری دورخستەوە دوای راگرتنی رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری، رۆژی 13/2/2022 دادگای فیدراڵی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتكردەوە، ئەمە بارزانی توشی گێرمەو كێشەی دیاریكردنی كاندیدێكی نوێ كرد، سەرباری ئەوە لەڕووی سیاسییەوە هۆشیار زێباری گورزێكی لە ناوبانگی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)دا.  بڕیاری شەشەم: بەرهەم ساڵح بەردەوام دەبێت دوای دروستبوونی كێشە لە نیسابی یاسایی دانیشتنی پەرلەمان‌و هەڵنەبژاردنی سەرۆك كۆمار، دادگای فیدراڵی رۆژی 13/2/2022 بڕیاریدا بەوەی بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆمار بەردەوام دەبێت تا ئەوكاتەی سەرۆك كۆماری نوێ هەڵدەبژێردرێت.  بڕیاری حەوتەم: كورد نابێ نەوت بفرۆشێت رۆژی 15/2/2022 دادگای فیدراڵی حوكمی خۆی لەبارەی سكاڵایەكی یاسایی راگەیاند كە ساڵی 2012 لەسەر دۆسیەی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان تۆماركرابوو، دادگا بڕیاریدا بەوەی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم نادەستورییە‌و دەبێت هەرێم نەوت‌و غازی خۆی رادەستی حكومەتی ناوەند بكات، ئەم حوكمەش گورزێكی گەورە بوو لە هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)، حوكمەكە بارزانی كردە ئامانج.     

 راپۆرت: درەو لە 2017دا دوای لەدەستدانی كۆنترۆڵی ناوچە جێناكۆكەكان، بارزانی قایل بوو بەوەی دادگای فیدڕاڵی دەرەنجامەكانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەڵوەشێنێتەوە، بەڵام ئێستا قایل نییە بە بڕیاری هەمان دادگا بۆ رادەستكردنی نەوت بە بەغداد، یەكێتیش كە ساڵێك لەمەوبەر بە نهێنی چووەتە دانوستان لەگەڵ بەغداد بۆ رادەستكردنی غازی سروشتی، ئێستا بە رادەستكردنی نەوت نیگەرانە، بارزانی لەنێوان دوو بڕیاری دادگای فیدراڵیدا، وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  ریفراندۆم‌و بڕیاری دادگای فیدراڵی  2017 هەرێمی كوردستان بە رێبەرایەتی مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان، ریفراندۆمی بۆ (سەربەخۆیی) ئەنجامدا، ئەم ریفراندۆمە ناوچە جێناكۆكەكانیشی گرتەوە، ئەمە حكومەتی ناوەندی ئەوكاتی عێراق كە (حەیدەر عەبادی) سەرۆكایەتی دەكرد، توڕەكرد.  كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، وڵاتانی دراوسێ، بەشێك لە رایگشتی هەرێمی كوردستان دژی سازادانی ریفراندۆمەكە بوون، بەڵام بارزانی سور بوو لەسەر بەڕێوەچوونی ریفراندۆم لەوادەی خۆیدا. نیچیرڤان بارزانی كە برازای مەسعود بارزانییە، ئەوكات سەرۆكی حكومەت بوو، راستەخۆ خۆی لە پرسی ریفراندۆم نەگلاند‌و هەندێك خۆی بە دوورگرت، بەڵام بۆ قایلكردنی (مام)، كەناڵە تەلەفزیۆنییەكەی (رووداو)ی خستە خزمەتی بانگەشەكردن بۆ ریفراندۆم، نێچیرڤان بارزانی بۆچوونی جیاوازی هەبوو، تێگەیشتبوو، ئەنجامی ریفراندۆم بە كارەسات بۆ هەرێمی كوردستان كۆتایی دێت.   25ی ئەیلولی 2017 ریفراندۆم كرا، دوای 20 رۆژ لە ریفراندۆم، هێزەكانی عێراق پەلاماری ناوچە جێناكۆكەكانیان دا، هێزەكانی پێشمەرگەی (پارتی‌و یەكێتی) لەم ناوچانە كشانەوە، كە لەدوای هاتنی داعشەوە كۆنترۆڵیان كردبوو. نزیكەی مانگێك دوای رووداوەكانی ئۆكتۆبەر‌و بە دیاریكراوی لە رۆژی 20ی تشرینی دووەمی 2017دا، دادگای فیدراڵی عێراق كە بەرزترین دەسەڵاتی یاساییە‌و بڕیارەكانی تانەی لێنادرێت، بڕیاری خۆی لەبارەی ریفراندۆكەكە دەركرد‌و رایگەیاند" ریفراندۆم نادەستورییە‌و لێكەوت‌و دەرەنجامەكانی هەڵدەوەشێندرێتەوە".  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، راستەوخۆ پابەندبوونی هەرێمی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە نیشاندا، واتە قایلبوون بە هەڵوەشاندنەوەی دەرەنجامەكانی ریفراندۆم، ئەمە بۆ هەڵگرتنی ئەو سزایانە بوو كە لەوكاتەدا حكومەتی ناوەندی عێراق‌و وڵاتانی دراوسێ بەسەر هەرێمدا سەپاندبوویان.  دوای ریفراندۆم، مەسعود بارزانی لەلایەن باڵیۆزو نێردە نێودەوڵەتییەكانەوە پشتگوێ خرا، ئەمە بەهۆی ئەوە بوو گوێی بۆ قسەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەگرتبوو، كاتێك دۆخەكە ئاڵۆز بوو، بارزانی لە گۆڕەپانی سیاسی كشایەوە، شكستی ریفراندۆمی رادەستی نێچیرڤان بارزانی كرد‌و قایل بوو بە هەڵوەشاندنەوەی دەرەنجامەكانی ریفراندۆم.  نەوت‌و بڕیاری دادگای فیدراڵی   رۆژی 10ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو هەڵبژاردنی پەرلەمانیی "پێشوەختە" لە عێراق بەڕێوەچوو، ئەم هەڵبژاردنە بۆ یەكەمجار نەخشەی سیاسی عێراقی بەشێوەیەكی كاریگەر گۆڕی، لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران پێگەیان لە پەرلەماندا پاشەكشێی كرد، موقتەدا سەدر كە یەكێكە لە رێبەرە دیارەكانی شیعەی عێراق‌و ماوەیەكە هەوڵی یاخیبوون لەژێر چەتری ئێران دەدات، بوو بە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن.  ئێرانییەكان زوو هەستیان بە مەترسی دۆخەكە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەكەیان كرد، لەسەر ئاستی باڵا لەگەڵ بارزانی‌و سوننەكان قسەیان كرد، داوایان كرد نەبن بە بەشێك لە كێشەكانی ناو ماڵی شیعە، لەگەڵ لایەك نەبن دژی لاكەی تر، مەسعود بارزانی كە هاوپەیمانێتی سێقۆڵی لەگەڵ (سەدرو سوننەكان) كردبوو، سوور بوو لەسەر هاوپەیمانێتییەكەی، لەمەشدا پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی بە ئامانج گرت، داوای وەرگرتنەوەی ئەم پۆستەی لە یەكێتی دەكرد.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، نێچیرڤان بارزانی هاوشێوەی ریفراندۆمەكە، لەم هەنگاوەشدا لەگەڵ بارزانی مامیدا نەبووە، بۆچوونی وابووە، پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بەجێبهێڵدرێت‌و پارتی نەبێت بە بەشێك لە كێشەكانی ناو ماڵی شیعە.  نێچیرڤان بارزانی كە لەدوای نسكۆی 1975ەوە لەگەڵ بنەماڵەكەیدا رووی لە ئێران كردووە‌و لە (كەرەج)ی نزیك تاران ژیاوە، زمانی (فارسی) دەزانێت‌و پەیوەندی مێژووی لەگەڵ بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، ئەمدواییە كە پارتی لە ئێران زیاتر دوركەوتەوە، ئەو هەوڵی ئاسایكردنەوەی دۆخەكەی داوە، بەڵام بارزانی مام سەرلەنوێ ریسەكەی كردەوە بە خوری.  رۆژی 15ی ئەم مانگە، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر بنەمای سكاڵایەكی یاسایی كە ساڵی 2012 تۆماركرابوو، بڕیاریدا بە نادەستوریبوونی یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان‌و رادەستكردنی نەوتی هەرێم بە حكومەتی ناوەندی.  ئەمجارەیان پۆستەكان ئاڵوگۆڕیان پێكراوە، نێچیرڤان بارزانی لە سەرۆكی حكومەتەوە بووە بە سەرۆكی هەرێم، نێچیرڤان كە بەبێ سێ‌و دوو قایل بوو بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم‌و پرسی سەربەخۆیی كورد، ئێستا رازی نییە بەوەی كورد نەوتەكەی راستی حكومەتی فیدراڵ بكات‌و لەسەر ئەم بنەمایە پشكی كورد لە بودجەی گشتی عێراق دیاری بكرێت.  قایل نەبوونی بەوەی كورد لەرێگەی عێراقەوە نەوتەكەی بفرۆشێت بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، نێچیرڤان خۆی ئەندازیاری "ئابوری سەربەخۆ"‌و رێككەوتنی 50 ساڵەی نەوتە لەگەڵ توركیا، 17 ساڵ سەرۆكی حكومەتی هەرێم بووە‌و نزیكەی سێ ساڵیشە سەرۆكی هەرێمە، لەرێگەی كەرتی نەوتەوە پێگەو ئابوری خۆی بەهێز كردووە‌و پەیوەندی توندوتۆڵی لەگەڵ توركیا دروستكردووە، بەمدواییە دەیەوێت دوای نەوت، غازی سروشتی هەرێم رادەستی توركیا بكات. بڕیاری ئابوری سەربەخۆ كە زیاتر خۆی لە فرۆشتنی نەوت بەبێ رەزامەندی حكومەتی ناوەندی بەغداد دەبینییەوە، لە ساڵی 2014وە بووە هۆی بڕینی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق، ئیتر لێرەوە سەردەمی قەیرانی دارایی یەكەم دەستی پێكرد‌و موچەی فەرمانبەران كێشەی تێكەوت، تائێستاش كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی حكومەت دەكات ئەم قەیرانە داراییە بەردەوامە.   بەپێی داتاكان، لە 2014وە بۆ ئێستا، بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە كە نێچیرڤان بارزانی رێبەرایەتی دەكرد، هەرێمی كوردستان بڕی زیاتر (100 ترلیۆن) دیناری پشكی خۆی لە بودجەی عێراق لەدەستداوە، لەمە خراپتر دادگای فیدراڵی ئێستا كێشەی بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم دروستكردووە كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی حكومەت‌و دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمە، ئەم بڕیارەش لێكەوتی ئابورییە سەربەخۆكەیە.  ئەگەر رۆژگاری پێش دەرهێنانی نەوت لە كوردستان، كێشەی نێوان كورد‌و حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق پرسی خاك بوبێت بەتایبەتیش چارەنوسی كەركوك، ئێستا ئیتر نەوت تایتڵی گەورەی كێشەی كوردە لە عێراقدا‌و پرسی خاك وەلانراوە، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە بارزانییەكان ئامادەن لەدوای ریفراندۆم خاك لەدەستبدەن، بەڵام ئامادە نین نەوت رادەست بكەن.  یەكێتی‌و نەوت یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە لە (30) ساڵی رابردوودا، هاوبەشی سەرەكی حوكمڕانی كوردستان بووە لەگەڵ پارتیدا، لەدوای كۆتایهانی شەڕی ناوخۆو یەكخستنی حكومەتەوە لە ساڵی 2005دا، ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (سلێمانی‌و هەڵەبجە‌و گەرمیان‌و راپەڕین) لەڕووی خزمەتكوزاریی‌و ئاوەدانییەوە بەبەراورد بە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی (هەولێرو دهۆك) پاشەكشێیان بەخۆوە بینیوە.  پارتی‌و یەكێتی سەرباری ئەوەی ماوە لەدوای ماوە لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستە حكومییەكانی هەرێم‌و بەغداد دەكەونە كێشمەكێش، بەڵام هەردوولا سودمەندبوون لە ئابوری نەوت‌و هیچ كات ناكۆكییەكانیان سەری بۆ لێكترازان نەكێشاوە.  یەكێتی بەر لە رووداوەكانی (8)ی تەموزی ساڵی رابردوو، واتە بەر لە دورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگی، چووە ناو گفتوگۆیەكی نهێنییەوە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی بەغداد لەبارەی چۆنیەتی ئیدارەدانی سامانی سروشتی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی (لەكاتی خۆیدا وەكو یەكەمین میدیای كوردی (درەو) لە راپۆرتێكدا باسی لە رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و بەغداد كردووە، (لێرە كلیك بكە بۆ خوێندنەوە راپۆرتەكە). بەپێی ئەو زانیارییانەی كە ئەوكات (درەو) لەبارەی ئەو رێككەوتنە دەستی كەوتبوو، یەكێتی قایل بوو بوو بەوەی غازی سروشتی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی رادەستی حكومەتی عێراق بكات، بەمەرجی ئەوەی حكومەتی عێراق لەڕووی داراییەوە راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ سلێمانیدا بكات نەك لەرێگەی حكومەتەوە لە هەولێر، ئەم رێككەوتنە تا حاڵەتی ئیمزا كردن هەنگاوی نا، بەڵام مستەفا كازمی كە سەرەتای دەستبەكاربوونی بوو لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا، دڵنیا نەبوو لەوەی ئایا بۆ ویلایەتێكی تر دەمێنێتەوە یاخود نا، بۆیە جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە بۆ دۆخێكی لەبارتر هەڵگرت.  یەكێتی كە ساڵێك لەمەوبەر هەوڵیداوە سامانی سروشتی رادەستی عێراق بكات، ئێستا بە دوو دڵییەوە تەماشای بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق دەكات لەبارەی رادەستكردنی نەوتەوە، بڕیاربەدەستانی یەكێتی سەرباری ئەوەی خۆشحاڵن لەم كاتەدا كە كێشەی پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار هەیە، دادگای فشاری خستوەتەسەر پارتی، بەڵام لەلایەكی ترەوە بە نیگەرانییەوە لە بڕیارەكە دەڕوانن، بەوپێیە جێبەجێبوونی بڕیارەكە پشكی یەكێتی لە فرۆشی نەوتی هەرێم دەبڕێت.  یەكێتی لەماوەی رابردوودا لەسەر زاری هەندێك لە بەرپرسە باڵاكانییەوە باسی لەوەكردووە، ئاگاداری وردەكاری فرۆش‌و داهاتی نەوتی هەرێم نییە، بەڵام هەر كاتێك لە بەغدادەوە بڕیار لەبارەی چارەنوسی ئەم دۆسیە نزیك بوبێتەوە، یەكێتی بەوپەڕی هێزییەوە لە تەنیشت پارتی راوەستاوە‌و پشتیوانی لە سیاسەتی نەوتیی ئێستا كردووە. 

  راپۆرتی: درەو داهاتی كارەبای هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2021دا بڕی (825 ملیار) دینار بووە، بەڵام وەزارەتی كارەبا نەك هەر نەیتوانیوە كارەبای 24 كاتژمێری دابین بكات بەڵكو لە هەندێك وەرزدا رۆژانە تەنیا 4 كاتژمێر كارەبای دابینكردووە،  (ملیۆنێك و 674 هەزار) هاوبەشی كارەبا هەیە، وەزارەتی كارەبا زیاتر لە (60هەزار) سەرپێچی لەسەر تۆڕەكانی كارەبا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان تۆماركراوە رەوشی كارەبا بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی کارەبا ژمارەی هاوبەشان لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان تا (31/12/2020) بریتی بووە لە (یەک ملیۆن و 674 هەزار و 764) هاوبەشی کارەبا. تا کۆتایی ساڵی ڕابردوو، وەزارەتی کارەبا (ملیۆنێک و 47 هەزار و 425) پێوەری زیرەکی بۆ هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەستووە. وەزارەتی کارەبای تا ئێستا توانیویەتی (60 هەزار و 681) سەرپێچی لەسەر تۆڕەکانی کارەبا لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان دەستنیشان بکات، بە جۆرێک لە پارێزگای سلێمانی زۆرترین سەرپێچی تۆمارکراوە کە (20 هەزار و 676) سەرپێچییەوە کەمترینیشی لە پارێزگای هەڵەبجەیە کە (هەزاو 849) سەرپێچییە. لە کاتێکدا بەراورد بە ژمارەی بەپێوەرە بەستراوەکان سەرپێچییەکانی پارێزگای دهۆک لە پێشەنگدایە بەڕێژەی (8%) و پارێزگای هەولێر کەمترین سەرپێچی تێدا تۆمار کراوە بە ڕێژەی (4%). هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەپێی ڕاپۆتێکی وەزارەتی کارەبا ژمارەی هاوبەشانی کارەبا لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان تا (31/12/2020) بریتی بووە لە (یەک ملیۆن و 674 هەزار و 764) هاوبەشی کارەبا،  دابەشبوون بەسەر جۆرە هاوبەشەکانی (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، کشتوکاڵ و میری) بە جۆرێک  لە پارێزگای هەولێر (610 هەزار و 617) هاوبەش و لە پارێزگای سلێمانی هەڵەبجە (624 هەزار و 123) هاوبەش و لە پارێزگای دهۆک (366 هەزار و 376) هاوبەش و لە ئیدارەی گەرمیان (73 هەزار و 648) هاوبەش هەیە بڕوانە چارتی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1) ڕێژەی بەستنی پێوەری زیرەکی کارەبا لەسەر ئاستی پارێزگاکان بەپێی دواین ئاماری فەرمی کە لە کۆتایی ساڵی ڕابردوو، کە فەرمانگەی میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان بڵاویكردەووتەوە، وەزارەتی کارەبا (ملیۆنێک و 47 هەزار و 425) پێوەری زیرەکی بۆ هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەستووە، بە جۆرێک لە پارێزگای هەولێر (382 هەزار و 392)  پێوەر و لە پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە (392 هەزار و 961) پێوەر و لە پارێزگای دهۆك (207 هەزار و 52) پێوەر و  لە ئیدارەی گەرمیان زۆرترین پێوەری زیرەك بەستراوە، كە (65 هەزار و 20) هاوبەشی كارەبا پێوەرەكەیان بۆ بەستراوە. بۆ وردەکاری ڕێژەی ژمارەی پێوەری بەستراوو نەبەستراو بڕوانە خشتەی ژمارە (1) خشتەی ژمارە (1) ئامارەکانی پێوەری زیرەک سەرپێچییەکانی سەر تۆڕەکانی کارەبا لە رێگەی پێوەری زیرەکەوە بەپێی ئامارێکی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (15/2/2022)، تا ئێستا توانیویەتی (60 هەزار و 681) سەرپێچی لەسەر تۆڕەکانی کارەبا لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان دەستنیشان بکات، بە جۆرێک لە پارێزگای سلێمانی زۆرترین سەرپێچی تۆمارکراوە کە (20 هەزار و 676) سەرپێچییەوە کەمترینیشی لە پارێزگای هەڵەبجەیە کە (هەزاو 849) سەرپێچییە. لە کاتێکدا بەراورد بە ژمارەی بەپێوەرە بەستراوەکان سەرپێچییەکانی پارێزگای دهۆک لە پێشەنگدایە بە بەڕێژەی (8%) و پارێزگای هەولێر کەمترین سەرپێچی تێدا تۆمار کراوە بە ڕێژەی (4%) بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە چارتی ژمارە (2) چارتی ژمارە (2)   دۆخی كارەبا لە نێوان ساڵی 2018 – 2021 بە پێی راگەیەندراوی وەزارەتی كارەبای هەرێم داهاتی ساڵی 2021ی كارەبای هەرێم (825 ملیار) دینار بووە، بەجۆرێك داهاتی كارەبا لە 2018 دا (289 ملیار) دیناربووە، بەو پێیەش ( 536 ملیار) داهاتی كارەبا زیادبووە، بەڵام وەزارەتی كارەبای هەرێم نەك نەیتوانیوە كارەبای (24) كاتژمێری دابین بكات بەڵكو لە هەندێك لە وەرزەكانی ساڵدا تەنیا (4) كاتژمێر كارەبا دراوە بە هاوڵاتیان. سەرچاوە: -    ئامارەکانی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان  

مەریوان وریا قانع – ئاراس فەتاح  ھەموو جارێک کە سیاسییەک ھەڵە دەکات، پێویستە ڕستە بەناوبانگەی لینینی ڕابەری شۆڕشی ئۆکتۆبەرمان بەبیربێتەوە کە دەڵێت ”سیاسی باش ئەو کەسە نییە کە ھەڵە ناکات، بەڵکو ئەو کەسەیە کە ھەڵەی ستراتیژیی ناکات“. لە دە ساڵی ڕابردودا بارزانی بەشێوەیەکی بەردەوام ئەم ڕستە ترسناکەی بەبیری میللەتی ئێمە ھێناوەتەوە. ھەڵەکانی ئەم سیاسەتمەدا ھەڵەی ستراتیژیی گەورەبوون و ھەریەکێکیان دۆخێکی تەواو نەخواستراو و خراپی بۆ هەرێمی کوردستان خوڵقاندوە. با سەیرێکی خێرای ئەم ھەڵە ستراتیژییانەی بارزانی بکەین: بڕیاری داخستنی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٥دا، بڕیاری دروستکردنی دەزگایەکی ناڕەسمیی و ناشەرعی بە ناوی ”ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم" لە غیابی په‌رله‌مان و لە بێنرخکردنێکی تەواوی حكومه‌تدا، گۆڕینی ناوی ئەم دەزگایە بۆ ‌شتێکی قەبە و زه‌به‌لاحتر بەناوی "ئەنجومەنی باڵای سیاسی"ی كوردستان کە گوایە خەریکی ”سه‌ربه‌خۆیی كوردستان" و ”سڕینەوەی سنوورەکانی سایکس-پیکۆ" دەبێت. پاشان بڕیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆمە کارەساتاوییەکەی ساڵی ٢٠١٧ و ئەو نسکۆ سیاسییەی بەدوای خۆیدا ھێنای، دوای ئەوەش دروستکردنی دەزگایەکی ناشەرعی تر لە ساڵی ٢٠١٩دا بەناوی ٙ”بارەگای بارزانی“یەوە، دیسانەوە لەدەرەوەی دەزگا ڕەسمییەکانی ھەرێم و سەپاندنی ئەم دەزگایە بەسەر ھەموواندا. ئەرکی سەرەکیی ئەم دەزگایەش پیادەکردنی ھەڵەیەکی ستراتیژی ترە، کە ھەڵەی ھەوڵدانی گۆڕینی بارزانییە لە سیاسییەکی خانەنشینکراوەوە بۆ ”مەرجەع“ و ”ئایەتوڵایەکی سیاسیی“ لەسەر مۆدێلی خومەینی و سیستانی. لەم ساڵیشدا، ساڵی ٢٠٢٢، وڕکگرتنی بارزانی لە پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق و کاندیدکردنی ھۆشیار زێباری خاڵی، کە ئەمیش شکستێکی سیاسیی گەورەی بەدوای خۆیدا ھێنا.  زیاد لە ٢٠٠ ساڵ لەمەوپێش کازانۆڤا دەڵێت: ”من لەوبڕوایەدام زۆرینەی مرۆڤەکان دەمرن، بێئەوەی تەنها بۆ یەکجاریش بیریان کردبێتەوە“. ئەم قسەیەی کازانۆڤا بۆ ئەو دۆخەی کە بارزانی لە دە ساڵی ڕابردوودا ھەم بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان و ھەم بۆ میللەتی ئێمەشی دروستکردوە، ڕاستە. بیرنەکردنەوەی بارزانی پەیوەندیی بەوەوە نییە کە ڕاوێژکاری نەزان و خراپی لەدەوری خۆی کۆکردۆتەوە، پەیوەندیی بەوەشەوە نییە کە دەرک بە مەترسییەکان ناکات، بەڵکو پەیوەستە بەوەوە کە دەسەڵاتێکی ھەیە لە ھیچ سات و خاڵ و پنتێکیدا چاودێریناکرێت و تووشی لێپرسینەوە نابێت. ئەم لێنەپرسینەوە و بەرپرسیارنەکردنە وادەکات ئەوەی لای ئەم کەسە باڵادەستبێت خواست و حەز و سایکۆلۆژیای تایبەتی خۆی بێت. ساڵی ٢٠١٧ بارزانی هەموو کورد و عێراق و ناوچەکە و جیهانی بە بابەتی ڕیفراندۆمەوە سەرقاڵکرد و دەرئەنجامەکەشی قسەکەی هوشیار زێباری خاڵی لێکەوتەوە، کە پێش چەند ڕۆژێک گوتی، ”ئێمە تەنها بۆ تاقیکردنەوەی مەزاجی گەلەکەمان ڕیفراندۆممان کرد“. هوشیار زێباری لەو خاڵەدا ڕاستدەکات کە بڕیاری ڕیفراندۆم، بە ھەموو دەرئەنجامە نێگەتیڤ و کارەساتاوییەکانیەوە، بڕیارێکی مەزاجیی بوو. ئەوەی لەپشتی ئەو بڕیارەوە بوو حیسابی سیاسیی ورد و بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و خوێندنەوەیەکی عەقڵانیی نەبوو، بەڵکو مەزاجی شەخسیی بارزانی بوو کە دەیزانی لەبەردەم ھیچ کەس و یاسا و دەزگایەکدا بەرپرس نابێت و ڕووبەڕووی ھیچ لێپرسینەوەیەک نابێت. لە دیدی ئێمەدا بارزانی سیاسەت وەک سوڵتانێکی لۆکاڵیی پەیڕەودەکات کە لە سەرووی حکومەت و پەرلەمان و دادگا و حیزب و ئۆرگانە فەرمییەکانی ترەوە، بڕیار لەسەر چارەنووسی سیاسیی گەلەکەی دەدات. هەر کاتێکیش تووشی شکستی سیاسیی و سەربازیی و دیبلۆماسیی گەورە و کارەستابار بووەوە، هیچ یەکێک لەم دەزگایانە ناتوانن و نەیانتوانیوە لێپێچینەوە و لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکەن. لە چەند ھەفتەی ڕابردوودا، بارزانی خاڵی خۆی بەناوی پارتی دیموکراتی کوردستان و هەموو گەلی کوردەوە بۆ پۆستی سەرۆککۆماری عێراق کاندیدکرد. ئەمە سەرەڕای ئەو مێژووە پڕ لە ئیشکالە یاساییەی هوشیار زێباریی لە بەغدا دروستیکردبوو. پێشنیارکردنی زێباریی لە لایەن بارزانییەوە بۆ پۆستی سەرۆککۆمار دوو دەلالەتی رەمزیی ھەبوو. یەکەمیان بارزانی بە هەر نرخێک بووە دەیەوێت خاڵی خۆی وەک نوێنەری بێگەردی هەموو کوردان بۆ بەغدا پێشنیاربکات و بەسەر ھەموواندا بیسەپێنێت. دووهەمیان بارزانی دەیوست بەو کارەی بە هێزە عەرەبییەکانیش بڵێت کە دەوڵەتەکەی ئەوانیش لە هوشیار زێباریی ئیقالەپێکراوی باشتر قابیل نییە و ئەوەی دەستنیشانی ئەوەدەکات کێ سەرۆکی عێراق بێت، بڕیاری بارەگا شەخسییەکەی خۆیەتی نەک دەزگایەکی رەسمیی تری ناو هەرێم. وڕکە سیاسییەکەی بارزانیی بۆ کردنی زێباریی خاڵی بە سەرۆککۆمار بەدینەهات. شکستی بارزانی لە جەولەی یەکەمی پرسی سەرۆککۆماردا بڕێک لە شۆک و تراومای سیاسیی سەردەمانی ریفراندۆمی وەبیرھێنایەوە، چونکە بارزانی لەم کاندیدکردنەی خاڵیدا جارێکی تر کەوتە ناو هەڵەیەکی ستراتیژیی ترەوە کە دەرئەنجامی سیاسەتکردنە بە مەزاجی شەخسیی و بە نەبوونی ھیچ توانایەک بۆ لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردن.  بە بۆچوونی ئێمە یەکێک لە کێشە سەرەکییەکانی پرسی سیاسەت لە ئێستای هەرێمی کوردستاندا، بوونی ”بارەگای بارزانی“یە وەک مەرکەزێکی سیاسیی کە تیایدا بارزانی بەبێ بوونی هیچ مەرجێکی یاسایی و دەزگایی، ڕێک وەک ئایەتوڵایەکی سیاسیی و وەک مەرکەزی دەسەڵاتی کوردیی، بڕیاری سیاسیی تاکڕەوانە دەردەکات و بەسەر سەرجەمی سیستەمە سیاسییەکەدا دەیسەپێنێت. بارزانی هیچ وەزیفەیەکی دینیی یان سیاسیی یاخود دەستووریی نییە، کەچی ئەو مافەی بە خۆی داوە بڕیار لەسەر کۆی پرۆسەی سیاسیی لە هەرێمەکەدا بدات و چۆنێتی ئەو پەیوەندییانەی هەرێمیش بە بەغدا و ئەنقەرە و تاران و دوبەی و دەوحە و شوێنەکانی ترەوە گرێدەدات، دیاریبکات. ھەروەھا بڕیاری ئەوەش دەدات کێ لەناو پارتە سیاسییەکانی تردا دابنرێت و لەگەڵ کێدا دادەنیشێت و قسەدەکات و کێشی بەدڵ نییە و نایەوێت مامەڵەی لەگەڵدابکات. کێشەی ئەم بڕیارانە تەنها ئەوە نییە کە بارزانیی بە مەزاجی شەخسیی و پێوەری خزمایەتیی کەسەکان و پلەو پۆست هاوپەیمانێتییەکان دیارییدەکات، بەڵکو کێشەکە لەوەدایە گەر لە هەر یەکێک لەم بڕیارانەدا سەرکەوتوو نەبوو و شکستی هێنا، دوژمنێک دەدۆزێتەوە، بۆئەوەی پاکێتیی نەتەوەیی و بەرائەتی سیاسیی خۆی بسەلمێنێ کە موئامەری لێکراوە و لەپشتەوە خەنجەری ژەهراویی لێدراوە. زۆرینەی بڕیارەکانی ئەم چەند ساڵەی دەسەڵاتدارێتیی ڕەسمیی و ناڕەسمیی بارزانیی، بڕیاری شەخسیی و سایکۆلۆژیی ڕووتن، هەرکاتێکیش شکستی هێنابێت، شکستە شەخسییەکانی بۆکراوە بە شکستێکی نەتەوەیی. لە زمانی سیاسییدا ئەو سیاسەت و ستراتیژەی بارزانی لە بەغدا پەیڕەویدەکات، دەکرێت بە ”وڕکگرتنی سیاسیی“ ناوبنێین. زانراوە وڕکگرتن یەکێکە لە ڕەگەزە سەرەکییەکانی ناو سایکۆلۆژیای تایبەتی منداڵان. وڕکگرتنی سیاسیی مانای وڕکگرتنێکی سیاسیی منداڵانە کە کەسی وڕکگر دەخوازێت بەهەر نرخێک بووە ئەوەی بۆ جێبەجێبکرێت کە ئەو دەیەوێت، ئەگینا ژیانمان لێ تاڵ دەکات و داروبەرد بەیەکدا دەدات. سیاسەت مەزاجی شەخسیی و وڕکگرتن نییە، بەڵکو ”خەمخۆریی گشتیی“ و ”گفتوگۆ و ڕاگۆڕکێ“ و ”رێککەوتنە“، هەر کاتێکیش ئەم ڕەهەندانە لە سیاسەتدا ون بوون، مانای ئەوەیە ئەو لایەنە دەستبەرداری ئەوە بووە سیاسەت بکات و لە شوێنی ئەوە دۆخی دەرونیی و خواستی شەخسیی و تێگەیشتنی سنوورداری کەسەکان جێگەی دەگرێتەوە. وڕکگرتنی سیاسیی بارزانی وایکردوە لە بیست و چوار خاڵی ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ موقتەدای سەدردا تەنها یەک خاڵ، ئەویش خاڵی کۆتاییە باس لە پەیوەندیی ھەرێم و بەغدا بکات. لەوێدا بە زمانێکی مەتاتی بێناوەرۆک نووسراوە: „بناء علاقات صحية وطبيعية بين الحكومة الاتحادية وحكومة اقليم كردستان على اساس الدستور ومعالجة كل القضايا العالقة والاستحقاقات القانونية والمالية من اجل توطيد الوحدة الوطنية“. بڵاوبوونەوەی ئەم بیست و چوار خاڵە گەواهیی ئەو ڕاستییەیە کە هەموو ئەو پروپاگەندە ناسیۆنالیستییە بەتاڵانەی بە ناوی یەکڕیزی ناو ماڵی کوردەوە لەناوخۆی هەرێم تەوزیفدەکرا، جگە لە ماراسۆنی بارزانی بۆ خۆبردنەپێشەوە و وەچنگخستنی پۆستێک بۆ هوشیاری خاڵی و جگە لە ڕق و ملشکاندنی شەخسیی نەیارەکانی، هیچی تر نەبوو. گەر بارزانی باوک بە بەیانی یانزەی ئازارەوە لە بەغداوە هاتەوە کوردستان، بارزانی کوڕ لە کۆی ٢٤ خاڵی ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ سەدردا، بەو کۆتا خاڵەی ڕێکەوتنەکە ڕازیبووە، کە بەشێوەی ئینشایی و لاستیکیی ناکۆنکریت باس لە دروستکردنی پەیوەندی تەندروست و سروشتیی نێوان بەغدا و هەولێر دەکات.  بێدەنگیی مەترسییداری کۆی حیزبەکانی کوردستان لە رێککەوتنە شەخسییەکانی بارزانیی و لە سیاسەتی تاکڕەوانەی بارەگاکەی، کە هەر هەمووی بەناوی بەرژەوەندییە باڵاکانی گەلی کوردستانەوە دەکرێت، تەنها دەلالەت لە پووکانەوەی تەواوی هێزی ئۆپۆزیسیۆن ناکات، بەڵکو دەلالەت لە ترسنۆکیی ئەم هێزانەش دەکات کە نە بوێری بەدەنگھاتن و ڕەخنەکردنێکی عەقڵانییان ھەیە، نە خاوەنی بڕیاری سیاسیی سەربەخۆی خۆیانن و نە ھەڵگری دیدێکی سیاسیی جیاوازن لەوەی پارتی و بارزانیی لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی سەدام حوسەینەوە کاریپێدەکەن.

راپۆرتی: وریا عەبدولخالق كێڵگەی گازی كۆرمۆر لە ئێستادا سێ جۆر بەرهەمی هەیە، رۆژانە ( 452 )ملیۆن پێ سێجا (13ملیۆن مه‌تر سێجا) گازی سروشتی به‌رهه‌م ده‌هێنێت، ڕۆژانه‌ بڕی ( 22 هه‌زار) به‌رمیل كۆندێنسه‌یت به‌رهه‌م ده‌هێنێت و به‌تانكه‌ر ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ وێستگه‌ی په‌مپی خورمه‌ڵه‌و تێكه‌ڵ به‌ نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت، بڕی 1050 تۆن گازی شل LPG به‌رهه‌م دێت و داناگاز خۆی ده‌یفرۆشێته‌وه‌ كۆمپانیا ناوخۆیه‌كان ته‌نی به‌ 315 دۆلار. بلۆكی كۆرمۆر  ڕووبه‌ری ئه‌م بلۆكه‌ 135 كیلۆمه‌تری دووجایه‌ ده‌كه‌وێته‌ خۆرئاوای ناحیه‌ی قادركه‌ره‌مه‌وه‌ له‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ، تا ساڵی 1976 قادركه‌ره‌م سه‌ربه‌ قه‌زای خورماتوو بوو و له‌سه‌رپارێزگای كه‌ركوك و له‌ وساڵه‌دا قه‌زای خورماتوو خرایه‌ سه‌ر پارێزگای سه‌ڵاحه‌دین تا ساڵی 1987 ناحیه‌ی قادركه‌ره‌می لێكرایه‌وه‌و خرایه‌ سه‌رقه‌زای چه‌مچه‌ماڵ و له‌ ئێستادا كێڵگه‌كه‌ له‌ سنوری ئیداری قه‌زای چه‌مچه‌ماڵدایه‌ ،هه‌رچه‌نده‌ تاوه‌كو ساڵی 2003 له‌ژێرده‌سڵاتی حكومه‌تی عێراقدا بوو. سه‌ره‌تای دۆزینه‌وه‌ی ئه‌م كێڵگه‌یه‌ ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ ساڵی 1928 كه‌ كۆمپانیای نه‌وتی ئینگلیز گه‌رانێكی سه‌ره‌تای تێدا ده‌كه‌ن و یه‌ك بیر لێده‌ده‌ن بێ ئه‌وه‌ی نه‌وتی لێده‌ربكه‌ن ،گه‌ڕانه‌كه‌ی كۆمپانیا ئینگلیزیه‌كه‌ له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرت كه‌ له‌ چه‌ند شوێنێك له‌ ناوچه‌كه‌ پێكهاته‌ی هایدرۆكاربۆنی له‌شێوه‌ی كانی (گه‌ڕاو) له‌ ناوچه‌كه‌ هه‌یه‌، كێڵگه‌كه‌ به‌ فه‌رامۆشكراوی مایه‌وه‌ تا ساڵی 1953 دووباره‌ ده‌ست كرایه‌وه‌ به‌گه‌ڕان تێیدا به‌ ئامانجی دۆزینه‌وه‌ی نه‌وت به‌ڵام گه‌یشتنه‌ ده‌رئه‌نجامی هه‌بوونی بڕی 1.8تریلۆن پێ سێجا له‌ گاز ،له‌ كۆتای شه‌ڕی ئێران عێراق ودوای چۆڵكردنی ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م له‌ شاڵاوی ئه‌نفال حكومه‌تی عێراق له‌ ڕێگه‌ی هه‌ردوو كۆمپانیای نه‌وتی باكوور و گازی باكووره‌وه‌ ده‌ستی كرده‌وه‌ به‌كاركردن تێیدا و چه‌ند بیرێكی لێدا و له‌ ساڵی 1990 به‌ هۆی شه‌ڕی كوه‌یت و گه‌مارۆی سه‌ر عێراقه‌وه‌ كاره‌كانی وه‌ستا. له‌ دوای پرۆسه‌ی ئازادی عێراقه‌وه‌ له‌ 2003 كێڵگه‌كه‌ كه‌وته‌وه‌ ده‌ست حكومه‌تی هه‌رێم وپێنج بیر لێدرابوو ئاماده‌كرابوون بۆ به‌رهه‌م هێنان و حكومه‌تی هه‌رێم له‌ ئه‌پریلی ساڵی 2007 حكومه‌تی هه‌رێم گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ هه‌ردوو كۆمپانیای دانه‌گاز و كریسنت پتریۆلیۆمی ئیماراتی واژۆ كرد و له‌ هه‌مان گرێبه‌ست مافی ده‌رهێنانی نه‌وت و گاز له‌ هه‌ردوو بلۆكی كۆرمۆر و چه‌مچه‌مال ده‌دات به‌و دوو كۆمپانیایه‌. دوای 15 مانگ كاركردن له‌ ئۆكتۆبه‌ری 2008توانرا غاز به‌رهه‌مبهێنرێت و له‌ ڕێگای بۆڕیه‌كی 24ئینجیه‌وه‌ كه‌ 174 كیلۆمه‌تره‌ غاز ده‌گاته‌ وێستگه‌ی كاره‌بای چه‌مچه‌ماڵ و هه‌وڵێر به‌جۆرێك به‌ 58 كیلۆمه‌تر ده‌گاته‌ وێستگه‌ی چه‌مچه‌ماڵ و له‌وێشه‌وه‌ به‌ 116 كیلۆمه‌تر ده‌گاته‌ وێستگه‌ی كاره‌بای هه‌ولێر له‌ ناوچه‌ی پیرداود. له‌سالی 2009هه‌ردوو كۆمپانیاكه‌ كۆنسۆرتیۆمی پیرڵ پترۆلیۆمیان دروست كرد له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكانی (OMV) نه‌مساو(MOL) هه‌نگاریا كه‌خاوه‌ن پڕۆژه‌ی هێڵێ گازی نابۆكۆن و  به‌ شێوه‌ی 40له‌سه‌د بۆداناگاز و 40له‌سه‌د بۆ كریسنت پترۆلیۆم و هه‌ردوو كۆمپانیا نه‌مسای و هه‌نگاریه‌كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان 10 له‌سه‌دی مافی هه‌ردوو كێڵگه‌ی كۆرمۆرو چه‌مچه‌ماڵیان هه‌بێت و پاشان له‌ ساڵی 2015كۆمپانیای (RWEST)ی ئه‌ڵمانی هاته‌ ناو كۆنسیۆرتۆمه‌كه‌وه‌ و پشكی  5 له‌سه‌دی هه‌ریه‌ك له‌ داناگاز و كریسنت پترۆلیۆمی كڕیه‌وه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ گرێبه‌ستی نێوان دانه‌گاز و كریسنت پترۆلیۆم له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم تاوه‌كو مانگی 4ی ساڵی 2037 بوو واته‌ بۆماوه‌ی 30 ساڵ مافی گه‌ران و ده‌رهێنانی نه‌وت و گازی هه‌ردوو كێڵگه‌ی كۆرمۆر و چه‌مچه‌ماڵ دراوه‌ دوو كۆمپانیاكه‌. له‌ ئێستادا كێڵگه‌كه‌ سێ جۆر به‌رهه‌می هه‌یه‌  1-ڕۆژانه‌ 452 ملیۆن پێ سێجا (13ملیۆن مه‌تر سێجا) گازی سروشتی به‌رهه‌م ده‌هێنێت و له‌ ڕێگه‌ی بۆڕیه‌وه‌ ده‌نێردرێت بۆ هه‌ردوو وێستگه‌ی كاره‌بای چه‌مچه‌ماڵ و هه‌وڵێر 2-ڕۆژانه‌ بڕی 22 هه‌زار به‌رمیل كۆندێنسه‌یت به‌رهه‌م ده‌هێنێت و به‌تانكه‌ر ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ وێستگه‌ی په‌مپی خورمه‌ڵه‌و تێكه‌ڵ به‌ نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی كوالێتی نه‌وتی هه‌رێم و حكومه‌تی هه‌رێم به‌نرخی ڕۆژ له‌ كۆمپانیاكه‌ی ده‌كڕێته‌وه‌. 3-بڕی 1050 تۆن گازی شل LPJ به‌رهه‌م دێت و داناگاز خۆی ده‌یفرۆشێته‌وه‌ كۆمپانیا ناوخۆیه‌كان ته‌نی به‌ 315 دۆلارو له‌ ئێستادا كۆمپانیای ساوس كوردستان ده‌یكڕێت و ده‌یگوازێته‌وه‌. كێشه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم و داناگاز  هه‌تا ساڵی 2009 پێشكه‌وتنه‌كانی كێڵگه‌ی كۆرمۆر پێوانه‌ی بوو له‌ماوه‌یه‌كی كورتدا گه‌یشته‌به‌رهه‌م هێنانی 250 ملیۆن پێ سێجا له‌گازی سروشتی،به‌ڵام له‌گه‌ڵ هاتنه‌ ناوه‌وه‌ی به‌شداره‌كانی پڕۆژه‌ی نابۆكۆ به‌چه‌ند ئاڕاسته‌یه‌كی جیاواز ڕێگری و جۆرێك له‌ قاڵبدان له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ به‌دی كرا ،تا ئێستا ڕوون نیه‌ بۆ حكومه‌تی هه‌رێم دژی گرێبه‌سته‌كه‌ی خۆی كاری كردوو له‌ ئه‌نجامدا به‌هۆی سكاڵاكانی دانا گازه‌وه‌ باجێكی قورسی دا له‌گه‌ڵ كه‌وتنه‌كاری هه‌ردوو وێستگه‌ی كاره‌بای چه‌مچه‌ماڵ و هه‌ولێر كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان توانای به‌رهه‌م هێنانی 1000 مێگاوات كاره‌بایان هه‌یه‌ و دوای ئه‌وه‌ وێستگه‌ی دهۆك به‌هه‌مان توانا دروست كرا بڕیار بوو هێلێ گازی كۆرمۆر _چه‌مچه‌ماڵ –هه‌ولێر بگاته‌ دهۆك ،هه‌ر زوو ڕێگری له‌ دروست كردنی هێڵه‌كه‌ كرا له‌ دوو ڕێگاوه‌ ، یه‌كه‌میان پارتی نه‌یویست سه‌رچاوه‌ی گازی وێستگه‌ی دهۆكیش له‌ سنوری نفوزی یه‌كێتیه‌وه‌ بێت و وه‌كو كارتێك دژی به‌كاربهێنرێت و له‌ لایه‌كی تر ده‌ستێكی به‌هێزی ناو حكومه‌تی هه‌رێم شایسته‌ دارایه‌كانی كۆمپانیای داناگازی دره‌نگ ده‌خست و ئه‌مه‌ش ڕێگر بوو له‌په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌كه‌و ماوه‌یه‌كی زۆر ئاستی به‌رهه‌م له‌و ڕێژه‌یه‌ تێپه‌ڕی نه‌كرد وكاره‌كانی كۆمپانیاكه‌ به‌سستی به‌ره‌وپێش ده‌چوو،له‌هه‌مانكاتدا كێبڕكێیه‌ك كه‌وته‌ نێوان كۆمپانیا ناوخۆیه‌كانه‌وه‌ بۆ دابین كردنی گازوایل بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با چونكه‌ قازانجی گه‌وره‌یان له‌ ته‌نده‌ره‌كانی گازوایل ده‌كردوو ئه‌مه‌ش دژ بوو به‌ هه‌وڵه‌كانی داناگاز بۆ زیادكردنی به‌رهه‌می گازی سروشتی ،چونكه‌  به‌شێكی وێستگه‌كان به‌گازی سروشتی كاریان ده‌كرد و ئه‌وبه‌شه‌ی تریش ده‌مایه‌وه‌ به‌گازوایل كاری ده‌كرد وهه‌ر زیادكردنێكی به‌رهه‌م هێنانی گازی سروشتی واته‌ كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌كارهێنانی گازوایل له‌ وێستگه‌كان ،به‌ ئاشكرا هه‌ست به‌ نفوزی گه‌وره‌ كۆمپانیاكان ده‌كرا له‌ دره‌نگخستنی شایسته‌ دارایه‌كانی داناگاز بۆ ئه‌وه‌ی وردتر له‌ قه‌باره‌ی بازرگانی و كڕینی گازوایل بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با تێبگه‌ین سه‌رنج له‌ ڕاپۆرتی خه‌رجیه‌كانی سالی 2013 ده‌ده‌ین كه‌له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتیه‌كانه‌وه‌ ده‌ركراوه‌ ،له‌وساڵه‌دا حكومه‌تی هه‌رێم یه‌ك یه‌ك ملیارو 339 ملیۆن دۆلاری داوه‌ته‌ هه‌رسێ پاڵاوگه‌ی كه‌ڵه‌ك و بازیان و تاوكێ بۆ پاڵاوتنی نه‌وت وبه‌رهه‌می گازوایل و 113 ملیۆن دۆلاری وه‌ك كرێ داوه‌ته‌ كۆمپانیاكان بۆ به‌كرێ گرتنی كۆگا بۆ به‌نزین و گازوایل و گواستنه‌وه‌یان به‌ تانكه‌ر ،به‌پێی هه‌مان ڕاپۆرت له‌و ساڵه‌دا حكومه‌ت 997 ملیۆن دۆلاری تری بۆ كڕینی به‌رهه‌مه‌ سوته‌مه‌نیه‌كان ته‌رخانكردووه‌ كه‌ پشكی شێری گازوایل بووه‌ بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با كه‌ سه‌رجه‌م گازوایلی به‌رهه‌م هاتووی هه‌ردوو پاڵاوگه‌ی كه‌ڵه‌ك و بازیان كڕدراونه‌ته‌وه‌ ،جگه‌ له‌ هاورده‌ی گازوایل له‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،له‌وژمارانه‌وه‌ ڕوون ده‌بێته‌وه‌ ساڵانه‌ پێش هاتنی قه‌یرانی دارای حكومه‌ت پترله‌ دوو ملیار دۆلاری له‌پاڵاوتن و كڕینی گازوایل خه‌رج كردووه‌ و له‌پاڵاوتنه‌وه‌ تا كڕین و گواستنه‌وه‌ی له‌لایه‌ن چه‌ند كۆمپانیایه‌كی دیاریكراوه‌وه‌ مۆنۆپۆڵ كرابوون بۆیه‌ لۆژیكی تێدایه‌ بوترێت ڕێگر بوون له‌ پێدانی به‌شێك له‌ شایسته‌ دارایه‌كانی داناگاز له‌كاتێكدا حكومه‌ت له‌ساڵانی 2009 تا 2013 له‌ باشترین سه‌رده‌می دارای خۆیدا بووه‌. هاوته‌ریب به‌م كێشانه‌ حكومه‌ت له‌هه‌ردوو بلۆكی كۆرمۆر و چه‌مچه‌ماڵ ڕێگری ئاشكرای له‌ داناگاز ده‌كرد،سه‌ره‌تا ڕووبه‌ری كاركردنی بلۆكی كۆرمۆری له‌ نزیكه‌ی 300 كیلۆمه‌تر دووجاوه‌ كه‌مكرده‌وه‌ بۆ 135كیلۆمه‌تری دووجاو به‌شه‌ جیاكراوه‌كه‌ی به‌ناوی بلۆكی خۆرهه‌ڵاتی كۆرمۆر ناوزه‌ند كردو وه‌كو بلۆكێكی نوێی كراوه‌ ناساندی بۆ ئه‌وه‌ی بدرێته‌ كۆمپانیای تر ،ئه‌مه‌ش بواری كاركردنی داناگازی به‌رته‌سك كرده‌وه‌و بلۆكه‌كه‌ی تریش هه‌رله‌سه‌رهه‌مان كێڵگه‌ی گازه‌ ،له‌ بلۆكی چه‌مچه‌ماڵیش به‌هه‌مان شێوه‌ بوار به‌داناگاز نه‌درا پڕۆژه‌ی شاری گاز جێبه‌جێبكات كه‌ گه‌وره‌ترین پرۆژه‌ی پیشه‌سازی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌بوو ،بڕیار بوو له‌ ئه‌یلولی 2009 به‌ردی بناغه‌ی پرۆژه‌كه‌ دابنرێت به‌به‌های زیاتر له‌ 40 ملیار دۆلار له‌ماوه‌ی ده‌ ساڵدا،هه‌ندێك له‌به‌رپرسانی یه‌كێتی ئه‌وكات پارتیان به‌وه‌ تۆمه‌تبار ده‌كرد نایه‌وێت ئه‌و پڕۆژه‌گه‌وره‌یه‌ له‌ ناوچه‌ی جێنفوزی یه‌كێتی بێت و ته‌رازووی وزه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌لای زۆنی سه‌وزدا بشكێته‌وه‌ ،هه‌رچه‌نده‌ حكومه‌تی هه‌رێم له‌سه‌ر ئه‌م ڕێگریانه‌ له‌ سێ سكاڵادا دۆڕاو باجی قورسی دا به‌ڵام به‌ ئێستاشه‌وه‌ ڕوون نه‌بوو هۆكاری ئه‌م ڕێگریانه‌ چین؟،هه‌ر پێشكه‌وتنێك له‌ كه‌رتی گازی كوردستان و به‌ستنه‌وه‌ی به‌ پڕۆژه‌ی هێڵی نابۆكۆ كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا ڕكابه‌ری هێڵی گازی ڕووسی ئه‌وروپی بوو و وای له‌ توركیاش ده‌كرد چیتر پێویستی به‌گازی ئێران نه‌بێت ،و پێگه‌ی ئیمارات و توركیای له‌ جیۆپۆله‌تیكی ووزه‌دا له‌ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست زیاتر ده‌كرد ،ئیمارات و توركیاش ڕكابه‌ری نفوز و هه‌ژموونی ئێرانن له‌ ناوچه‌كه‌ ،له‌ پشت په‌رده‌وه‌ پڕۆژه‌كه‌ زۆر له‌ قه‌باره‌ی پێگه‌ی هه‌رێم گه‌وره‌تر بوو ئێران و ڕووسیا هه‌روا به‌ئاسانی لێنه‌گه‌ڕاون له‌ زۆنی جێنفوزی ئێرانه‌وه‌ دژبه‌ره‌كانی خۆی (توركیاو ئیمارات) له‌به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی بده‌ن. هه‌موو ئه‌مانه‌ دانا گازی خسته‌ دۆخێكه‌وه‌ له‌ 2013 له‌ دادگای ته‌حكیمی نێوده‌وڵه‌تی له‌نده‌ن سكاڵا له‌سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم تۆمار بكات دژی نه‌دانی شایسته‌ دارایه‌كانی و له‌ نۆڤه‌مبه‌ری 2015 دادگا بریاری دا حكومه‌تی هه‌رێم بڕی 100 ملیۆن دۆلار له‌ ماوه‌ی مانگێك وه‌ك قه‌ره‌بوو بداته‌ داناگاز و دواتر بڕی 1ملیارو 980ملیۆن دۆلاری تریشی وه‌ك قه‌ره‌بوو بۆ داناگاز دیاری كرد و دواتریش هه‌مان دادگا 121 ملیۆن دۆلاری تری وه‌ك سودی دره‌نگكه‌وتنی شایسته‌كانی دیاری كردوو به‌گشتی حكومه‌تی هه‌رێم كه‌وته‌ ژێرقه‌ره‌بوی 2ملیارو 200ملیۆن دۆلاره‌وه‌،پاشان داناگاز سكاڵایه‌كی تری تۆماركرد له‌ نیسانی 2017 له‌ دادگای یه‌كگرتووی واشنتۆن وداوای 26ملیارو 500ملیۆن دۆلاری وه‌ك قه‌ره‌بووی ڕێگری له‌ پڕۆژه‌كانی كرد و له‌ مانگێك پێش ڕیفراندۆمی هه‌رێم بارزانی سه‌رۆكی ئه‌وكاتی هه‌رێم سه‌ردانی ئیماراتی كردوو وپاشان داناگاز و حكومه‌تی هه‌رێم ڕێككه‌وتن له‌سه‌ركشانه‌وه‌ی سكاڵاكه‌ی واشنتۆن و ڕێكه‌وتننامه‌یه‌كی نوێیان واژۆ كرد كه‌ دانا غاز به‌ ڕێكه‌وتننامه‌ی (التسویه‌) واته‌ پاكتاو ناوی ده‌بات له‌ مانگی ئابی 2017له‌ له‌نێوان داناگاز و حكومه‌تی هه‌رێم واژۆ كرا و بریتیه‌ له‌ : 1-حكومه‌تی هه‌رێم ملیارێك دۆلار ده‌داته‌ داناگاز له‌ كۆی 2 ملیارو 200 ملیۆن و دواتر بڕی ملیارو 200 ملیۆنه‌كه‌ی تر به‌شێوه‌ی فرۆشتنی به‌رهه‌مه‌كانی كۆندێنسه‌یت و ئێل پی جی ده‌داته‌وه‌ 2-دووباره‌ سنوری بلۆكی كۆرمۆر دیاری ده‌كرێته‌وه‌و هه‌ردوو ناوچه‌ی 19 و20 ده‌خرێته‌ سه‌ربلۆكه‌كه‌ به‌ جۆرێك سنوره‌كه‌ی فراوانتر ده‌بێت له‌ سنوری پێشوتری بلۆكه‌كه‌و كۆتای به‌ بلۆكی خۆرهه‌ڵاتی كۆرمۆر دێت. 3-گرێبه‌ستی داناگاز و حكومه‌تی هه‌رێم 12 سالی تر درێژ ده‌كرێته‌وه‌ تا ئه‌پریلی 2049 و گرێبه‌ستی پێشتر له‌ ئه‌پریلی 2037 كۆتای ده‌هات 4-نرخی پشكی داناگاز و هاوبه‌شه‌كانی له‌ هه‌ردوو كێڵگه‌ی چه‌مچه‌ماڵ و كۆرمۆر زیاتر ده‌كرێت 5- حكومه‌تی هه‌رێم هه‌موو كۆسپه‌كانی به‌رده‌م گه‌شه‌ پێدانی كێڵگه‌كانی چه‌مچه‌ماڵ و كۆرمۆر لاده‌بات 6-حكومه‌تی هه‌رێم ئیلزام ده‌كات به‌ دۆزینه‌وه‌ی بازاڕو ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی گازی به‌رهه‌م هاتوو ئه‌گه‌ر له‌سه‌رووی پێداویستی ناوخۆی هه‌رێمه‌وه‌ بوو،ئه‌م مه‌رجه‌ هاوبه‌شه‌كانی پڕۆژه‌ی نابۆكۆ لێی سودمه‌ندن كه‌ ئێستا كۆمپانیای بۆتاشی توركیشی تێدایه‌ . 7-تا كۆتای هاتنی قه‌رزه‌كان و وه‌رگرتنی شایسته‌كانی پاره‌ی فرۆشتنی هه‌ردوو به‌رهه‌می كۆندێنسه‌یت و ئێڵ پی جی (غازی ماڵان) بۆ داناگازه‌و له‌ كۆتای پاكتاوی قه‌رز و شایسته‌كانیدا جارێكیتر حكومه‌تی هه‌رێم و داناگاز له‌سه‌رپشكی داناگاز له‌ هه‌ردوو به‌رهه‌مه‌كه‌ ڕێكده‌كه‌ون به‌م جۆره‌ له‌ مانگی ئابی 2017 وه‌ داهاتی حكومه‌تی هه‌رێم له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر بوه‌ سفر و دواتر كۆمپانیاكه‌ ده‌ستی كرده‌وه‌ به‌ په‌ره‌پێدان له‌ كێڵگه‌كه‌و له‌ سه‌ره‌تای ئه‌مساڵ بڕی 250 ملیۆن دۆلار قه‌رزی له‌ سندوقی گه‌شه‌پێدانی ئه‌مریكی وه‌رگرت بۆ په‌ره‌پێدانی پڕۆژه‌ی كۆرمۆر 250 كه‌ ئامانج لێی زیادكردنی به‌رهه‌مه‌ به‌ڕێژه‌ی 250 ملیۆن پێ سێجا ڕۆژانه‌و گه‌یشتنه‌ به‌ سه‌روی 700 ملیۆن پێ رۆژانه‌ له‌ 2023و ئێستاش سه‌رقاڵی پلانی كۆرمۆر 500ه‌ كه‌ توانای 500 ملیۆن پێ سێجای تر ده‌خاته‌ سه‌ربه‌رهه‌مهێنان تا ساڵی 2025و توانای گشتی كێڵگه‌كه‌ ده‌گاته‌ سه‌روی ملیارێك و 250 ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانه‌ و به‌رامبه‌ره‌ به‌ 35 ملیۆن مه‌تری ڕۆژانه‌ ،تا ئێستا بڕی سه‌رمایه‌گوزاری داناگاز و هاوبه‌شه‌كانی گه‌یشتوه‌ته‌ 2ملیارو 200 ملیۆن دۆلار له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر و هاوتای ئه‌و پاره‌یه‌ش قه‌ره‌بویان له‌ حكومه‌تی هه‌رێم وه‌رگرتووه‌ ،دواین ڕاپۆرتی پیرل بترۆلیۆم یه‌ده‌گی دڵنیای كێڵگه‌ی كۆرمۆر به‌ 8 تریلیۆن و 512 ملیار پێ سێجا گازخه‌مڵاندووه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر هه‌یه‌ به‌هۆی لكاندنی ناوچه‌كانی 19 و 20 به‌ بلۆكی كۆرمۆره‌وه‌ یه‌ده‌گه‌كه‌ بگاته‌ دوو ئه‌وه‌نده‌ ،هاوكات یه‌ده‌گی كۆندێنسه‌یتی(مادده‌ی چڕبوه‌وه‌)ی ئه‌وبه‌شه‌ی كێڵگه‌كه‌ی به‌ 191 ملیۆن به‌رمیل خه‌مڵاندوه‌ به‌رامبه‌ره‌ به‌1ملیارو حه‌وت سه‌دملیۆن به‌رمیل نه‌وت ( یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی خاو هاوتای 0،935به‌رمیل كۆندێنسه‌یته‌). له‌ ئێستادا كۆمپانیای كاری نزیك له‌ پارتی سه‌رقاڵی بنیات نانی بۆڕی گازه‌ له‌ هه‌ولێره‌وه‌ بۆ دهۆك وئامانجی دوورمه‌ودا لێی به‌ستنه‌وه‌یه‌تی به‌ بۆڕی گازی توركیاوه‌ له‌ شیرناخ و به‌ پێی پلانه‌كه‌ی داناگاز به‌رهه‌می ساڵانه‌ی گاز له‌ كێڵگه‌كه‌ ده‌گاته‌ 13 ملیار مه‌تر ساڵانه‌ ،تا ئێستاش داهاتی به‌رهه‌مه‌كانی كۆندێنسه‌یت و ئێڵ پی جی ده‌ڕواته‌وه‌ بۆ داناگاز و كۆندێنسه‌یت حكومه‌تی هه‌رێم ده‌یكڕێته‌وه‌و ڕاسته‌وخۆ به‌ پێی نرخی ڕۆژ پاره‌كه‌ی ده‌دات و به‌رهه‌می ئێڵ پی جی ( غازی شل) داناگاز خۆی ده‌یفرۆشێت و له‌ ئێستادا كۆمپانیای ساوس كوردستان ده‌یكڕێته‌وه‌ و ده‌بێت پێشه‌كی مانگانه‌  10 ملیۆن دۆلار بخاته‌ سه‌ر حسابی داناگاز ئه‌وكات ده‌توانێت رۆژانه‌ 1050 تۆن باربكات. تێبینی یه‌ك مه‌تر سێجا گازی سروشتی = 35.315 پێ سێجا یه‌ك تۆن ئێل پی جی =1000 كیلۆ =1960 لیتر یه‌ك كیلۆ گازی ماڵان =1.96 لیتر

راپۆرت: درەو دوای (10 ساڵ) چاوەڕوانی، دواجار ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق، بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەی پرسی "ئابوری سەربەخۆ"ی هەرێم راگەیاند، بەپێی ئەم بڕیارە چیتر هەرێم بۆی نییە بەبێ ئاگاداری بەغداد نەوت هەناردە بكات‌و دەبێت نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات، ئەم بڕیارە گورزێكی گەورەی دا لە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی حكومەتی هەرێم، گورزێك كە رەنگە بۆ هەمیشە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد بباتە قۆناغێكی نوێوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  راگرتنی هەناردەی نەوت   دادگای باڵای فیدراڵی عێراق كە بەرزترین دەسەڵاتی یاساییە‌و حوكمەكانی تانەیان لێ نادرێت، لەبارەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم بەشێوەی سەربەخۆ (واتە بەبێ رەزامەندی حكومەتی ناوەندیی لە بەغداد)، حوكمی كۆتایی خۆی راگەیاند.  كورتەی حوكمەكەی دادگای فیدڕاڵی ئەمەیە:  •    نادەستوریبوونی یاسای ژمارە (22)ی ساڵی 2007 نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان‌و هەڵوەشاندنەوەی.  •    پابەندكردنی حكومەتی هەرێم بە (رادەستكردن تەواوی بەرهەمی نەوتی كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان‌و ناوچەكانی تر، كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم نەوتیان لێ دەردەهێنێت)‌و رادەستكردنی بە حكومەتی فیدراڵی.  •    سكاڵاكار مافی ئەوەی هەیە بەدواداچوون بكات بۆ پەچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكومەتی هەرێم‌و نوێنەرەكەی سكاڵالێكراو (وەزیری سامانە سروشتییەكان) لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە.  •    پابەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی رێگا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بدات پێداچونەوە بە هەموو ئەو گرێبەستە نەوتییانەدا بكەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەرباری هەناردەكردن‌و فرۆشتنی نەوت‌و غاز، ئیمزای كردوون، بەمەبەستی وردبینیكردنیان‌و دیاریكردنی مافە داراییەكانی كە لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، هەروەها  پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیدا دیاری بكرێت، بەجۆرێك گەیشتنی بە هاوڵاتیانی پارێزگاكانی هەرێم گەرەنتی بكات. چیرۆكی ئەم سكاڵا یاساییە   لە 2012 حكومەتی عێراق لە دادگای باڵای فیدراڵی، سكاڵایەكی یاسایی لەسەر ئاشتی هەورامی‌ وەزیری پێشووی سامانە سروشتییەكان‌و حكومەتی هەرێم تۆماركرد، لەبارەی نایاسایبوونی فرۆشتنی نەوتی هەرێم. راگەیاندنی حوكمی كۆتایی لەبارەی ئەم كەیسە، لەكاتی خۆیدا بەهۆی نێوەندگیری سیاسییەوە راوەستا، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق ئامادە نەبوو لەسەر ئەم سكاڵایە شایەتی بدات، لە قۆناغی دواتریشدا بەهۆی تێكچوونی نیسابی یاسایی دادگای فیدراڵییەوە، دادگا نەیتوانی حوكمی خۆی دەربكات.  ساڵی رابردوو، بەمەبەستی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لایەنەكان لەسەر چارەسەركردنی كێشەی نیسابی یاسایی دادگا رێككەوتن، چونكە بەبێ كارابونەوەی ئەم دادگایە، نەدەتوانرا هەڵبژاردن ساز بكرێت، بەمشێوەیە دادگای فیدراڵی كەوتەوە سەر كارەكانی خۆی.  بۆچی لەم كاتەدا ؟ دەركردنی حوكمی یاسایی لەبارەی سكاڵایەكی یاسایی كە ساڵی 2012 تۆماركراوە، لەم كاتەدا، بەدور نییە لە بارودۆخی سیاسی ئێستا.  لایەنە كوردییەكان بەدیاریكراویش (پارتی‌و یەكێتی)، دابەشبوون بەسەر ناكۆكییە ناوخۆییەكانی ماڵی شیعەدا، پارتی لایەنی موقتەدا سەدری گرتووە، یەكێتیش لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیدایە.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران بەمدواییە سەردانی هەولێری كردووە‌و لەوێ هۆشداری بە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی داوە، نەبن بە لایەنگر لەناو كێشەی لایەنە شیعەكان. گەمەكردنی پارتی لەسەر هێڵی ململانێ ناوچەییەكان، هەرێمی كوردستانی خستە ژێر گوشاری ئێرانەوە، هەندێك پێیانوایە بڕیاری ئەمڕۆی دادگای فیدراڵی عێراق بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەشێكە لەم گوشارانە.  قەدەغەكردنی هەناردەی نەوتی هەرێم لەكاتێكدایە، بەمدواییە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا بەشێوەیەكی كتوپڕ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی بانگهێشتی ئەنكەرە كرد‌و لەوێ دوای هەناردەكردنی غازی هەرێمی كوردستانی لێكرد.  توركیا غازی سروشتی لە ئێران دەكڕێت، دۆزینەی سەرچاوەیەكی تری دابینكردنی (غاز) لە هەرێمی كوردستانەوە، گورزێكی گەورە دەبێت بۆ ئابوری ئێران، ئابورییەك كە خۆی لە بنەڕەتەوە بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە لە لێواری داڕمان نزیكبوەتەوە.  پێشبینەیەكی یاسایی ! ناڕەزایەتی حكومەتی عێراق لەبارەی فرۆشتنی نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە نوێ نییە، ساڵی 2015 حكومەتی بەغداد بۆ یەكەمجار لە دادگای (تێكساس)ی ئەمریكا سكاڵای لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم بەشێوەی سەربەخۆ تۆماركردووە‌و سكاڵاكەی بردەوە.   لەپاڵ ئەمەدا حكومەتی بەغداد لە دادگای پاریس سكاڵایەكی یاسایی زۆر گەورەتری لەسەر توركیایە سه‌باره‌ت به‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم تۆمار كردووه‌ كە بەهاكەی (26 ملیار) دۆلارە. ئەمە سكاڵایەكە كە حكومەتی عێراق لەسەر توركیای تۆماركردووە بەهۆی ئەوەی، بەبێ رەزامەندی بەغداد، نەوتی هەرێمی كوردستان بەناو بۆری عێراقدا دەگوازێتەوە بۆ بەندەری جیهان. عێراق لە سكاڵاكەیدا، حكومەتی توركیای تۆمەتبار كردووە بەوەی پێشێلی رێككەوتنەكانی نێوان هەردوو وڵاتی كردووە، رێككەوتنێك كە سەرەتاكەی دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1946‌و دووجار نوێكراوەتەوە كە دواینجاریان لە ساڵی 2010دا بووە كاتێك حسێن شەهرستانی وەزیری نەوتی عێراق بووە. دوای دەرچوونی حوكمەكەی ئەمڕۆی دادگای فیدڕاڵی، یەكلایبوونەوەی كەیسی دادگای پاریس نزیكتر دەكاتەوە، لەسەردەمی كابینەی پێشووی حكومەتی عێراقدا بە سەرۆكایەتی عادل عەبدولمەهدی، وادەی یەكلابونەوەی كەیسەكە لە دادگای پاریس كۆتایی هات، بەڵام عەبدولمەهدی لەسەر داوای مەسعود بارزانی‌و فشارەكانی توركیا، بەلاداخستنی دۆسیەكەی دواخست. ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی لیژنەی دارایی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق یەكێك لەو كەسانەیە كە ئاگاداری وردەكاریی ئەم دۆسیەیە، "حاجی ئەحمەد" لە 13ی ئایاردا یاداشتێكی ئاڕاستەی هەریەكە لە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم‌و نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كردووە. لەو نوسراوەدا، حاجی ئەحمەد باسی لەوەكردووە، وەفدێكی پەرلەمانتارانی سوننە، لە توركیا چاویان بە ژمارەیەك بەرپرسی باڵای توركیا كەوتووە، یەكێك لەوانە (یاسین ئەقتای) جێگری رەجەب تەیب ئەردۆغان بووە لەناو پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداری توركیا. بەگوێرەی یاداشتەكەی حاجی ئەحمەد، وەفدە پەرلەمانییەكەی عێراق لەگەڵ بەرپرسانی توركیا باسیان لە راگرتنی پرۆسەی هەناردەی نەوتی هەرێم كردووە، یاسین ئەقتای جێگری ئەردۆغان پێی وتوون، توركیا دەیەوێت لەگەڵ عێراق بگاتە رێككەوتن، ئەگەر عێراق سكاڵاكەی لەسەر توركیا لە دادگای پاریس بكێشێتەوە، ئەوا ئەنكەرە هەناردەی نەوتی هەرێم رادەگرێت. یەكلابونەوەی سكاڵاكەی عێراق لەسەر توركیا لە دادگای پاریس، سەرباری سزا داراییەكەی، توركیا لەسەر ئاستی جیهان‌و لەبەرچاوی كۆمپانیا گەورەكان دەخاتە ژێر گومانەوە، بەوپێیەی رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوتی پێشێل كردووە، ئەمە ئەو بابەتەیە كە توركیا لێی دەترسێت‌و رەنگە دواجارو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا لەگەڵ عێراق، حكومەتی هەرێمی تێدا بكات بە قوربانیی. چارەنوسی ئابوری سەربەخۆ ! ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا نەوت بەشێوەی سەربەخۆ بفرۆشێت، ئەمە ناوی لێنرا "ئابوری سەربەخۆ"، بەهۆی ئەم بڕیارەوە لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا حكومەت‌و خەڵكی هەرێم زیاتر لە (100 ترلیۆن) دیناری زیانی ئابورییان بەركەوتووە، چۆن ؟ پێش بڕیاری ئابوری سەربەخۆ، لەچوارچێوەی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراقدا مانگانە لە بەغدادەوە (ترلیۆنێك‌و 200 ملیار) دینار بۆ هەرێم دەهات، لە ساڵی 2013دا، واتە ساڵێك بەرلەوە هەرێم بڕیار لەسەر ئابوری سەربەخۆ بدات، بڕی (15 ترلیۆن‌و 338 ملیار) دینار لەبەغداوە بۆ هەرێم رەوانەكراوە، واتە هەر مانگێكی ئەو ساڵە، هەرێمی كوردستان (ترلیۆنێك‌و 278 ملیار) دیناری لە بەغداد وەرگرتووە.  بەڵام كۆتایی 2013 كاتێك حكومەتی هەرێم بڕیار لەسەر فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ دەدات، بەغداد لە سەرەتاكانی 2014دا ئیتر بەشە بودجەی هەرێم رادەگرێت، ئەوكات حكومەتی هەرێم دەیوت ئاستی هەناردەكردنی نەوت لە مانگێكدا بۆ یەك ملیۆن بەرمیل بەرزدەكاتەوە.  بەپێی راپۆرتی راپۆرتێكی فەرمانگەی توێژینەوەی پەرلەمانی عێراق، هەرێمی كوردستان لە (2014 بۆ 2019) بەبڕی (40 ملیارو 703 ملیۆن) دۆلار، واتا (47 ترلیۆن و 961 ملیار) دینار، نەوتی فرۆشتووە، بەڵام لەو ماوەیەدا بڕی زیاتر لە (62 ترلیۆن) دیناری پشكی خۆی لەبودجەی عێراق لەدەستداوە، چۆن ؟   •    لە ساڵی 2014 بۆ 2019 پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق (75 ترلیۆن و 514 ملیار و 843 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام لەو بڕە تەنیا (13 ترلیۆن و 370 ملیارو 533 ملیۆن) دیناری بۆ هاتووەو ( 62 ترلیۆن و 171 ملیارو 310 ملیۆن) دیناری لێبڕدراوە بەهۆی ئەوەی نەوتەكەی رادەستی بەغداد نەكردووە.  واتا حكومەتی هەرێم لەو پێنج ساڵەدا بەبەهای (47 ترلیۆن) دینار نەوتی فرۆیشتووە، بەڵام (62 ترلیۆن) دینار پشكی خۆی لەدەستداوە لە پرۆژە بودجەی عێراقدا. ئەمە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم پێش پرۆسەی ئابوری سەربەخۆ قەرزدار نەبوو، بەڵام لەدوای راگەیاندنی پرۆسەی ئابوری سەربەخۆوە لە 2014 تا ئێستا 2019 بڕی قەرزەكانی گەیشتە (27 ملیار و 549 ملیۆن و 958 ملیۆن) دۆلار، كە بە پارەی عێراقی دەكاتە (40 ترلیۆن ) دینار، لەو بڕە (8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلاری پاشەكەوتی موچەی موچەخۆرانە كە دەكاتە (13 ترلیۆن) دینار،  واتا سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ ( 40 ترلیۆن) دینار قەرزی خستوەتە سەر شانی حكومەتی هەرێم. لەلایەكی تر بەهۆی مامەڵەی نەوت و گازەوە، حكومەتی هەرێم تائێستا زیاتر لە (2 ترلیۆن و 500 ملیار) دیناری لە دادگاكاندا بە كۆمپانیاكانی نەوت و گاز دۆڕاندووە:  •    رۆژی 2ی تەموزی 2015، كۆمپانیای دانەگاز بڕی (ملیارێك و 980 ملیۆن) دۆلاری لە دادگای لەندەن لە حكومەتی هەرێم بردەوە. •    رۆژی 14ی شوباتی 2017 بۆ جاری دووەم كۆمپانیای دانەگاز لە دادگای لەندەن بڕی (121 ملیۆن) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم بردەوە. كۆی ئەو پارانەی كە حكومەتی هەرێم بە كۆمپانیای دانەگازی دۆڕاندووە دەكاتە (2 ملیارو 101 ملیۆن) دۆلار، ئەم پارەیە ئەوكات بە دیناری عێراقی دەیكردە (2 ترلیۆن و 500 ملیار) دینار. واتە كۆی زیانی ئابوری كە بەهۆی سیاسەتی نەوتەوە بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە، بەهاكەی زیاتر لە (100 ترلیۆن) دینارە، بەمشێوەیە:  •    (62 ترلیۆن) دینار پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بەهۆی رادەستنەكردنی نەوتەوە بەغداد بڕیویەتی. •    2014 بۆ 2019 حكومەتی هەرێم (40 ترلیۆن) دینار قەرزدار بووە. •    (2 ترلیۆن و 500 ملیار) دینار بەهای ئەو كەیسانەی كە حكومەتی هەرێم لە دادگاكان بە كۆمپانیاكانی نەوت‌و غازی دۆڕاندووە.   •    بەمدواییە كەیسێكی تر لە دادگای لەندەن لەسەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكان یەكلابووەوە، ئەمە تایبەت بوو بە سكاڵایەكی كۆمپانیای (داینا سیتی پترلیۆم)، دادگای لەندەن بەهۆی ئەوەی نەیتوانی ئەوە یەكلابكاتەوە ئایا هەرێم بۆی هەیە بەشێوەی سەربەخۆی نەوت بفرۆشێت یاخود نا، حوكمدانی لەبارەی ئەم كەیسە گەڕاندەوە بۆ دادگاكانی عێراق، ئێستاو دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی، داینا سیتی دەتوانێت كەیسەكەی خۆی یەكلا بكاتەوە‌و قەرەبووەكانی لە حكومەتی هەرێم وەربگرێت.   

(درەو): دادگای باڵای فیدراڵی عێراق كە بەرزترین دەسەڵاتی یاساییە‌و حوكمەكانی تانەیان لێ نادرێت، لەبارەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە، حوكمی كۆتایی خۆی دەركرد. كورتەی حوكمەكە ئەمەیە:  •    نادەستوریبوونی یاسای ژمارە (22)ی ساڵی 2007 نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان‌و هەڵوەشاندەوەی.  •    پابەندكردنی حكومەتی هەرێم بە (رادەستكردن تەواوی بەرهەمی نەوتی كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان‌و ناوچەكانی تر، كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم نەوتیان لێ دەردەهێنێت‌و رادەستكردنی بە حكومەتی فیدراڵی).  •    سكاڵاكار مافی ئەوەی هەیە بەدواداچوون بكات بۆ پەچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكومەتی هەرێم‌و نوێنەرەكەی سكاڵالێكراو (وەزیری سامانە سروشتییەكان) لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە.  •    پابەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی رێگا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بدات پێداچونەوە بە هەموو ئەو گرێبەستە نەوتییانەدا بكەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەرباری هەناردەكردن‌و فرۆشتنی نەوت‌و غاز، ئیمزای كردوون، بەمەبەستی وردبینیكردنیان‌و دیاریكردنی مافە داراییەكانی كە لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، هەروەها  پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیدا دیاری بكرێت، بەجۆرێك گەیشتنی بە هاوڵاتیانی پارێزگاكانی هەرێم گەرەنتی بكات.     

درەو: لەسەر پێشنیازی مەسرور بارزانی پارتی رێبەر ئەحمەدی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندیدكردووە. ئەمە دوای دوورخستنەوەی هۆشیار زێباری دێت لە خۆكاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق. رێبەر ئەحمەد كە باوكی لە پرۆسەی جینۆسایدكردنی (8 هەزار) بارزانییەکان لە ساڵی 1983دا زیندەبەچاڵكراوە، خەڵكی گوندی (هەرن)ی سەربە ناحیەی دینارتەی زێبارییەكانە، بەردەوام سێبەری مەسرور بارزانی بووە لە دەزگای پاراستن و پاشان ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگا هەواڵگرییەكانی پارتی. لەدوای درووستبوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، رێبەر ئەحمەد وەك وەزیری ناوخۆ و كەسی دووەمی نزیك لە مەسرور بارزانی دەركەوت، بەتایبەت لە سەرپەرشتیكردنی پرۆسەی روبەرووبنەوەی كۆرۆناو كەرەنتین. پرسیارەكە ئەوەیە، مەسعود بارزانی لە دوو گەڕداو بە دوو كاندید (فوئادا حسێن و هۆشیار زێباری) نەیتوانی لە بافڵ تاڵەبانی بباتەوە، ئایا بارزانی كوڕ (مەسرور بارزانی) دەتوانێت بە (رێبەر ئەحمەد)ەوە بەسەر كاندیدەكەی بافڵ تاڵەبانی سەرکەوێت. ئێستا پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بۆ بارزانی و تاڵەبانی لەبەردەم سێ سێناریۆدایە: سیناریۆی یەكەم: بارزانی و تاڵەبانی رێكبكەون لەسەر كاندیدێكی هاوبەش لەدەرەوەی ئەم دوو كاندیدە فەرمیە (بەرهەم ساڵح و رێبەر ئەحمەد) كاندیدێكی تر كە رەزامەندی هەردوولایانی لەسەر بێت، كە ئەمە بۆچونی لایەنە شیعی و سونیەكانیشە و دەیانەوێت كورد بە یەك كاندید بەشدار بێت. سیناریۆی دووەم: بارزانی و تاڵەبانی هەریەكەو كاندیدی خۆی بباتە ناو پرۆسەكەوەو هاوشێوەی (2018) كە بافڵ تاڵەبانی بە بەرهەم ساڵح و مەسعود بارزانی بە فوئاد حسێنەوە چوونە ناو پرۆسەكەوە. سیناریۆی سێیەم:  یەكێتی كاندیدی خۆی لەبەرامبەر چەند پۆستێكی دیكەی هەرێم و بەغداد بكشێنێتەوە لەبەرامبەر كاندیدەكەی پارتی، چونكە لەلایەك پارتی رێككەوتنی هەیەو لەگەڵ (سەدرو حەلبوسی) بەشێك لە دەنگەكانی مسۆگەرەو لەلایەكی تریش نوری مالیکی و بەشێك لە چوارچێوەی هەماهەنگی داوای گۆڕینی كاندیدەكەی یەكێتی (بەرهەم ساڵح) دەكەن و بە روونی رایان گەیاندووە كە دەنگی پێنادەن. سیناریۆی چوارەم:  پارتی كاندیدەكەی خۆی بكشێنێتەوە لەبەرامبەر پۆستی پارێزگاری كەركوك یان رێككەوتن و پێكەوەیی بوونیان لە پرۆسەی نەوت و غاز و هەڵبژاردن و كێشەكانی دیكەی هەرێم. سیناریۆی پێنجەم: بارزانی سوورە لەسەر ئەوەی نابێت بەرهەم ساڵح ببێتە سەرۆك كۆمار، یەكێتی بەرهەم ساڵح بكشێنێتەوە، لەبەرامبەردا پارتی ئامادەیە كاندیدەكەی خۆی بكشێنێتەوەو لە هەرێمی كوردستان و پۆستەكانی دیكەی عێراقیش یەكێتی شەریك بكات.

 درەو: مەسعود بارزانی لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسیدا رایگەیاندووە موستەحیلە  بەرهەم ساڵح ببێتەوە سەرۆك كۆماری عێراق و كۆتایی هاتووە" ئەمڕۆ بەسەر پەرشتی مەسعود بارزانی مەكتەبی سیاسی پارتی لە كاتژمێر (2 بۆ 4:30)ی پاشنیوەڕۆ لە بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتی لە پیرمام كۆبوەوە. سەرچاوەیەكی باڵای پارتی بە (درەو)ی راگەیاند لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی زۆر توڕەو نیگەران بووە لە دوورخستنەوەی هۆشیار زێباری و رایگەیاندووە ئەو بڕیارە بڕیارێكی سیاسی بووەو دژی من بووە نەك هۆشیار زێباری، ئەو هەنگاوە بە هەوڵی بەرهەم ساڵح بووەو بۆیە بەهیچ شێوەیەك نابێت پۆستی سەرۆك كۆمار بدرێتەوە بەرهەم ساڵح. بارزانی فەرمانی كردووە هەرچی كارتێكی فشارە لە دژی یەكێتی بەكار بهێندرێت و بۆ ئەو مەبەستەش نێچیرڤان بارزانی راسپاردووە بۆ گفتوگۆكان لەگەڵ لایەنە عێراقیەكان و دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بۆیە پارتی ئەم كارتە بەرامبەر بە یەكێتی بەكاردەهێنێت و بڕیارە لە چەند رۆژی داهاتوودا وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان رابگەیەنێت. لە كۆبونەوەكەدا مەسرور بارزانی رایگەیاندووە ئەوەی كراوە جێگەی قبوڵكردن نیەو موستەحیلە رێگە بدەین بەرهەم ساڵح ببێتەوە بە سەرۆك كۆمار. دوێنێ دادگای فیدراڵی بە فەرمی هۆشیار زێباری لە خۆكاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار دوورخستەوە، لەسەر پێشنیازی مەسرور بارزانی رێبەر ئەحمەد بووە كاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار.    

راپۆرتی: درەو هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بۆ (57) بلۆکی گەڕان و پشکنین بۆ وەبەرههێنانی نەوت و گاز، کە دابەشبوون بەسەر پارێزگاکانی (پارێزگای هەولێر بە ڕێژەی (21%)، پارێزگای سلێمانی بەڕێژەی (21%)، پارێزگای دهۆک بە سنوری پارێزگای موسڵیشەوە (32%) و سنوری ناوچەی گەرمیان بە بلۆکەکانی سنوری ناوچە جێناکۆکەکانیشەوە (26%)) بلۆکانی بەردەکەوێت.  وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە (56) بلۆکیاندا گرێبەستی لەگەڵ نزیکەی (40) کۆمپانیای بیانی کردووە،  لە سەرجەم بلۆکەکاندا پشکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (20% - 25%) تێپەڕ ناکات.  لە هەرێمی کوردستاندا تەنها (9) بلۆکی نەوتی لە قۆناغی بەرهەمهێناندان. کە (7) بلۆکیان دەکەونە پارێزگای هەلێر و دهۆكەەوە و رێژەی  (92.7%)  هەموو بەرهەمی نەوتی هەرێم پێک دەهێنن و (7.2%)ی دەكەونە سنوری سلێمانی و گەرمیانەوە. یەکەم: دابەشبوونی جوگرافی بلۆکە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بۆ (57) بلۆکی کانزایی (نەوت و گاز) کە (17) بلۆکیان کەوتووەتە سنوری ناوچە جێناکۆکەکانەوە (بەڵام لە سنوری دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمدان)، بە شێوەیەکی گشتی ئەو بلۆکانە بەسەر ناوچەو پارێزگاکانی هەرێمدا دابەشبوون بەجۆرێک (پارێزگای هەولێر (12) بلۆک، پارێزگای سلێمانی (12) بلۆک، پارێزگای دهۆک بە سنوری پارێزگای موسڵ یشەوە (18) بلۆک و سنوری ناوچەی گەرمیان (15) بلۆک)ن. (بڕوانە چارتی ژمارە (1) و نەخشەی ژمارە (1)) بڕوانە چارتی ژمارە (1) نەخشەی ژمارە (1) وردەکاری دابەشبوونی جوگرافی بلۆکە نەوتییەکان 1.    بلۆكی تاوكێ: لە پارێزگای دهۆک، ده‌كه‌ویته‌ قه‌زای زاخۆوه‌و به‌گشتی ڕۆژهه‌ڵاتی قه‌زاكه‌ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (594) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و به‌پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (1.9) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 2.    بلۆكی سەنتەری دهۆك: باكوری شاری دهۆك و ناوه‌ڕاستی پارێزگاكه‌ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (600) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 3.    بلۆكی سلێڤانی: لە پارێزگای دهۆک، خواروی قه‌زای زاخۆ تا سه‌ر ده‌ریاچه‌ی موسڵ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 4.    بلۆكی سندی- ئامێدی: لە پارێزگای دهۆک، ئه‌م بلۆكه‌ قه‌زای ئامێدی و ده‌شتی سندی و باكه‌ری قه‌زای زاخۆ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (2358) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 5.    بلۆكی سه‌رسه‌نگ: لە پارێزگای دهۆک، ناحیه‌ی سه‌رسه‌نگ و سواره‌توكه‌و باكوری خۆرهه‌ڵاتی دهۆك ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (1085) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و پێشبینی بڕی (2) ملیار یه‌ده‌گی نه‌وتی دەکرێت لەم بلۆکەدا. 6.    بلۆكی بیر به‌هر: لە پارێزگای دهۆک، باكوری شاری دهۆك ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ری (350) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و به‌ پێی ڕاپۆرتی و گوڵف كیستۆن بڕی (1.9) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 7.    بلۆكی شێخ ئادی: لە پارێزگای دهۆک، ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژهه‌ڵاتی شاری دهۆك و باكوری شێخان و ڕووبه‌ری (180) كیلۆمه‌تر دووجا ده‌گرێته‌وه بڕی (1.9) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ ده‌گی تێدایه‌. 8.    بلۆكی دهۆك: قه‌زای مه‌ركه‌زی دهۆك و باشوری شاری دهۆك و قه‌زای سمێل ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (162) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. بڕی (2.2) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 9.    بلۆكی ئه‌لقوش: لە پارێزگای دهۆک، ده‌كەوێته‌ خوارووی شاری دهۆك و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (331) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 10.    بلۆكی ئه‌تروش: لە پارێزگای دهۆک، ناحیه‌ی ئه‌تروش له‌ پارێزگای دهۆك ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (269) كیلۆمه‌تر دووجایە‌ و بڕی (3) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. 11.    بلۆكی شێخان: لە پارێزگای دهۆک، قه‌زای شێخان ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (283) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و یه‌ده‌گی نه‌وتی شێخان بە نزیكه‌ی (10.5) ملیار به‌رمیل مەزەندە دەکرێت. 12.    بلۆكی عه‌ین سه‌فنی: ناوچه‌ی عه‌ین سه‌فنی له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی موسڵ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (840) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ بڕی یه‌ك ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 13.    بلۆكی دینارته‌: لە پارێزگای دهۆک، ناوچه‌ی میرگه‌سورو بارزان و سه‌روی ئاكرێ‌ و شیلادزێ ده‌گرێته‌وه‌ و (1139) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 14.    بلۆكی ئاكرێ بجیل: لە پارێزگای دهۆک، قه‌زای ئاكرێ و ناحیه‌ی بجیل تا ده‌ربه‌ندی بێخمه‌ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (889) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و بڕی زیاتر لە یەک ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 15.    بلۆكی ڕوڤیا: لە پارێزگای دهۆک، سه‌روی قه‌زای به‌رده‌ڕه‌ش و خواروی ئاكرێ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (517) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و بەپێی زانیارییەکان بڕی (1) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 16.    بلۆكی سارتا: لە پارێزگای هەولێر، ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژاوای ناحیه‌ی مه‌سیف و خواروی ئاكرێ‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (607) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و بڕی (1) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 17.    بلۆكی به‌رده‌ڕه‌ش: لە پارێزگای دهۆک، قه‌زای به‌رده‌ڕه‌ش ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (265) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و به‌پێی ڕاپۆرتی كۆمیت گروپ بڕی (1.5) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 18.    بلۆكی باشیك: شارۆچكه‌ی باشیك له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی موسڵ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ری (350) كیلۆمه‌تر دووجایه. 19.    بلۆكی ئه‌ربیل: ده‌كه‌وێته‌ باكوری خۆراوای هه‌ولێرو ناوچه‌ی به‌ستۆره‌وه‌ و ڕووبه‌ری (313) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ پێشبینی یه‌ده‌گی (1) ملیار به‌رمیل ده‌كرێت. 20.    بلۆكی هه‌ولێر ده‌میر داغ: شاری هه‌ولێرو ده‌شتی هه‌ولێر و ڕێگای مه‌خموور و ناحیه‌ی كه‌ڵه‌ك ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (1531) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 21.    بلۆكی هه‌ریر: لە پارێزگای هەولێر، ناحیه‌ی هه‌ریر و باكوری شه‌قڵاوه‌ تا سۆران ده‌گرێته‌وه‌و ڕووبه‌ری (700) كیلۆمه‌ترە، پێشبینی دەکرێت نزیك ملیارێك به‌رمیل نه‌وتی تێدا بێت . 22.    بلۆكی پیرمام: لە پارێزگای هەولێر، سه‌نته‌ری ناحیه‌ی پیرمام و سه‌ری ڕه‌ش و سه‌ربه‌ن ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (180) كیلۆمه‌تره‌. 23.    بلۆكی بێتواته:‌ لەپارێزگای سلێمانی، له‌ شارۆچكه‌ی حاجیاواوه‌ ده‌ست پێده‌كات و تا ده‌گاته‌ شارۆچكه‌ی بێتواته‌ و بالیسان و ناوچه‌ی خۆشناوه‌تی و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (650) كیلۆمه‌تر دوجایە. 24.    چۆمان: لە پارێزگای هەولێرەوە، سەرەتا درا بە کۆمپانیای تورکش ئینێرجی، بەڵام دواتر کۆمپانیاکە لەو بلۆکە کشایەوە. 25.    هندرێن: لە پارێزگای هەولێر، بە هەمان شێوەی بلۆکی چۆمان درا بە کۆمپانیای تورکش ئینێرجی، بەڵام دواتر کۆمپانیاکە لەم بلۆکەش کشایەوە. 26.    بلۆكی شه‌كرۆك: لەپارێزگای سلێمانی، له‌ ناحیه‌ی خدرانی دوكانه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات نا نزیك شه‌قڵاوه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (418) كیلۆمه‌تر دووجایه. 27.    بلۆكی سه‌فین: لە پارێزگای هەولێر، له‌ سه‌ر چیای سه‌فینه‌وه‌ تا هیزۆپ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ری نزیكه‌ی (500) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 28.    بلۆكی بنه‌ باوێ: لە پارێزگای هەولێر، له‌ ده‌ربه‌ندی گۆمه‌سپانه‌وه‌ تا ناوچه‌ی هیران و نازه‌نین ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (240) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و زیاتر له‌ ملیارێك به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 29.    بلۆكی شۆڕش: لە پارێزگای هەولێر، باكوری خۆرهه‌ڵاتی هه‌ولێرو ناحیه‌ی دێگه‌ڵه‌ تا ده‌ربه‌ندی گۆمه‌سپان ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (526) كیلۆمه‌تر دووجایه. 30.    بلۆكی مه‌لا ئۆمه‌ر: لە پارێزگای هەولێر، ده‌كه‌وێته‌ باشوری خۆرهه‌ڵاتی هه‌ولێره‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (285) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ پێشبینی یه‌ده‌گی (500) ملیۆن به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت لەم بلۆکەدا. 31.    بلۆكی قوشته‌په‌: لە پارێزگای هەولێر، له‌ قوشته‌په‌ی خوارووی هه‌ولێره‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات تا دوبزو پردێ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1180) كیلۆمه‌تر دووجایه. 32.    بلۆكی قه‌ڵادزێ‌: لەپارێزگای سلێمانی، سه‌رجه‌م قه‌زای قه‌ڵادزێ و به‌ری مه‌رگه‌و ده‌ریاچه‌ی دوكان و ڕانیه‌ ده‌گرێته‌وه‌ نزیكه‌ی (2000) كیلۆمه‌تر دووجایه. 33.    بلۆكی خه‌له‌كان: لەپارێزگای سلێمانی، شارۆچكه‌ی خه‌له‌كان و چیای هه‌یبه‌ت سوڵتان و به‌ شێك له‌ ده‌شتی كۆیه‌ تا سه‌ر زێ ی بچوك ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (624) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ بڕی (2.450) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 34.    بلۆكی ته‌ق ته‌ق )كێوه‌ چه‌رمه‌ڵه(:ده‌كه‌وێته‌ قه‌زای كۆیه‌و ناحیه‌ی ته‌ق ته‌ق و ناحیه‌ی ئاغجه‌له‌ری قه‌زای چه‌مچه‌ماڵه‌وه‌، بڕی زیاتر له‌ یه‌ك ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (951) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ وبەپێی زانیارییەکان بڕی (1.5) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 35.    بلۆكی پیره‌مه‌گرون: لەپارێزگای سلێمانی، ڕۆژهه‌ڵاتی ڕێگای دووكان –سلێمانی و بناری چیای پیره‌ مه‌گرون تاده‌گاته‌ شارۆچكه‌ی دوكان ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی زیاتر له‌ (730) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ . 36.    بلۆكی میران: لەپارێزگای سلێمانی، له‌تاسلوجه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات ڕۆژئاوای ڕێگای دووكان –سلێمانی و به‌ شێك له‌ ناحیه‌ی ئاغجه‌له‌رو شارۆچكه‌ی بازیان و سه‌یرانگای چه‌می ڕه‌زان ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (1015) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و دوو كێڵگه‌ی گه‌وره‌ی تێدایه‌ میران ڕۆژهه‌ڵات بڕی (1.637) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدا دۆزراوه‌ته‌وه و میران ڕۆژئاوا بڕی (4.808) ملیار نه‌وتی تێدایه‌. 37.    بلۆكی بازیان: لەپارێزگای سلێمانی، چیای سه‌گرمه‌و خۆراوای حه‌وزی بازیان و شارۆچكه‌ی ته‌كێ و به‌ شێك له‌ ناحیه‌ی ئاغجه‌له‌ری قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ری (473) كیلۆمه‌تر دووجایه، بڕی نه‌وتی یه‌ده‌گی (1.178) ملیار به‌رمیله‌. 38.    بلۆكی باكوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ باكوری ناحیه‌ی سه‌نگاو له‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ، ڕووبه‌ری (492) كیلۆ مه‌تر دووجا ده‌گرێته‌وه‌ و به‌پێ ی زانیارییەکان بڕی (6.163) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 39.    بلۆكی تۆپخانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، ڕۆژهه‌ڵاتی ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م و ناوچه‌ی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (945) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بەپێی زانیارییەکان بڕی (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایە سه‌ره‌ڕای بڕێكی زۆری گاز. 40.    بلۆكی تازه‌: لە ناوچەی گەرمیان، به‌شێك له‌ سنووری ناحیه‌ی نه‌وجول و خۆرئاوای ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م ده‌گرێته‌وه‌، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه، پێشبینی بڕی (3) ملیار یه‌ده‌گی نه‌وت و بڕێكی زۆر گاز ده‌كرێت. 41.    بلۆكی په‌ڵكانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، قه‌زای دووزخورماتو ناحیه‌ی جه‌باره‌ و ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌و قه‌زایه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (529) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بڕی (1.58) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 42.    پێنجوێن: لەپارێزگای سلێمانی، ناوەندی لە ناوەندی شاری پێنجوێنەوە درێژدەبێتەوە تا سنوری وڵاتی ئێران و جێگەی ئاماژەیە تا ئێستا هیچ وەبەرهێنانێک لەم بلۆکەدا نەکراوە. 43.    بلۆكی ڕۆژهه‌ڵاتی عه‌ربه‌ت: لەپارێزگای سلێمانی، ناوچه‌ی سیوه‌یل و به‌رزنجه‌و به‌ شێك له‌ شارەزوورو تا ناحیه‌ی ناڵپارێز له‌ قه‌ زای پێنجوێن ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 44.    بلۆكی عه‌ربه‌ت: شاری سلێمانی و شاخی گۆیژه‌و ئه‌زمڕو ناحیه‌ی عه‌ربه‌ت تا هه‌ڵه‌بجه‌ی تازه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (974) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی (1.177) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 45.    بلۆكی به‌رانان: لەپارێزگای سلێمانی، باشوری خۆرهه‌ڵاتی شاری سلێمانی و چیای به‌رانان ده‌گرێته‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ده‌ریاچه‌ی ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (722) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 46.    بلۆكی قه‌ره‌داغ: لەپارێزگای سلێمانی، ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ و خۆرهه‌ڵاتی چیای سه‌گرمه‌ و ڕۆژ ئاوای ڕووباری سیروان ده‌گرێته‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ری ئه‌م بلۆكه‌ (846) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، به‌ پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (4.896) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. 47.    بلۆكی باشوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، سه‌نته‌ری ناحیه‌ی سه‌نگاو و ده‌وروبه‌ری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (846) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ پێشبینی یه‌ده‌گی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت و بڕی یه‌ك تریلیۆن مه‌تر سێجا گازی سروشتی تێدایه. 48.    بلۆكی كورده‌میر: لە ناوچەی گەرمیان، خوارووی ناحیه‌ی سه‌نگاو و باكوری قه‌زای كه‌لار ده‌گرێته‌وه‌ و تا سه‌ر ڕووباری سیروان و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (620) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ وبڕی (5.129) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. 49.    بلۆكی گه‌رمیان: باكوری قه‌زای كه‌لارو ناحیه‌كانی باوه‌نورو سه‌رقه‌ڵاو شێخ ته‌ویل ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (2120) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی زیاتر له (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. 50.    بلۆكی شاكه‌ل: لە ناوچەی گەرمیان، خواروی قه‌زای كه‌لار و ناحیه‌ی ڕزگاری و قه‌زای كفری ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (832) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، نزیكه‌ی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه‌. 51.    بلۆكی چیا سورخ: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ڕووباری سیروان و ناحیه‌كانی قۆره‌توو مه‌یدان له‌ قه‌زای خانه‌قین ده‌گرێته‌وه‌ تا سنوری ئێران و ڕووبه‌ری (938) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و به‌ پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (5.656) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. 52.    بلۆكی كۆرمۆر:  -    لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ ناحیه‌ی قادركه‌ره‌می سه‌ر به‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵه‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (510) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی زیاتر له‌ (2) تریلیۆن مه‌تر سێجا گازی تێدایه‌. -    بلۆكی كۆرمۆر 2: لە ناوچەی گەرمیان، بلۆكێكی جیا كراوه‌یه‌ له‌ بلۆكی كۆرمۆری ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م و نزیكه‌ی (300) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ بڕێکی زۆر یه‌ده‌گی گازوو نه‌وتی هەیە. 53.    بلۆكی چه‌مچه‌ماڵ: لە ناوچەی گەرمیان، له‌زێ ی بچوكه‌وه‌ تا سه‌ر ڕووباری باسه‌ڕه‌ درێژ ده‌بێته‌وه‌ و تا شاری چه‌مچه‌ماڵ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (1169) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. 54.    بلۆكی قه‌ره‌هه‌نجیر: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ نێوان چه‌مچه‌ماڵ و كه‌ركوكه‌وه‌، ناوچه‌ی شوان و ناحیه‌ی قه‌ره‌هه‌نجیرو ناحیه‌ی ته‌كێی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1200) كیلۆمه‌تردووجایه، پێشبینی بڕی (5 بۆ 10) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت. 55.    بلۆكی خورمه‌ڵه‌: لە پارێزگای هەولێر، ده‌كه‌وێته‌ باشوری خۆرئاوای هه‌ولێره‌وه‌و درێژكراوه‌ی كێڵگه‌ی كه‌ركوكه‌ كه‌ هه‌ردوو ناوچه‌ی خورمه‌ڵه‌و ئاڤانه‌ی خورمه‌ڵه‌ ده‌گرێته‌وه. 56.    بلۆكی هه‌ڵه‌بجه‌: لەپارێزگای سلێمانی، ده‌كه‌وێته‌ سنوری قه‌زای هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هیده‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1000) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و ناحیه‌كانی خورماڵ و سیروان و بیاره‌و گڵێجاڵ وسه‌نته‌ری قه‌زای هه‌ڵه‌بجه‌و به‌شێكی سیدسادق ده‌گرێته‌وه‌ بڕی (650) ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی خەمڵێندراوی تێدایە. 57.    بلۆكی جه‌به‌ل كه‌ند: باكوری ڕۆژهه‌ڵاتی شاری موسڵ ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (400) كیلۆمه‌تر دووجایه. دووەم: کۆمپانیا بیانییەکان لە هەرێمی کوردستان حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2002)ەوە دەستی بە گرێبەستی نەوتی کردووە لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان تا ساڵی (2013) ژمارەی کۆمپانیاکان لە هەرێمی کوردستان بە مەبەستی پەرەپێدانی کەرتی نەوتی هەرێم گەیشتووون بە نزیکەی (40) کۆمپانیا، لەم خشتەیەی خوارەوە دیارترین ئەو کۆماپانیایانەو بارەگای سەرەکییان دەخەینەڕوو (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) سێیەم: پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە بلۆکە نەوتی  و گازییەکانی هەرێمی کوردستان وەک پێشتر  ئاماژەمان بۆ کردووە هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بۆ (57) بلۆکی گەڕان و پشکنین بۆ وەبەرههێنانی نەوت و گاز، وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە (56) بلۆکیاندا گرێبەستی لەگەڵ نزیکەی (40) کۆمپانیای بیانی کردووە،  لە سەرجەم بلۆکەکاندا پشکی هەرێمی کوردستان لە (20% - 25%) تێپەڕ ناکات. بەم جۆرە؛ (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) و نەخشەی ژمارە (2)) 1.    بلۆكی تاوكێ: لە پارێزگای دهۆک، (55%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ کۆمپانیای (دی ئێن ئۆ)ی نه‌رویجی و (25%)ی دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئینێرجی) توركی و (20%) پشكی (كیپكۆ)یه‌ کە خاوەندارێتییەکەی دەگەڕێتەوە بۆ حکومەتی هەرێم کوردستان. 2.    بلۆكی سەنتەری دهۆك: پشكه‌كانی (50%) دراوه‌ته‌ (مۆرفی ئۆیڵ)ی ئەمریکی و (30%) پشكی (پیترۆکویست ئێنێرجی)ی ئەمریکی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 3.    بلۆكی سلێڤانی: لە پارێزگای دهۆک،  پشكه‌كانی (80%) دراوه‌ته‌ (پیترۆکویست ئێنێرجی)ی ئەمریکی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 4.    بلۆكی سندی- ئامێدی: لە پارێزگای دهۆک؛  (a)    ڕۆژهەڵات: پشكه‌كانی (30.94%) دراوه‌ته‌ (پرینكۆ) و (25.31%)ی پشکی (ئۆریکس پیترۆلیۆم) و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. (18.75%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. (b)    ڕۆژئاوا: بە کراوەیی ماوەتەوە. 5.    بلۆكی سه‌رسه‌نگ: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (56.25%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئینه‌رجی) و پشكی (18.75%)ی دراوه‌ته‌ (مارسۆن ئۆیڵ) و پشكی (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 6.    بلۆكی بیر به‌هر: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی و پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ (گوڵف كیستۆن)ی به‌ریتانی و پشكی (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 7.    بلۆكی شێخ ئادی: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (80%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (گوڵف كیستۆن)ی به‌ریتانی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 8.    بلۆكی دهۆك: پشكه‌كانی (40%) دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) و(40%) و پشكی (دی ئێن ئۆ)ی نه‌رویجی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 9.    بلۆكی ئه‌لقوش: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (80%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبیل) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 10.    بلۆكی ئه‌تروش: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (39.9%)ی دراوه‌ته‌ (تاقە) و (20.1%)ی پشکی شاماران پیترۆلیۆم و (15%)ی دراوه‌ته‌ (مارسۆن ئۆیڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 11.    بلۆكی شێخان: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (51%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای گوڵف كیستۆن و (13.6%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵ)ی هه‌نگاری و پشكی (3.4%)ی دراوه‌ته‌ (ته‌كساس كیستۆنی) ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ (12%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 12.    بلۆكی عه‌ین سه‌فنی: پشكی (60%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (هنت ئۆیڵ)ی ئه‌مریكی‌ و پشكی (20%)ی دراوه‌ته‌ (ئافرین) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 13.    بلۆكی دینارته‌: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (64%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (هیسس كرۆپ) و (16%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (پیترۆسیلتیك) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 14.    بلۆكی ئاكرێ بجیل: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (51.2%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵی هه‌نگاری) و (12.8%) دراوه‌ته‌ (گوڵف كیستۆن) و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ (16%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 15.    بلۆكی ڕوڤیا: لە پارێزگای دهۆک، (شیفرۆن)ی ئه‌مریكی پشكی (60%)ی كڕیوه‌ له‌ كۆمپانیای (ڕایه‌ڵانس ئیندستریس)ی هندی و (15%)ی پشكی (ئۆ ئێم ڤی) نه‌مساوی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 16.    بلۆكی سارتا: لە پارێزگای هەولێر، كۆمپانیای (شیڤرۆن)ی ئه‌مریكی (60%)ی پشكه‌كانی له‌ كۆمپانیای (ڕایه‌ ڵانس ئیندستریس)ی هیندی كڕیوه‌ و (ئۆ ئێم ڤی)ی نه‌مساوی پشكی (15%)ی هه‌یه‌ و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 17.    بلۆكی به‌رده‌ڕه‌ش: لە پارێزگای دهۆک، پشكی (60%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئافرین) و پشكی (20%)ی دراوه‌ته‌ (كۆمیت گروپ) و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 18.    بلۆكی باشیك: له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی موسڵ، پشكی (80%)ی دراوه‌ته‌ (ئیكسۆن مۆبیل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 19.    بلۆكی ئه‌ربیل: لە پارێزگای هەولێر، پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (دی ئێن ئۆ)ی نه‌رویجی و (40%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (نیو ئەیج) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 20.    بلۆكی هه‌ولێر ده‌میر داغ: لە پارێزگای هەولێر، (65%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆریکسی پیترۆلیۆم) و (15%)ی (كه‌ی ئێن ئۆ سی)ی كۆری و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 21.    بلۆكی هه‌ریر: لە پارێزگای هەولێر، پشكه‌كانی (45%)ی دراوه‌ته‌ (ماراسۆن ئۆیڵ) و (35%) ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فه‌ڕه‌نسی و و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌  22.    بلۆكی پیرمام: لە پارێزگای هەولێر، (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 23.    بلۆكی بێتواته:‌ (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 24.    چۆمان: لە پارێزگای هەولێر، سەرەتا درا بە کۆمپانیای (تورکش ئینتیتی)ی بە پشکی (80%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ) بەڵام دواتر کۆمپانیاکە لەو بلۆکە کشایەوە. 25.    هندرێن: لە پارێزگای هەولێر، بە هەمان شێوەی بلۆکی چۆمان درا بە کۆمپانیای (تورکش ئینتیتی)ی بە پشکی (80%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ) بەڵام دواتر کۆمپانیاکە لەو بلۆکە کشایەوە. 26.    بلۆكی شه‌كرۆك: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی (64%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (هیسس) و (16%) بۆ (پیترۆسیڵتیك) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 27.    بلۆكی سه‌فین: لە پارێزگای هەولێر، پشكی (35%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فه‌ڕه‌نسی و پشكی (45%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ماراسۆن ئۆیڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 28.    بلۆكی بنه‌ باوێ: لە پارێزگای هەولێر، پشكی (44%)ی دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی و پشكی (36%)ی دراوه‌ته‌ (ئۆئێم ڤی) نه‌مساوی و و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 29.    بلۆكی شۆڕش: لە پارێزگای هەولێر، پشكی (75%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆ ئێم ڤی) نه‌مساوی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 30.    بلۆكی مه‌لا ئۆمه‌ر: لە پارێزگای هەولێر، پشكی (75%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆ ئێم ڤی) نه‌مساوی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 31.    بلۆكی قوشته‌په‌: لە پارێزگای هەولێر، (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ (كه‌ی ئێن ئۆ سی)ی كۆری و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 32.    بلۆكی قه‌ڵادزێ‌: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی (80%)دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ڕیپسۆڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 33.    بلۆكی خه‌له‌كان: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی كۆمپانیاكان (گاز پڵەس) (40%) تورکش ئینتیتی (40%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 34.    بلۆكی ته‌ق ته‌ق )كێوه‌ چه‌رمه‌ڵه(: پشكه‌كان كۆمپانیای (ئەداکس پیترۆلیۆم) (36%) و (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی (44%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 35.    بلۆكی پیره‌مه‌گرون: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی (80%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ڕیپسۆڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 36.    بلۆكی میران: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی كۆمپانیاكان بڕی (75%) دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 37.    بلۆكی بازیان: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی كۆمپانیاكان (كه‌ی ئێن ئۆ سی) كۆری (80%) و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 38.    بلۆكی باكوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی ئه‌م بلۆكه‌ سه‌ته‌ر لینگ ئینه‌رجی ئه‌مریكی (40%) و ئه‌داكس هاوبه‌شی كه‌نه‌دی و سویسری (20%و20%) (كه‌ی ئێن ئۆ سی) كۆری و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 39.    بلۆكی تۆپخانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، پشكه‌كانی (60%) دراوه‌ته‌ (تالیسمان ئینه‌رجی) كه‌نه‌دی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 40.    بلۆكی تازه‌: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆیڵ سێرچ)ی ئوسترالی و پشكی (20%) دراوه‌ته‌ تۆتاڵی فه‌ڕه‌نسی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 41.    بلۆكی په‌ڵكانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (شاماران پیترۆلیۆم) و (20%) پشكی (پیت ئۆیڵ)ی توركیه‌ و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 42.    پێنجوێن: لەپارێزگای سلێمانی، بە کراوەیی ماوەتەوە. 43.    بلۆكی ڕۆژهه‌ڵاتی عه‌ربه‌ت: لەپارێزگای سلێمانی، (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 44.    بلۆكی عه‌ربه‌ت: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی كۆمپانیاكان (شاماران پیترۆلیۆم)  (60%) ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 45.    بلۆكی به‌رانان: لەپارێزگای سلێمانی، پشكی كۆمپانیاكان (تالیسمان)ی كه‌نه‌دی (60%) كۆمپانیای (مورفی) (20%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 46.    بلۆكی قه‌ره‌داغ: لەپارێزگای سلێمانی، (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 47.    بلۆكی باشوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی (60%)ی دراوه‌ته‌ (كه‌ی ئێن ئۆ سی)ی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 48.    بلۆكی كورده‌میر: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ (ویسترۆن زاگرۆس)ی كه‌نه‌دی و (40%)ی پشكی (تالیسمان ئێنێرجی) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 49.    بلۆكی گه‌رمیان: پشكی (40%)ی كۆمپانیای (گاز پرۆم) له‌ كۆمپانیای (تالیسمانی كڕیوه)‌ و پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ویسترۆن زاگرۆس) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 50.    بلۆكی شاكه‌ل: لە ناوچەی گەرمیان، پشكی (80%)ی كۆمپانیای (گاز پرۆم) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 51.    بلۆكی چیا سورخ: لە ناوچەی گەرمیان، كۆمپانیای (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی (60%) پشكه‌كانی له‌ كۆمپانیای (لۆنگفۆرد ئێنێرجی) كڕیوه‌ و (پیت ئۆیڵ) خاوه‌نی (20%)ی پشكه‌كانه‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 52.    بلۆكی كۆرمۆر: لە ناوچەی گەرمیان، (دانه‌ غاز) و (كریسنت ئۆیڵ) بڕی یه‌ك ملیارد دۆلار یان تێدا وه‌گه‌ڕخست، له‌ ئێستا دا به‌ بۆڕیه‌كی (181) كیلۆمه‌تری تیره‌ (24) ئینج گاز ده‌گه‌یه‌نرێته‌ وێستگه‌ كاره‌بایه‌كانی چه‌مچه‌ماڵ و هه‌ولێر و دهۆك. كومپانیای (دانه‌ غاز) به‌ بڕی (750) ملیۆن دۆلار (10%)ی پشكه‌كانی فرۆشته‌ كۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵ)ی هه‌نگاری و )دانه‌ غاز( خاوه‌نی  (40%) و )كریسنت ئۆیڵ ((40%)و (ئۆ ئێم ڤی) نه‌مساوی (10%) و (ئێم ئۆ ئێڵ)ی هه‌نگاری (10%). 53.    بلۆكی چه‌مچه‌ماڵ: لە ناوچەی گەرمیان، هه‌ریه‌ك له‌ (دانه‌ غازو كریسنت ئۆیڵ) وەبەرهێنانی تێدا دەکەن. 54.    بلۆكی قه‌ره‌هه‌نجیر: لە ناوچەی گەرمیان، (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 55.    بلۆكی خورمه‌ڵه‌: لە پارێزگای هەولێر ئه‌م كێڵگه‌یه‌ له‌لایه‌ن (گروپی كار)ه‌وه‌ سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێت و پشكه‌كانی (100%) دراوه‌ته‌ كیپكۆ. 56.    بلۆكی هه‌ڵه‌بجه‌: لەپارێزگای سلێمانی، (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (گاز پرۆم) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 57.    بلۆكی جه‌به‌ل كه‌ند: لە باكوری ڕۆژهه‌ڵاتی شاری موسڵ، سەرەتا درا بە کۆمپانیای (تورکش ئینتیتی)ی بە پشکی (40%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ) (40%) مایەوە بۆ لایەنی تر.بەڵام دواتر کۆمپانیا تورکییەکە لەو بلۆکە کشایەوە. خشتەی ژمارە (2) نەخشەی ژمارە (2) چوارەم: قۆناغەکانی کارکردن و توانای بەرهەمهێنان لە بلۆکە نەوتییەکان بەشێوەیەکی گشتی بلۆکە نەوتییەکان دابەش دەبن بەسەر سێ  جۆردا، کە دوو جۆریان  نەوتین و (ئەوانەی لە بەرهەمدان و ئەوانەی لەقۆناغی پێش بەرهەمدان)، سێهەمیان بلۆک گازییەکانە. 1. ئەو بلۆکانەی لە قۆناغی بەرهەمهێناندان (نەوت)  بەپێی زانیارییەکان لە هەرێمی کوردستاندا تەنها (9) بلۆکی نەوتی لە قۆناغی بەرهەمهێناندان. کە (7) بلۆکیان دەکەونە پارێزگای هەلێرەوە و رێژەی  (92.7%)  هەموو بەرهەمی نەوتی هەرێم پێک دەهێنن. تەنها (1) بلۆکی بەرهەمهێنانی نەوت لە ناوچەی سلێمانی و گەرمیان هەیە ئەویش  (بلۆکی گەرمیان)ە کە بەرهەمی ڕۆژانەی بە پێی دوا ئامارەکان بریتییە لە (24) هەزار بەرمیل نەوت. جگە لە بلۆکی گەرمیان (بلۆکی تەقتەق) کە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای هەولێرە بەڵام لە ژێر قەڵەمڕەوی دەسەڵاتدارانی پارێزگای سلێمانیە، ئەم بلۆکە لە کۆتایی ٢٠٢٠ دا ئاستی بەرهەمێنانی بریتی بووە لە (٨ هەزار و ٥٨٠) بەرمیل نەوت، لەکاتێکدا لە ساڵی ٢٠١٥ بەرهەمی رۆژانەی  (١٢٨ هەزار) بەرمیل زیاتر بووە، ئەم دوو بلۆکەی ناوچەی کۆیە و گەرمیان تێکڕا ڕێژەی (٧،٣%) ی بەرهەمی هەرێم پێک دەهێنن. (بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) خشتەی ژمارە (3) 2. ئەو بلۆکانەی لە قۆناغی گەڕان و پشکنیندان جگە لەو بلۆکانەی گەیشتوون بە بەرهەمهێنانی نەوت گاز، گەڕان و پشکنین لە بلۆکە کانزاییەکانی دیکە بەردەوامەو (خشتەی (4)) کاری گەڕان و پشکنین و پشکی کۆمپانیا بیانییەکان ڕووندەکاتەوە. خشتەی ژمارە (4) 3. سێکتەری (گاز) لە بلۆکە کانزاییەکاندا لە هەرێمی کوردستان (4) کێلگەی گاز هەیە، ئەوانیش (کۆرمۆر – چەمچەماڵ) لە ساڵی (2009) وە لە بەرهەم هێندانایە، هەروەها (خورمەڵە) کە کێڵگەی نەوت و گازە و سوتەمەنی بۆ ویستگەی کارەبا دابین دەکات. کێڵگەکانی دیکەش کە بریتین لە (بنەباوێ) لە پارێزگای هەولێر و (میران) لە پارێزگای سلێمانی کۆپانیای گەنێڵ ئەنێرجی کاریان تێدا دەکات و لە قۆناغی هەڵسەنگاندن و پەرەپێداندان. (بڕوانە خشتەی ژمارە (5)) خشتەی ژمارە (5) تێبینی: بەرهەمی غازی کێڵگەی کۆرمۆر و چەمچەماڵ بۆ وێستگەکانی کارەبا بەکاردێت، بەڵام بەرهەمی غازی ماڵان LPG کۆندێنسێت کۆمپانیا بۆخۆی دەیفرۆشێت سەرچاوەکان 1.    د. سەفین جەلال فتح اللە، نەوتی هەرێمی کوردستان؛ شیکردنەوەیەکی جوگرافیایی سیاسی، دەزگای چاپ و پەخشی نارین، چاپی یەکەم، هەولێر 2015، ل 81-107. 2.    یادگار سدیق گەڵاڵی، سەربەخۆیی دارایی و دابەشبوونی جوگرافی کێڵگەکانی نەوت وگازی هەرێم، ماڵپەڕی زەمەن؛ https://www.zamenpress.com/Detail_wtar.aspx?jimare=3464 3.    The Oil and Gas Year, The Oil and Gas Year: Kurdistan Region of Iraq 2011 (KURDISTAN REGION EXPLORATION LICENCED & DISCOVERIES AND ACTIVITIES) p. 58-61. 4.     Rdhwan Shareef Salih, Reforms Feasibility in Kurdistan Region Petroleum Contracts, Triggered by the New Regional Blocks Divisions, International Journal of Business and Social Science Vol. 11 • No. 5 • May 2020. 5.    LICENCES AND ENERGY INFRASTRUCTURE, MAP 2013. http://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/images/pdfs/Licences_and_energy_infrastructure_TOGY_2013_1.pdf