درەو: راپۆرتی: دانا نەقی ‎زنجیرەیەکی چوار بەشی ئاشکرای دەکات چۆن پەیمانێکی نهێنی کارتێلێکی پێکهێنا، کە کۆنترۆڵی نەوتی جیهان دەکات. ‎لە ٢٨ی ئابی ١٩٢٨ لە بەرزاییەکانی سکۆتلەندا، چیرۆکی نهێنی نەوت دەستی پێکرد. ‎سێ پیاو لە قەڵای ئاچناکاری کاتێکی دیاریکراویان هەبو - هۆڵەندییەک، ئەمریکییەک و ئینگلیزێک. ‎هۆڵەندییەکە ناوی هێنری دیتەردینگ بوو، پیاوێک بوو کە نازناوی ناپلیۆنی نەوتی پێدرابوو، دوای ئەوەی دۆزینەوەیەکی لە سوماترا قۆستەوە. لەگەڵ خاوەن کەشتییەکی دەوڵەمەند یەکگرت و فرۆشیاری شێڵی بۆیاخ کرد و ئەو دوو کەسە پێکەوە کۆمپانیای ڕۆیاڵ داچ شێڵیان دامەزراند. ‎ئەمریکییەکە ناوی واڵتەر سی تیگل بوو و نوێنەرایەتی کۆمپانیای نەوتی ستاندارد دەکات، کە لەلایەن جۆن دی ڕۆکفێلەرەوە لە تەمەنی ٣١ ساڵیدا دامەزراوە - ئیکسۆنی داهاتوو. بیرە نەوتەکان، گواستنەوە، پاڵاوتن و دابەشکردنی نەوت - هەموو شتێک بە نەوتی ستاندارد کۆنتڕۆڵ دەکرێت. ‎ئینگلیزەکە، سێر جۆن کادمان، بەڕێوەبەری کۆمپانیای نەوتی ئینگلیز-فارس بوو، بەم زووانە دەبێتە بی پی. لەسەر دەستپێشخەری وینستن چەرچڵی گەنج، حکومەتی بەریتانیا پشکێکی لە کۆمپانیای بی پی وەرگرتبوو و هێزی دەریایی شاهانە سووتەمەنی خۆی لە خەڵوزەوە گۆڕی بۆ نەوت. بە کەشتی و فڕۆکە و تانکی برسی سووتەمەنی، نەوت بوو بە "خوێنی هەموو شەڕێک". ‎پیشەسازی نوێی ئۆتۆمبێل بە خێرایی گەشە دەکات و فۆرد تی بە ملیۆن دەفرۆشرا. جیهان تینووی نەوت بوو، کۆمپانیاکانیش کێبڕکێیەکی بێبەزەییانەیان ئەنجام دەدا بەڵام کێبڕکێکە بازاڕەکەی ناسەقامگیر دەکرد. ‎لەو شەوی مانگی ئابدا ئەو سێ پیاوە بڕیاریان دا شەڕ هەڵبگرن و دەست بکەن بە دابەشکردنی نەوتی جیهان. دیدگاکەیان ئەوە بوو کە ناوچەی بەرهەمهێنان، تێچووی گواستنەوە، نرخی فرۆشتن - هەموو شتێک ڕێککەوتن و هاوبەشی بکرێت. و بەم شێوەیە کارتێلێکی گەورە دەستی پێکرد، کە ئامانجەکەی زاڵبوون بوو بەسەر جیهاندا، بە کۆنترۆڵکردنی نەوتەکەی. ‎هەر زوو چوار کەسی دیکەش پەیوەندییان پێوە کرد، و بە حەوت خوشک ناسراون - - گەورەترین کۆمپانیاکانی نەوت لە جیهاندا. لە ئەڵقەی یەکەمدا گەشت دەکەین بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بە هەردوو کات و شوێندا. "ئێمە شەڕی ئێران و عێراقمان ئەنجامدا و منیش دەڵێم شەڕمان ئەنجامدا، چونکە دەبوو وڵاتێک بەکاربهێنرێت بۆ لەناوبردنی وڵاتەکەی دیکە. وەک چۆن لە ئێستاوە سوود لە بۆنانزای نەوت وەردەگرن، و خەریکی دروستکردنی یەدەگی دارایین، ناوبەناو ئەوانیش". دەبێت خوێنیان لێبکرێت”. زاڤیر هۆزێل، بازرگانێکی نەوت بە درێژایی مێژووی هاوچەرخی ناوچەکە، لە دوای دۆزینەوەی نەوتەوە، حەوت خوشکەکان هەوڵی کۆنترۆڵکردنی هاوسەنگی هێزیان داوە. ئەوان پاڵپشتی پاشایەتیان لە ئێران و سعودیە کردووە، دژایەتی دروستکردنی ئۆپێکیان کردووە، قازانجیان لە شەڕی ئێران و عێراق کردووە، کە بووەتە هۆی لەناوچوونی کۆتایی سەدام حوسێن و عێراق. حەوت خوشکەکە هەمیشە ئامادە بوون، و نزیکەی هەمیشە لە لوتکەدا دەهاتنە دەرەوە. لە دوای ئەو کۆبوونەوە بەناوبانگەی قەڵای ئاچناکاری لە ٢٨ی ئابی ١٩٢٨ەوە، هەرگیز لە پیلان و پلاندانان و پیلانگێڕی نەوەستاوە. لە کۆتایی شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا کۆمپانیای حەوت خوشک کە کۆمپانیا گەورەکانی نەوت بوون، لەسەدا ٨٥ی یەدەگی نەوتی جیهانیان بەدەستەوە بوو. ئەمڕۆ تەنها لەسەدا ١٠ کۆنتڕۆڵی دەکەن. بۆیە شوێنی ڕاوکردنی نوێ پێویستە و خوشکەکان چاویان بەرەو ئەفریقا کردووە. لەگەڵ لوتکەی نەوت و شەڕەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو، ئەفریقا گۆڕەپانی نوێی شەڕی کۆمپانیا نەوتییەکانە. ئاماژەی بەوەشکردووە، "هەموو کەس پێیانوابوو دەکرێت نەوت لە سودان هەبێت بەڵام کەس هیچی نەدەزانی. لەڕێگەی گەڕان لەلایەن کۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمریکییەوە ئاشکرابوو، بەرەو کۆتاییەکانی حەفتاکان. و ئەوە سەرەتای شەڕی ناوخۆی دووەم بوو، کە تا ساڵی ٢٠٠٢ بەردەوام بوو. ئەوە". بۆ ماوەی ١٩ ساڵ بەردەوام بوو و ژیانی ملیۆن و نیوێکی تێچوو و بازرگانی نەوت لە دڵی ئەو کارەدا بوو”. جیرارد پرۆنیێر، مێژوونووس بەڵام چیرۆکی ڕاستەقینە، چیرۆکی نهێنی نەوت، لە دووری ئەفریقاوە دەست پێدەکات. خوشکەکان لە هەوڵەکانیاندا بۆ زاڵبوون بەسەر ئەفریقا، پاشایەکیان لە لیبیا دانا، دیکتاتۆرێکیان لە گابۆن، شەڕی بە نیشتمانیکردنی سەرچاوە نەوتییەکانی جەزائیریان کرد و لە ڕێگەی گەندەڵی و شەڕ و تیرۆرەکانەوە، نەیجیریایان خستە سەر ئەژنۆ. ڕەنگە نەوت بچێتە ناو کۆگاکانی تانکەرە زەبەلاحەکانەوە، بەڵام لە لاگۆس کەمیی بەنزین درێژخایەنە. چوار پاڵاوگەی وڵاتەکە بەسەرچووە و هەناردەکاری سەرەکیی نەوتی کیشوەرەکە ناچارە بەنزینی پاڵاوتە هاوردە بکات - پارادۆکسێک کە سامان بۆ مشتێک کۆمپانیای نەوت دەچنێتەوە. بە هاندانی کۆمپانیاکان، گەندەڵی بووەتە سیستەمێکی حکومەت - نزیکەی 50 ملیار دۆلار بە مەزەندە دەکرێت لە کۆی 350 ملیار دۆلار کە لە دوای سەربەخۆییەوە وەرگیراوە 'ون بووە. بەڵام ئێستا یاریزانی نوێ پەیوەندییان بەو یارییە گەورەیەی نەوتەوە کردووە. چین لەگەڵ پەرەسەندنی ئارەزووی وزە، هاوڕێی نوێی لە سودان دۆزیەوە و بیناکارانی چینیش ڕوویان لە سودان کردووە. عومەر بەشیر سەرۆکی سوودان شانازی بە هاوکارییەکانی لەگەڵ چین دەکات - بەنداوێک لەسەر ڕووباری نیل و ڕێگاوبانەکان و یاریگاکان . بەمەبەستی هەناردەکردنی 500 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا لە کێڵگە نەوتییەکانی باشوورەوە- چین پارەی بۆری هێگلیگی بەستراوەتەوە بە بەندەری سودان و دروستی کرد- ئێستا نەوتی بەنرخی باشووری سودان لە ڕێگەی باکوری سودانەوە بۆ بەندەرەکانی چین دەنێردرێت. لە هەوڵێکدا بۆ دەستەبەرکردنی دابینکردنی نەوت لە دەرەوەی لیبیا، ئەمریکا، بەریتانیا و حەوت خوشکەکان ئاشتییان لەگەڵ عەقید موعەمەر قەزافی کرد کە سەردەمانێک خۆی لێ دوور دەخستەوە، تا ئەو کاتەی لە کاتی ڕاپەڕینی لیبیا لە ساڵی ٢٠١١دا کوژرا، بەڵام هێشتا ڕۆیشتنی نەوتی لیبیا بە بێ پچڕان ماوەتەوە. لیبیا پێویستی بە بودجە هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە، ئێستا گەڕاوەتەوە بۆ پەمپکردنی زیاتر لە ملیۆنێک بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا. وە خوشکەکان دڵخۆشن بە پابەندبوون. لە قەفقاز، ئەمریکا و ڕوسیا کێبڕکێ دەکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە. یارییە گەورەکەی نەوت لە گەشەسەندندایە. هەرکەسێک کۆنترۆڵی قەفقاز و ڕێگاکانی بکات، کۆنترۆڵی گواستنەوەی نەوت لە دەریای خەزەرەوە دەکات. تفلیسی، ئێریڤان و باکو - سێ پایتەختی قەفقاز. نەوتی باکۆ لە ئازەربایجان ئەولەویەتێکی ستراتیژییە بۆ هەموو کۆمپانیا گەورەکان. هەر لە بەختی بنەماڵەی نۆبڵەوە تا شۆڕشی ڕووسیا، تا جەنگی جیهانی دووەم، نەوتی قەفقاز و خەزەر ڕۆڵی ناوەندی بینیوە. لینین هەروەک چۆن ستالین و هیتلەر جەختی لەسەر داگیرکردنی باکۆی پایتەختی ئازەری کرد بۆ نەوتەکەی. لە ڕۆژی لەدایکبوونیدا لە ساڵی ١٩٤١، ئەدۆلف هیتلەر کێکی لەدایکبوونی شوکولاتە و کرێمی وەرگرت کە نوێنەرایەتی نەخشەیەک دەکات. ئەو پارچەیەی هەڵبژارد کە باکوی لەسەر بوو. لە ٢٢ی حوزەیرانی ١٩٤١ سوپای ڕیخی سێیەم هێرشیان کردە سەر ڕووسیا. شەڕی چارەنووسساز لە ستالینگراد کلیلی ڕێگای قەفقاز و نەوتی باکۆ بوو، و بڕیاری دەرئەنجامی شەڕەکەی دەدا. ستالین بە سەربازەکانی گوت: "شەڕکردن بۆ نەوتی مرۆڤ، شەڕکردنە بۆ ئازادیی مرۆڤ". دوای جەنگی جیهانی دووەم، سەرۆک نیکیتا کرۆشۆڤ بە داهاتی یەدەگی نەوتی تازە دۆزراوی یەکێتی سۆڤیەت، ئیمپراتۆریەتی سۆڤیەت و سوپای سوورەکەی بنیات دەنا. دوای دەیان ساڵ، نەوت ئەو ئیمپراتۆریەتەی دەهێنایە سەر ئەژنۆ، ئەوکاتەی سعودیە و ئەمریکا پیلانیان بۆ کردنەوەی شلەمەنیەکانی نەوت و لافاو لە بازاڕەکان و دابەزاندنی نرخی نەوت بۆ 13 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک. ئۆلیگارشەکانی ڕووسیا پۆشاکی نەوتیان دەگرتە ئەستۆ، تەنها بۆ ئەوەی لەلایەن سەرۆکەکەیانەوە، ڤلادیمێر پوتین، کە دەزانێت نەوت دەسەڵاتە، لە شوێنی ئەوان دابنرێت. ئەمریکا و ڕووسیای پوتین پشتگیری لە دیسپۆتەکان دەکرد، و ململانێ ناوچەییەکان دەقۆزنەوە بۆ پاراستنی دەست بەسەر کێڵگە نەوتییەکانی کۆکوس و کاسپیان. بەڵام حسابیان بۆ سەرهەڵدانی چینێکی نوێ و بەهێز و برسی نەدەکرد، کە ئارەزووی نزیکەی بێ سنووری بۆ نەوت و وزە هەبێت. ئەمڕۆ ئەمریکا و ڕووسیا و چین کێبڕکێ لەسەر کۆنترۆڵکردنی یەدەگی سووتەمەنی بەردینی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو دەکەن، و ڕێگاکانی دابینکردنی. یارییەکی سێ دەستی، لەگەڵ جیهان وەک بینەر، لە نێوان سێ دڕندەی دڕندە – هەڵۆی ئەمریکی، ورچی ڕووسی و ئەژدیهای چینی. لوتکەی نەوت – ئەو کاتەی کە بەرزترین ڕێژەی دەرهێنانی نەوت گەیشتووە، و دوای ئەوەش بەرهەمی جیهانی دەست بە دابەزین دەکات. زۆرێک لە زانایانی جیۆلۆجی و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە دەڵێن بەرهەمی نەوتی خاو لە جیهاندا لە ساڵی ٢٠٠٦ گەیشتە لوتکە. بەڵام لە کاتێکدا ڕەنگە نەوت کەمتر لە زەوی دەربچێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە خواست لەسەری لە زیادبووندایە. ئەڵقەی کۆتایی ئەم زنجیرەیە لێکۆڵینەوە لەوە دەکات کە چی ڕوودەدات کاتێک نەوت زیاتر و زیاتر دەستنەکەوتوو دەبێت، لە هەمان کاتدا زلهێزە نوێیەکانی وەک چین و هیندستان هەوڵدەدەن پێداویستییە وزە گەشەسەندووەکانیان بەدیبهێنن. وە وڵاتانی وەک ئێران لە کاتێکدا کە تووشی سزا نێودەوڵەتییەکان بوون، پێشوازییان لەم کڕیارە نوێیانەی نەوت کردووە، کە بازرگانییان لە پێش وتارەکانی تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ و تەماحە ئەتۆمییەکانەوە داناوە. لە هەمان کاتدا وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت بەس بوون لەگەڵ حەوت خوشکەکە سەروەت و سامانی نەوتی خۆیان کۆنترۆڵ کردووە. بە نیشتمانیکردنی یەدەگی نەوت لە سەرانسەری جیهان نەوەی نوێی کۆمپانیاکانی نەوتی هێنایە ئاراوە کە هەموویان کێبڕکێ دەکەن بۆ پارچەیەک لە پاستای نەوت. ئەمانە حەوت خوشکە نوێیەکەن. کۆمپانیای ئارامکۆی سعودی سعودیە کە گەورەترین و ئاڵۆزترین کۆمپانیای نەوتی جیهانە؛ کۆمپانیای گازپرۆمی ڕووسیا، کۆمپانیایەک کە ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە ئۆلیگارکەکان دووری خستەوە؛ کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی چین (CNPC) کە لەگەڵ کۆمپانیای لقەکەی کە پێترۆچینایە، دووەم گەورەترین کۆمپانیای جیهانە لە ڕووی بەهای بازاڕەوە؛ کۆمپانیای نیشتمانیی نەوتی ئێران کە قۆرخکاریی هەیە لەسەر گەڕان، دەرهێنان، گواستنەوە و هەناردەکردنی نەوتی خاو لە ئێران – دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی ئۆپێک لە دوای سعودیە؛ کۆمپانیای PDVSA ی ڤەنزوێلا، کۆمپانیایەک کە سەرۆکی کۆچکردوو هوگۆ چاوێز هەڵوەشاندەوە و دووبارە دروستی کردەوە بۆ بزوێنەری ئابووری وڵاتەکەی و بەشێک لە جبەخانەی دیپلۆماسی خۆی؛ کۆمپانیای پترۆبراسی بەڕازیلی کە پێشەنگە لە بەرهەمهێنانی نەوتی قووڵی ئاودا، کە ڕۆژانە ٢ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو دەخاتە دەرەوە؛ و کۆمپانیای پێترۆناس لە مالیزیا - قازانجترین کۆمپانیای ئاسیا لە ساڵی ٢٠١٢. حەوت خوشکە نوێیەکە بە شێوەیەکی سەرەکی سەر بە دەوڵەتە و یەک لەسەر سێی بەرهەمهێنانی نەوت و غازی جیهان و زیاتر لە یەک لەسەر سێی یەدەگی جیهانیش کۆنترۆڵ دەکات. حەوت خوشکە کۆنەکان، بە بەراوردکردن، یەک لەسەر دەی نەوتی جیهان بەرهەم دەهێنن، و تەنها لەسەدا سێی یەدەگەکانی کۆنترۆڵ دەکەن.

(درەو):  بەپێی راپۆرتی ئاژانسێكی ئەمریكی، توركیا داوایكردووە حكومەتی هەرێم ئەو قەرەبووە بە عێراق بداتەوە كە دادگای ناوبژیوانی پاریس بەسەر توركیایدا سەپاندووە‌و بڕەكەی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلارە، بەوپێیەی لە پرۆسەی هەناردەی نەوتدا لەرێگەی توركیاوە بەبێ رەزامەندی بەغداد، حكومەتی هەرێم سودمەند بووە.  ئاژانسی بلۆمبێرگی ئەمریكی لە راپۆرتێكدا باس لە جموجوڵی ئەمدواییەی توركیا دەكات لە عێراق‌و هەرێمی كوردستان‌و دەڵێ:" توركیا وەك ناوبژیوانێك هەنگاو دەنێت بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی نێوان بەغداو ئیدارەی نیمچە سەربەخۆی كوردی لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لە ڕێگەی توركیاوە". ئاژانسەكە لە زاری دوو بەرپرسی توركیاوە ئاشكرایكردووە" گفتوگۆ بۆ دۆزینەوەی زەمینەی هاوبەش‌و دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، كە بەهۆی ناكۆكییەكی یاساییەوە پەكیكەوتووە".  "ململانێكان لەوكاتەوە سەریهەڵدا كە دادگای ناوبژیوانی بڕیاریدا بەوەی توركیا نزیكەی یەك ملیارو 500 ملیۆن دۆلار وەك قەرەبوو بە عێراق بدات بەهۆی گواستنەوەی نەوت بەبێ ڕەزامەندی بەغدای پایتەختی عێراق". بەپێی راپۆرتەكەی بلۆمبێرگ" توركیا رەتیكردوەتەوە ئەو قەرەبووە بدات، داوای لە حكومەتی هەرێمی كوردستان - سودمەندی سەرەكیی ئەو هەناردەكردنە- كردووە تێچووی قەرەبووەكە بدات‌و پارەكە حەواڵەی بەغداد بكات".  "كرۆكی دانوستانە خۆی دەبینێتەوە لە دۆزینەوەی چارەسەرێكی مامناوەندیی لەنێوان داواكارییەكانی عێراق‌و ئیدارەی كوردیدا، بەتایبەتی پەیوەست بە دابەشكردنی داهاتی هەناردەكردنی نەوت.. ململانێی مافی فرۆشتنی نەوت ساڵانێكە سەرچاوەی گرژی‌و ئاڵۆزی بووە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی هەوڵەكانی بەغدادە بۆ كۆنترۆڵكردنی هەرێمی نیمچە سەربەخۆی كورد". ئاژانسە ئەمریكییەكە باسلەوە دەكات، هەرچەندە بەرپرسانی حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم خۆیان لە هیچ لێدوانێك بەدوور گرتووە، بەڵام هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا بەشێوەیەكی چالاكانە بەشداری گفتوگۆكانیان كردووە.. هەروەها ئاڵپارسلان بەیرەكتەری وەزیری وزەی توركیا بەشداریی لە هەوڵە دیپلۆماسییەكان كردو لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراقدا گفتوگۆی كرد. بلۆمبێرگ نوسیویەتی" دەستپێشخەرییەكەی ئەنكەرە ناكۆكی راستەوخۆی تێپەڕاند، توركیا دوای ماوەیەك لە ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغداد هەوڵدەدات پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغداد چاك بكاتەوە، ئەمەش لەچوارچێوەی هەوڵێكی فراوانتر بۆ دووبارە دامەزراندنەوەی پەیوەندیی پتەوتر لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیدا". "توركیا پێشنیازی درێژكردنەوەی هاوكارییەكانی كردووە بۆ هەردوو حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندی عێراق لە پەرەپێدانی وێستگەكانی كارەباو بوارەكانی تری ژێرخاندا".  راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەكردووە" هەرچەندە خشتەی كاتیی بۆ چارەسەر تائێستا نادیارە، بەڵام بەرپرسانی توركیا ڕایانگەیاندووە هێڵی بۆری لە كەركوكەوە بۆ بەندەری جەیهانی دەریای ناوەڕاستی توركیا، هێشتا كاردەكات. ئەمەش بەو مانایەیە كە هەناردەكردنی نەوتی خاوی عێراق دەتوانێت بەخێرایی دەستپێبكاتەوە لەگەڵ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی قبوڵكراوی هەردوولا".

درەو: وەزیری نەوتی عێراق چووە توركیا، ئەمڕۆش وەزیری ووزەی توركیا لە هەولێربوو، توركیا داوا دەكات عێراق خەرجی نۆژەنكردنەوەی بۆری نەوتی عێراق لەناو خاكی توركیا بگرێتە ئەستۆ، بەغداش داوا دەكات بەر لە دانوستانەكان توركیا وەك نیاز پاكیەك هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان و كەركوك دەستپێبكاتەوە. رۆژی 22ی ئەم مانگە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق لە ئەنكەرە لەگەڵ وەزیری وزەی توركیا كۆبووەوە، گفتوگۆیان كرد لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كە لە رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، راگەیەندراوی كۆبونەوەی دوو وەزیرەكە ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، دوای تەواوبوونی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و پشكنینی بۆرییەكان لەناو خاكی توركیا، هەناردەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە، بە بیانووی ئەوەی بەهۆی بومەلەرزەكەی شوباتی ئەمساڵی توركیاوە بۆری نەوتی عێراق لەناو خاكی توركیا زیانی بەركەوتووە، دوای دوو رۆژە لە كۆبوونەوەی وەزیرانی نەوتی عێراق و وزەی توركیا، ئەمڕۆ وەزیری وزەی توركیا گەیشتە هەولێر و لەگەڵ مەسرور بارزانی كۆبووەوەو گفتوگۆیان لەسەر پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا. بەپێی وتەی سەرچاوەكان توركیا داوای ئەوە دەكات عێراق خەرجی نۆژەنكردنەوەی بۆرییەكانی نەوت لەناو خاكی توركیا بگرێتە ئەستۆ، بەڵام بەرپرسانی عێراق لەسەر ئەو بنەمایەی توركیا هەرناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان و كەركوكی راگرتووە، ئەم داواكارییەی رەت كردووەتەوە، بەغداد داوا دەكات بەر لە دەستپێكردنی دانوستان لەبارەی ئەو قەرەبووەی كە دادگای ناوبژێوانی لە پاریس بەسەر توركیایدا سەپاندووە كە بڕەكەی ( ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلارە توركیا وەك نیاز پاكی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكاتەوە. (درەو) قسەی لەگەڵ بەرپرسێكی وەزارەتی نەوتی عێراق كرد، سەبارەت بە زیانی بۆرییە نەوتەكەی عێراق لەناو خاكی توركیا، ئەو بەرپرسە رایگەیاند، بۆری نەوتی عێراق لەناو خاكی توركیا بەهۆی بومەلەرزەكەوە هیچ زیانێكی بەرنەكەوتووە بەڵام تەنیا یەك تانكی خەزانی نەوت لە بەندەری جەیهان زیانی بەركەوتووەو ئەویش هیچ كێشەیەك درووست ناكات و نەیكردووە، چونكە لە بەندەری جەیهان (15) تانكی گەورەی خەزانی نەوت هەیە كە (6) ملیۆن بەرمیل نەوت دەگرن، بەڵام بۆری نەوتەكە هیچ كێشەیەكی نیە، بەو بەڵگەیەش لەدوای بۆمەلەرزەكە كە لە 6ی شوبات روویدا لە 8ی شوبات هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهان دەستیپێكردەوە، بەردەوام بووە هەتا 25ی ئازار واتا بۆ ماوەی نزیكەی (50) رۆژ لەدوای بۆمەلەرزەكەوە بەردەوام بوو، ئەو بۆرییە نزیكەی (2) مەتر لەژێر زەویدایەو هیچ كێشەیەكی نیە تا هەردوو وڵات كێشە درووست بكەن بۆ نۆژەنكردنەوەی، ئەو سەرچاوەیە پێی وابوو مەسەلەی نۆژەنكردنەوە بیانووە بۆ ئەوەی هەرلایەكیان مەرجی خۆیان بسەپێنن، عێراق دەیەوێت قەرەبووەكەی ( ملیارێك و 500ملیۆن) دۆلار لە توركیا وەربگرێت و توركیا پابەندی تەواوی ئەوە بێت كە بەبێ رەزامەندی بەغداد نەوتی هەرێم رەوانەنەكرێت لە رێگەی توركیاوە،  ئەنقەرەش دەیەوێت عێراق دەستهەڵبگرێت لە قەرەبووەكە ( ملیارێك و 500ملیۆن) دۆلارەكەی دادگای ناوبژێوانی لە پاریس، ومەسەلەی پەكەكەو ئاساییشی سنورەكان لەگەڵ عێراق یەكلا بكاتەوە. بۆری نەوتی عێراق لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو لەناو خاكی توركیا درووست كراوە، دوو بۆریە یەكێكیان (40) ئینجەو توانای رەوانەكردنی (700) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، ئەوی تریان (46) ئینجەو توانای رەنەوانەكردنی (900) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، بەهەردووكیان رۆژانە توانای ( ملیۆنێك و 500) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، لە هەشتاكانی سەدەی رابردوودا بەهۆی شەڕی عێراق-ئێرانەوە، حكومەتی عێراق رۆژانە ( ملیۆنێك و 500 هەزار) بەرمیل نەوتیان لێوە رەوانە كردووە. بۆری نەوتی عێراق لەناو خاكی توركیادا (675) كیلۆمەترە ئەو بۆرییە تا 25ی ئازاری رابردوو رۆژانە نزیكەی (400) هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم و نزیكەی (80) هەزار بەرمیل نەوتی عێراقی پێدا رەوانە دەكرا. بە پێی راپۆرتی دیلۆیت لە چارەكی یەكەمی 2023 واتا لە 1/1/2023 تا 25/3/2023 هەرێمی كوردستان (32 ملیۆن و 307) هەزار بەرمیل نەوتی لە رێگەی بۆری نەوتی توركیاوە رەوانەكردووەو كۆی داهاتەكەی ( 2 ملیار و 177 ملیۆن) دۆلار بووە، (ملیارێك و 253ملیۆن) دیناری بۆ خەرجی كۆمپانیاكان و (946 ملیۆن) دۆلار بۆ خەزێنەی حكومەت. حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆری نەوتی كوردستانی درووستكردو لە 2017دا فرۆشتی بە ( ملیارێك و 700 ملیۆن) دۆلار، بەڵام لە سەرەتای 2019 تا ناوەڕاستی 2021 ( ملیارێك و 744 ملیۆن) دۆلاری داوە بە كرێی بۆری نەوت. داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 2021دا (4 ملیار و 108 ملیۆن) دۆلار بووە، ( ملیارێك و 725 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزێنەی حكومەت بووە و (454 ملیۆن) دۆلاری تەنیا داوە بە كرێی بۆری كە دەكاتە رێژەی (11%). راپۆرتی پەیوەندیدار تایبەت بە (بۆری نەوتی هەرێمی كوردستان) https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9734  

(درەو): وەزیری دەرەوەو وزەی توركیا لە هەولێر دەبن بۆ گفتوگۆ لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان. ئاڵپ ئارسڵان بایراكتار وەزیری وزەو سامانە سروشتییەكانی توركیا ئەمڕۆ دەگاتە هەولێر. هاتنی وەزیری وزەی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان هاوكاتە لەگەڵ سەردانەكەی هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا بۆ هەولێر، دوو وەزیرەكەی توركیا ئەمڕۆ دەچنە ناو چەند كۆبونەوەیەك لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت. رۆژی 22ی ئەم مانگە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق لە ئەنكەرە لەگەڵ وەزیری وزەی توركیا كۆبووەوە، گفتوگۆیان كرد لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان كە لە رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە.  راگەیەندراوی كۆبونەوەی دوو وەزیرەكە ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، دوای تەواوبوونی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و پشكنینی بۆرییەكان لەناو خاكی توركیا، هەناردەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە. ئەمە لەكاتێكدایە لەدوای بومەلەرزەكەی شوباتی ئەمساڵی توركیاوە، هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ توركیا بەردەوام بووە‌و هیچ گرفتێك لە بۆرییەكاندا نەبووە.  توركیا بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، چەند مەرجێكی پێشوەختەی بۆ حكومەتی عێراق هەیە، بەتایبەتی سەبارەت بە لێخۆشبوون یان كەمكردنەوەی ئەو قەرەبووەی كە دادگای ناوبژیوانی پاریس بەسەر توركیایدا سەپاندووە كە بڕەكەی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلارە.  سەرباری ئەمە دەسەڵاتدارانی توركیا دەیانەوێت حكومەتی عێراق سكاڵای دووەمی خۆی لەسەر توركیا لە دادگای پاریس بكێشێتەوە. دوێنێ، حكومەتی هەرێم كۆمپانیا نەوتییەكانی بانگهێشتی كۆبونەوەیەك كرد لە تەلاری سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران، ئەم كۆبونەوەیە بۆ ئەوە بوو نیگەرانی كۆمپانیا بیانییەكان سەبارەت بە چارەنوسی گرێبەستەكانیان بڕەوێندرێتەوە، سەرباری ئەمە ئاگادار بكرێن لە وردەكاری گفتوگۆكانی نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراق لەبارەی یاسای بودجە‌و رەشنوسی یاسای نەوت‌و غاز. ماوەی نزیكەی پێنج مانگە هەناردەی نەوتی هەرێم راوەستاوە، بەوهۆیەوە كۆمپانیاكان بەرهەمهێنانی نەوتیان لە كێڵگەكانی هەرێم كەمكردوەتەوە یاخود بە یەكجاری راگرتووە، ئەمە وایكردووە كۆمپانیاكان دەستبەرداری زۆرێك لە كارمەندەكانیان ببن.   

(درەو):  دوای نزیكەی 5 مانگ لە راوەستانی هەناردەی نەوت، حكومەتی هەرێم لەگەڵ نوێنەری كۆمپانیاكانی نەوت كۆبووەوە، باسی نرخی بەرهەمهێنانی نەوت بەپێی یاسای بودجە‌و پارێزگاریكردن لە گرێبەستەكانی نەوت‌و رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ كراوە، حكومه‌تی هه‌رێم ده‌یه‌وێت دڵنیایی به‌ كۆمپانیاكان بدات بۆ ئه‌وه‌ی نه‌كشێنه‌وه‌.  حكومەت هەموو ئەو كۆمپانیا نەوتییانەی كە گرێبەستیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان هەیە، بانگهێشتی ئەنجومەنی وەزیران كرد. (كەمال محەمەد) وەزیری سامانە سروشتییەكان بەوەكالەت، (ئومێد سەباح) سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران، (فەرسەت ئەحمەد) وەزیری داد، (عەبدولحەكیم خەسرۆ) سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگیی‌و بەدواداچوون بەشدارییان كردووە لە كۆبونەوەكەدا.  بەپێی قسەی ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆدا، تیمی حكومەتی هەرێم، جەختی لەسەر ئەم تەوەرانە كردووە: •    پاڵپشتی حكومەتی هەرێمی بۆ كۆمپانیاكانی بواری نەوت دووپاتكردوەتەوە. •    تیشكی خستوەتەسەر دواین سەردان‌و گفتوگۆكانی شاندی حكومەتی هەرێم بۆ بەغدادو هەنگاوەكانی جێبەجێكردنی یاسای بودجەو تێچووی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكانی نەوت. •    بۆچوونی حكومەتی هەرێم لەم بوارەو ناردنی ماف‌و شایستە داراییەكانی هەرێم‌و بۆچوونی بەغدای خستوەتەڕوو.  سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران دەڵێ:" كارو چالاكی كۆمپانیاكانی بواری نەوت بەرز نرخێنران، كۆمپانیاكانی بواری نەوت بە هاوبەشێكی راستەقینەی حكومەتی هەرێم باسیان لێوەكرا، ئەوە خرایەڕوو كە بەرگری لە ماف‌و گرێبەستەكانی حكومەتی هەرێم دەكەن، هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەردەوامبوونی گفتۆگۆكان لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و  حكومەتی عێراق بە مەبەستی چارەسەر لە چوارچێوەی دەستورو پڕۆژە یاسای بودجە". تەوەرێكی تری كۆبونەوەی حكومەتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت تایبەت بەوە بە پرسی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، تیمی حكومەتی هەرێم بۆچوونی خۆیان لەبارەی ئەو یاسایە بۆ كۆمپانیاكانی نەوت ئاشكراكردووە، باسیان لە بۆچوونی حكومەتی عێراقیش كردووە، كۆمپانیاكانی نەوتیش لە كۆبونەوەكەدا تێڕوانینی خۆیان لەبارەی یاساكە بە حكومەتی هەرێم گەیاندووە.  لەبەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە توركیا هەناردەی نەوتی هەرێمی راگرتووە، ئەمەش دوای بڕیاری مانگی شوباتی دادگای ناوبژیوانی پاریس، لەوكاتەوە كۆمپانیاكانی نەوت ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتیان كەمكردوەتەوە یاخود بەتەواوەتی راگرتووە، كۆمپانیاكان چاوەڕوانیی یەكلابوونەوەی دانوستانی نێوان هەرێم‌و بەغدادن لەبارەی ئەم پرسە، بەهۆی راوەستانی كارەكانیانەوە زۆرێك لە كۆمپانیاكان فەرمانبەرەكانیان كەمكردوەتەوەو مه‌ترسی كشانه‌وه‌ی یه‌كجارییان هه‌یه‌ له‌ كوردستان.  

(درەو):  دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دوای تەواوبوونی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و پشكنینی بۆرییەكانی لەناو خاكی توركیا دوادەكەوێت، ئەمە بەگوێرەی ئاماژەی راگەیەندراوی كۆبونەوەی وەزیری نەوتی عێراق‌و وەزیری وزەی توركیا.  حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق لە ئەنكەرە لەگەڵ ئەلپ ئەرسەلان بەیرەقدار وەزیری وزەو سامانە سروشتییەكانی توركیا كۆبووەوە. بەپێی راگەیەندراوێك كە وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاویكردوەتەوە، لە كۆبونەوەكەدا چەند بابەتێكی دووقۆڵی‌و ناوچەیی جێ بایەخی هەردوولا تاوتوێ كراوە. "جەختیان كرد لەسەر بایەخی هێڵی بۆری نەوتی خاو لەنێوان عێراق‌و توركیا‌و دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، پاش تەواوبوونی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و پشكنینی بۆرییەكان، كە لەدوای بومەلەرزەكەی 6ی شوباتی 2023وە پێویستە ئەنجام بدرێت" راگەیەندراوەكە وا دەڵێ، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ دوای تەواوبوونی پرۆسەی نۆژەنكردنەوەی بۆرییەكان دوادەكەوێت. تاساتی نوسینی ئه‌م هه‌واڵه‌، وه‌زاره‌تی وزه‌ی توركیا هیچ راگه‌یه‌ندراوێكی له‌باره‌ی كرۆكی كۆبونه‌وه‌كه‌ بڵاونه‌كردوه‌ته‌وه‌، راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقیش باسی له‌وه‌ نه‌كردووه‌ پرۆسه‌ی نۆژه‌نكردنه‌وه‌و پشكنینی بۆرییه‌كه‌ی كه‌ی ته‌واو ده‌بێت.  بەشێكی تری گفتوگۆكەی ئەمڕۆ، بەگوێرەی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوتی عێراق، جەختكردن بووە لەسەر ئاسۆی هاوكاری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات لەبواری وزەو نەوت غازو كارەبا. هەردوو وەزیرەكە رێككەوتوون لەسەر ئەوەی لیژنەی ئابوری هاوبەشی عێراق- توركیا كە وەزیری نەوتی عێراق‌و وزەی توركیا سەرۆكایەتی دەكەن، كۆبونەوەی نۆزدەیەمی خۆی لە بەغداد ببەستێت‌و وادەی ئەم كۆبونەوەیەش لە كاتێكی تردا دیاری دەكرێت.  پێشبینی ده‌كریتت ته‌وه‌رێكی تری كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆی تیمی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق و وه‌زاره‌تی وزه‌ی توركیا تایبه‌ت بێت به‌ پرسی ئه‌و قه‌ره‌بووه‌ی كه‌ شوباتی ئه‌مساڵ دادگای ناوبژیوانی پاریس به‌سه‌ر توركیایدا سه‌پاند كه‌ بڕه‌كه‌ی نزیكه‌ی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلاره‌، به‌ڵام راگه‌یه‌نداوی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق هیچ ئاماژه‌یه‌كی بۆ ئه‌و بابه‌ته‌ نه‌كردووه‌، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ سه‌رچاوه‌كان له‌ به‌غدادو ئه‌نكه‌ره‌وه‌ باسله‌وه‌ ده‌كه‌ن، به‌بێ یه‌كلایكردنه‌وه‌ی ئه‌م پاره‌یه‌، توركیا ئاماده‌ نییه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ستپێبكاته‌وه‌.  سه‌رباری ئه‌مه‌، حكومه‌تی عێراق له‌ دادگای پاریس سكاڵایه‌كی تری له‌سه‌ر توركیا تۆماركردووه‌، به‌رپرسانی ئه‌نكه‌ره‌ ده‌یانه‌وێت عێراق ئه‌م سكاڵایه‌ش له‌ دادگا بكێشێته‌وه‌.  هاوكات له‌گه‌ڵ سه‌ردانی وه‌زیری نه‌وتی عێراق بۆ ئه‌نكه‌ره‌، هاكات فیدان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا گه‌یشته‌ به‌غدادو بڕیاره‌ سه‌ردانی هه‌ولێریش بكات، ئه‌م كۆبونه‌وانه‌ ئاماده‌كارین بۆ سه‌ردانێكی چاوه‌ڕوانكراوی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی توركیا بۆ عێراق.  ئه‌مڕۆ هاوكات له‌گه‌ڵ كۆبونه‌وه‌ی وه‌زیری نه‌وتی عێراق و وزه‌ی توركیا، سه‌باره‌ت به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، نرخی نه‌وت له‌ بازاڕی جیهانیدا هه‌ندێك دابه‌زینی به‌خۆوه‌ بینی.

(درەو):  هەڵمەتی پێشوەختەی بانگەشەی هەڵبژاردن دەستیپێكرد، بارزانی لە بادینانەوە بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ كوڕەكەی دەكات، بافڵ تاڵەبانیش لە كەركوكەوە بانگەشەی دەستپێكرد.  چەند رۆژێكە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە دەڤەری بادینانە، لەگەڵ چین‌و توێژەكانی سنورەكەدا كۆدەبێتەوە. وتارەكانی بارزانی بۆ خەڵكی سنورەكە بەپلەی یەكەم بانگەشەكردنە بۆ كارەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی كوڕی سەرۆكایەتیی دەكات.  دیارترین ئەو قسەی كە ئەم چەند رۆژە بارزانی لەبارەی كارەكانی كابینەی نۆیەمەوە كردویەتی بریتییە لە بابەتەكانی (بنیاتنانی پەروەردە- دۆزینەوەی دەرفەتی كار بۆ گەنجان- دۆزینەوەی سەرچاوەكانی تری داهات بۆ هەرێم- دۆزینەوەی هۆكارەكانی كۆچ- ڕووبەڕووبوونەوەی ماددەی هۆشبەر- بایەخدان بە كەرتی كشتوكاڵ‌و گەشتوگوزار- ئاوەدانكردنەوە)، بەڵام بەبێ خستەڕووی هیچ داتایەك لەبارەی ئەو بەرەوپێشچوونانەی كە لەم بوارانەدا روویانداوە. لەم سەردانەیدا، بارزانی داوا لە خەڵك دەكات پشتیوانی لە حكومەتەكەی مەسرور بارزانی بكەن، ئەم جوڵەی بارزانی هاوكاتە لەگەڵ دەستپێكردنی بانگەشەی پێشوەختەی لایەنەكان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كە بڕیارە لە رۆژی 18ی شوباتی ساڵی داهاتوودا بەڕێوەبچێت.  مەسرور بارزانی كە كوڕی گەورەی مەسعود بارزانییە، یەكەم ئەزمونی خۆی لە سەرۆكایەتی حكومەتدا تاقیكردەوە، لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا قەیرانی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت روویدا، ئەمە هەرێمی كوردستان توشی قەیرانێكی دارایی گەورە كرد، حكومەتی ناچاركرد موچەی موچەخۆران ببڕێت، لەپاڵ ئەمەدا لەسەردەمی ئەم كابینەیەدا حكومەتی عێراق فشارەكانی لەسەر كەرتی نەوتی هەرێم چڕكردەوە‌و هەولێری ناچاركرد نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات.  كابینەی نۆیەم یەكێك لە سیما دیارەكانی لێكترازانی دوو پێكهێنەری سەرەكی حكومەت بوو لە یەكتر كە پارتی‌و یەكێتییە، ئەم لێكترازانە تائێستا بەردەوامە‌و هەردوولا بە دوو ئەجێندای جیاوازەوە دانوستانیان لەسەر یاسای بودجەی گشتی عێراق كرد‌و لەبارەی پرسی نەوت‌و غازیشەوە تێڕوانینیان جیاوازە، ئەمە سەرباری ناكۆكییە ئەمنییەكانیان.  بانگەشەكانی بارزانی بۆ كابینەی نۆیەمی حكومەت، نیشاندەری ئەوەیە مەسرور بارزانی دەیەوێت جارێكی تر لەدوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خۆی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كاندید بكاتەوە.  یەكێتیش بەهەمان شێوە ئامادەكارییەكان بۆ هەڵبژاردن چڕكردوەتەوە، دەیەوێت رۆژی 27ی ئەیلوی ئەمساڵ كۆنگرە بكات‌و بەر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و پەرلەمانی كوردستان، دۆخی ناوخۆیی خۆی رێكبخاتەوە.  بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی بەر لە هەڵبژاردنی كوردستان چاوی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقە كە بڕیارە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، دەیەوێت پۆستی پارێزگاری كەركوك بگەڕێنێتەوە بۆ یەكێتیی، بۆیە رۆژی یەكشەممەی ئەم هەفتەیە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی بردە شاری كەركوك‌و خۆشی لەگەڵ چین‌و توێژەكانی شارەكە چەند كۆبونەوەیەكی كرد. یەكێتیی لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە پۆستی پارێزگاری كەركوكی لەدەستداوە، بافڵ تاڵەبانی ئەوكات رێبەرایەتی رێككەوتنێكی كرد لەنێوان یەكێتیی‌و سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق (حەیدەر عەبادی)، بەگوێرەی ئەم رێككەوتنە هێزەكانی یەكێتیی شاری كەركوكیان بۆ هێزەكانی سوپای عێراق‌و حەشدی شەعبی چۆڵكرد، بافڵ تاڵەبانی ئومێدی هەبوو لەچوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا حكومەتی عێراق پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆ یەكێتیی بگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەمە رووینەدا، پارتی ئەم رووداوەی ناو لێناوە "خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر"، دەیەوێت لەم رێگەیەوە لە هەڵبژاردندا لە پێگەی مێژوویی یەكێتیی بدات لە پارێزگای كەركوك.  یه‌كێتیی به‌شداری سه‌ره‌كی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمه‌، به‌ڵام پێناچێت بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن خۆی بكات به‌ خاوه‌نی شكسته‌كانی كابینه‌كه‌، به‌تایبه‌تیش كه‌ قوباد تاڵه‌بانی جێگری سه‌رۆك وه‌زیران له‌م كابینه‌یه‌دا كه‌وته‌ ناكۆكییه‌وه‌ له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانی، ره‌نگه‌ یه‌كێتیی بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن زیاتر له‌وه‌ی خۆی به‌ خاوه‌نی ده‌ستكه‌وته‌كانی كابینه‌ی نۆیه‌م بكات، كار له‌سه‌ر ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی له‌ناو كابینه‌كه‌ بكات بۆ راكێشانی سه‌ره‌نجی ده‌نگده‌ران له‌ سنوری پارێزگای سلێمانی، پارێزگایه‌ك كه‌ به‌ ناڕه‌زایه‌تی به‌رده‌وام ده‌ناسرێته‌وه‌. لە ناوەڕاستی ساڵی 2019وە یەكێتیی هەوڵێكی خستەگەڕ بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك، لە پاشكۆی رێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا، یەكێتیی رێككەوتنێكی بە پارتی ئیمزا كرد بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك، بەڵام ئەم رێككەوتنەش نەچووە بواری جێبەجێكردن.  كۆتایی ئەمساڵ‌و سەرەتای ساڵی داهاتوو دوو هەڵبژاردن بەخۆوە دەبینێت، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان‌و هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، بۆیە لە ئێستاوە كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكانی هەرێم بانگەشەو كۆبونەوە جەماوەرییەكانیان چڕكردوەتەوە.   

(درەو): بۆ گفتوگۆ لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان، وەزیری نەوتی عێراق گەیشتە ئەنكەرە. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت‌و جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری وزە گەیشتە ئەنكەرەی پایتەختی توركیا.  ئەم سەردانە ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت، بۆ گفتوگۆكردنە لەبارەی پەرەپێدانی پەیوەندی عێراق‌و توركیا لەبواری نەوت‌و غازو وزەدا، لەپاڵ ئەمەدا تاوتوێی پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەكرێت كە لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە.  حەیان عەبدولغەنی ئەم پرسانە لەگەڵ (ئه‌لب ئه‌رسه‌لان به‌یره‌قدار) وەزیری وزەو سامانە سروشتییەكانی توركیا تاوتوێ دەكات، دەیەوێت توركیا رازی بكات بەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان دەستپێ بكاتەوە، بەڵام ئەمجارەیان نەوتی كوردستان بە تەنیا لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆی عێراقەوە بفرۆشرێت.  بەر لەم سەردانەی وەزیری نەوت، حكومەتی عێراق بەفەرمی نوسراوی ئاڕاستەی توركیا كرد بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام بەرپرسانی توركیا مەرجیان هەیە، دەیانەوێت بەر لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، حكومەتی عێراق ئەو پارە بكات بە قیست كە دادگای ناوبژیوانی پاریس وەكو قەرەبوو بەسەر توركیایدا سەپاندووە‌و بڕەكەی ملیارێك‌و 500 ملیۆن دۆلارە، سەرباری ئەمە توركیا دەیەوێت پێداچوونەوە بكرێت بە رێككەوتنی بۆرییەكان لەنێوان هەردوو وڵات‌و عێراق ئەو سكاڵایەی تر بكێشێتەوە كە بەهەمان شێوە لە دادگای پاریس لەسەر توركیای تۆماركردووە.  بەپێی یاسای بودجەی 2023ی عێراق كە بۆ ماوەی سێ ساڵ كاری پێدەكرێت، حكومەتی عێراق، هەرێمی كوردستانی پابەند كردووە بەوەی رۆژانە  400هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات، ئەگەر نەتوانرا نەوت لەرێگەی توركیاوە هەناردە بكرێت، دەبێت هەرێم رۆژانە هەم بڕ نەوت رادەستی عێراق بكات بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی، لەدوای پەسەندكردنی یاسای بودجەوە هەرێم رۆژانە لەنێوان 50 هەزار بۆ 60 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی عێراق دەكات بۆ پێداویستی ناوخۆ.     

شیكاری: درەو   🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ نیوەی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی حوزەیرانی ساڵی (2023)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر (56 ترلیۆن و 451 ملیار) دینار بووە، کە (95%)ی داهاتی نەوت و(5%)ی داهاتی نانەوتی بووە. پتر لە (2 ترلیۆن و 142 ملیار) دینار لە داهاتی ئاڵوگۆڕ کورتهێنانی هەبووە، بە پوختی زیاتر لە (54 ترلیۆن و 308 ملیار) دیناری بۆ ماوەتەوە، واتە بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 51 ملیار) دینار و رۆژانە نزیک لە (301 ملیار و 713 ملیۆن) دینار بووە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (11.8%) و نزیکەی لە (6 ترلیۆن 508 ملیار) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. 🔻 هاوکات بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا؛ 🔹 عێراق زیاتر لە (595 ملیۆن و 571 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 290 هەزار) بەرمیل. هەر بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (74.65) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا (59 ترلیۆن و 503 ملیار و 775 ملیۆن) دینار بووەو، بڕی (53 ترلیۆن و 887 ملیار و 308 ملیۆن و 711 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (90.6%)ی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارتی دارایی. تەوەری یەکەم؛ داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا   وەک لە (خشتەی ژمارە (1))دا رونکراوەتەوە، پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، تا کۆتایی مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ بە بەهای (59 ترلیۆن و 503 ملیار و 775 ملیۆن و 604 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە لە (17ی ئابی 2023) بڵاوی کردووەتەوە، ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (53 ترلیۆن و 887 ملیار و 308 ملیۆن و 711 هەزار) دینار بە ڕێژەی (90.6%). بە جۆرێک؛ 1.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە کانونی دووەمی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کانونی دووەمی (2023)دا بە بەهای (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 285 ملیار و 546 ملیۆن و 454 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92.6%). 2.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە شوباتی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە شوباتی (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 921 ملیار و 993 ملیۆن و 308 هەزار) دینار بە ڕێژەی (94.2%). 3.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە ئازاری (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی ئازاری (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 44 ملیار و 906 ملیۆن و 47 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92%). 4.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە نیسانی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی نیسانی (2023)دا بە بەهای (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 354 ملیار و 118 ملیۆن و 317 هەزار) دینار بە ڕێژەی (82.8%). 5.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە ئایاری (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی ئایاری (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 595 ملیار و 279 ملیۆن و 710 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی ئایاردا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 855 ملیار و 732 ملیۆن و 745 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92.3%). 6.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە حوزەیرانی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی حوزەیرانی (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 405 ملیار و 485 ملیۆن و 600 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 425 ملیار و 11 ملیۆن و 838 هەزار) دینار بە ڕێژەی (89.6%).   تەوەری دووەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا رۆژی (17ی ئابی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی حوزەیرانی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ حوزەیرانی ساڵی (2023) لە (17ی ئابی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (56 ترلیۆن و 451 ملیار و 225 ملیۆن و 242 هەزار و 706) دینار، بەجۆرێک بڕی (53 ترلیۆن و 887 ملیار و 299 ملیۆن و 711 هەزار و 339) دیناری بەڕێژەی (95.4%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (2 ترلیۆن و 563 ملیار و 925 ملیۆن و 531 هەزار و 367) دینار، بەڕێژەی (4.6%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (2 ترلیۆن و 142 ملیار و 885 ملیۆن و 417 هەزار و 946) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیە) کورتی هێناوە و بە پوختی (54 ترلیۆن و 308 ملیار و 339 ملیۆن و 824 هەزار و 760) دینار، کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 51 ملیار) دینار و رۆژانە نزیکەی (301 ملیار و 713) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری و حوزەیرانی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج و شەشی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (47 ترلیۆن و 800 ملیار و 621 ملیۆن و 652 هەزار و 711) دینار، بەجۆرێک بڕی (41 ترلیۆن و 765 ملیار و 996 ملیۆن و 164 هەزار و 198) دیناری بەڕێژەی (87.5%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (6 ترلیۆن و 34 ملیار و 625 ملیۆن و 488 هەزار و 513) دیناری بەڕێژەی (12.5%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری و حوزەیرانی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و ڕێگاوبان و  پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (6 ترلیۆن و 34 ملیار و 625 ملیۆن و 488 هەزار و 514) دیناری بەڕێژەی (12.5%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (382 ملیار و 305 ملیۆن و 73 هەزار و 102) دیناری بە ڕێژەی (6.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (646 ملیار و 654 ملیۆن و 689 هەزار و 43) دیناری بە ڕێژەی (10.7%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 556 ملیار و 670 ملیۆن و 934 هەزار و 44) دیناری بە ڕێژەی (25.8%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (2 ترلیۆن و 719 ملیار و 467 ملیۆن و 809 هەزار و 99) دیناری بە ڕێژەی (45.1%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (729 ملیار و 526 ملیۆن و 983 هەزار و 226) دیناری بۆ بە ڕێژەی (12.1%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (47 ترلیۆن و 800 ملیار و 621 ملیۆن و 652 هەزار و 711) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (54 ترلیۆن و 308 ملیار و 339 ملیۆن و 824 هەزار و 760) دینار. واتە بڕی (6 ترلیۆن و 507 ملیار و 718 ملیۆن و 172 هەزار و 49) دیناری بەڕێژەی (11.8%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار و حوزەیرانی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (4 ترلیۆن و 651 ملیار و 846 ملیۆن و 96 هەزار و 977) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (267 ملیار و 937 ملیۆن و 89 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (254 ملیۆن و 73 هەزار) دیناری بە کەمتر لە (1%) خەرجییەکانی لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (25 ملیار و 827 ملیۆن و 440 هەزار) دیناری خەرجکردووە، (100%)ی خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (4 ترلیۆن و 358 ملیار و 81 ملیۆن و 567 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (3 ترلیۆن و 105 ملیار و 786 ملیۆن و 25 هەزار و 180) دیناری بە ڕێژەی (71%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 252 ملیار و 295 ملیۆن و 542 هەزار و 30) دیناری بە ڕێژەی (29%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (6)). تەوەری سێیەم؛ داهاتی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (7)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2023) بڕی (595 ملیۆن و 571 هەزار و 118) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 290 هەزار و 746) بەرمیلی فرۆشراو، هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.65) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (44 ملیار و 436 ملیۆن و 566 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 339) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (59 ترلیۆن و 503 ملیار و 775 ملیۆن و 604 هەزار) دینار. ئەگەر ئەو ئامارانە وردتر بکەینەوەو بەپێی مانگەکانی ساڵەکە ئاماژەیان پێبدەین، ئەوا داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەم شێوەیە دەبێت. 1.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2023) بڕی (101 ملیۆن و 245 هەزار و 95) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 265 هەزار و 971) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (75.695) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.5) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.8) دۆلار هەرزانتر ساغکردووەتەوە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 663 ملیۆن و 788 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 450) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار. 2.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی شوباتی 2023 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتی (2023) بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 294 هەزار و 843) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.556) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.59) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.03) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 62 ملیۆن و 704 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەتێکڕا بەرامبەر (هەزار 341) دینار بووە _لە هەفتەی یەکەمدا بەهای دۆلارێک (هەزار و 450) دینار بووە بەڵام دوای ئەوە دەبەزێندراوە بۆ (هەزار و 310)دینار_، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار. 3.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئازاری 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2023) بڕی (100 ملیۆن و 913 هەزار و 27) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 255 هەزار و 259) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.385) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (78.43) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (4) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 506 ملیۆن و 401) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار. 4.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی نیسانی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی نیسانی (2023) بڕی (98 ملیۆن و 634 هەزار و 947) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 287 هەزار و 832) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.174) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (84.64) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (8.46) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 699 ملیۆن و 272) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار. 5.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئایاری 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئایاری (2023) بڕی (102 ملیۆن و 463 هەزار و 387) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 305 هەزار و 271) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (71.485) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (75.47) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (3.985) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 324 ملیۆن و 641) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 595 ملیار و 279 ملیۆن و 710 هەزار) دینار. 6.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی حوزەیرانی 2023 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی حوزەیرانی (2023) بڕی (100 ملیۆن و 59 هەزار و 52) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 335 هەزار و 302) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (71.75) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (74.84) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (3.09) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 179 ملیۆن و 760 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەتێکڕا بەرامبەر (هەزار 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 405 ملیار و 485 ملیۆن و 600 هەزار) دینار.   سەرچاوەکان؛ یەکەم؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة دووەم؛ ڕاگەیەنداوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2023، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛ -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر كانون الثاني الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1419 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1455 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1480 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر نیسان الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1527 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر ایار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1555 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر حزیران الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1597 سێیەم؛ بەهای فرۆشتنی دۆلار لە بانکی ناوەندی عێراق (1/1/2023 – 31/5/2023) -    البنک المرکزي العراقي، نتائج نافذة بيع العملة الأجنبية، مزادات سابقة؛ https://cbi.iq/currency_auction/all    

راپۆرت: درەو دواجار یەكێتیی بڕیاریدا بەر لە هەڵبژاردنی پارێزگاكان‌و پەرلەمانی كوردستان كۆنگرە بكات، ئەم كۆنگرەیە بە پلەی یەكەم بۆ دورخستنەوەی یەكجاریی لاهور شێخ جەنگیی و نزیكەكانیەتی، بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا پێگەی گروپەكانی تری ناوخۆی یەكێتیی دەستنیشان دەكات. سەركردایەتیی یەكێتیی ژمارەیان كەمدەكرێتەوە، تێكەڵەیەك لە سەركردە كۆن‌و نوێیەكان دروستدەكرێت، ئەوانەی لەگەڵ ماڵی مام جەلالدا نین، چانسیان پێدەدرێت بچنە بەردەم كۆنگرەو بیدۆڕێنن. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرت. كۆنگرەی بەر لە دوو هەڵبژاردن مەكتەبی سیاسی یەكێتیی لە كەركوكەوە بڕیاریدا لەسەر ئەوەی لە رۆژی 27/9ی ئەمساڵدا كۆنگرە سازبدات، كۆنگرەی ئەمجارەی یەكێتیی دەكەوێتە پێش دوو هەڵبژاردنی گرنگەوە، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە رۆژی 18/12ی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت هەروەها هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان 25/2ی ساڵی داهاتوو بەڕێوەدەچێت. یەكێتیی لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە پۆستی پارێزگاری كەركوكی لەدەستداوە، هەوڵە بەردەوامەكانی بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پۆستە بێ ئاكام مایەوە، سەرباری ئەوەی یەكێتیی پۆستی پارێزگای كەركوكی كرد بە مەرج بۆ بەشداریكردنی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، بەڵام لەگەڵ پارتی رێككەوتنەكەی جێبەجێ نەكراو پۆستەكەی وەرنەگرتەوە، ئێستا تاكە دەرفەت لەبەردەمیدا هەڵبژاردنەكەی مانگی 12ی ئەمساڵە، یەكێتیی بۆ ئەم هەڵبژاردنە لە كەركوك تەنیا یەك هاوپەیمانی هەیە كە ئەویش حزبی شیوعی كوردستانە، پارتیش كە ركابەری سەرەكییە تەنیا یەك حزبی كوردستانی هاوپەیمانێتیی لەگەڵدا كردووە كە بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستانە، واتا ركابەرێتیی ئەمجارەی پارتی‌و یەكێتیی لە كەركوك قورس دەبێت. رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە یەكێتیی وادەی سازدانی كۆنگرەی خۆی بۆ مانگی ئەیلول پێشخست، بەتایبەتیش لەكاتێكدا دەنگۆ هەبوو ئەم كۆنگرەیە بكەوێتە كۆتاییەكانی ئەمساڵ. كۆنگرەی پێنجەم كاریگەریی لەسەر پێگەی یەكێتیی لە هەردوو هەڵبژاردنەكە بەجێدەهێڵێت، بەهەمان شێوە پێگەی یەكێتیی لە هەردوو هەڵبژاردنەكە كاریگەریی لەسەر دەرەنجامەكانی كۆنگرەكە‌و ئەگەری پەرتبوونی یەكێتیی لە داهاتوودا دەبێت، بەتایبەتیش ئەگەر یەكێتیی نەتوانێ‌ لەو هەڵبژاردنانەدا پارێزگاریی لە دەنگەكانی بكات.    ئەنجومەنی باڵا نامێنێت ؟ سەرچاوەكان لەناو یەكێتییەوە باسلەوە دەكەن، لە كۆنگرەی پێنجەمدا یەكێتیی دەیەوێت ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی خۆی كەمبكاتەوە (كۆنگرەی چوارەم 124 ئەندامی بۆ سەركردایەتی هەڵبژارد)، بڕیارە كۆنگرەی پێنجەم ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی بۆ 50 تا 60 ئەندام كەمبكاتەوە. لەپاڵ ئەمەدا، ئەنجومەنی باڵای سیاسی‌و بەرژەوەندییەكانی یەكێتیی كە لە سەرۆكێك‌و (8) ئەندام پێكدێت، ئەگەر هەیە لە كۆنگرەدا ئەم ئۆرگانەش هەڵوەشێندرێتەوە‌و لەبری ئەوە ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەنجومەنەكە لە مەكتەبی سیاسیدا دابنرێت، بەمەش سەركردایەتییەكی نوێ بۆ یەكێتیی دروستبكرێت لە سەركردە كۆن‌و نوێیەكانی حزب دروستبكرێت، بەڵام تا ئێستا بڕیاری كۆتایی نەدراوە لەسەر ئەو پرسە، چونكە رەئی بەرامبەر وایە كە ئەو ئەنجومەنە وەك خۆی بمێنێتەوە. سەركردە كۆنەكانی یەكێتیی كە ئێستا لەناو ئەنجومەنی باڵای سیاسیدا كۆبونەتەوە، هەموویان چانسی ئەوەیان پێنادێت ببن بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی، زانیارییەكان باسلەوە دەكەن چەند كەسێكی دیاریكراویان لەلایەن ماڵی مام جەلالەوە پاڵپشتییان لێدەكرێت بۆ ئەوەی بۆ سەركردایەتی‌و دواتریش بۆ مەكتەبی سیاسی هەڵبژێردرێن، ئەوانەی دەمێننەوە تەنیا چانسی ئەوەیان پێدەدرێت بچنە بەردەم كۆنگرەو خۆیان بۆ سەركردایەتی كاندید بكەن، كۆنگرەیەك كە پێشوەختە ئەندام‌و دەنگدەرەكانی یەكلابوەتەوە‌و هەموو كەسێك چانسی سەركەوتنی بۆ سەركردایەتی تێیدا زامن نەكراوە. چارەنوسی لاهور شێخ جەنگی‌و هاوسەرۆكایەتیی سەرباری ئەوەی لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021وە سیستمی هاوسەرۆكایەتیی لەناو یەكێتیدا بەشێوەیەكی كرداریی هەڵوەشایەوە‌و بافڵ تاڵەبانی دوای كۆنترۆڵكردنی دەزگا ئەمنی‌و هەواڵگرییەكان لاهور شێخ جەنگیی دروخستەوە، بەڵام لە فۆرم‌و لەڕووی یاساییەوە هاوسەرۆكایەتیی لەناو یەكێتیدا هەر بەردەوام بوو، رۆژی 28ی ئایاری 2022 یەكێتیی "دیدار"ی بەست، لەم دیدارەدا بە فەرمی بافڵ تاڵەبانی وەكو سەرۆكی یەكێتیی ناسێندرا، بەڵام دیدارەكە نەیتوانی لەڕووی یاساییەوە شوێنی كۆنگرە بگرێتەوە، بۆیە لاهور شێخ جەنگیی هەر بەردەوام بوو لەسەر هەوڵە یاساییەكانی لە هەولێرو بەغدادەوە بۆ گەڕاندنەوەی هاوسەرۆكییەكەی، ئەم هەوڵانە بێ ئاكام مانەوە، كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتیی بەپلەی یەكەم بۆ كۆتایهێنانە بە هەموو ئاسەوارەكانی هاوسەرۆكایەتیی‌و دورخستنەوەی یەكجاریی لاهور شێخ جەنگی لەریزەكانی یەكێتیی‌و یەكلاكردنەوەی حزبەكە بۆ بافڵ تاڵەبانی. لاهور شێخ جەنگیی كە تائێستا خۆی وەكو بەشێك  لە یەكێتیی وێنا دەكات، لەدوای كۆنگرەی پێنجەمەوە هیچ بژاردەیەكی لەناوخۆی یەكێتیدا لەبەردەمدا نامێنێت. لاهور شێخ جەنگیی بەمدواییە هەوڵێكی دا بۆ ئەوەی ژمارەیەك لە هێزە سیاسییەكانی دەرەوەی یەكێتیی‌و پارتی لەچوارچێوەی لیستێكدا بۆ هەڵبژاردن لە كەركوك كۆبكاتەوە، ئەم هەوڵەی سەركەوتوو نەبوو، بەڵام لە دوای كۆنگرەی پێنجەمەوە دەبێت ئیتر بڕیاری خۆی یەكلابكاتەوە لەبارەی ئەوەی بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لیستی خۆی دەبێت یاخود نا. ماڵی كۆسرەت رەسوڵ‌و كەركوكییەكان لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتییدا كە كۆتا رۆژەكانی 2019 بەڕێوەچوو، باڵی كۆسرەت رەسوڵ گورزی گەورەی لەلایەن لاهور شێخ جەنگییەوە بەركەوت، كۆسرەت رەسوڵ كە پێشبینی دەكرا گەمە سیاسییەكانی بخاتەگەڕ بۆ پەرتكردنی ركابەرەكانی، بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی‌و بەرژەوەندییەكانی یەكێتیی لە گەمەكە هاتە دەرەوە، ئەنجومەنەكەشی بوو بە ژێر ململانێی هاوسەرۆكەكان‌و نەیتوانی رۆڵی خۆی بگێڕێت، لەمەشدا بە پلەی یەكەم دۆخی تەندروستی كۆسرەت رەسوڵ رۆڵی هەبوو. لە رووداوەكانی 8ی تەموزەوە كوڕانی كۆسرەت رەسوڵ بەخێرایی بەلای بافڵ تاڵەبانیدا شكانەوە، تۆڵەی دەرەنجامەكانی كۆنگرەی چوارەمیان لە لاهور شێخ جەنگیی كردەوە، بۆ ئەم پاڵپشتییە لە بافڵ تاڵەبانی چاویان لەوە بوو پۆستی جێگری سەرۆكی یەكێتیی وەربگرن، بەڵام بافڵ تاڵەبانی جێگری بۆ خۆی دانەناو بۆ كۆنگرەی پێنجەمیش هەروا دەكات. لەدوای رووداوەكانی 8ی تەموزەوە كوڕانی كۆسرەت رەسوڵ لە هاوپەیمانێتیدان لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی، دەیانەوێت درێژە بەم هاوپەیمانێتییە بدەن‌و لە كۆنگرەی پێنجەمیشدا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا پێگەی خۆیان لە سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا زامن بكەنەوە. گروپی كەركوكییەكانیش كە لە كۆنگرەی چوارەمدا لەدوای لاهور شێخ جەنگییەوە براوەی یەكەم بوون، سەرباری ئەوەی ئێستا ئەو پێگە بەهێزەی پێشتریان نەماوە، بەڵام ئەگەر هەمان رۆڵی كۆنگرەی چوارەم بگڕێن، جارێكی تر پێگەی خۆیان مسۆگەر دەكەنەوە. یەكێتی‌و كۆنگرە رۆژی 27ی ئەیلولی ئەمساڵ یەكێتیی كۆنگرە دەكات، ئەمە كۆنگرەی پێنجەمە، دواین كۆنگرەی یەكێتیی لە كۆتا رۆژەكانی 2019دا بەڕێوەچوو، كۆنگرەیەك كە بۆ یەكەمجار سیستمی "هاوسەرۆكایەتی" لەناو یەكێتیدا چەسپاند‌و تەنیا نزیكەی (ساڵ‌و نیوێك) بەردەوام بوو، بەهۆی تەقیتەوەی ناكۆكی نێوان دوو هاوسەرۆكەكەوە (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی)، لە 8ی تەموزی 2021دا ئەم شێوازە لە سەرۆكایەتیكردنی حزب هەڵوەشایەوە كە یەكێتیی لە پەكەكە‌و حزبەكانی نزیك لە پەكەكەوە وەریگرتبوو، لەوكاتەوە یەكێتیی گەڕاوەتەوە بۆسەر شێوازە كۆنەكەی خۆی، بەڵام بە جیاوازییەكی كەمەوە، لەبری سكرتێر، سەرۆك دانراوە‌و سەرۆكیش كە بافڵ تاڵەبانییە، خۆی كەسی یەكەم‌و كۆتایی‌و جێگری نییە.   یەكێتی ساڵی 1975 دامەزراوە، لە 44 ساڵ تەمەندا تەنیا (4) كۆنگرە‌و دوو پلینیۆم‌و دیدارێكی كردووە. كۆنگرە بەردەوام لەناو یەكێتی نیشتمانیدا سەرچاوەی ترس‌و دابەشبوون‌و لێكترازانی نێوان هاوڕێ‌و هاوخەباتەكان بووە، بەڵام كۆنگرەی پێنجەم پێشبینی ئەوەی لێناكرێت پەرتبوون دروست بكات، بەتایبەتیش كە لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا كوڕانی تاڵەبانی بەتەواوەتی هەموو جومگەكانی حزبەكەیان كۆنترۆڵ كردووە‌و دەیانەوێت لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی پێشوەختەدا كۆنگرەكە بەوشێوەیە یەكلابكەنەوە كە دەیانەوێت.   یەكێتی لە سازدانی كۆنگرەدا تەمەڵترین حزبی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە ئەم حزبە هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە، ئێستا ئەو ئاڕاستە سیاسییانە لەناو یەكێتیدا نەماون یان زۆر لاواز بوون، دەنگی ناڕەزایەتیی لەناو یەكێتیدا زۆر بە كزی دەبیسترێت، هەموان دەیانەوێت لەپاڵ ماڵی مام جەلال‌و بە رێككەوتن پێگەی خۆیان لە كۆنگرەی پێنجەمدا بپارێزن، بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئابوری‌و چەك‌و پەیوەندییەكانی یەكێتیی لەلایەن كوڕانی تاڵەبانییەوە كۆنترۆڵكراون.  

  درەو: ئەمڕۆ جارێكی تر وەفدێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەچێتەوە بەغداد، بۆ دیاریكردنی پشكی هەرێم و ئەو پارەیەی كە لە بەغدادەوە بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت لەسەر بنەمای یاسای بودجەی عیراق كە وەزارەتی دارایی هەرێم مانگانە داوای (ترلیۆنێك و 170) ملیار دینار دەكات، مانگانە (917) ملیار دیناری بۆ موچەیەو ئەوەی دیكەش بۆ خەرجی، مانگی رابردوو بەغداد (598) ملیار دیناری رەوانەی هەرێم كرد. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) وەفدەكەی حكومەتی هەرێم وەفدێكی تەكنیكیەو لە بەرێوەبەرە گشتییەكانی وەزارەتی دارایی و چاودێری دارایی هەرێم پێكدێت. ناكۆكی نێوان وەفدی هەرێم و بەغداد لەسەر شێوازی رادەستكردنی داهاتی ناوخۆیی و ژمارەی موچەخۆرانە، كە بەغداد جەخت دەكاتەوە دەبێت هەرێم تەواوی داهاتەكەی رادەست بكات و (50%) داهاتە فیدراڵیەكان بۆ هەرێم بگەڕێنێتەوە، وەفدی هەرێمیش جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی كە تەنیا (50%)ی داهاتی دامەزراوە فیدراڵیەكان ببڕدرێت نەك تەواوی داهاتە نانەوتییەكان رادەست بكرێت. مانگی رابردوو لە بەغداوە (598) ملیار دینار بۆ موچە نێردا كە مانگی رابردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان (942) ملیار دیناری بۆ موچە پێویست بووە (25) ملیار دیناری هاوپەیمانان ئەوی تر (917) ملیار دیناری بۆ موچەخۆران خەرجكردووە، بۆیە (319) ملیار دینار بۆ موچە كورتهێنانی هەبووە.  وەفدەكەی هەرێم ئەمڕۆ دەیانەوێت بەتەواوی ئەوەیان بۆ روونبێتەوە كە پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق چەندەو بەغداد چەند بۆ هەرێم دەینَرێت،  بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی هەرێم ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بە پێی یاسای بودجە مانگانە زیاتر لە (١ ترلیۆن ٣٨٤ ملیار) دینارە، تەنها بۆ مووچەی فەرمانبەران و خانەنشیان و پێشمەرگە مانگانە ( ٩٠٦ )ملیار دینار لە یاساكە تەرخان كراوە. بەپێی ئینفاقی فیعلیش كە لە ئێستادا وەزارەتی دارایی عێراق لەسەر بنەمای تێكڕای خەرجی مانگانە كاری پێدەكات پێویست بوو (١ ترلیۆن و ١٧٤ ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان ڕەوانە بكات، ئەو بڕە پارەیەی نێردراوە پێچەوانەی یاسای بودجەو هەموو ئەو ڕێكەوتنانەیە كە لەنێوان هەردوولا ئەنجام دراوە، بۆیە وەزارەتی دارایی" ئەو بڕە پارەیەی نێردراوە پێچەوانەی یاسای بودجەو هەموو ئەو ڕێكەوتنانەیە كە لەنێوان هەردوولا ئەنجام دراوە".    

درەو: پێگەی the economist: بۆ ماوەی سێ دەیە کوردستان لەگەشەکردندا بوو، لە کاتێکدا عێراق لەو ماوەیەدا پەرتەوازە بوو، هەرێم خێراترین گەشەی ئابووری لە عێراقدا هەبوو، کۆمەڵگەیەکی مۆدێرینی نەوتی بنیاتنا، هۆتێل و رێگاوبانی دروستکرد. لە ریفراندۆمی ساڵی 2017 بەدەنگدان بە سەربەخۆیی داهاتوو گەشتر دەردەکەوت، بەڵام شەش ساڵ لەدوای ئەو پرۆسەیە خەونی سەربەخۆیی کاڵ بووەتەوە، ئەو تاوەر کرێنانەی کە لە سەرووی شارەکاندا دەسوڕانەوە، ئێستا لەسەر پرۆژە نیوە تەواوکراوەکان وەستاون،  لە کاتێکدا بەغدای پایتەختی عێراق بەهۆی باشتربوونی داهات و دۆخی ئەمنییەوە بەرەو باشتر گەشەی کردووە. دەسەڵاتدارانی کوردستان خەریکن ئەو ئۆتۆنۆمییەی کە هەیانبووە بەرەولەناوچوونی دەبەن، دوای 30 ساڵ لە خۆبەڕێوەبردن ئێستا ئابووری، سنوورەکان، خاکە جێناکۆکەکان و سیاسەتی کوردی تارادەیەکی زۆر گەڕاوەتەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندی.  دیپلۆماتکارێکی رۆژئاوایی کە لە بەغداوە چاودێری پێشهاتەکان دەکات دەڵێت، “مەترسی ئەوە هەیە کە پڕۆژەی کوردستان شکست بهێنێت”. کوردەکان تا ئاستێکی زۆر خۆیان کەمتەرخەمبوون و هۆکاری ئەو دەرەنجامەی ئێستان، ململانێی نێوان دوو هەردوو بنەماڵە فیۆداڵیەکە یەکەمیان بنەماڵەی بارزانی کە زیاتر مەیلی حوکمڕانی رۆژئاوا دەکات و دووەمیان بنەماڵەی تاڵەبانی بە ئاڕاستەی ڕۆژهەڵات دەچن توندتر بووەتەوە.  لە ساڵی 2017ەوە دەسەڵاتی باوان گواستراوەتەوە بۆ کوڕەکانیان، پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی لەسەر کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی داهات دەجەنگن، زۆرجار وەزیرەکانیان لەکۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدادا لە دژی یەکتر دەوەستنەوە.  یەکێتی بە ئاشکرا بانگەوازی بەغدا دەکات کە پشتیوانی بکات، بافڵ تاڵەبانی، سەرۆکی حزبەکە دەڵێت: “عێراق لە کوردستان باشترە”. سەرەڕای داواکاری رۆژئاوا بۆ یەکگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە، هەردوو حزبەکە رەتیدەکەنەوە هێزەکانی پێشمەرگە یەکبخەن، دەستیانکردووە بە تیرۆرکردنی کادرەکانی یەکتر، دوا دانیشتنی پەرلەمانی کوردستانیان بە شەڕێکی تەلەفزیۆنی کۆتایی پێهێنا، لەگەڵ پەرەسەندنی ناڕەزاییەتییەکان دژی  ململانێ ناوخۆییەکان، سەرکردە کوردەکان سەرکوتی زیاتر دەکەن، هەڵبژاردنی پەرلەمان کە دەبوو ساڵی رابردوو ئەنجامبدرایە، خراوەتە مانگی شوباتی 2024 ، ئازادی میدیا، کە سەردەمانێک نیشانەی جیاکەورەوەو شانازی ناوچەی کوردییەکان بوو بەرتەسک کراوەتەوە. حکومەتی عێراق لە بەغدا ململانێی کوردەکان دەقۆزێتەوە تا ئەو دەسەڵاتەی حکومەتی ناوەندی عێراق لە دوای راپەرینی ساڵی 1991 لە ناوچە کوردییەکان لەدەستیداوە بەدەستبهێنێتەوە، حکومەتی عێراق ئەم کارەی بە پارە دەست پێکرد، سەرەتای ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی سودی لە بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس وەرگرت تا فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە قەدەغە بکات، هەرێمی لە داهاتی فرۆشتنی 450 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بێبەشکرد،  ئێستا مووچەی کورد بەندە بەو پارەیەی کە مانگانە بەغدا بۆ حکومەتی هەرێمی دەنێرێت، ئەو سەرکردە کوردانەی کە سەردەمانێک خۆیان لە بەغدا بەدوور دەگرت، ئێستا  دەچنە پایتەخت بۆ ئەوەی داوای هاوکاری بکەن. نێچیرڤان بارزانی لە ماوەی چوار ساڵی سەرۆکایەتییەکەیدا (10) سەردانی فەرمی بۆ بەغدا کردووە. بەپێی یاسای بودجەی نوێی عێراق کە لە مانگی حوزەیران پەسەندکرا، هەریەکێک لە پارێزگاکانی هەرێم دەتوانێت راستەوخۆ داوای پشکی خۆی لە بەغدا بکات، ئەمەش دەتوانێت پاڵنەرێک بێت بۆ تاڵەبانی داوای  جیابوونەوە لە دەسەڵاتەکەی بارزانی بکات، زیاتر یەکڕیزی ناوچەکە لاوازببێت، حکومەتەکەی بەغداد  سنوورەکانی کوردستانی کۆنتڕۆڵ کردووەتەوە، پاسەوانی لە دەروازەکان و فڕۆکەخانەکانی هەرێم جێگیر کردووە، کە لە راستیدا مافی ڤیتۆی پێداوە لەسەر ئەوەی کێ دەتوانێت بچێتە ناو هەرێم یان لێی دەربچێت،  بنەماڵەی تاڵەبانی هێشتا داهاتی لێشاوی ئۆتۆمبێل و جگەرەی بە قاچاخ لە ئێرانەوە دەخەنە گیرفانیانەوە بەڵام ئەمەش زۆری نەماوە رابگیرێت، بەرپرسێکی عێراقی وای وت، لە باشوورەوە، سوپای عێراق و میلیشیا شیعەکان، دەستیان بەسەر ئەو خاکە جێناکۆکانەدا گرتووە کە لە دوای ڕیفراندۆمەکەی ساڵی 2017 لە کورد وەریانگرتەوە، عەرەبیان لە زۆر ناوچەدا نیشتەجێکردووە ئەگەر ئەمڕۆ جارێکی تر ریفراندۆم بکرێت ئەوا رەنگە کورد لەو ناوچانە  چیتر زۆرینە نەبێت. حکومەتی عێراق لە رێی جەختکردنەوەی لە سەروەری یاسا زۆرترین زیانی بەهەرێم گەیاندووە، لە مانگی ئایاردا دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری کوردستانی بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەکان بە نادەستووری ناساند بۆیە بڕیاریدا کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق جێگەی کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بگرێتەوە، کوردستان چیتر پەناگەیەک نەماوە بۆ ئەوچالاکوانە عێراقییانەی لەدەستی حکومەتی عێراق هەڵهاتبوون، ساڵی رابردوو ئاسایشی کورد توێژەرێکی عێراقییان دەستگیرکرد کە لە دامەزراوەیەکی هزری ئەمریکیدا کاری دەکرد و رادەستی بەغدایان کردەوە. لە رووی کولتوورییەوە پێشکەوتنەکانی بەغدا خەریکە کاریگەریی دروستدەکات، سێ دەیەیە کورد زمانەکەی خۆی بەرەوپێش دەبات، تەعریبی بەعسی بنبڕدەکات، یەک نەوە دروستبوبوو کە نەیدەتوانی بە عەرەبی قسە بکات،  بەڵام خەریکە هاوکێشەکە پێچەوانە دەبێتەوە، کوڕی سەرکردەیەکی کورد لە مەراسیمی دەرچوونی لە زانکۆیەکی ناوخۆیی بە زمانی عەرەبی قسەی بۆ ئامادەبووان کرد، لەگەڵ توندبوونەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا، ئێستا کەرتی تایبەتی کوردستان پێویستی بە کارمەندی نوێ هەیە تا لەگەڵ ئەوان قسەبکەن، راوێژکارێکی کورد لە بواری مەترسیدا دەڵێت: "عەرەبەکان دەرفەتێکی بازرگانین". “لەهەمان کاتدا هەرەشەیەکیشن". شتەكان دەڕوخێن لە کاتێکدا کە کاریگەریی عەرەبی عێراقی لە کوردستان زیاتر دەبێت، کاریگەریی کورد لە بەغدادی پایتەخت لاواز دەبێت، شیعەکانی لایەنگری ئێران کە زاڵن بەسەر حکومەتی ناوەندیدا، سەرکردە کوردەکان وەک سوننەو مەسیحییەکان پەراوێز دەخەن، بەرپرسانی بەغدا وەک بوکەڵەیەک سەیری سەرۆککۆمارە کوردەکەی عێراق دەکەن. لە سەردەمێکدا رەنگە کورد بۆ ڕزگاربوون چاوی لە ڕۆژئاوا بووبێت، زلهێزه کانی رۆژئاوا له دوای شه ڕی که نداو له ساڵی 1991 په ناگه یه کی ئارامیان بۆ کوردەکان دروست کرد،  ناوچه ی دژه فڕینیان بۆ دانان بەڵام بەرژەوەندی رۆژئاوا لە کەمبوونەوەدایە، لە دوای داگیرکردنی عێراق لە ساڵی 2003  لە لایەن ئەمریکاوە کورد ناوچەی دژە فڕینی لەدەستدا، هەرچەندە ئەمریکییەکان هێشتا بنکەیەکی ئاسمانییان لە هەریر هەیە کە 65 کم لە باکووری هەولێرەوە دوورە، بەڵام کوردەکان گلەیی ئەوە دەکەن کە هیچ پشتیوانییەک پێشکەش ناکەن کاتێک بە وەکالەتی ئێران شیعەکان بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشیان دەکەن سەر، دروستکردنی کونسوڵخانەیەکی فراوانی نوێی ئەمریکا لە هەولێر لەوادەی خۆی دواکەوتووە، بێدەنگی رۆژئاوا گومان لەسەر هێزەهاوپەیمانەکان دروستدەکات ، ئەمەش بەرپرسە کوردەکان نیگەران دەکات. کورد هێشتا هەندێک کارتییان ماوە بۆ یاریکردن، ماوەیەکە دەستپێشخەرییان بۆ چینییەکان کردووە، کە بڕیارە بەنداو و کارگەیەکی چیمەنتۆ و خانووبەرە بە بڕی پێنج ملیار دۆلار لە دەرەوەی هەولێر دروست بکەن، کورد دەتوانێ بەهەڕەشەی ژمارەیەکی زۆر لە پەنابەران کەڵک وەربگرێت تا رۆژئاوا رابچڵەکێنێت. زۆربەی کوردەکان نائومێد بوون، "ئێمە تەنها پارێزگایەکی تر دەبین لە عێراق"، شرۆڤەکارێک لە هەولێر وادەڵێت، ئەو چرایەی سەربەخۆیی کە بۆ نزیکەی 30 ملیۆن کورد کە لە سەرانسەری تورکیا و ئێران و سوریادا دەدرەوشایەوە لە ئێستادا دەستی کردووە بە کزبون و پەرتەوازە بوون و کاڵبووەتەوە. ئەم بابەتە لە بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا   لە ژێر ناونیشانی "دابەشبووەکان دەکەون" بڵاوکراوەتەوە    

  درەو: محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق رەزامەندی دا لەسەر داوایەكی ئارام محەمەد قادر وەزیری خوێندنی باڵای هەرێم لەبارەی پشكی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە ناردنە دەرەوەی (5) هەزار قوتابی لەلایەن حكومەتی عێراقەوە. بە پێی نوسراوێكی ئارام محەمەد قادر وەزیری خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان كە لە رۆژی 6/6/2023 ئاراستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقی كردوە بۆ ئەوەی لە پرۆژەی ناردنە دەرەوەی (5) هەزار قوتابی بۆ بەدەستهینانی بروانامەی باڵا لەدەرەوەی عیراق، پشكی قوتابیان و مامۆستایانی هەرێمی كوردستان لەو پرۆژەیەدا لەسەر بنەمای شایستەیی دەستوری لەبەرچاو بگیریت. ‎بەپێی نوسراوەكە هەمان رۆژ محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق داواكارییەكەی وەزیری خویندنی باڵای هەرێمی كوردستانی پەسەندكردوەو لایەنە پەیوەندیدارەكانی راسپاردووە بۆ جیبەجیكردنی ناوەرۆكی  نامەكەی وەزیری خوێندنی باڵای هەریم، بۆ دابینكردنی پشكی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە بەرنامەی نێردراوان كە ژمارەیان (5) هەزار كورسییە .. ‎بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عیراق نوسراوەكەی وەزیری خوێندنی باڵای هەرێمی ئاراستەی دەستەی ڕاوێژكارانی ئەنجوومەنی وەزیران و لیژنەی باڵای پەرەپێدانی پەروەردە كرد بۆ كاركردن لە سەری . رۆژیی 14/6/2023   لیژنەیەك لە هەرێمی كوردستانەوە سەردانی بەغدایان كردوو كۆبوونەوەیان لەگەڵ هەردوو لا (دەستەی ڕاوێژكارانی ئەنجوومەنی وەزیران و لیژنەی باڵای پەرەپێدانی پەروەردە )ئەنجامدا و رێكەوتن لەسەر ئەوەی پشكی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی پارێزگاكانی تری عیراق دەبێت و پە پێی ژمارەی دانیشتوانی هەر پارێزگایەك دەبێت، لە حاڵەتێكدا پشكی ئەو پارێزگایە پڕ نەبێتەوە ئەوە مافی پارێزراودەبێت و لە راوندەكانی دواتردا  ئەو مافەیان بۆ دەگەرێتەوە.. لە مانگی ئایاری رابردوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە چوارچێوەی بەرنامەی ستراتیژیەتی پەرەپێدانی كەرتی پەروەردەو خوێندنی باڵا ناردنەدەرەوەی (5) هەزار قوتابی راگەیاند لەسەرجەم بوارو پسپۆڕییەكاندا.

درەو:   ئەگەر هەر هاوبەشێکی کارەبا لە عێراق و هەرێمی کوردستان مانگانە (هەزار و 500) یەکەی کارەبا بەکاربەرێت، ئەوا؛ 🔹 بۆ هاوبەشانی ماڵان لە عێراق (15 هەزار) دینار و لە هەرێم (44 هەزار 100) دینار دەدات، کە (194%) نرخەکەی لەوەی عێراق زیاترە. 🔹 بۆ هاوبەشانی کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون لە عێراق (15 هەزار) دینار و لە هەرێم (234 هەزار) دینار دەدات، کە (1460%) نرخەکەی زیاترە. 🔹 بۆ هاوبەشانی بازرگانی لە عێراق (100 هەزار) دینار و لە هەرێم (234 هەزار) دینار دەدات، کە (134%) نرخەکە زیاترە. 🔹 بۆ هاوبەشانی میری لە عێراق (180 هەزار) دینار و لە هەرێم (270 هەزار) دینار دەدات، کە (50%) نرخەکەی زیاترە. 🔹 بۆ هاوبەشانی کشتوکاڵی لە عێراق (90 هەزار) دینار و لە هەرێم (54 هەزار) دینار دەدات، کە (40%) نرخەکەی کەمترە. 🔹 بۆ هاوبەشانی پیشەسازی لە عێراق (90 هەزار) دینار و لە هەرێم (180 هەزار) دینار دەدات، کە (100%) نرخەکەی زیاترە. یەکەم؛ هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەپێی ڕاپۆتێکی وەزارەتی کارەبا ژمارەی هاوبەشانی کارەبا لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان تا (31/12/2020) بریتی بووە لە (ملیۆنێک و 674 هەزار و 764) هاوبەشی کارەبا،  دابەشبوون بەسەر جۆرە هاوبەشەکانی (ماڵان (ماڵان و کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون)، بازرگانی، پیشەسازی، کشتوکاڵ و میری) بە جۆرێک ؛ لە پارێزگای هەولێر (610 هەزار و 617) هاوبەش، لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە (624 هەزار و 123) هاوبەش، لە پارێزگای دهۆک (366 هەزار و 376) هاوبەش و لە ئیدارەی گەرمیان (73 هەزار و 648) هاوبەش هەیە. بێگومان لە ئێستادا ژمارەی هاوبەشانی کارەبا روی لە هەڵکشانی زیاتر کردووە، بڕوانە چارتی ژمارە (1).     دووەم؛ نرخی کارەبا لە هەرێمی کوردستان هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان دابەشبوون بەسەر جۆرەکان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، کشتوکاڵ و میری)، لە ئێستاشدا بەپێی ڕێنماییەکی وەزارەتی کارەبا هاوبەشانی کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون (ستییەکان)ی لە ماڵان جیاکردووەتەوە لە ڕووی پێدان و نرخی فرۆشتنی کارەبا پێیان. پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) وەزارەتی کارەبا، کە لە رۆژنامەی وەقائعی کوردستان ژمارە (274) لە (24/11/2021) بڵاوکراوەتەوە. بەپێی ماددەی (1) بڕگەی (5) هاوبەشانی پۆلێنکردووە بۆ؛ (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، کشتوکاڵ و میری). هاوکات بە ڕێنمایی ژمارە (1)ی ساڵی (2023)ی وەزارەتی کارەبا، کە لە رۆژنامەی وەقائعی کوردستان ژمارە (306) لە (14/6/2023) هەمواری یەکەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) تایبەت بە ڕێنمایی و مەرجەکانی پێدانی وزەی کارەبا بڵاوکراوەتەوە، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "زیادکردنی بڕگەیەک بۆ خشتەی ژمارە (5) تایبەت بە نرخەکانی کارەبا لە رێنمایی و مەرجەکانی پێدانی وزەی کارەبا ژمارە (2)ی ساڵی 2021، بەم شێوەیە دەبێت: نرخی کارەبای کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەک کاتژمێر". بەپێی ڕێنماییەکانیش نرخی کارەبا بۆ هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت؛ 1.    هاوبەشی ماڵان هاوبەشانی ماڵان لە هەرێمی کوردستان کە بەشی گەورەی هاوبەشانی کارەبا پێکدەهێنن، بەپێی ڕێنمایی وەزارەتی کارەبا، ئەگەر هاوبەشێک لە ماوەی مانگێکدا (1 بۆ 450) کیلۆ واتی بەکارهێنا ئەوا هەر کیلۆ واتێک لێکدانی (18) دینار دەکرێت و بەرامبەر (8 هەزار و 100) دینار دەبێت بۆ مانگێک، خۆ ئەگەر بەشداربووەکە زیاتر لە (450) کیلۆ وات تا (900) کیلۆ واتی بەکاربرد ئەوا (450) کیلۆ واتی دووەمیان لێکدانی (24) دینار دەکرێت و لەگەڵ بڕی بەکاربراوی پێشتردا کۆی نرخەکە دەگاتە (18 هەزار و 900) دینار، ئەگەر هاوبەشێکی ماڵان لە (900) کیلۆ واتە زیاتری بەکارهێنا و تا ئاستی (1500) کیلۆ وات، ئەوا دوای لێدەرکردنی (900) کیلۆ واتی پێشتر (600) کیلۆ وایتەکە نرخی هەر یەکەکی بەرز دەبێتەوە (تصاعد) دەکات بۆ (42) دینار و بەم پێیەش بڕی (25 هەزار و 200) دیناری دیکە دەچێتە سەر ئەو (18 هەزار و 900) دینارەی تر و کۆی پارەی (هەزار و 500) کلیۆ واتەکە دەگاتە (44 هەزار و 100) دینار. پرۆسەکە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەکاربردنی کارەبا لەلایەن هاوبەشەکەوە دەگاتە سەروو (5 هەزار) کیلۆ وات، لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەکەکی بەرکاربراوی کارەبا دەگاتە (180) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 2.    کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا هەمواری یەکەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) وەزارەتی کارەبا تایبەت بە ڕێنمایی و مەرجەکانی پێدانی وزەی کارەبا، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "نرخی کارەبای کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەک کاتژمێر". بەم ڕێنماییەش بێت نرخی یەکەی کارەبا بۆ کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون لە هەرێمی کوردستان جێگیر دەکرێت لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی هەر کۆمەڵگایەک (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا دەبێت بڕی (234 هەزار) دینار بدات. لەکاتێکدا هەمان ئەو بڕە کارەبایە بۆ هاوبەشی (ماڵان) بریتیە لە (44 هەزار و 100) دینار _وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا_ واتە هەمان ئەو برە کارەبایە کە لە ستییەکاندا بەکاربراوە نرخەکەی (431%) زیاترە لەوەی لە ماڵان بەکاردەبرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 3.    هاوبەشانی بازرگانی هاوبەشانی کارەبا بۆ مەبەستی بازرگانی لە هەرێمی کوردستان جێگیرە، لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی بازرگانی (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (234 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. کە هاوتایە بەو بڕەی کە لە هاوبەشانی کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون وەردەگیرێت لە هەرێمی کوردستان (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 4.    هاوبەشانی میری هاوبەشانی میری لە هەرێمی کوردستان، دیسان فرۆشتنی یەکەی کارەبا پێیان نرخەکەی جێگیرەو لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (180) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی میری (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (270 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 5.    هاوبەشانی کشتوکاڵی هاوبەشانی کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان، فرۆشتنی یەکەی کارەبا پێیان نرخەکەی جێگیرەو لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (36) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی کشتوکاڵی (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (54 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 6.    هاوبەشانی پیشەسازی هاوبەشانی پیشەسازی تایبەتمەندی جیاوازیان پێدراوەو بە جۆرێک بەرزی (ڤۆڵتیە) دەکرێت بە پێوەر بۆ فرۆشتنی وزەی کارەبا پێیان، بە جۆرێک نرخی یەکەکان بریتی دەبن (144 دینار و 120 دینار) بۆ بەکاربردنی (1) کیلۆ واتەوە بڕی هەرچەندێک بێت. ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی پیشەسازی (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بۆ ڤۆڵتییەی بەرز بڕی (216 هەزار) دینار و بۆ ڤۆڵتییەی نزم (180 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)).   سێیەم؛ نرخی کارەبا لە عێراق هاوبەشانی کارەبا لە عێراق دابەشبوون بەسەر جۆرەکان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، کشتوکاڵ و میری)، بە هیچ شێوەیەک کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون (ستییەکان) لە جۆری هاوبەشانی ماڵان جیانەکراونەتەوە. بەپێی ڕێنماییەکانیش نرخی کارەبا بۆ هاوبەشانی کارەبا لە عێراق بەم شێوەیەی خوارەوەن. 1.    هاوبەشی ماڵان هاوبەشانی ماڵان لە عێراق کە بەشی شێری هاوبەشانی کارەبا پێکدەهێنن، بەپێی ڕێنمایی وەزارەتی کارەبا، ئەگەر هاوبەشێک لە ماوەی مانگێکدا (1 بۆ هەزار و 500) کیلۆ واتی بەکارهێنا، ئەوا هەر کیلۆ واتێک لێکدانی (10) دینار دەکرێت و بەرامبەر دەبێت بە (15 هەزار) دینار بۆ مانگێک، خۆ ئەگەر بەشداربووەکە زیاتر (هەزار و 500) کیلۆ وات تا (3 هەزار) کیلۆ واتی بەکاربرد ئەوا (هەزار و 500) کیلۆ واتی دووەمیان لێکدانی (35) دینار دەکرێت و لەگەڵ بڕی بەکاربراوی پێشتردا کۆی نرخەکە دەگاتە (67 هەزار و 500) دینار. پرۆسەکە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەکاربردنی کارەبا لەلایەن هاوبەشەکەوە دەگاتە سەروو (4 هەزار) کیلۆ وات، لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەکەکی بەرکاربراوی کارەبا دەگاتە (120) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (2)). 2.    هاوبەشانی بازرگانی هاوبەشانی کارەبا بۆ مەبەستی بازرگانی لە عێراق هاوشێوەی ماڵان بە زۆری بەکاربردن نرخەکەی بەرز دەبێتەوە دوو جار (تصاعد) دەکات، بە جۆرێک؛ ئەگەر هاوبەشێک لە ماوەی مانگێکدا (1 بۆ هەزار) کیلۆ واتی بەکارهێنا ئەوا هەر کیلۆ واتێک لێکدانی (60) دینار دەکرێت و بەرامبەر دەبێت بە (60 هەزار) دینار بۆ مانگێک، خۆ ئەگەر بەشداربووەکە زیاتر لە (هەزار) کیلۆ وات تا (2 هەزار) کیلۆ واتی بەکاربرد ئەوا (هەزار) کیلۆ واتی دووەمیان لێکدانی (80) دینار دەکرێت و لەگەڵ بڕی بەکاربراوی پێشتردا کۆی نرخەکە دەگاتە (140 هەزار) دینار. پرۆسەکە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەکاربردنی کارەبا لەلایەن هاوبەشەکەوە دەگاتە سەروو (2 هەزار) کیلۆ وات لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەکەکی بەرکاربراوی کارەبا دەگاتە (120) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (2)). 3.    هاوبەشانی میری هاوبەشانی میری لە عێراق فرۆشتنی یەکەی کارەبا پێیان نرخەکەی جێگیرەو لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (120) دینار لە هاوبەشەکە وەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی میری (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (120 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (2)). 4.    هاوبەشانی کشتوکاڵی هاوبەشانی کشتوکاڵی لە عێراق فرۆشتنی یەکەی کارەبا پێیان نرخەکەی جێگیرەو لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (60) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی کشتوکاڵی (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (90 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (2)). 5.    هاوبەشانی پیشەسازی هاوبەشانی پیشەسازی بەبێ جیاکاری لە عێراق فرۆشتنی یەکەی کارەبا پێیان نرخەکەی جێگیرەو لە (1) کیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێک بێت، ئەوا بۆ هەر کیلۆ واتێک (60) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەکەدا هاوبەشێکی پیشەسازی (هەزار و 500) یەکە بەکار بەرێت، ئەوا بڕی (90 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (2)).   چوارەم؛ جیاوازی نرخی کارەبا لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی گشتی جیاوازی گەورە هەیە لە نێوان عێراق هەرێمی کوردستان، لەرووی فرۆشتنی وزەی کارەباوە بە هاوبەشەکانیاین، لەم بەشەی ڕاپۆرتەکەدا بە گریمانەی ئەوەی هاوبەشانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان و عێراق ئەگەر هەریەکەیان بڕی (هەزار و 500) کیلۆ وات کارەبا بەکار بەرن، ئەوا جیاوازی کۆی نرخەکان بەم شێوەیەی لای خوارەوە دەبێت؛ 1.    هاوبەشانی ماڵان لە عێراق و هەرێمی کوردستان وەک ئاماژەمان پێدا ئەگەر هاوبەشێکی ماڵان (هەزار و 500) یەکەی کارەبای بەکارهێنا لە مانگێکدا، ئەوا لە عێراق ئەو بڕە کارەبایە بەهاکەی بریتی دەبێت لە (15 هەزار) دینار و لە هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (44 هەزار و 100) دینار و بڕی (29 هەزار و 100) دیناری بەڕێژەی (194%) نرخەکەی زیاتر دەبێت لە هەرێمی کوردستان. خۆ ئەگەر کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون بە نمونە وەربگرین، ئەوا لە عێراق هاوشێوەی ماڵانی ئاسایی کارەبایان پێ دەفرۆشرێت و بۆ بەکاربردنی (هەزار و 500) یەکە لە مانگێکدا تەنها (15 هەزار) دیناریان لێوەردەگیرێت، بەڵام لە هەرێمی کوردستان بۆ هەمان بڕی بەکاربراو بڕی (234 هەزار)یان لێوەردەگیرێت لە (219 هەزار)یان بە ڕێژەی (1460%) زیاترە لەوەی لە عێراق وەردەگیرێت. 2.    هاوبەشانی بازرگانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان ئەگەر هاوبەشێکی بازرگانی (هەزار و 500) یەکەی کارەبای بەکارهێنا لە مانگێکدا، ئەوا لە عێراق ئەو بڕە کارەبایە بەهاکەی بریتی دەبێت لە (100 هەزار) دینار و لە هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (234 هەزار) دینار و بڕی (134 هەزار) دیناری بەڕێژەی (134%) نرخەکەی زیاتر دەبێت لە هەرێمی کوردستان. 3.    هاوبەشانی میریی لە عێراق و هەرێمی کوردستان ئەگەر هاوبەشێکی میریی (هەزار و 500) یەکەی کارەبای بەکارهێنا لە مانگێکدا، ئەوا لە عێراق ئەو بڕە کارەبایە بەهاکەی بریتی دەبێت لە (180 هەزار) دینار و لە هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (270 هەزار) دینار و بڕی (90 هەزار) دیناری بەڕێژەی (50%) نرخەکەی زیاتر دەبێت لە هەرێمی کوردستان. 4.    هاوبەشانی کشتوکاڵی لە عێراق و هەرێمی کوردستان بە جیاواز لە هاوبەشەکانی دیکە ئەگەر هاوبەشێکی کشتوکاڵی (هەزار و 500) یەکەی کارەبای بەکارهێنا لە مانگێکدا، ئەوا لە عێراق ئەو بڕە کارەبایە بەهاکەی بریتی دەبێت لە (90 هەزار) دینار و لە هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (54 هەزار) دینار و بڕی (36 هەزار) دیناری بەڕێژەی (40%) نرخەکەی کەمتر دەبێت لە هەرێمی کوردستان. 5.    هاوبەشانی پیشەسازی لە عێراق و هەرێمی کوردستان هاوبەشانی پیشەسازی لە هەرێمی کوردستان بەپێی پێدانی ڤۆڵتییەی بەرزتر نرخی یەکەکان گۆڕانکاری بەسەردێت، بۆ نمونە ئەگەر هاوبەشێکی پیشەسازی بە (11، 33، 132) کەی ڤی (هەزار و 500) یەکەی کارەبای بەکارهێنا لە مانگێکدا، ئەوا لە عێراق ئەو بڕە کارەبایە بەهاکەی بریتی دەبێت لە (90 هەزار) دینار و لە هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (180 هەزار) دینار و بڕی (90 هەزار) دیناری بەڕێژەی (100%) نرخەکەی زیاتر دەبێت لە هەرێمی کوردستان. جیاوازی نرخەکان لە (خشتەی ژمارە (3) و چارتی ژمارە (2)) رونکراوەتەوە.  

درەو: كۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی لە بەیاننامەیەكدا: 🔹كۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی, ئەمڕۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنانی لە گێڵگەی سەرەكی نەوتی تاوكێ‌  لە كوردستان راگەیاند, دوای داخستنی كە ماوەی چوار مانگ بەردەوام بوو, بەهۆی داخستنی هێڵی بۆرییەكانی نێوان عێراق_توركیا. 🔹مانگی رابردوو, پرۆسەی دەستپێكردنەوەی نەوت ئەنجامدرا بۆ تاقیكردنەوەو دڵنابوون لە سەلامەتی بیرە نەوتەكان و وەڵامی ئەو داواكارییە بەهێزەی دایەوە كە لەسەر نەوتی تاوكێ‌ هەیە. 🔹ناوەندی بەرهەمهێنان لە ئێستادا لە كێڵگەكە (40) هەزار بەرمیلی رۆژانەیە, كێڵگەی فیشخاپور كە نزیكە لێوەی و هەمان مۆڵەتی هەیە, تائێستا داخراوە. 🔹نیوەی بەرهەمی كێڵگەی تاوكێ‌, رادەستی حكومەتی هەرێم دەكرێت ئەوەی دەمێنێتەوە, لەلایەن (DNO) دەفرۆشرێت لە بری بەڵێندەرەكان(75% بۆ DNO) و (25% بۆ Genel Energy InternationalLimited) بۆ كۆمپانیا ناوخۆییەكان و گواستنەوەی نەوت لەرێی تانكەرەوە. 🔹نرخەكان دەگۆڕێن بە گوێرەی گرێبەستەكە, مامناوەندەكەی دەگاتە (50%) ئاستی پێش داخستن, بەڵام لە ئێستادا شایستەكان بە شێوەیەكی خێراو راستەوخۆ دەگاتە دەست (DNO). 🔹بیجان موسافر رەحمانی, سەرۆكی جێبەجێكاری كۆمپانیای (DNO) رایگەیاندووە: سەرەڕای نەبوونی هیچ گڵۆپێك لە كۆتایی هێڵی بۆرییەكانی هەناردەكردن, بەڵام ئێمە بەردەوام تانكەری زیاترو زیاتر دەبینین, كە نەوت لە تاوكێ_وە دەگوازێتەوەو لەسەر بنەمای كاش و باركردن. 🔹بەهۆی نەبوونی كاتێكی دیاریكراو, بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت, لەڕێی هێڵی بۆرییەكانەوەو بەردەوامی دواخستنی شایستە داراییەكان, لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە, بۆ نەوتی فرۆشراوی پێشوو, كۆمپانیای (DNO) خەرجی وەبەرهێنانی نوێ‌ و ئاستی دامەزراندنی كەمكردووەتەوە.