(درەو):  لاهور شێخ جەنگی بە نوسراوێك بۆ سەركردایەتی یەكێتی، دەسەڵاتەكانی خۆی وەكو هاوسەرۆك بەكار دەهێنێتەوەو سەرجەم بڕیارەكانی بافڵ تاڵەبانیش رەتدەكاتەوە.  بەپێی زانیارییەك كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لەناو یەكێتی دەست (درەو) كەوتووە، لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بە نوسراوێك كە ئاڕاستەی سەركردایەتی یەكێتی كردووە، هەموو دەسەڵاتەكانی خۆی وەكو هاوسەرۆك لە بافڵ تاڵەبانی وەرگرتووەتەوەو دەڵێت ئیتر دەسەڵاتەكانی هاوسەرۆك بەكاردەهێنێتەوە.  لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە كە بافڵ تاڵەبانی تۆمەتباری كرد بەوەی ژەهرخواردووی كردووە، لاهور شێخ جەنگی بە دیاریكراوی لە رۆژی 15ی تەموزدا لە رێگەی نوسراوێكەوە بۆ مەكتەبی سیاسی یەكێتی، بە مەرجی ئەوەی سەركردایەتی كۆببێتەوە‌و لێكۆڵینەوە لەو تۆمەتانە بكرێت كە ئاڕاستەی كراوە، دەسەڵاتەكانی خۆی وەكو هاوسەرۆك بەشێوەیەكی "كاتیی" رادەستی هاوسەرۆكەكەی تر واتا بافڵ تاڵەبانی كرد.  لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە، سەركردایەتی یەكێتی كۆبونەوەی گشتگیری نەكردووە، بەڵام هەفتەی رابردوو سەركردایەتی ناوچەكان (كەركوك- هەولێر- سلێمانی) بەشێوەی جیاجیا كۆبونەوە، ئەم كۆبونەوانە دەرەنجامەكەی بەوشێوەیە شكایەوە، بافڵ تاڵەبانی بە نوسراوێك لاهور شێخ جەنگی‌و ژمارەیەك ئەندامی سەركردایەتی نزیك لە لاهور شێخ جەنگی لە یەكێتی دەركرد.  (درەو) زانیویەتی لە نوسراوەكەیدا بۆ سەركردایەتی یەكێتی، لاهور شێخ جەنگی رایگەیاندووە: هەموو ئەو بڕیارانەی سەبارەت بە خۆم و چەند هەڤاڵێكی تری سەركردایەتی دراون رەت ئەكەمەوە، بەهۆی ئەوەی كە ناپەیڕەوین و لە دەرەوەی كۆبونەوەی فەرمی ئەنجومەنی سەركردایەتی دراون. لاهور شێخ جەنگی ئاماژەی بەوەكردووە كە یەكێتی لەبەردەم "لێكترازاندایە"و بۆیە لە نوسراوەكەیدا بۆ سەركردایەتی ئاماژەی بۆ كردووە" چەندین جار بافڵ تاڵەبانی پەیڕەوی ناوخۆی پێشێلكردووەو رێگری لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی كردووە"، كە ئەمە مەرجی ئەو بووە بۆ رادەستكردنی دەسەڵاتەكانی بە بافڵ تاڵەبانی.

راپۆرت: درەو پەرلەمانی كوردستان تاوتوێی هەڵبژاردن دەكات، تاوەكو 18ی ئەم مانگە دەبێت فراكسیۆنەكان بۆچونی حزبەكانیان بگەڕێننەوە بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن ماوەی دوو ساڵە تەمەنی یاسایی بەسەرچووە، پارتی داوای گۆڕینی كۆمسیۆن دەكات، یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتوو و كۆمەڵ دژن، تۆماری دەنگدەران نوێ نەكراوەتەوە، داوای گۆڕینی سیستمی هەڵبژاردن دەكرێت بۆ "فرە بازنەیی"‌و یاسای هەڵبژاردن پێویستی بە هەمواركردنەوە هەیە، زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. پەرلەمان داوای بۆچوونی لایەنەكان دەكات رۆژی 30ی ئەیلولی 2022 وادەی فەرمی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانە، سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان دوێنێ لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكان كۆبووەوە بۆ تاوتوێكردنی پرسی هەڵبژاردن، چونكە دەبێت شەش مانگ بەر لە وادەی دیاریكراو بڕیار لەسەر هەڵبژاردنەكە بدرێت. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەكەی دوێنێدا سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان داوای لە سەرۆكی فراكسیۆنەكان كردووە تاوەكو رۆژی (18)ی ئەم مانگە بۆچونی حزبەكانیان لەبارەی هەڵبژاردن بگەیەننە سەرۆكایەتی پەرلەمان.  پێشنیازی لایەنەكان بۆ هەڵبژاردن بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، هەرچەندە تائێستا بۆچونی كۆتایی خۆیان لەبارەی هەڵبژاردنی داهاتوو رانەگەیاندووە، بەڵام لایەنەكان هەندێك راوبۆچوونی بەرایی خۆیان خستوەتەڕوو كە بەمشێوەیە: •    پارتی دیموكراتی كوردستان پارتی لەگەڵ ئەوەدایە هەڵبژاردن لەوادەی خۆیدا بەڕێوەبچێت، بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ئیستای ناوخۆیی یەكێتی‌و ئەو پاشەكشێیەی بزوتنەوەی گۆڕان كردویەتی، پارتی چاوی لەوەیە لە پەرلەمانی داهاتووی كوردستاندا نزیكەی (50) كورسی مسۆگەر بكات، پارتی لەگەڵ ئەوەدایە لەسەر بنەمای كورسی ئێستای لایەنەكان لە پەرلەمان، سەرلەنوێ كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسی دروست بكرێتەوە، ئەگەر ئەم داواكارییە جێبەجێ بكرێت، پارتی زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی لەبەرژەوەندی خۆی كۆنترۆڵ دەكات، ئەگەر ئەم بیرۆكەی جێبەجێ بكرێت، پارتی لە كۆی (9) كورسی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن پارتی (4) كۆمسیاری بەردەكەوێت‌و لەگەڵ كورسییەكی پێكهاتەكاندا دەبێت بە زۆرینەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و بڕیاری یەكلاكەرەوەی لای خۆی دەبێت.  پارتی پرۆژەی بەدیلی ئامادەیە، ئەگەر لایەنەكانی تر قایل نەبن بە گۆڕانكاری لە كۆمسیۆن لەسەر بنەمای كورسی ئێستا لایەنەكان لە پەرلەمان، پارتی داوا دەكات "كەسانی سەربەخۆ" لە شوێنی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن دابنرێن، بۆ ئەمەش پێشنیازی دانانی (9) دادوەر دەكات، كە ئەم دادوەرانەش لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە دیاری دەكرێن، ئەم دامەزراوەیەش زۆرینەی دادوەرەكانی سەربە پارتین.  •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكێتی بەهۆی بارودۆخی ناوخۆییەوە خوازیارە هەڵبژاردن لەوادەی دیاریكراوی خۆی دوابخرێت، بەڵام ئەمەی بە فەرمی رانەگەیاندووە، بەشێوەیەكی بەرایی یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان داوا دەكات هەڵبژاردن بەشێوەی "فرە بازنە" بەڕێوەبچێت، واتە هەر پارێزگایەك بكرێت بە یەك بازنەی هەڵبژاردن، سەبارەت بە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسیش، یەكێتی دژی بیرۆكەكەی پارتییە بۆ نوێكردنەوەی كۆمسیۆن لەسەر بنەمای كورسی ئێستای لایەنەكان لە پەرلەمان‌و داوا دەكات ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن وەكو خۆیان بمێننەوە، واتە دابەشكارییەكە گۆڕانكاری تێدا نەكرێت.  لە كۆی (9) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆن، یەكێتی (2) كۆمسیاری هەیە. •    بزوتنەوەی گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان بۆچونی خۆی پێشكەشی پەرلەمان كردووە‌و داوا دەكات هەڵبژاردن بە "لیستی داخراو"‌و بێت‌و بەشێوەی "فرە بازنە" بەڕێوەبچێت، واتە بەگوێرەی ژمارەی پارێزگاكان، هەرێمی كوردستان دابەش بكرێت بەسەر چوار بازنەی هەڵبژاردندا، لەبارەی چارەنوسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسییەوە، بزوتنەوەی گۆڕان هاوڕایە لەگەڵ یەكێتی‌و داوا دەكات كۆمسیۆنەكە وەكو خۆی بمێنێتەوە، چونكە لە حاڵەتی داڕشتنەوەی كۆمسیۆن لەسەر بنەمای كورسی ئێستا لایەنەكان لە پەرلەمان وەكو ئەوەی پارتی داوای دەكات، بزوتنەوەی گۆڕان ئەندامێك لە ئەنجومەنی كۆمسیۆن لەدەستدەدات.  لەكۆی (9) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆن، بزوتنەوەی گۆڕان (2) كۆمسیاری هەیە.  •    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتوو پێشنیازی پێشكەشكردووە‌و داوا دەكات هەڵبژاردن بەشێوەی "نیمچەكراوە"‌و فرە بازنەیی هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت، نیمچە كراوە واتا ئەو كاندیدەی قاسمی ئینتخابی هینا سەردەكەوێت، ئەوانەی تر بە ریزبەندی دەردەچن، یەكگرتوو داواشی كردووە  تۆماری دەنگدان پاكبكرێتەوە‌و لە هەڵبژاردنەكەدا پێكهاتەكان كە (11) كورسییان لە پەرلەمان بۆ تەرخان كراوە،  خۆیان دەنگ بەخۆیان بدەن، سەبارەت بە چارەنوسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، یەكگرتوو لەگەڵ یەكێتی‌و گۆڕان هاوڕایە‌و داوا دەكات پێكهاتەی كۆمسیۆن وەكو خۆی بمێنێتەوە‌و گۆڕانكاری تێدا نەكرێت. لەكۆی (9) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆن، یەكگرتوو (1) كۆمسیاری هەیە.   •    جوڵانەوەی نەوەی نوێ ئەم جوڵانەوەیە هەڵوێستی خۆی لەبارەی هەڵبژاردن بۆ رایگشتی راگەیاند‌و داوا دەكات هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا واتا 30ی ئەیلولی داهاتوو بەڕێوەبچێت، بەهۆی ئەوەی هیچ نوێنەرێكی لەناو كۆمسیۆندا نییە، نەوەی نوێ داوا دەكات كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان دور بێت لە پشكێنەی حزبی‌و لەژێر سەرپەرەشتی نەتەوە یەكگرتووەكاندا كارەكانی بكات.  •    كۆمەڵی دادوەریی كوردستان كۆمەڵی دادگەریی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا، دەنگ‌و كورسییەكانی كەمیكرد، دوێنێ بەشداری كۆبونەوەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكاندا نەكرد.  لەبارەی هەڵوێستی كۆمەڵی دادگەریی سەبارەت بە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، عومەر گوڵپی ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵ لە پەرلەمانی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆمەڵ لەگەڵ ئەوەدایە هەڵبژاردنەكە لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا بكرێت، بەڵام یاسای هەڵبژاردن هەموار بكرێتەوە‌و لە یەك بازنەییەوە بكرێت بە فرەبازنەیی‌و هەر پارێزگایەكی هەرێم بكرێت بە بازنەیەكی هەڵبژاردن.  عومەر گوڵپی وتی:" كۆمەڵ داوا دەكات یاسای هەڵبژاردن هەموار بكرێتەوە‌و پشكی پێكهاتەكان هاوشێوەی ئەوە دابنرێت كە لە پەرلەمانی عێراق بۆیان دانراوە، دەبێت كۆتای پێكهاتەكان بە دەنگی خۆیان بچنە ناو پەرلەمانی كوردستانەوە نەك پارتی كاندیدەكانیان سەربخات".  لەبارەی چارەنوسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە، پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ دەڵێ" ئێمە لەگەڵ دەستكاریكردنی پێكهاتەی ئێستا كۆمسیۆندا نین، بەڵام داوا دەكەین تۆماری دەنگدەران پاكبكرێتەوە".  كۆمەڵی دادگەریی لەكۆی (9) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، (1) كۆمسیاری هەیە.  لەبارەی كۆمسیۆنەكەی كوردستانەوە  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم یەكێكە لەو دەستانەی كە سەربە پەرلەمانی كوردستانە، دەستەكە بەپێی یاسایەك دروستكراوە كە پێی دەوترێت یاسای ژمارەی (4)ی كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسی‌و لە رۆژی 23ی تەموزی 2014 پەسەندكراوە، بەڵام پێدانی متمانە بە ئەندامانی دەستەكە لە پەرلەمان‌و دەستبەكاربوونی فەرمی كۆمسیۆنەكە سەرەتاكەی دەگەڕێتەوە بۆ رۆژی 23ی كانونی یەكەمی 2014. ئەم كۆمسیۆنە ماوەی نزیكەی (7) ساڵە دەستبەكاربووە، لەم ماوەیەدا تەنیا دوو ئەركی تایبەت بە خۆی ئەنجامداوە كە ئەوانیش بریتین لە: یەكەم: بەڕێوەبردنی پرۆسەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان لە رۆژی 25ی ئەیلولی 2017دا، ئەم پرۆسەیە لەبەر ئەوەی پرۆسەیەكی نیشتمانی بوو، كێشمەكێشی زۆر لەسەر دەرەنجامەكانی دروست نەبوو. دووەم: بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی 2018دا، ئەم پرۆسەیە كە یەكەمین ئەزمونی كۆمسیۆنە دروستكراوەكە بوو، مشتومڕی زۆری لەسەر دروستبوو، هەندێك لەلایەنەكان بەدیاریكراویش یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكگرتوو باسی ئەوەیان دەكرد ساختەكاری گەورە لە هەڵبژاردنەكەدا كراوە.  تا كاتی دروستكردنی ئەم كۆمسیۆنە، هەرێم كوردستان خاوەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆی نەبوو، ئۆفێسی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە شارەكانی هەرێم سەرپەرشتی ئەو هەڵبژاردانانەیان دەكرد كە تایبەت بوون بە هەرێمی كوردستان، واتە هەڵبژاردنی سەرتاسەری نەبوون لە عێراقدا. ئەم كۆمسیۆنە لە یاساكەیدا وەكو دەستەیەكی "سەربەخۆ" ناوی هێنراوە، واتە سەربە حكومەت نییە‌و راستەوخۆ لەژێر چاودێری پەرلەماندایە، ئەندامەكانی لەسەر بنەمای پشكێنەی حزبی دانراون‌و لە پەرلەمانی كوردستان متمانەیان پێدراوە‌و پێكهاتوون لە (9) ئەندام، بەمشێوەیە: •    هەندرێن محەمەد- سەرۆكی كۆمسیۆن، سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە‌و ماوەیەكی زۆر چووە دەرەوەی وڵات •    رێزان حەمەڕەشید- سەرۆكی فەرمانگەی كارگێڕی هەڵبژاردن، سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە •    سلێمان مستەفا- جێگری سەرۆكی كۆمسیۆن، سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانە •    شیروان زرار- وتەبێژی كۆمسیۆن، سەربە كۆمەڵی ئیسلامییە •    ئیسماعیل حەمەعەلی- كۆمسیار، سەربە یەكگرتووی ئیسلامییە، لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستاندا ئەم پیاوە رەخنەی زۆری لە ئەدای كۆمسیۆن گرت •    عەبدولسەمەد خدر- كۆمسیار، سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە •    جوتیار عادل- كۆمسیار، سەربە پارتییە (ئێستا وتەبێژی فەرمی حكومەتی هەرێمە‌و شوێنەكەی بەتاڵە، ئەگەر كۆمسیۆن بە پێكهاتەكەی ئێستایەوە بمێنێتەوە، دەبێت پارتی كەسێكی تر بخاتە شوێنەكەی) •    نەهرۆ سەلیم حەننا- كۆمسیار، پشكی پێكهاتەكانە‌و سەربە یەكێتییە (لەكاتی دروستكردنی كۆمسیۆندا یەكێتی داوای سێ كورسی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی دەكرد، پارتی قایل بوو، بەڵام بەو مەرجەی یەكێتی یەكێك لە كۆمسیارەكانی بە كەسێكی سەربە پێكهاتەكان پڕ بكاتەوە) •    سەیاح عەبدوڵا- كۆمسیار لەسەر پشكی پێكهاتەی توركمان دانرا، بەڵام سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، ئەم پیاوە بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە گیانی لەدەستداوە‌و ئێستا شوێنەكەی بەتاڵە، ئەگەر دەستكاری پێكهاتەی كۆمسیۆن نەكرێت، دەبێت پارتی بە كەسێكی تر شوێنی ئەم پیاوە پڕبكاتەوە. بەگوێرەی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی كە دەست (درەو) كەوتووە، تاوەكو ساڵی 2018، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی (654) فەرمانبەری هەبووە. كۆمسیۆنێكی ماوەبەسەرچوو ! رۆژی 23ی كانونی یەكەمی 2019 تەمەنی یاسایی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن كۆتایی هات كە (5) ساڵ بوو، لەوكاتەوە تا ئێستا پەرلەمانی كوردستان تەمەنی یاسایی بۆ درێژنەكردونەتەوە، واتە ماوەی نزیكەی دوو ساڵە لە بۆشایی یاسایدان.  ئەوانەی ئاگاداری كاروبارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستانن‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، دەڵێن، چەند مانگێك بەر لەوەی وادەی یاساییان كۆتایی بێت، ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن سێ نوسراویان ئاڕاستەی پەرلەمانی كوردستان كردووە بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر چارەنوسیان بدات، بەڵام پەرلەمان وەڵامی نەداوەتەوە.  ئێستا كە وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان نزیكبوەتەوە، دەبێت پەرلەمان چارەسەری كێشەی كۆمسیۆن بكات، بۆ ئەمەش چەند سینایۆیەك هەیە:  یەكەم: ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن وەكو خۆیان بمێننەوە‌و پەرلەمان بە بڕیارێك تەمەنی یاساییان بۆ یەك خولی پێنج ساڵی تر درێژ بكاتەوە، بەپێی ئەو یاسایەی كە كۆمسیۆنی لەسەر دروستكراوە، رێگە بەوە دراوە بۆ یەك خولی پێنج ساڵی ماوەی كاركردنی ئەندامانی كۆمسیۆن درێژ بكرێتەوە، ئەمە سیناریۆیەكی پێشبینی كراوە، چونكە هەڵوەشاندنەوەی كۆمسیۆن‌و سەرلەنوێ دروستكردنەوەی ناكۆكی لەنێوان لایەنەكان دروست دەكات‌و رەنگە وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دوابخات، بەتایبەتیش كە یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتوو و كۆمەڵ دژی گۆڕینی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆنن.  •    هاوشێوەی ئەوەی لە عێراق رویدا، پەرلەمان لەبری ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنی كۆمسیۆن كە وادەی یاساییان تەواو بووە، دادوەر دابنێت، پارتی ئەم پێشنیازەی كردووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەنجومەنی دادوەریی زۆرینەی دادوەرەكانی سەربە پارتییە، رەنگە لایەنەكانی تر ئەم پێشنیازە قایل نەبن.  •    ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیۆن لە (9) كۆمسیارەوە زیاد بكرێت، ئەگەر سیناریۆیەكە كە ئەگەری جێبەجێبوونی هەیە ئەگەر لایەنەكان لەسەر رێكبكەون.  تۆماری دەنگدەران دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە كوردستان كە رۆژی 30ی ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، ژمارەی ئەوانەی لە هەرێمی كوردستان مافی دەنگدانیان هەبوو (3 ملیۆن‌و 88 هەزارو 642) كەس بوو، پێشبینی دەكرێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا ژمارەی دەنگدەران بۆ نزیكەی (3 ملیۆن‌و 500 هەزار) كەس بەرزببێتەوە، بەتایبەتیش كە چوار تەمەنی نوێ مافی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو وەردەگرن.   پرسی تۆماری دەنگدەران یەكێكە لەو بابەتانەی كە لایەنەكان جەختی لەسەر دەكەنەوە، تۆمار نوێ نەكراوەتەوە، پرۆژەی بە "بایۆمەتری"یكردنی تۆمارەكە شكستی هێنا بەهۆی ئەوەی كۆمسیۆن تەمەنی یاسایی تەواو بوو، هەندێك دەڵێن پارتی‌و یەكێتی بەئەنقەست رێگرییان لە درێژكردنەوەی تەمەنی كۆمسیۆن كردووە، بۆ ئەوەی ئەم كۆمسیۆنە فریای پاككردنەوەی تۆماری دەنگدەران نەكەوێت.  یاسای هەڵبژاردن یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان یەكێكی ترە لەو بابەتانەی كە لایەنەكان باس لە هەمواركردنەوەی دەكەن، بەتایبەتیش كە بەپێی یاساكە هەڵبژاردن لە كوردستان بەشێوەی (یەك بازنە) بەڕێوەدەچێت‌و ئێستا لایەنەكان داوا دەكەن بكرێت بە "فرە بازنە" لەسەر ئاستی پارێزگاكان. 

درەو: پەرلەمانی کوردستان لە ماوەی پێنج خولی خۆیدا (385) یاسای دەرچواندووە، بەڵام خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان كەمترین یاسای دەركردووە، بەشێویەک؛ خولی یەکەم بە تێکڕای ساڵانە (13) یاساو خولی دووەم (17) یاسا و خولی سێیەم (18) یاسا و خولی چوارەم (6) یاسا و خولی پێنجەم بە تێکڕای ساڵانە (5) یاسای دەرچواندووە.  بەشێوەیەکی گشتی ئەرکی سەرەکی دامەزراوەی پەرلەمان لە پاڵ ئەرکی چاودێری کردنی دامەزراوەکانی حکومەت ئەرکی یاسادانانە، هەر بۆیە زۆرجار پەرلەمان بە دامەزراوەی یاسادانان ناو دەبرێت، لەم ڕاپۆتەدا بەراوردی ژمارەیی ئەو یاساییانە دەکەین کە پەرلەمانی کوردستان لە ماوەی پێنج خولی خۆیدا لە ساڵی (1992 - 2021) دەریچواندون. خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان (19/5/1992 – 30/1/2005) ئەگەرچی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان درێژترین خولی پەرلەمان بووە، بەهۆی ناسەقامگیری و  ململانێی سیاسی و شەڕی ناوخۆ لە هەرێمی کوردستان و ئەنجام نەدانی هەڵبژدن گشتی، نزیکەی (13)ساڵ بەردەوام بوو، بەڵام لەڕووی دانانی یاساوە زۆرترین یاسای دەرچوواندووە، سەرەڕای شەڕی ناوخۆ هیچ ساڵێک لەم خولەدا تێنەپەڕیوە یاسای تێدا دەرنەچوێندرابێت، بۆ نمونە لە سالێ 1992 (16) یاسا، 1993 (21) یاسا، 1994 (4) یاسا، 1995 (1) یاسا، 1996 (4) یاسا، 1997 (14) یاسا، 1998 (9) یاسا، 1999 (18) یاسا، 2000 (19) یاسا، 2001 (19) یاسا، 2002 (16) یاسا، 2003 (7) یاسا و 2004 (25) یاسای دەرچوواندووە. واتە بە کۆی گشتی (173) یاسای دەرچواندووەو بە تێکڕا دەکاتە (13.3) یاسا بۆ هەر ساڵێک (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)). خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستان (30/1/2005 25/7/2009) ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان تەمەنی نزیکەی چوار ساڵ و نیو بووەو لە ماوەی تەمەنی خۆیدا (89) یاسای دەرچوواندووە بە جۆرێک؛ ساڵی 2005 (2) یاسا، 2006 (20) یاسا، 2007 (39) یاسا، 2008 (18) یاسا و 2009 (10) یاسای دەرچواندووە، واتە بە تێکڕا ساڵانە (17.8) یاسای دەچواندووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)). خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان (25/7/2009 – 21/9/2013) خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان لەماوەی چوار ساڵی تەمەنی خۆیدا بە چالاکترین خولی پەرلەمان دادەنرێت لە ڕووی ژمارەی دەرکردنی یاساوە، بە جۆرێک؛ ساڵی 2010 (17) یاسا، 2011 (22) یاسا، 2012 (17) یاسا و 2013 (19) یاسای دەرچوواندووە. واتە بەکۆی گشتی (75) یاسای دەرچواندووە و بە تێکڕا ساڵانە دەکاتە (18.8) یاسا. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)). خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان (21/9/2013 – 30/9/2019) ئەگەرچی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان بەهۆی کێشەی سەرۆکایەتی هەرێمەوە بۆ ماوەی نزیکەی دوو ساڵ دەرگای دانیشتنی پەرلەمانی کوردستان بە داخراوی مایەوە و بە شێوەیەک لە ساڵی (2016) و بۆ یەکەم جار لە مێژووی پەرلەمانی کوردستان هیچ یاسایەک دەر نەکرا، بەڵام ئەم خولەی پەرلەمان؛ ساڵی 2014 (9) یاسا، 2015 (9) یاسا، 2016 (0) یاسا، 2017 (4) یاسا و 2018 (11) یاسای دەرچوواندووە. واتە بەکۆی گشتی (33) یاسای دەرچواندووە و بە تێکڕای ساڵانە دەکاتە (6.6) یاسا. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)). خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان (30/9/2019 – تا ئێستا) خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لەگەڵ ئەوەی تا ئێستا ساڵێک تەمەنی یاسایی ماوە بەڵام کەمترین ژمارەی یاسای دەرچوواندووە بەشێوەیەک؛ ساڵی 2019 (4) یاسا، 2020 (5) یاسا و 2021 (6) یاسای دەرچوواندووە. واتە بەکۆی گشتی (15) یاسای دەرچواندووە و بە تێکڕای ساڵانە (5) یاسای دەرکردووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (5)).

به‌هرۆز جه‌عفه‌ر به‌ پێی ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان، کە له‌ میانەی كۆنفڕانسی (COP26) ی نۆڤه‌مبه‌ری (2021) ەوە ئاماژەیان پێکردوە، زیاتر له‌ (800) ملیۆن كه‌س به‌هۆی گۆڕانی كه‌شوهه‌واوه‌ له‌ جیهاندا تووشی برسێتی بون، هه‌روه‌ها به‌ پێی پرۆگرامی ژینگه‌یی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان عێراق له‌ ڕیزی (5) مین ئه‌و ووڵاته‌ هه‌ستیارانه‌دایه‌ كه‌ گۆڕانی كه‌شوهه‌وا كاری تێ ئه‌كات. به‌ پێی وه‌زاره‌تی سه‌رچاوه‌ ئاوییه‌كانی عێراق، چاوەڕوان ئەکرێت تاوه‌كو ساڵی (2035) به‌بڕی (10) دە ملیار و هەشت سەت ملیۆن م3 عێراق تووشی كه‌مئاویی بیێته‌وه‌، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدایه‌ ژماره‌ی دانیشتوانی عێراق ئێستا (40) ملیۆن كه‌سه‌ به‌ڵام له‌ساڵی (2050) رێژه‌ی دانیشتوان بگاته‌ دوو هێنده‌ زیاد بكات و ببێته‌ (80) ملیۆن كه‌س. ئالۆک شارما، سەرۆکی لووتکەی گۆڕانی کەشوهەوا، لە پێش چاوی نوێنەرانی زیاتر لە (190) وڵاتی جیهان لە گڵاسگۆی سکۆتلەندا لە لووتکەی گۆڕانی کەشوهەوا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی گۆڕانی کوشوهەوا کۆبوونەتەوە، ئەڵێت "هەرەشەیەکی ڕێستەقینە لەسەر هەسارەکەمان دروستبووە، ڕێژەی گازەکانی دوانۆکسیدی کاربۆن، میسان و نایترۆجین هێندە زیادیان کردووە، کە 800 هەزار ساڵە شتی وا رووینەداوە. له‌ ساڵی (1992) ه‌وه‌ ئه‌وه‌ (29) ساڵه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان كۆئه‌بێـته‌وه‌، چاره‌سه‌رێكیان بۆ ئه‌م گرفته‌ پێ نییه‌!. ساڵانه‌ نزیكه‌ی (196) ده‌وڵه‌ت واژۆی ئه‌كه‌ن كه‌ ڕێگه‌ له‌ به‌رزبونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی و ووشكه‌ ساڵی و به‌ بیابانبون و كه‌مبونه‌وه‌ی ئاو بگرن، كه‌ ئه‌مانه‌ هه‌موو یه‌ك گرفتن و به‌هۆی یه‌كه‌وه‌و به‌دوای یه‌كدا دروست ئه‌بن، كه‌چی وه‌كو بوریس جونسون له‌ میانه‌ی كۆنفرانسی (COP26) له‌ (2ی نۆڤه‌مبه‌ری 2021) وتی " ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره‌ فریا نه‌كه‌وین، زەوی بەکەڵک نایات و جرج و مشك ئه‌مانخوات". كوردیش، به‌شێكه‌ له‌م گۆی زه‌وییه‌، له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌ش به‌شێكه‌ له‌ ناوچه‌یه‌كی ترسناكی سیاسیی و جیۆپۆڵه‌تیكی سه‌خت، كه‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و عێراقه‌، بۆخۆی به‌ سروشت ناوچه‌یه‌كی كه‌م باران و گه‌رمه‌و به‌ هه‌ڵمبونی زۆرتره‌. ئەم ڕەوشە نالەبارەی پیسبون و گەرما بەڕێژەی (93%) کاری لە زەوییە کشتوکاڵییەکانی عێراق کردوە. هەرچۆنێک بێت ئەم پرسە ئێستا بۆتە تۆپیکی نەمبەر وەن لە ناو بابەتی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا. بۆیه‌ گرنگه‌ هەرێمی کوردستانیش کە خاوەنی یەدەگی سروشتی و سەرچاوەکانی ئاوە ئه‌رك و ئامانجی گه‌ردونی خۆی دیاری بكات، سه‌لماندنی زانستی و گه‌ردوونی –Universal بۆ نمونه‌: له‌بواری پرسه‌كانی گۆڕانی كه‌شو هه‌وا-Climate Change و گه‌رمبونی گۆی زه‌وی –Global warming و پیسبون-Pollution و هه‌نگاوه‌كانی ڕێگریكردن له‌ گه‌وره‌تربونی گرفته‌كه‌. كه‌ له‌ به‌رئه‌نجامی كاركردنی نا-ستاندارانه‌ی كۆمپانیاكانی بواری نه‌وت و گاز یان كارگه‌كاندا، یاخود ڕه‌چاونه‌كردنی مامه‌ڵه‌ی ته‌ندروستانه‌و ژینگه‌ییانه‌ له‌گه‌ڵ ڕووبارو ده‌ریاچه‌و به‌نداوه‌كاندا ئه‌م گرفتانه‌ دروست ئه‌بن. لێره‌دا، ئێمه‌ له‌مه‌ولا ئه‌پرسین: كۆمپانیا نه‌وتییه‌كان و كارخانه‌كان چه‌ندیان بۆ خۆیان ده‌ست كه‌وتوه‌، چه‌ند پێویسته‌ وه‌ك به‌رنامه‌ی هاریكاریی كۆمه‌ڵایه‌تی (Corporate Social Responsibility) به‌ پێی گرێبه‌سته‌كان بده‌ن به‌ پاك ڕاگرتنی ژینگه‌و بیناكردنی ڕێگه‌وبانه‌كان و هاریكارییه‌كانی تر!. تا چه‌ند به‌ ئه‌ركه‌ ژینگه‌ییه‌كان هه‌ستاون؟. ئه‌م هۆشیارییه‌ چۆن شۆڕ بكه‌ینه‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌و هه‌ناوی كۆمه‌ڵگه‌؟. یه‌كێك له‌ هه‌ره‌ گرفته‌ داخهێنه‌ره‌كانی كه‌رتی نه‌وتی له‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌ له‌ دوای ساڵی (2006) كرا، دروست نه‌ كردنی كۆمپانیایه‌كی نه‌وتی- خۆماڵی – نیشتیمانی- كوردیی بو. ئه‌گه‌ر تێبینی بكه‌ین به‌شێك له‌و كۆمپانیا نه‌وتییانه‌ی كه‌ كاركردنیان له‌ كێڵگه‌كانی هه‌رێم دا كه‌وته‌ ئه‌ستۆ ئه‌زمونێكی ئه‌وتۆیان نه‌بو، ته‌نانه‌ت چه‌ندین كۆمپانیای (بیانی) له‌وانه‌ ته‌مه‌نی دامه‌زراندنیان هه‌مان ته‌مه‌نی دامه‌زراندنی وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌!. ئه‌مه‌ش وا ئه‌كات هه‌رێمی كوردستان و ناوچه‌كه‌مان بكه‌وێته‌ به‌رمه‌ترسیی ئابوریی (چونكه‌ ئاستی خه‌رجی ئه‌و جۆره‌ كۆمپانیایانه‌ زۆر زۆره‌) هه‌روه‌ها ڕه‌وشی ژینگه‌ تێك بچێت و پاشانیش سروشتی كێڵگه‌كان و توانا هایدرۆكاربۆنییه‌كان تێك و پێك بشكێنن، كه‌ به‌ ملیۆنه‌ها ساڵ له‌ ته‌مه‌نی زینده‌وه‌رو مادده‌ ئۆرگانییه‌كان بونه‌ته‌ هۆی دروستبونی ئه‌و نه‌وت و گازه‌ له‌ ژێر زه‌ویدا. من، ئه‌گه‌رچی به‌ڵێنم دابو، له‌خزمه‌ت ئه‌م پرسه‌دا به‌ په‌په‌رێكی ئه‌كادیمی ته‌واو به‌شداربم و، له‌ په‌یمانگه‌ی مێدیتریانه‌ بۆ توێژینه‌وه‌ی هه‌رێمایه‌تی بڵاوبێته‌وه‌. به‌ڵام هه‌ستمان به‌دواچون و ته‌ماشاكردنی داتا مه‌ترسیداره‌كان، بڕیارماندا له‌بری هه‌موو حیزب و میدیاو داموده‌ستگه‌ فه‌رمییه‌كان (كه‌ بایه‌خێكیان بۆ ئه‌م بابه‌ته‌ نییه‌) له‌ سیاساتی گشتییان دا، كۆنفڕانسێكی جیهانی له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ مانگه‌كانی داهاتودا ببه‌ستین.

ئاراس فەتاح ( هەموو چوارشەممە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   دوو شت دوژمنی سەرەکی سیاسەتن و وەکی ژەهری سیاسیی وێنادەکرێن، یەکەمیان نامەوزوعییەتە و دووهەمیشیان نابەرپرسیارێتییە. نامەوزوعییەت و نابەرپرسیارێتیی دوو هەڵەی گەورەن کە دەرئەنجامی خراپەکارییەکانیان بەقەد کردەیەکی نایاسایی قورسە. واتە لەو چرکەساتەی سیاسەتمەدار بڕيارێكی نابەرپرسیارانە دەردەكات کە هیچ بناغەیەکی مەوزوعیی نییە، راستەوخۆ وابەستەی خواستە شەخسیی و گرێ سایکۆلۆژییەکانی کەسەکەیە. ئەم جۆرە لە سیاسەتکردن تەنها لە وڵاتە دیکتاتۆر و سوڵتانییەکاندا بوونی هەیە، چونکە قسە و بڕیارەکانی کەسی حاکم یان سوڵتان، با نامەوزوعیی و نابەرپرسیاریش بن، بەها و حوکمی یاسایان هەیە. کۆمەڵگا دیموکراسییەکان بۆ ناوەوەی خۆیان دیموکراسیین و هاوڵاتیانیشی بەردەوام لە خەباتدان بۆ پاراستنی بەهاکانی و گەورەکردنەوەی رووبەرەکانی. هەر ئەم واقیعەشە وادەکات کە ئەم کۆمەڵگایانە خۆیان بە „کۆمەڵگای بەها“ لەقەڵەمبدەن و شانازییش بەو بەهایانەوە بکەن. بۆنموونە یەکێتی ئەوروپا خۆی بە کۆمەڵگایەکی بەهادار نماییشدەکات و ئەو بەهایانەشی شانازییان پێوەدەکات بریتین لە رێزگرتن لە کەرامەتی مرۆڤ و پاراستنی مافەکانی، ئازادیی، دیموکراسیی، یەکسانیی، دەوڵەتی قانون. لە دونیای ئێمەشدا ئەو بەهایانەی سیاسەت کاریان پێدەکات بەهای فیکریی و سیاسیی و یاسایی نین، بەڵکو بەهای شەخسیین، بۆنموونە لای یەکێتییەکان گەورەترین بەها، رێبازی مام جەلالە و لای پارتییەکان رێبازی مەلا مستەفای بارزانییە و لای گۆڕانخوازەکانی ئێستاش رێبازی نەوشیروان مستەفایە. بەم شێوەیە لە دونیای ئێمەدا شتێک نییە بەناوی بەهای فیکریی و سیاسیی و یاسایی وەک دەق لەسەری ڕێککەوتبین و لەکاتی ململانێدا بۆی بگەڕێینەوە، بۆئەوەی مافەکان و سزاکان لەوێوە سەرچاوەبگرن، بەڵکو بەدەیان تولەرێگا دەمانگەڕێننەوە بۆ بەها کاریزمییەکانی باو و باپیرە سیاسییەکان، بۆئەوەی شەرعییەت بە هەموو هەڵەیەکی ستراتیژی و بڕیارێکی نایاسایی و شەخسیی بدرێت.  ماکس ڤێبەر لە کتێبە بەناوبانگەکەی (سیاسەت وەک پیشە) سێ خەسڵەتی سەرەکیی بۆ سیاسەت دیاریکردووە، یەکەمیان خەسڵەتی شەغەفە، واتە سیاسەت پێشئەوەی پیشە بێت، خۆشەویستیی و حەزێکە بێ دەستکەوتی شەخسیی بۆ ئەو کارەی کە دەیکەیت. بە مانایەکی تر دوو جۆر سیاسەتمەدارمان هەیە، جۆرێکیان بۆ سیاسەت دەژی و تایپەکەی تریش پێی دەژی. دووهەم خەسڵەتی سیاسەت بریتییە لە هەستی بەرپرسیارێتیی، واتە کەسی سیاسەتمەدار دەبێت بەرپرسیارێتیی هەموو بڕیارەکانی هەڵبگرێت و نابێت هیچ بڕیارێکی ببێتە هۆکاری هەڕەشە بۆ سەر کۆمەڵگاکەی و مەترسیی بۆ ئاشتی کۆمەڵایەتیی. سێهەمیشیان وردبینییە، واتە مەوزوعییەت لە سیاسەتکردن و بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتدا. ئەوەی جێگای سەرنجە لە دونیای ئێمەدا هیچ یەکێک لەم خاڵانە بوونی نییە و جیهانی سیاسەتی کوردیی بە هەموو ئەو خەسڵەتانە نامۆیە، گەر هەشبێت بەپێچەوانەوەیە. واتە گەر شتێک  لای سیاسیەتمەدارانی ئێمە هەبێت ناوی شەغەف بێت، ئەوا شەغەفە بۆ دەسەڵات و پارە و سێکس و خواردن و خواردنەوە و ڕاوکردن و کەمالییات (لوکسز). مەترسییدارترین ژەهر بۆ سیاسەت بریتییە لە لەخۆباییبوون یان غرور. کێشەی لەخۆباییبوون تەنها ئەوە نییە کە پەیوەندی مەوزوعیی نێوان سیاسەتمەدار و دەوروبەری دەشێوێنێت، بەڵکو پەیوەندی سیاسەتمەدار بەخۆشیە وێراندەکات. لای ماکس ڤێبەر سیاسەت کردەیەکی عەقلانییە و بە کەللەسەر دەکرێت نەک پارچەکانی تری جەستە یان بە روح. بۆیە هەموو کردەیەکی سیاسیی کە سەرچاوەکەی غرور بێت مانای ونکردنی هەموو مەسافەیەکە لەنێوان سیاسەت و سایکۆلۆژیای شەخسیی. ئەوەی سیاسەتمەداری مۆدێرن پێویستی پێیەتی تەنها شەغەف و بەرپرستارێتی و وردبینیی نییە، بەڵکو دروستکردنی دیستانس یان مەسافەیە هەم لەگەڵ شتەکان و هەم لەگەڵ خۆیدا. بەمانایەکی تر سیاسەتمەدار نابێت دوای حەماسەت و حەز و سایکۆلۆژیای خۆی بکەوێت لەوەش خراپتر بڕیارەکانی نابێت لە غرور یان خودئەڤینییەوە سەرچاوە بگرن. ماکس ڤێبەر ڕای وایە کە هەڵپەی دەسەڵات یەکێکە لە نەخۆشییە مەترسیدارەکانی سیاسەت. هەڵپەی دەسەڵات وادەکات زۆرینەی ئەو بڕیارانەی لەلایەن سیاسەتمەدارەکانی ئێمەوە دەدرێن، ئەوەندەی هەڕەشە بۆ سەر گۆمەڵگا دروستدەکات، هێندە گواستنەوەی کۆمەڵگا نییە لە دۆخێکی نائارامەوە بۆ دۆخێکی سەقامگیر، چەندە بەناوی دروستکردنی یەکڕیزیی و یەکانگیریی حیزب و نەتەوەوە پیادەبکرێت، ئەوەندەش پشێویی و دڵەڕاوکێ لە وڵاتدا دروستدەکات. لە بڕیاری ریفراندۆمەکەی بارزانییەوە تادەگات بە بڕیارەکانی پاڤڵ تاڵەبانیی بۆ پاکسازیی لەناو حیزبە بۆماوەکەی باوکی، زنجیرەیەکن لە ناوردبینیی و هەڵپەی دەسەڵاتی تاکخوازانە و هاوکات بەرجەستەکەری دوو مۆدێلن لە غرور و ناعەقلانییەتی سوڵتانیزمی نەوەی کۆن و نوێ کە راستەوخۆ بە سایکۆلۆژیای سەرۆکەکانیانەوە بەستراوەتەوە. سیاسەتمەدار دەبێت توانای قسەکردن و نووسینی هەبێت بۆئەوەی پەیام و ئایدیاکانی بگەیەنێت بە هاوڵاتیانی یان لانی کەم ئەندامانی حیزبەکەی. سیاسەتمەدارەکانی ئێمە نە قسەکەری باشن و نە تاقەتی خوێندنەوەیان هەیە و نە توانای نووسینیشیان هەیە، ئەو پێگە ئابووری وسیاسییە گەورەیەی هەیانە لەلایەکەوە دەرئەنجامی رێکەوتێکی بایەلۆژییە کە لەناو خێزانێكی سیاسییدا لەدایکبوون، لەلایەکی ترەوە وابەستەی ئەو تەوریسە سیاسییەیە کە لە حیزبەکەی باوانیانەوە بۆیان ماوەتەوە. زۆرینەی ئەو سیاسەتمەدارانەی ئێمە کە چارەنووسی سیاسیی ئەم هەرێمەیان بەدەستەوەیە نەک نووسەر و ڕۆشنبیرەکانی وڵاتانی دراوسێ و دونیا ناناسن، بەڵکو نووسەر و رۆژنامەنووسەکانی خۆشیان ناناسن.  لە وڵاتی ئێمەدا شتێک نییە بەناوی دیموکراسیی تاوەکو قسە و کردار و بڕیاری سیاسەتمەدارەکانمان بەهاکانی دیموکراسییەت بخەنە مەترسییەوە. ساڵانێکە هەرێمی کوردستان بەدەست ئەم نەخۆشیی و ژەهرە سیاسییانەی ناو دەسەڵاتدارێتیی کوردییەوە دەناڵێنێت کە ماکس ڤێبەر بۆ سیاسەتی دەستنیشانکردووە. لە ئێستاشدا بڵاوبوونەوەی دەنگۆی کولتووری ژەهردەرخواردکردنی یەکتر لەناو نوخبەی سیاسیی و خێزانە سیاسییەکاندا دەرئەنجامی ئەو فەزا ژەهراوییەیە کە حەزی دەسەڵات و کێشەی تەوریسی سیاسیی لەم ساڵانەی دواییدا بەرهەمیهێناوە. هەم حکومەتی هەرێم و هەم پەرلەمانەکەشی وەک دوو „یانەی ڕاوکەرانی پۆست“، جگە لە „داهۆڵێکی سیاسیی“ هیچ ڕۆڵێکی تریان لەم دیاردە مەترسییدارەی ناو یەکێتی نییە، چونکە وەک کێشەیەکی تایبەتی ناو ماڵێکی سیاسیی تەماشایدەکەن، نەک وەک مەترسییەک بۆ ژەهراوییکردنی کۆی فەزای سیاسیی لە هەرێمدا کە هەموویان بە بڕ و قوڵایی جیاواز لە دروستکردنیدا لێی بەرپرسیارن.  

(درەو): بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، یەکێتی كۆمەڵێك گۆڕانكاری لە پۆستە حزبییەکانیدا دەكات، گۆڕانکارییەکان (5) مەكتەب و ژمارەیەک مەڵبەند دەگرێتەوە. ئەو مەکتەبانەی کە یەکێتی دەیەوێت گۆڕانكارییان تێدا بكات بەپێی زانیارییەکانی (درەو) ئەمانەن: - مەكتەبی بیرو هۆشیاری (رزگار حاجی حەمە) لێپرسراوێتی - مەكتەبی رێكخراوە دیموكراتییەکان (د. میران محەمەد) لێپرسراوی بوو لە دوای 8ی تەمووزەوە (فەهمی بورهان) كراوە بە سەرپەرشتیاری ئەم مەکتەبە - مەكتەبی ئیعلامی یەكێتی لە ئێستادا (ستران عەبدوڵا) سەرپەرشتیارێتی - مەكتەبی شەهیدان (بورهان سەعید سۆفی) لێپرسراوێتیە - مەكتەبی هەڵبژاردن  (ئاسۆ مامەند) لێپرسراوێتی بەڵام ئێستا ئاسۆ مامەند كراوە بە سەرپەرشتیاری مەڵبەندەکانی كەركوك (درەو) زانیویەتی، یەکێتی گۆڕانکاری لە ژمارەیەک لێپرسراوی مەڵبەندەكانیدا دەکات، ئەوانەی گۆڕانکارییەکە دەیانگرێتەوە بە پێی زانیاریەكانی (درەو) ئەمانەن: - مەڵبەندی شارەزوو - مەڵبەندی چەمچەماڵ - مەڵبەندی حەمرین  مەلاكەریم بەرپرسی ئەم مەڵبەندە بوو کاندیدبوو، سەرکەوت بۆ پەرلەمانی عێراق - مەڵبەندی راپەڕین سەرباری ئەمانە، یەكێتی بەنیازە تەشكیلەی مەڵبەندەكانی كەركوك و هەولێر بگۆڕێت، بۆ دەڤەری كەركوك ئاسۆ ئەڵمانی كراوە بەسەرپەرشتیارهەروەك چۆن شاناز ئیبراهیم ئەحمەد کراوە بە سەرپەرەشتیاری دەڤەری سلێمانی، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ-یش بۆ دەڤەری هەولێر. یەکێتی دەیەوێت ژمارەی مەڵبەندەکانی لە دەڤەری کەرکوک بۆ سێ مەڵبەند زیاد بکات بەمشێوەیە: - مەڵبەندی كەركوك: رەوەند مەلا مەحمود لێپرسراوی بێت  - مەڵبەندی شوان:  مامۆستا حەسیبە  لێپرسراوی بێت  - مەڵبەندی رۆژهەڵاتی كەركوك  چەند مەڵبەندێكیش دەكەونە چوارچێوەی دەڤەری هەولێری ھەولێرەوە کە بریتین لە مەڵبەمدەکانی (هەولێر- مەڵبەندی سۆران- كۆیە).

(درەو): ھاوسەرۆکێک بە ئیمزایەک ھاوسەرۆکەکەی تری لە حزب دەرکردووە، ئەمە چۆن رویدا ؟ لیژنەکە کێن ؟ پەیڕوییە یان نا ؟ دوێنی بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی بڕیاری دەركردنی بۆ لاهور شێخ جەنگی و سێ ئەندامی سەركردایەتی دەركرد و بڕیاری هەڵپەساردنی بۆ ئاراس شێخ جەنگی دەركرد. بەپێی بەدواداچونەکانی (درەو)، بافڵ تاڵەبانی پاڵپشت بە دەسەڵاتێک کە ئەنجومەنی سەرکردایەتی پێی داوە بڕیاری دەکردنی ھاوسەرۆکەکەی تری لە یەکێتی دەرکردووە. لەدوای رووداوەکانی ٨ی تەموزو تەقێنەوەی ناکۆکی نێوان ھاوسەرۆکەکان، ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی کە ژمارەی ئەندامەکانی (١٢٤) کەسە کۆنەبوەتەوە، بەڵام بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی بە جیا جیاو لەسەر ئاستی ناوچەکان کۆبونەوەی لەگەڵ سەرکردایەتییەکانی یەکێتیدا کرد (سەركردایەتی كەركوك، سەركردایەتی هەولێر، سەركردایەتی سلێمانی)، ئەنجامی ئەم کۆبونەوانە بووەھۆی ئەوەی رۆژی ٢٥ ی ئۆکتۆبەر، ئەنجومەنی سەرکردایەتی بڕیارێک دەربکات بە ژمارەی (٣١١). بڕیاری ٣١١ چییە ؟ لە سێ کۆبونەوەی جیاجیای بافڵ تاڵەبانیدا لەگەڵ سەرکردایەتی (کەرکوک- ھەولێر- سلێمانی)دا، بڕیاردراوە لیژنەیەک بۆ لێکۆڵینەوە لە کێشە ناوخۆییەکانی یەکێتی پێکبھێنرێت. لەسەر بنەمای ئەم بڕیارە، لیژنەکە بەمشێوەیە دروستکراوە: -     بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی -     رەفعەت عەبدوڵا بەرپرسی دەستەی كارگێری یەكێتی -     شاڵاو عەلی عەسكەری بەرپرسی مەكتەبی رێكخستنی یەكێتی -     ئەمین بابەشێخ ئەندامی مەكتەبی سیاسی و وتەبێژی یەكێتی -     شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی. پەیامەکەو بڕیارەکە کاتژمێر حەوتی ئێوارەی دوێنێ لاھور شێخ جەنگی پەیامێکی ڤیدیۆیی لەبارەی کێشەکانی یەکێتی بڵاوکردەوە، تێیدا داوای کرد ئەنجومەنی سەرکردایەتی بڕیار لەسەر کێشەکان بدات. ھەندێک لە سەرجاوەکان لەناو یەکێتییەوە دەڵێن دوای ئەو وتارەی لاھور شێخ جەنگی، بافڵ تاڵەبانی کۆبونەوەی بە لیژنەکە کردووەو فەرمانی دەرکردنی لاھور شێخ جەنگی لە حزب دەرکردووە، ھەندێکی تر دەڵێن پێشتر لاهور شێخ جەنگی زانیویەتی لیژنەكە ئەو بڕیارەیان دەركردووە،  بۆیە ئەو پەیامەی راگەیاند تا رێگری بكات لە جێبەجێكردنی، بەڵام لە دوای پەیامەكەوە ئیتر بڕیارەكان چووە بواری جێبەجێكردووە. شەرعییە یان ناشەرعی ؟ بڕیاری دەرکردنی ھاوسەرۆکێک لە حیزب لەلایەن ھاوسەرۆکێکی ترەوە، یەکێتی دابەشکردووە بەسەر دوو بۆچونی جیاوازدا، هەندێكیان پێیان وایە بڕیارەكانی بافڵ تاڵەبانی پەیڕەوی، ھەندێکی تر دەڵێن نا پەیڕەویە: یەكەم: پەیڕەویە ئەوانەی پێیانوایە بڕیارەکە پەیڕەوییە، دەلێن بڕیارەكەی بافڵ تاڵەبانی پاڵپشتە بە بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی و لە كۆبونەوە ناوچەییەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتیدا تەواوی دەسەڵات بە بافڵ تاڵەبانی دراوەو لیژنەیەک دراوە بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكانی یەكێتی، بڕیارەكە لەو سۆنگەیەوە هاتووە ناوخۆی یەكێتی روبەرووی مەترسی بووەتەوە بۆیە دەبێت هاوسەرۆك بڕیار بدات، ئەو كەسانە نەك پاڵپشتی یەكێتیان نەكردووە لە هەڵبژاردندا بەڵكو داوایانكردووە یەكێتیەكان دەنگ بە لایەنەكانی تر بدەن.  دووەم: نا پەیڕەویە ئەوانەی پێیانوایە نا پەیڕەوییە دەڵێن هاوسەرۆك و ئەندامانی سەركردایەتی یەكێتی هەڵبژێردراوی كۆنگرەی یەكێتین و تەنیا كۆنگرە دەتوانێت ئەو مافەیان لێبسەنێتەوە، سەبارەت بە هاوسەرۆكیش بڕیاری لێسەندنەوەی متمانە لە هاوسەرۆك   لە مادەی (15)ی ئەركو دەسەڵاتەكاندا هاتووە: لەسەر داوای (51) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی لێسەندنەوەی متمانەی هاوسەرۆك دەخرێتە بەرنامەی كاری ئەنجومەنەوە. واتا تەنیا دەخرێتە بەرنامەی كاری ئەنجومەنەوە نەك لێسەندنەوەی متمانە یان دوورخستنەوەی. بە پێی مادەی (16) لێسەندنەوەی متمانە و دەست لەكاركێشانەوەی هاوسەرۆك و ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و گۆڕنینیان لە رێژەی (2/3)ی دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت واتا لە كۆی (124) ئەندام پێویستی بە دەنگی (83) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت.  هەر بەپێی بڕگەی (ب) لە خاڵی دووەمی مادەی (36)ی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی ئەگەر هەردوو هاوسەرۆك یان یەكێكیان پابەند نەبوون بە ئەرك و دەسەڵاتەكانەوە ئەوا بەدەنگی (2/3)ی دەنگی ئەندامانی ئەنجومەن متمانەی لێوەردەگیرێتەوە  

(درەو): بافڵ تاڵەبانی سورە لەسەر چونەدەرەوەی لاهور شێخ جەنگی لەناو یەکێتی، لاهور شێخ جەنگی دەڵێ" یان رێككەوتن و مانەوە، یاخود لیست و بەرەی جیا دروست دەكەم لەناو یەكێتیدا". چەند هەوڵێك هەبوو بۆ كۆبونەوەی نێوان هاوسەرۆكانی یەكێتی، هێشتا بافڵ تاڵەبانی رەزامەندی نەداوە بۆ كۆبونەوەی نێوانیان و یەكلاكردنەوەی كێشەكان. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەیامی بۆ بافڵ تاڵەبانی ناردووە و پێی راگەیاندووە" یان رێككەوتن و چارەسەركردنی كێشەكان، یاخود  مینبەری جیا لەناو یەكێتی دروست دەكەم و لیستی جیام دەبێت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان". بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تائێستا بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی سوورە لەسەر ئەوەی نابێت لاهور شێخ جەنگی لەناو یەكێتیدا بمێنێتەوە، تەنانەت ئەو پەیامەشی بۆ لاهور شێخ جەنگی ناردووە كە ئەگەر ئەوێت لەدەرەوەی یەكێتی حزب دروست بكات، ئەوا هاوكاری ماددی و مەعنەویشی دەكات، بە مەرجێك لەناو یەكێتیدا نەمێنێت. بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی هاوتەریب لە هەوڵدان بۆ گۆڕانكاری لەناو حزب و حكومەت بۆ دورخستنەوەی كەسانی نزیكی لاهور شێخ جەنگی لە پۆستە حكومی و حزبیەكان، لە فەرمانگە مەدەنی سەربازییەکان، هەفتەی رابردوو لە سلكی سەربازیدا ژمارەیەك ئەفسەری نزیك لە لاهور شێخ جەنگیان دوورخستەوە. بڕیارە لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا پرسی گۆڕانكارییەكان بخەنە بواری جێبەجێكردنەوە، بەتایبەت گۆڕانكارییە حزبیەكان و مەڵبەند و مەكتەبەكانی یەكێتی. رەنگە بە دوورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگی دۆخەكە بۆ بافڵ تاڵەبانی ئاسان نەبێت، چونکە ئێستا یەكێتی دابەش بووە بەسەر چەندین گروپدا لەوانە (گروپی كەركوكیەكان، گروپی ماڵی كۆسرەت رەسوڵ، گروپی جافەكان، گروپی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی)، هەریەك لەم گروپانە ئەجێندا و تموح و بەرژەوەندی خۆیان هەیەو چاویان لەوەیە پێگەیان لەدوای لاهور شێخ جەنگی بەهێز بێت. ئەم هەنگاوانە لە كاتێكدایە كە دەنگۆی ژەهرخواردكردنی ژمارەیەك سەركردەی یەكێتی هاتووەتە پێش (كە هەندێك بە سیناریۆ ناوی دەبەن و هەندێكیش بە حەقیقەت)، هەموو هەوڵەكان بەو ئاراستەیەیە كە لاهور شێخ جەنگی لەو پرسەدا تێوە بگلێنن و بیانوویەكی تر بخەنە سەر بیانووەكانی تر بۆ دوورخستنەوەی تەواوەتی لە یەکێتی.

راپۆرت: درەو بەبەراورد بە پێش رووداوەكانی (8ی تەموز)ی ناوخۆی یەكێتی، داهاتی گومرگ لە سنوری سلێمانی (19%) كەمیكردووە، داهاتی باجیش بەرێژەی (13%) دابەزیوە.  دیسان كێشەی داهاتەكانی سلێمانی ! چەند رۆژێكە پرسی كەمبونەوەی داهاتەكانی سنوری پارێزگای سلێمانی گەرم بووەتەوە، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی دووجار لێدوانی داوە‌و دەڵێ " كێشەی كەمی پارەی نەختێنە (سیولە) لە سلێمانی هەیە، لە سنوری پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان‌و ڕاپەڕین وەكو پێویست داهاتی باج كۆناكرێتەوە، ئەمە هۆكاری دواكەوتنی دابەشكردنی موچەیە بەسەر فەرمانبەران‌و بەرەوپێشچوونی پرۆژە خزمەتگوزارییەكان".  بەر لە رووداوەكانی (8)ی تەموزی ئەمساڵی ناوخۆی یەكێتی وەكو هێزی دەسەڵاتداری سنوری سلێمانی، بەرپرسانی پارتی چەندجارێك باسیان لەوەكرد، كە یەكێتی داهاتی سنوری سلێمانی بەتەواوەتی ناگەڕێنێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت، ئەوكات بەدیاریكراوی شەڕەكەیان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بوو، پێیان وابوو ئەو رێگرە لەبەردەم گەڕانەوەی داهاتەكان، بەڵام قسەوباسەكانی ئێستا جیاوازن، چونكە لاهور شێخ جەنگی ئێستا دەسەڵاتی لەناو یەكێتیدا نەماوە‌و كۆنترۆڵی سنورەكە لەدەستی كوڕانی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی (بافڵ تاڵەبانی‌و قوباد تاڵەبانی)دایە.  داهات پێش‌و پاش 8ی تەموز بەگوێرەی داتاكانی بەڕێوەبەراتی باجەكان‌و خانوبەرەی میریی هەرێمی كوردستان، كۆی داهاتی باج‌و دەرامەتی هەرێمی كوردستان بەبێ (گومرگ)، لەماوەی (10) مانگی ئەمساڵدا بڕەكەی (657 ملیارو 14 ملیۆن) دینار بووە، كە بەمشێوەیە دەستكەوتووە:  •    هەولێر: (343 ملیارو 928 ملیۆن) دینار، كە رێژەی (52%)ی كۆی گشتی داهاتی باج‌و خانوبەرە پێكدەهێنێت •    سلێمانی: (164 ملیارو 918 ملیۆن) دینار، بەرێژەی (25%) •    دهۆك: (148 ملیارو 168 ملیۆن) دینار بەرێژەی  (23%) ئەم داتایانە دەریدەخات بەگشتی داهاتی باج لە سنوری سلێمانی بەبەراورد بە هەولێر كەمیكردووە.  لە مانگی تەموزدا كە كێشەی نێوان هاوسەرۆكەكانی یەكێتی (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی) تەقییەوە‌و لاهور شێخ جەنگی دەسەڵاتەكانی هاوسەرۆكی رادەست كرد، كۆی داهاتی هەرێم لەم مانگەدا (68 ملیارو 106 ملیۆن) دینار بووە، داهاتی سلێمانی لەم مانگەدا كە گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت بڕەكەی (18 ملیارو 214 ملیۆن) دینار بووە كە رێژەی (27%)ی كۆی داهاتی باجی هەرێمی كوردستانی پێكهێناوە، بەڵام مانگی رابردوو واتە مانگی ئۆكتۆبەر كە سێ مانگ تێپەڕیوە بەسەر رووداوەكانی (8)ی تەموزدا، كۆی گشتی داهاتی باج لە هەرێمی كوردستان (63 ملیارو 848 ملیۆن) دینار بووە‌و لەم رێژەیە بڕی  (13 ملیارو 355 ملیۆن) دیناری لە سنوری پارێزگای سلێمانی كۆكراوەتەوە كە رێژەی (21%) كۆی داهاتی باجی لە هەرێم پێكهێناوە. واتە بەبەراورد بە پێش رووداوەكانی (8)ی تەموزی ناو یەكێتی، داهاتی باج لەسنوری سلێمانی لەدوای رووداوەكانەوە بەگشتی بەرێژەی (6%) كەمیكردووە.  لیستی داهاتی باج لە سلێمانی لەپێش‌و پاش 8ی تەموز •    لە مانگی حوزەیران (6): (16 ملیارو 471 ملیۆن) دینار •    لە مانگی تەموز (7): (18 ملیارو 214 ملیۆن) دینار •    لە مانگی ئاب (8): (14 ملیارو 790 ملیۆن) دینار •    لە مانگی ئەیلول (9): (17 ملیارو 76 ملیۆن) دینار •    لە مانگی تشرینی یەكەم (10): (13 ملیارو 355 ملیۆن) دینار بەراوردكردنی داهاتی باج لە سلێمانی مانگێك پێش رووداوەكانی (8ی تەموز)‌و مانگێك دوای رووداوەكانی (8ی تەموز) دەریدەخات دوای رووداوەكانی (8ی تەموز) داهات كەمیكردووە.  لە مانگی حوزەیراندا كە هێشتا رووداوەكانی (8ی تەموز) رویان نەداوە، داهاتی باج لە سلێمانی زیاتر لە (16 ملیار) دینار بووە، بەڵام لەمانگی ئابدا كە دەكەوێتە دوای رووداوەكانی (8ی تەموز) داهات بۆ (14 ملیار) دینار كەمیكردووە، جیاوازی داهاتی باج لەنێوان مانگێك پێش 8ی تەموز‌و مانگێكی دواتریدا، رێژەكەی (13%)ە.  داهاتی گومرگەكان پێش‌و پاش 8ی تەموز بەهەمان شێوەی داهاتی باج، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) داهاتی گومرگەكانی سنوری دەسەڵاتی یەكێتی لەدوای رووداوەكانی (8ی تەموز)ەوە كەمیكردووە.  داهاتی گومرگی باشماخ •    مانگی یەك: (22 ملیار 855 ملیۆن) دینار •    مانگی سێ: (22 ملیارو 47 ملیۆن) دینار •    مانگی (نۆ): (17 ملیار و 150 ملیۆن) دینار •    مانگی (10): (18 ملیارو 728 ملیۆن) دینار بە بەراورد بە مانگی یەكی ئەمساڵ، مانگی رابردوو داهاتی گومرگی باشماخ بەرێژەی (19%) كەمیكردووە.  گومرگی پەروێزخان •    مانگی یەك: (22 ملیار 797 ملیۆن) دینار •    مانگی سێ: (21 ملیارو 612 ملیۆن) دینار •    مانگی (نۆ): (16 ملیار) دینار •    مانگی (10): (14 ملیار) دینار بەبەراورد بە مانگی یەكی ئەمساڵ، داهاتی مانگی گومرگی پەروێزخان بەرێژەی (39%) كەمیكردووە، ئەم گومرگە ماوەی هەفتەیەكە توشی قەیران بووە، شۆفێرەكان مانیان گرتووە، بەگوێرەی زانیارییەكان ژمارەی بارەكان لەم گومرگە لە (هەزار) باری رۆژانەوە بۆ (250) بار كەمیكردووە، بەرپرسانی گومرگەكە دەڵێن كەمی باج لە مەرزی مونزریە كە لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی عێراقدایە، وایكردووە بازرگانەكان لەو مەرزەوە كاڵاكانیان بگوازنەوە‌و ئەمەش وایكردووە داهاتی پەروێزخان كەم بكات، بەم هۆیەوە (درەو) داهاتی ئەم گومرگەی وەكو پێوەر وەرنەگرت.  

درەو   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (96) ملیۆن (708) هەزار و( 660) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(680) ملیۆن  دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (120)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 79.37) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئەیلولی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (92) ملیۆن (422) هەزار و( 485) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(711) ملیۆن (7) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (81)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72.6) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئابی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (94) ملیۆن (660) هەزار و( 239) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(533) ملیۆن (142) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (054)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 124هەزارو 309) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 69) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تەموزی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (90) ملیۆن (467) هەزار و( 794) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(513) ملیۆن (792) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (918)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 12هەزارو 435) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72) دۆلار.    داهات و فرۆشی مانگی حوزەیرانی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (86) ملیۆن (765) هەزار و( 589) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(141) ملیۆن (77) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (892)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 75هەزارو 237) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 70.778) دۆلار.

مەریوان وریا قانع ( هەموو یەكشەمەیەك تایبەت بە درەو دەینوسێت) با لە سەرەتایەکی زۆر سادەوە دەستپێبکەین: بۆ چارەسەرکردنی کێشەی سیاسیی وەڵامی سیاسیی پێویستە نەک وەڵامی ئیستاتیکیی و ئەخلاقیی. بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کۆمەڵایەتیی وەڵامی کۆمەڵایەتیی سیاسیی پێویستە، نەک وەڵامی ھونەریی و ئەدەبیی. گەندەڵبوونی سیاسەت بە سیاسەتێکی ناگەندەڵ وەڵامدەدرێتەوە نەک بە نەسیحەت و ئامۆژگاریکردن. گۆڕانی ئابوریی وڵتێکیش بۆ ئابوریی جەردەیی، بە دروستکردنی ئابورییەکی ناجەردەیی چاکدەکرێت، نەک بە کڕینی ئەم یان ئەو ھێزی ئۆپۆزیسیۆن و ڕەخنەیی ناوکۆمەڵگاکە. بێگومان لە نێوان ئەو دیاردانەدا پەیوەندیی ناوەکیی ھەمەجۆر و فرەجەمسەر لە ئارادایە، ئابوریی و سیاسەت و دۆخی کۆمەڵایەتیی و پێگەی ئابوریی شتگەلێکی بێپەیوەندیی و لێکدابڕاون نین، بە شێواز و میکانیزمی جیاواز بەیەکتریەوە گرێدراون و بەسەریەکەوە کۆیەکی ئاڵۆز دروستدەکەن. بەڵام ئەوەی پێویستە لێی بە ئاگابین ئەو ڕاستییە سادەیەیە کە ھەموو کۆمەڵگایەک، کایە وئاست و پێگە و ناوەند و ڕەھەندی جیاوازیی تێدایە و کێشەکانی ناو ھەر یەکێک لەو کایانە بەپێی پێداویستییە ناوەکییەکانی کایەکە و چۆنیەتی ڕێکخستنی ئەو پەیوەندییانەی ئەو کایەیە لەگەڵ کایەکانی تردا دروستیدەکات، چارەسەردەبێت.  ھەموو کۆمەڵگایەکیش کۆمەڵێک کێشەی بنەڕەتیی و ستراتیژیی ھەیە و ڕووبەڕووی کۆمەڵێک تەحەدا و ڕیسکی تایبەتیش بووەتەوە کە لە کۆمەڵگاکانی تری جیادەکاتەوە، یان لانیکەم تایبەتمەندییەکی تایبەتی پێدەبەخشێت.     بە بۆچوونی من کێشە ھەرە سەرەکیی و ھەرە ستراتیژیەکەی دونیای ئێمە کێشەی چۆنیەتی دروستکردن و ڕێکخستنی کایەی سیاسەتە، سیاسەت وەک بڕیار و وەک ھەڵسوکەوت. و سیاسەتمەداریش وەک بکەری ناو ئەو کایەیە. ئێمە دەزانین بکەرە سەرەکییەکانی ناو کایەی سیاسی لە ھەرێمدا، ئەوانەی بە کایەکە لۆژیکێکی تایبەتی ڕێکخستن و کارکردن دەبەخشن، چەند بازنەیەکی سیاسیی داخراون کە کۆمەڵێک خێزان و بنەماڵەی سوڵتانی دەگرنەخۆیان. ئەو ناوکە ڕەقانەن کە دونیای دەرەوەی خۆشیانیان ڕەق کردوە و کایەکانی تریشیان لەسەر بنەمای ئەو ڕەقبوونە داڕشتۆتەوە. بەشێکی زۆری کێشەکانی ناو ھەرێم، چ لە ئاستی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی و فەرھەنگیی و میدیاییدا و چ لە ئاستی کرانەوە یان داخرانی ئاسۆکانی بەرەوپێشچوون، چ لە بڕ و ڕادەی ئامادەگیی ئومێد و نائومێدبووندا، لەناو ئەو بازانە سیاسییە داخراوانەوە دێن و بەناو کۆمەڵگاکەدا بڵاودەبنەوە.  جوڵەی پەکخستن و تێکدانی دەزگاکان و کردەکان و پەیوەندییەکان، جوڵەیەکی شاقووڵییە و لەسەرەوە و لەناو بازنە داخراوەکانەوە بۆناو خوارەوەی کۆمەڵگاکە دێت. بڕیارە سەرەکیی و ستراتیژییە سیاسیی و ئابورییەکان لەناو ئەو بازنانەدا دەدرێن و لەوێوە بۆ ناو کایەکانی تری ناو کۆمەڵگاکە دادەبەزێنرێن. لە بارەگای ئەم یان ئەو سیاسییەوە، لە کۆبونەوەی ئەم یان ئەو بنەماڵەی سیاسیدا، ئەم یان ئەو بڕیار دەدرێت و ھەڵسوکەوتی دەزگاکان و جۆری پەیوەندییەکان و شێوازی ئیشکردنی کایەکانیش، لەسەر بنەمای ئەو بڕیارانە، ڕێکدەخرێنەوە و لۆژیکی بڕیارەکانانیان بەسەردا دەسەپێنرێت. ئەم دۆخە، کە بێگومان دۆخێکی مێژوویی تایبەتە، وادەکات  بڕێکی گەورەی کێشە ئابوریی و کۆمەڵایەتیی و دینیی و فەرھەنگییەکان، لە کێشە سیاسییەکانەوە سەرچاوە وەربگرن و ئەوە کێشە سیاسییەکان بن وەزە و خۆراکی بەردەوامبوون بە کێشەکانی تری ناو کۆمەڵگاکە ببەخشن و بەو شێوەیە دایانبڕێژنەوە نەتوانن بەبەێ لۆژیکە سیاسییە دەرەکییەکە بتوانن کاربکەن.  بۆیە بۆ دەستبردن بۆ چارەسەرکردنی ھەر کێشەیەک لە کێشەکانی ئەو کۆمەڵگایە پێویستت بە دەستبردن بۆ چارەسەرکردنی کایە سیاسییەکە ھەبێت، پێویستت بە قرتاندنی ئەو پەیوەندییە شاقوڵییە بێت کە کایەی سیاسیی بە کایەکانی ترەوە گرێئەدات. واتە پێویستت بە ڕزگارکردنی سەرجەمی کایەکان ھەبێت لە ھەیمەنەی کایەی سیاسیی و ڕزگارکردنی کایەی سیاسیش لەو مۆنۆپۆڵییە ناوەکییەی کە بازنە داخراوە خێێزانییەکان بەسەر کایەکەدا، سەپاندویانە.  بەڵام ئەم دەسکاریکردنەی کایەی سیاسیی و بڕینی ئەو پەیوەندییانەی کە لۆژیکی کایەی سیاسیی بەسەر کایەکانی تردا دەسەپێنێت، مانای ئەوە نییە کێشە زۆرەکانی ناو کایەکانی دەرەوەی سیاسەت، ڕاستەوخۆ و بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی چارەسەر دەکرێن. کۆمەڵگا بەو ئاسانییە نابێت بە بەھەشت. بەڵام ئەوەی کە دەشێت بگۆڕێت کۆتاییھێنانە بەو دەستوەردانە بەردەوام و شێوێنەرانەی لەناو کایەی سیاسەتەوە دەکرێتە سەر کایەکانی تر. ئەوەی دەکرێت بوەستێنرێت سەپاندنی لۆژیکی دەرەکیی کایەی سیاسەتە، کە وەک وتم لە دونیای ئێمەدا لۆژیکێکی خێزانییە، بەسەر سەرجەمی کایەکانی تردا.  با بۆ نموونە کایەی ئابوریی لە ھەرێمدا وەربگرین کە کایەی سەرەکیی دابینکردنی بژێوی دانیشتوانی ھەرێم و سەرچاوی ژیان و مردنی خەڵکەکەیە. لێرەدا دەبینین شێوازی ئیشکردنی ئەم کایەیە پەیوەندیی بە چۆنیەتی ئیشکردنی کایەی ئابوریی خۆیەوە وەک کایەیەکی سەربەخۆ نییە، بەڵکو پەیوەندیی بەوەوە ھەیە خێزانە سیاسییە سوڵتانییەکان چیان لەم کایەیە دەوێت و چۆن و بۆ کام مەبەست بەکاریبھێنن. ئەوەی لەم پەیوەندیەدا کاردەکات لۆژیکی ئابوریی نییە وەک ئابوریی، بەڵکو لۆژیکی سەپاندنی قازانج و مەسڵەحەت و دەسکەوتی بنەماڵە سیاسییەکانە بەسەر کایە ئابورییەکەدا. بۆیە بەبێ قرتاندنی ئەم پەیوەنییە تێکدەر و وێرانکەرە لەنێوان لۆژیکی خێزانە سیاسییەکان و لۆژیکی کایەی ئابوریی لە ھەرێمدا، ناتوانرێت ئابورییەک دروستبکرێت قابیلی ئەوەبێت بە ئابوریی ناویببەین. بەڵام قرتاندنی ئەو پەیوەندییە، مانای ئەوە نییە، ھەرێم چیتر کێشەی ئابوریی نامێنێتەوە و ھەموو زەحمەتیەکان چارەسەردەکرێن، بەڵکو مانای ئەوەیە لەدوای ئەو قرتاندنەوە دەکرێت ئابووریی ھەرێم وەک ئابوریی و کێشەکانیشی وەک کێشەی ئابوریی، لە دەرەوەی لۆژیکی ھەیمەنەی ئەم یان ئەو خێزانی سیاسیدا، مامەڵەبکرێت.

 درەو:  راپۆرتی: غەمگین محەمەد - پەرەگراف پاش چەندین ساڵ لە خوێندن و شەونخونی؛ ڤینا بە زەحمەت و گەڕانێكی زۆر هەلیكاری دەستدەكەوێت و لەوێش ناتوانێت بحەسێتەوە، بەهۆی گێچەڵی خاوەنكارەكەیەوە. "دوای سێ مانگ لە دەوامكردن، بەڕێوەبەرەكەم داوایلێكردم لەگەڵیدا بچمە دەرەوە، منیش ڕەتمكردەوە و وازم لە كارەكەم هێنا" ڤینا وای وت، بێ ئەوەی هۆكاری وازهێنانەكەی بۆ ماڵەوەیان باس بكات. ڤینا ناوی خوازراوی كچێكە لە سلێمانی، لە 25 ساڵی تەمەنیدایە، خوێندنی تەواو كردووە و ماوەی ساڵێك گەڕاوە تا لەڕێی سیڤییەوە لە كۆمپانیایەكدا كاری دەستكەوتووە، ئەوەش ئەزمونێكی قورس و پڕ لە تەحەددی بووە بۆی. ئەو دەڵێت، هەر لە سەرەتاوە بەڕێوەبەری كارەكەی بە پاساوی جیاجیا بانگی ژورەكەی خۆی كردووە، "زۆرجار بانگكردنەكەم پەیوەندیی بە كارەكەمەوە نەبوو، پێیدەوتم جوان و سەرنجڕاكێشم و تەنیا حەزی كردووە بمبینێت". كاركردنی ژنان و كچان لە بەشێك لە كۆمپانیا و مۆڵ و ماركێتەكان، بۆ بەشێكیان وەك ڕیسككردنە بە ژیان و كەسایەتییانەوە، ئەوان بۆ دەستكەوتنی بژێوی كار دەكەن، بەڵام هەندێكجار لەلایەن خاوەن كارەكانیانەوە دەكرێنە ئامانج و دوور لە كار و پیشەكەیان گێچەڵی سێكسییان پێ دەكرێت، یاخود ناچار دەكرێن بە لەبەركردنی جۆرە جلوبەرگێك تەنیا بۆ سەرنجڕاكێشانی كڕیار. لە مۆڵێكی شاری سلێمانی، كچێك سەرنجی سەردانیكەران ڕادەكێشێت؛ زوو زوو شوشەیەكی عەتر بەرەو ڕووی هاوڵاتیان درێژدەكات و بەردەوام وشەی "تێست" دەڵێتەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی كڕیار بۆنەكە تاقیبكاتەوە و بیكڕێت. ئەو كچە تەمەنی 28 ساڵە، زانكۆی تەواو كردووە و حەز ناكات نە دەربكەوێت و نە ناوی بهێنرێت، بۆ پەرەگراف وتی "لەبەركردنی چاكەت و تەنورەی كورت لەگەڵ وەستانم لە دەرەوەی شوێنی فرۆشتن لەسەر داوای خاوەن كارەكەمە و منیش لە پێناو لەدەستنەدانی كارەكەم قبوڵمكردووە". سادەترین ناساندن بۆ كرێكار هەر كەسێكە كە لە بەرامبەر كارێكدا كرێیەك وەردەگرێت بەبێ جیاوازی ڕەگەزیی. هەنگاو عەبدوڵا، سەرۆكی سەندیكای كرێكاران بۆ پەرەگراف وتی "بەپێی یاسا ناچاركردنی كرێكار بە لەبەركردنی جۆرە جلوبەرگێكی تایبەت دەبێت تەنها بۆ خۆپارێزی بێت لەكاتی كاركردن و جگە لەوە بۆ هەر مەبەستێكی تر بێت سەرپێچی یاسایە و كرێكارەكە دەتوانێت لە دادگای كار سكاڵا تۆمار بكات و سەندیكاش بەرگری لێدەكات". چەند كچێكی تر كە لەناو دوكانێكی فرۆشتنی جلوبەرگ كاریان دەكرد، هەمویان یەك جۆر جلوبەرگیان لەبەر بوو، قژیان بە یەك شێوە بەسترابوو، ماكیاژی تۆخ‌و دەم بە خەندە و ڕووخۆش باسیان لەوەكرد هەموو ئەوانە لەكاتی گرێبەست یەكێك بووە لە مەرجەكانی پێدانی كار. یەكێك لە كچە فرۆشیارەكانی ئەو دوكانە وتی "هاوڕێیەكمان قبوڵی نەبوو وەك ئێمە سترێج و بەدی كورت لەبەر بكات، گرێبەستی نەكرد و ڕۆیشتەوە ماڵەوە". زۆرجار ئەو ژن و كچانەی لە شوێنی كار گێچەڵی سیكسییان پێ دەكرێت یان ناچار دەكرێن بەشتێك كە پەیوەندیی بە كارەكەیانەوە نییە، لەبەر دۆخی كۆمەڵایەتی یان نەبوونی بەڵگە و نەتوانینی سەلماندن یان مانەوەی بژێوییان بێدەنگ دەبن، هەندێكیشیان بە ناچاری واز لە كارەكانیان دەهێنن، هاوكارەكانیشیان لە ترسی دەركردن ناتوانن لەسەریان بێنە دەنگ و دژی نادادییەكە شایەدی بدەن لە كاتی سكاڵاكردندا. لە كوردستان و عێراق، یاسای تایبەت نییە بە گێچەڵی سێكسی، بەڵام بەپێی یاسای سزادانی عێراقی بە تاوان هەژماردەكرێت و سزای لەسەرە. ماددەی 10 لە یاسای كاری عێراقی، هەراسانكردنی سێكسیی لە دامەزراندن و شوێنی كاركردندا قەدەغە دەكات، چ لەكاتی گەڕان بۆ كار، ڕاهێنان بۆ پیشەیەك، بۆ دامەزراندن یاخود بكرێت بە بەشێك لە یاساو مەرجی پێدانی كار. پارێزەر شۆخان ئەحمەد بە پەرەگراف-ی وت "بەپێی مادەی 402ـی یاسای سزادانی عێراقی گێچەڵی سێكسی لە شوێنی كار بە وتن بێت یان ئاماژە یان دەستلێدان سزای هەیە، كە بەندكردنە، ماوەكەی لە سێ مانگ زیاتر نەبێت یان پێبژاردن كە بڕەكەی زیاتر نەبێت لە 300 هەزار دینار یاخود هەردوكیان". بەشێكی كەم لەو ئافرەتانەی ڕوبەڕوی گێچەڵی سێكسی دەبنەوە هانا بۆ دادگا دەبەن؛ ئەوەش بەهۆكاری كۆمەڵایەتی كە نایانەوێت بابەتەكە گەورەتر بێت‌و خەڵك پێی بزانیت؛ هەمیش لە دادگادا هیچیان بۆ ناكرێت ئەگەر بەڵگەیەكی ڕون و ئاشكرایان پێنەبێت و ڕەنگە بە دۆڕاوی لە دۆسیەكە دەربچن. ئەوەش لەكاتێكدایە بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف؛ بەشێكی زۆری ئەو گێچەڵە سێكسییانەی لە شوێنی كاردا بە ئافرەتان دەكرێت، بە زارەكیی بوون یان هیچ بەڵگەیەكی تێدانییە كە دادگا بۆ سەلماندنی دۆسیەكە داوای دەكات. هێڵی گەرمی كرێكاران بە ژمارە 5500 لە شارەكانی هەرێمی كوردستان 24 كاتژمێر كراوەیە، هەر كرێكارێك پەیوەندییان پێوەبكات كێشەكەی تۆمار دەكرێت و لە ڕێگەی لیژنەی تایبەتمەندەوە بەدواداچوونی بۆ دەكرێت. دڵخواز تەها، لێپرسراوی هێڵی گەرمی كرێكاران بۆ پەرەگراف وتی "ڕۆژانە ژنان و پیاوانیش بۆ كێشەی جۆراوجۆر لەسەر كارەكانیان پەیوەندیمان پێوە دەكەن، بەڵام ژمارەی پیاوان زۆرترە و زیاتر كێشەكانیشیان بڕین یان پێنەدانی مووچە و دەركردنە لەسەر كار". لە هەرێمی كوردستان دوو یاسای بەركار هەن تایبەت بە دیاریكردنی ئەرك و پاراستنی مافەكانی كرێكاران بە گشتی؛ ئەوانیش یاسای كار ژمارە 71ـی ساڵی 1987 كە لە ماددە 80 تا 90ـی تایبەتە بە پاراستنی كرێكاری ژن و تازەپێگەیشتووان. هەروەها یاسای خانەنشینی و دەستەبەری كۆمەڵایەتی ژمارە 39ـی ساڵی 1971 كە ساڵی 2012 لە پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوەتەوە. پێویستە ئەرك و مافەكانی كرێكاران لە چوارچێوەی ئەو دوو یاسایەدا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، هەموو كرێكارێكیش دەبێت دەستەبەری كۆمەڵایەتی بۆ بكرێت لەبەرئەوەی لەكاتی ڕوبەڕوبوونەوەی هەر كارێكی نەخوازراو بەرامبەریان، وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بتوانێت بەرگرییان لێبكات، بەڵام بەشێك لە خاوەنكاران پابەندی جێبەجێكردنی یاساكانی كار نابن. ئاریان ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وتی "لە كاتی هەر پێشێلكارییەك وەزارەت دەتوانێت تەنیا بەرگری لەو كرێكارانە بكات كە دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ كراوە". بەپێی ئامارەكانی سەندیكای كرێكاران لە هەرێمی كوردستان سێ هەزار و 740 كرێكاری ژن و كچی هاوڵاتی عێراق و بیانی لە شوێنە گشتییەكاندا كاردەكەن كە دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ كراوە، بەڵام ژمارەی ئەو كرێكارە ژن‌و پیاوانەی دەستەبەری كۆمەڵایەتییان بۆ نەكراوە زۆر لەوە زیاترن.

د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو دەینوسێت)  جووڵەکانی باکۆ بەرامبەر تاران وەک پشکۆی ئاگرێکە، لەنێو لەپی هەردوو  هاوسێی ناچاریی تاران و ئەنکەرەدا، هێشتنەوەی بە پشکۆیی لەسەرخۆ دەیانسووتێنێت و هێزی دیکەی وەک ئیسرائیل و ئەمریکا دەهێنێتەپێشێ، فوولێکردن و گەشاندندەوەشی سەری ساحێبانی و دۆخی هەرێمایەتی گڕتێبەردەدا، ڕەنگە دەستپێکردن بەدەست خۆیان بێت بەڵام کۆتاییەکەی لەدەستی واندا نامێنێتەوە. ساڵێک لەمەوبەر پریشکی شەڕەکە لە نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیادا بە بیانووی ناگۆرنۆ قەرەباخ خۆی نوواند، بەڵام ئەمە وێنە گەورەکە نەبوو، ئێستا وا ئازەربایجان خۆی بووەتە بیانوو بۆ هەڵکشان یان ڕاستتر بۆ ئاشکراکردنی شەڕی شاراوەی تورکیا و ئێران، هێشتاش ئەمەش وێنە گشتییەکە نییە و ڕاستی چەندین ئەکتەری دەوڵەتی و چەندانی نادەوڵەتیی دیکەش لە یارییەکەدا هەن و چەند ساڵی ئایندەی بەردەممان یەک یەک خۆ دەنوێنن و ساڵانێکی ماندووکەر دەبن بۆ نێوچەکە. ئەو دەوڵەتانەی بەجۆرێک پەیوەندییان بەم دۆخە نوێییەی قەوقازەوە هەیە: ڕووسیا، تورکیا، ئێران، ئازەربایجان، تورکمەنستان، ئەرمینیا، جۆرجیا، ئیسرائیل، چین و ئەمریکا، هەرچی ئەکتەری نادەوڵەتیشن، وەک: کورد (ڕۆژهەڵات و باکوور)، ئازەریی و تورکەکانی ئێران و عەلەوی و ئەرمەنەکانی تورکیا...تاد. کە ئازەربایجان بەسەر ئەرمینیادا سەرکەوت و ناگۆرنۆ قەرەباخی بۆ خۆی یەکلاکردەوە، ئیتر تارمایی و گرژی ئاسمانی پەیوەندییەکانی باکۆ و تارانی لێڵتر کرد، مانگی ڕابردوو قۆناغێکی گەرمتری بەخۆیەوە دی، کار و کاردانەوەی سیاسی و بازرگانیشی لێکەوتەوە، هەر لەم هەفتەیەشدا سێبەری تورکیاش گەرچی پێشتر سایەکەی هەر هەبووە بەسەر هەردوولادا، ئەمجارە ڕوونتر دەرکەوت و داوای "هەڵوێستی عاقڵانە"ی لە ئێران کرد. لە سەد ساڵی ڕابردوودا، لەوکاتەوەی هەردوو دەوڵەتی هاوچەرخی ئێران و تورکیا، بە دەسەڵاتێکی ناوەندگەرایی بە تەوەرێتیی تورکزمان و فارسزمانەکان سازکران، جیا لەوەی خۆبەخۆ کەوتنە سڕینەوەی نەتەوەکانی دیکەی نێوخۆیان، هاوکات بە سروشتی ئەو گووتارە پەڕگیرە حاکمەی هەیانە هەردوو دەوڵەتیشی خستەوە بەرامبەر یەک. ڕاستیش ناهەقییان نییە کەرەستەی دوژمنایەتیشیان دە هێندەی کەرەستەی ئاشتەوایی و هاوسێیەتییانە، بەڵام جیۆسیاسیی خۆیان و شەترەنجی نێودەوڵەتی و ترس لە مافی نەتەوەکانی دیکەی وەک کورد، عەرەب، بەلوچ و ئەرمەن...تاد، ناچاریی کردوون ببنە دوو دراوسێی ناچاریی و لەگەڵ هەموو بۆڵەبۆڵ و شەڕە شاراوە و ئاگرەبنکاییەکانیان بۆ یەکدی، ناچاربوون باری شانی یەکدی هەڵگرن، نەبادا درزێک دروست ببێت و هەناسەیەک بۆ نەتەوە مافخوراوەکانی نێوچەکە وەگەڕێتەوە. نیگەرانییە نوێیەکانی ئێران تاران، ویستوویەتی هەر بە ڕێکاری ستراتیژی و دبلۆماسیی ئاگری ئازەربایجان و قەوقاز بە گشتی لەخۆی وەدوور بخات، بەڵام لەگەڵ گوزەری کاتدا ناتوانێت نیگەرانییەکانی بشارێتەوە و مانگی ڕابردووش ئەمە سەلمێنرا، کاتێک وەزیری دەرەوەی ئێران و بەرپرسانی ئاسایشیی نیشتمانی و هی دیکە کەوتنە هەوڵی دبلۆماسی و میدیایی و نمایشی سەربازی، لەو هەوڵانەش یەک بەرەو مۆسکۆ و یەکێکی دیکە بەوەڵامدانەوەی ئەردۆغان و ئەوی دیکە بە مانۆڕی سەربازی. لەولاشەوە میدیاکانی، بەدرێژایی ١٨ساڵی دەسەڵاتدارێتی ئەکەپە لە تورکیادا، میدیای ڕەسمی و ناڕەسمییەکانی هێندەی مانگی ڕابردوو کاریکاتێر و سوکایەتی و وتاری لەسەر ڕەفتار و سیاسەتەکانی ئەردۆگان نەنووسیووە. بەجۆرێک تەنانەت وەڵامی هێرشە زمانییەکانی عەلیێفیش بۆ سەر تاران، میدیای ئێرانی لەبری ئەو هەر پەلاماری ئەردۆگانی سەرۆکی تورکیای دەدا. دیارە بێ هۆ نەبوو. لە سیاسەتی ڕەسمی ئێرانییدا، میدیای مەزهەبی و ئسوڵگەرا و بەرپرسەکانی ئەو تەوژمە بوون، لەوباوەڕەدان کە ئیسرائیل لەپشتی هەڕەشەکانی سەر ئێرانە لە باکۆووە نەک عەلیێف، بەڵام چاویان لە ئەردۆگانیش دانەخست و بە گەورەکردنی ئیسرائیل و دەست لەپشتدانی باکۆ تۆمەتبار کرد.(شەمخانی سکرتێری ئاسایشی نەتەوەیی ئێران وەهای گووت). هەرچی میدیای ڕیفۆرمیست و پانئێرانیست و فارسگەرایە، ئەوا ئەردۆگان بە دوژمنی ڕاستەقینە دەزانن و پێیان وایە عەلیێف و باکۆ بیانووی ئەنکەرەن و ئەردۆگان دەست لەپشتیان دەدەن. هەرکام لەم دوو گیڕانەوەیە ڕاست بن هیچ لەوە ناگۆڕن کە ڕۆڵی سەرەکی ئاگرکردنەوەکە دراوەتە پاڵ تورکیا و ئەردۆگان. ئێرانی لەم بابەتەدا نیگەرانی ئەم خاڵە ستراتیژیانەیە: ١. نادیدەگرتنی هەژموونی ئێران لە قەوقازدا: ئەو ڕێککەوتنەی بەچاودێری تورکیا و ڕوسیای نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان ئێرانی نیگەرانی کردووە، چونکە لەو بڕوایەدایە تەنها لایەنە نێوخۆییەکانی ململانێکەی ڕێکخستووە و لایەنی دەرەکی (مەبەستی خۆیەتی) فەرامۆش کردووە. ئەمەش مەترسی گەمارۆدانی زیاتری لێدەخوێنێتەوە لە قەوقازدا و هەژموونی لەوێدا کەمڕۆڵ بکرێت. ٢. پێکەوەبەسترانەوەی تورکزمانەکان و گەڕانەوەی تورکیا بۆ ئاسیای ناوەندی: نیگەرانییەکی دیکەی ئێران پتربوونی هەژموونی تورکیایە لەڕێگەی بونیادنانی ڕێڕەوی بازرگانی-کولتووریی نەخجەوان-ئازەربایجان، تورکیا بەتواناتر دەکات بە دووبارە دەستڕاگەیشتنی بە وڵاتە تورکزمانەکان لە ئاسیای ناوەندی. ئێران هەم لەڕووی کولتووریی و سیاسەتی نەرمیەوە هەم لەڕووی بازرگانی و سیاسییەوە دەسکورت دەبێت لە ئاسیای ناوەندییدا، گریمانە دەکرێت بە تەواوبوونی ئەم ڕێگایە ڕێڕەوی ئەرمینیا-ئێران کە تاران دەگەیەنێتە ئەورووپا، بگاتە بنبەست. ٣. نیگەرانی لە دراوسێ تازەکە (ئیسرائیل): ئێران جاران لە بەیروت و غەزەوە شەڕی ئیسرائیلی دەکرد، ئێستا ئیسرائیل بەهۆی نزیکی و تێکەڵی پەیوەندییە سیاسیی و سەربازی و بازرگانییەکانی باکۆ و تەلئەبیبەوە، بووتەوە دراوسێیەکی واقیعی ئێران. ئەمەش نیگەرانی دەکات و ناچارە هەم ڕەفتار و پەلکێشییەکانی خۆی لەوڵاتانی عەرەبی سنووردار بکات، هەم لایەک بەڕووی باکووری خۆیدا بکاتەوە. نیگەرانییەکەی لەوەدا دووهێندە بووە کە سێکوچکەیەکی ئیسرائیلی-تورکی-ئازەربایجانی سەربازیی و سیاسیی لەئارادایە کە هەرسێک لە سنووردارکردنی تاراندا هاوئامانجن. ٤. هێڵەکانی وزە: ئێران ساڵانێکە بەدووی پرۆژەیەکەوە کە وزەی نێوچەکە لە ڕێگەی هێڵی پێشنیارکراوی خۆیەوە:- پارس(ئێران)-عێراق- سوریا-لوبنان و پاشان بەرەو ئەوروپا، بگوازێتەوە، بەڵام بە گۆڕانی دۆخی قەوقاز و سەرکەوتنی ئازەربایجان بەسەر ئەرمینیادا هاوکێشەکان گۆڕاون و هێڵی دیکە دەبێتە هەڕەشە لەسەر ئەم خەونەی ئێران وەک زیندووبوونەوەی ئەو هێڵەی ئازەربایجان (کە لە ساڵی ١٩٩٤ەوە ٧٠ ملیارد دۆلاری لەڕێگەی کۆمپانیای بی.پی-ەوە تێدا خەرجکراوە) تێیدا ئامانجی گواستنەوەی وزەی نێوچەکەیە بۆ ئەورووپا. ئێران لەم نەخشەیەدا پەراوێزییە. ٥. ڕووسیە بەدەنگەوە نایەت: مانگی رابردوو وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ هەمان پرسی ئازەربایجان و قەوقاز خۆی گەیاندە مۆسکۆ، تا لەوێ بەهاوکاری ڕوسیا پێکەوە ئەو دۆخە تازە پەیدابووە پەسەند نەکەن و نیگەرانی وڵاتەکەی گەیاندە وێندەرێ، بەڵام مۆسکۆ بەپێچەوانەوە لەگەڵ چارەسەری "شەشی"یدایە بەبەشداری: ڕوسیا، تورکیا، ئێران، ئازەربایجان، ئەرمەنستان و جۆرجیا. ئەمەش واتە دیسانەوە نادیدەگرتنی نیگەرانیەکانی تاران، بۆیە لەمەشدا وەزیرەکەی بەدەستی پڕ نەگەڕایەوە و هەقییەتی نیگەرانی ئەم خاڵەش بێت. بەڕێوەبردنی ئەم هەموو نیگەرانیە و بوونی گۆڕاوی زۆر لەپرسەکەدا سەختە "پشکۆی باکۆ" بەتەنها بە تورکیا و ئێران بەڕێوەببرێت، ئەردۆگان بە داواکردنی دانبەخۆداگرتن و ڕەفتاری عاقڵانە و حسێبکردن بۆ پەیوەندی ئیسرائیل-ئازەربایجان و تورکزمانەکانی نێو ئێران، هەفتەی پێشوو دەری خست کە مەرامی لەسەر ئێران زیاتر بووە و دوور نییە بە دەستی دوو شەڕەکانی خۆی تێبپێچێت، بەڵام نایەوێت و ناتوانێت بیگەیەنێتە دۆخی ڕاستەوخۆ و گەرم چونکە هەم نێوخۆی تورکیا و هەم کارەکتەرە ناڕازییەکانی پێکهاتەکانی تورکیاش دەبووژێنرێنەوە بەهۆی دەستلەپشتدانی ئێرانەوە. هەرچی ئێرانیشە زمانی دبلۆماسی بەرامبەر تورکیا توندتر بووە بەڵام گۆڕاوە نێوخۆییە سیاسیی-نەتەوەیی-ئابوورییەکانی لەلایەک و گەمارۆکانی سەری لەلایەکی دیکەوە و توانای سەربازی بۆ کردنەوەی بەرەی نوێ دیسان هاوکار نابێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆی ئەنکەرە. لەوەدەچێت، ئەم پشکۆیەی ئازەربایجان کە لەلەپی دەستی ئێراندایە زیاتر بیسووتێنێت و هەل بداتەوە ئیسرائیلیش تا بیکاتە یەکێکی دیکە لەو چەقۆیانەی کە وەک ستراتیژ بەرامبەر ئێران بەکاری دەهێنێت: "کوشتن بە هەزار چەقۆ".  

شیكاری: درەو ئەگەر ئەم هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی کوررستان بوایە؛ بەپێی پەیڕەو کردنی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە شێوازی بازنەو دابەشکردنی دەنگ بۆ کورسی، بە هەمان ئەو ئەنجامانەی کاندید و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی هەولێر، سلێمانی و دهۆک بەدەستیان هێناوە ئەوا پارتی (47) کورسی، یەکێتی (17) کورسی، نەوەی نوێ (17) کورسی، یەکگرتوو (9) کورسی، کۆمەڵ (5) کورسی، گۆڕان (2) و سەربەخۆکان و لایەنەکانی تریش (3) کورسیان دەبرەوە. بەڵام ئەگەر (یەکێتی، یەکگرتوو، کۆمەڵ و گۆڕان) لە سەرجەم بازنەکانی هەڵبژاردن کاندیدیان هەبوایە ئەوا دەنگەکانیان زیادی دەکرد و پارتی (42) کورسی، یەکێتی (16) کورسی، نەوەی نوێ (15) کورسی، یەکگرتوو (14) کورسی، کۆمەڵ (9) کورسی، گۆڕان (2) و سەربەخۆکان و لایەنەکانی تریش (2) کورسیان دەبرەوە. یەکەم: یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان -    یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەموارکراو، بەپێی ماددەی (9)ی یاساکە "هەرێمی کوردستان – عێراق بە یەک ناوچەی دەنگدان دادەنرێت و، دابەشدەبێت بەسەر چەند مەرکەزێکی دەنگداندا".  واتە بەپێی ئەم دەقە هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (یەک بازنەی) هەڵبژاردن دەبێت، لە کاتێکدا بەپێی یاسای ژمارە (9)ی ساڵی 2020ی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سلێمانی (5) بازنەو پارێزگای هەولێر (4) بازنە و پارێزگای دهۆک (3) بازنەی هەڵبژاردن بووە. بەپێچەوانەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە کاری بە (سیستمی تاک دەنگی نەگوێزراوە) کردووە، واتە دەنگدەر دەنگ بە کاندید دەدات، بەڵام بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەنگدەر پێش دەنگدان بە کاندید دەنگ بە لیست و قەوارەی سیاسی دەدات، بۆیە ئەگەری بە فیڕۆ چوونی دەنگ لایەنەکان زۆر کەم دەبێتەوەو. -    لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەموارکراو، تێکڕای هەڵبژاردن (نرخی کورسی) واتە کۆی گشتی دەنگە دروستەکان دابەشدەکرێت بەسەر ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستان کە (100) کورسی گشتیییە بەپێی یاساکە، تێکڕای هەڵبژاردنمان دەست دەکەوێت. -    هەر بەپێی یاساکە، ئەگەر (100) کورسییەکە بە تێکڕای هەڵبژاردن پڕ نەبویەوە ئەوا "ئەو کورسییانەی لە ئەنجامی دەستکەوتنی ماوە دەنگ کە ناگاتە تێکڕای هەڵبژاردن دەبێتە هی ئەو قەوارانەی کەوا زۆرترین ماوەدەنگیان هەیە". دووەم: ئەنجامی گشتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان  بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەن عێراق سلێمانی (5) بازنەو پارێزگای هەولێر (4) بازنە و پارێزگای دهۆک (3) بازنەی هەڵبژاردن بووە. لە هەر چوار بازنەکەی پارێزگای هەولێر (444 هەزار و 253) کەس لە کۆی (1 ملیۆن و 238 هەزار و 379) کەس بە ڕێژەی (35.87%) دەنگیان داوە. لە پارێزگای سلێمانی لە هەر پێنج بازنەکە (393 هەزار و 194) کەس لە کۆی (1 ملیۆن و 389 هەزار و 691) کەس بە ڕێژەی (28.29%) دەنگیان داوە. لە پارێزگای دهۆک لە هەرسێ بازنەکە (396 هەزار و 4) کەس لە کۆی (882 هەزار و 703) کەس بە ڕێژەی (48.13%) دەنگیان داوە. لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم و هەر دوانزە بازنەکەی هەڵبژاردن (1 ملیۆن و 233 هەزار و 451) کەس لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و773) کەس بە ڕێژەی (35.47%) دەنگیان داوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)) سێیەم: دەنگی کاندید و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان 1.    پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی یەکەمەو (579 هەزار و 234) بەڕێژەی (46.96%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 2.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی دووەمەو (515 هەزار و 316) بەڕێژەی (17.46%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 3.    نەوەی نوێ لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی سێیەمەو (204 هەزار و 855) بەڕێژەی (16.61%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 4.    یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی چوارەمەو (108 هەزار و 10) بەڕێژەی (8.76%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 5.    کۆمەڵی دادگەری لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی پێنجەمەو (64 هەزار و 156) بەڕێژەی (5.2%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 6.    بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی شەشەمەو (22 هەزار و 91) بەڕێژەی (1.79%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 7.    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان هێزی حەوتەمەو (6 هەزار و 595) بەڕێژەی (0.53%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە. 8.    سەربەخۆی لایەنەکانی دیکە هەموو پێکەوە لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (33 هەزار و 194) بەڕێژەی (2.69%)ی دەنگەکانیان بەدەستهێناوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) چوارەم: دەنگ و کورسی لایەنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان لەسەر بنەمای دەنگەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە خاڵی (یەکەم)ی ڕاپۆرتەکەدا ئاماژەمان بەوە داوە کە بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان هەرسێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (1) بازنەی هەڵبژاردن دەبێت. بۆیە ئەگەر دەنگی بەدەستهاتووی لایەنەکان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وەک خۆی و بەبێ هیچ گۆڕانکارییەک وەربگرین و کە کۆی گشتی دەنگی لایەنەکان لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان بریتییە لە (1 ملیۆن و 233 هەزارو 451) دەنگ، ئەو ژمارەیە بەپێی یاساکە دابەشی (100) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستان بکەین ئەوا بەهای ڕاستەقینەی (1) کورسی دەکاتە (12 هەزار و 334) دەنگی، بەم پێیەش؛ 1.     پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (47) کورسی دەباتەوە. 2.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (17) کورسی دەباتەوە. 3.    نەوەی نوێ لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (17) کورسی دەباتەوە.  4.    یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (9) کورسی دەباتەوە. 5.    کۆمەڵی دادگەری لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (5) کورسی دەباتەوە. 6.    بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (2) کورسی دەباتەوە. 7.    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم هیچ کورسییەک ناباتەوە. 8.    سەربەخۆی لاینەکانی دیکە هەموو پێکەوە لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (3) کورسی دەبەنەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3))   پێنجەم: دەنگ و کورسی لایەنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان لەسەر بنەمای دەنگەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان (ئەگەر سەرجەم هێزەکان) لە سەرجەم بازنەکان کاندیدیان هەبوایە بەشێک لە هێزە سیاسییەکان هەرێمی کوردستان لە سەرجەم بازنەکانی هەڵبژاردن کاندیدیان نەبووە، دەنگی ڕاستەقینەیان دەرنەکەوتووە لە سەرجەم پارێزگاکان، بۆیە لەم بەشەی باسەکەماندا گریمانەی ئەوە دەکەین ئەگەر سەرجەم ئەو هێزانە لەسەرجەم بازنەکان کاندیدیان هەبووایە چ گۆڕانکارییەک ڕوودەدات؟ 1.    پارتی دیموکراتی و کوردستان و نەوەی نوێ و پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەسەرجەم بازنەکان کاندیدیان هەبووە و هیچ لە ئەنجامەکەیان ناگۆڕێت. 2.    یەکێتی نیشتمانی نیشتمانی کوردستان لە سەرجەم بازنەکانی هەڵبژاردن کاندیدیان هەبووە جگە لە بازنەی (1)ی پارێزگای دهۆک، بەڵام لە دوو بازنەکەی دیکە (25 هەزار و 40) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەگەر ئەو ژمارەیە دابەشی (2) بکەین و لێکدانی سێی بکەین ئەوا دەنگەکانی یەکێتی لەو پارێزگایە بەرز دەبنەوە بۆ (37 هەزار و 560) دەنگ. واتە لە بازنەی (1)ی دهۆک (12 هەزار و 520) دەنگ بەدەست دەهێنێت. 3.    یەکگرتووی ئیسلامی لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە کۆی (12) بازنە تەنها (6) کاندیدی هەبووەو لە هەر پارێزگایەک (2) کاندیدیان هەبووە. لە پارێزگای هەولێر لە دوو بازنە کاندیدی هەبووەو لە دوو بازنە کاندیدی نەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی لەو پارێزگایە جارانی (2) بکەین لە (3 هەزار و 990) دەنگەوە دەبێتە (7 هەزار 980) دەنگ. لە پارێزگای سلێمانی لە پێنج بازنەی هەڵبژاردن (2) کاندیدی هەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی دابەشی (2) و جارانی (5) بکەین لە (22 هەزار 876) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (57 هەزار و 190)دەنگ لە پارێزگای سلێمانی. لە پارێزگای دهۆکیش لە کۆی سێ بازنەی هەڵبژاردن تەنها لە دوو بازنەیان کاندیدی هەبووە، بۆیە لە باشترین دۆخیدا ئەگەر کۆی دەنگەکانی لەو پارێزگایە دابەشی (2) و جارانی سێ بکەین لە (81 هەزار 144) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (121 هەزار و 716)دەنگ لە پارێزگای دهۆک.  بەم پێیەش کۆی گشتی دەنگەکانی لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە (108 هەزار 10) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (186 هەزار و 886) دەنگ. 4.    کۆمەڵی دادگەری لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە کۆی (12) بازنە تەنها (5) کاندیدی هەبووە. لە پارێزگای هەولێر لە دوو بازنە کاندیدی هەبووەو لە دوو بازنە کاندیدی نەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی لەو پارێزگایە جارانی (2) بکەین لە (19 هەزار و 517) دەنگەوە دەبێتە (39 هەزار 34) دەنگ. لە پارێزگای سلێمانی لە پێنج بازنەی هەڵبژاردن (3) کاندیدی هەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی دابەشی (2) و جارانی (5) بکەین لە (44 هەزار 639) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (74 هەزار و 398)دەنگ لە پارێزگای سلێمانی. لە پارێزگای دهۆکیش لە کۆی سێ بازنەی هەڵبژاردن لە هیچ بازنەیەک کاندیدی نەبووە، بەڵام لە هەڵبژارنی ساڵی (2018)ی ئەنجومەنی نوێنەران لەو پارێزگایە (3 هەزار 628) دەنگی بەدەستهێناوە بۆیە ئەگەر هەمان ئەو دەنگانەی خۆی بەدەستبهێنێتەوە، کۆی گشتی دەنگەکانی لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە (64 هەزار 156) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (117 هەزار و 60) دەنگ. 5.    بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە کۆی (12) بازنەی هەڵبژاردن تەنها (7) کاندیدی هەبووە. لە پارێزگای هەولێر لە دوو بازنە کاندیدی هەبووەو لە دوو بازنە کاندیدی نەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی لەو پارێزگایە جارانی (2) بکەین لە (4 هەزار و 245) دەنگەوە دەبێتە (8 هەزار 490) دەنگ. لە پارێزگای سلێمانی لە پێنج بازنەی هەڵبژاردن (4) کاندیدی هەبووە، بۆیە ئەگەر دەنگەکانی دابەشی (4) و جارانی (5) بکەین لە (17 هەزار 846) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (22 هەزار و 307)دەنگ لە پارێزگای سلێمانی. لە پارێزگای دهۆکیش لە کۆی سێ بازنەی هەڵبژاردن لە هیچ بازنەیەک کاندیدی نەبووە، بەڵام لە هەڵبژارنی ساڵی (2018)ی ئەنجومەنی نوێنەران لەو پارێزگایە (3 هەزار 801) دەنگی بەدەستهێناوە ئەگەر کاندیدی هەبوایەو بیتوانیایە نیوەی ئەو دەنگانەی بەدەست بهێنایەتەوە ئەوا، کۆی گشتی دەنگەکانی لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان لە (22 هەزار 91) دەنگەوە بەرز دەبێتەوە بۆ (32 هەزار و 697) دەنگ. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) بەو پێوەرە گریمانە کراوانەو بەپێی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کورسییەکان بەم شێوەیە دابەش دەبوون بەسەر لایەنە سیاسییەکان؛ 1.    پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (42) کورسی دەباتەوە. 2.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (16) کورسی دەباتەوە. 3.    نەوەی نوێ لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (15) کورسی دەباتەوە.  4.    یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (14) کورسی دەباتەوە. 5.    کۆمەڵی دادگەری لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (9) کورسی دەباتەوە. 6.    بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (2) کورسی دەباتەوە. 7.    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم هیچ کورسییەک ناباتەوە. 8.    سەربەخۆولایەنەکانی دیکە هەموو پێکەوە لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم (2) کورسی دەبەنەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4))

(درەو):  حزبی شیوعی كۆنگرە دەكات، بڕیارە كاوە مەحمود جارێكی تر خۆی بۆ پۆستی سكرتێری حزبەكە هەڵبژێرێتەوە، ئەگەری كەمكردنەوەی ژمارەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی لە ئارادایە.  دوای ساڵێك دواكەوتن لەوادەی دیاریكراوی خۆی، حزبی شیوعی كوردستان ئەمڕۆ لە هەولێرەوە كارەكانی كۆنگرەی (حەوتەم)ی خۆی دەستپێكرد.  بەرپرسانی حزبی شیوعی دەڵێن بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە كۆنگرەكەیان لەوادەی دیاریكراوی خۆی دواكەوتووە.  بڕیارە كۆنگرەكە ماوەی دوو بۆ سێ رۆژ بخایەنێت، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی حزبی شیوعی، سكرتێری حزب لە كۆمیتەی ناوەندی (سەركردایەتی) هەڵدەبژێردێت، واتە راستەوخۆ لەلایەن كۆنگرەوە دەنگی پێنادرێت.  ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی بە دەنگی 50+1ی ئەندامانی كۆنگرەو بە دوو خولی دەنگدان هەڵدەبژێردرێن. ئێستا ژمارەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی حزبی شیوعی كوردستان (25) ئەندامە، بەڵام بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لەناو كۆنگرەدا بۆچونێك هەیە ژمارەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی بۆ (21) ئەندام كەمبكرێتەوە، سەرباری ئەمە قسەوباس هەیە لەبارەی گۆڕینی شێوازی هەڵبژاردنی سكرتێر‌و هەندێك داوا دەكەن راستەوخۆ لەناو كۆنگرە هەڵبژێردێت.  ئەگەر پەیڕەوی ناوخۆی وەكو خۆی بمێنێتەوە‌و هەموار نەكرێتەوە، واتە سكرتێر لە كۆمیتەی ناوەندی هەڵبژێردرێت، دەبێت ئەو كەسەی خۆی بۆ پۆستی سكرتێری حزب كاندید دەكات، رێژەی 50+1ی دەنگی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی بەدەست بهێنێت.  لەم كۆنگرەیەی حزبی شیوعی كوردستاندا بڕیار لەبارەی چەند بابەتێكی تایبەت بە ناوخۆی حزب بدرێت، لەوانە پەیوەندییەكانی حزبی شیوعی لەگەڵ لایەنە دەسەڵاتدارەكان‌و پرسی دروستكردنی بەرەی چەپ لە كوردستان‌و كاری پێكەوەیی.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، كاوە مەحمود دەیەوێت جارێكی تر خۆی بۆ پۆستی سكرتێری حزبی شیوعی كاندید بكاتەوە، بەڵام دیار نییە ئایا ركابەرەكانی لەسەر ئەم پۆستە كێ دەبن.  كاوە مەحمود ماوەی یەك خول سكرتێری حزبی شیوعی بووە، بەڵام بەهۆی دواكەوتنی كۆنگرەوە، خولەكەی لە چوار ساڵەوە بۆ پێنج ساڵ درێژبووەوە.  حزبی شیوعی‌و كۆنگرە دوای سەربەخۆبوون‌و جیابونەوەی تەواوەتی لە حزبی شیوعی عێراق، ئەم حزبە ساڵی 1993 دامەزرا، یەكەمین كۆنگرەی خۆی لە 30ی حوزەیرانی 1993دا بەست، لەدوای دروستبونییەوە چوار سكرتێری گۆڕیوە.  دواین كۆنگرەی حزبی شیوعی كوردستان (كۆنگرەی شەشەم) كۆتاییەكانی مانگی ئۆكتۆبەری 2016 بەڕێوەچوو، واتە بەر لە پرۆسەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان، ئەم كۆنگرەیە لەژێر ناونیشانی " لە پێناو دادكۆكیكردن لە بژێوی ژیانی هاوڵاتییان و بەدیهێنانی یەكڕیزی نیشتمانی و بڕیاری چارەنووس تێدەكۆشین" بەڕێوەچوو، دوای ئەم كۆنگرەیە حزبی شیوعی كوردستان یەكێك لەو حزبانە بوو كە پاڵپشتی لە ریفراندۆم كرد.  لە كۆنگرەی شەشەمدا (200) كەس وەكو ئەندامی كۆنگرە بەشدارییان كرد، بەڵام لەم كۆنگرەیەدا (175) ئەندام بەشدارن.   حزبی شیوعی كوردستان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەشداری نەكرد‌و ئێستا بە یەك پەرلەمانتارەوە لە پەرلەمانی كوردستان ئۆپۆزسیۆنە.  ئەم حزبە بە دوو كاندید بەشداری هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقی كرد كە رۆژی 10ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو، كاندیدێك لە موسڵ‌و كاندیدێكی سەربەخۆ لە هەولێر لەسەر پشكی "كۆتا"ی مەسیحییەكان، كاندیدەكەی موسڵ دەرنەچوو، بەڵام كاندیدە سەربەخۆكەی هەولێر سەركەوت بۆ پەرلەمان.