راپۆرت: درەو ریفۆرمخوازێكی ئاینییە، كوڕی یەكێك لە كاریگەرترین خێزانە شیعەكانە لەسەر ئاستی عێراق‌و ئێران‌و لوبنان‌و سوریا، ئامۆزای موقتەدایە‌و لەلایەن مالیكی‌و عامری‌و شیعەكانی ترەوە قبوڵكراوە، پشتیوانی خۆپیشاندەران بووە‌و بەمەش سۆزی پەرلەمانتارانی سەربەخۆی بەدەستهێناوە، ئەو جەعفەر سەدر كاندیدی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراقە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. دوای پەیوەندییە تەلەفۆنییەكە ! رۆژی 10 ئەم مانگە، بەشێوەیەكی پێشبینی نەكراو، موقتەدا سەدر بەتەلەفۆن پەیوەندی بە نوری مالیكی نەیارە سەرسەختەكەیەوە كرد.  سەرەتا وا پێشبینی كرا، سەدر "ڤیتۆ"ی لەسەر مالیكی هەڵگرتووە‌و لەرێگەی ئەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەوە بانگهێشتی كردووە بۆ ناو كابینەی نوێی حكومەت، بەڵام دواتر دەركەوت، سەدر لەو زنجیرە پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا ناوی (محەمەد جەعفەر سەدر)ی وەكو كاندیدی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق خستوەتە بەردەم سەركردەكانی شیعە تاوەكو بۆچونیان لەوبارەیەوە وەرگرێت، سەرباری ناكۆكییەكانیان لەگەڵ سەدر، ماڵی شیعە قایل بوون لە كاندیدكردنی (محەمەد جەعفەر سەدر).  ئەم ئێوارەیە، هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بە فەرمی (محەمەد جەعفەر سەدر)ی وەكو كاندیدی هاوپەیمانێتییەكە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق راگەیاند. محەمەد جەعفەر سەدر كێیە ؟  جەعفەر سەدر كوڕی (محەمەد باقر سەدر) دامەزرێنەری حزبی (دەعوەی ئیسلامی)‌و مەرجەع‌و بیرمەندی دیاری شیعەكانی عێراقە، كە بەهاری ساڵی 1980 لەگەڵ خوشكەكەیدا (نور الهدی) لەلایەن رژێمی سەددامەوە لەسێدارە دران.  جەعفەر سەدر ساڵی 1970 لە نەجەف لەدایكبووە، هاوسەرگیری كردووە‌و (4) كچ‌و (2) كوڕی هەیە، دوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە ساڵی 2003دا، چەندین پۆستی وەرگرتووە، 2009 بووە بە راوێژكاری سەرۆك كۆماری عێراق، ساڵی 2010 وەكو ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردراوە، بەڵام دواتر وەكو ناڕەزایەتی دژی خراپی دۆخی خزمەتگوزارییەكان لە عێراق، دەستی لە ئەندامێتی پەرلەمان كێشاوەتەوە، لە نیسانی 2019وە بۆ ئۆكتۆبەری هەمان ساڵ بووە بە سەرۆكی فەرمانگەی رێكخراو و كۆنگرە نێودەوڵەتییەكان لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق، لە ئۆكتۆبەری 2019وە بووە بە باڵیۆزی عێراق لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا‌و تائێستا لەم پۆستەدا بەردەوامە، لە پاڵ ئەمەدا لە شوباتی 2020وە بووە بە نوێنەری هەمیشەیی لە رێكخراوی نێودەوڵەتی دەریایی (IMO). جەعفەر سەدر بڕوانامەی زانكۆیی لە زانستی كۆمەڵناسی بەدەستهێناوە‌و ساڵی 2011 زانستی كۆمەڵناسی گشتی لە زانكۆی لوبنان خوێندووە‌و ساڵی 2018 هەر لەم زانكۆیە بڕوانامەی ماستەری لە زانستی كۆمەڵناسیدا بەدەستهیێناوە، لەپاڵ ئەمەدا ساڵانی 1995 بۆ 2007 لە هەردوو شاری نەجەف‌و شاری (قوم)ی ئێران زانستی ئاینیی خوێندووە.  لەدوای لەسێدارەدانی باوكییەوە، لە ناوچەی (كازمیە)ی بەغداد ماڵبەند بووە، ساڵی 1998 لەژێر چاودێری رژێمی سەددام خۆی رزگاركردووە‌و چوەتە ئێران بۆ خوێندن، هەندێك سەرچاوە باسلەوە دەكەن، لەئێرانیش كەوتوەتە ژێر فشاری دەسەڵاتدارانەوە‌و خەریك بووە دەستگیر بكرێت، بەوپێیەی نزیك بووە لە ئایەتوڵلا محەمەد سەدری باوكی موقتەدا سەدر‌و نەیاری "ویلایەتی فەقیه"‌و نەهجی ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران بووە.   باسلەوە دەكرێت، ئەو ساڵانەی لە ئێران ژیاوە، دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی خۆشحاڵ نەبوون بە بوونی جەعفەر سەدر لە وڵاتەكەیان، بەوپێیەی لەلایەك لە سەری دایكییەوە سەربە خێزانی (موسا سەدر) بووە كە خێزانێكی خاوەن هەژمونن لە ئێران‌و لوبنان‌و پشتیوانی جوڵانەوە ریفرۆمخوازەكانی شیعە دەكەن، لەلایەكی ترەوە جەعفەر سەدر خۆی كەسێكی كراوەیە بەڕووی ریفۆرمی ئاینیدا، خوێنەرانی بیرمەندی ئێرانی (عەبدولكەریم سروش)‌و بیرمەندانی  عەرەبە، ئەوانەیان كە دژ بە توندڕەوی ئاینین لە نمونەی (عەلی وەردی)‌و (محەمەد ئەركۆن)‌و (نەسر حامید ئەبوزەید)..  جەعفەر سەدر پێشتر هەندێك هەڵوێستی دژ بە توندڕەوی ئاینی نیشانداوە، ساڵی 2010 داوای ئازادكردنی تاریق عەزیز وەزیری دەرەوەی رژێمی پێشووی عێراقی كردووە لە زیندان بەهۆی ئەوەی بەدەست نەخۆشییەو ناڵاندویەتی.  جەعفەر سەدر لەلایەن نێودەوڵەتی‌و هەرێمایەتییەكانەوە وا تەماشا دەكرێت نوێنەرایەتی خانەوادەیەكی كاریگەر دەكات لەسەر ئاستی عێراق‌و ئێران‌و لوبنان‌و سوریا‌و كاریگەریشی لەسەر موقتەدا سەدری ئامۆزای دەبێت كە ئێستا براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە لە عێراقدا.  سەرباری ئەوەی لە بەریتانیا كاری دیپلۆماسی كردووە، بەڵام بەرەی ئێرانی واتە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی كاندیدكردنی جەعفەر سەدریان بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران قبوڵ كردووە، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە، سەرباری ناكۆكییەكانیان لەگەڵیدا، بەڵام ئەو دواجار هەر وەكو كوڕی ئایەتوڵڵا محەمەد باقر سەدری دامەزرێنەری حزبی دەعوە دەمێنێتەوە. كاندیدكردنی محەمەد جەعفەر سەدر بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، بە هەنگاوێكی ژیرانەی موقتەدا سەدر لێكدەدرێتەوە، بەوپێیەی خانەوادەی جەعفەر سەدر لەناو شیعەكاندا پێگەیەكی بەهێز‌و رێزلێگیراویان هەیە‌و هیچ یەكێك لە لایەنە شیعەكان كاندیدبوونی رەتناكەنەوە، سەرباری ئەمە جەعفەر سەدر لەوانە بووە كە پشتیوانی خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەری 2019ی عێراقی كردووە‌و لەلایەن پەرلەمانتارانی سەربەخۆو ئەوانەی نوێنەرایەتی خۆپیشاندەران دەكەن، قبوڵكراوە.   سەرەتا كە ناوی (جەعفەر سەدر) وەكو كاندیدی سەرۆك وەزیران دزەی كردە ناو میدیاكانەوە، وا بڵاوكرایەوە رەتیكردوەتەوە پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت، بەڵام ئێوارەی ئەمڕۆ دوای ئەوەی ناوەكەی بەفەرمی راگەیەندرا، لە تویتەرەكەی خۆی نوسی" شەرەفمەندم كاندیدی هاوپەیمانێتییەك بم كە نوێنەرایەتی وڵات دەكات بە هەموو پێكهاتەكانییەوە".  

(درەو): ئەمڕۆ رۆژی جیهانی ئاوە، تێچووی بەرهەمهێنانی ئاوی خاوێن لە هەرێمی كوردستان ساڵانە لەنێوان (130 بۆ 140 ملیار) دیناردایە، نەتەوە یەكگرتووەكان پێشبینی دەكات تا ساڵی 2025 ئاوی عێراق بەڕێژەی 25% كەمبكات، لەناوچەیەكی وەكو سلێمانی، بەبەراورد بە ساڵی رابردوو، تا ئەم ساتە زیاتر لە (12) میلمەتر، باران كەمتر باریوە.  نەتەوە یەكگرتووەكان هۆشداری دەدات جینین پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بە بۆنەی رۆژی جیهانی ئاوەوە پەیامێكی بڵاوكردوە، ئاماژەی بەو ئاڵەنگاریانەدا كە بەهۆی كەمی ئاوەوە مەترسین لەسەر عێراق. لە پەیامەكەیدا رونیكردەوە" كەمی بارانبارین، كەمی ئاو، ئیدارەنەدانی سامانی ئاو بەشێوەیەكی دروست‌و گەشەی دانیشتوان، هۆكارن بۆ ئەوەی عێراق لەدۆخێكی باشدا نەبێت، جگە لە هۆكارە سروشتییەكان‌و بەرنەدانەوەی ئاو لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە، كە مەترسییەكی ترە بۆ سەر عێراق، ئەمەش كاریگەری هەیە بۆ بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاریی‌و فراوانبوونی ململانێكان". بەرنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ژینگە UNEP هۆشداریداوە لەبارەی ئەوەی، ئاوی عێراق تا ساڵی 2025 بەڕێژەی 25% كەمدەكات، ئەمەش هەڕەشەیەكی گەورەیە بۆسەر كشتوكاڵ‌و پیشەسازی لە عێراقدا. راپۆرتەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر ئەو بەنداوانەی توركیاو ئێران دروستیان كردووە، باسلەوەدەكات، بە كەمبونی ئاوی هەردوو روباری دیجلەو فورات بەڕێژەی لە 70%و كەمبونی ئاوی ئەم دوو روبارە لەمساڵدا، بە تەواوی هەستی پێدەكرێت. پلاسخارت لەڕۆژی جیهانی ئاودا داوا دەكات، هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان‌و سیاسەتمەداران گرنگی بە بابەتی ئاو بدەن‌و ئەم سامانە گرنگە بكەن بە كاری لەپێشینەی خۆیان، چونكە دۆسیەی ئاو دۆسیەیەكی هەستیارەو دەبێت بەشێوەیەكی جددی‌و خێرا چارەسەری بۆ بدۆزنەوەو لەگەڵ وڵاتە دراوسێكاندا لەسەر ئەم بابەتە لە گفتوگۆی بەردەوامدا بن.  كەمی بارانی ئەمساڵ بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتی كشتوكاڵی سلێمانی، رێژەی بارانبارین تاوەكو رۆژی (21ی ئازاری 2022) بڕی (374.5) ملیمەتر بووە، ئەمەش بەبەراورد بە ساڵی رابردوو لەم كاتەدا، بڕی (12.5) ملیمەتر كەمترە.  رۆژی جیهانی ئاو 22 ئازاری هەموو ساڵێك وەك رۆژی جیهانی ئاو دیاریكراوە، لەساڵی 1993 لەم رۆژەدا دەیان چالاكی لە هەموو جیهاندا بەڕێوەدەچێت، ئەمە بۆ بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری لەسەر بایەخی ئاو وەك سامانێكی بنەڕەتی بۆ مرۆڤایەتی، بەردەوامی ژیان بەستراوەتەوە بە پاراستتنی ئەم سامانەوە.  هەندێك ئاماژە لەسەر ئاو •    لەسەر ئاستی جیهان نزیكەی (2 ملیار) كەس ئەو ئاوەی بەكاری دەهێنن سەرچاوەكەی پاك نیە. •    ساڵانە ئاوی پیس هۆكاری مردنی نزیكی (نیو ملیۆن) كەسە لە جیهاندا •    (844 ملیۆن) كەس بە ئاسانی دەستیان بە ئاوی خواردنەوە ناگات.  •    لەساڵی 2025دا بە نزیكەیی، نیوەی دانیشتوانی جیهان لەو شوێنانە دەژین كە بەهۆی كەمئاوییەوە دەناڵێنن. •    لەو وڵاتانەی كە ئاستی داهاتیان نزمە یان مامناوەندە، رێژەی 38%ی خەڵكەكەیان دەستیان بە ئاوی تەندروست ناگات، رێژەی 19% تەوالێتی تەندروست بەكارناهێنن، رێژەی 35%یان ئاوو پاكژكەرەوەی دەستیان، دەست ناكەوێت.  ئاوی خاوێن لە هەرێمی كوردستان بەگوێرەی داتاكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان: * ساڵانە لە ڕێگەی وەزارەتی شارەوانی‌و گەشتوگوزارەوە، (782 ملیۆن) مەتر سێجا ئاوی خاوێن بۆ هاوڵاتیان بەرهەمدەهێنرێت. * تێچووی بەرهەمهێنانی ئەم ئاوە خاوێنە ساڵانە لەنێوان (130 بۆ 140 ملیار) دینار دەبێت. * كۆی هاوبەشەكانی ئاو لە هەرێمی كوردستان (993 هەزارو 223) هاوبەشە. * ئەو هاوبەشانەی پێوەریان بەستووە ژمارەیان (632 هەزارو 125) هاوبەشن.  * ئەو هاوبەشانەی پێوەریان نەبەستووە ژمارەیان (361 هەزارو 98) هاوبەشن.   

 درەو: رۆژی شەممەی داهاتوو وادەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری عێراقە، بە بێ رێككەوتن هیچ لایەنێكیان ناتوانێت نیسابی یاسایی تەواو بكات كە (220) ئەندامە، پسپۆڕێكی ياسايى عێراق دەڵێت ئەگەر تا 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵنەبژێردرێت دەبێت پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوەو هەڵبژاردن بكرێتەوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆژی شەممەی داهاتوو 26/3/2022  كۆببێتەوەو سەرۆك كۆمار هەڵببژێرێت‌و دەنگیش بدات لەسەر سەرۆكی لیژنە هەمیشەییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران. بەگوێرەی دەستوری هەمیشەیی عێراق‌و بڕیاری دادگای فیدراڵی دەبێت لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دوولەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی بەشدار بن كە دەكاتە (220 ) پەرلەمانتار, بەڵام بەهۆی رێككنەكەوتنی لایەنە شیعەكان لەسەر دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران و رێكنەكەوتنی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر كاندیدێكی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار‌و دابەشبوونی هەردوو حزب بەسەر دووبەرەی جیاوازدا پێناچێت ئەنجومەنی نوێنەران لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار سەركەوتوو بێت. یەكێتی لە بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگیە كە بەهەموویان نزیكەی ( 130 )  پەرلەمانتاریان هەیە‌و پارتیش لەگەڵ رەوتی سەدر و هاوپەیمانی سیادە، هاوپەیمانی سێقۆڵییان پێكهێناوەو ژمارەی كورسییەكانیان لە ئەنجومەنی نوێنەراندا دەگاتە نزیكەی ( 170) كورسی، هیچكام لەو دووبەرەیە بەتەنیا ناتوانن نیسابی یاسای كۆبوونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار تەواو بكەن. تا ئێستا هیچ رێككەوتنێك نەكراوە نە لە نێوان لایەنە شیعەكان بۆ دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران و نە لە نێوان پارتی و یەكێتی بۆ دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك كۆمار، بۆیە ئەگەر تا رۆژی شەممە رێككەوتن نەكرێت، نیسابی یاسایی كۆبونەوەكە تەواو نابێت.  عەلی تەمیمی شارەزای یاسایی عێراقی دەڵێت ئەگەر هەتا 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵنەبژێدرێت ئەوا وڵات بەرەو هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و هەڵبژاردنی پێشوەخت هەنگاو دەنێت. تەمیمی لە لێدوانێكیدا بۆ میدیا عێراقییەكان دەڵێت: بەبڕیاری ژمارە 24ی ساڵی 2022ی دادگای فیدراڵی بۆ كردنەوەی دەرگای خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكەجا و بە گوێرەی مادەی 27ی دەستوری هەمیشەیی عێراق سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران 30 رۆژی بەردەستدایە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار, واتە دەبێت لە 6ی ئازارەوە بۆ 6ی نیسان سەرۆك كۆمار هەڵببژێردرێت. تەمیمی ئاشكرایكرد 26ی ئازار بۆ ئەنجامدانی دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاریكراوە ئەگەر لەو دانیشتنەدا سەركەوتوو نەبوو, ئەوا سەرۆكایەتی پەرلەمان دەتوانێت تەنها تا 6ی نیسان دوایبخات‌و ئەگەر لەو ماوەیە تێپەڕیكرد ئەوا پێشیلێكردنی تەواوەتی بڕیاری دادگای فیدراڵییە كە رێگەی داوە تەنها یەكجار دەرگای خۆپاڵاوتن بكرێتەوە. تەمیمی راشیگەیاندووە كە ئەگەری ئەوە هەیە بە داواكاری یەك لەسەر سێی پەرلەمان‌و رەزامەندی زۆرینەی رەهای ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران بە گوێرەی مادەی 64ی دەستور یان بە بڕیاری دادگای فیدراڵی پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوەو لەو حاڵەتەشدا حكومەتی ئێستا وەك حكومەتی كاربەڕێكەر بەردەوام دەبێت و هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام دەدرێت.  

(درەو): بەیاننامەی وەزارەتی نەوتی عێراق لەبارەی بڕی ھەناردەو داھاتی نەوت لە مانگی شوباتی رابردوودا: 🔹 بڕی ھەناردەی نەوتی خاو (92ملیۆن و 790ھەزارو 173) بەرمیل بووە، بەمشێوەیە: 🔹 داھاتی نەوت گەیشتوەتە (٨ ملیارو 540ملیۆن) دۆلار. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت گەیشتوەتە (٣ ملیۆن و 314ھەزار) بەرمیل. 🔹 تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوت لە مانگی رابردوودا بڕی (92) دۆلار بووە.    

  (درەو): سەدر گەیشتە بەغداو رەنگە دواتر سەردانی ھەولێر بکات، گەڕێکی نوێی جموجوڵی سیاسی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆ کۆمارو پێکھێنانی ۆکومەت دەستی پێکردەوە. موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر لە نەجەفەوە گەیشتە بەغدادو لە یەکەمین وێستگەدا سەردانی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمان کرد. لەسەر داوای مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، بڕیارە ھاوپەیمانێتی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بەمزوانە لە ھەولێر کۆببنەوە، رەنگە دوای بەغدا سەدر سەردانی ھەولێر بکات. ئەم کۆبونەوانە دوای زنجیرەیەک بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دێت دژی ھەرێمی کوردستان و پارتی وەکو ھاوپەیمانێکی سەرەکی موقتەدا سەدر. ھاوکات لەگەڵ دەستپێکردنەوەی جموجوڵە سیاسییەکانی موقتەدا سەدردا، لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی (مالیکی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ حەکیم) باسلەوە دەکەن تێکڕای ژمارەی کورسییەکانیان بۆ (٩٤) کورسی بەرزبوەتەوەو پەرلەمانتاری نوێ پەیوەندی پێوە کردوون، لە ململانێی ناو ماڵی شیعەدا یەکێتی نیشتمانی کەوتوەتە ئەم بەرەیەوە. دەستپێکردنەوەی دانوستانی نێوان لایەنەکان لەکاتێکدایە بڕیارە رۆژی چوارشەممە دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری خۆی لەبارەی یاسایبوون یان نایاسایبوونی کردنەوەی دەرگای خۆکاندیدکردن بۆ پۆستی سەرۆکی پەرلەمان بۆ جاری دووەم، رابگەیەنێت. ئەگەر دادگا کردنەوەی دەرگای خۆکاندیدکردن رەتبکاتەوە، پارتی کاندیدی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار نابێت، چونکە لە جاری یەکەمدا کاندیدەکەی (ھۆشیار زێباری) رەتکراوەتەوە. بەم حاڵەشەوە، ئەگەر رێککەوتن لەنێوان ھەردوو بەرەکەی شیعە (سەدرو لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی)دا نەکرێت، ئەستەمە کۆبونەوەی پەرلەمان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار بەڕێوەبچێت، چونکە نیسابی یاسایی کۆبونەوەکە پێویستی بە ئامادەبوونی (٢٢٠) پەرلەمانتار ھەیە لە کۆی (٣٢٩) پەرلەمانتار، ھیچ یەکێک لەو دوو بەرەیە ئەم ژمارە کورسییەیان لە پەرلەماندا نییە. بەگوێرەی دەستور، بەبێ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریش رێوشوێنەکانی پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت دەست پێ ناکات.

درەو: فەخری کەریم، خاوەنی دامەزراوەی میدیایی مەدا، ڕاوێژکاری پێشوتری سەرۆک کۆمارى عێراق (جەلال تاڵەبانی)  نامەیەك ئاراستەی موقتەدا سەدر دەكات و دەڵێت: هیوادارم ئێوە رێگە لە لایەنگرانتان بگرن لە گەندەڵیەوە نەگلێن، تۆڵەكردنەوە لە نەیارەكانتان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دادوەری حەرام بكەن ، شكۆی دەسەڵاتەكان جیابكەنەوە لە هەژمونی رێبەر.  بەڕێز سەماحەتی  سەدر: منیش وەکو بەڕێرتان ئیدانەی گەندەڵیی و گەندەڵکاران ئەکەم،  زیاتر لە هەزار وتاری ڕۆژانەم بۆ هەڵماڵینی ئەو دیاردەیەو رەمزەكانی تەرخانکردووەو بەردەوامم، وەکو ئێوەش هەموو چینی دەسەڵاتدار و سیمبوڵەکانی پرۆسەی سیاسی بەبێ جیاوازی بە گەندەڵ دادەنێم، ئەوان تاڵانچین بە بونی باڵی میلیشایی یان بەبێ ئەوە، لەبەرئەوەی من دەروازەی هاتن و چونی گەندەڵی دەزانم هیوادارم ئێوە ڕێگە لە لایەنگرانتان بگرن تێوەنەگلێن، هەروەها تۆڵەکردنەوە لە نەیارەکانتان لە دەرەوەی دەسەڵاتی دادوەریی حەرام بکەن، هەرەوەها شکۆی دەسەڵاتەکان و پسپۆڕیەكان جیابکەنەوە لە هەژمونی سیاسی ڕێبەر. ڕێبەری زۆرینە لە هەموو کەس بەپەرۆشترە بۆ پاراستنی دەستورو پارێزگاری ئەوەی لە سایەتدایە، جا هاوڵاتی بێت یان بەرپرس، خەڵک دەیانەوێت دەسەڵاتی دەوڵەت و یاسا بەرقەرار بێت و دەستوەردانی هێزە نادەوڵەتییەکان و چەک و میلیشیا کۆتایی بێت. بەڵێ بۆ زۆرینەی نیشتمانی بۆ گەڕاندنەوەی ئیعتیبار بۆ نیشتمان و هاوڵاتیان، بەڵام بەڕێگاچارەی شەرعی و لە چوارچێوەی دەوڵەت  و دامەزراوەکانی و دادگایەکی پاک و دوور لە کێشمەکێشمی سیاسی. بەڵێ بۆ زۆرینەی نیشتمانی بۆ بەرجەستەکردنی  ویستی شەرعیەتی جەماوەریی لە چوارچێوەی دەوڵەت و سڕینەوەی هەموو دیاردەکانی دەستدێژیکردنە سەر خەڵک و تۆقاندنیان و دوو پێوانەیی. سەماحەتی سەدر..  کاتی ئەوەیە عێراقییەکان متمانەیان بۆ بگەڕێتەوە کە دەکرێت گۆڕانکاریی بکرێ بەبێ دووبارە بەگەڕخستنەوەی پاشماوەکانی گەندەڵی و گۆڕینی دەموچاوەکان. سەماحەتی سەید..  تویتەکەتان، دەربارەی بانگهێشتکردنی وەزیری دارایی و پارێزگاری بانکی ناوەندی مافێکی تایبەتی خۆتە، بەڵام ئەركی گەورە دەخاتە سەر شانت وەک ڕێبەری زۆرینە، کەشێکی دڵەڕاوکێ و پرسیاری دروستکردوە دەربارەی دووری نێوان ڕابەرایەتی و بەرپرسیارێتی. فەخری كەریم  خاوەندی دامەزراوەی میدیایی مەدا. 

راپۆرت: درەو لەكۆی (7) بڕیار كە بەمدواییە دادگای فیدراڵی دەریكردوون، (4) بڕیاریان دژی بارزانی بووە، هێشتا بڕیارێكی تریش ماوە، ئەگەر دادگا كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتبكاتەوە، پارتی كاندیدی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار نابێت، لەسەر داوای بارزانی، سەدر بڕیاریدا بایكۆت بشكێنێت‌و بگەڕێتەوە سەر مێزی گفتوگۆكان، پێشبینی سەرەتای قۆناغێكی نوێی دانوستانی نێوان لایەنەكان‌و ئەگەری كۆبونەوەی پەرلەمان دەكرێت كە ماوەی نزیكەی 40 رۆژە راوەستاوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.    دانوستان دەستپێدەكاتەوە زیاتر لە 4 مانگ بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا تێپەڕێوە، هێشتا ئاسۆی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت نادیارە. لەدوای یەكەمین كۆبونەوەی پەرلەمانی نوێی عێراق كە رۆژی 9ی كانونی دووەم بەڕێوەچوو، ماوەی نزیكەی 40 رۆژە پەرلەمان كۆنەبوەتەوە.  لەدوای تێكچوونی نیسابی یاسایی كۆبونەوەی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی تاكلایەنە دانوستانەكانی خۆی بۆ پێكهێنانی حكومەت راگرت، بەڵام دوێنێ بارزانی بە تەلەفۆن لەگەڵ سەدر قسەی كرد‌و داوای كۆبونەوەی هاوپەیمانی سێقۆڵی لێكرد، سەدر قایل بوو بە كۆبونەوەكە، بەمشێوەیە دەستپێكردنەوەی دانوستانەكانی راگەیاند.  دوای راگرتنی دانوستانەكان، سەدر چاوەڕێی دەكرد لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی سەردانی بكەن‌و داوای گفتوگۆی لێ بكەن، بەڵام ئەمە روینەدا، بەپێچەوانەوە لەم ماوەیەدا هاوپەیمانەكانی سەدر كە بەدیاریكراویش لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە گورزی گەورەی بەركەوت.  لەو بڕیارانەی كە لە دادگای فیدراڵییەوە لەدژی بارزانی دەرچوون، سەدر وەكو هاوپەیمانی سەرەكی پارتی، هیچ هەڵوێستێكی روونی رانەگەیاند، ئەمە لەكاتێكدایە، وا لێكدەدرێتەوە بارزانی باجی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ سەدر داوە.  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچوون، دوای ئەم زنجیرە بڕیاری دادگای فیدراڵی، هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) هەڵوەشێتەوە، بەڵام هاوپەیمانێتییەكە تائێستا لەژێر فشارەكانی ئێراندا خۆی راگرتووە‌و دیار نییە كەی ئاڵای سپی هەڵدەكات.  حكومەتی زۆرینە دروست دەبێت ؟ سەرباری ئەو رووداوانەی كە لەدوای دانیشتنی یەكەمی پەرلەمانەوە رویانداوە، هێشتا سەدر سورە لەسەر قسەی خۆی، دەڵێ" حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی" دروست دەكەم، دوێنێ لە پەیوەندییەكەیدا لەگەڵ بارزانی هەمان قسەی كردوەتەوە. هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) لە كۆی (329) كورسی پەرلەمانی عێراق تەنیا نزیكەی (170) كورسییان هەیە، ئەم رێژەیە نیسابی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردن سەرۆك كۆمار تەواو ناكات كە (220) كورسییە.  بارزانی دەیەوێت بۆچونی سەدر بگۆڕێت، پێشنیازی بۆ كردووە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیش بانگهێشتی ناو حكومەت بكات‌و بە چەند پۆستێك نوری مالیكی قایل بكات‌و كێشەی نیساب چارەسەر بكات، بارزانی لەمەدا یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری لە بەرژەوەندی خۆی كردوەتە ئامانج، بەڵام سەدر كێشەی كۆنی لەگەڵ مالیكی هەیە‌و هێشتا سورە لەسەر ئەوەی نابێ بەشداری حكومەت بكات.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیش كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانیان لێ دەكرێت، سەرباری گرەوەكانی سەدر بۆ پەرتكردنیان، هێشتا یەیەكگرتوویی ماونەتەوە‌و دەڵێن بە بێ مالیكی ئێمەش بەشداری حكومەت ناكەین، سەدر بانگهێشتی هادی عامری كردووە بۆ ناو حكومەت، عامری رەتیكردوەتەوە.  كۆبونەوەی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) كە بڕیارە چەند رۆژی داهاتوو لە هەولێر بەڕێوەبچێت، رەنگە دەرگا لەسەر گەڕێكی نوێی دانوستان لەنێوان سەدرییەكان‌و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بكاتەوە‌و گەرموگوڕییەكی نوێ بۆ كۆبونەوەكانی پەرلەمانی عێراق بگەڕێنێتەوە، ئەگەرنا هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پێشتر، ئەمجارەش پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بۆ چەند مانگێكی تر دوادەكەوێت.  لە هەموو حاڵەتەكاندا پێشبینی دروستكردنی حكومەتی زۆرینە بۆ ئەم قۆناغەی عێراق‌و ئەو پەرتبونە سیاسییە نوێیەی كە هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەر دروستی كردووە، هێشتا ئەگەرێكی دوورە.  بەگوێرەی دەستوری عێراق، پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت دەكەوێتە دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، گەڕی دووەمی خۆكاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە كۆتایی هاتووە، ئێستا كاتی ئەوەیە پەرلەمان ناوی كاندیدە پەسەندكراوەكان رابگەیەنێت، لەسەر دووبارە كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، لەدادگای فیدراڵی عێراق سكاڵای یاسایی لەسەر سەرۆكایەتی پەرلەمان تۆماركراوە، پێشبینی دەكرێت دوای راگەیاندنی ناوی كاندیدە پەسەندكراوەكان بڕیاری خۆی لەبارەی یاسایبوون یاخود نایاسایبوونی كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن رابگەیەنێت.  ئەگەر دادگای فیدراڵی كردنەوەی دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لە جاری دووەمدا رەتبكاتەوە، هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) گورزێكی تری بەردەكەوێت، چونكە لەم حاڵەتەدا سەرۆكایەتی پەرلەمان دەبێت بگەڕێتەوە بۆ سەر لیستی یەكەمی كاندیدەكانی پۆستی سەرۆك كۆمار كە كاندیدەكەی پارتی (هۆشیار زێباری) تێدا لابراوە، پارتی لەبەرامبەر یەكێتیدا بەبێ كاندید دەمێنێتەوە، ئەمە تەنیا زیان نییە بۆ بارزانی، زیان لە هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكەش دەدات، چونكە كوتلەی گەورەی پەرلەمان كە دیاری دەكرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە رادەسپێردرێت، سەرۆك كۆمار ئەگەر یەكێك نەبێت لە ئەندامانی ئەم هاوپەیمانێتییە، دەتوانێت كێشەو گرفت دروست بكات.  دادگای فیدراڵی ململانێكانی بەلادا دەخات ؟ لەماوەی ئەم (40) رۆژەدا، دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق وەكو دەسەڵاتی یەكەم لە عێراق دەركەوت‌و لەم ماوەیەدا ئەم دادگایە (7) بڕیاری دەركردووە كە (4) بڕیاریان راستەوخۆ بارزانی وەكو هاوپەیمانێكی سەرەكی سەدر كردوەتە ئامانج‌و (2) بڕیاریشیان لە بەرژەوەندی هاوپەیمانێتییەكەی سەدرو بارزانی بووە، بڕیاێكیشی دژی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بووە. بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی لەدوای یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمانەوە، ئەمانە بوون:  بڕیاری یەكەم: دانیشتنەكە دەستوریی بوو  رۆژی 25/1/2022 دادگای فیدراڵی ئەو تانە یاساییانەی رەتكردەوە كە لەبارەی نادەستوریبوونی دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان تۆماركرابوون، دادگا دانیشتنەكەی بەدەستوریی ناوبرد، ئەم بڕیارەی دادگا لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و لە دژی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەبادی+ حەكیم) شكایەوە، هاوپەیمانی سێقۆڵی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی نوێی كۆنترۆڵ كرد.   بڕیاری دووەم: كوتلەی گەورە كەی دیاری دەكرێت ؟ رۆژی 3/2/2022 دادگا فیدراڵی تانەیەكی پەرلەمانتارانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبارەی دەستنیشانكردنی كوتلەی گەورەی پەرلەمانی عێراق رەتكردەوە، دادگا رایگەیاند، بەگوێرەی دەستور كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاری دەكرێت، ئەم بڕیارەش لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و لە زیانی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، چونكە لە دانیشتنی یەكەمی پەرلەماندا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لیستی ناوی پەرلەمانتارانی خۆیان وەكو كوتلەی گەورە پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، بەڵام بەهۆی ئەم بڕیارەی دادگاوە لیستەكەیان رەتكرایەوە، كوتلەی زۆرینە بەواتای ئەو هاوپەیمانێتییە دێت كە مافی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی پێدەسپێردرێت. بڕیاری سێیەم: نیساب چەندە ؟ هەر لە حوكمەكەی رۆژی 3/2/2022دا دادگای فیدراڵی كەیسێكی تری یەكلاكردەوە لەبارەی پرسی چۆنیەتی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری عێراق، دادگا نیسابی یاسایی بۆ كۆبونەوەی پەرلەمان لەدانیشتنی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، بە (دوو لەسەر سێ) دیاریكرد، بەگوێرەی ئەم حوكمەی دادگا لەدانیشتنی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا دەبێت لەكۆی (329) پەرلەمانتار، (220) پەرلەمانتار ئامادەبن ئینجا نیسابی كۆبونەوە تەواو دەبێت، ئەم بڕیارە لە زیانی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بوو، بەدیاریكراویش بارزانی كە دەیویست بەزۆرینەی سادە پۆستی سەرۆك كۆمار لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، ئەم بڕیارەی دادگا (پلپ المعگل- یەك لەسەر سێی پەكخەر)ی دروستكرد، وایكردووە هیچ لایەك بەبێ ئەوەی تر نەتوانێت نیسابی یاسایی كۆبونەوەی پەرلەمان تەواو بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار.  بڕیاری چوارەم: زێباری راگرت ! رۆژی 6/2/2022 دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵای سێ پەرلەمانتاری یەكێتی نیشتمانی‌و پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ، رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار راگرت بەهۆی ئەو تۆمەتانەی گەندەڵی كە لەسەری بوو، ئەمە گورزێكی گەورە بوو بۆ بارزانی، هاوكات بۆ هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)، دۆسیەكەی زێباری هێندە كاریگەر بوو، تەنانەت سەدری هاوپەیمانی بارزانیش بەرگری لێنەكرد‌و داوای لە پەرلەمانتارەكانی كرد، دەنگی پێنەدەن.  بڕیاری پێنجەم: زێباری دورخستەوە دوای راگرتنی رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری، رۆژی 13/2/2022 دادگای فیدراڵی كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتكردەوە، ئەمە بارزانی توشی گێرمەو كێشەی دیاریكردنی كاندیدێكی نوێ كرد، سەرباری ئەوە لەڕووی سیاسییەوە هۆشیار زێباری گورزێكی لە ناوبانگی هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)دا.  بڕیاری شەشەم: بەرهەم ساڵح بەردەوام دەبێت دوای دروستبوونی كێشە لە نیسابی یاسایی دانیشتنی پەرلەمان‌و هەڵنەبژاردنی سەرۆك كۆمار، دادگای فیدراڵی رۆژی 13/2/2022 بڕیاریدا بەوەی بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆمار بەردەوام دەبێت تا ئەوكاتەی سەرۆك كۆماری نوێ هەڵدەبژێردرێت.  بڕیاری حەوتەم: كورد نابێ نەوت بفرۆشێت رۆژی 15/2/2022 دادگای فیدراڵی حوكمی خۆی لەبارەی سكاڵایەكی یاسایی راگەیاند كە ساڵی 2012 لەسەر دۆسیەی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان تۆماركرابوو، دادگا بڕیاریدا بەوەی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم نادەستورییە‌و دەبێت هەرێم نەوت‌و غازی خۆی رادەستی حكومەتی ناوەند بكات، ئەم حوكمەش گورزێكی گەورە بوو لە هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)، حوكمەكە بارزانی كردە ئامانج.     

راپۆرتی: فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێی ئامارەکان ژمارەی سەرجەم کاندیدەکان (پیاو و ئافرەت) بریتی بووە لە (3 هەزار و 225) کاندید و بە سەرجەمیان (8 ملیۆن و 854 هەزار و 25) دەنگیان بەدەستهێناوە، بەڵام (329) کاندیدە سەرکەوتووەکە (4 ملیۆن و 66 هەزار و 927) دەنگەکانیان بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (46%).  (946) کاندیدی پارتی هەبوو کە دەکاتە (29%)ی کاندیدەکان، و کۆی گشتی دەنگەکانیان (1 ملیۆن و 829 هەزار و 416) دەنگ بووە بە ڕێژەی (21%). کۆی کاندیدە سەرکەوتووەکانی ئافرەتان (95) ئافرەت بوونەو (59)یان کە دەکاتە (62%) کاندیدە سەرکەوتووەکانی نێو ئافرەتان بە دەنگی خۆیان سەرکەوتوون و (36) ئافرەتیش بە سیستمی کۆتا سەرکەوتوون. نوێنەرایەتی لیست وهێزە سیاسییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە پێی بڵاوکراوەیەکی فەرمانگەی توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، کۆی بەشداربووانی دەنگدان لە هەڵبژاردنی 10-10-2021 گەیشتە (8 ملیۆن و 858 هەزار و25) دەنگدەر لە (83) بازنەی هەڵبژاردن دەنگیان بە (3 هەزار و 225) کاندید داوە. کۆی ئەو دەنگانەی کوتلە سیاسییەکان بەدەستیان هێناوەو نوێنەرایەتییەکان گەیشتووە بە ئەنجومەنی نوێنەران (7 ملیۆن و 975هەزار و 498) دەنگ بووە، ژمارەی کاندیدەکانیان (2 هەزار و 30)کاندیدبووە. کۆی ئەو دەنگانەی (329) کاندیدە سەرکەوتووەکەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەدەستیان هێناوە بریتییە لە (4 ملیۆن و 66 هەزار و 838) دەنگ. خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێکهاتووە لە (16) کوتلەو لایەنی سیاسی و (17) لیست و قەوارە کە تەنها (1) کورسییان هەیە، جگە لە سەربەخۆکان کە خاوەنی (43) کورسیین، ئەو هێزانەش بریتین لە؛ (بڕوانە گرافیکی ژمارە (1)) -    کوتلەی سەدر (موقتەدا سەدر): کە خاوەنی (73) کورسین و بەکۆی گشتی (885 هەزار و 310) دەنگیان بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا. -    سەربەخۆکان: کە خاوەنی (43) کورسین و بەکۆی گشتی (1 ملیۆن و 686 هەزار و 792) دەنگیان بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا. -    تەقەدوم (حەلبوسی): کە خاوەنی (37) کورسین و بەکۆی گشتی (637 هەزار و 198) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    دەوڵەتی یاسا (نوری مالیکی): کە خاوەنی (33) کورسین و بەکۆی گشتی (502 هەزار و 188) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    پارتی دیموکراتی کوردستان (مەسعود بارزانی): کە خاوەنی (31) کورسین و بەکۆی گشتی (781 هەزار و 670) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    فەتح (هادی عامری): کە خاوەنی (17) کورسین و بەکۆی گشتی (462 هەزار و 800) دەنگیان بەدەستهێناوە. -     یەکێتی نیشتمانی کوردستان (باڤڵ تاڵەبانی): کە خاوەنی (17) کورسین و بەکۆی گشتی (368 هەزار و 226) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    عەزم (خەمیس خەنجەر): کە خاوەنی (14) کورسین و بەکۆی گشتی (421 هەزار و 579) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    ئیمتیداد (رەکابی): کە خاوەنی (9) کورسین و بەکۆی گشتی (299 هەزار و 303) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    نەوەی نوێ (شاسوار عەبدولواحید): کە خاوەنی (9) کورسین و بەکۆی گشتی (233 هەزار و 834) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    ئەشراق ئەلکانون: کە خاوەنی (6) کورسین و بەکۆی گشتی (100 هەزار و 374) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    هاوپەیمانی تەسمیم: کە خاوەنی (5) کورسین و بەکۆی گشتی (153 هەزار و 614) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    هاوپەیمانی هێزی دەوڵەت: کە خاوەنی (4) کورسین و بەکۆی گشتی (359 هەزار و 876) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    بابلیون: کە خاوەنی (4) کورسین و بەکۆی گشتی (50 هەزار و 378) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    گەل ناسنامەمانە: کە خاوەنی (3) کورسین و بەکۆی گشتی (58 هەزار و 89) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    حەسمی چاکسازی: کە خاوەنی (3) کورسین و بەکۆی گشتی (26 هەزار و 973) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    ئەو لیستانەی تەنها (1) کورسییان بەدەستهێناوە ژمارەیان (17) لیست و هێزی سیاسییە. گرافیکی ژمارە (1) نوێنەرایەتی ئافرەتانی هێزو کوتلە سیاسییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێی ئامارەکانی فەرمانگەی توێژینەوەو لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی نوێنەران کۆی ژمارەی ئەو ئافرەتانەی سەرکەوتوون بۆ ئەنجومەنی نوێنەرا ژمارەیان (95) ئافرەتەوە (59) یان بە دەنگی خۆیان و (36) یان بە سیستمی کۆتا سەرکەوتوون. ژمارەی ئەو هێز و کوتلە سیاسییانەی کاندیدی ئافرەتیان سەرکەوتووە (18) لایەنن و (5) ئافرەتیش بە لیستی فەردی و سەرکەوتوون، (5) لەیەلانیش ئافرەتەکانیان بەبێ سیستمی کۆتا سەرکەوتوون. بۆ وردەکاری زیاتر (بڕوانە گرافیکی ژمارە (2)). گرافیکی ژمارە (2) ئافرەتان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران (خولی پێنجەم) بەپێی ئامارەکان ژمارەی سەرجەم کاندیدەکان (پیاو و ئافرەت) بریتی بووە لە (3 هەزار و 225) کاندید و بە سەرجەمیان (8 ملیۆن و 854 هەزار و 25) دەنگیان بەدەستهێناوە، بەڵام (329) کاندیدە سەرکەوتووەکە (4 ملیۆن و 66 هەزار و 927) دەنگەکانیان بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (46%). سەبارەت بە ئافرەتان ژمارەیان (946) کاندید بووە، کە دەکاتە (29%)ی کاندیدەکان، و کۆی گشتی دەنگەکانیان (1 ملیۆن و 829 هەزار و 416) دەنگ بووە بە ڕێژەی (21%). کۆی کاندیدە سەرکەوتووەکانی ئافرەتان (95) ئافرەت بوونەو (59)یان کە دەکاتە (62%) کاندیدە سەرکەوتووەکانی نێو ئافرەتان بە دەنگی خۆیان سەرکەوتوون و (36) ئافرەتیش بە سیستمی کۆتا سەرکەوتوون. (5) لە ئافرەتە سەرکەوتووەکان بە لیستی سەربەخۆ خۆیان کاندید کردبوو. (27) کاندیدیان زیاتر لە جارێک ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بوونە. سەرجەم ئەو (95) کاندیدە سەرکەتووەی ئافرەتان بە هەموویان تانیویانە (917 هەزار و 601) دەنگیان بەدەستهێناوە (بڕوانە گرافیکی ژمارە (3)). گرافیکی ژمارە (3) کورسی و ڕێژەی دەنگی کوتلە براوەکان بەپێی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن دیارترین هێزو لایەنە سیاسییە براوەکانی عێراق بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەم شێوەیەیە؛(بڕوانە گرافیکی ژمارە (4)). -    کوتلەی سەدر (موقتەدا سەدر): (94) کاندیدی هەبووەو (73) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (78%) و بەکۆی گشتی (885 هەزار و 310) دەنگیان بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا. -    پارتی دیموکراتی کوردستان (مەسعود بارزانی): (51) کاندیدی هەبووەو (31) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (61%) و بەکۆی گشتی (781 هەزار و 670) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    دەوڵەتی یاسا (نوری مالیکی): (71) کاندیدی هەبووەو (33) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (46%) و بەکۆی گشتی (502 هەزار و 188) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (باڤڵ تاڵەبانی): (44) کاندیدی هەبووەو (17) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (39%) و بەکۆی گشتی (368 هەزار و 226) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    نەوەی نوێ (شاسوار عەبدولواحید): (23) کاندیدی هەبووەو (9) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (39%) و بەکۆی گشتی (233 هەزار و 834) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    تەقەدوم (حەلبوسی): (122) کاندیدی هەبووەو (37) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (30%) و بەکۆی گشتی (637 هەزار و 198) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    ئەشراق ئەلکانون: (24) کاندیدی هەبووەو (6) کاندیدیان سەرکەوتوون بە ڕێژەی (25%) و بەکۆی گشتی (100 هەزار و 374) دەنگیان بەدەستهێناوە.  گرافیکی ژمارە (4)

(درەو): بەیاننامەی وەزارەتی نەوتی عێراق لەبارەی بڕی ھەناردەو داھاتی نەوت لە مانگی رابردوودا: 🔹 بڕی ھەناردەی نەوتی خاو (٩٩ ملیۆن و ٢٨٦ ھەزارو ٧٨) بەرمیل بووە، بەمشێوەیە: 🔸 (٩٦ ملیۆن و ٤٣٠ ھەزارو ٥٩٦) بەرمیل لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشورەوە بووە. 🔸 ھەناردەی نەوت لە کێڵگکانی کەرکوکەوە بۆ بەندەری جیھان بڕەکەی (٢ ملیۆن و ٥٤٥ ھەزارو ٦٥٦) بەرمیل بووە. 🔹 داھاتی نەوت گەیشتوەتە (٨ ملیارو ٢٧ ملیۆن) دۆلار. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت گەیشتوەتە (٣ ملیۆن و ٢٠٣ ھەزار) بەرمیل. 🔹 تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوت لە مانگی رابردوودا بڕی (٨٣.٢٤٦) دۆلار بووە. داهاتی مانگی تشرینی یدووەم نەوتی عێراق نزیكەی (7 ملیارو 590ملیۆن) دۆلارە وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی دووەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (98) ملیۆن (192) هەزار و( 317) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(590) ملیۆن  دۆلار، دەكاتە زیاتر لە (ترلیۆن) دینار  * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (273)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 77.33) دۆلار. داهاتی مانگی تشرینی یەكەم نەوتی عێراق نزیكەی (7 ملیارو 680 ملیۆن) دۆلارە   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (96) ملیۆن (708) هەزار و( 660) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(680) ملیۆن  دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (120)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 79.37) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئەیلولی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (92) ملیۆن (422) هەزار و( 485) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(711) ملیۆن (7) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (81)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72.6) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئابی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (94) ملیۆن (660) هەزار و( 239) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(533) ملیۆن (142) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (054)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 124هەزارو 309) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 69) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تەموزی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (90) ملیۆن (467) هەزار و( 794) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(513) ملیۆن (792) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (918)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 12هەزارو 435) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72) دۆلار.    داهات و فرۆشی مانگی حوزەیرانی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (86) ملیۆن (765) هەزار و( 589) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(141) ملیۆن (77) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (892)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 75هەزارو 237) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 70.778) دۆلار.

درەو: داعش لە (2021) دا بە تێکڕایی مانگانە لە عێراق (87) هێرشی ئەنجامداوە و مانگانە (149) قوربانی لێکەوتووەتەوە، لە سوریا بە تێکڕایی مانگانە (31) هێرشی ئەنجامداوە و (74) قوربانی لێکەوتووەتەوە، لە سینا (9) هێرشی ئەنجامداوە و (17) قوربانی مانگانەی لێکەوتووەتەوە. هێشتا "داعش" ‌هێزێکی چالاکی ترسناک و هەڕەشە ئامێزە بۆ سەر ناوچەکە، بە تایبەت لە بەشێک لە ناوچەکانی عێراق و سوریا، کە بە "ویلایەتی عێراق" و "ویلایەتی شام" ناودەبرێن. ئەم ناوبردنە بەو مانایە نییە کە هێزەکانی داعش کۆنتڕۆڵی شوێنێک یان ناوچەیەکی دیاریکراویان لە ژێر دەستدا بێت، بەتایبەت لەدوای شکستهێنانیان لە ناوچەی باغۆزی پارێزگای دێرەزوو لە ساڵی (2019) و تێکشکاندیان وەک دواین ناوچەی ژێر کۆنترۆڵێ ڕێکخراوەکە، بەڵکو بەشی زۆری هێزەکانیان بەشێوەی شانەی نوستوو لەم دوو وڵاتەدا هەن و چالاکی جۆراو جۆر ئەنجام دەدەن. ئەمە لە کاتێکدایە "داعش" لە باکوری ئەفریقا چالاکییەکی ئەوتۆی نەماوە تەنها لە ناوچەی (جەزیرەی سینا) کە بە "ویلایەتی سینا" ناسراوە. هەرچۆنێک بێت لەگەڵ ئەوەی "داعش" لە عێراق و سوریا هیچ ناوچەیەکی جوگرافییان بەدەستەوە نییە، بەڵام بە ئاستێکی تا ڕادەک نزم جموجۆلێیان هەیە و چالاکی ئەنجام دەدەن. لە هەوڵی بونیادنانەوەی دەوڵەتی ئیسلامیدان، لە ناوچەکانی (عێراق، سوریا و سینا) کە سێ ناوچەی گەرمی داعشن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا، سەرباری بوونی هێرشی و چالاکی زۆر کەم و لاواز لە یەمەن و  سۆماڵ و لیبیا. چالاکییەکانی داعش لە ساڵی (2021)؛ عێراق پاڵپشت بە داتاکانی هەفتەنامەی (ئەلنەبەئ)ی زمان حاڵی ڕێکخراوەکە هێرش و پەلامارەکانی لە ساڵی (2021) کەمترە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو تر (2020)، ڕێکخراوەکە لە ساڵی (2020) دا بەتێکڕا (110) هێرشی لە ئەستۆ گرتووەو مانگانە (207) قوربانی کەوتووەتەوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا (87) هێرشی ئەنجامداوە و بە تێکڕای مانگانە (149) قوربانی لە هێرشەکان کەوتووەتەوە، ئەگەر چی ئەمە پاشەکشیەکی گرنگە لە چالاکییەکانی ڕێکخراوەکە، بەڵام هێشتا ژمارەکان گەورەن و هەڕەشەکان جدی و مەترسیدارن، وەکو ئەوەی ئاژانسی بەرگری و هەواڵگری (DIA)  ئەمریکی تێبێنی کردووە، ڕێکراوەکە تەرکیزیان کردووەتە سەر هێرشی پەنای سەلامەت (Safe Havens)، وەکو نمونەی تەقینەوە خۆکوژییەکەی 21ی کانونی دووەمی 2021 لە ناوەڕاستی شاری بەغداد دوو خۆکوژ ئەنجامیاندا، یان تەقینەوە خۆکوژییەکەی مەدینە سدر لە 19ی تەموزی 2021، لە هەریەک لە تەقینەوانەدا زیاتر لە (30) هاوڵاتی کوژران. چالاکییەکانی داعش لە ساڵی (2021)؛ سوریا بەهان شێوەی عێراق چالاکییەکانی "داعش" لە سوریا لە ساڵی (2021) پاشەکشەی کردووە بەراورد بە ساڵی (2020)، پاڵپشت بە داتاکانی هەفتەنامەی (ئەلنەبەئ)ی زمان حاڵی ڕێکخراوەکە هێرش و پەلامارەکانی لە ساڵی (2021) کەمترە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو تر (2020)، ڕێکخراوەکە بەتێکڕا لە ساڵی (2020) دا (45) هێرشی لە ئەستۆ گرتووەو مانگانە (95) قوربانی کەوتووەتەوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا (31) هێرشی ئەنجامداوە و مانگانە (74) قوربانی لە هێرشەکان کەوتووەتەوە. چالاکییەکانی داعش لە ساڵی (2021)؛ سینا هەروەک چۆن لە عێراق و سوریا چالاکییەکانی "داعش" لە ساڵی (2021) پاشەکشەی کردووە بەراورد بە ساڵی (2020)م بە هەمان شێوە ئەمە بۆ ناوچەی (سینا)ش ڕاستە، چونکە وەک ئەوەی لە ڕاپۆرتی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماژەی بۆ کردووە ئەم لقەی ڕێکراوەکە جۆرێک نەرمتر مامەڵە دەکەن سەرباری ئەوەی لایەنگریان کەمەوە لە (500) بۆ (1200) چەکدار تێپەڕ ناکەن.  پاڵپشت بە داتاکانی هەفتەنامەی (ئەلنەبەئ)ی زمان حاڵی ڕێکخراوەکە هێرش و پەلامارەکانی لە ساڵی (2021) کەمترە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو تر (2020)، ڕێکخراوەکە بەتێکڕا لە ساڵی (2020) دا (16) هێرشی لە ئەستۆ گرتووەو مانگانە (40) قوربانی کەوتووەتەوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا بە تێکڕا (9) هێرشی ئەنجامداوە و بە تێکڕای مانگانە (17) قوربانی لە هێرشەکان کەوتووەتەوە. سەرچاوە: COLE BUNZEL, Explainer: The Islamic State in 2021, Wilson center, at the site;  https://www.wilsoncenter.org/article/explainer-islamic-state-2021 دا  

(درەو):  ئەمڕۆ یەكەمین دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەدەچێت، بەگوێرەی دەستوری عێراق، لەم دانیشتنەكە (سەرۆكی پەرلەمان)‌و (دوو جێگر) بۆ سەرۆكی پەرلەمان هەڵدەبژێردرێن.  دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، بەپێی دەستور بەشێوەی "راستەوخۆو نهێنی"ی دەبێت، سەرۆكی‌و جێگرەكانی سەرۆكی پەرلەمان بە "زۆرینەی رەها"ی دەنگی پەرلەمانتاران هەڵدەبژێردرێن.  ژمارەی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق (329) ئەندامە، زۆرینەی رەها واتە دەبێت (165) پەرلەمانتار بە جیا دەنگ بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان‌و هەردوو جێگرەكەی بدەن.  بەپێی ئەو عورفە سیاسییەی لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە ساڵی 2005ەوە لە عێراق پەیڕەو دەكرێت، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بۆ پێكهاتەی سوننەیە، جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان بۆ شیعەیە‌و جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان بۆ پێكهاتەی كوردە.  سەرباری هەندێك ناكۆكی، سوننەكان لەناوخۆیان لەسەر ئەوە رێككەوتوون جارێكی تر (محەمەد حەلبوسی) بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید بكەنەوە، ئەم رێككەوتنە لە ئیماراتی عەرەبی كراوە‌و لە بارەگای بارزانی لە پیرمام موبارەكە دەكرێت.  حەلبوسی پێشتر لە یەكێتی نزیك بوو، ماڵێكی لە سلێمانی هەبوو، بەڵام بەمدواییە لە پارتی‌و مەسعود بارزانی نزیك بوەتەوە‌و پارتی پشتیوانی دانانەوە لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان دەكەن.  خولی پەرلەمان بەپێی دەستوری عێراق، ماوەی (4 ساڵ) دەخایەنێت، وادەكەی لە یەكەمین دانیشتنی خولی نوێوە دەستپێدەكات.  پێشبینی دەكرێت لە دانیشتنی سبەینێدا، حەلبوسی وەكو سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێردرێتەوە، بەڵام بەپێی ئەوەی باسدەكرێت، ڤیتۆی ئێرانی لەسەرە، ئەگەر ئاستەنگ بۆ هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان دروست ببێت، كۆبونەوەی سبەینێ پەرلەمان بە كراوەیی دەهێڵدرێتەوە تا ئەوكاتەی لایەنەكان دەگەنە رێككەوتن.  رێژەی یاسایی بۆ بەڕێوەچوونی دانیشتنەكانی پەرلەمانی عێراق "نیساب"، بەگوێرەی دەستوری عێراق، زۆرینەی رەهایە، وادە بەڕێوەچوونی هەر كۆبونەوەیەك پێویستی بەوەیە لانی كەم (165) ئەندام ئامادەبن.  بڕیارەكان لەناو پەرلەمانی عێراق، دوای تەواوبوونی نیسابی یاسایی، بە دەنگی "زۆرینەی سادە"ی پەرلەمانتاران تێدەپەڕێت.  دەسەڵاتەكانی پەرلەمان  دەستور، ئەركی پەرلەمانی عێراقی بەمشێوەیە دیاریكردووە:  •    دەركردنی یاسا فیدراڵییەكان •    چاودێریكردنی كاری دەسەڵاتی جێبەجێكردن •    هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار •    رێكخستنی پرۆسەی پەسەندكردنی پەیماننامە‌و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان لەرێگەی یاساوە كە دوو لەسەرسێ پەرلەمانتاران دەنگی پێبدەن •    پەرلەمان بە دەنگی "زۆرینەی رەها"ی ئەندامەكانی، لەسەر پێشنیازی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی پڕكردنەوەی ئەم پۆستانە پەسەند دەكات: -    دانانی سەرۆك‌و ئەندامانی دادگای پێداچونەوەی فیدراڵی -    دانانی سەرۆكی داواكاری گشتی -    دانانی سەرۆكی دەستەی چاودێری دادوەریی •    دانانی باڵیۆز‌و خاوەن پلە تایبەتەكان، لەسەر پێشنیازی ئەنجومەنی وەزیران •    دانانی سەرۆكی ئەركانی سوپا‌و یاریدەدەرەكانی‌و ئەوانەی لە پلەی فەرماندەی فیرقە بەرەوسەرن، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری، لەسەر پێشنیازی ئەنجومەنی وەزیران سەرۆك كۆمار چۆن لادەبرێت ؟ •    پەرلەمان لێپرسینەوە لە سەرۆك كۆمار دەكات لەسەر داوای زۆرینەی رەهای ئەندامانی پەرلەمان •    لادانی سەرۆك كۆمار لە پۆستەكەی بە زۆرینەی رەهای دەنگی پەرلەمان، دوای تاوانباركردنی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، لە یەكێك لەم حاڵەتانەدا:  -    شكاندنی سوێندی دەستوریی -    پێشێلكردنی دەستور -    ناپاكی گەورە حكومەت چۆن هەڵدەوەشێتەوە ؟ •    پەرلەمان دەتوانێت بە "زۆرینەی رەها"ی دەنگی ئەندامەكانی متمانە لە وەزیرەكانی حكومەت وەربگرێتەوە •    سەرۆك كۆمار دەتوانێت داوای وەرگرتنەوەی متمانە لە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران پێشكەشی پەرلەمان بكات •    پەرلەمان لەسەر داوای یەك لەسەر پێنجی ئەندامەكانی، دەتوانێت داوای سەندنەوەی متمانە لە سەرۆك وەزیران بكات.. •    پەرلەمان بە "زۆرینەی رەها"ی دەنگی ئەندامەكانی متمانە لە سەرۆك وەزیران وەردەگرێتەوە •    لە حاڵی وەرگرتنەوەی متمانە لە سەرۆك وەزیران، كابینەی حكومەت بە دەستلەكاركێشاوە ئەژمار دەكرێت •    لە حاڵی وەرگرتنەوەی متمانە لە حكومەت بەگشتی، سەرۆك وەزیران‌و وەزیرەكان بەردەوام دەبن لە پۆستەكانیان وەكو كاربەڕێكەر بۆ ماوەیەك كە لە (30) رۆژ زیاتر نەبێت، تا ئەوكاتەی ئەنجومەنێكی وەزیرانی نوێ دروست دەكرێت •    پەرلەمان مافی بانگهێشتكردنی بەرپرسانی دەستە سەربەخۆكانی هەیە‌و دەتوانێت بە دەنگی "زۆرینەی رەها"ی ئەندامەكانی لەپۆستەكانیان دوریان بخاتەوە •    پەرلەمان بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامەكانی، لەسەر داوایەكی هاوبەشی سەرۆكی كۆمار‌و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، رەزامەندی دەدات لەسەر راگەیاندنی جەنگ، باری نائاسایی •    حاڵەتی باری نائاسایی بۆ ماوەی 30 رۆژ رادەگەیەنێت‌و دەتوانێت وادەكە درێژتریش بكاتەوە •    حكومەت پرۆژەیاسای بودجە دەخاتە بەردەم پەرلەمان بۆ پەسەندكردنی •    ئەندامانی پەرلەمانی عێراق حەسانەی یاساییان هەیە‌و لەو ماوەیەدا كە پەرلەمانتارن، روبەرووی دادگا ناكرێنەوە، مەگەر پەرلەمان بەزۆرینەی رەها حەسانەیان لەسەر هەڵبگرێت پەرلەمان چۆن هەڵدەوەشێتەوە ؟ •    لەسەر داوای یەك لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان یاخود داواكاری سەرۆك وەزیران لەسەر رەزامەندی سەرۆك كۆمار، بە "زۆرینەی رەها"ی دەنگی ئەندامەكانی، پەرلەمان دەتوانێت خۆی هەڵوەشێنێتەوە، بەڵام ئەم كارە نابێت لەكاتێكدا بكرێت كە سەرۆك وەزیران بۆ لێپرسینەوە بانگهێشتی پەرلەمان كرابێت.  •     لە حاڵی هەڵوەشانەوەی پەرلەماندا، سەرۆك كۆمار بانگەواز بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دەكات لەماوەیەكدا كە لە (60) رۆژ زیاتر نەبێت لە رۆژی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانەوە، لەم حاڵەتەدا ئەنجومەنی وەزیرانیش بە دەستلەكاركێشاوە ئەژمار دەكرێت‌و بەشێوەی كاربەڕێكەر كاروبارەكان بەڕێوەدەبات

  درەو: دوو كوتلە بەهێزەكەی سوننە لە عێراق هاوپەیمانی تەقەدوم و هاوپەیمانی عەزم پێش كورد‌و شیعە رێككەوتن‌و بڕیاریاندا بەیەك هاوپەیمانێتی بچنە ناو یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی نوێی عێراق‌و محەمەد حەلبوسی سەرۆكی هاوپەیمانی تەقەدوم كاندیدی هاوپەیمانێتیە نوێیەكە دەبێت بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران‌و خەمیس خەنجەر سەرۆكی هاوپەیمانی عەزمیش سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییە نوێیەكە دەكات. ئێوارەی پێنجشەممە پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی نوێ لە نێوان هاوپەیمانی تەقەدوم بەسەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی‌و هاوپەیمانی عەزم بە سەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر راگەیەندراو هەردوولا بڕیاریاندا بە هاوپەیمانێتییەكی یەكگرتوو بەشداری یەكەمین دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بكەن كە بڕیارە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو بەڕێوەبچێت. هاوپەیمانێتییە نوێكەی نێوان حەلبوسی‌و خەنجەر لەكۆی 329 كورسی ئەنجومەنی نوێنەران خاوەنی 64 كورسییەو زۆرینەیان نوێنەرایەتی ئەو پارێزگایانە دەكەن كە لەدەستی داعش رزگاركراون. هاوپەیمانی تەقەدوم ئێوارەی چوارشەممە لە بەیاننامەیەكدا داوای لە سەرۆكی هاوپەیمانی عەزم خەمیس خەنجەر كرد سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییە نوێەكە بكات لە پێناو یەكخستنی هەڵوێستەكان و خزمەتكردن بە پارێزگاكانیان. لایخۆشیەوە خەمیس خەنجەر پێشوازی لەو بەیاننامەیەی تەقەدوم كردو بە هەنگاوێكی مێژووی وەسفكردو رایگەیاند سەرەڕای فەشارێكی زۆر بۆ دوورخستنەوەیان لە یەكتر ئەو هەڵوێستە بەرز دەنرخێنن‌و بەردەوام دەبن لە خزمەتكردنی عێراق و پارێزگاریكردن لە مافەكانی خەڵك. بە گوێرەی زانیارییەكان هاوپەیمانێتییە نوێكەی نێوان تەقەدوم و عەزم, محەمەد حەلبوسی كاندید دەكاتەوە بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران‌و خەمیس خەنجەریش سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكە لە ئەستۆ دەگرێت. رێككەوتنی حەلبوسی‌و خەنجەر هەروا بێ‌ كاردانەە تێنەپەڕی‌و ناكۆكی خستە نێو هاوپەیمانی عەزمەوەو نەیارەكانی حەلبوسی لەنێو ئەو هاوپەیمانێتییەدا هەنگاویان لەدژی خەمیس خەنجەر هەڵگرت و بە نوسراوی فەرمی ئیمزایان بۆ لادانی خەنجەر پێشكەشی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان كردووە. مشعان جبوری كە وەك كاندیدی سەربەخۆ كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێناوەو ئێستا پەیوەندیكردووە بە هاوپەیمانێتی عەزمەوە لە تویتەر رایگەیاند كوتلەی عەزم 14 كاندیدی سەركەوتووە بۆ پەرلەمان‌و 3 كاندیدی تریش پەیوەندییان پێوەكردووەو لەو ژمارەیەش 12یان هەڵوێستیان لەگەڵ خەنجەردایەو تەنها سێ‌ پەرلەمانتار كە موسەننا سامەڕایی پێشڕەوییان دەكات هەوڵدەدەن خەنجەر لە سەرۆكایەتی عەزم دووربخەنەو زۆرینەی ئەوانەی ئیمزایان كۆكردوەتەوە كاندیدی دەرنەچوون. جبوری ئاشكراشیكردووە كۆتایی بە پشووەكەی لەگەڵ خێزانەكەیدا هێناوەو گەڕاوەتەوە بەغداد بۆ ئەوەی بەرگری لە هاوپەیمانی عەزم بكات و داواش دەكات ئەوانەی لە عەزم جیابونەتەوە لە بڕیارەكەیان پاشگەز ببنەوە. ئەنجومەنی نوێی نوێنەرانی عێراق رۆژی یەكشەممەی داهاتوو یەكەمین كۆبونەوەی بە سەرۆكایەتی مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی تەمەن ئەنجامدەدات‌و تائێستا دوو كوتلە بەناوبانگەی شیعە رەوتی سەدر‌و هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەسەر كاندیدی سەرۆك وەزیران‌و پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان رێكك نەكەوتون‌و پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش كە زۆرینەی كورسییەكانی كوردیان لە ئەنجومەنی نوێنەراندا بەدەستهێناوە لەسەر كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق رێكك نەكەوتون كە لە دوای 2003ەوە وەك نەریتێك ئەو پۆستە بە كورد دراوە.

  (درەو):  قەزاز .. ئەندازیاری كۆچی هەزاران جولەكە لە عێراقەوە بۆ ئیسرائیل كۆچی دوایی كرد، ئیسرائیلییەكان خەمبارن بە مردنی ئەم پیاوە، وەكو كەسێكی مەزن لە مێژووی ئیسرائیل ناوی دەبەن.  (مردخای بن بورات قەزاز) ئەندایاری گواستنەوەی جولەكەكانی عێراق بەرەو ئیسرائیل لە تەمەنی (98) ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.  مردنی ئەم پیاوە كە ئەفسەرێكی هەواڵگری گەورەو ماوەیەكیش وەزیر بووە، دۆسیەی كۆچی جولەكەكانی عێراقی بەرەو ئیسرائیل سەرلەنوێ هەڵدایەوە.  قەزاز كێیە ؟ ژەنەراڵ مردخای بن بورات قەزاز ساڵی 1923 لە بەغداد لەدایكبووە، قۆناغی ناوەندی لە بەغداد خوێندووە، لەناو 11 منداڵی خێزانەكەیدا، كوڕە گەورە بووە، دایكی (ریجینا)‌و باوكیشی ناوی (نەسیم یحزقیل بورات) بووە، باوكی نازناوی خێزانەكەی گۆڕیوە بۆ (قەزاز) بەوپێیەی باپیری كاری قوماشفرۆشی كردووە.   لەسەردەمی لاوێتیدا ئەندامی جوڵانەوەی (هاحالوتس) بووە كە جوڵانەوەیەكی گەنجانەی نهێنی جولەكەكان بووە لە عێراقدا، دواتر پەیوەندی بە رێكخراوی (هاجانا)وە كردووە كە رێكخراوێكی سەربازی جولەكەكان بووە لە فەلەستین بەر لە دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل. بن بورات ساڵی 1945 كۆچی كردووە بۆ فەلەستین، گەشتەكەی ماوەی یەك مانگی خایاندووە‌و بەپێی چووەتە سوریا‌و لەوێشەوە بۆ لوبنان.  دوای دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948، بەردەوام بووە لەسەر كاری خۆی لە بواری هەواڵگری‌و لەو ساڵەدا بەشداریكردووە لە یەكەمین خولی ئەفسەرانی ئیسرائیلی، لەسەردەمی جەنگدا فەرماندەی نهێنی بووە. كاتێك سەركردایەتی جولەكە هەست بەوە دەكەن جولەكەكانی عێراق نایانەوێت كۆچ بكەن بەرەو ئیسرائیل، پلانێك ئامادە دەكەن بۆ ئەوەی وایان لێبكەن كۆچ بكەن، دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" لە ساڵی 1949دا بن بورات رادەسپێرێت سەركردایەتی پرۆسەی گواستنەوەی جولەكەكانی عێراق بكات بۆ ئیسرائیل لەرێگەی خاكی ئێرانەوە.  سەركردایەتیكردنی گەورەترین پرۆسەی كۆچكردن ! دوای راسپاردنی لەلایەن مۆسادەوە، بن بورات بەنهێنی دەگەڕێتەوە بۆ عێراق‌و دەست دەكات بە رێكخستنی جولەكەكان‌و سەركەوتوو دەبێت لە گواستنەوەی هەزاران جولەكە بەرەو ئیسرائیل، بەپێی قسەی میدیاكانی ئیسرائیل لەو سەردەمەدا (120 هەزار) جولەكەی لە عێراقەوە گواستوەتەوە، بەو هۆیەوە دەوڵەتی ئیسرائیل میدالیای رێزلێنانی پێدەبەخشێت. بەپێی ئەوەی باس دەكرێت، بن بورات ویستویەتی دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران بە رێبەرایەتی ئیمام خومەینی، كۆچێكی هاوشێوەی ئەوەی عێراق بۆ جولەكەكانی ئێرانیش رێكبخات. كۆچی جولەكەكانی عێراق بۆ ئیسرائیل لەماوەی ساڵانی 1949 بۆ 1951 بەرێبەرایەتی بن بورات بەردەوام بوو، جولەكەكان ئەمەیان ناوناوە "پرۆسەی عەزرا و نحێما"‌و بە گەورەترین پرۆسەی كۆچ لە مێژووی جولەكەدا ناوی دەبەن.  تەقینەوە‌و وێرانكاری بەئامانجی كۆچكردن ! چیرۆكی سەركردایەتیكردنی كۆچی جولەكەكانی عێراق لەلایەن (مردخای بن بورات)ەوە، چەندین نهێنی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە، یەكێك لەو نهێنیانەی لەبارەی ئەم كۆچەوە باسدەكرێت ئەوەیە، ئەم پیاوە چەندین تەقینەوەی لە نزیك ماڵ‌و شوێنی نیشتەجێبوونی جولەكەكانی عێراق ئەنجامداوە، بەمەبەستی راگەیاندنی جەنگ دژی جولەكەكان‌و ناچاركردنیان بە كۆچكردن بەرەو ئیسرائیل، دەوترێت بن بورات لەگەڵ سەركردەكانی تری جولەكەدا لەوانە (شۆلۆمۆ هلیل) خۆیان سەرپەرەشتی ئەم تەقینەوانەیان كردووە. گێڕانەوە مێژووییەكان دەڵێن، نوری سەعید سەرۆك وەزیران ئەو سەردەمەی عێراقیش هاوكار بووە لەم هەڵمەتەدا بۆ ترساندنی جولەكەكانی عێراق، ئەوەش لەرێگەی دەركردنی زنجیرەیەك یاسا‌و زنجیرەیەك لێدوانی دژ بە جولەكەكان، تەنانەت باس لە هەڵمەت بۆ دەستگیركردنی جولەكەكان دەكرێت لەلایەن حكومەتی ئەو سەردەمەی عێراقەوە.  دوای سەركەوتنی پرۆسەی گواستنەوەی جولەكەكان، بن بورات دەگەڕێتەوە بۆ ئیسرائیل‌و لە ساڵی 1955دا بەشی زانستی سیاسی لە لقی زانكۆی عیبری لە تەلئەبیب تەواو دەكات، ساڵی 1970 بۆ 1972 بەشی ئیدارەی كار لە زانكۆی تەلئەبیب دەخوێنێت. مردخای بن بورات رووی لە كاری سیاسی دەكات‌و دەبێت بە یەكێك لە رێبەرە راستڕەوەكانی ئیسرائیل، ماوەیەك پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان (كنێست)‌و وەردەگرێت‌و لە كابینەی حكومەتی (ئیسحاق شامێر)دا دەبێت بە وەزیری گواستنەوە. دوای دوركەوتنەوەی لە ژیانی سیاسی، ساڵی 1996 بن بورات بیرەوەرییەكانی خۆی لە كتێبێكدا بەناوی "بەغدادو گەڕانەوە" نوسی، پاشان لە ئیسرائیل سەنتەرێكی كەلەپوری بەناوی (سەنتەری كەلەپوری یەهودی- بابلی)، لەبارەی كۆچی جولەكەكانی عێراقەوە بن بورات دەڵێ" پرۆسەی كۆچی نهێنی جولەكەكانی عێراقم بینی، بینیم چۆن بەرپرسانی حكومەتی عێراق ستەم لە جولەكەكانم دەكەن‌و لەكاتی كۆچكردنیاندا دەست بەسەر موڵك‌و ماڵیاندا دەگرن، ویژدانم ئازاری دەدام بۆیە بڕیارمدا لەبواری كەلەپورییەوە كارێكیان بۆ بكەم".  جولەكەكانی عێراق لە ئیسرائیل ژمارەی ئەو جولەكانەی كە لە عێراقەوە كۆچیان كردووە، نزیكەی (500 هەزار) كەس لە دانیشتوانی ئیسرائیل پێكدەهێنن، ئەمڕۆ كە ئەندازیاری كۆچكردنەكەیان لە ژیاندا نەماوە، ئەوان پێگەی خۆیان لە ئیسرائیلدا بنیادناوە‌و بیناو بازرگانی‌و پەرەستگا‌و خوێندنگە‌و پەیمانگە‌و بەرژەوەندی ئابوری خۆیان هەیە‌و وەكو رەوەندێكە یەكگرتوو ماونەتەوە‌و زۆرینەیان پارێزگارییان لە كلتوری كوردی‌و عەرەبی خۆیان كردووە، نوسەرو هونەرمەندیان‌و سیاسەتمەداریان تێدا هەڵكەوتووە‌و زۆرجاریش هەروەكو جولەكەی كورد یان عێراقی خۆیان دەناسێنن. 

درەو: بەشی سێیەم بەپێی دەستوری عێراق، دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، خولی نوێی پەرلەمانی عێراق لە یەكەمین كاریدا كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەڵدەبژێرێت، سەرۆك كۆمار دوای هەڵبژاردنی یەكەمین ئەرك لە ئەستۆیدا ئەوەیە، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان راسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت.  بەپێی ئەو عورفەی كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە عێراق پەیڕەو كراوە، پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی كوردە، لەناو كوردیشدا بەگوێرەی رێككەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی‌و یەكێتی، پۆستی سەرۆك كۆمار دراوە بە یەكێتی، ئەمە لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمدا بوو بۆ پارتی. دوای شكستی ریفراندۆم‌و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ ناوچە جێناكۆكەكان، لە كۆتاییەكانی ئۆكتۆبەری 2017دا مەسعود بارزانی دوای 12 ساڵ مانەوە لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دەستبەرداری پۆستەكەی بوو.  ساڵی 2018 كاتێك هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كرا، پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەتاڵ بوو، دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم ئەوكات دابەشكرابوو بەسەر سەرۆكایەتی حكومەت‌و پەرلەمان‌و ئەنجومەنی دادوەریدا، واتە هاوكێشەی (پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆ پارتی‌و پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی) كێشەی تێكەوتبوو، بۆیە كاتێك گفتوگۆ لەسەر پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق كرا، پارتی داوای پۆستەكەی دەكرد‌و مەرجی بۆ یەكێتی هەبوو، یەكێك لە مەرجەكانی ئەوكاتی پارتی هاوشێوەی ئێستا ئەوە بوو، لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك كۆماردا، یەكێتی پۆستی پارێزگاری كەركوك بدات بە پارتی، سەرباری ئەمە هاوشێوەی ئێستا ئەوكاتیش بارزانی تێبینی لەسەر بەرهەم ساڵح هەبوو، داوای دەكرد كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار لەناو فراكسیۆنە كوردییەكانی پەرلەمانی عێراق یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی نەگەیشتنە رێككەوتن، هەریەكەیان بە كاندیدی خۆیانەوە چونە بەردەم پەرلەمانی عێراق، یەكێتی (بەرهەم ساڵح)‌و پارتیش (فوئاد حسێن)ی كاندید كردبوو، ریفراندۆم كە كاردانەوەی خراپی لەسەر بارزانی لەناو لایەنە عێراقییەكان دروست كردبوو، سودی بە بەرهەم ساڵح گەیاند‌و وەكو سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا.   ئێستا كە جارێكی تر، پارتی‌و یەكێتی دەچنەوە بەردەم پەرلەمانی عێراق بۆ یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار، دۆخەكان بەبەراورد بە 2018 هەندێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، چونكە ئێستا ئیتر پارتی لە قۆناغی دوای ریفراندۆمدا نییە‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان ئاسایی كردوەتەوە، پۆستی سەرۆكی هەرێم ئێستا بەتاڵ نییە‌و هەر لای پارتی ماوەتەوە، بەڵام پۆستی پارێزگاری كەركوك لە هەمان دۆخی جاراندایە‌و هێشتا نەگەڕاوەتەوە بۆ كورد.  ئەمریكا‌و ئێرانییەكانیش جەخت لەسەر ئەوە دەكەن، هێشتا پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق پشكی یەكێتییە، هێشتا یەكێتی بە فەرمی كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق یەكلانەكردوەتەوە، بەرهەم ساڵح دەیەوێت بۆ ویلایەتی دووەم خۆی كاندید بكاتەوە، لەتیف رەشید‌و مەلا بەختیاریش چاویان لە پۆستەكەیە، ناوی (عەدنان موفتی)ش هاتە ناوانەوە، بەڵام هەر زوو خۆی رەتیكردەوە پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت. هاوشێوەی ساڵی 2018، بەرهەم ساڵح چانسی لای پارتی خراپە، تۆمەتباری دەكەن بەوەی دەستوەردانی لە هەڵبژاردندا كردووە‌و لەرێگەی دەستەی دادوەرانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە دوو كورسی پارتی بردووە بۆ یەكێتی.  ئەگەر پارتی‌و یەكێتی بە تەوافوق پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكەنەوە، بەرهەم ساڵح چانسی لە مەلا بەختیار یان هەر كەسێكی تر كەمتر دەبێت. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی پێشنیازی ئەوەی كردووە، كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمارو پارێزگاری كەركوك بە تەوافوق لەنێوان پارتی‌و یەكێتی دابنرێن‌و ناویان لێ بنێرێت "كاندیدی كورد".  ئەگەر پارتی‌و یەكێتی نەگەن بە تەوافوق لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، پێشبینی دەكرێت هاوشێوەی 2018 هەردوولا بە دوو كاندیدی جیاوازەوە بچنە بەردەم پەرلەمانی عێراق.  بۆ بردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار لە حاڵی دروست نەبوونی ئیتیفاقدا، پێشبینی دەكرێت پارتی ئەمجارەیان بە ژمارەیەكی قورستر بچێتە ناو ململانێكانی پەرلەمانی عێراق‌و (نێچیرڤان بارزانی) سەرۆكی هەرێم كاندید بكات بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەمە ئەو بابەتەیە كە پارتییەكان دەڵێن "بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار ئەمجارە موفاجەئەمان دەبێت".    راپۆرتی پەیوەندیدار: سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق

درەو: بەشی دووەم: دوای هەڵبژاردنی لەلایەن پەرلەمانەوە، یەكەمین كاری سەرۆك كۆماری نوێی عێراق ئەوەیە، كوتلەی زۆرینەی ناو پەرلەمان راسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت.  بەپێی عورفی سیاسی عێراق، ئەو كەسەی كە دەبێت بە سەرۆك وەزیران، دەبێت سەربە پێكهاتەی شیعە بێت،  هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری پەرلەمانی عێراق، ماڵی شیعەی دابەشكرد بەسەر دوو بەرەی دژ بە یەكدا، موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن (73) كورسی، لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (هادی عامری، فالح فەیاز، قەیس خەزعەلی، نوری مالیكی، حەیدەر عەبادی، عەممار حەكیم) لەبەرەكەی تر، بەرەی دووەم كە ناویان لێنراوە "بەرەی ئێران"، دۆڕاوی هەڵبژاردنەكە بوون، ناڕازین لە ئەنجامی هەڵبژاردن‌و دەڵێن ساختەكاری كراوە، بەڵام كاتێك دادگای فیدراڵی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی پەسەند كرد، پابەندبوونی خۆیان راگەیاند.  كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان یاخود ئەوەی ناوی لێنراوە "كوتلەی گەورە"، لایەنە شیعەكان دروستی دەكەن، ئەمە ئێستا لەبەردەم (چوار) سیناریۆدایە:  سیناریۆی یەكەم:  رەوتی سەدرو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بگەنە رێككەوتن‌و پێكەوە لەگەڵ كورد‌و سوننەدا كوتلەی گەورە دروست بكەن، ئەمە روودانی هەندێك سەختە بەتایبەتی لەكاتێكدا موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن دروستكردنی حكومەتی "تەوافوق"ی رەتدەكاتەوە‌و داوای حكومەتی "زۆرینەی نیشتمانی"، سەرباری ئەمە سەدر بەهیچ جۆرێك ئامادەی تەوافوق نییە لەگەڵ نوری مالیكیدا. سیناریۆی دووەم:  كوتلەی سەدری وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لەگەڵ كورد‌و سوننە رێككەوتن بكات‌و كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان دروست بكەن، ئەمە بەهۆی نەیارێتی ئێرانەوە ئەگەری سەركەوتنی قورسە، بەتایبەتی كە بەمدواییە ئیرەج مەسجدی باڵیۆزی ئێران لە بەغداد سەردانی لایەنە كوردییەكانی كرد‌و داوای لێكردن دەستوەردان لە كێشەكانی ناو ماڵی شیعە نەكەن‌و نەچینە بەرەیەك دژی بەرەكەی تری شیعە.  سیناریۆی سێیەم:  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەگەڵ لایەنە كوردستانییەكان‌و لایەنەكانی سوننەدا رێككەوتن بكەن‌و كوتلەی زۆرینە پێكبهێنن‌و موقتەدا سەدری براوەی هەڵبژاردن ئاوت بكەن، ئەم سیناریۆیە لە حاڵی جێبەجێبوونیدا عێراق‌و بەتایبەتیش ناو ماڵی شیعە روبەڕووی شەپۆلێكی نوێی گرژی دەكاتەوە كە رەنگە دواجار چارەنوسی حكومەتەشیان روبەڕووی هەمان چارەنوسی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی بكاتەوە، بەتایبەتی ئەگەر سەدرییەكان ببن بە ئۆپۆزسیۆن.  سیناریۆی چوارەم:  سەدرو بەشێك لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (بەبێ نوری مالیكی) رێككەوتن بكەن بۆ پێكهێنانی كوتلەی زۆرینە لەگەڵ كورد‌و سوننەدا، ئەمە سیناریۆیەكی چاوەڕوانكراوە، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، لەناو رەوتی دانوستانەكاندا، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبەریەك هەڵوەشێنن‌و هەریەكەیان لە پێگەی بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە بچێتە دانوستان لەگەڵ سەدردا، لەم سیناریۆیەدا (نوری مالیكی) دەبێتە قوربانی‌و جارێكی تر خەونی گەڕانەوەی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دەخرێتەوە ژێر گڵ. لەناو ئەم ململانێ‌و سیناریۆیانەدا، هەندێك كارەكتەری سیاسی شیعە، ناویان وەكو كاندید بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق دەهێنرێت، لەوانە:  یەكەم: مستەفا كازمی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی ماوە تەواوبووی عێراق، كە لە بنەڕەتەوە كاندیدی تەوافوقی ناو ماڵی شیعەی عێراق‌و هاوكات كاندیدی ئێران‌و ئەمریكاش بوو، سەرلەنوێ چانسی گەورەی هەیە بۆ ئەوەی لە پۆستی سەرۆك وەزیران بمێنێتەوە. لایەنە دۆڕاوەكانی شیعە لە هەڵبژاردندا، دژی دانانەوەی كازمین لە پۆستی سەرۆك وەزیران‌و تۆمەتباری دەكەن بەوەی لەپشت ساختەكارییەكانی هەڵبژاردنەوە بووە، بەڵام لە حاڵی شكستهێنانی گفتوگۆكانی ڤیەننای نێوان ئەمریكا‌و ئێران لەبارەی زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی، كازمی چانسی بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران زیاتر دەبێت، چونكە كاندیدی تەوافوقی نێوان ئێران‌و ئەمریكایە، سەرباری ئەمە، لەو ماوەیەی لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا بووە، كازمی رۆڵی هەبووە لە لێكنزیكردنەوەی ئێران‌و سعودیە، ئەمەشی لەلای ئێرانییەكان بە خاڵێكی بەهێز بۆ دەنوسرێت.  دووەم: كاندیدەكانی تر ناوی چەند كەسێكی تر وەكو كاندیدی چاوەڕوانكراوی كاندیدی سەرۆك وەزیران دەهێنرێت، لەوانە:  •    ئەسعەد عیدانی •    عەلی شوكری  •    حەیدەر عەبادی •    محەمەد شیاع سودانی •    محەمەد تۆفیق عەلاوی   راپۆرتی پەیوەندیدار: سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق