درەو: ڕۆژنامەی (العربي الجدید): 🔹بەرپرسێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاشكرایكردووە: وەفدێكی هاوبەشی وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سروشتیەكان سەردانی ئەنقەرە دەكەن, بۆ تاوتوێكردنی پرسی هەناردەكردنەوەی نەوت لەڕێی بەندەری جەیهانی توركیەوە. 🔹وەفدەكە تاوتوێی ئیمزاكردنی گرێبەستی نەوتیی دەكات لەگەڵ (4)كۆمپانیای جیهانی لەگەڵ وردەكاریەكانی, بەجۆرێك زامنی دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوت بكات لەژێر سەرپەرشتی كۆمپانیای نەوتی نیشتمانی عێراق(سۆمۆ) لەڕێی توركیاوە. 🔹 شارەزایەكی نەوتیی هۆكاری سەرەكی دەستپێنەكردنەوەی هەناردەی نەوت هەرێمی كوردستانی لەڕێی بەندەری جەیهانەوە, بۆ بوونی كۆمەڵێك مەرجی توركیا گێڕاوەتەوە. 🔹 توركیا ڕەتیدەكاتەوە لەم كاتەدا هەناردەی نەوت دەستپێبكاتەوە, ئەگەر حكومەتی عێراق سازش لەو بڕە قەرەبووە نەكات كە(1)ملیارو(471)ملیۆن دۆلارەو دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی سەپاندویەتی بەسەریدا, بەهۆی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم بەشێوەیەكی نایاسایی.  🔹 مەرجی دووەمی ئەوەیە, نەوتی هەرێمی بەنرخی پێشوو پێبفرۆشرێت كە (19)دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك, ئەوەش حكومەتی عێراق و بەدیاریكراوی كۆمپانیای سۆمۆ ڕەتیدەكاتەوە.  🔹 توركیا تائێستا پشت دەبەستێت بەو ڕێككەوتنەكەی لەگەڵ حكومەتی هەرێم ئیمزای كردووە, كە دەبێت نەوتی بەشێوەیەكی هەرزان پێبفرۆشرێت, بەڵام ئەو ڕێككەوتنەكە كۆتایهاتووەو دادگای عێراقی سەرجەم ڕێككەوتنە نەوتیەكانی هەرێمی هەڵوەشاندووەتەوە. 🔹زیانە ئابوریەكانی عێراق بەهۆی ڕاگرتنی نەوتی هەرێم لەماوەی (40)ڕۆژی ڕابردودا, زیاتر لە (1)ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.

 (درەو): بەر لە دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق، كۆمەڵی دادگەریی بڕیاریدا لە پەرلەمانی كوردستان‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و ئیدارەی خۆجێی سلێمانی بكشێتەوە.  كۆمەڵی دادگەریی كوردستان  (7) ئەندامى پەرلەمانی كوردستان، (3) ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا، قامقامێك و چوار بەڕێوەبەری ناحیەو بەڕێوەبەرێكی گشتی لە ئیدارەی سلێمانی هەیە. ئەمە بەبەهانەی ئەوەی هەم پەرلەمانی كوردستان‌و هەم ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و ئیدارەی خۆجێی سلێمانی لەڕووی یاساییەوە ماوەیان بەسەرچووە.   كۆمەڵی دادگەریی كوردستان ئەم بڕیارەی لە كۆبونەوەیەكی گشتیی دەركرد كە ئەمڕۆ ئەنجامیدا.  لەدوای ئەم بڕیارەوە ئیتر دەبێت نوێنەرانی كۆمەڵ لە پەرلەمانی كوردستان‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و ئیدارەی خۆجێی سلێمانی دەستلەكاركێشانەوە لە پۆستەكانیان پێشكەش بكەن. ئەو پۆستانەی كە بەپێی ئەم بڕیارە دەبێت نوێنەرانی كۆمەڵ تێیاندا دەستلەكاربكێشنەوە، ئەمانەن:  •    7 ئەندام لە پەرلەمانی كوردستان •     2 ئەندام لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر، یەكێك لە ئەندامەكانی كۆمەڵ پێشتر خۆی وازهێنانی لە ئەندامێتی كۆمەڵ راگەیاندووە.  •    2 ئەندام ئەنجومەنی پارێزگا سلێمانی •    پۆستەكانی كۆمەڵی دادگەریی لە ئیدارەی خۆجێی سلێمانی بریتین لە: (1) پۆستی قائیمقام‌و (4) پۆستی بەڕێوەبەری ناحیە‌و (1) پۆستی بەڕێوەبەری گشتی (چاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانی)‌و پۆستی جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوە گشتییەكەی كۆمەڵی دادگەریدا، ئەندامانی هەر سێ ئەنجومەنی (دامەزراندن- ئەنجومەنی سەركردایەتی- ئەنجومەنی باڵای سیاسی) بەشدارییان كردووە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی لەدوای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستانەوە، بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانی كرد، بەڵام وەكو فراكسیۆنی یەكگرتوو بەتەواوەتی دەستی لەكار نەكێشایەوە.  بڕیارەكەی ئەمڕۆی كۆمەڵی دادگەریی بۆ دەستلەكاركێشانەوە لە پەرلەمانی كوردستان لەكاتێكدایە، بڕیاری رۆژی چوار شەممەی ئەم هەفتەیە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق حكومی كۆتایی خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە رابگەیەنێت كە لەبارەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان تۆماركراون. بەپێی قسەی ئەوانەی ئاگاداری وردەكاری كەیسەكەن لە بەغداد، پێشبینی دەكرێت دادگای باڵای فیدراڵی عێراق درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە‌و بە نادەستوری ناوی ببات، لەم حاڵەتەشدا ئیتر پەرلەمانی كوردستان توانای یاسایی نامێنێت بۆ دەركردنی یاسای نوێ یان هەمواركردنی یاساكان.  ئەگەر دادگای فیدراڵی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان رەتبكاتەوە، هیچ رێگاچارەیەك لەبەردەم لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردن نامێنێت جگە لەوەی بە هەمان یاسای پێشووی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان رێكبخەن‌و بەڕێوەبردنی پرۆسەكەش بدەنە دەست كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، چونكە لەماوەی رابردوودا بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی یاسای هەڵبژاردن‌و بە دیاریكراویش كورسی پێكهاتەكان، پەرلەمانی كوردستان نەیتوانی یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوە بۆ شێوازی فرە بازنە‌و  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم كارا بكاتەوە كە تەمەنی یاسایی بەسەرچووە.   

 (درەو):  وەفدی یەكێتیی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لە ماڵی مام جەلال لە دەباشانی سلێمانی لە كۆبونەوەدان.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، مستەفا سەید قادر جێگری سەرۆكی هەرێم سەرۆكایەتی وەفدی گۆڕان دەكات، وەفدی خاوەن ماڵیش قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت سەرۆكایەتی دەكات.  (درەو) زانیویەتی، ئەم كۆبونەوەیە بۆ تاوتوێكردنی چەند پرسێكی جێ بایەخی یەكێتیی‌و گۆڕانە وەكو دوو حزب كە پێگەی سەرەكییان لە سنوری ئیدارەی سلێمانیدایە، تەوەرەكانی گفتوگۆی ئەم كۆبونەوەیە بریتین لە:  •    دۆخی دارایی سلێمانی‌و هەوڵەكانی یەكێتیی بۆ جیاكردنەوەی دارایی سلێمانی لەرێگەی بەغدادو لەناو یاسای بودجەی عێراقدا.  •    پرسی چارەنوسی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان.  •    پرسی ئاڵوگۆڕی پۆستەكانی ئیدارەی خۆجێی سلێمانی لەنێوان یەكێتیی‌و گۆڕان.  •    پرسی ناكۆكییەكانی پارتی‌و یەكێتیی لەناو حكومەت.  لەبارەی یەكێتی‌و گۆڕانەوە ساڵی 2009 نەوشیروان مستەفا بەتەواوەتی لە یەكێتی جیابووەوە‌و لەگەڵ ژمارەیەك لە سەركردەكانی یەكێتی بزوتنەوەیەكی نوێی بەناوی "بزوتنەوەی گۆڕان" راگەیاند، ئەو سەردەمە نەوشیروان مستەفا لە وەڵامی ئەوانەدا كە دەیانوت گۆڕان لە یەكێتی ئینشیقاقی كردووە دەیوت:" گۆڕان هێزێكی نوێیە‌و مونشەقی هیچ حزبێكی تر نییە، ئەوان یەكێتییان بۆ خاوەنەكانی بەجێهێشتووە"، بەڵام ئەمە ئەو وێنایەی كاڵنەكردەوە كە تائێستاش زۆرینەی یەكێتییەكان بزوتنەوەی گۆڕان بە پارچەیەكی جیاكراوە لە یەكێتی تەماشا دەكەن نەك پارتێكی سیاسی سەربەخۆ، یەكێتییەكان بێ گوێدانە گرژی پەیوەندییەكان لەگەڵ گۆڕان ساڵانە لەیادی كۆچی دوای نەوشیروان مستەفادا سەردانی گۆڕەكەی دەكەن. لەدوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان بەچەندین قۆناغی هەڵبەرزو دابەرزدا گوزەری كردووە، لەسەرەتادا گۆڕان ئاڕاستەی ململانێ سیاسییەكانی بەپلەی یەكەم لەگەڵ یەكێتیدا بوو، لە قۆناغێكی تردا ئاڕاستەكەی گۆڕی بۆ پارتی‌و هەندێكجاریش لە یەككاتدا ركابەرێتی هەردووكیانی دەكرد.  سەرباری ناكۆكییەكان، بزوتنەوەی گۆڕان رۆژی 12ی تشرینی دووەمی ساڵی 2014 یەكەمین رێككەوتنی فەرمی لەگەڵ یەكێتی ئیمزاكرد، ئەمە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانی بوو، كە هەردوولا ناكۆك بوون لەسەری‌و هیچیان سازشیان بۆ ئەوی تر نەدەكرد، بەپێی ئەم رێككەوتنە پۆستەكانی پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجەیان لەنێوان خۆیان دابەشكرد. دوای نزیكەی 9 ساڵ لە ئیمزاكردنی، هێشتا رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی لە سلێمانی لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕاندا بەنیوەناچڵی ماوەتەوە، جێبەجێ نەكردنی ئەم رێككەوتنە لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا یەكێكە لە سەرچاوەكانی نیگەرانی گۆڕان لە یەكێتی. دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی لەگەڵ یەكێتی، رۆژی 17ی ئایاری 2016 گۆڕان رێككەوتنێكی نوێی لەگەڵ یەكێتی ئیمزاكرد، ئەمە رێككەوتنێكی فراوانتر بوو، ناوی لێنرابوو "رێككەوتنی سیاسی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان" هەندێكجاریش بە رێككەوتنی دەباشان ناودەبرێت، رێككەوتنەكە لەنێوان هەردوو كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا ئیمزا كرا، بەڵام ئەم رێككەوتنەش پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەی ئاسایی نەكردەوە، چونكە رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا، رۆژی 20ی كانونی یەكەمی 2017 بزوتنەوەی گۆڕان لایخۆیەوە رێككەوتنەكەی هەڵپەسارد، بزوتنەوەی گۆڕان لەمەشدا یەكێتی تۆمەتبار كرد بەوەی پابەندی جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە نەبووە. ئێستا وەكو دوو هێزی سیاسی كە زیاتر گۆڕەپانی كاركردنی سیاسییان لە پارێزگای سلێمانیدا چڕبووەتەوە، لەنێوان بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتیدا تەنیا یەك رێككەوتنی فەرمی ماوە كە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانییە، ئەم رێككەوتنەش وادە فەرمییەكەی كۆتایی هاتووە‌و پێویستی بە نوێكردنەوە هەیە. مانگەكانی كۆتایی ساڵی 2018 یەكێتی هەندێك هەوڵیدا بۆ رێكخستنی كۆبونەوە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان‌و تێهەڵچوونەوە بە پەیوەندییەكانی نێوانیان، بەڵام ئەوكات گۆڕان سازدانی هەرجۆرە كۆبونەوەیەكی رەتدەكردەوە، میدیای فەرمی گۆڕان رۆژی 29ی كانونی دووەمی 2019 هۆكاری رەتكردنەوەی كۆبونەوەی لەگەڵ یەكێتی لە شەش خاڵدا راگەیاند كە ئەمانە بوون:  •    نیگەرانی لە جێبەجێنەكردنی بەشێكی گرنگی رێككەوتنی حكومەتی خۆجێی پارێزگای سلێمانی. •    بەردەوامی سزادانی سیاسی بزوتنەوەی گۆران و هەڵسوراوانی لە لایەن یەكێتیەوە. •    نیگەرانی لە جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی نێوان هەردوولا. •    نەبردنە سەری بەڵێنی رازیبونی یەكێتی بە دواخستنی هەڵبژاردنەكانی 30 ئەیلولی پەرلەمانی كوردستان. •    هەوڵدانی یەكێتی بۆ پشتگوێخستنی گۆڕان لە كابینەی نوێَی حكومەتدا. •    یەكێتی دەیەوێت گۆڕان وەك كارتێك دژی پارتی بەكار بهێنێت. لەدوای دروستبوونیەوە ترسی بەردەوامی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوە بووە بە ئەندازەی نزیكبونەوەی لە یەكێتیی، لەبەرامبەردا لە پارتی دوربكەوێتەوە، ئێستا كە یەكێتیی لە پارتی نیگەرانە‌و كۆبونەوەكانی حكومەتی بایكۆتكردووە، گۆڕان لە پارتی نزیكە‌و لە حكومەتدا هاوبەشی سەرەكییەتی، نایەوێت بەبێ وەرگرتنی گرەنتی هیچ جۆرە سەرچڵییەكی سیاسی بكات. ئەرشیفی بزوتنەوەی گۆڕان دەیان لێدوانی سیاسی بەرپرسەكانیی تێدایە كە سكاڵا دەكەن لەبارەی ئەوەی یەكێتی هەركاتێك بیەوێت فشار لەسەر پارتی دروست بكات لە بزوتنەوەی گۆڕان نزیك دەبێتەوە‌و دواتر كە خۆی لەگەڵ پارتی رێكدەكەوێت گۆڕان بەتەنیایی لە گۆڕەپانەكەدا بەجێدەهێڵێت.  

راپۆرت: درەو  وەفدی یەكێتیی لە بەغداد بەڵێنی ئەوەی لە لایەنە شیعەكان وەرگرتووە پشتیوانی جیابونەوەی دارایی سلێمانی بكەن لەناو بودجەی فیدراڵدا، ئەمە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی توڕەكردووە، سەرۆكی حكومەت كارتی گۆڕانكاری وزاری‌و پڕكردنەوەی شوێنی وەزیرەكانی یەكێتیی لەناو حكومەت بەرزكردوەتەوە، ئایا یەكێتیی جددیە لە جیابونەوەی دارایی لەرێگەی بەغدادەوە ؟ زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  وەفدێك بۆ جیاكردنەوەی دارایی رۆژی 27ی ئەم مانگە وەفدی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان چووە بەغداد، ئەم وەفدە (رەفعەت عەبدوڵا) بڕیاردەری دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی سەرۆكایەتیی دەكرد‌و پێكهاتبوو لە هەریەكە لە (رزگار حاجی حەمە) ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و (نزار ئامێدی) وەزیری ژینگەی عێراق‌و (خالید شوانی) وەزیری دادی عێراق.  وەفدەكەی یەكێتیی لەگەڵ (هادی عامری) سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح‌و (نوری مالیكی) سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا دیداری كرد، عامری‌و مالیكی دوان لە كاریگەرترین سەركردە سیاسییەكانی شیعەن لەناو هاوپەیمانی (چوارچێوەی هەماهەنگیی)دا، وەفدەكە (محەمەد حەلبوسی) سەرۆكی پەرلەمانیشی بینی، كە یەكێكە لە كارەكتەرە بەهێزەكانی ناو ئیئتیلافی (ئیدارەی دەوڵەت)، واتە ئیئتیلافی دەسەڵاتداری ئێستای عێراق.  بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد دەست (درەو) كەوتوون، لەم سەردانەدا وەفدی یەكێتیی داوایان لە لایەنە دەسەڵاتدارەكانی عێراق كردووە لە یاسای بودجەی فیدراڵدا رەچاوی دۆخی دارایی سلێمانی بكرێت، بەجۆرێك سلێمانی لەڕووی داراییەوە سەربەخۆ بێت‌و وابەستە نەكرێت بە دەسەڵاتی حكومەتەوە لە هەولێر. وەفدی یەكێتیی بەراشكاوی بە لایەنە شیعەكانیان وتووە:" ئێمە متمانەمان بە مەسرور بارزانی نییە، بۆیە دەنگ بە پرۆژەیاسای بودجە نادەین تاوەكو دڵنیاییمان پێنەدرێت لە بودجەكەدا دۆخی دارایی سلێمانی باشدەبێت". لەپێناو جیاكردنەوەی دارایی سلێمانی لە دەسەڵاتی هەولێر لەناو بودجەدا، وەفدی یەكێتیی بەڵێنیانداوە هەموو ئەو پابەندییانە جێبەجێ بكەن كە لە بەغدادەوە دەكەوێتە ئەستۆی سنوری ئیدارەی سلێمانی.  بودجەی 2023ی عێراق كە بڕیارە هەمان كۆپی بكرێت بە بودجە بۆ ساڵانی 2022‌و 2023، لە پەرلەمان خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە‌و چاوەڕێی خوێندنەوەی دووەم‌و پەسەندكردن دەكات، یەكێتیی كە هیچ ئاماژەیەك بۆ رێككەوتن لەگەڵ پارتی‌و گەڕانەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی حكومەت نابینێت، جارێكی تر بڕیاریداوە لە بەغدادەوە هەوڵەكانی دەستپێبكاتەوە، بەتایبەتیش كە بۆ موچەی مانگی ئازار، كورتهێنان لە خەرجی موچەدا لە سلێمانی روویداو ئەمەش مشتومڕێكی تری لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دروستكردەوە.  (درەو) زانیویەتی، وەڵامی لایەنە شیعەكان بۆ وەفدەكەی یەكێتیی ئەوە بوو، یەكێتی وەكو لایەنێكی بەشدار لە ئیئتیلافی دەسەڵاتداری عێراق داواكارییەكانی سەبارەت بە یاسای بودجە بباتە ناو كۆبونەوەی ئیئتیلافی (ئیدارەی دەوڵەت)، ئەگەر یەكێتیی داواكارییەكانی بردە ناو ئەو كۆبونەوەكە‌و پارتی ناڕەزایەتی دەربڕی، لەم حاڵەتەدا لایەنە شیعەكان بەڵێنیان داوە پاڵپشتی لە داواكاری یەكێتیی بكەن بۆ جیاكردنەوەی دارایی سلێمانی لەناو بودجەدا. یەكێتیی ئێستا چانسی ئەوەی بۆ هاتوەتە پێشەوە بە پشتیوانی شیعەكان، پشكی خۆی لە بودجەی عێراقدا جیابكاتەوە، بەڵام زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن ئەوەی هەیە زیاتر لە مانۆڕێكی سیاسی دەچێت‌و هێشتا یەكێتیی زۆر جددی نییە لە جێبەجێكردنی ئەم بژاردەیە، ترسی هەیە لەم حاڵەتەدا هەرێمی كوردستان بەتەواوەتی توشی دابەشبوون‌و دوو ئیدارەیی ببێتەوە‌و پارتی بەرپرسیارێتی دابەشبوونەوەی كوردستان بخاتە ئەستۆی یەكێتیی. ئەمە لەكاتێكدایە وادەی پەسەندكردنی بودجە تا دێت نزیكتر دەبێتەوە‌و چانسی گەڕانەوەی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران‌و رێككەوتن لەگەڵ مەسرور بارزانی رۆژ لەدوای رۆژ دورتر دەكەوێتەوە.  هەوڵێكی كۆن لە بەرگێكی نوێدا رۆژی 17ی ئەم مانگە لەسەر پێشنیازی عەبدوڵای حاجی مەحمود وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوان، وەفدێكی حكومەت كە پێكهاتبوو لە (دانا عەبدولكەریم) وەزیری ئاوەدانكردنەوە لە پشكی گۆڕان‌و (پشتیوان سادق) وەزیری ئەوقاف لە پشكی پارتی‌و (عەبدوڵای حاجی مەحمود) وەزیری شەهیدان لە پشكی پارتی سۆسیال دیموكرات، لە هەولێر سەردانی قوباد تاڵەبانییان كرد.  دوای شەش مانگ لە بایكۆتكردنی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران لەلایەن قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران‌و سەرۆكی تیمی یەكێتیی، ئەمە یەكەم دانوستانی فەرمی حكومی بوو لەپێناو گەڕاندنەوەی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكان، بەڵام ئەم دانوستانەش شكستی هێناو ئێستا مەسرور بارزانی كارتی هەمواری وزاری‌و گۆڕینی تیمی یەكێتیی لەناو حكومەت بەرزكردوەتەوە. بەرزكردنەوەی ئەم كارتە لەلایەن مەسرور بارزانییەوە پێدەچێت پەیوەندی بەو گفتوگۆیانەوە هەبێت كە بەر لە دوو رۆژ وەفدی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی لە بەغداد لەگەڵ لایەنە شیعەكان كردویه‌تی سەبارەت بە جیاكردنەوەی دارایی سلێمانی لەناو بودجەدا.  هەوڵی جیابونەوەی دارایی سلێمانی نوێ نییە، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، بەر لە رووداوەكانی 8ی تەموزی ناوخۆی یەكێتیی‌و تەقینەوەی ناكۆكییەكانی نێوان دوو هاوسەرۆكەكە، یەكێتیی هەوڵێكی لەوجۆرەی هەبووە، كرۆكی هەوڵەكەش ئەوە بووە یەكێتی وەكو دەسەڵاتداری زۆنی سلێمانی، كێڵگەی غازی كۆرمۆر تا تاكە سەرچاوەی غازی هەرێمی كوردستانە، بەشێوەیەكی هاوبەش لەگەڵ حكومەتی عێراق بەڕێوەببات، بەمەرجێك حكومەتی فیدراڵ مامەڵەی دارایی راستەوخۆ لەگەڵ ئیدارەی سلێمانی بكات، بەڵام ئەم هەوڵە بەهۆی گۆڕانكارییە سیاسییەكانەوە لە بەغداد، لەكاتی خۆیدا لەبارچوو.  لە مانگی كانونی دووەمی ئەمساڵیشدا، لە كۆبونەوەیەكی لایەنەكانی ئیئتیلافی (ئیدارەی دەوڵەت)دا، كە لەماڵی موسەننا سامەڕائی سەبارەت بە یاسای بودجە‌و چۆنیەتی ئامادەكردنی یاسای نەوت‌و غاز بەڕێوەچوو، لەبەردەم ئامادەبوانی كۆبونەوەكەدا كە یەكێكیان فوئاد حسێن سەرۆكی تیمی پارتی بوو، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی وتی: " ئێمە قسەی خۆمان هەیە لەسەر یاسای نەوت‌و غازو یاسای بودجە، ناكرێت یاساكە بە دڵی حكومەتەكەی پارتی بێت، چونكە ئەو حكومەتەی ئێستا لە هەرێم هەیە حكومەتێكی كاربەڕێكەرەو حكومەتی ئێمە نییە، حكومەتی پارتیەو سزای سلێمانی دەدات‌و ئێمە دیراسەی كشانەوە لەحكومەت دەكەین". هەر لەم كۆبونەوەیەدا، بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بەوە كردبوو" لە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ هەروەها لە یاسای بودجەشدا دەبێت مافی رێككەوتنی پارێزگاكان پارێزراو بێت، ئێمە ئەمانەوێت كوانتاكتی تەواوەتیمان لەگەڵ حكومەتی عێراقدا هەبێت". ئەوەی بە دیاریكراوی بافڵ تاڵەبانی لە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵدا داوای كردووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) ئەوەیە" مافی رێككەوتنی پارێزگاكان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی پارێزراو بێت".  یەكێتی دەیەوێت لەیاسای بودجەی 2023دا بڕگەیەك جێگای بكرێتەوە‌و بەپێی ئەو بڕگەیە پارێزگای سلێمانی بتوانێت مامەڵەی دارایی راستەوخۆ لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بكات نەك حكومەتی هەرێم، بەتایبەتیش ئەوەی پەیوەندیدارە بە موچەی فەرمانبەرانەوە یاخود ئیمزاكردنی گرێبەست لە بواری نەوت‌و غازدا لەگەڵ حكومەتی ناوەندیی.  لە هەرێمی كوردستان نەوت‌و غاز وەكو دوو سەرچاوەی گرنگی سامانی سروشتی دابەشبووە بەسەر پارتی‌و یەكێتیدا، نەوت كارتی بەهێزی دەستی پارتییە چونكە زۆرینەی ئەو نەوتەی كە هەرێم هەناردەی دەرەوەی دەكات لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا بەرهەمدەهێنرێت، تاكە سەرچاوەی غازی سروشتی هەرێمی كوردستانیش كە كێڵگەی "كۆرمۆر"ە، دەكەوێتە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتییەوە.  ئەم ساڵانەی دوایی یەكێتیی چەندجارێك لەرێگەی بەغدادەوە هەوڵی ئەوەیداوە وەبەرهێنان لە غازی كۆرمۆردا بكات، تا ئاستی هەناردەكردنی غاز لەرێگەی گرێبەستێكەوە لەگەڵ حكومەتی عێراق، یەكێتیی خوازیاری ئەوەیە كۆمپانیایەك بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی عێراق دروست بكات‌و غازی كۆرمۆر بە بۆری بگوازێتەوە بۆ ماڵان‌و وێستگەكانی كارەبا، پارتیش دەیەوێت هاوشێوەی نەوتەكە، غازی كۆرمۆر رەوانەی توركیا بكات.  بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بە كارتێكی تری یەكێتی كرد دژی پارتی، ئەوەش كاتێك بوو كە وتی" كۆندێنسەیتی ئێمە كوالیتی نەوتی هەرێمی بەرزكردوەتەوە، ئەگەر هەناردەی كۆرمۆر رابگرین پارتی زەرەر دەكات"، ئەمە مەبەست لەو بڕە نەوتە بەرهەمهێنراوەی كێڵگەی كۆرمۆرە كە دەكرێت ناو بۆری هەناردەی نەوتی هەرێمەوە بۆ بەرزكردنەوەی كوالیتی نەوتەكە.    واتا ئەمە جاری یەكەم نییە یەكێتیی كێشەكانی لەگەڵ پارتی دەباتە سەر مێزی گفتوگۆكانی بەغدادو داوای جیابونەوەی دارایی دەكات؛ جیابونەوەی دارایی سلێمانی لە هەولێر، بەواتای دروستبوونەوەی دوو ئیدارەیی دێت، چونكە لە ئێستادا بەهۆی ناكۆكییەكانی پارتی‌و یەكێتییەوە، تاڕادەیەك لەڕووی كارگێڕییەوە دوو ئیدارەیی سەریهەڵداوەتەوە. كێشەی دارایی پارتی‌و یەكێتیی  كێشەی دارایی پارتی‌و یەكێتیی وەكو دەسەڵاتداری دوو زۆنی جیاوازی هەرێمی كوردستان نوێ نییە، ریشەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی شەڕی ناوخۆ‌و دواتریش دانوستانی ئاشتیی‌و یەكخستنەوەی هەردوو حكومەتەكەی كوردستان.  سەرەتای ناكۆكی پارتی‌و یەكێتی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی داهاتەكان (داهاتی گومرگەكان، چونكە ئەوكات هێشتا داهاتی نەوت سەریهەڵنەداوە) دەگەڕێتەوە بۆ رۆژانی شەڕی ناوخۆیی‌و بەدیاریكراویش لە قۆناغی دووەمی شەڕەكەدا (1994).  لەدواین كتێبی بیرەوەری خۆیدا، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی نوسیویەتی"یەكێتی بابەتی گومرگی ئیبراهیم خەلیلی كردبوو بە وێردی سەر زمانی، گوایە پارتی پشكیان لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل ناداتێ‌و ئەوان داوای مافیان دەكەن". بارزانی گومان لەسەر ئەم گرفتە دادەنێت‌و دەڵێ" پرسیارەكە ئەوەبوو ئایا كاتێك یەكێتی لە 1ی ئایاری 1994دا لە سلێمانی‌و گەرمیان پەلاماری بارەگاكانی پارتییان دا، كێشەی گومرگ هەبوو؟.. چ عەقڵ‌و مەنتقێك قبوڵی دەكات پارتی پارە بە لایەنێك بدات كە دروشمی لەناوبردنی بەرزكردوەتەوە‌و هەوڵی سڕینەوەی دەدات".  هاوشێوەی ئێستا كە پارتییەكان گومانیان لە داهاتەكانی سلێمانی هەیە، لە رۆژانی شەڕی ناوخۆشدا هەمان گومان لە راست‌و دروستی داهاتەكان لە ئارادا بووە، بارزانی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی بارودۆخی دارایی ئەو سەردەمەوە نوسیویەتی" داهاتی یەكێتی لە باشماخ‌و خاڵە سنورییەكانی دیكەیان لەگەڵ ئێران لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل كەمتر نەبوو، وروژاندنی بابەتی ئیبراهیم خەلیل، تەنیا بیانوی یەكێتی بوو بۆ دەستپێكردنەوەی شەڕ". بارزانی هیچ داتا‌و ژمارەیەكی لەبارەی داهاتی گومرگەكان لەو سەردەمەدا چ گومرگەكانی بندەستی پارتی چ ئەوانەی یەكێتی بڵانەكردوەتەوە، بۆ سەلماندنی ئەوەی داهاتی هەردوولا وەكو یەكترن تەنیا دەڵێ" ئەگەر راست بێت یەكێتی بێ پارە بووبن ئەو هەموو تێچوونەی شەڕیان چۆن‌و لەكوێ دابین دەكرد؟"، بەوتەی بارزانی ئەمە بەڵگەی ئەو راستیەیە لەو سەردەمەدا (1994) ئەگەر داهاتی یەكێتی لە پارتی زیاتر نەبوبێت، كەمتر نەبووە. سەرباری ئەوەی بارزانی نكولی لەوە دەكات ئیدارەی یەكێتی لە سلێمانی داهاتیان لە ئیدارەی سلێمانی كەمتر بووبێت، بەڵام لە ساڵی 1998دا كە شەڕی ناوخۆیی راوەستاوە‌و یەكێتی‌و پارتی دەستیان بە گفتوگۆی ئاشتیی كردووە، لە وەڵامی دەستپێشخەرییەكدا كە لەو ساڵەدا (عەزیز محەمەد) سكرتێری پێشووی حزبی شیوعی بۆ ئاشتیی كردویەتی، پارتی بەفەرمی رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ئەوەی "كورتهێنانی داهاتی سلێمانی پڕبكاتەوە، بەمەرجێك پارەكە بۆ كارو پرۆژە خزمەتگوزارییەكان تەرخان بكرێت". بەمە دەردەكەوێت لە شوباتی ساڵی 1998وە پارتی بە فەرمی دانی بەوەدا ناوە داهاتەكانی سلێمانی بەشی خەرجییەكانی ناكات‌و پێویستی بە یارمەتیی هەولێرو دهۆك هەیە. رۆژی 17ی ئەیلولی 1998 دوای چوار ساڵ شەڕو نیوە ئاگربەست، بارزانی‌و تاڵەبانی لە واشنتۆن رێككەوتنی ئاشتییان ئیمزاكرد، بابەتی كێشەی دارایی نێوان هەردوولا كە كێشەی سەرەكی بوو، لە رێككەوتنەكەدا بە ژمارەو داتا یەكلانەكرایەوە‌و بەجێهێڵدرا بۆ ئەوەی دواتر هەردوو حزبەكە خۆیان رێككەوتنی لەسەر بكەن، بەڵام بەگوێرەی رێككەوتنەكە بەبێ دیاریكردنی بە ژمارە، پارتی رەزامەندی نیشاندا لەسەر ئەوەی یارمەتی دارایی ناوچەی سلێمانی بدات.  مام جەلال لە (دیداری تەمەن)دا لەبارەی ئەو بڕگەی رێككەوتنی ئاشتیی كە تایبەتە بە پرسی دارایی دەڵێ" یەكەمجار ئەمریكییەكان پرۆژەیەكی تریان هێنابوو، ئەو پرۆژەیە زیاتر داخوازییەكانی ئێمەی تێدا دیار بوو، بەتایبەتی مەسەلەی دەرامەت‌و یارمەتی.. هەندێك لە برادەرانی پارتی پێیانوابوو ئەو پرۆژە ئەمریكییە لە نوسینی دكتۆر بەرهەم بووە، بۆیە ئەوان قبوڵیان نەكرد، جارێكی كە پرۆژەیەكی تر هاتەوە كە هەردوولامان قبوڵمان كرد". لەبارەی پرۆژەی دووەمی ئەمریكییەكان كە دواجار بوو بە رێككەوتنی ئاشتیی، تاڵەبانی هەندێك گلەیی هەیە‌و دەڵێ" هەندێك كەلەبەرمان تێیدا هێشتبووەوە كە نەدەبوو تێیدا بێت، لەوانە: هەندێك خاڵ هەروا مابووەوە، بۆنمونە ماددەی یەكەم لە رێككەوتنامەكە دەڵێ: (دەبێ پارتی لەبەرامبەردا لە برایم خەلیل بەشی یەكێتی بدات)، دەبوایە بەشی یەكێتی چەندە دیاری بكرێت، چونكە كە هاتە سەرئەوە بەبیانوی ئەوەی چەندو چۆنە، خۆیان (پارتی) لێ كێشایەوە". بەپێی گێڕانەوەی تاڵەبانی، دوای رێككەوتنی ئاشتیی، سەرەتا پارتی وتویانە مانگانە بڕی (30 ملیۆن) دینار بە یەكێتی دەدەن، دواتر وتویانە (10 ملیۆن) دینار دەدەن، تاڵەبانی دەڵێ" ئەگەر ئێمە لەرێككەوتنەكەدا بمانوسیایە، پارتی ناچار دەبوو جێبەجێی بكات، ئەگەر ئەوەمان بكردایە توشی ئەو هەموو گیروگرفتە نەدەبوین".  دوای رێككەوتنی ئاشتیی لە ساڵی 1998، حكومەتی پارتی‌و یەكێتیی تاوەكو ساڵی 2005 بەتەواوەتی یەكینەگرتەوە، لەو ساڵانەدا بەپشتبەستن بە رێككەوتنی ئاشتیی یەكێتیی مانگانە بڕە پارەیەكی لە پارتی وەرگرتووە بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی خەرجییەكانی.  ساڵی 2005‌و دوای روخانی رژێمی سەددام، لەژێر فشاری ئەو گۆڕانكارییانەی لە عێراق هاتنەكایەوە، پارتی‌و یەكێتیی بڕیاریاندا حكومەتەكانیان یەكبخەوە، رێككەوتن لەسەر ئەوەی پۆستی سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی پەرلەمان (دوو ساڵ بە دوو ساڵ) لەنێوان خۆیاندا دابەش بكەن.  لەدوای روخانی سەددامەوە ئیتر داهاتی گومرگەكان ئەو سەرەنجە زۆری لەسەر نەماو ناردنی 17%ی بودجەی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان بوو بە شادەماری ململانێ ئابورییەكانی هەردوو حزب.   ساڵی 2005 پشكی هەرێم لە بەغداوە بڕەكەی (3 ملیارو 134 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەم بڕە پارەیە بەمشێوەیە دابەشكراوە بەسەر هەردوو ناوچەی دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتیدا: • رێژەی 54% بۆ سنوری پارتی • رێژەی 46% بۆ سنوری یەكێتیی لەدوای ساڵی 2007ەوە هەرێمی كوردستان بووە بە خاوەنی سەرچاوەیەكی تری داهات كە دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوت بوو، ئیتر لەم سەردەمەوە باس‌و خواست لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی شیرینی گرێبەستەكانی نەوت لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی سەریهەڵدا، ساڵی 2010 ئاشتی هەورامی لە پەرلەمانی كوردستان وتی" بڕی 4 ملیار دۆلار پارەی شیرینی نەوتمان بۆ كابینەی داهاتووی حكومەت بەجێهێشتووە".  دۆخی دارایی ئێستا  ئێستا هەرێمی كوردستان بە هەردوو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتییەوە مانگانە تەنیا بۆ خەرجی موچە پێویستی بە بڕی (930 ملیار) دینارە‌و بۆ خەرجی بەكارخستن پێویستی بە بڕی (120 ملیار) دینارە. واتە بە تێكڕا كۆی خەرجی مانگانەی حكومەتی هەرێم بە (موچە‌و بەكارخستن‌و وەبەرهێنان‌و كارەبا‌و خزمەتگوزارییەكانی ترەوە) بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 150 ملیار) دینارە، ئەمە بەپێی راگەیەندراوی حكومەت بۆ خەرجی‌و داهاتەكان لە مانگی ئایاری 2022دا.  ئێستا داهاتەكانی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیەن:  •    داهاتی نەوت: بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتەوە داهاتەكە راوەستاوە، لەبری ئەمە حكومەتی فیدراڵ بەڵێنیداوە بڕی (400 ملیار) دینار تر بنێرێت  •    داهاتی ناوخۆ: مانگانە نزیكەی (250 ملیار) دینارە. •    هاوپەیمانان مانگانە بڕی (31 ملیار) دینار وەكو هاوكاری بە حكومەتی هەرێم دەدەن. بەگوێرەی رێككەوتنێكی رانەگەیەندراوی نێوان پارتی‌و یەكێتی لە ساڵی 2021ەوە بڕیادراوە خەرجی‌و داهات لەنێوان سنوری پارتی‌و یەكێتیدا لەسەر بنەمای:  •    57% بۆ سنوری هەولێرو دهۆك (سنوری پارتی) •    43% بۆ سنوری سلێمانی (سنوری یەكێتی) هەر بەگوێرەی ئەو رێككەوتنە كە ناوی لێنراوە "لامەركەزیەتی دارایی"، ئیدارەی سلێمانی دەبێت مانگانە لە  داهاتی خۆی بڕی (90 ملیار) دینار بۆ خەرجی موچە‌و خەرجی سیادی هەرێم تەرخان بكات، كە لەو بڕە پارەیەش (75 ملیار) دیناری تەنیا بۆ تەواوكردنی خەرجەی موچەی سنوری سلێمانی دەڕوات كە مانگانە بە تێكڕا بڕەكەی (365 ملیار) دینارە‌و بڕی (15 ملیار) دیناری داهاتی سلێمانیش بۆ خەرجی سیادی دەڕوات، ئەمە لەكاتێكدایە بۆ دواین مانگ داهاتی سلێمانی (61 ملیار) دینار بووە.  بەپێی قسەی زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە پەرلەمانی كوردستان " لەماوەی 8ی مانگی رابردوودا (242 ملیارو 438 ملیۆن) دینار كورتهێنانی مانگانە هەبووە لە سنوری پارێزگای سلێمانی".  

(درەو):  میدیاكانی پارتی باس لە پڕكردنەوەی پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و وەزیرەكانی یەكێتیی دەكەن لەلایەن لاهور شێخ جەنگییەوە، نوسینگەی لاهور شێخ جەنگیی رەتیناكاتەوە، بەڵام دەڵێ" هێشتا بڕیاری كۆتایمان نەداوە". دوای شكستهێنانی هەوڵەكەی ئەمدواییەی تیمی حكومەت بۆ گەڕانەوەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران‌و وەزیرەكانی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، ژمارەیەك لە میدیاكانی پارتی باس لە هەوڵێكی نوێ دەكەن بۆ پڕكردنەوەی شوێنی وەزیرەكانی یەكێتیی لە حكومەت.  چەند میدیایەكی پارتی لەزاری ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتییەوە بڵاویانكردەوە" ئەگەر قوباد تاڵەبانی‌و تیمی یەكێتیی نەگەڕێنەوە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، ئەوا لاهور جەنگی وەك هاوسەرۆكی یەكێتیی، لیستێك پێشكەش دەكات بۆ پڕكردنەوەی شوێنی قوباد تاڵەبانی‌و وەزیرەكانی یەكێتیی". لەسەر ئەم بابەتە، (درەو) پەیوەندی بە نوسینگەی لاهور شێخ جەنگییەوە كرد، سەرچاوەیەك لە نوسینگەكەی رایگەیاند" هەوڵێكی لەوجۆرە هەیە، بەڵام ئێمە تائێستا بڕیاری كۆتایی خۆمان لەوبارەیەوە نەداوە".  ئەوەی میدیاكانی پارتی ئاماژەیان بۆ كردووە بابەتی هەموار "تەعدیل"ی وزارییە، بەڵام رێوشوێنەكانی ئەم تەعدیلە وزارییەیان لەڕووی یاساییەوە نەخستوەتەڕوو، بەتایبەتیش لەكاتێكدا هەر جۆرە گۆڕانكارییەك پێویستی بە متمانەپێدان هەیە لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە.  میدیاكانی پارتی دەڵێن، لە حاڵەتی گۆڕانكارییە وەزارییەكەدا، كاندیدەكانی لاهور شێخ جەنگیی بۆ پۆستە وزارییەكان بەمشێوەیە دەبن: •    لیوا (چەتۆ ساڵح) كاندیدی دەبێت بۆ پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران لە جێگەی (قوباد تاڵەبانی).  •    (بەختیار شاوەیس)و (پەروین كاكەحەمە) كاندیدی وەزارەتەكانی پلاندانان‌و خوێندنی باڵا دەبن.  •    پۆستی وەزیری رۆشنبیری وەك خۆی دەمێنێتەوە، چونكە بەقسەی میدیاكانی پارتی "حەمەی حەمەسەعید بە تەواوی پابەندی بڕیارەكانی قوباد تاڵەبانی نەبووە".  •    وەزارەتی پێشمەرگە بە وەكالەت لەلایەن كاندیدێكی لاهور جەنگیی بەڕێوەدەبرێت بەڵام هێشتا بڕیاری كۆتایی لێ نەدراوە.  بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، هەندێك لەوانەی ئاگاداری وردەكارییەكانن، پێیانوایە وروژاندنی ئەم بابەتە لەم كاتەدا لەلایەن پارتییەوە، تەنیا راكێشانی كارتێكی فشارە لەبەرامبەر ئەو هەوڵانەی بەمدواییە یەكێتیی لە بەغدادەوە لەبارەی پرسی بودجە‌و جیاكردنەوەی دارایی سلێمانی لە هەولێر، دەستیپێكردووە. چیرۆكی ناكۆكییه‌كه‌ لە 26ی ئۆكتۆبەری 2022وە واتە زیاتر لە (6) مانگە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان‌و سەرۆكی تیمی یەكێتیی نەچوەتە ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران‌و (بایكۆت)ی كردووە، لە رۆژی 11ی كانونی یەكەمی 2022شەوە، واتە زیاتر (4) مانگە وەزیرەكانی یەكێتیی دانیشتنەكانی ئەنجومەنی وەزیرانیان بایكۆتكردووە‌.  لەوكاتەوە وەزیرەكانی یەكێتیی كە ژمارەیان (6) وەزیرە، لە بینای وەزارەتەكانیان دەوامی فەرمی خۆیان دەكەن‌و بەتەواوەتی لە حكومەت نەكشاونەتەوە، جگە لە (شۆڕش ئیسماعیل) وەزیری پێشمەرگە كە دەستلەكاركێشاوەتەوە هەروەها (خالید شوانی) كە شوێنەكەی وەكو وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد بەتاڵ بووە‌و پۆستی وەزیری دادی عێراقی وەرگرتووە.  رۆژی 26ی شوباتی ئەمساڵ، سەرۆكایەتی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران بە نوسراوێكی فەرمی داوای لە تیمی یەكێتیی كرد بگەڕێنەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، تیمی یەكێتیی بە نوسراوی فەرمی وەڵامی دایەوە ناگەڕێتەوە بۆ ناو كۆبونەوەكان، لەم نوسراوەدا تیمیی یەكێتی هۆكاری نەگەڕانەوە بۆ كۆبونەوەكان دەگەڕێنێتەوە بۆ "رەچاونەكردنی پرەنسیپەكانی هاوبەشیكردن لە بڕیاردان‌و شێوازی بەڕێوەبردنی حكومەت‌و بەربەست لەبەردەم پیادەكردنی دەسەڵاتەكان". دواتر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت لە جەژنی نەورۆزی ئەمساڵدا، بەفەرمی لە وتارێكدا داوای لە تیمی یەكێتیی كرد بگەڕێنەوە بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام وەڵامێكی دڵنیاكەرەوەی لە بەیاننامەی نەورۆزی قوباد  تاڵەبانیدا دەستنەكەوت‌و دۆخەكە وەكو خۆی مایەوە.   ناكۆكییەكانی ئەمدواییەی قوباد تاڵەبانی‌و مەسرور بارزانی دوای هێرشەكەی فڕۆكەخانەی سلێمانی‌و بەیاننامەكەی جوتیار عادلی وتەبێژی حكومەت، ئەگەری گەڕانەوەی تیمی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكانی حكومەت زیاتر دورخستنەوە.  لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای نێودەوڵەتیی لە پاریس، مەسرور بارزانی بەبێ بەشداری قوباد تاڵەبانی‌و ئەندامانی تیمی یەكێتیی چووە بەغداد‌و لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لەگەڵ حكومەتی عێراق رێككەوتنی ئیمزا كرد، لە بەمدواییەش قوباد تاڵەبانیش بەبێ ئاگاداری مەسرور بارزانی چوە بەغدادو لەگەڵ توركەكان بەنێوەندگیری بەرپرسانی عێراق سەبارەت بە داخستنی ئاسمانی توركیا بەڕووی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانیدا گفتوگۆی كرد‌و چەند رۆژێكیشە یەكێتیی وەفدێكی ناردووەتە بەغداد بۆ گفتوگۆ لەبارەی بودجە، یەكێتیی دەیەوێت لە بودجەی گشتی عێراقدا بڕگەیەك جێگیر بكرێت، بەپێی ئەم بڕگەیە بەغداد مامەڵەی راستەوخۆ لەگەڵ ئیدارەی سلێمانیدا بكات. مەسرور بارزانی‌و قوباد تاڵەبانی  لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا كە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)، یەكێتی جگە لە پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران، (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، ئێستا تەنیا (4) لە وەزیرەكانی یەكێتیی لە وەزارەتەكانیان دەوام دەكەن كە بریتین لە هەریەكە لە (بێگەرد تاڵەبانی وەزیری كشتوكاڵ- محەمەد حەمەسەعید وەزیری رۆشنبیری- ئارام محەمەد قادر وەزیری خوێندنی باڵا- دارا رەشید وەزیری پلاندانان).  وەزیری پێشمەرگە (شۆڕش ئیسماعیل) دەستی لە پۆستەكەی كێشاوەتەوە‌و (رێباز بێركۆتی) بۆ شوێنەكەی كاندیدكراوە، خالید شوانی كە وەزیری هەرێم بوو، پۆستەكەی چۆڵكرد‌و پۆستی وەزیری دادی عێراقی وەرگرت، یەكێتی (ئەحمەد عەسكەری) بۆ شوێنەكەی كاندید كردووە.  بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی گۆڕانكارییە وزارییەكانەوە، تائێستا پەرلەمانی كوردستان كۆنەبوەتەوە بۆ متمانەدان بە وەزیرە نوێیەكان، بۆیە یەكێتیی ئێستا دوو پۆستی وزاری چۆڵ بووە.  كابینەی نۆیەم هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونیەوە لە 10ی تەموزی 2019دا، بە ناكۆكی نێوان قوباد تاڵەبانی‌و مەسرور بارزانی دەستیپێكرد، یەكەم ناڕەزایەتی قوباد تاڵەبانی دژی دیارینەكردنی دەسەڵاتەكان بوو وەكو جێگری سەرۆك وەزیران، پاش ماوەیەك ناڕەزایەتی هەردووكیان كۆبونەوەیەكیان كرد‌و مەسرور بارزانی وتی"رێككەوتین‌و هیچ كێشەیەك لەنێوانماندا نییە".  بەڵام ئەمە كۆتایی ناكۆكییەكان نەبوو، لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق (10 ئۆكتۆبەری 2021) بەبێ ناوهێنانی مەسرور بارزانی، قوباد تاڵەبانی وتی"چیتر تاكڕەوی قبوڵ ناكەین"، ئەم قسەیە مەسرور بارزانی توڕەكرد، داوای كرد قوباد تاڵەبانی لەبارەی قسەكانی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا رونكردنەوە بدات، قوباد  تاڵەبانی ئەم داواكارییەی رەتكردەوە، ئەمە وایكرد چەند كۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی وەزیران بایكۆت بكات.    

شیكاری: درەو # ڕاگرتنی لەناکاوی هەناردەکردنی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان، ئەگەر چی وا دەردەکەوێت کاتی بێت، بەڵام دەریخستووە کە ئیسرائیل یەکێکە لەو وڵاتانەی وابەستەو کڕیاری بەردەوامی نەوتی خاوی هەرێم بووەو داشکاندنی گەورەی بۆ کراوە. بۆیە هەندێک پێیان وایە ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کاریگەرییەکانی لەسەر ئاسایشی وزەی ئیسرائیل نیشان دەدات. بە تایبەتیش بەرتەسکی ئەڵتەرناتیڤی خێرا بۆ پڕکردنەوەی دروست بوونی ئەو بۆشاییە لە وزە، بەشی زۆر ئەو بەرتەسکییەش دەگەڕێتەوە بوونی سزاکانی ڕۆژئاوا لە سەر روسیا کە یەکێکە لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی خاو لە ناوچەکە. # بەگوێرەی زانیارییەکانی "کۆمپانیای داتا ئینتلێجنس "کێپلەر" دەکرێت ئاماژە بەوە بکرێت کە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا ئیسرائیل بۆ پڕکردنەوەی (40%)ی پێداویستییەکانی نەوتی خاو، نەوتی لە هەرێمی کوردستان هاوردەکردووە، بە قەبارەیەک کە نزیکەی دوو ئەوەندەی ئەو ڕێژەیەیە کە لە ساڵی (2022)دا تۆمارکراوە. # ئیسرائیل لە دوای ساڵی (2018)ەوە بەردەوام هاوردەکاری نەوتی هەرێم بووە، جگە لە چەند ناوبڕێک بۆ نمونە لە کاتی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڤید-19 لە ساڵی (2020). سەرەتا لەدوای ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان لە (25)ی ئازاردی ئەمساڵدا، بەشێکی زۆری میدیا ناوخۆی و نێودەوڵەتییەکان سەرنجی زۆریان خستە سەر پرسەکە، بە تایبەت پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر، لەبارەی بەڕێوەبردنی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەکردنی نەوتی هەرێم. کە ساڵانێکی زۆرە هەردوو لایەن لەسەر ئەم بابەتە لە ناکۆکی قووڵدان. لەگەڵ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان گەیشتوونەتە جۆرێک لە ڕێککەوتن بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوهەرێم، بەڵام تا ئێستا دەست بە هەناردەکردن نەکراوەتەوە.  ئەوەی جێگەی سەرنجە کاریگەری و لێکەوتەکانی ڕاگرتنی نەوتی هەرێم تەنها لەسەر ئەو دوو لایەنە ناوەستێت، بەڵکو کاریگەری بەرفراوانتری ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم فراوانترە، کە قەبارەکەی دەگاتە زیاتر لە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە (بڕوانە چارتی ژمارە (1))، ئەگەر چی ئەم بڕە تاڕادەیەک سنووردارە، بەو پێیەی (0.5%)ی دابینکردنی نەوتی گشتی جیهان و (1%)ی هەناردەکردنی دەریایی تێپەڕ ناکات. بەڵام لە کاتێکدا جیهان سەرنجی لەسەر پێشهاتەکانی ناوخۆی عێراق بووە، لایەنێکی تری گرنگی ئەو پرسە کە تاڕادەیەکی زۆر پشتگوێ خراوە، ئەویش کاریگەرییەکانییەتی لەسەر کڕیارانی نەوتی هەرێم، بە تایبەت ئیسرائیل کە یەکێک بووە لە کڕیارە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی ڕابردوودا. چارتی ژمارە (1) پشتبەستنی ئیسرائیل بە نەوتی هەرێمی کوردستان ڕاگرتنی لەناکاوی هەناردەکردنی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان، ئەگەر چی وا دەردەکەوێت کاتی بێت، بەڵام دەریخستووە کە ئیسرائیل یەکێکە لەو وڵاتانەی وابەستەو کڕیاری بەردەوامی نەوتی خاوی هەرێم بووەو داشکاندنی گەورەی بۆ کراوە. بۆیە هەندێک پێیان وایە ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کاریگەرییەکانی لەسەر ئاسایشی وزەی ئیسرائیل نیشان دەدات. بە تایبەتیش بەرتەسکی ئەڵتەرناتیڤی خێرا بۆ پڕکردنەوەی دروست بوونی ئەو بۆشاییە لە وزە، بەشی زۆر ئەو بەرتەسکییەش دەگەڕێتەوە بوونی سزاکانی ڕۆژئاوا لە سەر روسیا کە یەکێکە لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی خاو لە ناوچەکە. بۆ زیاتر بەرچاو ڕوونی، بەگوێرەی زانیارییەکانی "کۆمپانیای داتا ئینتلێجنس "کێپلەر" دەکرێت ئاماژە بەوە بکرێت کە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا ئیسرائیل بۆ پڕکردنەوەی (40%)ی پێداویستییەکانی نەوتی خاو، نەوتی لە هەرێمی کوردستانی هاوردەکردووە، بە قەبارەیەک کە نزیکەی دوو ئەوەندەی ئەو ڕێژەیەیە کە لە ساڵی (2022)دا تۆمارکراوە. لە نموونەیەکی دیکەی بەرچاوی ئەم گۆڕانکارییەدا، ئیسرائیل لە مانگی شوباتدا نزیکەی (183 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کەرکوک-جەیهانی لە ڕۆژێکدا هاوردە کردووە، کە زیاتر لە پێنج ئەوەندەی ئەو (36 هەزار) بەرمیل نەوتەیە کە لە ڕۆژێکدا لە هەمان مانگی ساڵی ڕابردوودا هاوردەی کردووە. سەرنج بدەن لە (چارتی ژمارە (2)) ئیسرائیل لە دوای ساڵی (2018)ەوە بەردەوام هاوردەکاری نەوتی هەرێم بووە، جگە لە چەند ناوبڕێک بۆ نمونە لە کاتی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڤید-19 لە ساڵی (2020). دەکرێت ئاماژە بەوەش بدرێت کە ئیسرائیل لەم ساڵانەی دوایدا نزیکەی (210 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا بەکارهێناوە، بەپێی داتاکانی  کۆمپانیا پترش پترۆلیۆم (بی پی). چارتی ژمارە (2) لە ساڵی (2014) یەکەم باری گەورەی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان هەناردەی ئیسرائیل کراوە، کە هاوکاتە لەگەڵ ئەوەی هەرێمی کوردستان بڕیاریدا نەوتی خاوی خۆی بە شێوەیەکی سەربەخۆ لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە بفرۆشێت، تا ناوەڕاستی ساڵی (2015) باس لەوە کرا کە ئیسرائیل "سێ لەسەر چوار"ی نەوتی خاو لە حکومەتی هەرێم هاوردە دەکات. لەو کاتەوە تا ئێستا بارکردنی نەوتی هەرێم لەلایەن ئیسرائیلەوە بەردەوام بووە، چونکە نەوتی هەرێم بۆ ئیسرائیل سەرچاوەیەکی متمانەپێکراو بوەو لە خاڵێکی بارکردنی نزیکەوە سەرچاوەی گرتووە، کە گەرەنتی کەمی تێچووی گواستنەوە دەکات بۆ ئیسرائیل. بڕوانە (چارتی ژمارە (3)). بەڵام ئەو بازرگانییە مانگی ڕابردوو پەکی کەوت، کاتێک دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە دۆسیەی سکاڵاکەی عێراق لە دژی تورکیا لە بەرژەوەندی حکومەتی فیدراڵی عێراق بڕیاریدا، دوایین بارێک کە نەوتی خاوی هەرێمی هەڵگرتبوو، لە (24ی ئاداری 2023)دا بینراوە.  چارتی ژمارە (3) مەتەڵێکی ئاڵۆز جگە لە بارکردن و هاوردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە، ئیسرائیل پێویستیەکانی نەوتی خاو لە وڵاتانی وەک (ئازەربایجان، بەرازیل، گابۆن، کازاخستان و نەیجیریا) هاوردە دەکات. پێشتریش نەوتی خاوی ڕووسیای هاوردە کردووە، بەتایبەتی لە نێوان ساڵانی (2018 - 2020) بەپێی داتاکانی کێپلەر. بەڵام هیچ جۆرە نەوتێکی خاو ناتوانێت جێگەی ئەوەی هەرێمی کوردستانی بۆ بگرێتەوە بە هۆکاری تەکنیکی و دارایی و سیاسی. بەڵام ڕاگرتنی ئەم دواییەی ڕۆیشتنی نەوت هەرێمی کوردستان، پرسیاری ئەوەی دروست کرد کە کام نەوتی خاو دەتوانێت جێگەی خاوی کوردستان بگرێتەوە بۆ ئیسرائیل. لەم بارەیەوە "هومایون فەلەکشاهی" شیکەوەرەری دیاری دەزگای "کێپلەر" دەڵێت، لەنێو یەکەم بەدیلەکان کە دێتە پێشەوە، نەوتی ڕووسیایە، چونکە لەناو گەمارۆکانی ڕۆژئاوا بۆ سەر مۆسکۆ بەهۆی لەشکرکێشییەکەی بۆ سەر ئۆکرانیا نەوتەکەی بە داشکاندنی گەورە دەفرۆشرێت، بۆیە لەڕووی تەکنیکییەوە بەدیلێکی هاوتەریبە بۆ نەوتی خاوی هەرێم. ئەگەرچی لە روی سیاسییەوە ئیسرائیل پاڵپشتی ڕۆژئاوا نەبوو بۆ سەپاندنی سزا بەسەر نەوتی ڕووسیادا، بەڵام هۆکارە سیاسییەکان پرۆسەی هاوردەکردنی نەوتی خاوی ڕووسیا دەکاتە ڕێگەیەکی مەترسیدار. لەو چوارچێوەیەدا "فەلەکشاهی" بە ماڵپەڕی "ئەمواج میدیا"ی وتووە: لەڕووی داراییەوە، نەوتی ڕووسیا باشترین بژاردە دەبێت، بەڵام ئەمە دەبێتە مەترسی بۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل "بنیامین ناتانیاهۆ". ئاماژەی بەوەشکردووە "ئەو کارە پێدەچێت ببێتە مانشێتی ڕۆژنامەکان و ڕەنگە حکومەتی ئیسرائیل پێیوابێت باشترە بۆ ئێستا گرژییەکان لەگەڵ ئەمریکادا پەرەنەسەنن". هەروەها ئیسرائیل دەتوانێت هاوردەکردنی لە ئازەربایجان و کازاخستانەوە زیاد بکات، بەڵام کێشەی کوالێتی نەوتەکەی بۆ دروست دەبێت کە ڕێژەیەکی بەرزی گۆگردیان تێدایە. بۆیە لە داهاتووی نزیکدا هیچ سەرچاوەو وڵاتێکی دیکە شوێنی هەرێمی کوردستان ناگرێتەوە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی نەوتی ئیسرائیل کە لە روی سیاسی و تەکنیکی داراییەوە هەرزان بکەوێت لەسەری. سەرچاوەکان سەرچاوەی سەرەکی؛ -    نعوم ريدان؛ تحليل معمق: قطع إمدادات نفط كردستان العراق يكشف نقطة ضعف في أمن الطاقة الإسرائيلي، أمواج میدیا، 4/4/2023؛ https://amwaj.media/ar/article/deep-data-iraqi-supply-cut-exposes-weak-spot-in-israel-s-energy-security ‌ سەرچاوە لاوەکییەکان؛ -    ڕاپۆرتەکانی کۆمپانیای دیلۆیت (2018 - 2022)، ماڵپەڕی حکومەتی هەرێمی کوردستان. -    مەحموود بابان؛ کڕیار و هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە بەندەری جەیهانەوە، ناوەندی لێکۆڵینەوەی روداوو، 4/4/2023؛ https://rudawrc.net/sorani/article/kryar-u-henardey-newti-heremi-kwrdstan-le-benderi-ceyhanewe-2023-04-04 -    سايمون هندرسون، بلال وهاب، هنري روم؛ إسرائيل قد لا تحصل على النفط في أعقاب الاتفاق بين بغداد والأكراد، معهد واشنطن، 13/4/2023؛ https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/asrayyl-qd-la-thsl-ly-alnft-fy-aqab-alatfaq-byn-bghdad-walakrad  

درەو: لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو) بەڕێوەبەری راگەیاندنی دەزگای ئاسایشی هەرێم دەڵێت: (ئارام حەسەن و شەرمین عەلی) لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیركراون، بە پێی مادەی (341) تایبەت بە خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات. عەقید سەلام عەبدولخالق بەڕیوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییە گشتیەكانی دەزگای ئاساییشی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: (ئارام حەسەن و شەرمین عەلی) لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیركراون، بە پێی مادەی (341) لە یاسای سزادانی عێراقی و بە فەرمانی دادوەری لێكۆڵینەوە دەستگیركراون مادەكە تایبەتە بە خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات، (سو‌ء استعمال السلطە) لە ئێستادا كەیسەكەیان لەژێر لێكۆڵینەوەدایە. ئارام حەسەن، پێشتر بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەروازەی پەروێزخان و شەرمین عەلی بەرپرسی راگەیاندنی دەروازەكە بووە، دواتر بە فەرمانی وەزیری دارایی راژەكەیان لە دەروازەكەوە گوازرایەوە بۆ بەڕێوبەرایەتی باجی خانوبەرەی گەرمیان، شەرمین عەلی رۆژنامەنووس بووەو بۆ ماوەی چەند ساڵێك پەیامنێری كەناڵی (KNN) بوو. نیوەڕۆی چوارشەمە (26ـی نیسانی 2023)، ئارام حەسەن و شەرمین عەلی كە فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتی باجی خانوبەرەی گەرمیانن، لە ماڵەكەی خۆیاندا لە گەڕەكی شەهیدانی كەلار دەستگیركران، كەسوكاریان رایانگەیاند كە لەلایەن هێزێكەوە براون و چارەنووسیان نازانرێت.

   ئامادەكردنی: یادگار سدیق گەڵاڵی   بەشی دووەم راستەوخۆ دوای دزەپێکردنی هەواڵی بڕیاری کۆتایی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی ژووری بازرگانی پاریس ICC دژی تورکیا و لە بەرژەوەندی عێراق، سەبارەت بە ڕێگەپێدانی تورکیا بە هەرێمی کوردستان بۆری عێراق- تورکیا بەکار بهێنێت نەوتەکەی لەبەندەری جەیهان باربکات و بیفرۆشێت لە کاتژمێرەکانی کۆتایی ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٣ دا  وە دوای چەند کاتژمێرێک  لە بەرەبەیانی ٢٥ ئازاردا  قوفڵی ئەو بۆرییە گیرایەوە و هەناردەی نەوتی هەرێم ڕاگیرا.  تورکیا ڕایگەیاند بەبێ ڕەزاماندی عێراق ئەو قوفڵە ناکاتەوەو رێگە بەهەرێم نادات نەوت هەناردەبکات.  ئێستا پاش تێپەڕبوونی مانگیك بەسەر گرتنەوەی قوفڵەکەدا:  ١-  چ کاریگەرییەکەی لەسەر لایەنەکان( هەولێرو بەغدا) دەبێت؟  ٢- چۆن دەتوانرێت ئەو کاریگەریانە سنوردار بکرێت؟  هەوڵ دەدەین وەڵامی ئەو دوو پرسیارە بدەینەوە . ١- کاریگەرییەکانی   لەسەر هەولێر بەکردەیی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٣ ەوە بەشێوەیەکی رەها پشتی بەداهاتی فرۆشی نەوت بەستووە  کە لەرێی ئەو بۆرییەوە توانییویەتی بیگەیەنێت بە کڕیارەکانی و بازاڕەکانی جیهان، وەستانی هەناردە دەبێتە هۆی بێبەشکردنی لە سەرچاوەی سەرەکی داهات و لە ئەنجامدا درووست بوونی گرفت بۆ بەڕێوەبردنی کاری رۆژانەی حکومەت لە دابینکردنی مووچە و پێشکەش کرنی خزمەتگوزاری کە خۆی بەبێ درووستبوونی ئەم کێشەیەش بەدەستییەوە دەیناڵاند.  هەرێم لە ماوەی چەند ساڵی ڕابوردوودا رۆژانە لە ٤٠٠ بۆ ٤٥٠ هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەی بەندەری جەیهان کردووە، و نەوتی بە داشکانی زۆر فرۆشتووە و کرێیەکی زۆری لێ داوە بە گواستنەوەی چ لە ناو هەرێم یاخود لە ناو خاکی تورکیادا ، و خەرجی کۆمپانیا نەوتییەکانیش زۆر بووە، بەگشتی هەم خەرجییەکان زۆر بووە وە هەم نەوتەکەش بە هەرزان فرۆشراوە، دەرئەنجام لە کاتێکدا لە دوو ساڵی ڕابووردوودا نرخی نەوتیش بەرزبووە بەڵام هەرێم بەردەوام کێشەی مووچەو خزمەتگوزاری هەبووە.  بڕیارەکەی دادگا لە ١٣ی شوباتدا دراوە واتە لایەنەکانی  داواکە ماوەیکی باش پێش بڵاوکردنەوەی لە ڕاگەیاندنەکان ئاگاداری ناوەڕۆکی بڕیاری کۆتایی بوون، وە زۆر پێشتریش پێشبینی بردنەوەی دەکرا لە بەرژەوەندی عێراق بە تایبەت دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢دا واتە یەکساڵ پێش  دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانییەکە هەرێم رووبەڕووی  کێشەی یاسایی و دەستوری بوو بویەوە  کە خۆی لە ٣ێ خاڵدا دەبینیەوە •    نادەستووریبوونی یاسای ژمارە ٢٢ی ساڵی ٢٠٠٧، یاسای نەوت و  گازی هەرێم. •     ڕادەستکردنی هەموو بەرهەمی نەوت بە وەزارەتی نەوت. •    داواکردن لە وەزارەتی نەوتی عێراق بەدواداچوون بکات بۆ  نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانەی کە هەرێم لەگەڵ لایەنە دەرەکییەکان کردوویەتی سەبارەت بە گەڕان و پشکنین، بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت.  بەم بڕیارەی ICC خاڵی دووەمی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵ بە کردەیی جێبەجی کرا.  هەرێم بەچەند مانگێک پێش وەستانی هەناردە لە گەڵ حکومەتەی فیدراڵ لە گفتوو گۆدا بوون و رێککەوتبوو لە سەر ٣ خاڵی سەرەکی لە پرۆژە یاسای بوجەی حکومەتی فیدراڵ  :  ١- کۆی داهاتی نەوتی بەرهەم هێنراو لە کێڵگەکانی هەرێم لە یەک هەژماری بانکیدا دادەنرێت کە تێیدا سەرجەم داهاتەکانی هەناردەکردن یان فرۆشتنی نەوتی خاو و بەرهەمەنەوتییەکان دادەنرێت بەبێ هیچ لێبڕینێک بۆ هەر مەبەستێک وەسەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم یان هەرکەسێک کە ئەو دەسەڵاتی پێبدات دەسەڵاتی مامەڵە کردنی پێوە هەیە، هەروەها ئەو ئەژمارە لەژێر چاودێری حکومەتی فیدراڵی دەبێت، هەروەها هەموو هەژمارە هاوشێوەکانی تر دادەخرێن. ٢- پشکی هەرێم لە کۆی بڕی هەناردەکردنی نەوتی خاو لە کێڵگەکانی هەرێم ٤٠٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لە کۆی ڕێژەی هەناردەکردنی ٣,٥٠٠,٠٠٠ بەرمیل لە ڕۆژێکدا، بە پشتبەستن بە نرخی ٧٠ دۆلار بۆ یەک بەرمیل. ٣- لە ئەگەری هەر ناکۆکییەک لە دیدگاکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم، لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمدا دادەمەزرێت و ئەم لیژنەیە ڕاسپاردەکانی خۆی ئاراستەی سەرۆکی حکومەتی فیدراڵی دەکات بۆ دەرکردنی بڕیاری گونجاو. هەر لە هەمان رۆژی وەستانی هەناردەینەوت،  هەرێم  بڕیاری دا کە بچێتە بەغدا و  وتووێژی چڕ و پڕدەستی پێکرد،  لە ماوەی ١٠ رۆژدا گەشتن بەڕیکەوتن و  لەسەر میکانیزمی نوێی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت  کە جگە لە و ٣ خاڵەی کە هەردوولا لە پرۆژەیاسای بووجەدا لەسەری رێککەوتبوون  لەسەر  خاڵێکی تری سەرەکی ڕیکەوتن  کەهۆکاری وەستانی هەناردە ی نەوتی هەرێم بوو ئەویش رادەستکردنی هەناردەی نەوتی هەرێم بوو لە بەندەری جەیهانی تورکیا بە کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق ( سۆمۆ)  و گەڕانەوەی داهاتەکەی بۆ ناو ئەو ئەژمارە بانکییەی کە لەسەرەوە باسکرا ، هەروەها  جێگری بەرێوەبەری گشتی سۆمۆ دەدرێت بە  کورد . ڕیکەوتنەکە لەبەرواری  ٤ ی نیساندا  بە ئامادەبوونی هەردوو سەرۆک وەزیران ئیمزاکرا و بەوەش  هەرێمی کوردستان تۆپەکەی خستووەتە قاچی بەغداوە. ئاشکرایە کە فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە ڕێی سۆمۆوە لە چەند رووەوە سوودی هەیە بۆ هەرێم: یەکەم شەرعییەت دەدات بەونەتەی لەهەرێمەوە هەناردە دەکرێت و مەترسی کێشەی یاسایی نامێنێت.  دووەم کاتێک کێشەیی شەرعییەت و یاسایی نەما و سۆمۆ فرۆشتی بەهەمان شێوەی نەوتی کەرکوک دەیفرۆشێت و دەرەنجام داهاتێکی زیاتر لە فرۆشی نەوت دەست عێراق و کۆمپانیا بەرهەمهێنەکانی نەوت دەکەوێت.  سێهەم  بەم رێکەوتنە هەرێم خۆی لە بەرپرسیارێتی دەربازدەکات بەرانبەر کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت لە وەستانی هەناردە و دەرئەنجام بەرهەم  وەستاوە  یان زۆر کەمبووەتەوە.  چوارەم:  قوتاربوونی لە بەرپرسیارێتی بەرانبەر کڕیارانی نەوت، بەوەی ئەوە لەسەر شانی بووە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردە ئەنجامی داوە.    سەبارەت بەخاڵی سێ و چوار  ئەم باروودۆخەی (هەرێم، بەرهەمهێنەران و کڕیارانی) نەوتی هەرێم تێی کەوتوون پێی دەوترێت بارودۆخی نە خوازراو ( القوە القاهرە  Force Manure  ( وە لە گرێبەستەکانی هاوبەشی کردن لە بەرهەمPCA  ی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییەکان لە مادەی ٤٠ دا بەم شێوەیە باسی بارودۆخی نەخوازراو کراوە" هەر دواکەوتنێک، یان کەموو کوڕییەک، پێشێلکردن یان ئەنجامنەدانێک لەلایەن بەڵێندەرەوە لە جێبەجێکردنی هیچ کام لە ئەرکەکانی بەپێی ئەم گرێبەستە وەک جێبەجێنەکردنی ئەم گرێبەستە هەژمار ناکرێت یان ببێتە بابەتی ناکۆکی ئەگەر ئەو دواکەوتن،ئەنجام نەدان، پێشێلکردن یان ئەنجام نەدانە بەهۆی ڕووداوێکی باردوۆجی نەخوازراوە وە بێت( القوە القاهرە). لەم حاڵەتەدا، بەڵێندەر دەبێت دەستبەجێ بە نووسراو حکومەت ئاگادار بکاتەوە و هەموو ڕێوشوێنێکی گونجاو بگرێتەبەر بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانی بەپێی ئەم گرێبەستە بە تەواوی ئەو ڕادەیەی کە دەتوانێت" بۆ حکومەتیش بەرانبەر بەڵیندەر بەهەمانشێوەیە. هەروها لە ماددەی ٤٠.٢ داسەبارەت بە بارودۆخی نەخوازراودا القوە القاهرە"  بەم شێوە پێناسەی دەکات" هێزی نەخوازراو واتە هەر ڕووداوێکی پێشبینینەکراو و سەرنەکەوتوو و بەرگە نەگیراو، نەک بەهۆی هیچ هەڵەیەک یان جێهێشتنێک لەلایەن بەڵێندەرەوە بەڵکو بەهۆی بارودۆخێکەوە کە لەدەرەوەی کۆنترۆڵی ئەو بەڵێندەرە، کە بەربەست یان ڕێگری دەکات لە جێبەجێکردنی هەموو یان بەشێک لە ئەرکەکانی بەپێی ئەم گرێبەستە" .  لەو پێناسەیەی سەرەوەدا دەردەکەوێت کە بارودۆخی نەخوازرا بریتییەلە باروودۆخێک کە لەدەرەوەی دەستەڵاتی لایەنەکانی گرێبەستەکەیە نەک بارودۆخێکی چاوەڕوان نەکراو یان پێشبینی نەکراو ، لە بەشێک لە دانیشتنەکان و گفتوگۆکانی نێوان هەولێر بەغدا بینینمان کە کۆمپانیاکانی بەرهەمهێن و کڕیارانی نەوتیش ئامادەییان هەبوو.  کەواتە دەتوانین بڵێین ئەم بارودۆخەش بارودۆخێکی نەخوازراوە و لەدەرەوەی دەستەڵاتەکانی هەرێمە بەو هەنگاوانەی هەرێم تائێستا گرتوییەتییەبەر هەموو ڕێوشوێنێکی گونجاو ی گرتووەتە بەر  بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانی بەپێی  گرێبەستەکە بۆ ئەوەی هەناردە دەست پێ بکاتەوە، و دەچێتە چوارچێوەی بارودۆخی نەخوازراوەوە" Force Majeure". کاریگەرییەکانی لە سەر بەغداد عێراقیش بەهەمان شێوەی هەرێمی کوردستان بەرێژەیەکی زۆر پشتی بە داهاتی فرۆشی نەوت بەستووە و لە پرۆژە یاسای بوجە بۆ ساڵەکانی ٢٠٢٣ تا ٢٠٢٥  ریژەی داهاتی نەوت لەکۆی هەموو داهات بریتییە ٨٧٪ بۆیە وەستانی ٥٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە بە هەناردەی کەرکویشەوە کە  دەکاتە رێژەی ١٤٪ی هەموو هەناردەی عێراق کاریگەری دەبێت لەسەر کۆی داهات بەتایبەت کە لە پرۆژە یاسای بوجەدا  کورتهێنانێکی زۆر هەیە. بۆیە لەماوەی کورت مەودادا وەستانی بەرهەم کاریگەری  نەرێنی دەبێت، هەرچەن بەغدا هەوڵی داوە ئەم بۆشاییە پڕ بکاتەوە کە دواتر باسی دەکەین.  بەڵام لەلایەکی ترەوە  بەغدا  زۆر بەباشی توانیویەتی سوود لە گرتنەوەی قوفڵەکە ببینێت کەوەک دەزانین ئەمە داخوازییەکەی چەندین ساڵەی بەغدایە بۆ ئەوەی هەناردە و فرۆشی نەو بخاتە ژێر رکێفی  وەزارەتی نەوتەوە و لەمەدا سەرکەوتوو بووە.  بەمەش  یەکێک لەو خاڵاکانی  کە لە بڕیاری دادگای فیدراڵیدا لە شوباتی ٢٠٢٢ دا هاتووە جێبەجێ کردووە کە ئەمە خاڵێکی گرنگ و جەوهەرییە بۆ وەزارەتی نەوت.   هەروەها  دەبێتە هۆی ئەوەی  لە ئایندەدا داهاتی ئەو  نەوتەی کە لەهەرێمەوە هەناردە دەکرا زیاد بکات.  چاوەڕی دەکرێت گەر سۆمۆ نەوتەکە بفرۆشێت بۆ هەر بەرمیلێک بەتێکڕا  نزیکەی ٨ دۆلار  داهات زیاد بکات و ئەمەش  هاوکار دەبێت بۆ پڕکردنەوەی بەشێک لەو کورتهێنانەی لە بوجەدا هەیە. جگە لەوەی دەستکەوتێکە بۆ حکومەتەکەی سودانی دەتوانێت لە رووی سیاسییەوە وەبەرهێنانی تیادا بکات کە ئەوەی لەماوەی چەند ساڵی ڕابوردوودا حکومەتەکانی پێش ئەو نەیان توانیووە ئەنجامی بدەن ئەم کردوویەتی " هەرچەند لە بەختی سودانی بوو کە تەوقیتی بڕیارەکەی دادگای ناوبژیوانییەکە  کەوتە ماوەی کارکردنی ئەوەوە و هەرێمی ناچارکرد بەخێرایی لەگەڵی ڕێک بکەوێت". هەروەها توانیویەتی لە گەڵ کڕیارانی نەوتی هەرێمیش ڕیک بکەوێت و دڵنیاییان بداتێ کە مامەڵەیان لەگەڵ دەکات بەڵام بەمەرجەکانی وەزارەتی نەوت. واتە گرتنەوەی قوفڵەکە بووە هۆی خێراکردنی  رێکەوتن لە بەرژەوەندی حکومەتی فیدراڵی و وەزارەتی نەوت وە دەستکەوتێکی گرنگە بۆیان.      ٢- سنووردارکردنی  کاریگەرییەکانی حکومەتی فیدراڵ توانای بەرهەم هێنانی لە سەروو ٤.٦ ملیۆن بەرمیلی رۆژانەوەیە وەلەم بڕە زیاد لە ١ ملیۆنی بۆ بەکار هێنانی ناوخۆ بەکار دەهێنرێت. بەکارهێنانی ناوخۆ لەو بەرهەمەیە کە لەلایەن کۆمپانیاکانی سەربە وەزارەتی نەوتەوە بەرهەم دەهێنرێن وەکو (کۆمپانیای نەوتی بەسرە و باکور...). لە ماوەی مانگەکانی رابووردوودا  لەباشورەوە رۆژانە نزیکەی ٣.٢ ملیۆن بەرمیل نەوتی هەناردە دەکرد، دەتوانرێت ئەم بڕە بە ئاسانی زیاد بکرێت بۆ ٣.٥ ملیۆن کە لە پرۆژە یاسی بوجەدا بە ئاستی هەناردە دیاری کراوە. وەزارەتی نەوت دەتوانێت ئەو بڕە نەوتەی کە لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستانەوە بەرهەم دەهێنرێت لە هەرێمی وەربگرێت و بۆ پێداویستی ناوخۆ لە بەرهەم هێنانی بەرهەمە نەوتییەکانی نەو تی سپی ماڵان و بەنزین و دیزڵدا بەکاری بهێنێت ، وە دەتوانرێت ئاستی پاڵاوتن زیاد بکرێت بەتایبەت کە هەرێمی کوردستان ژێرخانێکی زۆر بەهێزی پاڵاوتنی نەوتی هەیە. هەروەها  پشکی کۆمپانیا نەوتییەکان لە بری ئەوە لە جەیهان رادەستبکرێت لەلایەن سۆمۆ وە لە بەسرەوە رادەستیان بکات( دەکرێت چ بە نەوت یان داهاتی نەوت تەسلیمیان بکات بەپێی ڕیکەوتن لەسەری). بەمەش حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا نەوتییەکان دەتوانن بە ئاستێکی باش بەردەوام بن لە بەرهەمهێنان گەر بە تەواوی تواناشیان نەبێت. هەروەها حکومەتی فیدراڵیش دەتوانێت خۆی ببوێرێت لەوەی پێی بوترێت نەوتی خۆی دەکڕێتەوە لە کۆمپانیا نەوتییەکان.    بەپێی داتاکانی کۆمپانیاکانی بەدواداچونی کەشتییە نەوتییەکان ئەو نەوتەی لە نیوەی یەکەمی مانگی نیساندا لە باشورەوە و لەڕێی کەنداوە وە بارکراوە زیادی کردووە بەشێوەیەک بەتێکڕا  رۆژانە ٣ ملیۆن و ٤٢٥ هەزار بەرمیل بووە و بەشێکی زۆر  لە وبۆشاییەی کە بەهۆی وەستانی هەناردەوە لەڕێی جەیهانەوە دروست بووە پڕ بکاتەوە.  لەلایەکی ترەوە وەستانی هەناردە لە جەیهانەوە کە نزیکە نیو لەسەدی بەرهەمی جیهان پێک دەهێنێت بەشێکە لە هۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی جیهانی. لە ئانجامدا ددەبێتە  هۆی زیادکردنی داهاتی  نەوتی حکومەتی فیدراڵ.  پرۆژە یاسی بوجە لە پەرلەمانە و بڕیارە لە ئایندەیەکی نزیکدا پەرلەمان پەسەندی بکات دوای کەمکردنەوەی هەندێ خەرجی وەزارەتەکان و مناقەلەی هەندێ بڕگە، یاساکە لە ١ی کانوونی دووەمەوە  بەرکار دەبێت  کەواتە پشکی حکومەتی هەرێم لە  بوجەی فیدراڵ دەبێت، ئەگەر نەوتی هەرێم  بفرۆشرێت ئەوا داهاتەکەی دەخرێتە ئەو حسابەی لە پرۆژە یاساکە و رێکەوتنەکەی ٤ی نیساندا لەسەری رێککەوتوون و لە پشکی هەرێم لە بوجەدا دەردەکرێت و ئەوەی دەمێنێتەوە پاش دەرکردنی داهاتە فیدراڵیەکان دەنێردرێت بۆ هەرێم ، بەمانایەکی تر ئەگەر هەرێم نەوت هەناردە نەکات، وەکو لەسەرەوە روونکراوەتەوە هەرێم هەموو هەنگاوەکانی ناوە بۆ ئەوەی هەناردە دەست پێبکاتەوە، داواکارییەکانی بەغدای تا ئێستا جێ بەجێ کردووە لەو بارودۆخەدا حسابەکە هیچی تیا نابێت، پشکی هەرێم لە بوجەی حکومەتی فیدرڵی تەنها داهاتە فیدراڵییەکانی هەرێمی لێدەردەکرێت و دەبێت ئەوی تری بنێردرێت تاوەکو هەرێم بتوانێت مووچەو خزمەتگوزارییەکانی حکومەتی لێ بدات.  کەواتە هەرێم بە کردنەوەی قوفڵی هەناردە  و نەکردنەوەشی لە رێی جەیهان،  چاوەڕێ دەکرێت پشکی لە بوجە وەربگرێت.    

 (درەو):  چوارشەممەی داهاتوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دوای (128) رۆژ تاوتوێكردن، بڕیاری خۆی لەبارەی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان دەردەكات، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، دادگا درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان رەتبكاتەوە‌و بە نادەستوریی ناوی ببات، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت ئاسەنگێكی گەورەی تر لەبەردەم سازدانی هەڵبژاردن لە كوردستان دروست دەبێت.  رۆژی چوارشەممەی داهاتوو واتە 5ی ئایار، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە رادەگەیەنێت كە لەبارەی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان تۆماركراون. دواین دانیشتنی دادگای فیدراڵی لەبارەی ئەم كەیسە رۆژی 29ی ئازاری رابردوو بەڕێوەچوو، ئەمە شەشەم دانیشتنی دادبینی بوو، تێیدا دادگا كۆتایی بە دادبینییەكان هێناو رۆژی 3/5/2023ی دیاریكرد بۆ دەركردنی بڕیار.   سكاڵاكان لەلایەن (یوسف محەمەد) سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان‌و (شاسوار عەبدولواحید) سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و (سروە عەبدولواحید) سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی عێراق‌و (كاوە عەبدولقادر) سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی كوردستان تۆماركراون، دادگای فیدراڵی لە دانیشتنی 18ی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوودا، هەموو سكاڵاكانی یەكخست.  یەكەم دانیشتنی دادگای فیدراڵی لەبارەی ئەم كەیسە لە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی 2022 بەڕێوەچوو، واتە ماوەی (128) رۆژە ئەم كەیسە لەبەردەم دادگادایە‌.  ئەگەر دادگا لە بڕیارەكەی رۆژی چوارشەممەی داهاتوودا، درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بەنادەستوری ناوببات، پەرلەمان هەڵدەوەشێتەوە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت خولی ئێستا پەرلەمان ناتوانێت یاسای هەڵبژاردنی خولی شەشەم هەمواربكاتەوە‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم كارابكاتەوە، لەم حاڵەدا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردن، لایەنە سیاسییەكانی هەرێم پەنا بۆ یاسای هەڵبژاردنی پێشوو ببەن‌و كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق پرۆسەكە بەڕێوەببات، ئەمە لەبەرژەوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لە زیانی یەكێتی‌و لایەنەكانی تردایە كە خوازیاری گۆڕینی یاسای هەڵبژاردنن، چونكە یاسای هەڵبژاردن بەبێ هەمواركردن‌و بەشێوازی یەك بازنەیی جاران، جارێكی تر دەرفەتی ئەوە بۆ پارتی خۆش دەكات بەكورسی كۆتای پێكهاتەكانەوە، رێژەی 50+1ی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان كۆنترۆڵ بكات. بەڵام رەنگە دەرچوونی بڕیارێكی لەمشێوەیە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، بەتەواوەتی چارەنوسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەتەواوەتی بخاتە تاریكییەوە‌و هەڵبژاردنەكە نەكرێت، چونكە لەم حاڵەتەدا لایەنە سیاسییەكان ناچار دەبن بەپێی یاسا كۆنەكەی هەڵبژاردن بچنە ناو هەڵبژاردن‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق پرۆسەكە بەڕێوەببات.  لەلایەكی ترەوە رەتكردنەوە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە دەبێت بە پێشینەیەك بۆ ئەوەی لە داهاتوودا بە هیچ هۆكارێك تەمەنی پەرلەمان درێژنەكرێتەوە.  مانگی ئازاری رابردوو، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دیاریكرد، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا پەرلەمان یاسای هەڵبژاردنی هەموار نەكردوەتەوەو كۆمسیۆنیش كارا نەكراوەتەوە.  لایەنە سیاسییەكان لەسەر كاراكركردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و  راپرسی بە هەمان پێكهاتەی خۆیەوە رێككەوتوون، دوو كورسی ئەنجومەنی كۆمسیاران بەتاڵ بووە، بڕیاردراوە پڕبكرێتەوە.  بەڵام لەسەر هەمواری هەڵبژاردن هێشتا لایەنەكان نەگەیشتونەتە رێككەوتنی كۆتایی‌و پارتی‌و یەكێتیی لەسەر كورسی پێكهاتەكان ناكۆكن.   پەرلەمانی كوردستان مانگی ئۆكتۆبەری 2022 تەمەنی خۆی بۆ ماوەی ساڵێك درێژكردەوە، ئەمە ناڕەزایەتی دروستكرد، جگە لە فراكسیۆنی پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان‌و پێكهاتەكان كە دەنگیان بۆ درێژكردنەوە داوە، فراكسیۆنەكانی تر‌و پەرلەمانتارانی سەربەخۆ بەشێوازی جیاواز لە پەرلەمان كشاونەتەوە یاخود بایكۆتی دانیشتنەكانیان كردووە.  ئەمە جاری یەكەم نەبوو پەرلەمانی كوردستان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە، لەسەرجەم خولەكاندا بەتێكڕا پەرلەمان (8) جاری تر تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە، ئەمەش بەهۆكاری جیاواز لەوانە شەڕی ناوخۆ‌و شەڕی داعش‌و قەیرانی سیاسی ناوخۆیی.

شیكاری: درەو:     # پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.67%) لە بودجەی گشتی عێراق زیاتر دەبێت لە (25 ترلیۆن و 216 ملیار) دینار، بەڵام دوای لێدەرکردنی نزیکەی (7 ترلیۆن و 350 ملیار) دینار لە خەرجی سیادی  و بڕی (ترلیۆنێک و 256 ملیار و 611 ملیۆن) دینار لە خەرجی حاکیمە، پشکەکەی دادەبەزێت بۆ زیاتر لە (16 ترلیۆن و 609 ملیار) دینار کە هێشتا زیاتر لە (2 ترلیۆن و 705 ملیار) دیناری بە ڕێژەی (19%) زیاترە لەو پشکەی لە ساڵی (2021) بۆی تەرخان کرابوو. # داهاتی گشتی عێراق لە ساڵی (2021) بە زیاتر لە (101 ترلیۆن و 120 ملیار) دینار جێگیر کرابوو، کە بە ڕێژەی (80%) لە داهاتی فرۆشتنی نەوتی بەرهەمە نەوتی و کانزاییەکانەوە سەرچاوەی دەگرت. بەڵام پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ داهاتی گشتی بە نزیکەی (134 ترلیۆن و 553 ملیار) دینار دەخەمڵێنرێت، کە ڕێژەی (87%) لە داهاتی فرۆشتنی نەوت و بەرهەمە نەوتی و کانزاییەکانەوە سەرچاوەی دەگرێت. ئەم هەنگاوەش لە بەرزبوونەوەی ڕێژەی پشت بەستن بە داهاتی نەوت دەریدەخات، حکومەتی عێراق پلانی ئەوتۆی نەبووە بۆ فرەکردنی سەرچاوەکانی داهات و بگرە پاشەکشەی گەورەی کردووە.  # کورتهێنان لە پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ قەبارەکە ئێجگار گەورەیەوە ڕێژەی (32%) تێدەپەڕێنێت و بەهاکەی دەگاتە زیاتر لە (64 ترلیۆن و 469 ملیار دینار، کە ئەم کۆرتهێنانەش دوو هێندەو زیاری ئەوەیە کە لە ساڵی (2021) تۆمار کرابوو. # سەرجەم وەزارەتەکانی عێراق کە ژمارەیان (22) وەزارەتە بەراورد بە ساڵی (2021) خەرجییەکانیان بە ڕێژەی (27%) هەڵکشاوە، جگە لە دوو وەزارەتی (دارایی و بەرگری) نەبێت بە ڕێژەیەک خەجییەکانیان کەم دەکات. وەزارەتەکانی (دارایی، نەوت، کارەبا و ناوخۆ) ئەو وەزارەتانەن کە زۆرترین خەرجیان بۆ تەرخان دەکرێت. # بە هەمان شێوەی سێکتەرەکانی دیکە بە تێکڕا خەرجی حاکیمە لە یاسای بودجەی ساڵی (2021) لە (7 ترلیۆن و 288 ملیار و 276 ملیۆن) دینارەوە بە ڕێژەی (36%) بۆ بڕی (9 ترلیۆن و 918 ملیار و 8 ملیۆن) دینار بەرز دەبێتەوە لە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023). خەرجییەکانی (کڕینەوەی گەنم و جۆی و جوتیاران و هاوردەکردنی وزە) کەم دەکەن.  سەرەتا لە (13/3/2023) ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، رەشنوسی بودجەی ساڵی (2023)ی پەسەند کرد کە وەک ئاماژەی پێدراوە بۆ ساڵانی (2024 و 2025)یش بەرکار دەبێت، پرۆژەکەش گەورەترین رەشنوسی یاسای بودجەیە لە مێژووی عێراقدا. لەکۆبونەوەی ژمارە 18ی رۆژی (5/4/2023) خوێندنەوەی یەکەم و لە (18/4/2023) ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق خوێندنەوەی دووەمی بۆ پرۆژە یاساکە ئەنجامدا، چاوەڕوان دەکرێت لە مانگی ئایندەدا پرۆژە یاساکە پەسەند بکرێت. پاڵپشت بەو داتایانەی لە پرۆژە یاساکەدا هاتووە، لەم ڕاپۆرتەدا بە وردی تیشک دەخەینە سەر داهات و خەرجی و بڕی کورتهێنان و خەرجی وەزارەتەکانی حکومەتی عێراق و پشکی هەرێم لە داهات و خەجییە گشتییەکان و هاوکات خەرجی سیادی و حاکیمە. پاشان بەراوردکردنی داتاکان بە یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021)ی بودجەی گشتی عێراق و بڕو ڕێژەی بەرزبوونەوەی داهات و خەرجییە گشتی و وزارەییەکان تێیدا و بڕو ڕێژەی کورتهێنان لە پرۆژەکەداو خەرجیەکانی حاکیمەو سیادی و پشکی هەرێم تێیاندا. بەڵام گرنگە لێرەدا ئاماژە بە چەند زانیارییەک بدەین، ئەوانیش؛ -    بەپێی پرۆژە یاساکەدا داهاتی نەوت سەرچاوەی سەرەکی پارەدارکردنی عێراق دەبێت و (87%)ی داهات پێکدەهێنێت و پاڵپشت پرۆژەکە ئەوە خەمڵێندراوە کە عێراق بە تێکڕای رۆژانە (3 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیل نەوت بە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمیشەوە هەناردە بکات. هەر بەرمیلێک نەوت بە (70) دۆلار خەمڵێندراوە. ئەمە لە کاتێکدایە بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2021) وا خەمڵێندرابوو کە حکومەتی عێراق رۆژانە بڕی (3 ملیۆن و 250 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە بکات بە (250 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستانیشەوە، تێکڕای نرخ و داهاتی هەر بەرمیلێک نەوت بە (45) دۆلار خەمڵێندرابوو. -    بەهای دۆلاری ئەمریکی بەراورد بە دیناری عێراق هەمیشە پرسێکی گرنگ بووە لە عێراقدا چونکە عێراق بەشی هەرە گەورەی داهاتەکەی بەدۆلارەو لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بەدەستی دەخات، لە پرۆژەی یاسای بودجەی ساڵی (2023) بەهای هەر دۆلارێک بە (هەزار و 300) دینار جێگرکراوە. ئەمە لە کاتێکدایە بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2021) یەک دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر (هەزار و 450) دینار جێگیر کرابوو.  -    پشکی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی ساڵی (2021) ڕێژەی (12.67%)ی بۆ تەرخان دەکرێت، بەڵام نزیکەی (34%) بۆ خەرجییەکانی (سیادی و حاکیمە) دەڕوات و (66%)ی بۆ دەمێنێتەوە.   یەکەم؛ پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق پاڵپشت بە یاسای بودجەی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023)  لە یاسای بودجەی گشتی عێراق لە ساڵی (2021)دا، پشکی هەرێمی کوردستان (12.67%)ی بودجەی بۆ دیاریکرابوو، بە هەمان رێژە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023)یش جێگەی جێگەی ئەو ڕێژەیەی کردووەتەوە، بەڵام گۆڕانکاری گەورە لە قەبارەی پشکی هەرێم ڕوویداوە، بە جۆرێک؛ -    لە یاسای بودجەی ساڵی (2021)دا پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتی عێراقدا بە بڕی (16 ترلیۆن و 470 ملیار و 104 ملیۆن و 277 هەزار) دینار خەمڵیندرابوو، بەڵام دوای لێدەرکردنی (ترلیۆنێک و 642 ملیار و 667 ملیۆن و 220 هەزار) دینار لە خەرجی سیادی و بڕی (923 ملیار و 424 ملیۆن  و 605 هەزار) دینار لە خەرجی حاکیمە، پشکی (13 ترلیۆن و 904 ملیار و 12 ملیۆن و 452 هەزار) دیناری بۆ دیاری کرابوو. بەڵام لە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023)دا، پشکی هەرێم بە ڕێژەی (12.67%) لە بودجەی گشتی بریتی دەبێت لە بڕی (25 ترلیۆن و 216 ملیار و 101 ملیۆن و 547 هەزار) دینار بەم پێیەش پشکەکەی بە ڕێژەی (53%) و نزیکەی بڕی (8 ترلیۆن و 746 ملیار) دینار زیاد دەکات، بەڵام دوای لێدەرکردنی نزیکەی (7 ترلیۆن و 350 ملیار) دینار لە خەرجی سیادی و بڕی (ترلیۆنێک و 256 ملیار و 611 ملیۆن  و 724 هەزار) دینار لە خەرجی حاکیمە، پشکی (16 ترلیۆن و 609 ملیار و 639 ملیۆن و 162 هەزار) دیناری بۆ دەمێنێتەوە کە هێشتا بڕی زیاتر لە (2 ترلیۆن و 705 ملیار و 626 ملیۆن) دیناری بە ڕێژەی (19%) زیاترە لەو پشکەی لە ساڵی (2021) بۆی تەرخان کرابوو. بۆ وردەکاری بڕوانە خشتەی ژمارە (1). خشتەی ژمارە (1) دووەم؛ داهاتی گشتی عێراق پاڵپشت بە یاسای بودجەی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023) پاڵپشت بە یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی (2023). داهاتی گشتی عێراق لە ساڵی (2021) بە (101 ترلیۆن و 320 ملیار و 141 ملیۆن و 984 هەزار) دینار جێگیر کرابوو، کە بڕی (81 ترلیۆن و 171 ملیار و 112 ملیۆن و 500 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە داهاتی فرۆشتنی نەوتی بەرهەمە نەوتی و کانزاییەکانەوە سەرچاوەی دەگرت. داهاتی ناوخۆش بڕی (20 ترلیۆن و 149 ملیار و 29 ملیۆن و 484 هەزار) دیناری بەڕێژەی (20%) لە باج و رسومات و داهاتی خاڵە گومرگییەکان ... پێکدەهێنا. بەڵام پاڵپشت بە پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ داهاتی گشتی بە (134 ترلیۆن و 552 ملیار و 919 ملیۆن و 63 هەزار) دینار دەخەمڵێنرێت، کە بڕی (117 ترلیۆن و 252 ملیار و 500 ملیۆن) دیناری بە ڕێژەی (87%) لە داهاتی فرۆشتنی نەوت و بەرهەمە نەوتی و کانزاییەکانەوە سەرچاوەی دەگرێت. داهاتی ناوخۆش بڕی (17 ترلیۆن و 300 ملیار و 419 ملیۆن و 63 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13%) لە باج و رسومات و داهاتی خاڵە گومرگییەکان ... پێکدەهێنێت. ئەم هەنگاوەش لە بەرزبوونەوەی ڕێژەی پشت بەستن بە داهاتی نەوت دەریدەخات، حکومەتی عێراق پلانی ئەوتۆی نەبووە بۆ فرەکردنی سەرچاوەکانی داهات و بگرە پاشەکشەی گەورە دەکات، چونکە بەشی زۆری ئەو سەرچاوانەی حکومەتی عێراق وەک سەرچاوەی داهاتی نانەوتی پشتیان پێ دەبەستێت بەپێی خەمڵاندنەکان داهاتیان دادەبەزێت بەراورد بە ساڵی (2021) و پشت بەستن بە داهاتی نەوت بە ڕێژەی (44%) زیاد دەکات بەراورد بە یاسای بودجەی ساڵی (2021)و لە بەرامبەردا؛ باجی سەر داهات و سامان بە ڕێژەی (32%) و رەسمەکان (7%) و داهاتی سەرمایەگوزاری (97%) و داهاتەکانی دیکە (6%) کەم دەکەن. عێراق لە چوارچێوەی داهاتی ناوخۆ تەنها چاوی لەوەیە باجی شمەک و رەسمی بەرهەمهێنان قازانجی کەرتی گشتی و تەحویلات زیاد بکات.  بە تێکڕا لە بواری داهاتدا بە هەردوو جۆری (نەوتی و نانەوتی)یەوە پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ وای خواستووە داهاتی گشتی بەڕێژەی (33%) و بڕی (33 ترلیۆن و 232 ملیار و 777 ملیۆن و 79 هەزار) دینار بەرز بکاتەوە. بۆ وردەکاری بڕوانە خشتەی ژمارە (2). خشتەی ژمارە (2) سێیەم؛ داهات، خەرجی و کورتهێنانی عێراق پاڵپشت بە یاسای بودجەی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023) وەک لە یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی (2023) هاتووە. داهاتی گشتی عێراق لە ساڵی (2021) بە (101 ترلیۆن و 320 ملیار و 141 ملیۆن و 984 هەزار) دینار جێگیر کرابوو، هەرچی خەرجی گشتیشە بە (129 ترلیۆن و 993 ملیار و 9 ملیۆن و 291 هەزار) دینار خەمڵێندرابوو، بەو پێیەش کورتهێنان بە  ڕێژەی (22%) بە قەبارەی (28 ترلیۆن و 672 ملیار و 9867 ملیۆن و 307 هەزار) دینار تۆمار کرابوو. ئەمە لە کاتێکدایە لە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023) لە سەر هەرسێ ئاستی (داهات، خەرجی و کورتهێنان) ڕێژەکانیان زۆر بەرزبووەتەوە، بە جۆرێک؛ داهاتی گشتی بە (134 ترلیۆن و 552 ملیار و 919 ملیۆن و 63 هەزار) دینار دەخەمڵێنرێت، کە (33%)ی زیاترە لەو داهاتەی کە لە یاسای بودجەی ساڵی (2021) جێگیر کرابوو.  هاوکات خەرجی گشتی بە (199 ترلیۆن و 22 ملیار و 111 ملیۆن و 663 هەزار) دینار دەخەمڵێندرێت، بەو واتایەی قەبارەی خەرجی گشتی بە بڕی زۆرتر لە (69 ترلیۆن و 29 ملیار) دینار و بە ڕێژەی (53%) زیاد دەکات بەراورد بە یاسای بودجەی ساڵی (2021). سەبارەت بە کورتهێنان لە پرۆژە یاسای بودجەی ئەمساڵ قەبارەکە ئێجگار گەورەیەوە ڕێژەی (32%) تێدەپەڕێنێت و بەهاکەی دەگاتە زیاتر لە (64 ترلیۆن و 469 ملیار و 192 ملیۆن) دینار، کە ئەم کۆرتهێنانەش دوو هێندەو زیاری ئەوەیە کە لە ساڵی (2021) تۆمار کرابوو بڕی زۆرتر لە (35 ترلیۆن و 796 ملیار و 325 ملیۆن) دیناری بەڕێژەی (125%)ی زیاترە لەوەی ساڵی (2021). بۆ وردەکاری بڕوانە خشتەی ژمارە (3). خشتەی ژمارە (3) چوارەم؛ خەرجی وەزارەتەکانی عێراق پاڵپشت بە یاسای بودجەی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023) بەپێی داتاکان، سەرجەم وەزارەتەکانی عێراق کە ژمارەیان (22) وەزارەتە بەراورد بە ساڵی (2021) خەرجییەکانیان بە شێوەی جیاواز هەڵکشاوە، جگە لە دوو وەزارەتی (دارایی و بەرگری) نەبێت بە ڕێژەیەک خەجییەکانیان کەم دەکات. لە هەردوو یاسا و پرۆژە یاساکەدا وەزارەتەکانی (دارایی، نەوت، کارەبا و ناوخۆ) ئەو وەزارەتانەن کە زۆرترین خەرجیان بۆ تەرخان دەکرێت و وەزارەتەکانی (گەیاندن، وەرزش و لاوان، رۆشنبیری و کۆچ) کەمترین خەرجیان بۆ دیاری کراوە. هەر بە پێی زانیارییەکان خەرجی سەرجەم وەزارەتەکان لە ساڵی (2021) بریتی بووە لە (126 ترلیۆن و 604 ملیار و 635 ملیۆن) دینار، بەڵام لە پرۆژە یاسای ساڵی (2023) ئەو بڕە بەرزبووەتەوە بۆ (161 ترلیۆن و 536 ملیار و 542 ملیۆن) دینار، کە بڕی (34 ترلیۆن و 931 ملیار و 907 ملیۆن) دیناری بە رێژەی (27%) زیاتر لەو بڕەی لە ساڵی (2021) جێگیر کراوبوو. بۆ وردەکاری دەربارەی خەرجی سەرجەم وەزارەتەکان و بڕو و ڕێژەی بەرزبوونەوەی خەرجییەکانیان بڕوانە خشتەی ژمارە (4). خشتەی ژمارە (4) پێنجەم؛ خەرجی حاکیمەی عێراق پاڵپشت بە یاسای بودجەی ساڵی (2021) و پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023) بە هەمان شێوەی سێکتەرەکانی دیکە بە تێکڕا خەرجی حاکیمە لە یاسای بودجەی ساڵی (2021) لە (7 ترلیۆن و 288 ملیار و 276 ملیۆن) دینارەوە بە ڕێژەی (36%) بۆ بڕی (9 ترلیۆن و 918 ملیار و 8 ملیۆن) دینار بەرز دەبێتەوە لە پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی (2023). بە جۆرێک خەرجی پاڵپشتی (کۆبوونی خۆراک، دادبینی ناکۆکی زەوی و زار، دەرمان، سەرژمێری دانیشتوان) بەڕێژەیەکی بەرز زیاد دەکەن و خەرجییەکانی (کڕینەوەی گەنم و جۆی و جوتیاران و هاوردەکردنی وزە) کەم دەکەن و لە ساڵی (2023)شدا بڕی (345 ملیار و 455 ملیۆن) دینار بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان تەرخان دەکرێت کە خەرجییەکەی لە چوارچێوەی خەرجی حاکیمەدایە.  بۆ وردەکاری بڕوانە خشتەی ژمارە (5). خشتەی ژمارە (4) سەرچاوەکان؛ -    یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق -    پرۆژە یاسای ساڵانی (2023 – 2024 - 2025)ی یاسای بودجەی گشتی عێراق

(درەو): ماوەی (30) رۆژە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیراوە، ئەمە (ترلیۆنێك) دینار زیانی لە داهاتی هەرێم داوە. بەپێی نوسراوی رەسمی بەڕێوەبەری نوسینگەی باركردنی نەوتی عێراق لە بەندەری جەیهانی توركیا، لە كاتژمێر (12:35) خولەكی رۆژی 25/3/2023 هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە بەندەری جەیهانی توركیا راگیراوە. نەوت سەرچاوەی سەرەكی داهاتی هەرێمی كوردستانە، بەجۆرێك رێژەی (77%)ی كۆی گشتی داهاتەكانی بەردەستی حكومەت پێكدەهێنێت.  ئێستا نرخی یەك بەرمیل نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا (82) دۆلارە، بەپێی دواین راپۆرتی كۆمپانیای (دیلۆیت)، هەرێمی كوردستان نەوتەكەی بە (19) دۆلار كەمتر لە نرخی بازاڕەكانی جیهان فرۆشتووە، واتا هەرێم هەر بەرمیلێكی نەوتەكەی بە (63) دۆلار دەفرۆشێت. ئەگەر هەرێمی كوردستان رۆژانە بە تێكڕا (400) هەزار بەرمیل نەوتی بەو نرخە بۆ ئەژمار بكرێت، ئەوا زیانی كۆی داهاتی (30) رۆژی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بەهاكەی دەبێت بە (756 ملیۆن) دۆلار، واتا بەنرخی ئەمڕۆی دۆلار لە بازاڕی كوردستان نزیكەی (ترلیۆنێك‌و 81 ملیار) دینار.  راوەستانی هەناردەی نەوت وایكردووە، ئێستا حكومەتی هەرێم تەنیا یەك سەرچاوەی داهاتی بەدەستەوە ماوە، كە ئەویش داهاتی ناوخۆیە‌و مانگانە نزیكەی (200 بۆ 250 ملیار) دینارە، ئەمە لەپاڵ ئەو بڕە پارەی كە هاوپەیمانان وەكو یارمەتی بە وەزارەتی پێشمەرگەی دەدەن كە مانگانە بڕەكەی نزیكەی (20 ملیۆن) دۆلارە. ئەم دۆخە لە كاتێكدایە هێشتا حكومەت موچەی مانگی نیسانی موچەخۆرانی دابەش نەكردووە‌و وەزارەتی دارایی هەرێم چاوەڕوانی گەڕانەوەی داهاتی ناوخۆو قسەی حكومەتی عێراق دەكات بۆ ئەوەی بزانێت ئایا دەتوانێت خەرجی موچە دابین بكات یان نا.  حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵی عێراق رێككەوتنیان كردووە لەسەر ئەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكاتەوە، بەڵام هێشتا حكومەتی توركیا ئامادە نییە هەناردە دەستپێبكاتەوە. بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لە بڕیارەكەیدا سەبارەت بە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان، توركیای پابەند كردووە بەوەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبوو بە حكومەتی عێراق بداتەوە، دەسەڵاتدارانی توركیا هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكەنەوە تاوەكو عێراق بابەتی قەرەبووەكە بەلایەكدا دەخات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا رەجەب تەیب ئەردۆغان مانگی داهاتوو دەچێتە ناو هەڵبژاردنێكی چارەنوسسازی سەرۆكایەتی‌و پەرلەمانییەوە‌و نایەوێت ئەم بابەتە لەلایەن نەیارە سیاسییەكانییەوە لەدژی بەكاربهێنرێت.  ئەم دۆخە كۆمپانیاكانی بواری وەبەرهێنان‌و كەشتییەكانی كڕینی نەوتی هەرێمی كوردستانیان نیگەران كردووە‌و نازانن چارەنوسیان چی بەسەردێت.  بەگوێرەی هەواڵێكی ئاژانسی (بلۆمبێرگ)ی ئەمریكی، ئەو بارهەڵگرانەی نەوتی خاوی كوردستانیان دەگواستەوە، دوای مانگێگ چاوەڕوانی بێزاربوون‌و بە بەتاڵی ئاوەكانی نزیك وێستگەی هێڵی بۆرییەكانی توركیایان بەجێهێشتووە.  بلۆمبێرگ دەڵێ" ئەمە ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم بەمزوانە دەستپێناكاتەوە، بەهۆی چارەسەرەكردنی كێشەكان لەنێوان حكومەتە پەیوەندیدارەكان". "پێنج بارهەڵگری گواستنەوەی نەوت لەنزیك بەندەری جەیهانی توركی لەچاوەڕوانیدابوون، هەردوو كەشتی (Neverland and Amax Anthem) لەپشووەكانی كۆتایی هەفتە بەبێ‌ هەڵگرتنی نەوتی خاو ناوچەكەیان بەجێهێشتووە" ئاژانسە ئەمریكییەكە وای نوسیوە.     "تائێستا سێ‌ بارهەڵگری كرێ بۆ گواستنەوەی نەوتی خاوی كوردستان لەنزیك بەندەرەكە چاوەڕوانیدەكەن.. ئەو پێنج بارهەڵگرە بۆ گواستنەوەی نزیكەی (4)ملیۆن بەرمیل نەوت بەكارهێنراون".   

درەو: "من و مامۆستا سەڵاحەدین محەمەد بەهادین و مامۆستا عەلی باپیر و كاك قادر عەزیز بڕی ملیۆنێك دۆلارمان لە قاسم سولەیمانی وەرگرت، بۆ پاڵپشتی هەڵبژاردن" ئەمە قسەی محەمەد حاجی مەحمودە لە دۆكیۆمێنتەریەكی تایبەتی (درەو)دا. محەمەد حاجی مەحمود باس لە دەستكەوتنی داهات و بودجەی حزبەكان دەكات لە شاخەوە بۆ شارو تا ئێستا. محەمەد حاجی مەحمود دەڵێت: -    سەرەتا هاوكارییەكانمان لە سوریاوە وەردەگرت، لەلایەن چەپەكانی فەلەستینیشەوە هاوكاری دەكراین، چەكوتەقەمەنی لە فەلەستینەوە بەرێگای سوریاوە بۆمان دەهات. -    لەدوای ساڵی 1980 ەوە حزبەكان سەردانی قەزافیان كردووە لەوە بەدواوە قەزافی هاوكاری حزبەكانی كوردستانی دەكرد لەو كاتەدا (3-4) ملیۆن دۆلاری پێداین . -    لەناوچە سەختەكانی ناو كوردستان گومرگمان هەبوو هەموو حزبەكان گومرگی خۆیان هەبوو. -    لەدوای پرۆسەی ئەنفالەوە ئێران مانگانەی بە یەكێتی و حزبی سۆسیالیست بڕیەوە و پێشتریش مانگانەی بە پارتی ئەدا. -    دوای راپەڕین گومرگمان دانا حزبەكان لە نێوان خۆیاندا دابەشیان دەكر بەم شێوەیە: 30% بۆ پارتی 30% بۆ یەكێتی 15% بۆ سۆسیالیست 8% بۆ حزبی شیوعی 6% بۆ پاسۆك 4% بۆ حزبی زەحمەتكێشان  -    دواتر حزبەكان پارەیان لە حكومەت وەردەگرت تا مانگی 12ی 2014  -    ساڵی 2009 ( یەكگرتوو، كۆمەڵ،سۆسیالیست و زەحمەتكێشان)  سەردانی ئێرانمانكرد بۆ هاوكاری "من و مامۆستا سەڵاحەدین و مامۆستا عەلی باپیر و كاك قادر عەزیز" چوینە ئێران و قاسم سولەیمانیمان بینی داوای هاوكاریمان لێی كرد بڕی (ملیۆنێك) دۆلارمان لێوەرگرت بۆ پاڵپشتی هەڵبژاردن، ئەو كات بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لیستیكمان هەبوو بەناوی (لیستی خزمەتگوزاری و چاكسازی)    

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) (٢-٢) لە بەشی یەکەمی ئەم نووسینەدا باسی ئەوەمان کرد کە حکومەتی هەرێم لە ساڵی ٢٠١٤ەوە بە شێوەکی سەربەخۆ دەست بە فرۆشتنی نەوتی هەرێم دەکات و بەغداش لەبەرامبەردا بڕە پارەی هەرێم لە داهاتی عێراق دەبڕێت، لەو بەشەدا باسم لە سێ دەرەنجامی گرنگی ئەم دۆخە تازەیەکرد: یەکەم: بڕی ئەو بودجەیەی لە بەغداوە بۆ هەرێم دیاربوو، خەڵک دەیزانی چەندە پارە هاتووەتە هەرێمەکەوە، داهات و خەرجیش چەندبوون بەڵام لەدوای راگەیاندنی ئابوریی سەربەخۆوە لە ساڵی ٢٠١٤ دا، یاسای بودجەی هەرێم بوونی نەبوە و بەمەش داھات و خەرجیی هەرێم بە درێژایی ئەو ماوەیە تا ئەمرۆکە، لە دەرەوەی هەر چاودێریی و لێپرسینەوەیەکدا بووە، ئەمش دەستی حوکمڕانانی هەرێمەکەی ئازادکردوە لەوەدا بێلێپرسینەوە و چاودێری ئەو ملیارەها دۆلارە بەکاربهێنن کە لە فرۆشتنی نەوتەوە دەستیانکەوتوە.  دووهەم: بڕی ئەو پارەیەی لە فرۆشی نەوتەوە بۆ حکومەتی هەرێم گەڕاوەتەوە زۆر کەمتربووە لە بڕی ئەو پارەیەی کە دەکرا لە بەغداوە بێت، ئەگەر نەوتەکە «سەربەخۆ» نەفرۆشرایە، عێراق لە ساڵی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠١٤ نزیکەی ٧٥ ملیار دۆلار پارەی لە بەغداوە بۆ هەرێم ناردوە کەچی حکومەتی هەرێم خۆی لە ساڵی ٢٠١٤ ەوە کە ساڵی ئابورییە سەربەخۆکەیەتی، تا ساڵی ٢٠٢١ کە دەکاتە نزیکەی هەشت ساڵ تەنها بری ٢٥ ملیار دۆلاری لە فرۆشی نەوت دەستکەوتوە، بە کورتییەکەی ئەگەر حکومەتی هەرێم نەوتی نەفرۆشتایە و بودجەکە لە بەغداوە بهاتایە، بڕی ئەو پارەیەی کە دەهاتە هەرێمەوە نزیکەی ٣٥ ملیار دۆلار زیاتر دەبوو لەوەی کە حکومەتی هەرێم لە ڕێگای فرۆستنی نەوتەوە پەیدایکراوە، لەم ئاستەدا نەوتفرۆشتنی سەربەخۆ لەلایەن هەرێمەوە لەو ماوەیەدا زیانی ٣٥ ملیار دۆلاری لە هەرێم داوە.  سێهەم: بەڵام ئەمە هەموو زیانەکانی «ئابورییە سەربەخۆ»ەکەی حوکمڕانانی هەرێم نییە، لەپاڵ زیانی ئەو ٣٥ ملیار دۆلارەدا کە دەکرا لە بەغداوە بێت، نەوتفرۆشیی وادەکات هەرێم تووشی قەرزێکی گەورە ببێت، ئەو قەرزە لە ئێستادا بڕی ٣١ ملیار دۆلای تێپەڕاندوە. بەم مانایە لە ساڵی ٢٠١٤ ەوە بۆ ئێستا سیاسەتی فرۆشتنی نەوت بە سەربەخۆیی زیاد لە ٦٠ ملیار دۆلار زیانی بە هەرێم گەیاندوە بەڵام ئەمە هەموو دەرنجامە نێگەتیڤەکانی ئابوری سەربەخۆ و نەوتفرۆشییەکی هەرێم نییە کارە بنکۆڵکارییەکەی درەو میدیا وێنەیەکی ئابوریی و کۆمەلایەتیی تەواو ترسناکترمان دەخاتە بەردەم.  بۆ نموونە بە پێی ئامارەکانی یەکێتی وەبەرهێنان لەو ماوەیەدا پینج هەزارپڕۆژەی ئابوریی وەستاون، لەو ماوەیەدا سێ ھەزار و پێنج سەد کارگەی گەورە و بچوک داخراون، زیاتر لە هەزار کۆمپانیاش مایەپوج بوون، ئەم دۆخە وایکردوە زیاد لە سێ سەد و پەنجاهەزار کەس کارەکانیان لەدەستبدەن. بەهۆی ئەوەوە کە هەرێم بڕێکی کەم پارەی لە فرۆشی نەوت دەستدەکەوێت و هیچ چاودێریەکیش لەسەر چۆنیتی سەرفکردن و بەکارهێنانی ئەو پارانە نییە هەروەها بە هۆی ئەوەشەوە کە گەندەڵیی ئاکاری ژمارە یەک و هەرەسەرکیی حوکمرانییەکەیە، دۆخێک دروستدەبێت وا لە دەسەڵاتداران دەکات  باجی زۆرتر و رسوماتی زیاتر بخەنە سەر شانی خەڵکی هەرێم، هاوکات بەرزبوونەوەی نرخی شتومەک و گرانبوونیان فشارێکی گەورەتر لەسەر دانیشتوانی هەرێم دروستدەکات، وەک وتیشمان ژمارەیەکی زۆری کۆمپانیا و پرۆژەی ئابوریی ئیفلاسدەکەن، هەموو ئەمانە لە دۆخێکدا کە ژمارەی بێکار و بێئیش لە هەرێمدا تا دێت گەورەتر و زیادتر دەبێت.  بۆ نموونە  لە ساڵی ٢٠١٣ەوە تا ئێستا حکومەتی هەرێم بەفەرمی دامەزراندنی موچەخۆری ڕاگرتوە، جگە لە یەکەمی کۆلێژەکان هیچ کەسێک لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دانەمەزرێندراوە، کەچی لەم ماوەیەدا پتر لە دوو سەد هەزار قوتابیی زانکۆ خوێندنیان تەواوکردووە و چاوەڕوانی دۆزینەوەی دەرفەتی کارکردنن لەناو ئابورییەکدا کە لەوە کەوتوە ئابوریی بێت و لانی هەرەکەمی توانای دروستکردنی هەلی کاری بۆ ژمارەیەکی بچوکیش لە خەڵکی هەرێم هەبێت.  ئەگەر ئەم ژمارە گەورەیە لە بێکاری خاوەن بروانامە گرێبدەین بە زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی هەرێمەوە قەبارەی ئەو مەرسییانەی کە رووبەرووی هەرێم دەبنەوە باشتر و بەرچاوتر دەردەکەون. وەک لە ڕاپۆرتەکەی درەو میدیادا هاتوە تا ساڵی ٢٠٢٥ ڕێژەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان دەگاتە نزیکەی حەوت ملیۆن کەس، کە نزیکەی سێ ملیۆن کەس لەم ڕێژەیە گەنجن و ژمارەیەکی بەرچاویشیان بێکار و بێدەرامەتن، سەرەڕای بەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوان لە هەرێمدا ڕێژەی هاوسەرگیریی لە هەرێمدا نەک زیادی  نەکردووە بەڵکو بەراورد بە سالانی ٢٠١٢ و ٢٠١٣ کەمیکردوە کە بێگومان بەشێک لە هۆکارەکانی بەو دۆخە ئابورییە سەختەوە پەیوەستە کە ئابوری سەربەخۆ لە هەرێمەکەدا دروستیکردوە، ئاخر بەر لە فرۆشتنی نەوت لەلایەن هەرێم خۆیەوە شتێک هەبوو بەناوی پێشینەی هاوسەرگریی، کە لە ساڵی فرۆشتنی سەربەخۆی نەوتەوە لە ٢٠١٤ەوە، ڕاگیراوە بەمجۆرە نەوەیەک لە هەرێمدا دروستبووە کە توانای دروستکردنی خێزانی نییە و ژمارەیەکی ئێجگار گەورە لە گەنجانی سەرو ٢٥ ساڵ و سی ساڵ لە نێر و مێ هەن کە ژنیان نەهێناوە و شویان نەکردوە، ئەمە لە ژینگەیەکی کۆمەلایەتیی و دینیدا کە سێکس بووە بەیەکێک لە باس و خواستە سەرەکییەکانی ناویی و یەکێک لە پێداویستییە هەرەسەرەکییەکانی ژیانی گەنجانە. خاڵێک کە لە راپۆرتەکەی درەو میدیادا هێمایەکی خێرای پێکراوە، بەڵام بابەتێکی گرنگیی ناو ژیانی کۆمەلایەتیی ئەمرۆکەی هەرێمە مەسەلەی دووژنە یان فرەژنییە، ئەم بابەتە لە هەرێمدا زیاد لە قەبارەی خۆی گەورەکراوە و بەهۆی ئەم گەورەکردنەشەوە باز بەسەر ئەو کێشە گەورەیەدا ئەدرێت کە یەخەی نەوە گەنجەکانی هەرێمی گرتووەتەوە، مەبەستم کێشەی نەبوونی توانایە بۆ هێنانی یەک ژن و شوکردن بەیەک پیاو.  بەپێی ئامارەکان لە ١٤ ساڵی رابردوودا (١٦٢٥) تەنها هەزار و شەش سەد و بیست و پێنج حاڵەتی هێنانی ژنی دووهەم هەبووە کە دەکاتە ١١٦ حاڵەت لە ساڵێکدا و ١٠ حالەت لە مانگێکدا و هەموو سێ رۆژ جارێک پیاوێک لە هەرێمدا ژنی دووهەمی هێناوە، بێگومان ئەو توێژە کۆمەلایەتییە پارەدارە کە توانای هێنانی دوو ژنی هەیە توێژێکی ناسراوە، ئەو خاڵەی دەمەوێت لە پەیوەندیدا بەم دیاردەیەوە کەمەکێک لەسەری بوەستم ئەوەیە مەسەلەی دووژنە یان فرەژنی مەسەلەیەکە بەتەواوی گەورەکراوە، هەم هێزەکانی ئیسلامی سیاسیی و هەم بزوتنەی ژنان لە هەرێمدا، بە بەردەوامی قسەی لەسەردەکەن. ئیسلامییەکان بە حەڵال ناویدەبەن و بزوتنەوەی ژنانیش وەک ئیهانە و سوکایەتی بەرامبەر بە ژن دەیبینێت، کێشەی ئەم گرنگیدانە گەورەیە بە مەسەلەی دووژنە ئەوەیە کە کێشە گەورەکەی ژیانی گەنجانی لە هەرێمەکەدا لەبیری هەمووان بردووەتەوە، کێشەی نەبوونی توانای کۆبونەوەی یەک ژن و یەک پیاو لەناو خێزانێکدا.  بە کورتییەکەی، ، ئابوری سەربەخۆ و فرۆشتنی نەوت لەلایەن دەسەڵاَتدارانی هەرێمەوە وێرانەیەکی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی گەورەی لە هەرێمەکەدا دروستکردوە کە لە توانای دانیشتوانی هەرێمەکەدا نییە چارەسەریان بکات، لە زیاد لە ئاستێک و لە زیاد لە ڕەهەندێکدا کێشەی ئێجگار گەورە و ترسناکیی بۆ ژمارەیەکی گەورە لە دانیشتوانی هەرێمەکە دروستکردوە، بەڵام بێگومان ئەم نەوتفرۆشیە پارەیەکی گەورەی خستووەتە بەردەمی حوکمرانانی هەرێم و بنەمالە سیاسییەکانیان، ئەوانیش بێهیچ توانایەکی چاودێریکردن و لێپرسینەوە بەوشێوەیە کۆیانکردووەتەوە و خەرجیانکردوە کە خۆیان ویستویانە. لەمەشدا ئەوەی ئاراستەیکردون لۆژیکی کەڵەکەکردنی زیاتر و زیاتری سەرمایە و داهاتە شەخسیی و خێزانیی و بنەماڵەییەکانی خۆیان بووە نەک دابینکردنێکی کەرامەتپارێز بۆ کۆمەڵگا، ئەم ئابورییە وێرانە لەپاڵ ئەو هەموو نەهامەتیی و قەیران و کێشە گەورانەدا کە بۆ کۆمەڵگاکەی دروستکردوە، هاوکات ژمارەیەک ملیاردلێر و ملیۆنێریشی دروستکردوە کە زۆرینەیان بەشێکن لەو دۆخی گەندەڵییە گەورەی بە دەوری ئابوریی سەربەخۆدا دروستکراوە.  لە ئاستی سیاسەت و حوکمرانیشدا ئەم ئابورییە سەربەخۆیە نابەرپرسیارە،  بەتەواوی کەسایەتی سیاسیی و کەسایەتی بازرگانی بەیەکتری تێکەلکردوە، کەڵەکەکردنی سەرمایەی بە پێگە سیاسییەکانەوە گرێداوە، بەمەش شتێک بەناوی سیاسەتەوە لە هەرێمدا بوونی نەماوە، سیاسەت وەک چالاکی ڕێکخستن و داهێنانی ژیانی هاوبەشی مرۆڤەکان بەیەکەوە کە وابکات کەسەکان یەکتری وەک بوونەوەری یەکسان و خاوەن ماف ببینن و نەبن بە دوژمنی یەکتری، ئەمە سەرەڕای گۆڕینی حیزب لە بکەرێکی سیاسییەوە لە ئۆرگانێکەوە کە کاری یەکەمی ڕێکخستنی پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و گروپەکانە لە کۆمەڵگادا و کۆکردنەوەیان لە دەوری پرۆژەیەکی سیاسیی هاوبەش، دەڵێم گۆڕینی حیزبە لە ئۆرگانێکی لەو بابەتەوە بۆ دەعبایەکی ئابوریی و سەربازیی گەورە کە ئامادەیە هەموو شتێکی بەردەمی خۆی، لە پێناوی کەڵەکەکردنی سەرمایەکەیەدا بخاتەژێرپێ و  لەناوببات.

راپۆرت: درەو مام جەلال گلەیی هەیە لەوەی پارتی گومرگی سەر (مۆز)ی لە سنورەكانی خۆی هەڵگرتووە، دوای 31ی ئاب‌ بارزانی ناردنی بەشە بودجەی سلێمانی بەستوەتەوە بە كاراكردنەوەی پەرلەمان‌و گومانی لە داهاتی گومرگەكانی سنوری یەكێتیی هەیە، نەوشیروان مستەفا دەڵێ سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتی چاوەڕێ بووە بەپێی رێككەوتنی واشنتۆن پارتی مانگانە بڕی (10 ملیۆن) دیناری سویسری بۆ بنێرێت، بۆیە دەستیكرد بە دامەزراندنی خەڵك، بەڵام پارتی پارەكەی نەدەنارد، چیرۆكی قەیرانی دارایی سلێمانی نوێ نییە، زیاتر لە 30 ساڵە بەردەوامە، (درەو) بە پشتبەستن بە بەڵگەنامەكانی هەریەكە لە (جەلال تاڵەبانی)‌و (مەسعود بارزانی)‌و (نەوشیروان مستەفا) ریشەی گرفتی داهات‌و خەرجی سلێمانی لەم راپۆرتەدا دەخاتەڕوو.  دیسان كێشەی دارایی سلێمانی خەڵك ئامادەكاری بۆ جەژنی رەمەزان دەكەن، لە سلێمانی جارێكی تر قەیران بۆ موچە دروستبووە، پارتی‌و یەكێتیی دەستیانكردوەتەوە بە تۆمەتباركردنی یەكتر، یەكێتییەكان دەڵین پارتی سزای سلێمانی دەدات، دەیەوێت داهاتی سلێمانی كەم بكاتەوە، تا ئەو رادەی بەپێی قسەی زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە پەرلەمانی كوردستان كار گەیشتوەتە ئەوەی "ئۆتۆمبیلی مەلیكە لە هەولێر تۆماردەكرێت‌و رێگە نادرێت لە سلێمانی تۆماربكرێت، ئەمە بۆ ئەوەیە داهاتەكانی سلێمانی كەم ببێتەوە".  لەبەرامبەردا هێڤیدار ئەحمەد ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێ" (15٪) داهاتی ئۆتۆمبێلی هەڵوەشاو دەبێ بگەڕێتەوە خەزینەی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچووی سلێمانی، یەك دینار نەگەڕاوەتەوە". میدیای هەردوو حزبی دەسەڵاتدار هەڵمەتیان لەدژی یەكتر دەستپێكردووە، میدیای یەكێتیی دەڵێ" لە هەولێر پێدانی موچەی پێشمەرگە خانەنشینەكانی یەكێتیی راگیراوە"، میدیاكانی پارتیش دەڵێن" لە سلێمانی پێدانی موچەی خانەنشینی پێشمەرگەكانی ئەیلول‌و گەڵان  راگیراوە" كێشەی دارایی سلێمانی‌و كورتهێنانی داهاتەكانی بابەتێكی نوێ نییە، ریشەی دەگەڕێتەوە بۆسەردەمی پێكهێنانی یەكەمین كابینەی حكومەتی كوردستان لە ساڵی 1992دا. بودجە‌و دابەشبوونی لە كابینەی یەكەمدا یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە (د. فوئاد مەعسوم) لە یەكێتیی سەرۆكایەتی دەكرد، لە تەموزی 1992دا پێكهات، ئەم  كابینەیە كە سەرباری روودانی شەڕی ناوخۆیی (پارتی‌و یەكێتی) تاوەكو ساڵی 1996 بە یەكگرتوویی مایەوە. بەپێی داتایەك كە كۆچكردوو (نەوشیروان مستەفا) بڵاویكردوەتەوە، لەمانگی (10)ی ساڵی 1994دا داهاتی حكومەت بەتێكڕا بڕی (166 ملیۆن) دیناری سویسری بووە، ئەم داهاتە بەمشێوەیە دابەشكراوە:  •    بڕی (80 ملیۆن) دینار بۆ مەكتەبی سیاسی‌و پێشمەرگەی هەردوو حزب (یەكێتی+ پارتی). •    بڕی (86 ملیۆن) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی كوردستان بەهەردوو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتییەوە، بەمشێوەیە:  - بڕی (38 ملیۆن‌و 450 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەولێر.  - بڕی (26 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی سلێمانی.  - بڕی (14 ملیۆن‌و 800 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی دهۆك.  - بڕی (7 ملیۆن) دینار بۆ موچەی فەرمانبەرانی كەركوك. بە تەماشاكردنی خەرجی یەك مانگی حكومەت لە ساڵی 1994دا دەردەكەوێت، تەنیا لە پارەی تەرخانكراو بۆ موچە، لە كۆی (86 ملیۆن) دینار بڕی (53 ملیۆن) دیناری بۆ هەولێرو دهۆك‌و بڕی (33 ملیۆن) دیناری بۆ سلێمانی رۆیشتووە، واتە لە تێكڕای خەرجی موچەی كوردستان بڕی (38%) بۆ سلێمانی رۆیشتووە‌و بڕی (62%)ی خەرجی موچە بۆ ناوچەكانی هەولێرو دهۆك بووە. سەرەتای ناكۆكی لەسەر داهات ! سەرەتای ناكۆكی پارتی‌و یەكێتی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی داهاتەكان (داهاتی گومرگەكان، چونكە ئەوكات هێشتا داهاتی نەوت سەریهەڵنەداوە) دەگەڕێتەوە بۆ رۆژانی شەڕی ناوخۆیی‌و بەدیاریكراویش لە قۆناغی دووەمی شەڕەكەدا (1994).  لەدواین كتێبی بیرەوەری خۆیدا، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی نوسیویەتی"یەكێتی بابەتی گومرگی ئیبراهیم خەلیلی كردبوو بە وێردی سەر زمانی، گوایە پارتی پشكیان لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل ناداتێ‌و ئەوان داوای مافیان دەكەن". بارزانی گومان لەسەر ئەم گرفتە دادەنێت‌و دەڵێ" پرسیارەكە ئەوەبوو ئایا كاتێك یەكێتی لە 1ی ئایاری 1994دا لە سلێمانی‌و گەرمیان پەلاماری بارەگاكانی پارتییان دا، كێشەی گومرگ هەبوو؟.. چ عەقڵ‌و مەنتقێك قبوڵی دەكات پارتی پارە بە لایەنێك بدات كە دروشمی لەناوبردنی بەرزكردوەتەوە‌و هەوڵی سڕینەوەی دەدات".  هاوشێوەی ئێستا كە پارتییەكان گومانیان لە داهاتەكانی سلێمانی هەیە، لە رۆژانی شەڕی ناوخۆشدا هەمان گومان لە راست‌و دروستی داهاتەكان لە ئارادا بووە، بارزانی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا لەبارەی بارودۆخی دارایی ئەو سەردەمەوە نوسیویەتی" داهاتی یەكێتی لە باشماخ‌و خاڵە سنورییەكانی دیكەیان لەگەڵ ئێران لە داهاتی گومرگی ئیبراهیم خەلیل كەمتر نەبوو، وروژاندنی بابەتی ئیبراهیم خەلیل، تەنیا بیانوی یەكێتی بوو بۆ دەستپێكردنەوەی شەڕ". بارزانی هیچ داتا‌و ژمارەیەكی لەبارەی داهاتی گومرگەكان لەو سەردەمەدا چ گومرگەكانی بندەستی پارتی چ ئەوانەی یەكێتی بڵانەكردوەتەوە، بۆ سەلماندنی ئەوەی داهاتی هەردوولا وەكو یەكترن تەنیا دەڵێ" ئەگەر راست بێت یەكێتی بێ پارە بووبن ئەو هەموو تێچوونەی شەڕیان چۆن‌و لەكوێ دابین دەكرد؟"، بەوتەی بارزانی ئەمە بەڵگەی ئەو راستیەیە لەو سەردەمەدا (1994) ئەگەر داهاتی یەكێتی لە پارتی زیاتر نەبوبێت، كەمتر نەبووە. پارتی كورتهێنانی سلێمانی پڕدەكاتەوە ! سەرباری ئەوەی بارزانی نكولی لەوە دەكات ئیدارەی یەكێتی لە سلێمانی داهاتیان لە ئیدارەی سلێمانی كەمتر بووبێت، بەڵام لە ساڵی 1998دا كە شەڕی ناوخۆیی راوەستاوە‌و یەكێتی‌و پارتی دەستیان بە گفتوگۆی ئاشتیی كردووە، لە وەڵامی دەستپێشخەرییەكدا كە لەو ساڵەدا (عەزیز محەمەد) سكرتێری پێشووی حزبی شیوعی بۆ ئاشتیی كردویەتی، پارتی بەفەرمی رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ئەوەی "كورتهێنانی داهاتی سلێمانی پڕبكاتەوە، بەمەرجێك پارەكە بۆ كارو پرۆژە خزمەتگوزارییەكان تەرخان بكرێت". بەمە دەردەكەوێت لە شوباتی ساڵی 1998وە پارتی بە فەرمی دانی بەوەدا ناوە داهاتەكانی سلێمانی بەشی خەرجییەكانی ناكات‌و پێویستی بە یارمەتیی هەولێرو دهۆك هەیە. پشكی سلێمانی لە رێككەوتنی ئاشتیدا رۆژی 17ی ئەیلولی 1998 دوای چوار ساڵ شەڕو نیوە ئاگربەست، بارزانی‌و تاڵەبانی لە واشنتۆن رێككەوتنی ئاشتییان ئیمزاكرد، بابەتی كێشەی دارایی نێوان هەردوولا كە كێشەی سەرەكی بوو، لە رێككەوتنەكەدا بە ژمارەو داتا یەكلانەكرایەوە‌و بەجێهێڵدرا بۆ ئەوەی دواتر هەردوو حزبەكە خۆیان رێككەوتنی لەسەر بكەن، بەڵام بەگوێرەی رێككەوتنەكە بەبێ دیاریكردنی بە ژمارە، پارتی رەزامەندی نیشاندا لەسەر ئەوەی یارمەتی دارایی ناوچەی سلێمانی بدات.  مام جەلال لە (دیداری تەمەن)دا لەبارەی ئەو بڕگەی رێككەوتنی ئاشتیی كە تایبەتە بە پرسی دارایی دەڵێ" یەكەمجار ئەمریكییەكان پرۆژەیەكی تریان هێنابوو، ئەو پرۆژەیە زیاتر داخوازییەكانی ئێمەی تێدا دیار بوو، بەتایبەتی مەسەلەی دەرامەت‌و یارمەتی.. هەندێك لە برادەرانی پارتی پێیانوابوو ئەو پرۆژە ئەمریكییە لە نوسینی دكتۆر بەرهەم بووە، بۆیە ئەوان قبوڵیان نەكرد، جارێكی كە پرۆژەیەكی تر هاتەوە كە هەردوولامان قبوڵمان كرد". لەبارەی پرۆژەی دووەمی ئەمریكییەكان كە دواجار بوو بە رێككەوتنی ئاشتیی، تاڵەبانی هەندێك گلەیی هەیە‌و دەڵێ" هەندێك كەلەبەرمان تێیدا هێشتبووەوە كە نەدەبوو تێیدا بێت، لەوانە: هەندێك خاڵ هەروا مابووەوە، بۆنمونە ماددەی یەكەم لە رێككەوتنامەكە دەڵێ: (دەبێ پارتی لەبەرامبەردا لە برایم خەلیل بەشی یەكێتی بدات)، دەبوایە بەشی یەكێتی چەندە دیاری بكرێت، چونكە كە هاتە سەرئەوە بەبیانوی ئەوەی چەندو چۆنە، خۆیان (پارتی) لێ كێشایەوە". بەپێی گێڕانەوەی تاڵەبانی، دوای رێككەوتنی ئاشتیی، سەرەتا پارتی وتویانە مانگانە بڕی (30 ملیۆن) دینار بە یەكێتی دەدەن، دواتر وتویانە (10 ملیۆن) دینار دەدەن، تاڵەبانی دەڵێ" ئەگەر ئێمە لەرێككەوتنەكەدا بمانوسیایە، پارتی ناچار دەبوو جێبەجێی بكات، ئەگەر ئەوەمان بكردایە توشی ئەو هەموو گیروگرفتە نەدەبوین".  دوای رێككەوتنی ئاشتیی لە ساڵی 1998، حكومەتی پارتی‌و یەكێتیی تاوەكو ساڵی 2005 بەتەواوەتی یەكینەگرتەوە، لەو ساڵانەدا بەپشتبەستن بە رێككەوتنی ئاشتیی یەكێتیی مانگانە بڕە پارەیەكی لە پارتی وەرگرتووە بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی خەرجییەكانی.  خەرجی حكومەتی یەكێتیی لە ساڵی 1999دا نەوشیروان مستەفا لە گێڕانەوەیەكیدا باسلەوە دەكات، سەرلەبەیانی رۆژی 6ی حوزەیرانی 1999 لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتیدا یەكتریان بینیوە، كاتێك لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی داهاتی حكومەت پرسیاری لێكردووە، كۆسرەت رەسوڵ بەمشێوەیە وەڵامی داوەتەوە: • 30% داهاتی سنورەكە بۆ ئیدارەی‌ گشتی‌ واتە بۆ یەكێتی دەڕوات • ‌35% داهات بۆ پێشمەرگە دەڕوات • 35% داهات دەدرێت بە حكومەت لەو بڕە پارەیەی كە لە داهاتی سلێمانی دراوە بە حكومەت، حكومەت پارەی حزبە سیاسییەكانیشی داوە كە بە تێكڕا مانگانە بڕەكەی (4 ملیۆن‌و 88 هەزار) دینار بووە‌و بەمشێوەیە دابەشكراوە بەسەر حزبەكانی سنوری یەكێتیدا: * بزوتنەوەی ئیسلامی مانگانە (2 ملیۆن) دیناری داهاتی سلێمانی لە حكومەت وەرگرتووە * سۆسیالیست مانگانە (700 هەزار) دینار * زەحمەتكێشان مانگانە (600 هەزار) دینار * پارێزگاران مانگانە (250 هەزار) دینار * دیموكراتخوازان مانگانە بڕی (100 هەزار) دینار * هاوپەیمانی مانگانە بڕی (128 هەزار) دینار * حزبی شیوعی مانگانە بڕی (200 هەزار) دینار * حزبی وەتەنی عێراق مانگانە بڕی (60 هەزار) دینار * كۆمۆنیستی كرێكاری مانگانە بڕی (50 هەزار) دینار لە ساڵی 1999دا تێكڕای خەرجی موچەی فەرمانبەران كە حكومەتی یەكێتیی لە سنوری سلێمانی دابینی كردووە مانگانە بڕەكەی (36 ملیۆن) دینار بووە. بەپێی سامپڵێك كە نەوشیروان مستەفا وەریگرتووە، تەنیا لە رۆژی (7ی تەموزی ساڵی 1999)دا داهاتی هەموو گومرگەكانی ئیدارەی سلێمانی بڕی (ملیۆنێك‌و 748 هەزارو 260 دینار) بووە كە بۆ ئەوكات بە دۆلار بڕەكەی بریتی بووە لە (15 هەزارو 320) دۆلار، واتە لەو ساڵەدا بە تێكڕا داهاتی مانگێكی خاڵە گومرگییەكانی ئیدارەی سلێمانی گەیشتوەتە بڕی (52 ملیۆن) دینار، ئەمە لەكاتێكدا بووە كە ئەوكات تەنیا خەرجی موچەی فەرمانبەران بڕەكەی (36 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام بەوپێیەی یەكێتیی خۆی رێژەی 30%ی داهاتی مانگانەی بەدەستهاتووی ئەو ساڵەی بردووە، دەردەكەوێت یەكێتیی جگە لە داهاتی گومرگ سەرچاوەی تری داهاتی هەبووە. ئەو ژمارانەی نەوشیروان مستەفا ئاشكرایكردوون، هەندێك لە دوردونگییەكانی بارزانی لە كۆتایی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو سەبارەت بە داهاتەكانی سلێمانی پشتڕاستدەكاتەوە، گومانێك كە تائێستاش بەردەوامە‌و پارتییەكان دەڵێن داهاتی سلێمانی زیاترە لەوەی بۆ خەزێنەی گشتی دەگەڕێندرێتەوە.    دامەزراندن بە ئومێدی پارەكەی پارتی !  لەدوای یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر ئەوە رێككەوتن یەكەمیان (پارتی) پۆستی سەرۆكی پەرلەمان‌و دووەمیان (یەكێتیی) پۆستی سەرۆكی حكومەت وەربگرێت، بەڵام لەرێككەوتنی ئاشتیی واشنتۆندا (1998) ئەم دابەشكارییە گۆڕانكاری بەسەردا هات، پارتی داوای سەرۆكایەتی حكومەتی كرد‌و یەكێتیش قایل بوو بەوەی سەرۆكایەتی پەرلەمان وەربگرێت.  بەپێی گێڕانەوەی نەوشیروان مستەفا، كۆسرەت رەسوڵ (دووەم سەرۆكی حكومەت) كە دوای رووداوەكانی 31ی ئاب كابینەكەی بوو بە كابینەی یەكێتیی، دوای بڵاوبونەوەی رێككەوتنی ئاشتیی دەستیكردووە بە دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر كارمەند لەسنوری ئیدارەی سلێمانی، ئەمە بەپشتبەستن بەو (10 ملیۆن) دینارەی كە پارتی بەپێی رێككەوتنەكەدا بەڵێنیداوە مانگانە بۆ یەكێتیی بنێرێت، بەڵام كاتێك پارتی مانگانە پارەكەی نەناردووە كێشەی (فائچ) واتە كارمەندی زیادە سەریهەڵداوە‌و حكومەتی یەكێتیی بەناچاری پەنای بردووە بۆ دەركردنی ئەو كارمەندانە لەژێر ناوی ناردنیان بۆ "هێزی كار".  نەوشیروان مستەفا لە بابەتێكدا كە لەكاتی تەقینەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ تاڵەبانیدا نوسیویەتی دەڵێ" سەرۆكی حكومەتەكەی یەكێتیی لە سلێمانی باوەڕی كرد بو لە هەر رێككەوتنێكی داهاتودا خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەت‌دا نامێنێ بۆ ئەوەی لە لایەكەوە بیكا بە پیاوەتی خۆی كە ژمارەیەكی زۆر هاوڵاتی بێ دەرامەتی دامەزراندوەو موچەی بۆ دابین كردون، لە لایەكی ترەوە كێشەیەكی دژوار بۆ سەرۆكی داهاتوی حكومەت ئەخوڵقێنێ. ئیستا كە حكومەت یەكی نەگرتۆتەوەو خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەت‌دا ماوەتەوەو، ئەو 10 ملیۆن دینارەش كە بە پێ‌ی رێككەوتنی واشنتۆن، پارتی ئەبو مانگانە بیدا بە یەكێتی نای دا، كێشەكە دوچاری خۆیان بوتەوە". نامەیەكی مام جەلال بۆ مەسعود بارزانی راستی قسەكانی نەوشیروان مستەفا دەسەلمێنێت لەبارەی ئەوەی لەدوای رێككەوتنی ئاشتییەوە پارتی مانگانە‌و بەشێوەیەكی رێكخراو پارەی بۆ یەكێتیی نەناردووە.  بارزانی لەدواین بەشی یادەوەرییەكانی خۆیدا نامەیەكی تاڵەبانی بڵاوكردوەتەوە كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ 13ی كانونی دووەمی 2001، لەو نامەیەدا تاڵەبانی بۆ بارزانی نوسیوە:  "مەسەلەی بەشی (ی ن ك)  لە گومرگەكە، ئەوەش بەوەی ئەمر بكەیت- تەنانەت ئەگەر بە یارمەتی‌و كۆمەكی برایانەشی دادەنێیت- بەدانی (10) ملیۆنەكەی مانگەكانی نەدراون‌و لەسەری ئەم ساڵەشەوە بۆ (3) مانگ (20 ملیۆن)‌و پاشان ببێتە (15) ملیۆن". رۆژی 25ی كانونی دووەمی 2001 لەدوای نامەكەی تاڵەبانییەوە بۆ بارزانی، یەكێتی لەڕێگەی (ئاراس شێخ جەنگیی) بڕی (30 ملیۆن) دیناری سویسری لە (رەمزی شەعبان) وەكو نوێنەری پارتی وەرگرتووە (بارزانی ئەم بەڵگەنامەی لە یادەوەرییەكانی خۆیدا بە ئیمزای ئاراس شێخ جەنگییەوە تۆماركردووە).  دواترو لە مانگی نیسانی ساڵی 2001دا بەهەمان شێوە (ئاراس  شێخ جەنگیی) بە نوێنەرایەتی یەكێتیی بڕی (40 ملیۆن) دیناری سویسری تری پارتی لە (رەمزی شەعبان) وەرگرتووە (بارزانی لە یادوەرییەكانیدا ئەم بەڵگەنامەیەشی بە ئیمزای ئاراس شێخ جەنگییەوە بڵاوكردوەتەوە). گومرگی مۆز ! ناكۆكی نێوان بارزانی‌و تاڵەبانی لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئاشتیی 1998 هەر بەردەوامبووە تاوەكو ساڵی 2001، لە كۆتا رۆژەكانی تەموزی 2001دا تاڵەبانی‌و بارزانی نامەیەكیان گۆڕیوەتەوە (بارزانی نامەكەی تاڵەبانی‌و وەڵامەكەی خۆشی لە یادەوەرییەكانیدا بڵاوكردوەتەوە).  لە نامەكەیدا بۆ بارزانی، تاڵەبانی دان بەوەدا دەنێت لە رێككەوتنی ئاشتیدا قایلبوون بەوەی رێژەی (51%)ی داهات بۆ سنوری پارتی بێت‌و داوای بەشەكەی یەكێتیی لە داهاتی گومرگی (برایم خەلیل) دەكات‌و حكومەتی پارتی تۆمەتبار دەكات بەوەی "دەستی داوەتە جەنگێكی ئابوری لەدژی ناوچەی یەكێتی لە مەسەلەی گومرگ‌و  لابردنی گومرگ لەسەر مۆز‌و مەسەلەی هێنانی سەیارەو شتی تر لەلای یەكێتییەوە بۆ هەولێر". لە كۆتایی نامەكەیدا بۆ بارزانی، تاڵەبانی نوسیویەتی" باوەڕ بە برای خۆت بفەرموو، وەزعی یەكێتی نە تەنگاوە‌و نە خراپە، بگرە زۆریش  لە  باشی‌و گەشەكردنە: بە نەدانی یارمەتییەكەش نە تەنگاو دەبێت‌و نە پەكی دەكەوێت، بەڵكو پتر وەزعەكە ئاڵۆز دەبێت‌و دڵان كرمێ دەكات".  بارزانی وەڵامی نامەكەی تاڵەبانی داوەتەوە، بە وەڵامەكەیدا دەردەكەوێت ناردنی پشكی یەكێتیی لە داهاتی گومرگی برایم خەلیل بەستوەتەوە بە چارەسەركردنی كێشەی پەرلەمان‌و گەڕانەوەی فراكسیۆنی یەكێتیی بۆ پەرلەمان كە لەدوای 31ی ئابەوە پەرلەمانیان چۆڵكردووە، بەگوێرەی رێككەوتنی واشنتۆن. یەكگرتنەوەی حكومەتی پارتی‌و یەكێتیی ساڵی 2005‌و دوای روخانی رژێمی سەددام، لەژێر فشاری ئەو گۆڕانكارییانەی لە عێراق هاتنەكایەوە، پارتی‌و یەكێتیی بڕیاریاندا حكومەتەكانیان یەكبخەوە، رێككەوتن لەسەر ئەوەی پۆستی سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی پەرلەمان (دوو ساڵ بە دوو ساڵ) لەنێوان خۆیاندا دابەش بكەن.  لەدوای روخانی سەددامەوە ئیتر داهاتی گومرگەكان ئەو سەرەنجە زۆری لەسەر نەماو ناردنی 17%ی بودجەی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان بوو بە شادەماری ململانێ ئابورییەكانی هەردوو حزب.   ساڵی 2005 پشكی هەرێم لە بەغداوە بڕەكەی (3 ملیارو 134 ملیۆن) دۆلار بووە، ئەم بڕە پارەیە بەمشێوەیە دابەشكراوە بەسەر هەردوو ناوچەی دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتیدا: • رێژەی 54% بۆ سنوری پارتی • رێژەی 46% بۆ سنوری یەكێتیی لەدوای ساڵی 2007ەوە هەرێمی كوردستان بووە بە خاوەنی سەرچاوەیەكی تری داهات كە دۆزینەوە‌و دەرهێنانی نەوت بوو، ئیتر لەم سەردەمەوە باس‌و خواست لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی شیرینی گرێبەستەكانی نەوت لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی سەریهەڵدا، ساڵی 2010 ئاشتی هەورامی لە پەرلەمانی كوردستان وتی" بڕی 4 ملیار دۆلار پارەی شیرینی نەوتمان بۆ كابینەی داهاتووی حكومەت بەجێهێشتووە".  دۆخی دارایی ئێستا  ئێستا هەرێمی كوردستان بە هەردوو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی‌و یەكێتییەوە مانگانە تەنیا بۆ خەرجی موچە پێویستی بە بڕی (930 ملیار) دینارە‌و بۆ خەرجی بەكارخستن پێویستی بە بڕی (120 ملیار) دینارە. واتە بە تێكڕا كۆی خەرجی مانگانەی حكومەتی هەرێم بە (موچە‌و بەكارخستن‌و وەبەرهێنان‌و كارەبا‌و خزمەتگوزارییەكانی ترەوە) بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 150 ملیار) دینارە، ئەمە بەپێی راگەیەندراوی حكومەت بۆ خەرجی‌و داهاتەكان لە مانگی ئایاری 2022دا.  ئێستا داهاتەكانی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیەن:  •    داهاتی نەوت: بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتەوە داهاتەكە راوەستاوە، لەبری ئەمە حكومەتی فیدراڵ بڕی (400 ملیار) دیناری بۆ دوو مانگی هەرێم ناردووە •    داهاتی ناوخۆ: مانگانە نزیكەی (250 ملیار) دینارە. •    هاوپەیمانان مانگانە بڕی (31 ملیار) دینار وەكو هاوكاری بە حكومەتی هەرێم دەدەن. بەگوێرەی رێككەوتنێكی رانەگەیەندراوی نێوان پارتی‌و یەكێتی لە ساڵی 2021ەوە بڕیادراوە خەرجی‌و داهات لەنێوان سنوری پارتی‌و یەكێتیدا لەسەر بنەمای:  •    57% بۆ سنوری هەولێرو دهۆك (سنوری پارتی) •    43% بۆ سنوری سلێمانی (سنوری یەكێتی) هەر بەگوێرەی ئەو رێككەوتنە كە ناوی لێنراوە "لامەركەزیەتی دارایی"، ئیدارەی سلێمانی دەبێت مانگانە لە  داهاتی خۆی بڕی (90 ملیار) دینار بۆ خەرجی موچە‌و خەرجی سیادی هەرێم تەرخان بكات، كە لەو بڕە پارەیەش (75 ملیار) دیناری تەنیا بۆ تەواوكردنی خەرجەی موچەی سنوری سلێمانی دەڕوات كە مانگانە بە تێكڕا بڕەكەی (365 ملیار) دینارە‌و بڕی (15 ملیار) دیناری داهاتی سلێمانیش بۆ خەرجی سیادی دەڕوات، ئەمە لەكاتێكدایە بۆ ئەم مانگانە داهاتی سلێمانی (61 ملیار) دینار بووە.  بەپێی قسەی زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە پەرلەمانی كوردستان " لەماوەی 8ی مانگی رابردوودا (242 ملیارو 438 ملیۆن) دینار كورتهێنانی مانگانە هەبووە لە سنوری پارێزگای سلێمانی". ئێستا كە ئیتر هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راوەستاوە، قسەوباس لەسەر داهاتی گومرگەكان گەرمبووەتەوە، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی دەڵێ" 12 دەروازەی سنوری هەیە كە هەرێمی كوردستان بە عێراق‌و وڵاتانەوە هەیەتی، ساڵی رابردوو ئەم دەروازانە بەبەهای 6 ملیار دۆلار ئاڵوگۆڕی بازرگانییان تێدا بووە، بەڵام تاكە دەروازەی عێراق‌و هەرێمی كوردستان بە توركیاوە كە ئیبراهیم خەلیلە، ساڵی رابردوو لە سەرو 20 ملیار دۆلاری ئاڵوگۆڕی تێدا بووە، ئەمە چۆن بەراورد دەكرێت؟". ئەمە ئەو بارودۆخەیە كە بافڵ تاڵەبانی نیگەران كردووە‌و دەڵێ داهاتەكانمان بەشی خەرجییەكانمان ناكات‌و لەبەرامبەردا پارتی گومانی لە راستی‌و دروستی ژمارەی داهات لە سلێمانی هەیە، واتە چیرۆكەكە گەڕانەوەیە بۆ سەرەتای ناكۆكییەكان لەبارەی داهاتەوە لە ساڵانی شەڕی ناوخۆیدا.  

ئامادەكردنی: یادگار سدیق گەڵاڵی ئەوەی من تێناگەم حکومەت چۆن پارەی نییە لە کاتێکدا تا راوەستانی هەناردە بەردەوام نەوتی فرۆشتووە، بەپێی ڕاپۆرتی کۆمپانیا بەرهەمهێنەکانی نەوت لە هەرێم IOCs)) شایستەی  مانگی ١٠ تا وەستانی هەناردەیان وەرنەگرتووە کە  ٦ مانگ دەکات؟ گەر حکومەت ئەو شایستانەی نەداوە (باسی شایستەی گواستنەوە ناکەین گریمان دراوە چونکە هێچ زانیاری بەردەست نییە)  ئەی ئەو پارانە چیان لێهاتووە؟  لەوانەیە بڵێن گەڕانەوەی داهاتی نەوت کاتی پێویستە، لەوەڵامدا دەڵێین ئەی بۆ کاتێک کۆڤید بڵاوبوویەوە لە ساڵی ٢٠٢٠دا حکومەتی هەرێم شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکانی مانگانە بەبێ دواکەوتن دەدا و هیچ کێشەی نەبوو  لە کاتێکدا نرخی نەوت زۆر نزم بوو وەداهاتی حکومەتیش زۆر کەم بوو! هەرچەند پاشتر لەساڵی ٢٠٢١دا  میکانیزمی شایستەی کۆمپانیاکان گۆڕا لە مانگانەوە بۆ ٢ مانگ دوای فرۆشتن و پاشتر بۆ ٣ مانگ دوای فرۆشتن شایستەی کۆمپانیاکان بدرێت. هەرێمی کوردستان بەبێ کێشە تاوەکو ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٣ نەوتی هاناردەکردووە و فرۆشتوویەتی ، تەنانەت نرخی نەوتی هەرێم دیارە کە ئەومانگانە بەچەند فرۆشتوویەتی. هەروەهابەشێکی زۆری کڕیارەکانیشی دیارن. وە لەماوەکانی ڕابووردوودا کۆمپانیا نەوتییەکان لە ڕاپۆرتەکانیاندا ئاشکرایان کردووە کە شایستەی چ مانگێکیان وەرگرتووە لە کێڵگەکانی( تاوکی،فیشخاپور، باشیک، سەرسەنگ، شێخان، ئەتروش ،سەرتە، تەق تەق وە هەلێر) گەر بۆ ئەم کێڵگانە راستبێت کەواتە بۆ کێڵگەکانی تریش و کۆمپانیاکانی تریش ڕاستە.   کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت دەڵێن شایستەی ٦ مانگی فرۆشی نەوتیان وەرنەگرتووە ، حکومەتی هەرێمیش لەگەڵ ئەوەی شایستەی ئەو کۆمپانیایانەی نەداوە بەڵام کێشەی دابینکردنی مووچەی هەیە!  لە ساڵی ٢٠٢٢ دا حکومەتی هەرێم ١٠ گوژمە پارەی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکانی داوە لە مانگی تشرینی یەکەم٢٠٢١ تا تەموزی ٢٠٢٢.  وە لە ساڵی  ٢٠٢٣ دا دوو گوژمە شایستەی داوە بە کۆمپانیاکان بۆ مانگەکانی ئاب و ئەیلولی ٢٠٢٢. واتە کۆمپانیا نەوتییەکان شایسەتەی مانگی تشرینی یەکەم  تا کۆتای ئازاری ٢٠٢٣ یان هێشتا وەر نەگرتووە . تەنها نەوتی بەرهەم هاتوو وە فرۆشراوی  سێ مانگی کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ (١ی  تشرینی یەکەم تا ٣١ ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢)  بەپێی ڕاپۆرتی دیلۆیت کە حکومەتی هەرێم خۆی  بڵاوی کردووەتەوە بریتی بووە لە ٤٠ ملیۆن و ١٧٥ هەزار و ١٨٦ بەرمیل نەوت  وە داهاتی ئەو ماوەیەی فرۆشی نەوت   هەر بەپێێ ڕاپۆرتی دیلۆیت بریتی بووە لە  ٢ ملیار ٤٥٢ ملیۆن و ٧٢٣ هەزار و ٥٥٣ دۆلار. تێکڕای پارە دان بۆ شایستەی دارایی بەرهەمهێنەرانی نەوت  رێژەکەی لەماوی ساڵی ٢٠٢٢ دا ٣٧.٣١٪ ی هەموو داهات بووە ( لە چارەکێکەوە بۆ چارەکێک گۆڕاوە بەڵام ئێمە تێکڕای ساڵەکەمان وەرگرتووە) کە بە وپێیە بێت زیاترلە  ٩١٥ ملیۆن دۆلار پشکی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنی نەوت بووە کە وەرنەگیراوە. (سەیری خشتەی ژمارە  ١ بکە )   گەر لە مانگی کانوونی دووەم و شوبات دا تێکڕای فرۆشی رۆژانە ٤٣٠ هەزار بەرمیل دابنێین وە  مانگی ئازار بە ٤٠٣ هەزار وە نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێم ٦٧ و ٧١ دۆلار و ٦٧ بووبێت بەدوای یەکدا بۆ ئەو مانگانە ئەوا داهاتی فرۆش بریتی بوون لە ٨٩٣ ملیۆن و ٨٥٤ ملیۆن دۆلار و مانگی ئازاریش ٧٣٥ ملیۆن دۆلار وەکو لەخشتەکە دا دیارە و پشکی کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت  لە چارەکی ١ی ساڵی ٢٠٢٣ بریتی بووە لە زیاتر لە ٢٦ ٩ملیۆن دۆلار  ( سەیری خشتەی ژمارە٢ بکە)      کەواتە تەنها ئەو پارەیەی کە بەرهەمهێنەرانی نەوت وەریان نەگرتووە لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا بریتییە لە نزیکەی ١ ملیار و ٤٨١ ملیۆن دۆلار کە دەکاتە زیاتر لە ٢.٤ ترلیۆن دینار بەنرخی فەرمی،  زۆر بە ئاسانی دەتوانرێت خەرجی ٢ مانگی هەرێمی پێ پڕبکرێتەوە ، ئەمە تەنها ئەو پارەیەیە کە نەدراوە بە کۆمپانیاکانی نەوت لە داهاتی فرۆشی نەوتی ئەو ماوەیە جگە لە داهاتی دەروازە سنوورییەکان و داهاتی باج و رسوماتی ناوخۆ. من تێناگەم ئیتر بۆ هەرێم ناتوانێت بەبێ قەرزکردن مووچە دابین بکات؟ گەر کۆمپانیاکان ئەو بڕە پارەیان وەرنەگرتووە کە خۆیان دەڵێن وەرمان نەگرتووە،  ئەی ئەو پارە بۆ کوێ چووە و چی لێهاتووە؟ لەچیدا و چۆن خەرج کراوە؟   ئەم پرسیارانە پرسیاری جدین و پێویستیان بە روونکردنەوەی وورد هەیە. کاتێک باسی نەمانی متمانە دەکەین لە خۆوە نییە بەڵکو لە بێدەنگی هەڵبژاردنی حکومەتە لە پرسیارە کەڵەکەبووەکان کە گومانەکان بەرەوە یەقین دەبات. چ پرسیارێک لەسەر داهات و خەرجی دەکەین بەرد بێتە گۆ حکومەت نایەتە گۆ. خۆش ئەوەشە هەردەشڵێن شەفافین و نازانم بۆ منیش تێناگەم.