نەوزادی موهەندیس •    ئاشكرایە هەموو وڵاتێك بۆ ئەوەی  ببێتە وڵاتێكی بەهێز و ،پێویستە كە هەنگاوی یەكەم ژێر خانی وڵاتەكەی لەهەموو كەرتەكانی(( پیشەسازی و كشتوكاڵ و سەربازی و وزە و پەروەردە و تەندروستی و ئاوەدانكردنەوە و خزمەتگززاریەكان و ...هتد.))،بەهێز و پتەوبێت بۆئەوەی بتوانێت كە سەرخانی وڵاتەكەشی بەهێز و خۆڕاگر بێت لەبەرامبەر هەر گۆڕانكاری و ڕووداوێكی لەناكاودا.هەر كەرتێك لەو كەرتانە گرنگی و كاریگەری خۆی هەیە  وەك كۆڵەكەیەكی بنچینەیی وان بۆ پێكەوەنانی وڵاتێكی گەشەكردوو و پێشكەوتووی بەهێز.بۆئەوەی بتوانێت تا ئەوپەڕی سوود لە سەروەت و سامان و توانا مادی و مرۆییەكانی خۆی وەربگرێت و بیشیخاتە خزمەتی خۆشگوزەرانی كۆمەڵگا و وڵاتەكەیەوە.بۆیە هەر یەكێك لەو كەرتانە ژێر خانی خۆی هەیە و پێویستە بە بەردەوامی كاری پێشخستن و نۆژەنكردنەوە و سازكاری تیادا بكرێت بۆئەوەی بەتوانا و وزەی تەواوی خۆی كاربكات و ئەو بەرهەم و دەسكەوتەی كە چاوەڕوان دەكرێت لێوەی دەستبكەوێت.بۆیە ئەركی حكومەت و دەسەڵاتە كە كاری چاودێری و دابینكردنی بوجەی پێویست بكات بۆ ئەو بوارە،چونكە چەندە ژێر خانی وڵات بەهێز و پتەوبێت هێندەش دەتوانێت هەنگاو بەرەو پێشەوە هەڵبنێت و لەگەڵ هەموو قۆناغ و سەردەم و ڕووداو  وگۆڕانكاریەكاندا خۆڕابگرێت و بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێت. •    لە هەرێمی كوردستانیشدا بەداخەوە لەماوەی 30 ساڵی حوكمڕانی كوردستاندا نەتوانراوە ژێر خانێكی پتەو وبەهێز لەهیچ كام لەو سێكتەرانەدا ئەنجامبدات،هەربۆیەش لە بەرامبەر بچووكترین كارەساتی سروشتیدا وەك بەفر و باران  و لافاو و ڕەشەبا و خۆڵبارین و ئاگركەوتنەوەدا گەورەترین زیان بەر ئۆرگان و دامودەزگاكانی و هاوڵاتیانیش دەكەوێت. •    ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە كەرتی وزەیە (( بەنەوت و غازی سروشتیەوە)) كە خۆشبەختانە ماوەی 20 ساڵێكە حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕوویكردۆتە ئەم كەرتە گرنگ و كاریگەرو پڕ مەترسیەش.و دەستیكردۆتە  گەڕان بەدوای نەوت و غازی سروشتی و بیرلێدان و هەڵكەندن و دەرهێنان و فرۆشتنی و پاڵاوتنیشی لەناوخۆ و بۆ دەرەوەی هەرێمی كوردستانیش.لەلایەك ئەم هەنگاوە دڵخۆشكەرە لەبەرئەوەی هەر وڵات و كۆمەڵگایەك خاوەنی سەرچاوە و سامانی سروشتی دەوڵەمەندی خۆی بێت ئەوا پێویستە چاوەڕوانی گەشە و پێشكەوتنی لێبكرێت ئەگەر بە ئیدارە و پلان  وئیڕادەیەكی بەهێز و خەمخۆر و زانستیەوە بەڕێوەببرێت.بەڵام لەهەرێمی كوردستاندا بەداخەوە لەماوەی ئەو 20 ساڵەدا نەتوانراوە ئەم كەرتە گرنگ و كاریگەرە وەكو ئەوەی كە پێویست بێت خزمەتبكرێت و بەرەو پێشببرێت و ژێر خانێكی بەهێزی بۆ بنیاتبنرێت بۆئەوەی ببێتە كەرتێكی خاوەن سوود و قازانج و  پڕ داهات كە ڕەنگدانەوەی باشی هەبێت لەسەر تەواوی سێكتەرەكانی تریش و ببێتە مایەی خۆشگوزەرانی كۆمەڵگا و ئاوەدانكردنەوەی زیاتری وڵاتیش.بەڵام بەداخەوە تائێستا ئەوە ڕووینەداوە و بە پێچەوانەوە كەرتی نەوت و غازی سروشتی هەرێمی كوردستان بۆتە مایەی قەرزارباری و ململانێی ناوخۆی و ناوچەیی و ڕاوەستانی هەموو گەشە و پێشكەوتنێكی ئەم هەرێمە. •    ژێر خانی كەرتی وزە((نەوت و غازی سروشتی )) بریتین لە چی؟ ئاشكرایە ژێر خانی كەرتی وزە بەشێوەیەكی گشتی لەهەموو وڵاتێكدا چەند سێكتەر و بوار دەگرێتەوە كە بەبێ‌ بوونی ئەو دامەزراوانە ناتوانرێت كەرتی وزە پێشبخرێت و بخرێتە خزمەتی گەشە و پێشكەوتنی وڵات و كۆمەڵگاوە ،جا ئەو ژێر خانانە بریتین لەهەریەكە لە : 1.    كێڵگە نەوتیەكان: كە پێویستە بەشێوەیەكی زانستی و وورد و ئایندەبینی كێڵگەی نەوتی لەوڵاتدا كاری (( ڕووپێوی و گەڕان و لێدانی بیر ودەرهێنانی نەوتی و غازی سروشتیەكە و تێكردنی ئاو بۆ ناو بیرەكان)) ئەنجامبدرێت،گەر بكرێت بەتوانای خۆماڵی و ئەگەر نەشتوانرا ئەوا بەهاوكاری و یارمەتی كۆمپانیا بە ئەزمون و شارەزاكانی جیهانی ئەو كارە بكرێت. 2.    تۆڕی بۆری گواستنەوە: ئەمەش یەكێكە لەو ژێرخانە زۆر گرنگانەی كەرتی وزە،چونكە بەبێ‌ بوونی تۆڕێكی بەربڵاو و فراوان و هەمەجۆر و سەربەخۆ لەیەكتر ناتوانرێت نەوت و غازی سروشتی لە كێڵگە نەوتیەكانەوە بگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەكانی ناوخۆ یان بۆ هەناردەكردنی لە ڕێگەی دەریاوە بێت یان وشكانیەوە.بۆیە بونی تۆڕێكی بۆری گواستنەوە ئەركێكی سەرەتایی و پێشەنگی دامەزراندنی ژێرخانی كەرتی نەوتە. 3.    دامەزراندنی بینا و دامەزراوەی نەوتی سەرخان: وەك پاڵاوگە و یەكەكانی چارەسەری بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی نەوتی خاو و لابردن و خاوێنكردنەوەی لە خەوش و توخمە نانەوتیە زیانبەخشەكان وەكو ((قوڕ و لیتە و ئاو و كانزا و خوێكان و ...هتد.))كە هەموانیان زیان بە جۆر و كوالێتی نەوت و غازی سروشتیەكە دەگەیەنن. 4.     كۆگای هەڵگرتن: یەكێكە لە خاڵە سەرەكی و بنەڕەتیەكانی ژێر خانی كەرتی نەوت،بەشێوەیەك كە هێندە توانای هەڵگرتنی ((نەوتی خاو یان بەرهەمە نەوتیەكان تری )) هەبێت لانی كەم بەشی 3 ڕۆژی بڕی هەناردەی نەو ت بكات بۆ دەرەوە یان لانی كەم توانای هەڵگرتنی بەرهەمە ناوخۆییەكانی وەكو((بەنزین و گازۆیل و نەوتی سپی و زەیتەكان و ...هتد.)) لانی كەمی 1 مانگی هەبێت،بۆئەوەی لەكاتی ڕووداوو و یان گرفتێكی تەكنیكیدا وڵات تووشی ڕاوەستاندنی پڕۆسەی هەناردەكردن نەبێتەوە كە دەبێتە هۆی كەمبونەوەی داهات و دروستبوونی كێشەی دارایی بۆ دابینكردنی خەرجیەكانی وڵات. 5.    سەكۆكانی  باركردن و هەناردەكردن: ئەم سەكۆیانە بەتایبەتی لەسەر دەروازە ئاوەیەكان دەبێت كە زەرورە بەشێوەیكی پێشكەوتوو كاری تیادا بكرێت و دابمەزرێت چونكە ئەم ژێر خانە بریتیە لە كۆتا فۆناغی هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت و غازی سروشتی .بۆیە گەر ئەم ژێرخانە كێشە یان گرفنێكی بۆ دروست ببێت ،ئەوا دەبێتە هۆی ڕاوەستانی پڕۆسیی فرۆشتن و باركردن و هەناردەكردن كە ئەمیش كاریگەری دەكاتە سەر داهات و فرۆشتن و وڵاتیش زیانی گەورەی پێدەگات. •    بۆیە گەر بمانەوێت ژێر خانێكی پتەو و بەهێز بۆ كەرتی وزە((نەوت و غازی سروشتی )) هەرێمی كوردستان دابمەزرێنین، ئەوا پێویستە  كە هەموو ئەو خاڵانەی لای سەرەوە بنیاتبنێین بەشێوەیەكی تۆكمە و بە تەكنەلۆژیای سەردەم.جا بۆ ئەو پێكەوەنانەی ژێر خانە نەوتیە پێویستە و ئەركی حكومەتی هەرێمە كە ئەم هەنگاوانەی لای خوارەوە هەڵبنێت: •    ئەركەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان 1.بودجەی پێویستی بۆ دابینبكات: چونكە كەرتی نەوتی بەهێندەی داهاتەكەی پێویستی بە خەرجی گەورەشە و چەندە خزمەت بكرێت لەڕووی چاودێری و  پارێزگاریكردن وسازكاری و پێشخستن و پێشكەشكردنی خزمەتگوزرایەكانی ((ئاو و كارەبا و ڕێگاوبان و ...هتد.))، هێندەش دەتوانێت داهات و دەسكەوت بداتەوە بۆ وڵات.كەواتە نابێت حكومەتی هەرێم لەم كەرتەدا دەستبگرێتەوە،بەڵكو پێویستە بەبەردەوامی بودجەی پێویستی بۆ دابینبكات. 2. كاركردن لەگەڵ كۆمپانیاكاندا: ئەو كارانەی كە لەتوانای خۆیدا نیە كە جێبەجێیان بكات،پێویستە لەڕێگەی گربَبەستی تۆكمە و شەفافەوە دوور لەگەندەڵی و دەسكەوتی كەسی و حیزبی بەپلانی زانستی و واقعیانەوە،لەگەڵ كۆمپانیای بەناوبانگ و بەئەزموون و شارەزا كاری جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژانە ئەنجام بدات. *   ئامانج لە پێكەوەنانی ژێر خانێكی بەهێز لەكەرتی نەوتدا چیە؟ 1. زیادكردنی بڕی بەرهەمی نەوت و غازی سروشتی :هەموو ئەو پڕۆژانەی كە ئەنجامدەدرێن و دەبنە ژێرخانی كەرتی نەوت،ئامانج لێیان بریتیە لە زیادكردنی بڕی بەرهەمی نەوت و غازی سروشتی،چونكە چەندە بڕەكەیان زیاتر بێت هێندەش دەبنە سەرچاوەی داهات و دەوڵەمەندبوونی حكومەت و لەو ڕێگەیەشەوە كۆمەڵگا خۆشگوزەران و وڵاتیش ئاوەدانتر دەبێتەوە و دیاردەكانی بێكاری و هەژاری و برسێتی و تاوان و كۆچكردن و نەخۆشی و ...هتد.نامێنن و كەمبدەبنەوە و حكومەتیش لای زیاتر دەكاتەوە بەلای پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریەكان و جێبەجێكردنی پڕۆژە ئەندازیاری و ئاوەدانیەكان و تەواوی سێكتەرەكانی ژیان. 2. ئاسانترین میكانیزم  بۆ پڕۆسەی فرۆشتن و هەناردەكردنی نەوت و غازی سروشتی : ئامانجێكی تری پێكەوەنانی ئەم ژێرخانە، بریتیە لەوەی كە بە ئاسانترین میكانیزم پڕۆسەی فرۆشتن و هەناردەكردنی نەوت و غازی سروشتی وڵات بەڕێوە بچێت،چونكە چەندە كرداری گواستنە و گەیاندن و باركردن ئاسابێت ئەوەندەش كڕیار زیاتر دەبێت بۆ بەرهەمە نەوتیەكان و بەمەش وڵات قازانجی زیاتر دەكات و داهات و دەسكەوتی زیاتر وەدەستدێنێت. * لەكۆتایدا،گرنگە حكومەتی هەرێم كە ماوەی 20 ساڵە دەستیكردۆتە دەرهێنان و فرۆشتن و گرتنبەری سیاسەتی سەربەخۆی ئابوری،كە بەداخەوە تائێستا نەوت، بۆتە تاكە سەرچاوەی گەورە و گرنگ بۆ داهاتی وڵاتەكەمان و هەموو سێكتەرەكانی تر چاوەڕوانی ئەم كەرتە دەكەن بۆ ئەوەی بتوانن بودجەی پێویستیان بۆ دابینبكرێت و بەرنامە وكارەكانی خۆیان جێبەجێبكەن.هەربۆیە گرنگە كە حكومەتی هەرێم كە لەسەرەتای كاروان و قۆناغی گەشەپێدانی كەرتی وزەی كوردستاندایە،هەر لەسەرەتاوە بە پلانێكی تۆكمەی زانستی بكەوێتە خۆ بۆ بونیاتنانی ژێرخانی نەوتی كەرتی وزە لە كوردستاندا،چونكە بەبێ‌ پێكەوەنانی ئەم ژێرخانە كارێكی سەخت دەبێت بۆ ئایندە بەڕاست و دروستی بتوانین داهات و قازانجی گەورەتر وەدەستبێنین،بەڵكو هەر بەم شێوەیەی ئێستامان دەكەوینە ژێر قەرزی كەڵەكەبووی زیاتر و ڕەحمەتی كۆمپانیا نەوتیەكانەوە.وناتوانین نەوت و غازی سروشتیەكەمان بكەینە نیعمەت و هەر بەنیقمەت و سەرەخۆرەی میلەت و وڵاتەكەشمان دەمێنێتەوە.  

  راپۆرت: دره‌و تەرمی شاعیری "شیعری قاچاخ" گەیشتەوە عێراق، بەهۆی شیعرە یاخییەكانییەوە نیوەی تەمەنی خۆی لە تاراوگە بەسەر برد، مردنەكەشی جیاواز بوو، ناڕەزایەتی خەڵكی عێراقی بە دەسەڵاتداراندا تەقاندەوە، پەلاماری كاروانی ئۆتۆمبیلەكانی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران درا، مزەفەر نەواب كێیە ؟ ئەو شاعیرەی سەددام حوكمی لەسێدارەدانی بۆ دەركردو بۆشی دەگریا، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  مردنی مێژوویەكی تری شیعر "ئەو لە ساڵی 2005وە مردووە" نوسەرو رۆماننوسی سوری (ئیبراهیم  جەبین) بەمشێوەیە باسی لە مردنی شاعیری گەورەی عێراقی (مزەفەر نەواب) كرد.  دوێنێ هەواڵی كۆچی دوایی مزەفەر نەواب لە تەمەنی (88) ساڵیدا لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانی (شاریقە) لە ئیماراتی عەرەبی راگەیەندرا، نەواب دوای ململانێیەكی دورو درێژ لەگەڵ نەخۆشی ماڵئاوایی كرد.  ئەو بە یەكێك لە دیاترین ئەو شاعیرانەی عێراق دادەنرێت كە كاروانی شیعرییان لە پەنجاو شەستەكانی سەدەی رابردوو دەستیپێكردووە، بەمردنی ئەم پیاوە لاپەڕەی قۆناغێكی مێژووی شیعری عێراقی هەڵدرایەوە كە نوسینی شیعر بوو بە رۆحێكی یاخیانە‌و شێوازێكی ناباو، بەوە ناسرابوو شێوازێكی دانسقەی لە نوسین‌و خوێندنەوەی شیعردا هەیە بە هەردوو شێوازی زمانی ستانداردی عەرەبی‌و زمانی ئاخاوتن، بەتایبەتیش كاتێك لەبەردەم جەماوەردا شیعرەكانی دەخوێندەوە.  ریشەیەكی ئۆرستۆكراتی مزەفەر نەواب لە یەكێك لە گەڕەكە كۆنەكانی بەغداد لە ساڵی 1934 لەدایكبووە، ئەو یەكێكە لە ئەندامانی خێزانی (نەواب) كە بەر لە داگیركردنی هیندستان لەلایەن بەریتانیاوە، خێزانەكەی حاكمی یەكێك لە ویلایەتەكانی هیندی باكور بوون.  خێزانەكەی بەرەنگاری داگیركاریی بەریتانییەكان بونەتەوە، ئەمە حاكمی ئینگلیزی لە خێزانەكەی توڕە كردووە، دوای لێكردوون یەكێك لە وڵاتانی هەڵبژێرن بۆ ئەوەی دوربخرێنەوە، خێزانەكەی عێراقیان هەڵبژاردووە، ئیتر لە هندستانەوە بەرەو عێراق نەفی كراون، واتە لە بنەڕەتەوە نەواب خەڵكی هیندستانە.  خێزانی نەواب كە خێزانێكی دەوڵەمەندی ئۆرستۆكرات بوون، چێژیان لە مۆسیقا‌و هونەرەكان وەرگرتووە، كۆشكی خێزانەكە دوای نەفیكردنیان لەسەر روباری دیجلە بووە لە بەغداد، ئەم جێگایە شوێنی كۆبونەوەی شاعیرو هونەرمەندو سیاسەتمەداران بووە.  لە پۆلی سێی سەرەتایدا، مامۆستاكەی هەستی بە بەهرەی مزەفەر نەواب لە نوسینی شیعردا كردووە، لە قۆناغی ئامادەیدا وای لێهاتووە شیعری لە دیواربەندی خوێندنگەكەی بڵاوكردوەتەوە.  لەناو بارودۆخێكی ئابوری سەختدا ساڵی 1956 كۆلیژی ئادابی لە بەغداد تەواو كردووە، لەم ساڵانەدا باوكی توشی زیانێكی دارایی گەورە دەبێتەوە‌و هەموو سەروەت‌و سامانەكەی لەدەستدەدات، تەنانەت كۆشكە جوانەكەشی، دوای تەواوكردنی خوێندنی زانكۆ، نەواب وەكو پشكنەری هونەری لە وەزارەتی پەروەردە دامەزرێندراوە، ئەم كارە دەرفەتی ئەوەی پێدەدات هانی ئەو كەسانە بدات لەبواری مۆسیقا‌و هونەری شێوەكاریدا بەهرەیان هەیە، لە تافی لاوێتیدا نەواب چوەتە ریزی حزبی شیوعی عێراقییەوە‌و لەناو ئەم حزبەدا خەباتی كردووە. مردنی دایكی  مزەفەر نەواب یەكێك لە پاڵەوانەكانی رۆمانی (عین الشرق)ە، كە رۆماننوسی سوری ئیبراهیم جەبین نوسیویەتی‌و لە چەند بەشێكی ئەم رۆمانەدا باس لەو بەشەی ژیانی نەواب دەكات كە بۆ زۆر كەس زانراو نین، بەدیاریكراویش پەیوەندی نەواب لەگەڵ دایكیدا.  جەبین لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ سایتی (الحرە)دەڵێ" دایكی نەواب خاتونێكی بەغدادی كەم وێنە بوو، پیانۆژەن بووەو ئەو پەروەردەی كردبوو لەسەر چێژوەرگرتن لە هونەر".  جەبین كە ئێستا لە ئەڵمانیا دەژی، لە ساڵی 1989وە دۆستایەتی لەگەڵ نەواب پەیدا كردووە، كاتێك كە نەواب لە تاراوگەی دیمەشقدا ژیانی بەسەر بردووە.  دواینجار كە نەوابی بینیوە، نەواب سكاڵای لەو شۆكە بەردەوامە كردووە كە لە ژیانیدا رویداوە‌و ئەوەش دواجار بوەتە هۆی مردنی، ئەمە بەگوێرەی قسەی جەبین كە باسلەوە دەكات، مزەفەر نەواب لەڕووی جەستەییەوە بەهێز بووە‌و زۆر بایەخی بە تەندروستی خۆی داوە، بەڵام مردنی دایكی كاریگەرییەكی گەورەی هەبووە لەسەر مردنەكەی.  "ئەو ساتەی كە تێیدا هەواڵی مردنی دایكی پێدەدرێت، ساتی شۆك بوو، پێشبینی مردنی ئەو ژنەی نەدەكرد". جبین باس لە یەكەمین سات دەكات كە نەواب هەواڵی مردنی دایكی پێگەیشتووە، چۆن ئەو هەواڵە دواتر كاریگەریی لەسەر دروستكردووە‌و كردوەیەتی بە كەسێكی جیاواز.  "یەكێك لە رۆژەكانی ساڵی 2005 پەیوەندی بە دایكییەوە كرد لە بەغداد بۆ ئەوەی لەبارودۆخی دڵنیا بێت، پێیان وت كەس لە ماڵەوە نییە، پرسیاری كرد بۆ كوێ رۆشتوون؟ پێیانوت بەرێگاوەن بۆ گۆڕستان، چونكە دایكی بەخاكدەسپێرن".  جەبین دەڵێ" دوای ئەم هەواڵە نەواب راستەوخۆ توشی شۆك بوو، بەپێی قسەی خۆی ئەم شۆكە لاوازترین گۆشەی جەستەی هەڵبژاردووە كە كۆئەندامی دەمارە".  دوای ئەو رووداوە خەمناكە لەسەر دڵی نەواب، دەركەوت دوچاری نەخۆشی ئیفلیجی (پاركینسۆن) بووە‌و لەوكاتەوە تا مردنی ئیفلیج بوو.  جەبین دەڵێ" ئەو لەو ساتەوە مرد، ئیتر ئەو مزەفەرە نەبوو دەمانناسی، كە مرۆڤێكی دڵخۆش بووە تەنانەت لەناو شیعرە خەمناكەكانیشیدا هەستت بە خۆشی‌و شادی‌و گەشبینی دەكرد‌و بێئومێدی بوونی نەبوو، مردنی دایكی لەناوەوە رۆحی وێران كرد".  شیعری شۆڕشگێڕانە بەهۆی مەیلی سیاسی‌و شعرە شۆڕشگێڕانەكانییەوە، نەواب زیاتر لە نیوەی ژیانی لە تاراوگە‌و دوور لە نیشتمانی دایكی بەسەر برد، لەنێوان سوریا‌و لوبنان‌و لیبیا‌و وڵاتانی تردا هاتوچۆی دەكرد.  ئەو سەردەمەی مێژووی عێراق سەردەمی كودەتاكان‌و ململانێی توندی نێوان شیوعییەكان‌و قەومییەكان بوو، كە دوای كودەتاكەی ساڵی 1963 دەستیان بەسەر حوكمدا گرت‌و دەستیان كرد بە راوەدونانی مزەفەر نەواب‌و هاوڕێكانی، ئەمە نەوابی ناچاركرد بەرەو ئێران هەڵبێت، ئەو دەیویست لەڕێگەی ئێرانەوەی خۆی بگەیەنێتە یەكێتی سۆڤیەتی جاران.  بەڵام دەزگای هەواڵگری ئێران نەوابی دەستگیركرد‌و رادەستی دەسەڵاتدارانی عێراقی كردەوە، دەسەڵاتی ئەوكاتی عێراق سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپاند، دواتر سزاكەی بۆ زیندانی هەتا هەتایی كەمكردەوە.  كۆتایی 1963 نەواب چووە زیندانەوە، لەوكاتەدا شیعرە بەناوبانگەكەی (البرا‌ءة)ی نوسی، كە یەكێكە لە دیارترین نوسینەكانی، شاعیری جوانەمەرگی كورد (دڵشاد مەریوانی) ئەم شیعرەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی (شیعری پاكانە)، هونەرمەندی كۆچكردوو (حەمە جەزا) ئەم شیعرەی كردووە بە مەقام.  نەواب لە زیندانی بەدناوی "نوگرە سەلمان" زیندانی كراوە، كە لەو سەردەمەدا تایبەتكراوە بە گیراوانی سیاسی عێراق، دواتر گواستراوەتەوە بۆ زیندانی (حلە) لە پارێزگای بابل، لەوێ نەواب لەگەڵ زیندانییەكانی تردا بەشێوازێكی سەرەنجڕاكێش لەرێگەی هەڵكەندنی تونێلێكەوە،  لە زیندان هەڵاتن.  دوای هەڵاتنی لە زیندان، نەواب ماوەی (6) مانگ خۆی لە بەرچاوی خەڵك ون دەكات‌و لەناو بەغداد خۆی دەشارێتەوە، دواتر دەچێت بۆ هۆڕەكان لە باشوری عێراق‌و ماوەی ساڵێَك لەگەڵ خەڵكی جوتیارو سادەی ناوچەكەدا ژیاوە، ساڵی 1969 دەسەڵاتدارانی ئەوكاتی عێراق لێبوردنێكی گشتی دەردەكەن، بەهۆی ئەم لێبوردنەوە نەواب دەگەڕێتەوە بۆسەر كارەكەی لە وەزارەتی پەروەردە، بەڵام زۆر نامێنێتەوە‌و ئیتر لێرەوە عێراق بەجێدەهێڵێت‌و لەنێوان چەند پایتەختێكی وڵاتانی عەرەبی لەوانە (بەیروت‌و دیمەشق‌و عەممان)دا هاتوچۆ دەكات.  ریل‌و حەمەد لەو ماوەیەدا كە عێراقی بەجێهێشت، نەواب یەكەمین دیوانی خۆی نوسی، دیوانەكە بە زمانی ئاخاوتنی عێراقی بوو، دیوانەكەی ناونیشانی یەكێك لە شیعرە بەناوبانگەكانی هەڵگرتبوو كە شیعری (الریل و حمد) بوو كە ساڵی 1956 دەستی بە نوسینی كردبوو لە ساڵی 1958دا تەواوی كردبوو.  لەم دیوانەی نەوابەوە بەناوبانگترین گۆرانی عێراقیی هاتنە دەرەوە كە ئەوانیش گۆرانی (الریل وحمد)‌و گۆرانی (البنفسج)ی گۆرانیبێژی ناسراوی عێراقی (یاس خزر) بوون.  نەواب زۆر بایەخی بە پاڵپشتیكردنی دۆزی فەلەستین دەدا، دەیان شیعری بۆ نوسیوە لە دیارترینیان شیعری (القدس عروس عروبتكم)ە، كە تێیدا هێرش دەكاتەسەر سەركردەكانی عەرەب، ئەمە وایكرد زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی قەدەغەیان كرد نەواب پێ بخاتە ناو خاكی وڵاتەكەیانەوە، ئیتر لێرەوە نازناوی "شاعیری شیعری قاچاخ" بەخشرا بە مزەفەر نەواب.  نەواب بەشێوازێكی تەنزئامێز رەخنەی لە كۆبونەوەكانی لوتكەی وڵاتانی عەرەبی دەگرت، دیاترین ئەو شیعرانەی بۆ كۆبونەوەكانی لوتكەی وڵاتانی عەرەبی نوسیویەتی بریتی بوون لە (دوامە النورس الحزین)‌و (القمە الپانیە)‌و (تكاثرت القمم).  لە دیاترین شیعرەكانی تری نەواب بریتین لە (بنفسج الچباب)‌و (فی الحانە القدیمە)‌و (قرا‌وە فی دفتر المطر)‌و (یا حزن)‌و (عائلە القطط)‌و (یا جهیمان)، سەرباری كاریگەربوونی بە بارودۆخی سیاسی ئەو سەردەمەی كە تێیدا ژیاوە‌و بۆی نوسیوە، نەواب شیعری خۆشەویستیشی نوسیوە.  سەددام‌و ئەسەدر ساڵی 1968 دوای ئەوەی بەعس دەسەڵاتی لە عێراق گرتەدەست، لێبوردنێكی گشتی بۆ زیندانیان سیاسی دەركرد، لەم ساڵەدا نەواب چاوی بە سەددام حسێن دەكەوێت كە لەوكاتەدا جێگری سەرۆك كۆماری عێراق دەبێت، لەبارەی ئەم دیدارەوە، نەواب لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا دەڵێ چاوپێكەوتنەكە ماوەی نزیكەی دوو كاتژمێرەی خایاند لە بەغداد، لەم دیدارەدا سەددام پێی وتووە دەبێت شیوعییەكان هاوكاری بەعسییەكان بكەن، پێشنیازی وەرگرتنی پۆستێكی فەرمی بە مزەفەر نەواب داوە، بەڵام ئەو رەتیكردوەتەوە. ئیتر لێرەوە نەواب عێراقی بەجێهێشت‌و تاوەكو ساڵی 2011 نەگەڕایەوە، گەڕانەوەكەشی تەنیا بۆ ماوەی چەند رۆژێك بوو، جەلال تاڵەبانی سەرۆك كۆماری كۆچكردووی عێراق پێشوازی لێكرد.  رۆماننوسی سوری ئیبراهیم جەبین دەڵێ، نەواب جارێك پێی وتووە یەكێك لە كەسە نزیكەكانی سەددام كە لە رژێمەكەی جیابوەتەوە، بۆی باسكردووە چۆن سەددام گوێی لە شیعرە میللییەكان نەواب گرتووە‌و گریاوە.  ئاماژە بەوەدەكات" ئەم رووداوە زۆر كاریگەری لەسەر مزەفەر نەواب هەبووە، بەوپێیەی سەرسەختترین دوژمنەكانی كە سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپاندووە گوێی لە كاسێتە قەدەغەكراوەكانی ئەو گرتووە لە عێراق‌و هێندە كاریگەر بووە پێی گریاوە". هەر ئەمە نییە، بەپێی قسەی جەبین، شاعیر مزەفەر نەواب هەڵوێستی لە حافز ئەسەدی سەرۆكی پێشووی سوریاش وەرگرتووە، سەرباری ئەوەی لە دیمەشق ژیاوە رەتیكردوەتەوە دیداری حافز ئەسەد بكات، ئەم كارەشی لەناو وڵاتێكدا كردووە كە رژێمێكی دیكتاتۆری حوكمی دەكات.  "نەواب میواانداریكردن‌و مانەوەی لە سوریا قبوڵكرد، بەڵام بانگهێشتنامەی فەرمی بۆ سەردانكردنی كۆشكی كۆمارو دیداری ئەسەد رەتكردەوە".  جەبین باسلەوە دەكات" نەواب كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر شیعری عەرەبی بەجێهێشتووە، كاریگەرییەك كە كەمتر نییە لە كاریگەری شاعیری گەورە نزار قەبانی، رەنگە زیاتریش، چونكە ئەو لە یەككاتدا بە زمانی ستانداردو بە زمانی ئاخاوتنیش دەینوسی".  "من ئەمڕۆ خەمبار نیم بە مردنی ئەو، چونكە باش دەزانم كاریگەریی ئەو دەمێنێتەوە‌و بەردەوام دەبێت‌و زیاتر بەو كەسانە دەگات كە ناسیویانە یاخود نەیانناسیوە لە نەوەكانی داهاتوو".     

 (درەو):  وەزارەتی نەوتی عێراق لەڕێگەی كۆمپانیایەكی نێودەوڵەتی بواری پارێزەرایەتییەوە داوای لە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان كردووە گرێبەستی كاركردنی خۆیان لەگەڵ كۆمپانیای (سۆمۆ)  نوێ بكەنەوە، ئەگەر ئەمە نەكەن، حكومەتی عێراق رێوشوێنی یاسایی تر لە دژیان دەگرێتەبەر. ئەو كۆمپانیایانەی بواری نەوت‌و غاز كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن، لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە داوایان لێكراوە لەبری حكومەتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) گرێبەستی نوێ ئیمزا بكەن. ئەمە هەوڵێكی نوێی حكومەتی عێراقە بۆ كۆنترۆڵكردنی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان.  رۆژی 7ی ئایاری رابردوو ئیحسان عەبدولجەبار وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند، دوای شكستهێنانی گفتوگۆكان لەگەڵ حكومەتی هەرێم، وەزارەتی نەوت دەست بە جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی دەكات، بڕیارێك كە شوباتی ئەمساڵ دەرچوو، تێیدا یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان هەڵوەشێندرایەوە‌و داوای ئەوە دەكات هەرێم نەوت‌و غازی خۆی رادەستی بەغداد بكات.  بەپێی هەواڵی ئاژانسی رۆیتەرز، وەزارەتی نەوتی عێراق كۆمپانیایەكی بواری پارێزەرایەتی نێودەوڵەتی داناوە بەناوی كۆمپانیای (كلیری جوتلیب ستین ئەند هاملتون) بۆ پەیوەندیكردن لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانەی بواری نەوت‌و غاز كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن، ئەمە بۆ ئەوەیە كۆمپانیاكان كارەكانیان بەجۆرێك رێكبخەنەوە كە لەگەڵ یاسای كارپێكراوی عێراقدا گونجاو بێت.  رۆیتەرز كە دەڵی خۆی نوسراوەكەی وەزارەتی نەوتی عێراقی بینیوە، باسلەوە دەكات لە نوسراوەكەدا هاتووە" جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی پێویستی بە ئەنجامدانی گۆڕانكاریی هەیە لە گرێبەستی كۆمپانیاكاندا". ئاژانسەكە لە زاری سەرچاوەیەكەوە ئاماژەی بەوەكردووە" كۆمپانیاكانی تریش نوسراوەكەی وەزیری نەوتیان بەشێوەیەكی راستەوخۆ بەدەستگەیشتووە".  مەسرور بارزانی كە سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستاند دەكات، بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ رادەستكردنی نەوت‌و غاز رەتدەكاتەوە.  لەدوای هەڕەشەكەی وەزیری نەوتی عێراق بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵیی، ئەمە یەكەم نوسراوە كە وەزارەتی نەوت ئاڕاستەی كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی دەكات، راوێژكارێكی یاسایی لە وەزارەتی نەوتی عێراق كە بەمەرجی ئەوە قسەی بۆ (رۆیتەرز) كردووە ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە، وتویەتی: لیژنەی هاوبەشی حكومەت كە نوێنەرانی وەزارەتی نەوت (لەناویاندا وەزیری نەوت‌و كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی عێراق)‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ لەخۆدەگرێت، پێداچونەوە بە گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمدا دەكەن‌و ئامانج لەمەش ئەوەیە ئیمزاكردنی كۆتایی گرێبەست لەگەڵ حكومەتی ناوەندیدا بێت نەك حكومەتی هەرێم.  رۆیتەرز پەیوەندی بە كۆمپانیا بیانییەكانی بواری نەوتەوە كردووە لە هەرێمی كوردستان لەوانە (گەنەڵ ئینێرژی)‌و (شیفرۆن)‌و (گلف كیستۆن) هەروەها پەیوەندی بە كۆمپانیای بواری پارێزەرایەتی (كلیری جوتلیب)ەوە كردووە، بەڵام كەسیان ئامادەنەبوون قسە لەبارەی ئەم بابەتەوە بكەن، هەروەك وەزارەتی نەوتی عێراق‌و كۆمپانیای (DNO)ی بواری نەوت‌و غازیش ئامادەنەبوون قسە بكەن.  بەڵام بەرپرسێك لە وەزارەتی نەوتی عێراق وتویەتی، وەزارەت هێشتا هیچ وەڵامێكی لەلایەن كۆمپانیا پەیوەندیدارەكانەوە پێنەگەیشتوەتەوە‌و ئەگەر وەڵام نەدەنەوە رێوشوێنی یاسایی زیاتر دەگیرێتەبەر، بەبێ ئەوەی باسی وردەكاری رێوشوێنە یاساییەكانی تر بكات.  نوێنەری یەكێك لە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان بە ئاژانسەكەی راگەیاندووە، بەبێ هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان، كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت بەشێوەی راستەوخۆ لەگەڵ بەغداد گفتوگۆ ناكەن. 

راپۆرت: درەو  سەرلەنوێ كێشەی نێوان شا عەبدوڵای دووەم پادشای ئوردن‌و شازادە حەمزەی زڕبرای تەقییەوە، بە بڕیارێك شای ئوردن زڕبراكەی خۆی (ماڵبەند) كرد‌و كۆتوبەندی لەسەر پەیوەندی‌و جموجوڵەكانی دانا.  ناكۆكی لەناو خێزانی شاهانەدا عەبدوڵای دووەم پادشای ئوردن كۆتوبەندی خستەسەر پەیوەندی‌و ماڵ‌و جموجوڵەكانی شازادە (حەمزە)ی زڕبرای.  شا عەبدوڵا لەم بڕیارەدا دژی زڕبراكەی، پشتی بە راسپاردەی ئەنجومەنی خێزانی شاهانە بەستووە‌و لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند" دوای ئەوەی وردەكاری دۆسیەی فیتنەكەی ساڵی رابردوو ئاشكرا بوو، بڕیارمدا لەچوارچێوەی خێزانەكەماندا مامەڵە لەگەڵ شازادە حەمزەدا بكەم، بەوهیوایەی درك بە هەڵەكانی بكات‌و وەكو ئەندامێكی كارا بگەڕێتەوە بۆ ناو خێزانی هاشمیی، بەڵام دوای ساڵ‌و نیوێك هەموو دەرفەتەكانی بۆ گەڕانەوەو پابەندبوون بە خێزانەكەمانەوە لەدەستدان بۆیە گەیشتمە ئەو ئەنجامەی كە ناگۆڕێت". مانگی نیسانی ساڵی رابردوو ئوردن شەپۆلێك خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی بەخۆوە  بینی، پادشای ئوردن (شازادە حەمزە)ی برای تۆمەتبار كرد بەوەی دەستی هەیە لە پلاندانان بۆ ئەنجامدانی كودەتا، رۆژی 3ی نیسان هێزێك چوە سەر كۆشكەكەی شازادە حەمزە‌و هێڵی ئینتەرنێت‌و پەیوەندیكردنی ماڵەكەی بڕی.   لەو بەیاننامەیەدا كە ئەم ئێوارەیە بڵاویكردوەتەوە، شا عەبدوڵا ئاماژەی بەوەدەكات، حەمزە برای بچوكیەتی‌و هەمیشە وەكو باوكێك بۆ كوڕەكەی تەماشای كردووە، بەڵام دڵنیابووە لەوەی كە حەمزە لە "وەهم"دا دەژی‌و خۆی وەكو پارێزەری میراتی هاشمی دەبینێت، گوتارە بەردەوامەكانی حاڵەتی نكولیكردن لەو واقیعە نیشان دەدات كە تێیدا دەژی. "لەماوەی ساڵانی رابردوودا، بەوپەڕی لێبوردەیی‌و دانبەخۆداگرتنەوە مامەڵەم لەگەڵ براكەمدا كردووە، بەهانەم بۆ هێناوەتەوە بەو ئومێدەی رۆژێك لە رۆژان پێبگات.. زۆر ئارامم لەسەر گرتووە، بەڵام جار لەدوای جار بێئومێدبووم" پادشای ئوردن بەمشێوەیە باسی زڕبراكەی دەكات. باسلەوە دەكات" فیتنەكەی ساڵی رابردوو سەرەتای وەهمەكەی حەمزە نەبوو، چونكە ئەو ماوەی چەندین ساڵە لە پەیڕەوی خێزانەكەی دەرچووە، بانگەشەی ئەوەی كردووە قایل بووە بە بڕیارە دەستورییەكەم بۆ گەڕاندنەوەی ویلایەتی عەهد بۆسەر بنەما دەستورییە سەرەكییەكەی، بەڵام لەوكاتەوە هەموو هەڵسوكەوتەكانی نیشانی داوە بەپێچەوانەوەیە، هەڵسوكەوتە نەرێنییەكانی بۆ هەموو ئەندامانی خێزانەكەمان روونە، كۆمەڵێك كەسی لەخۆی كۆكردوەتەوە كە بانگەشە بۆ نەیارێتییان لەگەڵ بڕیارەكە دەكەن، بەبێ ئەوەی ئەو هیچ جموجوڵێك بكات بۆ راگرتنیان".  شازادە حەمزە لەدوای مردنی شا حسێن-ی باوكییەوە، بوو بە شازادەی جێنشینی ئوردن، بەڵام كاتێك شا عەبدوڵای دووەم زڕبراكەی لە تەختی شاهانە دورخستەوە‌و كوڕەكەی خۆی كرد بە شازادەی جێنشین، ئیتر ناكۆكییەكان سەریان هەڵدا.  شا عەبدوڵا دەڵێ: ئیتر كاتمان بەدەستەوە نییە بۆ ئەوەی لە هەڵگەڕانەوەكانی شازادە حەمزەدا بەفیڕۆی بدەین.. هەڵسوكەوتەكانی پێشێلكارییەكی روونی پێگەكەیەتی وەكو شازادە‌و زیادەڕۆیكردنە لەو داب‌و نەریتانەی كە هەموو ئەندامانی خێزانەكەمان رێزی لێدەگرن.  لە كۆتایی بەیاننامەكەیدا پادشای ئوردن نوسیویەتی: بەرژەوەندی گەلەكەمان گەورەترە لە هەر كەسێك، قبوڵ ناكەم نیشتمان گیرۆدەی حەزو ئارەزووی كەسێك بێت كە هیچ شتێكی پێشكەشی وڵاتەكەی نەكردووە.. ئەگەر هەڵسوكەوتە نابەرپرسانەكانی حەمزە دووبارە ببنەوە، توشی روبەڕووبونەوە دەبێتەوە.. بەرەبەیانی رۆژی جەژنی رەمەزان هەوڵیداوە بەریەكەوتن لەناو پاسەوانی شاهانەدا دروست بكات".  سەرباری كۆتوبەندكردنی پەیوەندییەكانی‌و جموجوڵەكانی لەچوارچێوەی كۆشكەكەیدا، شا عەبدوڵا دەڵێ" هەموو شتێك كە بۆ ژیانێكی گونجاو پێویست بێت، بۆ حەمزەی دابین دەكەین، بەڵام ئەو روبەڕەی پێنادێت كە دەیقۆستەوە بۆ سوكایەتیكردن بە وڵات‌و وەكو پابەندبوون بە بڕیاری ئەنجومەنی خێزان‌و بۆ گرەنتیكردنی ئەوەی هەڵسوكەوتە نابەرپرسانەكانی دووبارە نابنەوە، حەمزە لەناو كۆشكەكەیدا دەمێنێتەوە.  ئەم پەرەسەندنە نوێیەی كە لەناو خێزانی شاهانەی ئوردندا رویدا، دوای ئەوە دێت بەمدواییە شازادە حەمزە دەستی بە نازناوی "شازادەیی" هەڵگرت.  سەرەتای تەقینەوەی ناكۆكییەكان ئێوارەی رۆژی 3ی نیسانی ساڵی رابردوو، ئوردن بە بارودۆخێكی ئەمنیی نائاسایدا تێپەڕی، سوپا چوەسەر ماڵی شازادە حەمزە، داوای لێكرا لەماڵەكەی نەیەتە دەرەوە‌و ئەو جموجوڵانەی رابكرێت كە "سەقامگیری ئوردن دەكاتە ئامانج". شازادە حەمزە ماڵبەند كرا، ژمارەیەك لە هاوڕێ‌و ناسیاوەكانیشی دەستگیركراون، پاسەوانەكانی لێسەندراوەتەوە‌و هێڵی پەیوەندیكردن‌و ئینتەرنێتیشی راگیرا.  شازادە حەمزە ماڵەكەی لەناوچەی "دابوق"ە لە خۆرئاوای شاری عەممانی پایتەخت لە نزیك كۆشكی شاهانە، لەو ئێوارەدا كە هێزەكە چوە سەر ماڵەكەی، تۆمارێكی ڤیدیۆیی لەڕێگەی پارێزەرەكەیەوە رەوانەی میدیاكانی كرد، تێیدا وتی:" من بەشێك نیم لە هیچ پلانگێڕی یان رێكخراوێك كە لەلایەن وڵاتانی دەرەوە یارمەتی دارایی بدرێت، بەڵام رەخنەم لە داڕمانی سیستمی حكومەت‌و گەندەڵی‌و ناتوانایی لە بەڕێوەبردنی وڵات گرتووە". هەر ئەو ئێوارەیە، ئاژانسی فەرمی هەواڵی ئوردن لەزاری سەرچاوەیەكی ئەمنییەوە رایگەیاند" دوای چاودێرییەكی ئەمنی چڕوپڕ، چەند هاوڵاتییەكی ئوردنی لەوانە شەریف حەسەن بن زەیدو باسم ئیبراهیم عەوەزوڵڵا‌و چەند كەسێكی تر بەهۆكاری ئەمنیی دەستگیركراون". سەرچاوەكە باسی لەوەكردبوو، لێكۆڵینەوە لە بابەتەكە بەردەوامە، بەڵام وردەكاری زیاتری ئاشكرانەكرد.  باسم ئیبراهیم كە یەكێك بوو لە دەستگیركراوەكان، لە رابردوودا چەندین پۆستی لە ئوردن وەرگرتووە، لەماوەی لە 2007 بۆ 2008 سەرۆكی دیوانی شاهانە‌و بەڕێوەبەری ئۆفێسی شا عەبدوڵا بوو، ساڵی 2006 وەزیری پلاندانان‌و هاوكات وەزیری دارایی بوو، ماوەیەكیش بەڕێوەبەری فەرمانگەی ئابوری بووە لە دیوانی شاهانەی هاشمیی، ئەم پیاوە كەسێكی جێگە مشتومڕ بوو، یەكێك لە كەسە نزیكەكان بووە لە شا عەبدوڵا‌و جێپەنجەی لەسەر دۆخی ئابوری ئوردن هەبووە.  دوای ئەم رووداوانە، لەچوارچێوەی گفتوگۆیەكی خێزانیدا، كێشەی نێوان شا عەبدوڵا‌و شازادە حەمزەی زڕبرای چارەسەر كراو پێكەوە دەركەوتن‌و ئاشتەواییان كرد.  شازادە حەمزە كێیە ؟ شازادە حەمزە كە تۆمەتباركرا بە هەوڵدان بۆ كودەتاكردن بەسەر شا عەبدوڵای زڕبرایدا، كوڕە گەورەی شا حسێن پادشای كۆچكردووی ئوردنە لە ژنە ئەمریكییەكەی كە ناوی شاژنە (نور)ە، شازادە حەمزە كەسێكی نزیكە لە خەڵك‌و پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ هۆزەكانی ئوردندا هەیە.   لەسەر وەسێتی شا حسێنی باوكی، شا عەبدوڵا كە تەختی پادشایەتی ئوردنی وەرگرت، ساڵی 1999 شازادە حەمزەی كرد بە شازادەی جێنشین، بەڵام ساڵی 2004 شازادە حەمزەی لە شازادەی جێنشینی لابردو شازادە (حسێن)ی كوڕی خۆی كرد بە شازادەی جێنشین.  شازادە حەمزە لەدایكبووی 29ی مارسی 1980یە، پێشتر ئەفسەر بووە لە سوپای ئوردن، لە بۆنە فەرمییەكاندا لەناوخۆ‌و دەرەوەی وڵات نوێنەرایەتی شا عەبدوڵای برای دەكرد، سەرباری ئەمە سەرۆكایەتی لیژنەی راوێژكاری شاهانەی دەكرد بۆ كەرتی وزە، هاوكات سەرۆكی فەخری یەكێتی باسكەی ئوردن بوو.  "هەوڵی لادانی پادشا"  رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست)ی ئەمریكی مانگی نیسانی ساڵی رابردوو لەزاری بەرپرسێكی ئەمریكییەوە ئاشكرایكرد، دەسەڵاتدارانی ئوردن شازادە حەمزە بن حوسێنیان لە ماڵەكەی خۆیدا بەند كردووە‌و نزیكەی 20 بەرپرسی ئوردنی تریان دەستگیركردووە، ئەمە لەچوارچێوەی لێكۆڵینەوەیەكدا سەبارەت بە پیلانێك بۆ لادانی شا عەبدوڵا لە تەختی پادشایەتی. رۆژنامە ئەمریكییەكە دەڵێ:" دەستگیركردنی ئەو بەرپرسانە دوای ئەوە هاتووە دیوانی شاهانەی ئوردن پلانگێڕییەكی پڕ گرێ‌و گۆڵی درێژمەودای ئاشكراكردووە‌و پلانگێڕییەكە لانی كەم كەسێك لە خێزانی شاهانە‌و سەرۆك هۆزەكانی‌و ژمارەیەك كەسایەتی لە دامەزراوەی ئەمنیی ئوردن لەخۆدەگرێت". لە كێشەكانی ساڵی رابردووی نێوان شا عەبدوڵاو شازادە حەمزەی برایدا، ئەمریكا پاڵپشتی لە شا عەبدوڵا كرد، ئەوكات مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش چوە سەر هێڵی ناكۆكییە خێزانییەكانی خێزانی شاهانەی ئوردن‌و  پاڵپشتی خۆی بۆ شا عەبدوڵا راگەیاند.  لەبارەی ئوردنەوە ئوردن ساڵی 1946 سەربەخۆیی وەرگرتووە‌و لەژێر ئینتیدابی بەریتانیا رزگاری بووە، سەرباری ئەوەی وڵاتێكە سامانی سروشتی كەمی هەیە، بەتایبەتیش نەوت‌و ئاو، بەڵام توانیویەتی لەناوچەیەكدا خۆی رابگرێت كە چەندین دەیەیە لەناو ململانێی‌و جەنگی یەك لەدوای یەكدایە.  

شیكاری:درەو   لەکۆی (57) بلۆکی کانزایی (نەوت و غاز)، (10) بلۆکی نەوتی و (2) بلۆکی غازی، دەکەونە سنوری ناوچەی گەرمیانەوە، کە (10) کۆمپانیای بیانی کاری پشکنین و گەڕان و هەڵکەندن بەرهەمێنانی نەوت و غاز دەکەن، ناسنامەی کۆمپانیاکان دەگەڕێتەو بۆ (6) دەوڵەتی جیاوازی بیانی.  بە گوێرەی راپۆتی دیلۆیت لە  ساڵی (2021)دا، حکومەتی هەرێم لە ساڵی (2021)دا بە بەهای زیاتر لە (651) ملیۆن دۆلار نەوتی تەنها لە کێڵگەی گەرمیان فرۆشتووە، جگە لە بەرهەم و داهاتی کێڵگەی غازی کۆرمۆر بەرهەمی کێڵگەکانی تر. یەکەم؛ بلۆکە نەوتییەکانی سنوری گەرمیان لەکۆی (57) بلۆکی کانزایی (نەوت و غاز)، (10) بلۆکی نەوتی و (2) بلۆکی غازی، دەکەونە سنوری ناوچەی گەرمیانەوە، کە (10) کۆمپانیای بیانی کاری پشکنین و گەڕان و هەڵکەندن بەرهەمێنانی نەوت و غاز، ناسنامەی کۆمپانیاکان دەگەڕێتەو بۆ (6) جیاوازی هەریەک لە (روسیا، کەنەدا، تورکیا، ئیمارات، کۆریا و ئوسترالیا). بەم شێوەیە؛ بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)) 1.    بلۆكی باكوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ باكوری ناحیه‌ی سه‌نگاو له‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ، ڕووبه‌ری (492) كیلۆ مه‌تر دووجا ده‌گرێته‌وه‌ و به‌پێ ی زانیارییەکان بڕی (6.163) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. پشكی ئه‌م بلۆكه‌ سه‌ته‌ر لینگ ئینه‌رجی ئه‌مریكی (40%) و ئه‌داكس هاوبه‌شی كه‌نه‌دی و سویسری (20%و20%) (كه‌ی ئێن ئۆ سی) كۆری و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 2.    بلۆكی تۆپخانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، ڕۆژهه‌ڵاتی ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م و ناوچه‌ی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (945) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بەپێی زانیارییەکان بڕی (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایە سه‌ره‌ڕای بڕێكی زۆری غاز. لە ناوچەی گەرمیان، پشكه‌كانی (60%) دراوه‌ته‌ (تالیسمان ئینه‌رجی) كه‌نه‌دی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 3.    بلۆكی تازه‌: لە ناوچەی گەرمیان، به‌شێك له‌ سنووری ناحیه‌ی نه‌وجول و خۆرئاوای ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م ده‌گرێته‌وه‌، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه، پێشبینی بڕی (3) ملیار یه‌ده‌گی نه‌وت و بڕێكی زۆر غاز ده‌كرێت. پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆیڵ سێرچ)ی ئوسترالی و پشكی (20%) دراوه‌ته‌ تۆتاڵی فه‌ڕه‌نسی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 4.    بلۆكی په‌ڵكانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، قه‌زای دووزخورماتو ناحیه‌ی جه‌باره‌ و ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌و قه‌زایه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (529) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بڕی (1.58) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (شاماران پیترۆلیۆم) و (20%) پشكی (پیت ئۆیڵ)ی توركیه‌ و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 5.    بلۆكی باشوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، سه‌نته‌ری ناحیه‌ی سه‌نگاو و ده‌وروبه‌ری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (846) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ پێشبینی یه‌ده‌گی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت و بڕی یه‌ك تریلیۆن مه‌تر سێجا غازی سروشتی تێدایه. پشكی (60%)ی دراوه‌ته‌ (كه‌ی ئێن ئۆ سی)ی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 6.    بلۆكی كورده‌میر: لە ناوچەی گەرمیان، خوارووی ناحیه‌ی سه‌نگاو و باكوری قه‌زای كه‌لار ده‌گرێته‌وه‌ و تا سه‌ر ڕووباری سیروان و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (620) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ وبڕی (5.129) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ (ویسترۆن زاگرۆس)ی كه‌نه‌دی و (40%)ی پشكی (تالیسمان ئێنێرجی) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 7.    بلۆكی گه‌رمیان: باكوری قه‌زای كه‌لارو ناحیه‌كانی باوه‌نورو سه‌رقه‌ڵاو شێخ ته‌ویل ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (2120) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی زیاتر له (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. پشكی (40%)ی كۆمپانیای (غاز پرۆم) له‌ كۆمپانیای (تالیسمانی كڕیوه)‌ و پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ویسترۆن زاگرۆس) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 8.    بلۆكی شاكه‌ل: لە ناوچەی گەرمیان، خواروی قه‌زای كه‌لار و ناحیه‌ی ڕزگاری و قه‌زای كفری ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (832) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، نزیكه‌ی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه‌. پشكی (80%)ی كۆمپانیای (غاز پرۆم) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 9.    بلۆكی چیا سورخ: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ڕووباری سیروان و ناحیه‌كانی قۆره‌توو مه‌یدان له‌ قه‌زای خانه‌قین ده‌گرێته‌وه‌ تا سنوری ئێران و ڕووبه‌ری (938) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و به‌ پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (5.656) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. لە ناوچەی گەرمیان، كۆمپانیای (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی (60%) پشكه‌كانی له‌ كۆمپانیای (لۆنگفۆرد ئێنێرجی) كڕیوه‌ و (پیت ئۆیڵ) خاوه‌نی (20%)ی پشكه‌كانه‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 10.    بلۆكی كۆرمۆر: ده‌كه‌وێته‌ ناحیه‌ی قادركه‌ره‌می سه‌ر به‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵه‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (510) كیلۆمه‌تر دووجایه، بڕی زیاتر له‌ (2 تریلیۆن) مه‌تر سێجا غازی تێدایه‌، له‌ ئێستا دا به‌ بۆڕیه‌كی (181) كیلۆمه‌تری تیره‌ (24) ئینج غاز ده‌گه‌یه‌نرێته‌ وێستگه‌ كاره‌بایه‌كانی چه‌مچه‌ماڵ و هه‌ولێر و دهۆك. 11.    بلۆكی چه‌مچەماڵ: له‌زێ ی بچوكه‌وه‌ تا سه‌ر ڕووباری باسه‌ڕه‌ درێژ ده‌بێته‌وه‌ و شاری چه‌مچه‌ماڵ له‌ سه‌ر ئه‌م بلۆكه‌یه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (1169) كیلۆمه‌تر دووجایه، جگه‌ له‌ نه‌وت كێڵگه‌یه‌كی گه‌وره‌ی غازی تێدایه‌ كه‌ درێژیه‌كه‌ی نزیكه‌ی (80) كیلۆمه‌ترو پانی پتر له‌ (10) كیلۆمه‌تره‌ بڕی (3) تریلیۆن مه‌تر سێ جا غازی تێدایه‌،هه‌ریه‌ك له‌ دانه‌ غازو كریسنت ئۆیڵ پشكی 40%یان هه‌یه‌. 12.    بلۆكی قه‌ره‌هه‌نجیر: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ نێوان چه‌مچه‌ماڵ و كه‌ركوكه‌وه‌، ناوچه‌ی شوان و ناحیه‌ی قه‌ره‌هه‌نجیرو ناحیه‌ی ته‌كێی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1200) كیلۆمه‌تردووجایه، پێشبینی بڕی (5 بۆ 10) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت. (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ خشتەی ژمارە (1) دووەم؛ ئەو بلۆکانەی گەیشتوون بە قۆناغی بەرهەمهێنان لە سنوری گەرمیان بلۆکی گەرمیان  ده‌كه‌وێته‌ سنوری ناحیه‌ی سه‌رقه‌ڵایی سه‌ر به‌ كفریه‌وه‌، پێکدێت لە چوار بیرە نەوت (سەرقەڵا١، سەرقەڵا٢، سەرقەڵا٣ و سەرقەڵا٤). بیری ژمارە چوار لەمانگی ئازاری (2021) تەواو بوە. به‌ گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كانی وزه‌(پێشبینیه‌كان) حه‌وت تریلیۆن پێی سێجا گازی سروشتی له‌م بلۆكه‌ نه‌وتیه‌دا هه‌یه‌. بەپێی دواین ئامارەکان لە چارەکی یەکەمی (2022) بڕی (30 هەزار) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەرهەمی بووە. بلۆکی نەوتی چیاسورخ ده‌كه‌وێته‌ سنوری ناحیه‌ی قۆره‌تو، ئه‌گه‌رچی ئه‌م ناحیه‌یه‌ سه‌ر به‌ قه‌زای خانه‌قینه‌، به‌ڵام به‌وپێیه‌ی له‌ راپه‌ڕینی ساڵی 1991 دا به‌شێكی زۆری ئازادكراوه‌، ئیداره‌دانی له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستانه‌ و راسته‌وخۆ په‌یوه‌سته‌ به‌ ئیداره‌ی گه‌رمیانه‌وه‌. لەم بلۆکە نەوتیە دا ٩ بیری کۆن هەیە، كه‌ له‌ ساڵی ١٩٠٢ تا ١٩٥٤ له‌لایه‌ن (ئه‌نگلۆ-پێرژه‌ن) كه‌ كۆمپانیایه‌كی هاوبه‌شی به‌ریتانی-ئێرانیه‌ كاری تێداكراوه‌، له‌ كۆتای ساڵی ٢٠٠٩ كۆمپانیای (GGFZ)ی چینی كاری به‌دواداگه‌رانی بۆكرد(سایزمیك)، به‌سه‌رپه‌رشتی كۆمپانیای جه‌نه‌ڵ ئینێرجی(توركی-به‌ریتانی) له‌ كۆتایی ساڵی ٢٠١٢، بیری ژماره‌(١٠،١١،١٢) تێدا لێدراوە. یەکێک لەگرفتەکانی ئەم بلۆکە نەوتیە ئەوەیە کاری دەرهێنانی دراوە بە چەند کۆمپانیایەک کە ئەزمونیان کەمە و بە بەردەوامی گرفتیان بۆ دروست دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا لەکاتی دەرهێنانی نەوتەکەیدا ئاو و نەوت پێکەوە تێکەڵ دەبن، بەمەش تێچوی زیاتری دەوێت، دەبێت بنێردرێت بۆ پاڵاوگە بۆ جیاکردنەوەیان. بەرهەمی رۆژانەی ئەم بلۆکە نەوتیە لە ئێستادا بەپێی زانیارییەکان لە نێوان (١٥٠٠-٢٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتە، چاوه‌ڕوان ده‌كرێت تا ناوه‌راستی ئه‌مساڵ به‌رهه‌می رۆژانه‌ی بگاته‌ چوار هه‌زار به‌رمیلی رۆژانه‌. بلۆکی نەوتی کوردەمیر ده‌كه‌وێته‌ نێوان سنوری ناحیه‌ی شێخ ته‌ویلی سه‌ر به‌ كه‌لار و سه‌نگاوی سه‌ر به‌ چه‌مچه‌ماڵه‌وه‌. ئەم بلۆکە نەوتیە بەرهەمی گازی لە نەوتی رەش زیاترە، پێکهاتوە لە ٦ بیرە نەوت ئەوانەش ئەمانەن: (k1, k2, k3, k4،k39،k44). لە ئێستادا قوفڵ لە بیرەکانی دراوەو کاری دەرهێنانی بۆ ناکرێت. به‌پێی سەرچاوەکانی وزە ئه‌م كێڵگه‌یه‌ (٥٤١) ملیۆن به‌رمیل نه‌وت یه‌ده‌گی هه‌یه‌، هه‌روه‌ك ٢ تریلیۆن پێی سێ جا غازی سروشتی هه‌یه‌. ئه‌م بلۆكه‌ نه‌وتیه‌ پێشتر له‌ ژێر كۆنتڕۆڵی وێسترن زاگرۆسی كه‌نه‌دی بو كه‌ دواتر پشكه‌كانی فرۆشته‌وه‌ به‌ كۆمپانیای تالیسمان، دواتریش هه‌ردو بیره‌ نه‌وتی (k39،k44) فرۆشته‌وه‌ به‌ ریپسۆڵی ئیسپانی، كۆمپانیا ئیسپانیه‌كه‌ش بلۆكه‌كه‌ی فرۆشتوه‌ته‌وه‌ به‌ دایناسیتی پترلیۆم، كه‌ كۆمپانیایه‌كی ناوخۆییه‌ و له‌ سلێمانیه‌، به‌ڵام وه‌زیری پێشوی وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتیه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم ئاشتی هه‌ورامی، واژوی كۆتای بۆ راده‌ستكردنی بلۆكه‌ نه‌وتیه‌كه‌ بۆ كۆمپانیا ناوخۆییه‌كه‌ نه‌كرد، كه‌ دواتر كۆمپانیای دایناستی له‌ دادگای باڵای به‌ریتانیا سكاڵای له‌سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم تۆمار كردوه‌ و داوای ملیارێك و شه‌سه‌ت ملیۆن دۆلار ده‌كات وه‌ك قه‌ره‌بو، پاش چه‌ند جارێك دانشتنی دادگا له‌و باره‌یه‌وه‌ بریاره‌ له‌ چه‌ند مانگی داهاتو دادگایی باڵای به‌ریتانیا له‌و باره‌یه‌وه‌ بڕیار بدات. له‌ ئێستاشدا دوباره‌ بلۆكه‌ نه‌وتیه‌كه‌ دراوه‌ته‌وه‌ كۆمپانیای ویسترن زاگرۆس.  بلۆکی نەوتی تازە پێکهاتوە لە ٣ بیرە نەوت، کاری دەرهێنان تێیدا شکستی هێناوە، چونکە نەوتەکەی لە جۆری سوێر و قورسبوە.   بلۆکی نەوتی شاکەل  ده‌كه‌وێته‌ ناحیه‌ی سه‌رقه‌ڵای سه‌ر به‌ قه‌زای كفری. دوای چەند ساڵێك كاركردن لێی و هەڵكەندنی سێ بیر تێیدا، سەرئەنجام گازپرۆمی روسی ساڵی ٢٠١٩ ئەو بلۆكەی رادەستی حكومەت کردەوە. ‎بلۆكی نەوتی شاكەل سێ بیری تێدا هەڵکەندرابو(شاكەلی یەك، شاكەلی دو و شاكەلی سێ) هەرسێ بیرەكەشی شكستیان هێنابو، بەپێی زانیارییەكان هۆكارەكەی خراپی كوالێتی و كەمی نەوت بوە لەو بلۆكە نەوتییەدا. به‌ پێی زانیارییه‌كان له‌ شكستهێنانی ئه‌و بیره‌ نه‌وتیانه‌دا نزیكه‌ی ١٠٠ ملیۆن دۆلار زیان به‌ر كۆمپانیای گازپرۆم و حكومه‌تی هه‌رێم كه‌وتوه‌، كه‌ پشكه‌كانی ئه‌و بلۆكه‌ نه‌وتیه‌ (٨٠٪)ی پشکی كۆمپانیا روسیه‌كه‌یه‌ و (٢٠٪)ی پشکی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌. بلۆکی کۆرمۆر هاوکات هەر لە سنوری گەرمیان کێڵگەی (کۆرمۆر) کە کێڵگەیەکی ‌غازییە لە ساڵی (2009) وە لە بەرهەم هێندانایە، ئەم کێڵگەیە کە لەلایەن کۆمپانیای (دانا گاز)ی ئیماراتییەوە وەبەرهێنانی تێدا دەکرێت، لە مانگی کانونی دووەمی 2022 لە ڕایگەیاندراوێکدا کۆمپانیاکە ئەوەی ئاشکرا کرد، لە كێڵگەی (كۆرمۆر) ئاستی بەرهەمهێنانی ‏گازیان بەرزكردووەتەوە و گەیشتووەتە (452 ملیۆن) پێ سێجای ڕۆژانە.‏ وەك ئەوەی کۆمپانیاکە دەیڵێت، پلانیشیان هەیە تا مانگی نیسانی 2023، ئاستەكە بگەیەننە (700 ملیۆن) پێ ‏سێجای ڕۆژانە.‏ له‌ ئێستادا كێڵگه‌كه‌ سێ جۆر به‌رهه‌می هه‌یه؛ 1.    ڕۆژانه‌ (452) ملیۆن پێ سێجا (13ملیۆن مه‌تر سێجا) گازی سروشتی به‌رهه‌م ده‌هێنێت و له‌ ڕێگه‌ی بۆڕیه‌وه‌ ده‌نێردرێت بۆ هه‌ردوو وێستگه‌ی كاره‌بای چه‌مچه‌ماڵ و هه‌وڵێر. 2.    ڕۆژانه‌ بڕی (22) هه‌زار به‌رمیل كۆندێنسه‌یت به‌رهه‌م ده‌هێنێت و به‌تانكه‌ر ده‌گوازرێته‌وه‌ بۆ وێستگه‌ی په‌مپی خورمه‌ڵه‌و تێكه‌ڵ به‌ نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی كوالێتی نه‌وتی هه‌رێم و حكومه‌تی هه‌رێم به‌نرخی ڕۆژ له‌ كۆمپانیاكه‌ی ده‌كڕێته‌وه‌ 3.    بڕی (1050) تۆن گازی شل LPJ به‌رهه‌م دێت و داناگاز خۆی ده‌یفرۆشێته‌وه‌ كۆمپانیا ناوخۆیه‌كان و له‌ ئێستادا كۆمپانیای ساوس كوردستان ده‌یكڕێت و ده‌یگوازێته‌وه‌. سێەم؛ داهاتی نەوتی گەرمیان لە ساڵی رابردو بە گوێرەی راپۆتی دیلۆیت لە  ساڵی (2021)دا، تێكڕای نرخی فرۆشتنی بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (59.49) دۆلار بوە، تێكڕای نرخی به‌رمیلێك نه‌وتی برێنت (70.68) دۆلارە، بەمەش هەرێم (11.19) دۆلار كەمتر لە نرخی برێنت نەوتەكەی فرۆشتوە.  بۆ ئەمەش ئەو نرخە هەژماردەکەین کە حکومەتی هەرێم نەوتەکەی پێی فرۆشتوە، لە ئەنجامدا داهاتی ساڵی رابردوی نەوتی گەرمیان  ئەگەر بە (30) هەزار بەرمیلی رۆژانەو  بە نرخی (59.49) دۆلار هەژماری بکەین، دەکاتە (1 ملیۆن و 784 هەزار و 700) دۆلاری ڕۆژانە، بە کۆی ساڵەکە دەکاتە (651 ملیۆن و 415 هەزار و 500) دۆلار، ئەم داهاتەش تەنها داهاتی نەوتی بلۆکی گەرمیانە جگە لە بەرهەم و داهاتی کێڵگەی غازی کۆرمۆر. سەرچاوەکان: 1.    د. سەفین جەلال فتح اللە، نەوتی هەرێمی کوردستان؛ شیکردنەوەیەکی جوگرافیایی سیاسی، دەزگای چاپ و پەخشی نارین، چاپی یەکەم، هەولێر 2015، ل 81-107. 2.    یه‌كه‌ی چاودێریی حكومه‌تی خۆجێی گه‌رمیان"، ڕاپۆرتێک دەربارەی "كه‌رتی نه‌وت له‌ گه‌رمیان"، 2021، گەرمیان. 3.    وریا عەبدولخالق، بلۆکی کۆرمۆر؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9701 4.    درەو میدیا؛  پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە بلۆکە نەوتییەکانی هەرێمدا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9680 5.    یادگار سدیق گەڵاڵی، سەربەخۆیی دارایی و دابەشبوونی جوگرافی کێڵگەکانی نەوت وغازی هەرێم، ماڵپەڕی زەمەن؛ https://www.zamenpress.com/Detail_wtar.aspx?jimare=3464 1.    The Oil and Gas Year, The Oil and Gas Year: Kurdistan Region of Iraq 2011 (KURDISTAN REGION Regional Blocks Divisions, International Journal of Business and Social Science Vol. 11 • No. 5 • May 2020. 2.    LICENCES AND ENERGY INFRASTRUCTURE, MAP 2013. http://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/images/pdfs/Licences_and_energy_infrastructure_TOGY_2013_1.pdf  

راپۆرت: درەو ئەمڕۆ (5) ساڵ بەسەر كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا تێدەپەڕێت، لەكاتێكدا بزوتنەوەكەی یادی كۆچی دوایی ئەو دەكەنەوە، حزبەكە سەری نەماوە، رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندنەكەی كە بەرزترین دەسەڵاتی جێبەجێكردنی ناو بزوتنەوەكەن دەستیان لەكاركێشاوەتەوە.  عومەر سەید عەلی رێكخەری دەستلەكاركێشاوەی بزوتنەوەكە ئەمڕۆ چوەسەر گۆڕی نەوشیروان مستەفا‌و تاجەگوڵینەی دانا.  زیاتر لە حەوت مانگە رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی گۆڕان دەسیان لەكاركێشاوەتەوە‌و هێشتا شوێنەكانیان پڕنەكراوەتەوە، بەپێی قسەی هەندێك لە بەرپرسانی بزوتنەوەكە بڕیاردراوە تاوەكو بەر لە جەژنی قوربانی ئەمساڵ كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان سازبدرێت‌و ئەو بۆشاییە پڕبكرێتەوە كە لە پەیكەری سیاسی بزوتنەوەكەدا دروستبووە.  چیرۆكی بزوتنەوەی گۆڕان دوای چەند ساڵێك ناكۆكی لەگەڵ جەلال تاڵەبانی، نەوشیروان مستەفا ساڵی 2009 لەگەڵ ژمارەیەك لە سەركردەكانی تری یەكێتی، جیابونەوەی خۆی راگەیاند‌و بزوتنەوەی گۆڕانی دروستكرد.  25ی تەموزی 2009 بزوتنەوەی گۆڕان لەژێر دروشمی دژایەتیكردنی "گەندەڵی" بەشداری یەكەمین هەڵبژاردنی كرد كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بوو، لەم هەڵبژاردنەدا (25) كورسی بردەوە‌و بەسەر یەكێتیدا سەركەوت‌و لەدوای پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بوو بە دووەمین هێز لەسەر ئاستی هەرێم.  بزوتنەوەی گۆڕان تەمەنی دەبێت بە (13) ساڵ، لەم ماوەیەدا تەنیا یەك كۆنفرانسی كردووە، ئەم كۆنفرانسە كۆتا رۆژەكانی ساڵی 2013 لە هەولێر بەڕێوەچوو، لەم كۆنفرانسەدا یەكەمین دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەكە پەسەندكرا‌و لەم دەستورەدا بڕیار لەسەر دروستكردنی خانەی راپەڕاندان درا. خانەی راپەڕاندن بەرزترین دەسەڵاتی جێبەجێكردنە لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا، بڕیارەكانی خۆی لە جڤاتی نیشتمانی وەردەگرێت‌و جێبەجێان دەكات.  خانەی یەكەم  تاوەكو نەوشیروان مستەفا دامەزرێنەری بزوتنەوەی گۆڕان لە ژیاندا بوو، خانەی راپەڕاندن دروست نەكرا، ئایاری 2017 نەوشیروان مستەفا كۆچی دوایی كرد، دوای مردنی، ئەو موڵك‌و ماڵانەی كە بەناویەوە بوو، كوڕەكانی گواستیانەوە سەر ناوی خۆیان، ئەم رووداوە كاردانەوەی هەندێك لەسەركردەكانی بزوتنەوەكەی لێكەوتەوە‌و وەكو "تەوریسی سیاسی"‌و "دەستگرتن بەسەر موڵك‌و ماڵی بزوتنەوەكە" ناویان برد، رۆژی 25ی تەموزی 2017 جڤاتی نیشتمانی بۆ یەكەمجار ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی هەڵبژارد‌و شوێنەكەی نەوشیروان مستەفاشی بە (عومەر سەید عەلی) پڕكردەوە. بەپێی دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەی گۆڕان، خانەی راپەڕاندن "بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیارو راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی لەنێوان دوو كۆبونەوەدا"، واتە ئەم خانەیە دەسەڵاتی جێبەجێكردنی هەیە لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا.  یەكەمین خانەی راپەڕاندن لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا ئەندامەكانی لە (7) كەس پێكدەهات كە بریتی بوون لە:  •  عومەر سەید عەلی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە •  عوسمان حاجی مەحمود: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری باژێڕەكان (دوای 10 مانگ كاركردن، بەهۆی ناڕازیبوون لە چۆنیەتی سیاسەت‌و ئیدارەكانی بزوتنەوەكە، پەیوەندی كۆمپانیای وشە‌و بزوتنەوەكە، تاپۆكردنی گردی زەرگەتە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، خراپی مامەڵەی خانەی راپەڕاندن لەسەر پرسەكان، دەستی لە ئەندامێتی خانە كێشایەوە‌و بە فەرمی دوركەوتنەوەی لە بزوتنەوەی گۆڕان راگەیاند، دوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەرو شكستی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكەدا گفتوگۆی لەگەڵ كراوە بگەڕێتەوە بۆ ناو بزوتنەوەكە‌و دەست بە كاركردن بكاتەوە، بەڵام رەتیكردوەتەوە‌و ئێستا تاوتوێی دروستكردنی جوڵانەوەیەكی سیاسی نوێ دەكات) •  جەمال حاجی محەمەد: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •  جەلال جەوهەر: ئەندامی خانەی راپەڕاندن، سكرتێری فراكسیۆنەكان •  محەمەد تۆفیق رەحیم: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری ژورەكان  •  شۆڕش حاجی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری خەڵك •  رەئوف عوسمان: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سەرۆكی جڤاتی گشتی دیارترین كارێك رێكخەری گشتی‌و یەكەمین خانەی راپەڕاندن كردی، بەشداریكردن بوون لە كابینەی (نۆیەم)ی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەمە ناڕەزایەتی لەناو بزوتنەوەكەدا دروستكرد، چونكە كابینەی (هەشتەم)ی حكومەت بە شكست بۆ بزوتنەوەی گۆڕان كۆتایی هات‌و پارتی رێككەوتنی خۆی لەگەڵ گۆڕان هەڵوەشاندەوە‌و گۆڕانی لە حكومەت دەركرد‌و دەرگای پەرلەمانی كوردستانیشی داخست، بەڵام گۆڕان سەرباری ئەمانە جارێكی تر لەگەڵ پارتی تێهەڵچووەوە‌و رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ ئیمزا كرد. خانەی دووەم خانەو رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، بەگوێرەی دەستوری ناوخۆیی بۆ خولێكی (دوو ساڵ)ی هەڵدەبژێردێن، وادەی یەكەمین خانەی راپەڕاندن لە تەموزی 2019دا تەواو بوو. جڤاتی نیشتمانی كە خۆشی وادەی بەسەرچوو بوو، دوو مانگ دوای وادەی دیاریكراو و لە رۆژی 14ی ئەیلولی 2019دا ئەندامانی نوێی خانەی راپەڕاندنی هەڵبژارد، ئەمە دووەمین خانە بوو لە مێژووی بزوتنەوەی گۆڕاندا، پێكهاتەی نوێی خانە كە رۆژی 13ی ئۆكتۆبەر بەهۆی شكستی گۆڕان لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق دەستیان لەكاركێشایەوە بەمشێوەیە بوو: •  عومەر سەید عەلی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •  عەدنان عوسمان: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری جڤاتی نیشتمانی (دوای ساڵێك كاركردن دەستی لەكاركێشایەوەو شێخ كامیل پێنجوێنی لە شوێنەكەی دانرا) •  جەلال جەوهەر: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان (دەستی لەكاركێشایەوە‌و سەفین مەلا قەرە لە شوێنەكەی دانرا، ئێستا گەڕاوەتەوە بۆ ناو بزوتنەوەكەو قسەی هەیە لە پرۆسەی دروستكردنی دەستە كاتییەكەدا)  • دەرباز محەمەد: ئەنجامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری ژورەكان •  شەماڵ عەبدولوەفا: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری باژێڕەكان (دەستی لەكاركێشایەوە‌و ئاسۆ رەحیم لە شوێنەكەی دانرا، یەكێك لەوانە بوو كە داوای دەكرد بزوتنەوەی گۆڕان لە گردی زەرگەتە ببرێتە دەرەوە‌و موڵك‌و ماڵی گۆڕان لە موڵك‌و ماڵی تایبەتی نەوشیروان مستەفا جیا بكرێتەوە) •  برزۆ مەجید: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری خەڵك (لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كاندید بوو لە بازنەی هەولێر، بەڵام سەرنەكەوت بۆ پەرلەمان)  خانەی دووەمی راپەڕاندن بە رێكخەری گشتیشەوە، لە 14ی ئەیلولی ئەمساڵدا، وادەی یاسایی بەسەرچوو، واتە رێكخەرو ئەم خانەیە لەكاتێكدا دەستیان لەكاركێشاوەتەوە كە خۆیان لەڕووی یاساییەوە وادەكەیان تەواو بووە. كۆنفرانسی نیشتمانی بەر لەوەی گۆڕان توشی شكست ببێت لە هەڵبژاردن پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2021دا، رێكخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن وادەی سازدانی دووەمین كۆنفرانسی نیشتمانی بزوتنەوەكەیان بۆ كۆتایی 2021 دواخست، بڕیاربوو لەم كۆنگرەیەدا گۆڕانكاری لە پەیڕەوی ناوخۆی بزوتنەوەكەدا بكەن كە لەسەردەمی نەوشیروان مستەفادا نوسراوەتەوە، بەجۆرێك دەسەڵاتی مەركەزیی لەناو بزوتنەوەكە بەهێز بكرێت‌و رۆڵی خانەی راپەڕاندن بەهێزترو رۆڵی جڤاتی نیشتمانی لاواز بكرێت، بەڵام هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق‌و ئەنجامەكانی، ریسەكەی لە عومەر سەید عەلی‌و هاوباوەڕەكانی لەناو خانەی راپەڕاندن كرد بە خوری.  ئاسۆی چارەسەر بۆ قەیرانەكانی گۆڕان هێشتا لەناو گردی زەرگەتەدا دەسوڕێتەوە‌و ئەو هەڵسوڕاو بەرپرسانەی كە لەماوەی رابردوودا لە بزوتنەوەكە دوركەوتونەتەوە تائێستا زۆربەیان نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ كاری سیاسی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا. گۆڕان لەكاتێكدا توشی ئەم تەقینەوە ناوخۆییە بووە، كە ماوەیەكە‌و بەر لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقیش، فراكسیۆنەكەی لە پەرلەمانی كوردستان دابەشبووە بەسەر دوو بەرەدا، بەرەیەكیان لەگەڵ سیاسەتەكانی بزوتنەوەكەی‌و ئەوی تریان دژ، جڤاتەكەشی بۆچونی جیاوازیان هەیە لەبارەی مانەوە یاخود كشانەوە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان. لەكاتێكدا جڤاتەكەی بڕیاری كشانەوەی داوە، چەند رۆژی رابردوو بزوتنەوەی گۆڕان رەزامەندی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی وەرگرتووە بۆ پڕكردنەوەی چەند پۆستێكی تری خۆی لەناو حكومەت‌و پەرلەمان بە پلەی (راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی). 

ئاراس فەتاح ( هەموو چوارشەممە تایبەت بە درەو دەینوسێت) دوای هەموو جەنگێک ئەو وڵاتەی کە مەیدانی جەنگ بووە، روبەڕوی تەحەدایەکی گەورەی دووبارەبنیاتنانەوە دەبێت. دووبارەبنیاتنانەوە تەنها دروستکردنەوەی خانوو و نەخۆشخانە و قوتابخانە و زانکۆ و مزگەوت نییە، بەڵکو هاوشانی ئەم ئەرکە گرنگە، دووبارە بنیاتنانەوەی ئەخلاقیی کۆمەڵگاش گرنگە. چەندە دووبارەبنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووریی وڵات گرنگ و پێویست بۆ دروستکردنەوەی شوناس و وڵات، ئاوهاش دووبارەبنیاتنانەوەی بەها ئەخلاقییەکان هەمان سەنگ و بەهای خۆیان هەیە. بەبێ دووبارە بونیادنانەوەی بەها ئەخلاقییە گرنگەکانی ئینسان بۆ زەمانەتکردنی پێکەوەژیانێکی نوێیێ‌ ناو کۆمەڵگا، مەحاڵە وڵاتێکی دادپەروەر و برینساڕێژەری جەنگ و ئینساندۆست و بەرگریکار لە ئازادیی و مافە گەردوونییەکانی مرۆڤ بونیاتبنرێت.  پرسیاری سەرەکیی لە هەموو تاوانێکدا تەنها لایەنە یاساییەکەی نییە، کە کەسی تاوانبار بەرامبەر بەو تۆمەتانە دەوەستێتەوە کە ڕوبەڕوی دەکرێتەوە و بەرگریی لە خۆی دەکات، بەڵکو لایەنە ئەخلاقییەکەشێتی کە چۆن پاساو بۆ تاوانەکەی دەهێنێتەوە. واتە مرۆڤ چۆن دەگاتە ئەو دۆخەی کە لە کەسێکی ئاساییەوە ببێت بە کۆمەڵکوژ، لە باوکێکەوە ببێت بە منداڵکوژ.  هەرئەمەشە وا لە یەکێکی وەک هانا ئارێنت بکات ئەو جۆرە لە پاسا و ئارگیومێنت ڕەتبکاتەوە کە دەڵێت گەر من نەمکردایە یەکێکی تر دەیکرد، یان ئەو پاساوەی کە دەڵێت من بۆیە لەناو دەزگاکاندا مامەوە، تاوەکو ڕێ لە خراپتر بگرم. ئەو پرسیاردەکات و دەڵێت: چی لە کۆمەڵکوژیی خراپتر هەیە؟  مێژوونووسیس ئەمریکیی کریستۆفەر براونینگ لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا بەناوی پیاوە ئاساییەکان، باس لە بەتالیۆنی پۆلیسی یەدەکی ژمارە ١٠١ دەکات، کە ژمارەیان ٥٠٠ کەس دەبوو و بەرپرسیار بوون لە کوشتنی ٣٥ هەزار جوولەکە و ناردنی ٤٥ هەزاری تر بۆ ئۆردوگای مردن لە ترێبلینکا کە دەکەوێتە ناو وڵاتی پۆلەنداوە. یەکێک لە پۆلیسەکان بەم جۆرە باس لە تاوانەکانی دەکات. من هەوڵمدەدا تەنها منداڵەکان گوللەباران بکەم. کاتی ڕەمیکردنەکان وابوو کە دایکان دەستی منداڵەکانیان دەگرت و هاوکارەکەم دایکەکانی ڕەمییدەکرد و منیش منداڵەکان. من بەخۆم دەگوت ئەم منداڵانە بەبێ دایک ناتوانن بژین، بۆیە بەو شێوەیە ویژدانم ئارامدەکرد و بە گوللەبارانکردنیان رزگارمدەکردن. ئەم پاساوی کوشتن و تاوانە بێوێنەیەش پاساوێکی ئەخلاقییە، بەڵام دوو لە هەموو بەهایەکی باشە و خاڵیی لە هەموو ویژدانێکی ئینسانیی. ئەم جۆرە پاساوانە هاوتایە بەو پاساوانەی کە جاشێکی کورد بیەوێت بۆمان بسەلمێنێت کوشتنی ژنێک یان منداڵێکی کورد بەدەستی کوردێک ئەهوەنتر لە کوشتنی بەدەست بەعسییەکی عەرەب.  هانا ئارێنت دژ بەو تێزەیە کە هەموو ئەڵمان وەک تاوانکارێک تەماشابکرێت و بەبۆچوونی ئەو شتێک نییە لەڕویی یاساییەوە بتوانێت تاوانی دەستجەمعیی بسەلمێێت. هەموو ئەو کەسە مەدەنییانەی کە راستەوخۆ لە تاوانی جەنگ و تاوانی کۆمەڵکوژییدا بەشدارنین، دەبن بە بەشێک لەو تاوانە دەستەجەمعییەی کە بە ئاگاییەوە، بێدەنگیی و قبوڵکردنی ئەو دۆخە هەڵدەبژێرن. هانا ئارێنت دەڵێت تەنها منداڵ و کویلە بوونەوەری کۆمەڵایەتیی ملکەچن و جیبەجێکەری فرمانن، بەڵام کەسێک کە تەمەنی یاسایی تێپەڕاندبێت توانای بڕیاردان و هێزی حوکمدانی هەیە. بەم چەشنە ئەو کەسەی هێز و توانی حوکمدانی هەیە دەتوانێت بڵێت (نا) بۆ نادادپەروەریی و تاوان. وشیاریی بەرامبەر بەم (نا)گوتنە، دەیتوانی مرۆڤایەتی لە زۆر کارەسات ڕزگار بکات. نەگوتنی (نا) مانای ڕازییبوون بە ستەم و ملکەچێتیی و قبوڵکردنی کۆیلایەتیی. کەسی تەماشاکەر تاوەکو ئەو چرکەساتەی تاوان روودەدات تاوانبار نییە، بەڵکو تاوان لەو کاتەوە دەستپێدەکات کە وەرگر پرسیار لە فەرمان ناکات و وەک وەزیفەیەکی نەتەوەیی یان ئایینی جێبەجێی دەکات. هەربۆیە گەر شتێک نەبێت بەناوی تاوانی دەستەجەمعییەوە لەڕویی یاساییەوە ئەوا لە ڕووە ئەخلاقیی و ویژدانییەکەی شتێک هەیە کە گروپێک، حیزبێک یان نەتەوەیەک بە تاوانی دەستەجەمعیی بارگراندەکات ئەویش وەک کانتی فەیلەسوفی ئەخلاق دەڵێت، ئازایەتییە. ئازایەتیی مانای ئەوەیە عەقڵی خۆت بەکاربهێنیت بۆئەوەی خۆت سەروەری بڕیاری خۆت بیت و خۆت نەخەیتە ژێر ڕکێفی هیچ هێز و کەسێکەوە. نەبوونی ئەم ئازایەتییە بوو کە نازیزم و فاشیزم ئەو هەموو تاوانە گەورانەیان پیادەکرد.  لە سیستەمە تۆتالیتارییەکاندا بەرپرسیارێتی سیاسیی بوونی نییە، چونکە حیزب و رۆبۆتەکانی سەرۆک لە هەموو شوێنێکن و جێگایەک نییە کە مرۆڤ بتوانێت بە ئازادانە تیایدا بیربکاتەوە، هاتوچۆبکات و کاربکات. لە ئەزموونی بەعسیزمدا خەڵکانێک هەبوون کە بەمانا هانا ئارێنتییەکەی بەرپرسیارێتیی سیاسییان هەڵدەگرت و بەمانا کانتییەکەیشی ئازابوون. ئازابوون، چونکە دژ بە تۆتالیتاریزم و دوژمنانی ئازادی خەباتی مەدەنیی و چەکدارییان دەکرد. ناوچە ڕزگارکراوەکان نموونەی ئەو جواگرافیایانە بوون کە تۆتالیتاریزم دەستی پێنەدەگەیشت و تیایدا بەرپرسیارێتیی سیاسیی بەرجەستەبوو. ئەم ئەزموونی بەرپرسیارێتیی سیاسییە دژ بە تۆتالیتاریزم و ستەم لەو چرکەساتەدا وێران بوو کە بکەرەکانی ئەمڕۆ لە هەموو مانا ئەخلاقییەکانی خۆی دایانماڵیی. لە دوای ڕپەڕینەوە پێشمەرگە کرا بە هێزی حیزب و پاسەوانی سەرۆک و خێزانە سیاسییەکان و خەباتگێڕەکانی دوێنێش بوون بە نەوت و گاز و خاکفرۆش. جگە لە کارەساتە ئەخلاقیی و فیاسکۆ سیاسییەکانی پرسی ئەنفال و هەڵەبجە و شەنگال و ٣١ی ئاب و ١٦ ئۆکتۆبەر و ریفراندۆم و داگیرکارییەکانی سوپای تورکیی و هتد، ئەم دوو خێزانە سیاسییە نەک توانای پاراستنی خاک و هاونیشتیمانی وڵاتەکەیان نییە، بەڵکو چیتر توانای بەڕێوەبردنی کۆمەڵگاکەشیان نییە. یەکێک لە هۆکارە هەرە سەرەکییەکانی ئەم پاشاگەردانییە ئەخلاقیی و سیاسییەی کە لە کوردستانی ژێر دەسەڵاتدارێتیی پارتیی و یەکێتییدا بەرقەرارە، دەگەڕێتەوە بۆ دادگایینەکردنی ویژدان و ئەخلاقیی کورد بۆ خۆی. هەموو کەسێکی خاوەن وشیاریی مێژوویی و ئەخلاقیی بەرپرسیارێتیی دۆخێکی ئینسانیی هەیە کە پێی دەگوترێت شەرم. شەرم گرنگترین خەسڵەتی ئینسانییە کە مرۆڤ روبەڕووی دەبێتەوە کاتێک دژ بە کاتیگۆرییەکانی مۆراڵی باو شتێک دەکات کە نەدەبایە بیکات. شەرم دۆخێکی ناوەکییە کە لەناو رووبەری گشتییدا دەبێت بە ڕووداوێکی کۆمەڵایەتیی و لەناو کایەی سیاسەتدا دەبێت بە داوای لێبوردن و دەستلەکارکێشانەوە کۆتایی پێبێت.  پارتی و یەکێتیی دوو هێزی بێشەرمن، هەردووکیان بە هەموو مانایەک هیچ شەرمێکی سیاسییان نەماوە، نەک لەبەرئەوەی دەیان تاوانباری جەنگیی کورد و عێراقییان لە دادگاییکردن رزگارکرد، بەڵکو لەبەرئەوەی فەشەلێکی گەورەیان بەم ئەزمونە کوردییە هێنا و هیچ بەهایەکیان بۆ ئەزموونی کۆمەڵکوژیی و هیچ کەرامەتێکیان بۆ ئینسانی کورد و هیچ سەنگێکیشیان بۆ پرسی کورد نەهێشتۆتەوە. دەشێت ڕستەیەکی ریتۆریکیی بێت گەر بڵێم، تەنها دیکتاتۆرەکان بەرامبەر بە ڕابردو و ژیانی ئێستا و داهاتووی کۆمەڵگا و وڵاتەکەیان بەو شێوەیە بێباک و بێشەرمن کە لە ئەزموونی دەسەڵاتدارێتی پارتیی و یەکێتییدا دەیبینین. 

 ئامادەكردنی: نەوزادی موهەندیس •    ئاشكرایە عێراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە سامانی سروشتی و نەوت و غازی سروشتیەوە، بەشێوەیەك لە عێراقدا 530 پێكهاتەی  هەمە جۆری جیۆلۆجی هەیە كە یەدەگی نەوتی گەورە لە خۆدەگرێت،115 جێگە هەیە كە هەڵكەنراون،كە بڕی یەدەگی نەوتیان دەخەمڵێنرێت بە 311ملیار بەرمیل نەوت،415 جێگەش هێشتا نەدۆزراونەتەوە كە یەدەگی نەوتیان زیاترە لە 215 ملیار بەرمیل.توانای هەناردەكردنی نەوتی عێراق دەتوانێت بگاتە 4.5 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانە،بەڵام لە ئێستادا تەنها بڕی 3.5  ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە دەكات. •    كۆمپانیای نەوتی باكور سەر بەوەزارەتی نەوتی عێراقیەوە و بەرپرسیارە لە ڕووی ئیداری و دارایی و تەكنیكیەوە لە سەرجەمی كێڵگە نەوتیەكانی باكوری عێراق ((لە ئێستادا جگە لە هەرێمی كوردستان)).و یەكێكە لە 4 كۆمپانیا نەوتیە گەورەكانی عێراق و لەساڵی 1929وە لە شاری كەركوك وەك یەكەم كۆمپانیای نەوتی دامەزراوە . •    لە ڕێكەوتی 14/5/2022دا  كۆمپانیای نەوتی باكوری عێراقی ،ڕایگەیاند كە لەدوای هێرش و پەلامارەكانی داعشەوە بۆ پارێزگاكانی باكور و دواتر دوای ڕزگاركردنی ئەو ناوچانە لەلایەن هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە،حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستیگرتوە بەسەر چەند كێڵگەیەكی نەوتیدا لە پارێزگای موصڵ و هەولێر و كەركوك و صلاح الدین.لەڕێكەوتی 15/4/2015وە.كە بریتین لە: 1.    كێڵگەی  نەوتی خۆرمەڵە لەپارێزگای هەولێر 2.    كێڵگەی  نەوتی هاڤانا لە پارێزگای كەركوك 3.    كێڵگەی  نەوتی كۆرمۆر لە پارێزگای صلاح الدین 4.    كێڵگەی  نەوتی صەفیە لە پارێزگای موصڵ •    لێرەدا زانیاری دەربارەی هەریەكە لەو كێڵگە نەوتیانە دەخەینە ڕوو لە ڕووی جێگەی جوگرافیا و بڕی بەرهەم و جۆری نەوتەكانی ،بۆئەوەی قەوارەی قازانج و سوودی ئەو گێڵگە نەوتیانە  بزانرێت چەندە بوە ؟ و داهات و فرۆشەكەی بۆ كوێ‌ چوە؟ 1.    كێڵگەی  نەوتی خۆرمەڵە: لە سەرەتادا بڕی بەرهەمی ڕۆژانەی 375 هەزار بەرمیل نەوتە بوە و لە ئێستادا كەمیكردوە بۆ 175هەزار بەرمیل و هەندێكیش دەڵێن كەمیكردوە بۆ 200-250 هەزار بەرمیل نەوت و دەكەوێتە سنوری پارێزگای هەولێر  بە دووری 33كم لە باشووری هەولێرو بڕی یەدەگی نەوتی تیایدا دەگاتە 3160 ملیۆن بەرمیل و لەلایەن كۆمپانیای كارەوە بەڕێوەدەبرێت.كە بەدرێژكراوەی كێڵگەی نەوتی كەركوك دادەنرێت. 2.    كێڵگەی  نەوتی كەركوك نەوتی یەدەگی هەبوو لە كێڵگەی كەركوكدا دەخەمڵێنرێت بە نزیكەی 13 ملیار بەرمیل نەوت،كە نزیكەی 12% لەكۆی یەدەگی نەوتی عێراق پێكدێنێت. ئەم كێڵگەیە پێنجەم كێڵگەی گەورەی نەوتە لە جیهاندا كە بریتیە لە گردێك كە ڕووباری زێی بچوك دەیبڕێت و درێژیەكەی 96.5كم و پانیەكەشی دەگاتە 4كم.قوڵی بیرە نەوتەكانی لەنێوان 450مەتر بۆ 900 مەتردایە.و تێكڕای بڕی بەرهەمی 720 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێكدا. لەسەردەمی پاشایەتیدا ژمارەی بیرە نەوتەكانی 44 بیر بوون،دوای خۆماڵیكردنی نەوتیش لەساڵی 1973دا ئەم كێڵگەیە 47 بیری بەرهەمی تیادا بوە،و 88بیریش لەژێر چاودێری و دۆزینەوەدا بوون و 1 بیریش بۆ تێكردنی ئاو و 55بیریش داخراون.و كێڵگەی كەركوك 330 بیری نەوتی بە بەرهەم لەخۆدەگرێت و ئەم ژمارەیەش لە زیادبوندایە.جۆری نەوتی كەركوك زۆر باش نیە،چونكە ڕێژەی كبریتی بەرزە و بۆیە پێویست بە معالەجەكردن دەكات پێش هەناردەكردنی و چڕیەكەی مام ناوەنجیەAPI=32-33. •     كێڵگگەی نەوتی بای حەسەن: دەكەوێتە ڕۆژئاوای كەركوكەوە لە ئاڕاستەدا تەریبە پێی،بیرە نەوتەكانی ئەم كێڵگەیە لە بیرە نەوتەكانی كێڵگەی كەركوك قوڵترن كە لە نێوان 1500 مەتر بۆ 3000مەتردان و بڕی بەرهەمی ڕۆژانەی 100هەزار بەرمیل نەوتە. •    كێڵگەی نەوتی هاڤانا: وەزارەتی نەوتی عێراقی لەساڵی 2013دا گرێبەستێكی مۆركردوە لە گەڵ كۆمپانیای بریتیش پتڕۆلیۆمی بەریتانیدا بۆ هاوكاریكردنی كۆمپانیای نەوتی باكور بۆ پێشخستنی هەردوو كێڵگەی هاڤانا و باباگوڕگوڕ كە دەكەونە پارێزگای كەركوكەوە.بڕی بەرهەمی كێڵگەی باباگوڕگوڕ دەگاتە 50هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە و كێڵگەی هاڤاناش 60 هەزار بەرمیل. 3.    كێڵگەی غازی كۆرمۆر كێڵگەیەكی بچووك-مامناوەنجیە و دەكەوێتە سنوری پارێزگای صلاح الدین وە و لە باكوری ڕۆژهەڵاتی شاری دووزخورماتوە بە دووری 35كم لە ڕێگای گشتی دوزخورماتوو-كەركوك.ولەلایەن كۆمپانیای نەوتی باكورەوە دۆزراوەتەوە و تاساڵی 2003 ئیدارەی داوە.جۆری غازەكەی غازی شیرینە واتە ڕێژەی H2S تیادا نزمە.دەتوانرێت ڕاستەوخۆ بەكاربهێنرێت بەبێ‌ مامەڵەی چارەسەری بۆ لابردنی كبریت تیایدا.كۆمپانیای دانا غازی ئیماراتی كاری تیادا دەكات لە 15/4/2007وە. •    حكومەتی هەرێمی كوردستان هەرێمی دابەشكردوە بە 57 بلۆكی نەوتی دۆزراوەوە. كە هەندێكیان دەكەونە ناوچە جێ ناكۆكەكانەوە و گرێبەستیشی لەگەڵ كۆمپانیا جیهانیەكاندا كردوە لەسەر 51 بلۆكی نەوتی و تەنها 6 بلۆك ماوەتەوە.كە كراوەیە لەبەردەم وەبەرهێنان تیایاندا.ڕووبەری بلۆكی نەوتی دۆزراوەكان لەنێوان 135 كم چوارگۆشە لە كێڵگەی كۆرمۆردا. ئەوەی تێبینی دەكرێت كە كێڵگە گەورە نەوتی و غازیەكان وەك كێڵگەكانی كەركوك و جەنبور و بای حەسەن و كۆرمۆر،بەزۆری دەكەونە ناوچەی گردۆڵكە لوتكەییەكانی شاخی زاگرۆس.لەكاتێكدا كێڵگە بچوكەكان و كە دۆزینەوەی نەوت تیایاندا بەرزە وەك كێڵگەكانی عەین زالە و تاوگێ‌  ودەكەونە ناوچەی گردۆڵكە لوتكەییەكانی شاخی تۆرۆسەوە. 4.    كێڵگەی نەوتی صەفیە: ئەم كێڵگەیە یەكێكە لە كێڵگە نەوتیەكانی سەر بە كۆمپانیای باكوور لە پارێزگای  موصڵ، و دەكەوێتە ناحیەی زوممار نزیك لە سنوری عێراق و سوریاوە،و لە 10/4/2015وە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و لە ئێستادا لەلایەن كۆمپانیای كارەوە بەڕێوەدەبرێت. ئەو پەڕی توانای بەرهەمی ئەم كێڵگەیە بریتیە لە 4000 بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لەوكاتەی لەلایەن كۆمپانیای باكورەوە بەڕێوەدەبرا.بەڵام كۆمپانیای كار ڕایگەیاندوە كە بەرهەمەكەی كەمیكردوە بۆ 3000بەرمیل نەوتی ڕۆژانە و نەوتەكەشی لەڕێگەی تەنكەرەوە دەفرۆشرێت.یەكەم جار لەساڵی 1974دا یەكەم بیرە نەوتی لێدراوە و دواتر لە نیوەی دووەمی ساڵی حەفتاكاندا دووەم بیرە نەوتی لێدراوە و لەناوەڕاستی هەشتاكانیشدا بەرهەمی خۆبەخۆی هەبوە و لە ساڵی 1990دا زیاد لە 40 بیرە نەوتی تیادا بوە و 120كم دەكەوێتە ڕۆژئاوای كێڵگەی نەوتی عەین زالەوە بڕی یەدەگی نەوتی مەزندە دەكرێت بە 300ملیۆن بەرمیل.   نەوتی باكوری عێراق •    لە ئێستادا كۆمپانیای نەوتی باكور،گەرەكێتی كە هەموو ئەو كێڵگە نەوتی و غازیانەی كە دەكەونە چوارچێوەی سنوری ناوچە جێناكۆكانەوە بگەڕێنێتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی.بەمەش هەرێمی كوردستان بڕی نەوتەكەی كەم دەكات و لە ئەنجامیشدا داهاتی نەوتەكەشی زیاتر كەم دەكات و ناتوانێت بودجە و مووچەی مانگانە و خەرجی پێویستی حكومەت دابین بكات.بۆیە ئەم كارەی وەزارەتی نەوتی عێراق و كۆمپانیای ناوبراو هێندەی تر كێشە و ململانێكانی نێون هەرێم و بەغداد قوڵتر و ئاڵۆزتر دەكاتەوە.ئەم هەوڵانەی كۆمپانیای ناوبراو بە بیانووی جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی عێراقیەوە كە لە 15/2/2022دا دەرچوە. •    تەنها چارەسەریش بریتیە لە گفتوگۆیەكی هێمنانەی دوور لە هەڵای ڕاگەیاندن و دۆزینەوەی میكانیزمێكی شیاو گونجاوە كە هەردوولا زیانی گەورەیان پێنەگات و هەرێمیش بێبەش نەكرێت لە بەشە بودجە و مووچەی مانگانەی خۆی گەر ئەو كێڵگە نەوتی و غازیانە دەستیان بەسەردا گیرایەوە لەلایەن حكومەتی عێراقیەوە.ئەمەش پێویستی بە هێمنی و لێكتێگەیشتن هەیە نەك هەڵچوون و بەلاڕێدابردن و عینادی و غروری كەسی.بەهیوای ئەوەی ئەو كێشانە بە هێمنی و ئاشتیانە بێنە چارەسەركردن. تێبینی: ====== •    هەموو ئەو ژمارانەی كە نوسراون دەربارەی بڕی بەرهەمی كێڵگە نەوتیەكان ،دەشێت لە ئێستادا گۆڕانكاریان بەسەردا هاتبێت بە زیاد یان بەكەمكردن.  

 (درەو): لە بانكی (ئاشتی)ی سلێمانییەوە بڕی (82 ملیارو 560 ملیۆن) دیناری داهاتی سلێمانی خرایە سەر ژمارە بانكیی وەزارەتی دارایی لە بانكی (منارە)ی هەولێر، ئەمە بۆ موچەی مانگی نیسانی موچەخۆرانە. ئەمڕۆ بەنوسراوێك ئەم بڕە پارەیە خرایە سەر حسابی وەزارەتی دارایی لە بانكی منارە.  وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان ژمارەی بانكیی لە بانكی  (ئاشتی)ی سلێمانی‌و بانكی (منارە) لە هەولێر هەیە، بەپێی فەرمانێكی وەزارەتی دارایی پێویستە لە داهاتی ناوخۆی هەولێر مانگانە (109 ملیارو 440 ملیۆن) دینار بۆ موچە تەرخانبكرێت، لە سلێمانیش بڕی (82 ملیارو 560 ملیۆن) دیناری مانگانە. 

 (درەو): پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر راسپاردەی مەسعود بارزانی هێرشی میدیایی بۆسەر یەكێتی‌و كارەكتەرەكانی رادەگرێت، ئەمە سەرەتای ئامادەكارییە بۆ دەستپێشخەرییەكی بارزانی بۆ دەربازكردنی عێراق لە بنبەستی سیاسی، بە رەمەزمەندی ئێرانییەكان. سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی بە (درەو)ی راگەیاند، لەسەر فەرمانی مەسعود بارزانی، دەزگای رۆشنبیری‌و راگەیاندنی پارتی كە ئاڕاستەی كاركردنی میدیاو سۆشیال میدیاكانی پارتی دیاری دەكات، لە نوسراوێكدا داوای لە میدیاكانی پارتی كردووە هێرش بۆسەر یەكێتی رابگرن.  لە نوسراوەكەی دەزگای رۆشنبیری‌و راگەیاندنی پارتیدا هاتووە" پێویستە بەرەچاوكردنی بارودۆخی ئەمڕۆی كوردستان سەرجەم هێرشە میدیاییەكان رابگیرێت بۆ سەر یەكێتی و سەركردەكانی". ئەم بڕیارەی پارتی بۆ راگرتنی شەڕی میدیایی هاوكاتە لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی راگەیاندنی دەستپێشخەرییەكی سیاسی نوێی مەسعود بارزانی‌و كۆبونەوەی پارتی لەگەڵ یەكێتی.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بارزانی دەیەوێت لە هەرێمی كوردستانەوە گرێی بنبەسی سیاسی عێراق بكاتەوە‌و لەگەڵ یەكێتی لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار رێككەوتن بكات.  بارزانی لەرێگەی دەستهەڵگرتن لە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی، دەیەوێت یەكێتی لە ریزی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی بهێنێتە دەرەوە‌و بخاتە چوارچێوەی پرۆژەی هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكە (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)، لەم رێگەیەوە گرێی نیسابی یاسایی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بكاتەوە‌و دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لەلایەن هاوپەیمانی سێقۆڵییەوە دەستپێبكات.  بارزانی بۆ قایلكردنی یەكێتی، جگە لە پێدانی پۆستی سەرۆك كۆمار، دەبێت ئێرانییەكانیش بەم پرۆژە دەستپێشخەرییە قایل بكات، چونكە بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی، عامری، خەزعەلی،  فالح فەیاز، عەبادی، حەكیم) لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن‌و یەكێتیش بەشێكە لەم پرۆژەیە‌و دەرچوون لێی بەبێ رەزامەندی تاران بەزیان بۆ خۆی كۆتایی دێت.   

(درەو):  حزبوڵاو هاوپەیمانەكانی زۆرینەی پەرلەمانییان لە خولی نوێی پەرلەمانی لوبناندا لەدەستدا، ئەمە بەگوێرەی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن كە (بەسام مولەوی) وەزیری ناوخۆی وڵات رایگەیاند.  حزبوڵا كە دیارترین هێزی سیاسی‌و سەربازی لوبنانە‌و لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێت، لە پەرلەمانی ماوەتەواوبووی لوبناندا لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا لە كۆی (128) كورسی، زیاتر لە (70) كورسییان هەبوو.  ئەو لیستانەی هەڵبژاردن كە لەناو خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكانی بەر لە دوو ساڵی لوبنان دژی دەسەڵاتی سیاسی دروستبوون، لەم هەڵبژاردنەدا لانی كەم (13) كورسی پەرلەمانیان بردوەتەوە.  (12) كەس لەوانەی بۆ ئەم خولە سەركەوتوون بۆ پەرلەمان، لەو روخسارانەن كە پێشتر هیچ پۆستێكی سیاسییان لە لوبناندا بەدەستەوە نەبووە، دەكرێت ئەمانە لەگەڵ پەرلەمانتارانی سەربەخۆی تر لە حزبە نەریتییەكان پێكەوە فراكسیۆنێكی یەكگرتوو دروست بكەن.  ئەنجامی هەڵبژاردن نیشانی دەدات پەرلەمانی نوێی لوبنان چەند فراكسیۆنێكی ركابەر لەخۆدەگرێت كە هیچ یەكێكیان بەبێ ئەوەی تر ناتوانێت زۆرینەی رەها پێكبهێنێت، ئەمەش بەبۆچونی چاودێران وادەكات دابەشبوونی زیاتر دروست ببێت.  بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردن، حزبوڵا لەگەڵ (بزوتنەوەی ئەمەل)ی هاوپەیمانیدا كە بزوتنەوەیەكی شیعەیە‌و (نەبی بڕی) سەرۆكی ماوەتەواوبووی پەرلەمان سەرۆكایەتی دەكات، بەیەكەوە پارێزگارییان لە كورسی پێكهاتەی شیعە لە لوبنان كردووە كە (27) كورسییە، بەڵام هاوپەیمانەكانیان چەند كورسییەكیان لە بازنە جیاوازەكانی هەڵبژاردندا دۆڕاندووە.  ئێستا نازانرێت تێكڕای ژمارەی ئەو كورسییانە چەند دەبێت كە حزبوڵاو هاوپەیمانەكانی لە پەرلەمانی نوێی لوبناندا كۆی دەكەنەوە، بەڵام ئەوە دەزانرێت ئەوەیە كە ناتوانن ژمارەی كورسییەكانیان بگەیەننە (65) كورسی كە زۆرینەی رەها پێكدەهێنێت.  هەروەك نازانرێت ئایا پێگەی ئۆپۆزسیۆنی نوێی سیاسی لوبنان چۆن دەبێت، كە ژمارەیەكیان گوتاری یەكخستنی چەكیان لە دەستی هێزە شەرعییەكانی وڵاتدا هەڵگرتووە‌و زۆرینەیان جەخت لەسەر گەشەپێدانی سیستمی وڵات‌و چاكسازیكردن لە دادگا‌و  بنیادنانی دامەزراوەكان دەكەن دور لە لایەنداریی‌و پشكێنەی تائیفی.  رەنگە ئۆپۆزسیۆنی نوێی لوبنان لەگەڵ ئەو حزبە نەریتییانەی تردا هاوپەیمانێتی بكەن كە تاڕادەیەك بانگەوازی "شۆڕش" كردووە، لەم حاڵەتەدا رەنگە دەنگی ئەم توێژە سیاسییە زیاتر لە پەرلەمانی نوێی لوبناندا ببیسرێت.  لەبەرامبەردا پارتی (هێزەكانی لوبنان) كە نەیاری حزبوڵایە، لەم هەڵبژاردنەدا لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا ژمارەی كورسییەكانی لە (15 كورسییەوە بۆ 19 كورسی) زیادی كردووە.  لە پێكهاتەی سوننەش كە بەهەمان شێوە نەیاری حزبوڵان، ژمارەیەك پەرلەمانتار سەركەوتوون بۆ پەرلەمان لەوانە (ئەشرەف ریفی) بەڕێوەبەری گشتی پێشووی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ كە نەیارێكی سەرسەختی حزبوڵایە.  سەعد حەریری سەرۆك وەزیرانی پێشووی لوبنان كە دیارترین سەركردەی پێكهاتەی سوننەی لوبنانە‌و سەرۆكایەتی پارتی (رەوتی موستەقبەل) دەكات، بەشداری هەڵبژاردنی نەكردو بایكۆتی كرد.  سعودیە‌و ئێران كە دوو وڵاتی خاوەن هەژمونن لەناو دۆخی سیاسی لوبناندا، هێشتا قسەی كۆتایی‌و یەكلاكەرەوەی خۆیان لەبارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی لوبنان نەكردووە، بەڵام ئێران دوێنێ رایگەیاند، رێز لە دەنگدان دەگرێت‌و هەرگیز دەستوەردان لە كاروباری ناوخۆیی لوبناندا ناكات.  ئەمریكاش كە سزای بەسەر حزبوڵادا سەپاندووە، پێشوازی لە هەڵبژاردنی لوبنان كرد‌و سیاسەتمەدارانی ئەو وڵاتەی هاندا بۆ ئەوەی پابەند بن بەو چاكسازییە ئابورییانەی كە كەوتوەتە ئەستۆیان.  ئەمە یەكەمین هەڵبژاردن بوو دوای ئەو شەپۆلە خۆپیشاندانە بەرفراوانەی كە ساڵی 2019 لوبنان بەخۆیەوە بینی دژی ئەو چینە سیاسییەی كە، لەسەر ئاستێكی فراوانی میللی وەكو چینێكی گەندەڵ‌و سەرنەكەوتوو تەماشا دەكرێن.  خۆپیشاندانەكانی لوبنان هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدانی داكشانی دۆخی ئابوری وڵات دەركەوت، داكشانێك كە لە مێژووی زیاتر لە 150 ساڵی رابردووی جیهاندا هاوشێوەی نەبووە، بەجۆرێك ئێستا رێژەی 80%ی خەڵكی لوبنان لە دۆخی هەژاریدا ژیان بەسەردەبەن، ئەمە لەپاڵ كەمیی خۆراك‌و سوتەمەنی‌و دەرماندا.   لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018ی لوبناندا، حزبوڵاو هاوپەیمانەكانی (رەوتی نیشتمانی ئازاد كە هێزێكی مەسیحییە‌و سەرۆك میشال عەون سەرۆكایەتی دەكات هەروەها بزوتنەوەی ئەمەل بە سەرۆكایەتی نەبی بڕی) لەكۆی (128) كورسی پەرلەمان (71) كورسییان بردەوە.  بە بەراورد بە هەڵبژاردنی 2018، لەم هەڵبژاردنەدا ئاستی بەشداری دەنگدەرانی لوبنانی بەرێژەی 8% كەمی كرد، ئەمەش بەپلەی یەكەم  پەیوەندی بە بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەوە هەبوو لەلایەن سەعد حەریری وەكو دیارترین سەركردەی پێكهاتەی سوننە، سعودیە كە پێشتر پاڵپشتی لە حەریری دەكرد، بۆ ئەم هەڵبژاردنە پاڵپشتی خۆی بۆ پارتی (هێزەكانی لوبنان) گواستەوە.  رەوتی (موستەقبەل) كە سەعد حەریری سەرۆكایەتی دەكات لە هەڵبژاردنی پێشوودا لە كۆی (128) كورسی پەرلەمان (20) كورسی بردەوە، لەپاڵ بایكۆتكردنی هەڵبژاردن لەلایەن حەریرییەوە، هاوشێوەی عێراق زۆرێك لە دەنگدەران بێئومێد بوون لە چینی سیاسەتمەداری وڵاتەكەیان، ئەمەش هۆكارێكی تر بوو بۆ كەمی ئاستی بەشداریی.   

ئەمڕۆ ژمارەیەك سەرنوسەر و میدیاكار و بەرپرسی سەنتەر و دەزگا میدیاییەكان لە (درەو)، گفتوگۆگی كراوەیان کرد سەبارەت بە: (ئاڵنگاریەكانی بەردەم میدیاكان). لە گفتوگۆكەدا باس لە دۆخی ئێستای میدیا و هەلومەرجی كاركردنی میدیاكان کرا، بەتایبەت پرسی هێرشە ئەلكترۆنیەكان بۆ سەر پەیج و سۆسیال میدیا دیجیتاڵیەكان. تەوەرێكی تر گفتوگۆكردن بوو لەسەر چۆنیەتی درووستكردنی هەماهەنگی و كاری پێكەوەیی لە نێوان دامەزراوە میدیاییەكاندا. لە ئاكامی گفتوگۆكەدا بە شێوەیەكی گشتی بەشداربووان كۆكبوون لەسەر ئەوەی: 1. هەوڵدان بۆ درووستكردنی هەماهەنگی میدیایی لەسەر ئاستی كوردستان و دەرەوە لە نێوان دامەزراوە میدیاییەكان. 2. پشتیوانی و پێكەوەیی بۆ روبەڕووبونەوەی ئەو فشارانەی درووستدەكرێن لەسەر دامەزراوە میدیایی و راگەیاندكارەكان. 3. هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی فشارە ئەلكترۆنیەكان بە شێوەی گروپی و راستەوخۆ لەرێگەی كۆمپانیای فەیسبووك و دەزگا پەیوەندیدارەكانەوە. 4. ئاگاداركردنەوەی كونسوڵ، نێردە نێودەوڵەتیەكان، نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان، لەبارەی رەوشی میدیا و گوشارەكانی سەر دامەزراوە میدیاییەكان.  1. دەزگای ستاندارد – هەولێر 2. بوار نیوز – هەولێر 3. رادیۆی دەنگ – گەرمیان 4. شارپرێس 5. دیبلۆماتیك  6. هاوڵاتی 7. پەرەگراف 8. درەو 9. رێكخەری سەنتەری میترۆ 10. سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسان 11.كەمال چۆمانی  12.فەرمان رەشاد  13. دڵشاد ئەنوەر 14- كارۆخ رەسوڵ  شارەزای تەكنیكی سۆسیال میدیا  

راپۆرت: درەو  پرسیارێكی بەرهەم ساڵح لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بڕی نزیكەی (3 ملیار) دۆلاری پشكی هەرێمی كوردستان لە پرۆژە یاسای پاڵپشتی ئاسایشی خۆراكدا بڕی، ئەمە گورزێكی سیاسی تری بەرهەم ساڵح بوو لە پارتی، كە بەهۆی پارتییەوە دارایی حكومەتی هەرێمیش زیانی بەركەوت، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  گورزێكی دارایی لە حكومەتی هەرێم دادگای باڵای فیدراڵی عێراق كە بەرزترین دەسەڵاتی یاساییە‌و تانە لە بڕیارەكانی نادرێت، دوێنێ گورزێكی تری لە هاوپەیمانی سێقۆڵیی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) وەشاند.  دادگا پرۆژە یاسای (پاڵپشتی خێرا بۆ ئاسایشی خۆراك‌و گەشەپێدان) رەتكردەوە، ئەم پرۆژە یاسایە حكومەتی كاربەڕێكەری مستەفا كازمی پێشكەشی پەرلەمانی كردبوو، ماوەی نزیكەی دوو مانگ بوو خرابووە بەردەم پەرلەمان، هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) پاڵپشتی دەكرد. پرۆژە یاسایەكە لەبری یاسای بودجە بوو بۆ حكومەتی مستەفا كازمی، حكومەتێك كە ماوەی (7) مانگە بەشێوەی كاربەڕێكەر بەڕێوەدەچێت‌و رەنگە بەهۆی پێكنەهێنانی كابینەی نوێ حكومەتەوە تەمەنی لەمە زیاتریش درێژببێتەوە.  ئەم پرۆژە یاسایە كە دادگای فیدراڵی هەڵیوەشاندەوە، بڕی (35 ترلیۆن) دینار واتە نزیكەی (20 ملیار) دۆلاری بۆ حكومەتی كازمی تەرخان كردبوو، بۆئەوەی لە نەبوونی یاسای بودجەدا بەم پارەیە كاروباری وڵات بەڕێوەببات، بەڵام دوێنێ دادگای فیدراڵی لە وەڵامی نوسراوێكدا كە سەرۆك كۆمار بەرهەم ساڵح لەبارەی لێكدانەوەی دەستەواژەی (حكومەتی كاربەڕێكەری رۆژانە) ئاڕاستەی كردبوو، قسەی خۆی كردو وتی" حكومەتی كاربەڕێكەر بۆی نییە پرۆژە یاسا پێشكەش بكات".  بەرهەم ساڵح كە بارودۆخی سیاسی دوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری 2021 بەناچاری كردویەتی بە هاوپەیمانی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، رۆڵی هەبوو لەوەی ئەمجارەش لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە له‌سه‌ر بنه‌مای داواكاری ژماره‌یه‌ك په‌رله‌مانتاری شیعه‌، گورزێكی تر لە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بەهۆی پارتیشەوە لە بودجەی حكومەتی هەرێم بدرێت، چونكە بەپێی ئەوەی باسدەكرێت، لە كۆی نزیكەی (20 ملیار) دۆلارەكەی پرۆژە یاسای ئاسایشی خۆراك، بڕی نزیكەی (3 ملیار) دۆلاری بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبوو، ئەمە چوارچێوەیەكی یاسایی باش بوو بۆ حكومەتی مەسرور بارزانی لە حاڵی نەبوونی یاسای بودجەی گشتی عێراق‌و ناكۆكییەكان لەبارەی ناردن یاخود نەناردنی (200 ملیار) دۆلارەكەی بەغداد، سود لەو بڕە پارەیە وەربگرێت.   چوارچێوەی هەماهەنگی دژ بوون ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی لە بەرژەوەندی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی، عامری، خەزعەلی، فالح  فەیاز، عەبادی، حەكیم) بوو، چونكە ئەوان بەدیاریكراویش مالیكی دژی پرۆژە یاساكە بوون، دەیانوت پرۆژە یاساكە بۆ بەهەدەردانی سامانی گشتییە‌و بەدیلێكی (نەگونجاو)ە بۆ پرۆژە یاسای بودجە.  مالیكی كە خۆی لە بنەڕەتەوە لەگەڵ حكومەتی كازمی ناكۆك بوو، لەبارەی پرۆژە یاسای ئاسایشی خۆراكەوە رایگەیاند، بەهۆی لێكەوتەكانی جەنگی روسیاو ئۆكرانیاوە جیهان روبەڕووی قەیرانی مادە خۆراكییە بنەڕەتییەكان بوەتەوە، عێراق لەو وڵاتانەیە كە بەهۆی كەمبونەوەی بەرهەمی كشتوكاڵییەوە كاریگەریی ئەم بارودۆخەی كەوتوەتەسەر، بەڵام ئەم داواكارییە رەوایە نابێت ببێتە هۆی سەرپێچی یاسایی‌و دەستوریی". بە بڕوای مالیكی، حكومەتی كاربەڕێكەری مستەفا كازمی لەبری ئەوەی بەپێچەوانەی دەستورەوە پرۆژە یاسا پێشكەشی پەرلەمان بكات بۆ چارەسەری قەیرانی خۆراك، دەبوو هاوشێوەی حكومەتەكانی پێشتری بكردایە، چونكە بەوتەی ئەو حكومەتەكانی پێشتر كە سەركەوتوو نەبوون لە تێپەڕاندنی یاسای بودجە، پەنایان بۆ رێگەچارەیەكی یاسایی‌و دەستوری بردووە كە وەرگرتنی سولفەیە لە وەزارەتی دارایی، واتە بە قسەی مالیكی دەبێت كازمی پەنا بۆ وەرگرتنی سولفە ببات لە وەزارەتی دارایی بەمەبەستی دابینكردنی خەرجی ماددە خۆراكییەكان.  چارەنوسی پرۆسەی سیاسی چارەنوسی پرۆسەی سیاسی لە عێراق بەنادیاری ماوەتەوە، ئاسۆی پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت بەهۆی دابەشبوونی ماڵی شیعە بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا، هێشتا نادیارە. ناكۆكی (سەدر)‌و لایەنەكانی (چوارچێوەی هەماهەنگیی) نەك تەنیا ماڵی شیعە، مالیكی كورد‌و سوننە‌و تەنانەت پەرلەمانتارانی سەربەخۆشی دابەشكردووە بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا.  هەردوو بەرەكە (سەدر)‌و (چوارچێوەی هەماهەنگیی) هیچ یەكێكیان بە تەنیا‌و بەبێ ئەوەی تر ناتوانێت كوتلەی گەورەی پەرلەمان پێكهبێنێت‌و لەم رێگەشەوە پۆستی سەرۆك كۆمار پڕ بكاتەوە‌و هەنگاوەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت دەستپێبكات. دوای (7) مانگ مشتومڕو راكێشانی دادگای فیدراڵی بۆ ناو ناكۆكییە سیاسییەكان، هەردوو بەرەكە ئێستا گرەوی سیاسی خۆیان داوەتە دەست پەرلەمانتارانی سەربەخۆ‌و داوا لە سەربەخۆكان دەكەن حكومەت پێكبهێنن، سەربەخۆكانیش كە ژمارەیان نزیكەی (40) پەرلەمانتارە، لەناو خۆیاندا دابەشبوون بەسەر جەمسەرە ناكۆكەكانی ناو ماڵی شیعەدا.  سەدر داوای "حكومەتی زۆرینە"‌و چوارچێوەی هەماهەنگیش هێشتا لەسەر قسەی خۆی "حكومەتی تەوافوقی" سورە، هەردوو جەمسەرەكە دەستپێشخەریی خۆیان بۆ چارەسەری "بنبەستی سیاسی" خستوەتەڕوو، بە هەندێك جیاوازییەوە هەردوولا جڵەوی دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیرانیان لە پێكهاتەی شیعە داوەتە دەست پەرلەمانتارانی سەربەخۆی پێكهاتەی شیعە، سەربەخۆكانیش دوێنێ دەستپێشخەری خۆیان راگەیاند‌و داوای پێكهێنانی كوتلەی گەورەی پەرلەمان لە هەردوو جەمسەرە ناكۆكەكە دەكەن، لەم حاڵەتەدا ئامادەییان نیشانداوە كاندیدێكی سەربەخۆ بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پێشكەش بكەن.  لەكاتێكدا سەربەخۆكان دەستپێشخەریی خۆیان راگەیاند، سەدر لە هەنگاوێكی كتوپڕدا‌و لە تویتێكدا رایگەیاند، بۆ ماوەی (30) رۆژ دەبێت بە ئۆپۆزسیۆن، ئەمجارەیان نەك هەر لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی وەكو نەیاری سیاسی، بەڵكو دەرفەتی بە هاوپەیمانەكانیشی (بارزانی‌و حەلبوسی) داوە لەم ماوەیەدا هەوڵی پێكهێنانی حكومەت بدەن.       سەدر كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقە، ئەمە جاری سێیەمە هەوڵەكانی بۆ پێكهێنانی حكومەت رادەگرێت، جاری یەكەم لە مانگی رەمەزانی ئەمساڵدا بوو، وەكو خۆی وتی لەو مانگەدا دەرفەتی دایە لایەنەكانی چوارچێوە بۆ ئەوەی حكومەت دروست بكەن، دەرفەتی دووەمیشی ئەو دەستپێشخەرییە بوو كە بەمدواییە كردی‌و دەرفەتی پێكهێنانی حكومەتی دایەدەست سەربەخۆكان، دەرفەتی سێیەمیشی كە دوێنێ رایگەیاند، بۆ هاوپەیمانەكانی (بارزانی‌و حەلبوسی)یە.  لە هەرسێ دەرفەتەكەیدا، سەدر خۆی لە دەرەوەی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت داناوە‌و ئۆپۆزسیۆنبوونی هەڵبژاردووە، ئەمەیە وایكردووە عێراق لە بنبەستی سیاسی دەرنەچێت.  دوای حەوت مانگ ناكۆكی ناو ماڵی شیعە‌و دواكەوتنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق، وا دەردەكەوێت لە بنەڕەتەوە كێشە گەورەكە پەیوەندی بە ناكۆكی تایبەتی نێوان سەدرو مالیكییەوە هەبێت، ئەم ناكۆكییە ئێستا بەجۆرێك گەورە بووە كە دەرفەتی دەستوەردانی زیاتری بۆ وڵاتانی ناوچەكە كردوەتەوە.   سەدر سەرباری ئەوەی داوای حكومەتی "زۆرینە" دەكات، بەڵام لە حەوت مانگی رابردوودا دەرفەتی بۆ بەشداریكردنی زۆرینەی لایەنە سیاسییەكان  لە حكومەت كردوەتەوە جگە لە (نوری مالیكی)، مالیكی كە براوەی یەكەمی ناو دۆڕاوەكان بوو لە دواین هەڵبژاردندا، لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە سەركەوتوو بوو لەوەی جڵەوی پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە سەدرو هاوپەیمانەكانی بسەنێتەوە.  بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، عێراقی توشی بنبەستی سیاسی كرد، دیاریكردنی دوو لەسەر سێی وەكو نیساب بۆ دانیشتنی پەرلەمان تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، یەك لەسەر سێی پەكخەری لەناو پەرلەمانی عێراقدا كارا كرد، تەواوبوونی نیسابی یاسایی دانیشتنی پەرلەمان پێویستی بە ئامادەبوونی 220 پەرلەمانتار هەیە لە كۆی 329 پەرلەمانتار، چوارچێوەی هەماهەنگی بە سەرۆكایەتی مالیكی 110 كورسی پەرلەمانی كۆكردەوە‌و بە یەك لەسەر سێی پەكخەر، پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری پەكخست.  بەگوێرەی دەستوری عێراق، پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارەوە دەستپێدەكات، مالیكی‌و هاوپەیمانەكانی لە پۆستی سەرۆك كۆمارەوە هەنگاوەكانی سەدریان بۆ پێكهێنانی حكومەت راگرت.  پۆستی سەرۆك كۆمار بەپێی نەریتی دوای روخانی رژێمی سەددام پشكی كوردە، ناكۆكی پارتی‌و یەكێتی لەسەر ئەم پۆستە، كوردی دابەشكرد بەسەر دوو جەمسەرە ناكۆكەكەی ناو ماڵی شیعەدا، پارتی لەبەرەی سەدرو یەكێتیش لە بەرەی مالیكی‌و هاوپەیمانەكانی. رێككەوتنی پارتی لەگەڵ سەدر رێككەوتنێكی نوسراوە كە زامنی پۆستی سەرۆك كۆمار دەكات بۆ پارتی، بەڵام یەكێتی رێككەوتنی زارەكی لەگەڵ مالیكی‌و هاوپەیمانەكانی هەیە‌و هیچ زەمانەتێكی بۆ سەرخستنی كاندیدەكەی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار وەرنەگرتووە. سەرباری ئەوەی ناكۆكی ناو ماڵی شیعە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری راگرتووە، بەڵام مالیكی دەڵێ بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتییەوە پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلانابێتەوە.  بنبەستی سیاسی لە عێراق رەهەندی ناوچەیشی وەرگرتووە، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و هاوپەیمانەكانیان لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، سەدرو هاوپەیمانەكانیشی بەوە تۆمەتبار دەكرێن پرۆژەی توركیا‌و ئیماراتی عەرەبین.   

وەرگێڕانی/ ئەنوەر کەریم  راپۆرتی/ بلومبێرگ کۆمپانیا گەورەکانی نەوت خەرجیەکانیان لەوەبەرهێنەراندا دەکەن نەک لە زیادکردنی بەرهەمدا، بەو هۆیەشەوە نرخی نەوت بە بەرزی دەمێنێتەوە.  هەرچەندە کۆمپانیا گەورەکان لە سەر بڕێکی زۆری پارە دانیشتون بەهۆی بەرزی نرخی نەوتەوە، بەڵام قازانجەکانیان  لەوەبەرهینانی نەوتدا ناکەن تا بتوانن جێگای  نەوت و سووتەمەنی روسیا پڕبکەنەوە وەک جێگرەوەیەک. بەڕێوەبەرە جێبەجێکارەکان پاداشتی پشک هەڵگرەکانیان ئەکەن، بەمەش جیهان  ئامادە دەکەن  بۆ  کەمبوونەوەی خستنەڕوی نەوت بۆ چەند ساڵی داهاتوو. پێنج کۆمپانیا گەورەکەی نەوتی جیهان دەستکەوتەکەیان  ( 36.6) ملیار دۆلار بووە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، واتە ( 400) ملیۆن دۆلاری  زیادەی  ڕۆژانە کە ئەوەش دووەمین گەورەترین دەستکەوتە لە وەرزێکدا لە مێژوودا سەرەڕای ئەو زیانەی لێییانکەوتوە بەهۆی هاتنە دەرەوەیان لە روسیا  کە بە بەهای زیانەکەیان ملیاران دۆلارە.  بەرزی نرخی نەوت وادەکات  کە  گەڕان و پشکنین زیاد بکات بەدوای نەوتدا  بەڵام ئەمجارە وانیە، هەر پێنج کۆمپانیا گەورەکە ئەمجارە خەریکی پاشەکەوتکردنی بودجەی خەرجیەکانی ساڵانەیانن  بەناوی ئەوەی  کە دەیانەوێت  دیسپلینی خۆیان بکەن لە  خەرجکردندا بۆ ساڵانی داهاتوو.  لەوکاتەوە نرخی نەوت لەسەروو (100) دۆلار ماوەتەوە لە  دوای پێنج رۆژ  کە روسیا  وڵاتی لە مانگی  شوباتی ئەمساڵەوە ئۆکرانیای داگیرکردوە. لە کاتێکدا کە بەرهەمهێنان لە بیری نەوتدا بەشێوەیەکی سروشتی  کەمدەکات  لە دەرهینانی نەوت. ساڵانە وە دەستپێشخەری زۆر و وەبەرهینانی زۆری ئەوێت و کاتی زۆری ئەوێت تا بەرهەم دەگەیەنرێتەوە دۆخی پێشوو.   لەم  دۆخەی ئێستادا کە نرخ  لە رادەبەدەر بەرزە. لەوانەیە  کۆمپانیا گەورەکان بیانەویت لە ئاوی دەریاکاندا وەبەرهینان بکەن کە  چەند ساڵێکی دەوێت تا بگەنە بەرهەم، ئەم بوچونە لە ئیستاداهەڵەیە .  پێشتر و لە ساڵی (2013) کە نرخی نەوت بۆ ماوەیەک لە  سەرو (100) دۆلاوە بوو، خەرجکرکردنی سەرمایەکانی ئەم کۆمپانیانە ( 158.7) ملیار  دۆلار بوو،  بە گریمانەی  دوو ئەوندەی  ئیستا بوە کە  کۆمپانیاکان خەرجیانکردوە  بە پێێ زانیاریەکانی بلومبێڕگ.  گروپی کۆپمپانیا گەورەکان کە بریتین لە کۆمپانیای (شێڵ) و ( تۆتاڵ ) و ( بی پی) ئەم سێ کۆمپانیایە  دیسپلینیان کردوە بە بە بڕیاری رۆژانەیان.  بەڕێوبەری دارایی کۆمپانیای ( بی پی) لە کۆبونەوەیەکدا  بە ئامادەبوانی ووت  بودجەی (12) مانگی داهاتوومان ( 14-15) ملیار دۆلار نیە. پلانیكی (16) ملیار دۆلاریان داناوە لەسەری  ئەڕۆین بە هێواشی سەرەڕای ئەوەی هەڵائاوسانی ئابوری بەڕێژەی 10 بەرزبۆتەوە، کۆمپانیای (شێڵ) کە زۆرترین قازانجی  تۆمارکردوە کە لەسەروو پێشیینی بەرزترین شیکەرەوەی دارایی بوو،  بەڕێوبەرە دارایەکەی ووتی: ئەو (23-27) ملیار دۆلارە کە دانراوە بۆ درێژەپێدانی  کارکردن کات دیارینەکراوە تا بگۆڕێ بڕیارێکی تازەمان دەرنەکردوە لە   چوارچێوەی  کارکردندا.  کۆمپانیاکان بڕیاریانداوە پاداشتی  خاوەن پشکەەکانیان بکەن وەک جێگرەوەیەک بۆ خەرجکردن دوای ئەوەی چەندین ساڵە نرخی نەوت بەرزنەبوەتەوە، کۆمپانیای (ئێكسۆن و بی پی و تۆتاڵ) ئێستا سەرقاڵی کڕینەوەی پشکەکانی کۆمانیاکانیانی خۆیانن، هەروەها کۆمپانیای شێڤرۆن خەریکی کڕینەوەی خەزانەکانە.    رونەکردنەوەی کۆمپانیاکان ئەوەیە کە بژاردەی خەرجنەکردنی پارەی گەورەیان داوە، هۆکارە سەرەکیەکشی دەگەڕێتەوە بۆ چالاکوانی ژینگە و سیاسیەکان و گومان لە سەر خواست بۆ نەوت  لە چەند ساڵی داهاتودا،  هەرچەندە ( بی پی) و(شێڵ)  چالاکانە خۆیان قایمکردوە تا دوربکەونەوە لەم جۆرە سوتەمەنیەی نەوتی ژێرزەوی  لە دەیەکانی پێشوودا سترێسی زۆری دروستکردوە بۆ کۆمپانیاکان  بەهۆی نرخەوە.  هەموو سوربوون و ئامادەبوونێک بۆ زیادکردنی بەرهەم و خەرجکردنی سەرمایە  لەوانەیە سەرمایەکەیان بخاتە ناو سەرکێشییەوە لە چەند ساڵی داهاتوودا، ئەمە ووتەی (جەیسن کێنی) شیکەرەوەی بانکی ( بانکۆ سانتەندەر).   گۆڕینی کەشوهەوا  و پێشکەوتن و گەشەکردنی ئۆتۆمبێلی کارەبایی وە گوێدان بە پیسبوونی  ژینگە  هۆکاری سەرەکیە بۆ ئەوەی بە ملیارەها دۆلار خەرجنەکرێت و سەرکێشی نەکرێت لە کێڵگە تازەکاندا.  سەرەڕای  ئەو هەموو ئاڵنگارییە، پارە خەرجکردن لە کەرتی (upstream)   واتە گەڕان و پشکنین و  هەڵکەندن لە ساڵی (2020) دا  بەڕێژەی (30%) دابەزیوە، لە کاتێكدا  کە لە 12 مانگی رابردوودا 341 ملیار دۆلار خەرجکراوە ،    بەڵام لە پێش   پەتای کۆڤیدەوە  بەڕێژەی 23%  کەمیکردوە، بە پێد راپۆرتە نێودەوڵەتیەکان .  جۆزێف ماک مۆنیگڵ سکرتیری   ( IEF)  پێیوایە، ماوەی دو ساڵ بەبەردەوامی وەبەرهینانی کەم و گەشەپێنەدان لە نەوت و سووتەمەنیدا، ئەبیتە هۆی  ئەوەی بەرەو نرخی بەرزو گرانی و بەرزبوون و دابەزینی زۆر لە کۆتای ئەم دەیەدا تووشمان ببێت. جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا  لە کۆمپانیاکانی نەوت دەپاڕێتەوە ئەو قازانجەی کە کردویانە لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوتدا  وەبەر‌هێنانی پێوە بکەن بۆ زیادکردنی بەرهەم بۆ ئەوەی  باری قورسی سەر  شانی خەڵک کەمببێتەوە بەرامبەر بەرزی نرخی نەوت رویداوە بەهۆی ئەو کەمبونەوەی کە لە نەوتی رووسیادا، بەڵام هەندێ لە سیاسییەکانی ئەمەریکا و ئەوروپا پێیانوایە باجی زیاتر بخەنەسەر کۆمپانیاکان بۆ ئەوی باری شانی خەڵك سوکتر بێت.  https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-05-07/big-oil-spends-on-investors-not-output-prolonging-crude-crunch  

درەو: فازڵ میرانی: وەکو سەرۆک حزب کاک مەسعود لەگەڵ کاک بافڵ ئیحتیمالە دانەنیشێت، بەڵام وەکو مام و برازا دادەنیشێت گازی سروشتی له‌ده‌ستی ئێمه‌دا نییه‌، گاز له‌ده‌ستی کاک بافڵه‌ ئه‌ی ئه‌وه‌ نییه‌ هه‌ڕه‌شه‌ ده‌کات  ئێمە دەستمان نەبووە لە ڕووداوەکانی 8ی تەموزدا هه‌تا ئێستا ئێمه‌ پێداگرین لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، به‌ڵام هه‌موو شتێک قابیلی گۆڕانە “ پارتی و یه‌کێتی ده‌ست له‌ داهاته‌کانی هه‌رێم هه‌ڵبگرن من ده‌توانم ته‌ئمینی بودجه‌ بكەم بە موچەی تەواویشەوە  فه‌رموون ئه‌وه‌ وه‌زاره‌تی دارایمان داوه‌ به‌ گۆڕان بۆچی وەزیری دارایی قسە ناکات! “ درەو: فازڵ میرانی سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ دەنگی ئەمریكا: ئەوەی ئێمە و یەکێتی تا ئێستا جارێ دەست بادانە، سوپاس بۆ خوا دەستشکاندن نەبووە، بەس بە ئومێدی ئەوە ئینشائەڵڵا دەسبادانەکە سست تر بێتەوەو بەرەو دەستشکاندن نەروات . “ لەگەڵ یەكێتی بەم نزیكانە كۆدەبینەوە  من ئەگەر واقیع بین بم، وەکو سەرۆک حزب کاک مەسعود لەگەڵ کاک بافڵ ئیحتیمالە دانەنیشێت، بەڵام وەکو مام و برازا دادەنیشێت، بەس پێش ئەوە پێم باشە کۆبوونەوەی هەردوو مەکتەب سیاسی بکرێت. “ جیاوازی زۆرە، جارێ، یەکەم، بە فەرمی کاک بافڵ نەبووە بە سەرۆکی یەکێتی نیشتمانی، دووەم، کاک مەسعود کوڕی مەلا مستەفاییە و چەند ساڵە سەرۆکی پارتییە، پارتی دیموکراتی کوردستان، هەندێک ئەتەکییەتی حیزباییەتی هەیە، بەڵام وەکو شاندێکی وەکو برازاییەکی خۆی و کوڕی مام جەلال. “ ئێمە دەستمان نەبووە لە ڕووداوەکانی 8ی تەموزدا، پێکهاتەی یەکێتی حیزبێکی فرە مینبەرە، واتە یەکێتی لە رووی پێکهاتەوە وەکو بەرەیەک پێکهاتووە، سەکۆی ئازادی ئەوان پێی دەڵێن، ئەو سەکۆی ئازادییە هەمیشە بیروڕای جیاوازی لێ پەیدا بووە، ڕەوتی لێ پەیدا بوو، گۆڕانی لێ پەیدا بوو، (بەرهەم ساڵح)ی لێ چووە دەرەوە، بەرهەم گەڕایەوە ناو یەکێتی، ئەمەی لە ناو یەکێتیدا هەیە لە ناو پارتیدا نییە، ئەمە یەک، دووەمیش، من دەڵێم بە فەرمی هێشتا کاک بافڵ سەرۆکی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان نییە بە قەراری موعتەبەر،هاوسەرۆکە هێشتا، سەرکردایەتی یەکێتی ئێستا جێگرەوەی کۆنگرەیان نییە بەڵێ دەسەڵاتیان وەرگرتووە بەس ئەمە کێشەی یەکێتییە من حەز ناکەم بچمە ناوی “ داننان شتێکه‌ و دانیشتنی کاک مه‌سعود له‌گه‌ڵی( لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی شتێکی تره‌، کاک قوباد ئه‌ندامی سەرکردایەتی یا مه‌کته‌ب سیاسی یه‌کێتیه‌، کامیانە؟، بەڵام بافڵ هیچیش نه‌بێت هه‌ر له‌گه‌ڵی داده‌نیشن و قوبادیش هیچ نه‌بێت هه‌ر له‌گه‌ڵی داده‌نیشن، چونکه‌ پێگه‌ی ئه‌وان له‌ کورسیه‌کانیان گه‌وره‌تره‌، له‌سه‌ر ئه‌و پێگه‌یه‌ مامه‌ڵه‌ بکه‌ن باشتره‌ له‌وه‌ی له‌سه‌ر سیفه‌ته‌که‌ی خۆیان بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی کوڕی مام جه‌لالن. “ “ دەبێت یەکێتی ئه‌مه‌ چێک بکاته‌وه‌، که‌ ئایا کاک بافڵ سه‌رۆکە یان هاوسه‌رۆکه‌ یاخود سکرتێری گشتییه‌؟“ هه‌تا ئێستا کاک بافڵ هاوسه‌رۆکه‌، ئه‌مه‌ ڕای پارتی و ڕای خۆیه‌تی، خۆیشی ده‌ڵێت من هاوسه‌رۆکم، یه‌کێتی هێشتا ئه‌وه‌ی ساف نه‌کردووه‌ که‌ ئایا کاک بافڵ سه‌رۆک یان هاوسه‌رۆکه‌ یاخود سکرتێری گشتییه‌؟ ده‌بێت ئه‌مه‌ چێک بکاته‌وه‌ یان کۆنگره‌یه‌کی تازه‌ بکرێت یان پلنیۆم بکرێت یاخود ده‌بێت کۆمیته‌ی سه‌رکردایه‌تی چونکه‌ په‌یڕه‌و و پرۆگرامی یه‌کێتی به‌پێچه‌وانه‌ی حزبه‌کان وخۆشیان کۆنگره‌ دانپێدانانی نه‌کردووه‌، له‌دوای کۆنگره‌ په‌یڕه‌و و پرۆگرام بواری ده‌ستکاری تێدا هه‌یه‌ وه‌کو ئێمه‌ نییه،‌ چونکه‌ ئێمه‌ له‌ کۆنگره‌ شتێک په‌یڕه‌وی کرا ناتوانیین ده‌ستکاری بکه‌ین ئێستا ئێمه‌ به‌سه‌رۆکی خۆشمانه‌وه،‌ ناتوانین کابرایه‌ک له‌ده‌ره‌وه‌ بهێنین و بیکه‌ینه‌ ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی که‌چی یه‌کێتی نیشتیمانی کاک عه‌دنان و کاک عادلی هێنا و یه‌کسه‌ر کردیانه‌ ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی ئیشیشیان پێده‌کات، کاک دکتۆر نه‌جمه‌دینی هێنا ئه‌و مرونه‌ته‌ی-نه‌رمیه‌ی له‌ناو یه‌کێتی دا هه‌یه‌ له‌په‌یڕه‌و پرۆگرامدا له‌ناو پارتیدا نییه‌. “ هه‌تا ئێستا ئێمه‌ پێداگرین لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، به‌ڵام هه‌موو شتێک قابیلی گۆڕانە، من ده‌ڵێم به‌رژه‌وه‌ندی کورد له‌سه‌روو هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندیه‌کاندایه‌ به‌ڕای من له‌سه‌روو سه‌رۆک کۆماریشه‌وه‌یه‌. “  من دڵنیام و له‌ به‌ڕیۆه‌به‌ری کاره‌بای سلێمانیم بیستووه‌ پێش سێ مانگ، گوێم لێبوو له‌ ڕووداو لێدوانێکیدا وتی داهاتی ئێمه‌ له‌ کاره‌با ئه‌م مانگه‌ 70 ملیار دینار بووه،‌ ئه‌ی خێره‌ باشماخ و کاره‌با و داهاته‌کانی تر ئه‌م سێ مانگه‌ که‌متربوون؟! له‌زه‌مانی کۆرنا داهاتی ئێمه‌ هی هه‌ردوولامان باشتر بووه‌ خێره‌ ئێستا نییه‌تی، هیچ نه‌بێت 10-15% ئه‌و کارمه‌ندانه‌ی سلێمانی پارتین 15-20% سه‌ربه‌خۆن هه‌موویان کوردن. “ “ پارتی و یه‌کێتی ده‌ست له‌ داهاته‌کانی هه‌رێمی کوردستان هه‌ڵبگرن من ده‌توانم ته‌ئمینی بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستان بکه‌م به‌مووچه‌ی مانگانه‌ی ته‌واویش “ “ئه‌ی گۆڕان داوای گۆڕانکاری نه‌ده‌کرد؟! فه‌رموون ئه‌وه‌ وه‌زاره‌تی دارایمان داوه‌ به‌ گۆڕان بۆچی وەزیری دارایی قسە ناکات! “ وه‌زیری دارایی گۆڕانه‌ بۆچی قسه‌ناکات؟! ئه‌ی گۆڕان داوای گۆڕانکاری نه‌ده‌کرد؟! فه‌رموون ئه‌وه‌ وه‌زاره‌تی دارایمان داوه‌ به‌ گۆڕان براده‌رانی یه‌کێتی لێمان قه‌ڵسبوون وتیان بۆچی وه‌زاره‌تێکی گرنگتان داوه‌ به‌ گۆڕان، با وه‌زیری گۆڕان بێت له‌ په‌رله‌مان وه‌ڵامی خۆی بداته‌وه‌ ئه‌و به‌رپرسه‌ لێی، ئه‌بێت یان له‌گه‌ڵ دۆخه‌که‌ خۆیان بگونجێنن و قسه‌ نه‌که‌ن یان بێن قسه‌ بکه‌ن و به‌خه‌ڵک بڵێن فڵان که‌س به‌رپرسه‌ و فڵان یه‌که‌ی مه‌رزی به‌رپرسه‌ داهات نانێرێته‌وه‌ ئیتر ئیبراهیم خه‌لیله‌ یان باشماخه‌ ده‌بێت بڵێت داهاتی ئه‌م سنووره‌ نایه‌ت. “ ئه‌گه‌ر یه‌کێتی یان گۆڕان له‌ حکومه‌ت بکشێنه‌وه‌ ئه‌وه‌ی له‌ڕابردوو به‌رپرسبوون لێی، به‌رپرسیارێتیه‌که‌یان ناسڕێته‌وه‌ و هه‌رده‌مێنێت که‌واته‌ ئه‌م چه‌ند مانگه‌ی هه‌یه‌ هه‌تا دوای هه‌ڵبژاردن به‌رپرسن نابن. “  یه‌کێتی هاوکارمان نه‌بێت ئێمه‌ ناتوانین ئیداره‌ی سلێمانی بکه‌ین، ئه‌وه‌ ڕاسته‌قینه‌یه‌که‌ هه‌موو کوردان و خه‌ڵکی سلێمانیش ده‌زانێت یه‌کێتی ده‌ستبه‌رداری سلێمانی بێت حکومه‌ت سلێمانی به‌ڕێوه‌ ده‌بات به‌ڵام یه‌کێتی مه‌عقوله‌ ده‌ستبه‌رداری سلێمانی ببێت! “ “که‌س ناوێرێت هه‌ڵبژاردن بکاته‌وه‌ چونکه‌ ئه‌مجاره‌ خه‌ڵکه‌که‌ ناچنه‌وه‌ بۆ هه‌ڵبژاردن“  به‌رای من شیعه‌ 10 خوله‌ک ئیشی به‌ سه‌رۆک کۆمار هه‌یه‌،ئه‌و 10 خوله‌که‌ی که‌ سه‌رۆک کۆمار سوێند ده‌خوات و سه‌رۆک وه‌زیران ڕێکده‌خات له‌وه‌ به‌دواوه‌ شیعه‌ و سونه‌ ئیشیان به‌ سه‌رۆک کۆمار نییه‌، کوردیش ئیشی پێیان نییه،‌ چونکه‌ هیچی پێناکرێت. “ “ به‌رژه‌وه‌ندی ئێمه‌ له‌ هه‌مووی زۆرتره‌ خێره‌ ئێمه‌ دژایه‌تی ئێران بکه‌ین! “ گازی سروشتی له‌ده‌ستی ئێمه‌دا نییه‌، گاز له‌ده‌ستی کاک بافڵه‌ ئه‌ی ئه‌وه‌ نییه‌ هه‌ڕه‌شه‌ ده‌کات ده‌ڵێت من گاز قه‌پات ده‌که‌م، من ده‌ڵێم سیاسه‌ت به‌ عینادی ناکرێت، سێ شت هه‌ن له‌ سیاسه‌تدا زۆر خراپه‌ میزاج، فیعل و ره‌دفیعل ، ئه‌وه‌ی تر ده‌رگا داخستنە، به‌داخه‌وه‌ جاری وا هه‌یه‌ کورد هه‌رسێکی به‌کارده‌هێنێت بۆیه‌ سیاسه‌ته‌که‌ به‌ڕاست نایه‌ته‌ به‌رچاوی ئێمه‌. “