درەو: دوو كوتلە بەهێزەكەی سوننە لە عێراق هاوپەیمانی تەقەدوم و هاوپەیمانی عەزم پێش كورد‌و شیعە رێككەوتن‌و بڕیاریاندا بەیەك هاوپەیمانێتی بچنە ناو یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی نوێی عێراق‌و محەمەد حەلبوسی سەرۆكی هاوپەیمانی تەقەدوم كاندیدی هاوپەیمانێتیە نوێیەكە دەبێت بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران‌و خەمیس خەنجەر سەرۆكی هاوپەیمانی عەزمیش سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییە نوێیەكە دەكات. ئێوارەی پێنجشەممە پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی نوێ لە نێوان هاوپەیمانی تەقەدوم بەسەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی‌و هاوپەیمانی عەزم بە سەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر راگەیەندراو هەردوولا بڕیاریاندا بە هاوپەیمانێتییەكی یەكگرتوو بەشداری یەكەمین دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بكەن كە بڕیارە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو بەڕێوەبچێت. هاوپەیمانێتییە نوێكەی نێوان حەلبوسی‌و خەنجەر لەكۆی 329 كورسی ئەنجومەنی نوێنەران خاوەنی 64 كورسییەو زۆرینەیان نوێنەرایەتی ئەو پارێزگایانە دەكەن كە لەدەستی داعش رزگاركراون. هاوپەیمانی تەقەدوم ئێوارەی چوارشەممە لە بەیاننامەیەكدا داوای لە سەرۆكی هاوپەیمانی عەزم خەمیس خەنجەر كرد سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییە نوێەكە بكات لە پێناو یەكخستنی هەڵوێستەكان و خزمەتكردن بە پارێزگاكانیان. لایخۆشیەوە خەمیس خەنجەر پێشوازی لەو بەیاننامەیەی تەقەدوم كردو بە هەنگاوێكی مێژووی وەسفكردو رایگەیاند سەرەڕای فەشارێكی زۆر بۆ دوورخستنەوەیان لە یەكتر ئەو هەڵوێستە بەرز دەنرخێنن‌و بەردەوام دەبن لە خزمەتكردنی عێراق و پارێزگاریكردن لە مافەكانی خەڵك. بە گوێرەی زانیارییەكان هاوپەیمانێتییە نوێكەی نێوان تەقەدوم و عەزم, محەمەد حەلبوسی كاندید دەكاتەوە بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران‌و خەمیس خەنجەریش سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكە لە ئەستۆ دەگرێت. رێككەوتنی حەلبوسی‌و خەنجەر هەروا بێ‌ كاردانەە تێنەپەڕی‌و ناكۆكی خستە نێو هاوپەیمانی عەزمەوەو نەیارەكانی حەلبوسی لەنێو ئەو هاوپەیمانێتییەدا هەنگاویان لەدژی خەمیس خەنجەر هەڵگرت و بە نوسراوی فەرمی ئیمزایان بۆ لادانی خەنجەر پێشكەشی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان كردووە. مشعان جبوری كە وەك كاندیدی سەربەخۆ كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەدەستهێناوەو ئێستا پەیوەندیكردووە بە هاوپەیمانێتی عەزمەوە لە تویتەر رایگەیاند كوتلەی عەزم 14 كاندیدی سەركەوتووە بۆ پەرلەمان‌و 3 كاندیدی تریش پەیوەندییان پێوەكردووەو لەو ژمارەیەش 12یان هەڵوێستیان لەگەڵ خەنجەردایەو تەنها سێ‌ پەرلەمانتار كە موسەننا سامەڕایی پێشڕەوییان دەكات هەوڵدەدەن خەنجەر لە سەرۆكایەتی عەزم دووربخەنەو زۆرینەی ئەوانەی ئیمزایان كۆكردوەتەوە كاندیدی دەرنەچوون. جبوری ئاشكراشیكردووە كۆتایی بە پشووەكەی لەگەڵ خێزانەكەیدا هێناوەو گەڕاوەتەوە بەغداد بۆ ئەوەی بەرگری لە هاوپەیمانی عەزم بكات و داواش دەكات ئەوانەی لە عەزم جیابونەتەوە لە بڕیارەكەیان پاشگەز ببنەوە. ئەنجومەنی نوێی نوێنەرانی عێراق رۆژی یەكشەممەی داهاتوو یەكەمین كۆبونەوەی بە سەرۆكایەتی مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی تەمەن ئەنجامدەدات‌و تائێستا دوو كوتلە بەناوبانگەی شیعە رەوتی سەدر‌و هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەسەر كاندیدی سەرۆك وەزیران‌و پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان رێكك نەكەوتون‌و پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش كە زۆرینەی كورسییەكانی كوردیان لە ئەنجومەنی نوێنەراندا بەدەستهێناوە لەسەر كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق رێكك نەكەوتون كە لە دوای 2003ەوە وەك نەریتێك ئەو پۆستە بە كورد دراوە.

  (درەو):  قەزاز .. ئەندازیاری كۆچی هەزاران جولەكە لە عێراقەوە بۆ ئیسرائیل كۆچی دوایی كرد، ئیسرائیلییەكان خەمبارن بە مردنی ئەم پیاوە، وەكو كەسێكی مەزن لە مێژووی ئیسرائیل ناوی دەبەن.  (مردخای بن بورات قەزاز) ئەندایاری گواستنەوەی جولەكەكانی عێراق بەرەو ئیسرائیل لە تەمەنی (98) ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.  مردنی ئەم پیاوە كە ئەفسەرێكی هەواڵگری گەورەو ماوەیەكیش وەزیر بووە، دۆسیەی كۆچی جولەكەكانی عێراقی بەرەو ئیسرائیل سەرلەنوێ هەڵدایەوە.  قەزاز كێیە ؟ ژەنەراڵ مردخای بن بورات قەزاز ساڵی 1923 لە بەغداد لەدایكبووە، قۆناغی ناوەندی لە بەغداد خوێندووە، لەناو 11 منداڵی خێزانەكەیدا، كوڕە گەورە بووە، دایكی (ریجینا)‌و باوكیشی ناوی (نەسیم یحزقیل بورات) بووە، باوكی نازناوی خێزانەكەی گۆڕیوە بۆ (قەزاز) بەوپێیەی باپیری كاری قوماشفرۆشی كردووە.   لەسەردەمی لاوێتیدا ئەندامی جوڵانەوەی (هاحالوتس) بووە كە جوڵانەوەیەكی گەنجانەی نهێنی جولەكەكان بووە لە عێراقدا، دواتر پەیوەندی بە رێكخراوی (هاجانا)وە كردووە كە رێكخراوێكی سەربازی جولەكەكان بووە لە فەلەستین بەر لە دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل. بن بورات ساڵی 1945 كۆچی كردووە بۆ فەلەستین، گەشتەكەی ماوەی یەك مانگی خایاندووە‌و بەپێی چووەتە سوریا‌و لەوێشەوە بۆ لوبنان.  دوای دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948، بەردەوام بووە لەسەر كاری خۆی لە بواری هەواڵگری‌و لەو ساڵەدا بەشداریكردووە لە یەكەمین خولی ئەفسەرانی ئیسرائیلی، لەسەردەمی جەنگدا فەرماندەی نهێنی بووە. كاتێك سەركردایەتی جولەكە هەست بەوە دەكەن جولەكەكانی عێراق نایانەوێت كۆچ بكەن بەرەو ئیسرائیل، پلانێك ئامادە دەكەن بۆ ئەوەی وایان لێبكەن كۆچ بكەن، دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" لە ساڵی 1949دا بن بورات رادەسپێرێت سەركردایەتی پرۆسەی گواستنەوەی جولەكەكانی عێراق بكات بۆ ئیسرائیل لەرێگەی خاكی ئێرانەوە.  سەركردایەتیكردنی گەورەترین پرۆسەی كۆچكردن ! دوای راسپاردنی لەلایەن مۆسادەوە، بن بورات بەنهێنی دەگەڕێتەوە بۆ عێراق‌و دەست دەكات بە رێكخستنی جولەكەكان‌و سەركەوتوو دەبێت لە گواستنەوەی هەزاران جولەكە بەرەو ئیسرائیل، بەپێی قسەی میدیاكانی ئیسرائیل لەو سەردەمەدا (120 هەزار) جولەكەی لە عێراقەوە گواستوەتەوە، بەو هۆیەوە دەوڵەتی ئیسرائیل میدالیای رێزلێنانی پێدەبەخشێت. بەپێی ئەوەی باس دەكرێت، بن بورات ویستویەتی دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران بە رێبەرایەتی ئیمام خومەینی، كۆچێكی هاوشێوەی ئەوەی عێراق بۆ جولەكەكانی ئێرانیش رێكبخات. كۆچی جولەكەكانی عێراق بۆ ئیسرائیل لەماوەی ساڵانی 1949 بۆ 1951 بەرێبەرایەتی بن بورات بەردەوام بوو، جولەكەكان ئەمەیان ناوناوە "پرۆسەی عەزرا و نحێما"‌و بە گەورەترین پرۆسەی كۆچ لە مێژووی جولەكەدا ناوی دەبەن.  تەقینەوە‌و وێرانكاری بەئامانجی كۆچكردن ! چیرۆكی سەركردایەتیكردنی كۆچی جولەكەكانی عێراق لەلایەن (مردخای بن بورات)ەوە، چەندین نهێنی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە، یەكێك لەو نهێنیانەی لەبارەی ئەم كۆچەوە باسدەكرێت ئەوەیە، ئەم پیاوە چەندین تەقینەوەی لە نزیك ماڵ‌و شوێنی نیشتەجێبوونی جولەكەكانی عێراق ئەنجامداوە، بەمەبەستی راگەیاندنی جەنگ دژی جولەكەكان‌و ناچاركردنیان بە كۆچكردن بەرەو ئیسرائیل، دەوترێت بن بورات لەگەڵ سەركردەكانی تری جولەكەدا لەوانە (شۆلۆمۆ هلیل) خۆیان سەرپەرەشتی ئەم تەقینەوانەیان كردووە. گێڕانەوە مێژووییەكان دەڵێن، نوری سەعید سەرۆك وەزیران ئەو سەردەمەی عێراقیش هاوكار بووە لەم هەڵمەتەدا بۆ ترساندنی جولەكەكانی عێراق، ئەوەش لەرێگەی دەركردنی زنجیرەیەك یاسا‌و زنجیرەیەك لێدوانی دژ بە جولەكەكان، تەنانەت باس لە هەڵمەت بۆ دەستگیركردنی جولەكەكان دەكرێت لەلایەن حكومەتی ئەو سەردەمەی عێراقەوە.  دوای سەركەوتنی پرۆسەی گواستنەوەی جولەكەكان، بن بورات دەگەڕێتەوە بۆ ئیسرائیل‌و لە ساڵی 1955دا بەشی زانستی سیاسی لە لقی زانكۆی عیبری لە تەلئەبیب تەواو دەكات، ساڵی 1970 بۆ 1972 بەشی ئیدارەی كار لە زانكۆی تەلئەبیب دەخوێنێت. مردخای بن بورات رووی لە كاری سیاسی دەكات‌و دەبێت بە یەكێك لە رێبەرە راستڕەوەكانی ئیسرائیل، ماوەیەك پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان (كنێست)‌و وەردەگرێت‌و لە كابینەی حكومەتی (ئیسحاق شامێر)دا دەبێت بە وەزیری گواستنەوە. دوای دوركەوتنەوەی لە ژیانی سیاسی، ساڵی 1996 بن بورات بیرەوەرییەكانی خۆی لە كتێبێكدا بەناوی "بەغدادو گەڕانەوە" نوسی، پاشان لە ئیسرائیل سەنتەرێكی كەلەپوری بەناوی (سەنتەری كەلەپوری یەهودی- بابلی)، لەبارەی كۆچی جولەكەكانی عێراقەوە بن بورات دەڵێ" پرۆسەی كۆچی نهێنی جولەكەكانی عێراقم بینی، بینیم چۆن بەرپرسانی حكومەتی عێراق ستەم لە جولەكەكانم دەكەن‌و لەكاتی كۆچكردنیاندا دەست بەسەر موڵك‌و ماڵیاندا دەگرن، ویژدانم ئازاری دەدام بۆیە بڕیارمدا لەبواری كەلەپورییەوە كارێكیان بۆ بكەم".  جولەكەكانی عێراق لە ئیسرائیل ژمارەی ئەو جولەكانەی كە لە عێراقەوە كۆچیان كردووە، نزیكەی (500 هەزار) كەس لە دانیشتوانی ئیسرائیل پێكدەهێنن، ئەمڕۆ كە ئەندازیاری كۆچكردنەكەیان لە ژیاندا نەماوە، ئەوان پێگەی خۆیان لە ئیسرائیلدا بنیادناوە‌و بیناو بازرگانی‌و پەرەستگا‌و خوێندنگە‌و پەیمانگە‌و بەرژەوەندی ئابوری خۆیان هەیە‌و وەكو رەوەندێكە یەكگرتوو ماونەتەوە‌و زۆرینەیان پارێزگارییان لە كلتوری كوردی‌و عەرەبی خۆیان كردووە، نوسەرو هونەرمەندیان‌و سیاسەتمەداریان تێدا هەڵكەوتووە‌و زۆرجاریش هەروەكو جولەكەی كورد یان عێراقی خۆیان دەناسێنن. 

درەو: بەشی سێیەم بەپێی دەستوری عێراق، دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، خولی نوێی پەرلەمانی عێراق لە یەكەمین كاریدا كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەڵدەبژێرێت، سەرۆك كۆمار دوای هەڵبژاردنی یەكەمین ئەرك لە ئەستۆیدا ئەوەیە، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان راسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت.  بەپێی ئەو عورفەی كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە عێراق پەیڕەو كراوە، پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی كوردە، لەناو كوردیشدا بەگوێرەی رێككەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی‌و یەكێتی، پۆستی سەرۆك كۆمار دراوە بە یەكێتی، ئەمە لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمدا بوو بۆ پارتی. دوای شكستی ریفراندۆم‌و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ ناوچە جێناكۆكەكان، لە كۆتاییەكانی ئۆكتۆبەری 2017دا مەسعود بارزانی دوای 12 ساڵ مانەوە لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دەستبەرداری پۆستەكەی بوو.  ساڵی 2018 كاتێك هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كرا، پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەتاڵ بوو، دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم ئەوكات دابەشكرابوو بەسەر سەرۆكایەتی حكومەت‌و پەرلەمان‌و ئەنجومەنی دادوەریدا، واتە هاوكێشەی (پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆ پارتی‌و پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی) كێشەی تێكەوتبوو، بۆیە كاتێك گفتوگۆ لەسەر پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق كرا، پارتی داوای پۆستەكەی دەكرد‌و مەرجی بۆ یەكێتی هەبوو، یەكێك لە مەرجەكانی ئەوكاتی پارتی هاوشێوەی ئێستا ئەوە بوو، لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك كۆماردا، یەكێتی پۆستی پارێزگاری كەركوك بدات بە پارتی، سەرباری ئەمە هاوشێوەی ئێستا ئەوكاتیش بارزانی تێبینی لەسەر بەرهەم ساڵح هەبوو، داوای دەكرد كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار لەناو فراكسیۆنە كوردییەكانی پەرلەمانی عێراق یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی نەگەیشتنە رێككەوتن، هەریەكەیان بە كاندیدی خۆیانەوە چونە بەردەم پەرلەمانی عێراق، یەكێتی (بەرهەم ساڵح)‌و پارتیش (فوئاد حسێن)ی كاندید كردبوو، ریفراندۆم كە كاردانەوەی خراپی لەسەر بارزانی لەناو لایەنە عێراقییەكان دروست كردبوو، سودی بە بەرهەم ساڵح گەیاند‌و وەكو سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا.   ئێستا كە جارێكی تر، پارتی‌و یەكێتی دەچنەوە بەردەم پەرلەمانی عێراق بۆ یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار، دۆخەكان بەبەراورد بە 2018 هەندێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، چونكە ئێستا ئیتر پارتی لە قۆناغی دوای ریفراندۆمدا نییە‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان ئاسایی كردوەتەوە، پۆستی سەرۆكی هەرێم ئێستا بەتاڵ نییە‌و هەر لای پارتی ماوەتەوە، بەڵام پۆستی پارێزگاری كەركوك لە هەمان دۆخی جاراندایە‌و هێشتا نەگەڕاوەتەوە بۆ كورد.  ئەمریكا‌و ئێرانییەكانیش جەخت لەسەر ئەوە دەكەن، هێشتا پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق پشكی یەكێتییە، هێشتا یەكێتی بە فەرمی كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق یەكلانەكردوەتەوە، بەرهەم ساڵح دەیەوێت بۆ ویلایەتی دووەم خۆی كاندید بكاتەوە، لەتیف رەشید‌و مەلا بەختیاریش چاویان لە پۆستەكەیە، ناوی (عەدنان موفتی)ش هاتە ناوانەوە، بەڵام هەر زوو خۆی رەتیكردەوە پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت. هاوشێوەی ساڵی 2018، بەرهەم ساڵح چانسی لای پارتی خراپە، تۆمەتباری دەكەن بەوەی دەستوەردانی لە هەڵبژاردندا كردووە‌و لەرێگەی دەستەی دادوەرانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە دوو كورسی پارتی بردووە بۆ یەكێتی.  ئەگەر پارتی‌و یەكێتی بە تەوافوق پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكەنەوە، بەرهەم ساڵح چانسی لە مەلا بەختیار یان هەر كەسێكی تر كەمتر دەبێت. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی پێشنیازی ئەوەی كردووە، كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمارو پارێزگاری كەركوك بە تەوافوق لەنێوان پارتی‌و یەكێتی دابنرێن‌و ناویان لێ بنێرێت "كاندیدی كورد".  ئەگەر پارتی‌و یەكێتی نەگەن بە تەوافوق لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، پێشبینی دەكرێت هاوشێوەی 2018 هەردوولا بە دوو كاندیدی جیاوازەوە بچنە بەردەم پەرلەمانی عێراق.  بۆ بردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار لە حاڵی دروست نەبوونی ئیتیفاقدا، پێشبینی دەكرێت پارتی ئەمجارەیان بە ژمارەیەكی قورستر بچێتە ناو ململانێكانی پەرلەمانی عێراق‌و (نێچیرڤان بارزانی) سەرۆكی هەرێم كاندید بكات بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەمە ئەو بابەتەیە كە پارتییەكان دەڵێن "بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار ئەمجارە موفاجەئەمان دەبێت".    راپۆرتی پەیوەندیدار: سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق

درەو: بەشی دووەم: دوای هەڵبژاردنی لەلایەن پەرلەمانەوە، یەكەمین كاری سەرۆك كۆماری نوێی عێراق ئەوەیە، كوتلەی زۆرینەی ناو پەرلەمان راسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت.  بەپێی عورفی سیاسی عێراق، ئەو كەسەی كە دەبێت بە سەرۆك وەزیران، دەبێت سەربە پێكهاتەی شیعە بێت،  هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری پەرلەمانی عێراق، ماڵی شیعەی دابەشكرد بەسەر دوو بەرەی دژ بە یەكدا، موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن (73) كورسی، لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (هادی عامری، فالح فەیاز، قەیس خەزعەلی، نوری مالیكی، حەیدەر عەبادی، عەممار حەكیم) لەبەرەكەی تر، بەرەی دووەم كە ناویان لێنراوە "بەرەی ئێران"، دۆڕاوی هەڵبژاردنەكە بوون، ناڕازین لە ئەنجامی هەڵبژاردن‌و دەڵێن ساختەكاری كراوە، بەڵام كاتێك دادگای فیدراڵی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی پەسەند كرد، پابەندبوونی خۆیان راگەیاند.  كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان یاخود ئەوەی ناوی لێنراوە "كوتلەی گەورە"، لایەنە شیعەكان دروستی دەكەن، ئەمە ئێستا لەبەردەم (چوار) سیناریۆدایە:  سیناریۆی یەكەم:  رەوتی سەدرو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بگەنە رێككەوتن‌و پێكەوە لەگەڵ كورد‌و سوننەدا كوتلەی گەورە دروست بكەن، ئەمە روودانی هەندێك سەختە بەتایبەتی لەكاتێكدا موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن دروستكردنی حكومەتی "تەوافوق"ی رەتدەكاتەوە‌و داوای حكومەتی "زۆرینەی نیشتمانی"، سەرباری ئەمە سەدر بەهیچ جۆرێك ئامادەی تەوافوق نییە لەگەڵ نوری مالیكیدا. سیناریۆی دووەم:  كوتلەی سەدری وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لەگەڵ كورد‌و سوننە رێككەوتن بكات‌و كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان دروست بكەن، ئەمە بەهۆی نەیارێتی ئێرانەوە ئەگەری سەركەوتنی قورسە، بەتایبەتی كە بەمدواییە ئیرەج مەسجدی باڵیۆزی ئێران لە بەغداد سەردانی لایەنە كوردییەكانی كرد‌و داوای لێكردن دەستوەردان لە كێشەكانی ناو ماڵی شیعە نەكەن‌و نەچینە بەرەیەك دژی بەرەكەی تری شیعە.  سیناریۆی سێیەم:  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەگەڵ لایەنە كوردستانییەكان‌و لایەنەكانی سوننەدا رێككەوتن بكەن‌و كوتلەی زۆرینە پێكبهێنن‌و موقتەدا سەدری براوەی هەڵبژاردن ئاوت بكەن، ئەم سیناریۆیە لە حاڵی جێبەجێبوونیدا عێراق‌و بەتایبەتیش ناو ماڵی شیعە روبەڕووی شەپۆلێكی نوێی گرژی دەكاتەوە كە رەنگە دواجار چارەنوسی حكومەتەشیان روبەڕووی هەمان چارەنوسی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی بكاتەوە، بەتایبەتی ئەگەر سەدرییەكان ببن بە ئۆپۆزسیۆن.  سیناریۆی چوارەم:  سەدرو بەشێك لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (بەبێ نوری مالیكی) رێككەوتن بكەن بۆ پێكهێنانی كوتلەی زۆرینە لەگەڵ كورد‌و سوننەدا، ئەمە سیناریۆیەكی چاوەڕوانكراوە، پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، لەناو رەوتی دانوستانەكاندا، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبەریەك هەڵوەشێنن‌و هەریەكەیان لە پێگەی بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە بچێتە دانوستان لەگەڵ سەدردا، لەم سیناریۆیەدا (نوری مالیكی) دەبێتە قوربانی‌و جارێكی تر خەونی گەڕانەوەی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دەخرێتەوە ژێر گڵ. لەناو ئەم ململانێ‌و سیناریۆیانەدا، هەندێك كارەكتەری سیاسی شیعە، ناویان وەكو كاندید بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق دەهێنرێت، لەوانە:  یەكەم: مستەفا كازمی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی ماوە تەواوبووی عێراق، كە لە بنەڕەتەوە كاندیدی تەوافوقی ناو ماڵی شیعەی عێراق‌و هاوكات كاندیدی ئێران‌و ئەمریكاش بوو، سەرلەنوێ چانسی گەورەی هەیە بۆ ئەوەی لە پۆستی سەرۆك وەزیران بمێنێتەوە. لایەنە دۆڕاوەكانی شیعە لە هەڵبژاردندا، دژی دانانەوەی كازمین لە پۆستی سەرۆك وەزیران‌و تۆمەتباری دەكەن بەوەی لەپشت ساختەكارییەكانی هەڵبژاردنەوە بووە، بەڵام لە حاڵی شكستهێنانی گفتوگۆكانی ڤیەننای نێوان ئەمریكا‌و ئێران لەبارەی زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی، كازمی چانسی بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران زیاتر دەبێت، چونكە كاندیدی تەوافوقی نێوان ئێران‌و ئەمریكایە، سەرباری ئەمە، لەو ماوەیەی لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا بووە، كازمی رۆڵی هەبووە لە لێكنزیكردنەوەی ئێران‌و سعودیە، ئەمەشی لەلای ئێرانییەكان بە خاڵێكی بەهێز بۆ دەنوسرێت.  دووەم: كاندیدەكانی تر ناوی چەند كەسێكی تر وەكو كاندیدی چاوەڕوانكراوی كاندیدی سەرۆك وەزیران دەهێنرێت، لەوانە:  •    ئەسعەد عیدانی •    عەلی شوكری  •    حەیدەر عەبادی •    محەمەد شیاع سودانی •    محەمەد تۆفیق عەلاوی   راپۆرتی پەیوەندیدار: سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق

درەو: بەشی یەكەم:    بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق رۆژی 9ی ئەم مانگەی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی یەكەمین دانیشتنی خولی نوێی پەرلەمانی عێراق دیاریكرد.  بەگوێرەی ماددەی (55)ی دەستوری عێراق، لە یەكەمین دانیشتنی پەرلەماندا، دوای ئەوەی ئەندامە نوێیەكانی پەرلەمان سوێندی یاسایی دەخۆن، دەبێت پەرلەمان سەرۆكێك‌و دوو جێگر بۆخۆی هەڵبژێرێت. تا ئەوكاتەی پەرلەمان بە دەنگدان سەرۆك و جێگرەكانی هەڵدەبژێرێت، یەكەمین دانیشتن بەتەمەنترین ئەندامی خولی نوێی پەرلەمان سەرۆكایەتی دەكات، ئەمە پێی دەوترێت "سەرۆكی تەمەن"، ئەم چانسە ئەمجارە بەر مەحمود مەشهەدانی كەوتووە، مەشهەدانی كە پێشترو بۆ ماوەی خولێك سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بووە، لەدایكبووی (1/7/1948)ە‌و بەتەمەنترین ئەندامی خولی نوێی پەرلەمانی عێراقە‌و سەربە پێكهاتەی سوننەكانە.  بەپێی ئەو عورفەی كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە ساڵی 2003وە پەیڕەو دەكرێت، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پشكی پێكهاتەی سوننەكانە، وەك چۆن پۆستی سەرۆكی حكومەت بۆ شیعە‌و پۆستی سەرۆك كۆماریش هەر بەپێی ئەم عورفە بۆ كورد یەكلابوەتەوە.  لایەنی براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لەناو پێكهاتەی سوننەدا هاوپەیمانی (تقدم)ە كە محەمەد حەلبوسی سەرۆكی ماوەتەواوبووی پەرلەمانی عێراق سەرۆكایەتی دەكات (37 كورسی)، حەلبوسی چاوی لەوەیە بۆ ویلایەتی دووەم جارێكی تر پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەرگرێتەوە، بەڵام چ لەناوخۆی پێكهاتەی سوننەكاندا‌و چ لە دەرەوەی پێكهاتەكەش روبەڕووی نەیارێتی بوەتەوە.  لەسەر ئاستی دەرەوەی پێكهاتەی سوننە، لایەنە شیعە دۆڕاوەكان دژی نوێكردنەوەی ویلایەتی سێ سەرۆكایەتییەكەی عێراقن‌و پێیانوایە سێ سەرۆكایەتییەكە دەستیان لە گەمەی هەڵبژاردندا هەبووە‌و ئەنجامی هەڵَبژاردنیان لەبەرژەوەندی خۆیان یەكلاكردوەتەوە، ئەم بۆچونە خزمەت بە مانەوەی محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەماندا ناكات.  لەسەر ئاستی ناوخۆی پێكهاتەی سوننەكان، خەمیس خەنجەر كە پیاوێكی سەرمایەدارەو سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەك دەكات بە ناوی "عەزم"، براوەی دووەمی هەڵبژاردنە لەدوای حەلبوسی‌و شەڕی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان دەكات. حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر بۆ گەیشتن بە ریككەوتن لەسەر پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، سەردانی مەسعود بارزانیان كرد لە هەولێر، بەڵام ئەمە دادی نەدان، دواتر پێكەوە سەردانی ئیماراتی عەرەبییان كرد، سەرباری ئەم سەردانانە‌و چەندین كۆبونەوەی دوو قۆڵی هێشتا یەكلانەبونەتەوە لەسەر ئەوەی كامیان پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرن (حەلبوسی نزیكە لە ئیماراتی عەرەبی، خەمیس خەنجەر نزیكە لە توركیا).  بەپێی قسەی مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی تەمەنی یەكەمین كۆبونەوەی خولی نوێی پەرلەمانی عێراق، هاوپەیمانی عەزمی خەمس خەنجەر دەیەوێت ئەمجارە ئەو پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت، بەڵام هێشتا لەسەر هیچ ناوێك رێكنەكەوتوون بۆ ئەوەی وەكو كاندید بیخەنە بەردەم كوتلە سیاسییەكانی تر. پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لەناو پێهاتەی سوننەدا كاریگەری گەورەی هەیە، ئەو كەسەی ئەم پۆستە وەردەگرێت، دەبێت بە رێبەری سوننەكان لە عێراق، لەدوای روخانی سەددامەوە وا هاتووە، هەركەسێك سەرۆكی پەرلەمان بوبێت، كارەكتەری پلەیەكی پێكهاتەی سوننە بووە لە عێراق، لەناو پێكهاتەی شیعە‌و كورددا ئەم حاڵەتە بەدی ناكرێت، پۆستی سەرۆك وەزیران كە پشكی شیعەكانە، كەسی لەناو شیعەكاندا لە قاڵبی خۆی گەورەتر نەكردووە، بۆ پۆستی سەرۆك كۆماریش كە پشكی كوردە، تەنانەت كاتێكیش كە جەلال تاڵەبانی سەرۆك كۆمار بووە، كارەكتەری پلە یەكی كورد نەبووە‌و هەمیشە بارزانی هاوبەشی بووە. بەهۆی ناكۆكی حەلبوسی‌و خەنجەرەوە، پێشبینی ناكرێت لە یەكەمین دانیشتنی خولی نوێی پەرلەماندا كاندیدەكانی سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكانی هەڵبژێردرێت، ئەمە وادەكات هاوشێوەی خولەكانی تر، دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان بە كراوەیی بهێڵدرێتەوە تا ئەوكاتەی لایەنەكان دەگەنە رێككەوتن.  لەناو سوننەكاندا بیرۆكەیەك هەیە بۆ چارەسەری كێشەی نێوان حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر، بیرۆكەكە ئەوەیە، حەلبوسی بۆ ویلایەتی دووەم پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێتەوە‌و لەبەرامبەردا پۆستی جێگری سەرۆك كۆماری عێراق بدرێت بە خەمیس خەنجەر (دانانی جێگر بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لە دەسەڵاتی سەرۆك كۆمار خۆیدایە، بەرهەم ساڵح جێگری بۆ خۆی دانەنا)، بەڵام هەندێك لە پەرلەمانتارانی هاوپەیمانی (عەزم) ئەم بیرۆكەیە رەتدەكەنەوە‌و نایانەوێت جارێكی تر حەلبوسی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێتەوە.  ئەوانەی كە دژی وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانن لەلایەن محەمەد حەلبوسییەوە، ناوی سێ كاندیدی تریان بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پێشنیاز كردووە كە بریتین لە هەریەكە لە:  •    مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی پێشووتری پەرلەمان‌و سەرۆكی یەكەمین دانیشتنی خولی نوێی پەرلەمانی عێراق (سەرۆكی تەمەن)، ئەم پیاوە پاڵپشتی گەورەی لەناو لایەنە عێراقییەكاندا نییە.  •    خالید عوبێدی وەزیری پێشووی بەرگری عێراق، دەوترێت نزیكە لە شیعەكان‌و كەسایەتییەكی بەهێز نابێت كە نوێنەرایەتی سوننە بكات •    سابیت عەباسی (مشتومڕی لەسەرەو دەوترێت سەربە پێكهاتەی توركمانە‌و نوێنەرایەتی رەسەنی پێكهاتەی سوننە ناكات) لەمشتومڕی حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەردا پێشبینی دەكرێت لە كۆتایدا، كەسێك لە چینی مامناوەندی سیاسی سوننەكان بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید بكرێت، كەسایەتییەك لە باڵی "هەڵۆ"كانی ناو پێكهاتەی سوننە نەبێت‌و بە وەرگرتنی پۆستەكە ببێت بە رێبەری سوننەكان، هەروەك كەسایەتیەكیش بێت لە باڵی "كۆت"رەكان نەبێت كە هێندە لاوازبێت، لایەنە بەهێزەكانی تری عێراق یاری پێبكەن.  پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، ئەگەر خەنجەر قایل ببێ بەوەی حەلبوسی بۆ ویلایەتی دووەم پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێتەوە، هاوپەیمانی "عەزم" هەڵوەشێتەوە، چونكە بەرەی نەیارانی حەلبوسی لەناو هاوپەیمانێتییەكەی خەنجەردا بەهێزن.  لەپاڵ هەموو ئەم كێشانەدا، یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەستراوەتەوە بە كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمارو سەرۆكی حكومەتەوە، ئەو لایەنانەی كە كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان پێكدەهێنن، ئەوان كاندیدی سێ سەرۆكایەتییەكە دادەنێن، كوتلەی گەورەش هێشتا دروست نەكراوە‌و ناو ماڵی شیعە دابەشبووە بەسەر دوو بەرەدا، بەبێ رێككەوتنی ناو ماڵی شیعە، ئەستەمە پێكهاتەی كورد‌و سوننە بچنە ناو هیچ بەرەیەكەوە.  راپۆرتی پەیوەندیدار: سیناریۆكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق  

 درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی دووەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (98) ملیۆن (192) هەزار و( 317) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(590) ملیۆن  دۆلار، دەكاتە زیاتر لە (ترلیۆن) دینار  * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (273)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 77.33) دۆلار. داهاتی مانگی تشرینی یەكەم نەوتی عێراق نزیكەی (7 ملیارو 680 ملیۆن) دۆلارە   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (96) ملیۆن (708) هەزار و( 660) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(680) ملیۆن  دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (120)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 79.37) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئەیلولی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (92) ملیۆن (422) هەزار و( 485) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(711) ملیۆن (7) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (81)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72.6) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئابی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (94) ملیۆن (660) هەزار و( 239) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(533) ملیۆن (142) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (054)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 124هەزارو 309) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 69) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تەموزی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (90) ملیۆن (467) هەزار و( 794) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(513) ملیۆن (792) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (918)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 12هەزارو 435) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72) دۆلار.    داهات و فرۆشی مانگی حوزەیرانی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (86) ملیۆن (765) هەزار و( 589) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(141) ملیۆن (77) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (892)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 75هەزارو 237) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 70.778) دۆلار.

راپۆرت: درەو حکومەتی عێراق لە دە مانگی ڕابردوودا بە بەهای نزیکەی (٨٨) ترلیۆن  دینار نەوتی فرۆشتووە، واتە داهاتی نەوت بۆ هەر مانگێک بریتی بووە لە (٨.٨) ترلیۆن دینار. بەم پێیە بەو جۆرەی لە یاسای بودجەدا هاتووە، داهاتی نەوت توانیوییەتی سەرەڕای پڕکردنەوەی کوتهێنان مانگانە نزیکەی (١٣٠) ملیار دینار سەرێڕێژ بخاتە سەر بودجەی گشتی عێراق. داهات و خەرجی لە بودجەی گشتی (2021)ی عێراقدا یەکەم: داهات بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق ژمارە (٢٣)ی ساڵی (٢٠٢١) کۆی داهاتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢١ بە (١٠١) ترلیۆن و (٣٢٠) ملیار و (١٤١) ملیۆن و (٩٨٤) هەزار دینار خەمێندراوە، لە سەرچاوەکانی؛ 1.    بەپێی یاساکە داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%) و بە (٨١) ترلیۆن و (١٧١) ملیار و (١١٢) ملیۆن و (٥٠٠) هەزار دینار خەمڵێندراوە. 2.    بەپێی یاساکە نرخی نەوت بە (٤٥) دۆلاری ئەمریکی دیاریکراوە بە مەرجێک ڕۆژانە بڕی (٣) ملیۆن و (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکرێت، جگە لە نەوتی هەرێمی کوردستان کە بە (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت دەستنیشان کراوە. 3.    بەپێی یاساکە داهاتی نانەوتی بەڕێژەی (٢٠%) و بە(٢٠) ترلیۆن و (١٤٩) ملیار و (٢٩) ملیۆن و (٤٨٤) هەزار دینار دیاریکراوە. دووەم: خەرجی یاساکە خەرجییەکانی بە (١٢٩) ترلیۆن و (٩٩٣) ملیار و (٩) ملیۆن و (٢٩١) هەزار دینار تەرخان کردووە بۆ بوارەکانی (خەرجی بەکاربردن، خەرجی سەرمایەگوزاری و خزمەتگوزاری و گەشەپێدان، خەرجی لەناکاو ...هتد). سێیەم: کورتهێنان کورتهێنان بە (٢٨) ترلیۆن و (٦٧٢) ملیار و (٨٦٧) ملیۆن و (٣٠٧) هەزار دینار هاتووە، بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەش بەپێی یاساکە پشت دەبەسترێت بە؛ 1.    پڕکردنەوەی کورتهێنان بە گریمانەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا. 2.    زیادکردنی بڕی هەناردەی نەوت. 3.    پەنابردنە بەر قەرزی ناوخۆیی و دەرەکی. داهاتی فرۆشی نەوتی عێراق لە (١٠) مانگی یەکەمی ساڵی (٢٠٢١) بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوت، حکومەتی عێراق لە (١٠) مانگی ڕابردووی ئەمساڵدا (٩٠٢) ملیۆن و (٤١٦) هەزار و (٧٣٧) بەرمیل نەوتی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کردووە. بە تێکڕای ڕۆژانەش لەو ماوەیەدا (٢) ملیۆن و (٩٦٠) هەزار و (٤٠) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە. هاوکات بە تێکڕای دە مانگەکە یەک بەرمیل نەوتی بە (٦٧.٠٤) دۆلار فرۆشتووە. کۆی گشتی ئەو نەوتەی فرۆشتوویەتی بەهاکەی (٦٠) ملیار و (٦٦١) ملیۆن و (٥١٢) هەزار دۆلار بووە، کە هەر دۆلارێکی ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراقی بەهاکەی (١٤٥٠) دینارە، بەو پێیەش داهاتی نەوتی عێراق لە دە مانگی ڕابردوودا (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دیناری عێراقی بووە. (بڕوانە وردەکاری فرۆشی نەوت لە خشتەو چارتەکە)ی خوارەوە. داهاتی نەوت لە نێوان یاسای بودجە و دۆخی بازاڕدا یەکەم: داهاتی نەوت بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق لە ساڵی ٢٠٢١ داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%) و بە (٨١) ترلیۆن و (١٧١) ملیار و (١١٢) ملیۆن و (٥٠٠) هەزار دینار خەمڵێندراوە. بەڵام لە واقعدا تا کۆتایی مانگی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ داهاتی نەوت (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دیناری عێراقی بووە، بەم پێیەش هێشتا (٢) مانگی ساڵ ماوە عێراق بەبەهای (٦) ترلیۆن و (٧٨٨) ملیار و (٧٩) ملیۆن و (٩٠٠) هەزار دینار داهاتی نەوتی زۆرترە لەو داهاتەی کە لە یاسای بودجەدا بۆ کۆی ساڵاکە خەمڵاندبووی. چونکە بەو پێیەی لە یاسای بودجەدا هاتووە نرخی یەک بەرمیل نەوت بە (٤٥) دۆلار خەمڵێندرابوو، بەڵام (وەک لە خشتەکەدا هاتووە) هیچ کات نەوتی عێراقی بەو نرخە نەفرۆشراوە، بەڵکو هەمیشە گرانتر لەو نرخە فرۆشتوویەتی بە تێکڕای هەر (١٠) مانگی یەکەمی ساڵەکە یەک بەرمیل نەوتی عێراقی بە (٦٧.٠٤) دۆلار فرۆشراوە، واتە هەموو بەرمیلێک نەوتی بە (٢٢.٠٤) دۆلار زیاتر فرۆشتووە لەو نرخەی لە یاساکەدا هاتووە. سەرباری ئەوەی کە لە یاساکەدا هاتووە "ڕۆژانە بڕی (٣) ملیۆن و (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکرێت، جگە لە نەوتی هەرێمی کوردستان کە بە (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوت دەستنیشان کراوە". بەڵام بەتێکڕای مانگانەو بەتێکڕای گشتی دە مانگەکە، هیچ کات فرۆشی نەوتی عێراق نەگەیشتووە بەو بڕە، بەڵکو بە تێکڕای ڕۆژانەی (٢) ملیۆن و (٩٦٠) هەزار و (٤٠) بەرمیل فرۆشی نەوتی بووە لەو ماوەیەدا، واتە هەموو ڕۆژێک (٢٨٩) هەزار و (٩٦٠) بەرمیل نەوت کەمتر فرۆشراوە بەراورد بەو بڕەی کە لەیاسای بودجەدا دەستنیشان کراوە. ئەمەش ئەوە دەردەخات ئەگەر حکومەتی عێراق ئەو بڕەی کە یاساکە دیارییکردووە، هەناردەی بکردایە، واتە بە تێکڕا هەموو ڕۆژێک لە ماوەی ئەو دە مانگەدا (٢٨٩) هەزار و (٩٦٠) بەرمیل نەوت زیاتری بفرۆشتایە ئەوا دەیکردە (٨٦) ملیۆن و (٩٨٨) هەزار بەرمیل نەوت و بەتێکڕا هەر بەرمیلە نەوتێکی بە (٦٧) دۆلار بفرۆشتایە بەهاکەی دەیکردە (٥) ملیار و (٨٢٨) ملیۆن و (١٩٦) هەزار دۆلاری بەرامبەر بە (٨) ترلیۆن و (٤٥٠) ملیار و (٨٨٤) ملیۆن (٢٠٠)هەزار دینار و دەهاتە سەر داهاتی فرۆشی نەوت و بودجەی گشتی عێراق. دووەم: خەرجی یاسای بودجەی گشتی عێراق خەرجییەکانی بە کورتهێنانیشەوە بە (١٢٩) ترلیۆن و (٩٩٣) ملیار و (٩) ملیۆن و (٢٩١) هەزار دینار خەمڵاندووەو تەرخانی کردووە بۆ بوارەکانی (خەرجی بەکاربردن، خەرجی سەرمایەگوزاری و خزمەتگوزاری و گەشەپێدان، خەرجی لەناکاو ...هتد). واتە بۆ هەر مانگێک بڕی (١٠) ترلیۆن و (٨٣٢) ملیار و (٧٥٠) ملیۆن و (٧٧٤) هەزار و (٢٥٠) دینار. هەر بەپێی یاساکە داهاتی نەوت بەڕێژەی (٨٠%)ی بودجەی گشتی خەمڵێندراوە. واتە پێویستە لەو بڕەی مانگانە دیاری کراوە بڕی (٨) ترلیۆن و (٦٦٦) ملیار و (٢٠٠) ملیۆن و (٦١٩) هەزار و (٤٠٠) دینار لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە بەدەست بخرێت. وەک دەبینین لە دە مانگی ڕابردوودا بە بەهای (٨٧) ترلیۆن و (٩٥٩) ملیار و (١٩٢) ملیۆن و (٤٠٠) هەزار دینار نەوت فرۆشراوە، واتە داهاتی نەوت بۆ هەر مانگێک بریتی بووە لە (٨) ترلیۆن و (٧٩٥) ملیار و (٩١٩) ملیۆن و (٢٤٠) هەزار دینار. بەم پێیەش سەرەڕای پڕکردەنەوەی کوتهێنان دەبینن مانگانە داهاتی نەوت (١٢٩) ملیار و (٧١٨) ملیۆن و (٦٢٠) هەزار و (٦٠٠) دینار سەرێڕێژی هەیە. سێیەم: کورتهێنان لە یاسای بودجەی گشتی عێراقدا هاتووە کورتهێنان بە (٢٨) ترلیۆن و (٦٧٢) ملیار و (٨٦٧) ملیۆن و (٣٠٧) هەزار دینار خەمڵێندراوە، بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەش بەپێی یاساکە پشتی بەستووە بە؛ 1.    پڕکردنەوەی کورتهێنان بە گریمانەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا. 2.    زیادکردنی بڕی هەناردەی نەوت. 3.    پەنابردنە بەر قەرزی ناوخۆیی و دەرەکی. بەڵام وەک دەبینین خاڵی یەکەم، کە گریمانەی بەرزبوونەوەی نەوتە، بەڕوونی بەدیهاتووە، خاڵی دووەم و سێیەمیش پێچەوانەکەی جێبەجێکراوە، چونکە لەلایەک کەمتر لەو بڕەی نەوت فرۆشراوە کە یاساکە دەستنیشانی کردووە، هاوکات حکومەتی عێراق لە بری پەنا بردن بۆ قەرزی دەرەکی، سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەدەن کە قەبارەی قەرزە دەرەکییەکانی عێراق ڕووی لە دابەزین کردووە. لە بەشی پێشوودا ئەوەمان ڕوونکردووەتەوە کە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت نەک تەنها کورتهێنانی پڕکردووەتەوە، بەڵکو لە دە مانگی سەرەتای ساڵی ٢٠٢١، بودجەی گشتی عێراق سەرڕێژی کردووە.  

راپۆرت: درەو لایەنە شیعە دۆڕاوەكانی هەڵبژاردن گەڕی خۆیان لە جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق ئاڵاندووە، باسی ناردنی وەفد دەكرێت بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان، راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە بووە بە بەڵگەی بەهێز بەدەست لایەنە شیعەكانەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن، سەدر داوای بڵاوكردنەوەی بەڵگەی هێرشەكەی ماڵی مستەفا كازمی دەكات، لەم نێوەندەدا پرۆسەی دەستكاری ئەنجامی هەڵبژاردن راگیراوە.  سەدرو بەدر 47 رۆژ بەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقدا تێدەپەڕێت، هێشتا لایەنە شیعەكان لەناو خۆیاندا لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن‌و یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران رێكنەكەوتوون. سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لەلایەك‌و (بەدر، فەتحی هادی عامری، عەسائیبی ئەهلی حەق، كەتیبەكانی حزبوڵا، حیكمەی عەممار حەكیم، نەسری حەیدەر عەبادی، دەوڵەتی یاسای نوری مالیكی) لەلایەكی تر وەكو دۆڕاوی هەڵبژاردن، جگە لە مالیكی كە تاڕادەیەك قایلە بە ژمارە كورسییەكانی.  لایەنە شیعە ناڕازییەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن كە خۆیان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا بەناوی "چوارچێوەی هەماهەنگیی" كۆكردوەتەوە (جگە لە موقتەدا سەدر)، ماوە لەدوای ماوە لایەنگرانیان لەبەردەم ناوچەی سەوزدا لە بەغداد كۆدەكەنەوە‌و هەڕەشە لە حكومەت‌و بارەگای باڵیۆزخانە بیانییەكان دەكەن. پلاسخارت لەناو ناڕەزایەتی شیعەكاندا  رۆژی 19ی ئەم مانگە جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەشداری كۆبونەوەیەكی "چوارچێوەی هەماهەنگیی" كرد، لەم كۆبونەوەیەدا وەكو باسدەكرێت، سەركردە شیعەكان دەیان بەڵگەیان لەبارەی یاریكردن بە ئەنجامی هەڵبژاردن داوەتە پلاسخارت، ئەویش بەڵێنی داوە لە وتەی خۆیدا لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی باس لەو بەڵگانە بكات، بەڵام كاتێك قسەی كردووە، بەڵێنەكەی نەبردوەتەسەر بەپێچەوانەی چاوەڕوانی لایەنە شیعەكانەوە ستایشی هەڵبژاردنەكەی كردووە‌و وەكو "هەڵبژاردنێكی خاوێن" ناوی بردووە‌و داوای لە لایەنە دۆڕاوەكان كردووە رێز لە ئەنجامەكان بگرن.  ئەمە لایەنە شیعەكانی لە پلاسخارت توڕە كرد، هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح كە نوێنەرایەتی هێزەكانی حەشدی شەعبی دەكات، روبەڕوو لەگەڵ پلاسخارت دانیشت‌و تۆمەتباری كرد بەوەی دەستوەردان لە هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانیدا دەكات. سكاڵا دەبەن بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان  دوای ئەو روبەڕووبونەوەیە لەگەڵ پلاسخارت، دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە، چوارچێوەی هەماهەنگی دەیەوێت وەفدێك بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی رەوانەی نەتەوە یەكگرتووەكان بكات بۆ خستنەڕووی بەڵگەنامەكانی تایبەت بە روودانی ساختەكاری لە هەڵبژاردندا، سەرباری ئەمە تۆماری گفتوگۆی نێوان پلاسخارت‌و قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی رادەستی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێش سكرتێری نەتەوە یەكگرتووەكان بكرێت، بەڵام شەوی پێنج شەممەی رابردوو پلاسخارت سەردانی هادی عامری كردووە‌و داوای لێكردووە ئەو كارە نەكەن.  هاوپەیمانی نەسر كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات‌و یەكێكە لە لایەنە دۆڕاوەكانی هەڵبژاردن، ئەمڕۆ راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند: ئەوەی باسدەكرێت سەبارەت بە جموجوڵی حەیدەر عەبادی چ ئەوەی پەیوەندیدارە بە داواكردنی دیداری سەماحەتی مەرجەعی باڵا چ هەواڵی سەرۆكایەتیكردنی وەفدێك بۆ سەردانكردنی نەتەوە یەكگرتووەكان، هەواڵی ناڕاستن.  راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە لەم كاتەدا كە لایەنە شیعەكان ناڕەزایەتییەكانیان چڕكردوەتەوە‌و هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەدەن، راپۆرتێكی كۆمپانیای (Hensoldt)ی ئەڵمانی دزەی پێكراوە كە سود بە ناڕەزایەتی لایەنە شیعەكان دەگەیەنێت.  ئەم كۆمپانیایە كە سەرپەرەشتیاری پشكنینی ئامێرەكانی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقی كردووە، لە راپۆرتەكەیدا لەبارەی هەڵسەنگاندنی هەڵبژاردنەكەوە كە بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی ناردووە، باسلەوەدەكات، پەنجەمۆری دەنگدەران لە ئامێری  دڵنبابونەوەی لە پەنجەمۆر، دانەنراوە، ئەمە وایكردووە ژمارەیەكی زۆر لە دەنگدەران نەتوانن دەنگ بدەن بەهۆی ئەوەی كارتی بایۆمەترییان نەبووە‌و پشتیان بە پەنجەمۆری ئەلیكترۆنی بەستووە.  راپۆرتی كۆمپانیا ئەڵمانییەكە ئاماژەی بەوەكردووە، ئامێری خێراكردنی ئەنجامەكان پرۆگرامەكەی لە رۆژی 22ی ئەیلول‌و رۆژی 10ی ئۆكتۆبەردا، واتە رۆژی هەڵبژاردن گۆڕدراوە، ئەمە لەكاتێكدا رویداوە كۆمپانیاكە پێشنیازی ئەوەی كردووە بەر لە (6 هەفتە) لە رۆژی دەنگدان پرۆگرامەكان بگۆڕدرێن. لەپاڵ ئەمانەدا، لە راپۆرتەكەیدا كۆمپانیا ئەڵمانییەكە باسی لەوەكردووە، ناتوانێت لێكۆڵینەوە لەوە بكات ئاخۆ پێوەری لێكۆڵینەوە لە پەنجەمۆرەكان هاوكایە لەگەڵ پرۆگرامە جیهانییەكاندا.  لەبارەی ئامێری نیشاندانی ئەنجامەكانیشەوە، كۆمپانیا ئەڵمانییەكە وتویەتی ئەم ئامێرە لەچوارچێوەی گرێبەستی كاركردنی ئێمەدا نییە‌و لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پێشنیاز كراوە.  لایەنە شیعەكان ئەم راپۆرتەیان كردووە بە بەڵگە لەسەر روودانی ساختەكاری گەورە لە هەڵبژاردنەكەدا.  گۆڕانكاری لە كورسییەكان راگیراوە  لەدوای ناڕەزایەتی لایەنە شیعەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لەرێگەی تەماشاكردنی تانەكانەوە هەوڵیدا هەندێك كورسی بۆ ئەو لایەنانە بگێڕێتەوە، بەڵام ژمارەی كورسییەكان لە ئاستی چاوەڕوانی ئەو لایەنانەدا نەبوو. بڕیاربوو لەسەر حسابی رەوتی سەدرو هەندێك لایەنی براوەی تر ژمارەیەك كورسی بۆ لایەنە ناڕەزاییەكان زیاد بكرێت، بەڵام ئەمە لەلایەن سەدرو ئەو لایەنانەوە رەتكرایەوە، بۆیە ئێستا پرۆسەی دەستكاریكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن راگیراوە.  رۆژی پێنج شەممەی رابردوو كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كۆتایی بە پرۆسەی ژماردنەوەی "دەستیی" دەنگەكانی لەو وێستگانە تەواوكرد كە دەستەی دادوەریی داوای لێكردبوو بەهۆی تانەی لایەنەكانەوە لێكۆڵینەوەیان لێبكات.  هێرشەكەی ماڵی كازمی! ئێستا كە لایەنە ناڕازییە شیعەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن فشارەكانیان بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەرەنجامەكانی هەڵبژاردن توند كردوەتەوە، دوێنێ موقتەدا سەدر لە وەڵامی ئەمەدا داوای كرد ئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوانە رابگەیەندرێت كە لەبارەی هێرش بۆ سەر ماڵی مستەفا كازمی لەرێگەی دۆرۆنەوە ئەنجامدرا.  سەدر دەزانێ لە كوێوە قسە دەكات، چونكە لەم هێرشەی ماڵی كازمیدا پەنجەی تۆمەت بۆ یەكێك لە لایەنە شیعەكانی دۆڕاوی هەڵبژاردن رادەكێشرێت.  دوای ئەم قسانەی سەدر، موشریق عەباس راوێژكاری مستەفا كازمی رایگەیاند، چەند رۆژی داهاتوو هەندێك بەڵگەنامەی ڤیدیۆی‌و وێنەیی هێرشەكەی ماڵی كازمی ئاشكرا دەكرێت.  مەرجەعیەت بێدەنگە لەكاتێكدا رۆژ لەدوای رۆژ گرژییەكانی ناو ماڵی شیعە توندتر دەبێتەوە، ئایەتوڵلا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكان لە نەجەف تائێستا بێدەنگە‌و نایەوێت هیچ قسەیەك بكات. مەرجەعیەت ماندوو بووە لە كێشەی ناو ماڵی شیعە، دوای روخانی رژێمی سەددام لە 2003دا بەردەوام مەرجەعیەت قسەی یەكلاكەرەوەی ناو ماڵی شیعەی دەكرد، بەڵام ئەم ساڵانەی دوایی ئیتر هەستی كردووە تەنانەت قسەی ئەویش وەكو پێویست نابیسرێت، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت ئەمجارە بێدەنگیی هەڵبژاردووە.  ناكۆكی ناو ماڵی شیعە تەنیا مەرجەعیەتی بێئومێد نەكردووە، بەڵكو كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی توشی شەرمەزاریی‌و دادگای فیدراڵیش كە بڕیارە ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن رابگەیەنێت، دەستی لەنێوان شەڕی ئیرادەی نێوان سەدرو بەدرو مالیكی‌و لایەنەكانی تردا بەستراوە.  لەم ململانێ ناوخۆییەی شیعەدا، پێكهاتەی كوردو سوننە تەماشاكەرن‌و نایانەوێت داخڵی ناو ململانێكە ببن تا ئەوكاتەی ماڵی شیعە لەناو خۆیدا لەسەر كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت یەكلادەبێتەوە. موقتەدا سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن دەرگای لەسەر پێكهێنانی حكومەتی تەوافوقی لەگەڵ لایەنە شیعەكانی تر داخستووە، ئەمەش ئاسۆی چارەسەری دۆخەكەی سەختتر كردووە، سەدر دەڵێ یان من حكومەت پێكدەهێنم‌و ئێوە ببن بە ئۆپۆزسیۆن، یان ئێوە دروستی بكەن‌و من دەبم بە ئۆپۆزسیۆن، هەردوو حاڵەتەكە بۆ ئایندەی ماڵی شیعە لە عێراق خراپ دەبێت. ئێرانییەكان كە بەردەوام لەدوای روخانی سەددامەوە دەستیان بە شیعەكانەوەیە‌و كێشەی نێوانیان چارەسەر دەكەن، ئەمجارە ئەوانیش دەستەوسان بوون، ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بۆ ئێران‌و لایەنە شیعەكان شۆك بوو.    

درەو: سەركردەكانی ئەو هێزە شیعانەی بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق قایل نین و لە چوارچێوەیەی چوارچێوەی هەماهەنگیدا خۆیان رێكخستوە هەوڵدەدەن فشار بكەن و هەژمونی موقتەدا سەدر كەمبكەنەوە كە لیستەكەی لە هەڵبژاردندا پلەی یەكەمی بەبەدەستهێنانی 73 كورسی بەدەستهێناوە. چوارچێوەی هەماهەنگی كە پێكهاتووە لە گروپەكانی سەر بە ئێران‌و هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق سەرۆكایەتی دەكات و دەیانەوێت لە رێگەی پێكهێنانی حكومەتێكی دوو ساڵی‌و بێبەشكردنی كوتلەی سەدری لە پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان سنورێك بۆ هەژمونی موقتەدا سەدر دابنێن لە دەسەڵاتی جێبەجێیكردن و یاساداناندا. سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادار كە بۆ رۆژنامەی " عەرەب"ی لەندەنی قسەیكردووە دەڵێت گرنگترین داواكاری هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە موقتەدا سەدر ئەوەیە كە بەڵێن بدات هەڵبژاردنی پێشوەخت لەماوەی دوو ساڵدا و لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا ئەنجام بدات كە بڕیارە 2023 بەڕێوەبچێت. ئەو سەرچاوەیە ئاشكراشیكرد كە هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی داواشیان لە رەوتی سەدر كردوە دەستبەرداری پۆستی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران بێت چونكە ئەوان واهەست دەكەن سەدر دەبێتە خاوەنی هەژمونێكی زۆر لە هەردوو دەسەڵاتی جێبەجێكردن و یاساداناندا و لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا بە تەواوەتی پەراوێزیان دەخات. سەرچاوەكە ئاماژەیبەوەشدا كە رەوتی سەدر پەیام و داواكارییەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەدەست گەیشتووە بەبێ‌ ئەوەی وەڵامیان بداتەوەو باوەڕی وایە كە هەردوو مەرجی هەڵبژاردنی پێشوەخت و دەستبەرداربوون لە پۆستی جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران زیاتر لە خەون و خۆزگەوە نزیكە نەك داواكاری سیاسی بەگوێرەی بەركەوتەی هەڵبژاردن. سەرچاوەكە جەختیشدەكاتەوە كە سەدر پلان دادەنێت بۆئەوەی وەبەرهێنان لەو بردنەوە مێژووییەیدا بكات كە رەنگە جارێكی تر لە داهاتوودا دووبارە نەبێتەوەو سورە لەسەر ئەوەی كە سەرۆكی حكومەتی نوێ سەدری بێت و دەیەوێت گروپە چەكدارەكانی دەرەوەی چوارچێوەی دەوڵەت كۆتایی پێبێنێت. رەشا عەزاویی چاودێری سیاسیش بەدووری دەزانێت كە بەمزوانە لایەنە ناكۆكەكانی شیعە رێككەوتن لەسەر دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران‌و دابەشكردنی پۆستە وزارییەكان رابگەیەنن. عەزاویی لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " عەرەب" دەڵێت وادەردەكەوێت كە هەردوو لایەن رەوتی سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگی زۆر بایەخ نادەن بە راگەیاندنی رێككەوتنێكی نزیك بۆ پێكهێنانی حكومەت. بەڵام باسم شێخ وتەبێژی گردبونەوەی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی عێراق بۆچونی وایە كە لایەنە ناكۆكەكانی بەشدار لە دابەشكردنی دەسەڵات و دەستكەوتەكانی ناتوانن دەستبەرداری سیاسەتی تەوافق بن چونكە گەرەنتی پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان دەكات و بەردەوامی بە دەستكەوت و سودەكانیان دەدات. باسم شێخ قەیرانی پێكهێنانی حكومەتیشی گەڕاندەوە بۆ ئەو ململانێ ئاشكراییەی كە لەسەر دەسەڵات هەیە لە نێوان هێزە تەقلیدییەكان بۆئەوەی زۆرترین پشك و دەستكەوتی گەورەتر بەدەستبهێنن و بەدووریشی نەزانی كە قەیرانەكە بە رێكەوتنێك كۆتایی پێبهێنرێت كە تێیدا پشكەكان بە شێوازی ئەوەی كەس سەركەوتوو كەس دۆڕاو  دابەشبكرێت چونكە زاڵ بوونی لایەنێك بەسەر لایەنێكی تردا تەرازوی هێزەكان تێكدەدات و مللانێی و ناكۆكییەكان دەباتە قۆناێكی پێشكەوتوو و دەگاتە پێكدادانی چەكداریانە. هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەرێگەی خۆپیشاندانی جەماوەریی و رەتكردنەوەی ئەنجامەكانەوە فشاریان دەستپێكردووە و هەوڵدەدەن سەقفی داواكارییەكانیان بەرزبكەنەوە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی وزاریی زیاتر لە قەبارەی خۆیان وەك هەوڵێك بۆ مانەوە لەناو حكومەتدا و قەرەبووكردنەوەی ئەوەی لە ناو پەرلەماندا لەدەستیان داوە. بەگوێرەی چەند سەرچاوەیەكی ئاگادار سەركردەی ئەو هێزە ناڕازییانە لەم ماوەیەدا پەیامیان لە ئێرانەوە بۆ هاتووە بۆئەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵ بكەن‌و لەگەڵ سەدر رێك بكەون بۆ بەشداریكردن لە حكومەتی نوێ و ئێران هۆشداریشی داوەتە سەركردەی گروپەكان كە دۆخەكە نەگاتە روبەروبونەوەی سەربازیی لەگەڵ سەدر یان حكومەت.  

شیكاری: درەو داهاتی نەوتی عێراق بە بەراوردی نێوان ئۆکتۆبەری 2020 و ئۆکتۆبەری 2021 بە ڕێژەی (55%) بە دۆلار و (63%) بەدینار زیادی کردووە، لە ئۆکتۆبەری (2020) تێکڕای نرخی نەوتی عێراق بە (38.77) دۆلار فرۆشراوە، حکومەتی عێراق بە بەهای (3 ملیار و 456 ملیۆن و 680 هەزار) دۆلار نەوتی فرۆشتووە، بەڵام لە ئۆکتۆبەری (2021) تێکڕای نرخی نەوتی عێراق بە (79.38) دۆلار فرۆشراوە، بە بەهای (7 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار نەوتی فرۆشتووە. فرۆشی نەوتی عێراق لە ئۆکتۆبەرەوە بۆ ئۆکتۆبەر بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئۆکتۆبەری (2020) ەوە بۆ مانگی ئۆکتۆبەری (2021) بڕی (ملیارێک و 161 ملیۆن و 44 هەزار و 795) بەرمیل نەوتی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کردووە، بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی ناوبراو بە تێکڕای ڕۆژانەی (2 ملیۆن و 932 هەزار و 862) بەرمیل لەماوەی (13) مانگدا هەناردە کراوە. کۆی گشتی ئەو داهاتەی لە فرۆشی نەوتەوە حکومەتی عێراق لەو ماوەیە دەستی کەوتووە، بریتی بووە لە؛ (71 ملیار و 757 ملیۆن و 227 هەزار) دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر بە (101 ترلیۆن 52  ملیار 136 ملیۆن و 100 هەزار) دیناری عێراقی. جێی ئاماژەیە گەورەترین قەبارەی هەناردەی نەوتی عێراق لە مانگی ئۆکتۆبەری (2021) تۆمارکراوە کە بڕەکەی بریتیە لە؛ (96 ملیۆن و 708 هەزار و 660) بەرمیل، بەهەمان شێوە داهاتەکەشی گەورەترین داهاتی ساڵ بووە کە برتییە بووە لە؛ (7 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (11 ترلیۆن 136 ملیار) دیناری عێراقی.  کەمترین قەبارەی هەناردەش لە مانگی نۆڤەمبەری (2020) تۆمارکراوە کە بڕەکەی بریتییە لە؛ (81 ملیۆن و 262 هەزار و 376) بەرمیل، بەهەمان شێوە داهاتەکەشی کەمترین داهاتی ساڵ بووە کە برتییە بووە لە؛ (3 ملیار و 403 ملیۆن و 722 هەزار) دۆلار بەرامبەر بە (4 ترلیۆن و 16 ملیار و391 ملیۆن و 960 هەزار) دیناری عێراقی. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەکەی خوارەوە.   بۆ ئامادەکردن و کۆکردنەوەی داتاکان سود لە ڕاگەیەندراوەکانی پێگەی فەرمی وەزارەتی نەوتی عێراق وەرگیراوە  بەراوردی نێوان هەردوو ئۆکتۆبەر ئۆکتۆبەری 2020 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوت، عێراق لە مانگی ئۆکتۆبەری (2020) بڕی (89 ملیۆن و 153 هەزار و 932) بەرمیل نەوتی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کردووە. کە نرخی بەرمیلێک نەوتی عێراقی لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی (2020) بەتێکڕا (38.77) دۆلاری کردووە، واتە بەبەهای (3 ملیار و 456 ملیۆن و 680 هەزار) دۆلار نەوتی فرۆشتووە. لەمانگی ئۆکتۆبەری ساڵی (2020) نرخی (1) دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق (1180) دیناری عێراقی بووە. بەو پێیەش لە مانگی ئۆکتۆبەری (2020)دا عێراق بەبەهای (4 ترلیۆن و 78 ملیار و 882 ملیۆن و 400 هەزار) دینار نەوتی فرۆشتووە. ئۆکتۆبەری 2021 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوت، عێراق لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی (2021) بڕی (96 ملیۆن و 708 هەزار و 660) بەرمیل نەوتی هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کردووە. کە نرخی بەرمیلێک نەوتی عێراقی لە مانگی ئۆکتۆبەر ساڵی (2021) بەتێکڕا (79.38) دۆلاری کردووە، بەپێ زانیارییەکان بەبەهای (7 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار نەوتی فرۆشتووە. لەمانگی ئۆکتۆبەری ساڵی (2021) نرخی (1) دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق (1450) دیناری عێراقی بووە. بەو پێیەش لە مانگی ئۆکتۆبەری (2021) دا حکومەتی عێراق بەبەهای (11 ترلیۆن و 136 ملیار) دینار نەوتی فرۆشتووە. بەراوردکاری لە نێوان ئۆکتۆبەری 2020 و ئۆکتۆبەری 2021 یەکەم: بڕی نەوتی هەناردەکراو -    حکومەتی عێراق لە ئۆکتۆبەری (2020) بڕی (89 ملیۆن و 153 هەزار و 932) بەرمیل نەوتی هەناردەکردووە، بەڵام لە ئۆکتۆبەری (2021) بڕی (96 ملیۆن و 708 هەزار و 660) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، واتە هەناردە کردن بەڕێژەی (%8) و (7 ملیۆن و 554 هەزار و 728) بەرمیل نەوت زیادی کردووە. دووەم: داهاتی نەوت -    لە ئۆکتۆبەری (2020) تێکڕای نرخی نەوتی عێراقی (38.77) دۆلار بووە، حکومەت بەبەهای (3 ملیار و 456 ملیۆن و 680 هەزار) دۆلار نەوتی فرۆشتووە. -    لە ئۆکتۆبەری (2021) تێکڕای نرخی نەوتی عێراقی (79.38) دۆلار بووە، حکومەت بەبەهای (7 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار نەوتی فرۆشتووە. -    بەم پێیە داهاتی فرۆشی نەوت بەڕێژەی (55%) و (4 ملیار و 223 ملیۆن و 320 هەزار) دۆلار لە ئۆکتۆبەری (2021) زیادی کردووە. بەڵام بەدینار داهاتەکە گەورەتر دەبێت، چونکە لە ئۆکتۆبەری ساڵی (2020) بەهای یەک دۆلار بەرامبەر بە (1180) دیناری عێراقی بووە، بەڵام لە ئۆکتۆبەری ساڵی (2021) بەهای یەک دۆلار بەرامبەر بە (1450) دیناری عێراقی بووە، کەواتە. -    لە ئۆکتۆبەری ساڵی (2020) حکومەتی عێراق بەبەهای (3 ملیار و 456 ملیۆن و 680 هەزار) دۆلار نەوتی فرۆشتووە، بە لێکدانی (1180) دینار دەکاتە (4 ترلیۆن و 78 ملیار و 882 ملیۆن و 400 هەزار) دینار داهاتی نەوت بووە. -    لە ئۆکتۆبەری (2021) حکومەتی عێراق بەبەهای (7 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار نەوتی فرۆشتووە، بە لێکدانی (1450) دینار دەکاتە (11 ترلیۆن و 136 ملیار) دینار داهاتی نەوت بووە.  -    بەم پێیە داهاتی فرۆشی نەوتی عێراقی بەڕێژەی (63%) و (7 ترلیۆن و 57 ملیار و 117 ملیۆن 600 هەزار) دینار لە ئۆکتۆبەری (2021)دا زیادی کردووە. بۆ بەرچاوڕونی بەراوردی فرۆش و داهاتی نەوتی عێراق لە نێوان (ئۆکتۆبەری 2020 و ئۆکتۆبەری 2021) بڕوانە چارتەکەی خوارەوە.

  درەو: بەگوێرەی ڕاپرسییەکی (کۆمەڵەی بەرگری ئازادی ڕۆژنامەگەری لە عێراق) بەشێک لە کاندیدە ئافرەتەکان لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق جگە لە جیاکاری، ڕووبەڕووی شکاند و ناوزڕاندن و سوکایەتی و ئابرووبردن بوونەتەوە. هاوکات دەرفەتەکانی بانگەشەیان لەبەردەم تەسک کراوەتەوەو بەشێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەو هەڕەشەیان لێکراوە. زانیارییە گشتییەکان دەربارەی ڕاپرسییەکە 1.    ڕاپرسییەکە بە شێوەی فۆرمی ئەلیکترۆنی لەماوەی (19/9/2021 – 10/10/2021) ئەنجامدراوە. 2.     (430) کەس بەشێوەی هەڕەمەکی بەشداربوونەوە و فۆرمەکەیان پڕکردووەتەوە. 3.    لە ڕاپرسییەکەدا ڕەچاوی هاوسەنگی جێندەری کراوە، بەشداربووان (57.7%) لە ڕەگەزی نێر و (42.3) لە ڕەگەزی مێ بوونە. 4.    لەڕووی تەمەنی بەشداربووانەوە لە (18) ساڵەوە دەستی پێکردووە تا سەروو (62) ساڵ، (بڕوانە چارتی ژمارە(1)) کە ژمارەی ڕیژەی تەمەنی بەشداربوانی تێدا ڕونکراوەتەوە. 5.    لە ڕووی ئاستی خوێندەوارییەوە، لە نەخوێندەوارەوە بەشدار بوونە تا ئاستی بڕوانامەی باڵا، (بڕوانە چارتی ژمارە(2)) کە ژمارەی ڕیژەی ئاستی خوێندەواری بەشداربووانی تێدا ڕونکراوەتەوە.     بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە:  جمعیە الدفاع عن حریە الصحافە فی العراق، دراسە حول واقع المرأە المرشحە فی الانتخابات العراقیە: الانتهاكات والتمییز،  https://pfaa-iq.com/?p=5554   

درەو: لەدوای بونیادنانەوەی عێراقی نوێوە, پێکهێنانی حکومەتە یەک لەداوای یەکانی عێراق لە دەرەوەی خواستی دەنگدەران و دەرەنجامی هەڵبژاردنەکان پێکهێنراوە، گەورەترین قۆسپ و لەمپەرەکانیش بریتبوونە لە بەشبەشێنەی تائیفی و دەستێوەردانی دەرەکی و ڕازیکردنی لایەنە سیاسییەکان بە پێکێنانی حکومەتی بنکە فراوان و بەشدارپێکردنیان لە کێکێکی دەسەڵات و بەکارهێنانی هێزی چەک و پارە... ئەنجامی هەڵبژاردن 1.    کوتلەی سەدر کە موقتەدا صەدر سەركردایەتی دەكات پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە بە بردنەوەی (73) كورسی. 2.    لە پلەی دووەمدا هاوپەیمانی (تەقەدوم) بە سەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی دێت بە بەدەستھێنانی (37) كورسی.  3.    (دەوڵەتی قانون) بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی بە پلەی سێیەم دێت كە (34) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 4.    پارتی دیموکراتی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسعود بارزانی (32) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 5.    کوتلەی عەزم بە سەرۆکایەتی خەمیس خەنجەر (20) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 6.    یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئەگەرچی لە هاوپەیمانیدا بوو لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بەڵام بەتەنها (17) کورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 7.    هاوپەیمانی فەتح کە ڕابەرایەتی باڵی ساسی حەشدی شەعبی دەکات لە عێراقدا بە سەرۆکایەتی هادی عامری، وەک لایەنێکی دۆڕای هەڵبژاردن دێتە هەژمار  تەنها (16) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 8.    حەرەکەی ئیمتیداد بە سەرۆکایەتی عەلا رەکابی (10) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 9.    جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە سەرۆکایەتی شاسوار عەبدولواحید (9) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 10.    ئەشراقی کانون (6) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 11.    یەکگرتووی ئیسلامی بە ڕابەرایەتی سەلاحەدین بەهادین (4) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 12.    هاوپەیمانی هێزەکانی دەوڵەت بە سەرۆکایەتی عەمار حەکیم و هاوپەیمانی حەیدەر عەبادی (4) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 13.    کوتلەی بابلیون (4) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 14.    کوتلەی تەسمیم (3) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە. 15.    سەرجەم لایەنەکانی دیکە بە کاندیدە سەربەخۆکانیشەوە (51) كورسی گشتی  پەرلەمانیان بەدەستهێناوە. 16.    پێکهاتەکانیش (9) كورسی پەرلەمانیان بەدەستهێناوە. ئەوەی تێبینی دەكرێت لەم هەڵبژاردنەدا پێکهاتەکانی شیعە و سونەو کورد دابەشبوونی قوڵ لە نێوانیاندایە و شیعەکان بە زیاتر لە چوار هاوپەیمانی و سونەکانی بە دوو هاوپەیمانی کورد بە پەرتەوازەیی بەشداری هەڵبژاردنەكانیان كردووە. ئەم دابەشكاریە لە نێوان لایەنەكان بەگشتی بووە بەهۆی ئەوەی هیچ لایەن و هاوپەیمانێتییەک نەتوانێت بەتەنها  دەنگی پێویست بهێنت بۆ پێكهێنانی حكومەت.  ڕێ و شوێنە دەستوری و یاسایەكانی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق بەپێی دەستوری هەمیشەیی عێراق 2005، لە مادەی (76)دا کە ڕێوشوێنە دەستوریەكانی پێكهێنانی حكومەتی عێراق دەستنیشان کردووەو تێیدا هاتووە: یەکەم: سەرۆک کۆمار کاندیدی ئەو فراکسیۆنە پەرلەمانیەی زۆرترین ئەندامی هەیە ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی پازدە ڕۆژ لە بەرواری هەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆمار. دووەم: سەرۆک وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرەکان دیاریدەکات لەماوەیەکی دیاریکراودا بەمەرجێک لە سی ڕۆژ تێپەڕ نەکات لەبەرواری ڕاسپاردنیەوە.  سێیەم: ئەگەر سەرۆک وەزیرانی ڕاسپێردراو نەیتوانی لەو ماوە دیاریکراوەی لە بەندی دووەمی ئەم مادەیەدا ئاماژەی پێکراوە حکومەت پێک بهێنێت، ئەوا سەرۆک کۆمار کەسێکی تر ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی پازدە ڕۆژدا. چوارەم: سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی ڕاسپێردراو ناوی وەزیرەکان و بەرنامەی حکومەت دەخاتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران. پاش ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بە زۆرینەی ڕەها ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر یەکە بە یەکەی وەزیرەکان و بەرنامەی حکومەت، ئەوە مانای ئەوەیە متمانە دراوەتە ئەنجومەنی وەزیران. پێنجەم: ئەگەر متمانە نەدرا بە حکومەت، ئەوا لەماوەی پازدە ڕۆژدا سەرۆک کۆمار کەسێکی تر ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی حکومەت. بەپێی ئەم ڕێ و شوێنە دەستوریانە بێت دەبێت (کوتلەی سەدر) بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر كە زۆرترین كورسی پەرلەمانی بردووەتەوە ڕابسپێرێت لە لایەن سەرۆك كۆمارەوە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق، بەڵام لە بواری كرداریدا کوتلەی سەدر ئەگەرچی براوەی یەکەمی هەڵبژاردنە وەك گەورەترین هاوپەیمانی دانانرێت، چونکە بەپێی تەفسیری دادگای باڵای عێراق لە ساڵی 2010 بۆ بڕگەی یەكەمی مادەی (76) هاتبوو.  دادگای باڵای عێراقی لەسەر بنەمای داوایەکی لیستەکەی نوری مالیکی چەند ڕۆژێک پێش ڕاگەیاندنی دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی 2010، ڕاگەیاند "گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی ئەرکی پێکهێنانی حکومەتی پێدەسپێرێت دەکرێت هاوپەیمانی ئینتیخابی بێت یان هاوپەیمانیەک بێت کە دوای هەڵبژاردن دروست دەکرێت". ئەم تەفسیرە ڕێگەی خۆشکرد بۆ مالیکی کە براوەی دووەمی هەڵبژاردنەکان بوو بە (89) کورسی لە دوای لیستی عێراقیە دەهات کە (92) کورسی پەرلەمانی هەبوو بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی، هەربۆیە مالیكی بە بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ هاوپەیمانی نیشتیمانی شیعە لە دوای هەڵبژاردنەكان نەیهێشت لیستەكەی عەلاوی حكومەتی عێراق پێكبهێنێت. لەبەرئەوە مالیكی لەسەر بنەمای تەفسیرەكەی دادگای باڵای عێراق بۆ بڕگەی یەكی مادەی (76) توانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی دروست بكات لە دوای هەڵبژاردنەكان لەكاتێكدا براوەی دووەم بوو بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكانی 2010.   ئەم لێكدانەوەی دادگای فیدراڵی بۆ ئێستاش ڕاستەو ئەگەر چی بەپێی دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە 10/10/2021 کوتلەی سەدر بە بردنەوەی (72) کوردسی لە پێشەوەی هەموو لایەنەکانە بەڵام بەم دەرەنجامە ناتوانێت گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی دروست بکات کە پێویستی بە (165) دەنگی نێو پەرلەمانی عێراق هەیە هەر بۆیە دەکرێت جگە لە (کوتلەی سەدر) هەرهێزێکی دیکە ئەو ژمارە دەنگە کۆبکاتەوە لە پەرلەمان ڕادەستپێردرێت بۆ پێکهێنانی حکومەت. بەڵام پێشهاتێکی نوێی یاسایی هاتووەتە پێشوو بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە (9)ی 2020 لە ماددەی (45)دا هاتووە "هیچ ئەندامێکی پەرلەمان یان حیزب یان قەوارەیەکی تۆمارکراو بە لیستی کراوەو براوەی هەڵبژاردنەکان مافی ئەوەی نییە پێش پێکهێنانی حکومەت و دوای هەڵبژاردنەکان ڕاستەوخۆ بچێتە پاڵ هاوپەیمانێتییەک یان حیزب یان قەوارەیەک یان لیستێکی دیکەوە، ئەمە ڕێگر نیە لەبەردەم قەوارەی کراوەو قەوارەی تاکەکەسی، کە لەپێش هەڵبژاردن تۆمار کراون، لەدوای هەڵبژاردن هاوپەیمانێتی لەگەڵ لیستەکانی دیکەدا پێکبهێنن". لەگەڵ ئەوەی ئەم دەقە گفتوگۆیەکی لای یاساناسان دروستکردووە بەڵام بەشێک لە شارەزایان پێیان وایە ئەمە بۆ کەموکورتی یاسای هەڵبژاردن دەگەڕێتەوەو ئەم دەقە پێچەوانەی دەستوورە، بۆیە ئەولەوییەت بۆ جێبەجێکردنی دەستوورە. هەڵبژاردن لە دۆڵێک و پێکهێنانی حکومەت لە دۆڵێکی تر بەشێوەیەکی گشتی یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی هەڵبژاردن لە پرۆسەی دیموکراسیدا گۆڕانکاری و هێنانە پێشەوەی خوێن و بیر و تواناو لێهاتوویی نوێیە، بۆ نێو پرۆسەی سیاسی و حکومڕانی کە دەرەنجامەکەی لە پەرلەمان و پێکهێنانی کابیەنەی نوێ حکومەتدا ڕەنگدەداتەوە، بەڵام لە عێراقدا بەردەوام دەنگی خەڵک و هەڵبژاردن لە دۆڵیک و پروسەی پێکهێنانی حکومەت و کابینەکان حکومەت لە دۆڵێکی تربوون، زۆرینەی جار براوەکانی هەڵبژادن حکومەتیان پێکنەهێناوەو کەمینەکانیش نەیانتووانیەوە ببن بە ئۆپۆزسیۆن، نەک تەنها ئۆپۆزسیۆن لەدەرەوەی حکومەت بەڵکو ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانیش دروست نەبووە، کە ئەمەش لە بەهای پەرلەمان کەمدەکاتەوە بەتایبەت لە ڕووی چاودێری و ئەدائی حکومەتی عێراق. بۆیە بەشێک لە چاودێران پێیان وایە کابینە وزارییەکانی عێراق نوێنەرایەتی هاوڵاتیانی وڵات ناکات و نەیکردووە، هۆکارەکەی دەگێڕنەوە بۆ لاوازی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەشێکی دیکەشیان ئاماژە بۆ قۆرت و لەمپەری گەورەتر دەدەن، کە سەرەتاکەی دەگێڕنەوە بۆ سەردەمی بونیادناوەی عێراقی پاش 2003، گرنگترین ئەو ئاستەنگانەش بریتین لە؛ یەکەم: بەش بەشێنەی تائیفی و پێکهاتەیی: بەش بەشێنەی سیاسی جیاوازە لە بەش بەشێنەی تائیفی، چونکە ئەوەی یەکەمیان گوزارشتە لە ئەنجامی هەڵبژاردن و خواستی دەنگدەران و ئەوی دووەمیان پەیوەندیدارە بە پێکهاتەکانەوە، بۆیە ئەگەر گریمان یەکێک لە پێکهاتەکان بایکۆتی پرۆسەی سیاسی دەکەن یان نوێنەریان بەشدار نەبێت لە حکومەتی عێراقدا، ئەوا هیچ کات نوێنەری پێکهاتەکانی دیکە لە حکومەتدا گوزارشت لەو پێکهاتەیە ناکات و نابنە نوێنەری عێراقییەکان (باشترین نمونەش ئەو بایکۆتە بوو کە سونەکان لە ساڵی 2005 کردیان و جارێکی دیکە ئەو ژەهرە ناخۆنەوە)، بەمانایەکی دیکە پێکهاتەی شیعە لەگەڵ ئەوەی گەورەترین پێهاتەی عێراقە بەڵام نوێنەریان نانێرنە حکومەت و دامەزراوە سیادییەکان ئەگەر لەسەربنەمای گوێرایەڵی و دڵسۆزی بۆ خزمەتی پرۆژەی تائیفی و پێکهاتەی شیعە نەبێت لە عێراقدا.  دووەم: دەستتێوەردانی دەرەکی: لەگەڵ ئەوەی هەڵبژادنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەکاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت و لیست و کوتکە و پارت و قەوارە سیاسییەکان بەشداری دەکەن و بەشێکیان دەیبەنەوەو بەشێکیشیان دەدۆڕێن یان پاشەکشە دەکەن لە کورسییەکانیان، بەڵام پێکهێنانی کابینە حکومییەکان هەرگیز لەلایەن براوەکانی هەڵبژاردنەوە پێکنەهێنراوە، ئەگەر هەردوو لایەنی ئێرانی و ئەمریکی ڕەزامەند نەبووبن، یان کەسانێک سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانیان کردووە کەمەترین کورسی پەرلەمانیان هەبووە. بۆ نیشاندانی ئەم ڕاستییەش دەرەنجامی هەڵبژاردنی 2010 بردنەوەی لیستی عێراقییە بوو بە سەرۆکایەتی ئەیاد عەلاوی، بەڵام نوری مالیکی حکومەتی پێکهێنا. هەروەها لە ساڵی 2014 دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی براوەی هەڵبژاردن بوو کەچی حەیدەر عەبادی حکومەتی دروستکرد. بەهەمان شێوە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2018 هاوپەیمانی سائیرون بەسەرۆکایەتی موقتەدا سەدر براوەی یەکەم بوو، بە دەستێوەردانی دەرەکی عادل عەبدولمەهدی کرا بە سەرۆک وەزیران و دوای لابردنی ئەویش مستەفا کازمیان هێنا کە خاوەنی هیچ کوتلەیەکی پەرلەمانی ئەوتۆ نەبوون لە ئەنجومەنی نوێنەران.   سێیەم: دروستکردنی حکومەتی بنکەفراوان: لەپاش پرۆسەی ئازدای عێراقەوە بە بیانووی سازان تەوافوقەوە حکومەتیان لەسەر کۆمەڵێک بنەماو هۆکار دامەزراندووە، بۆ نمونە لە ساڵی 2005 ەوە پۆستی سەرۆک وەزیران لای پێکهاتەی شیعەو سەرۆکی پەرلەمان لای پێکهاتی سونەو سەرۆک کۆمار لای پێکهاتەی کورد بووە.  سەرەڕای ئەودابەشکرییە پێش وەختەی پۆستە سیادییەکان، سەرباری ئەوەش لایەنە سیاسییەکانی عێراق، حکومەت وەک کێکێکی گەورە دەبینن و هەوڵەکانیان بۆ کۆکردنەوەی زۆرترین کورسی پەرلەمانیە لەپێناو دەستڕاگەیشتن بەو کێکی حکومەتە، جا باجەکەی هەرچییەک بێت و بەبێ لەبەچاوگرتنی ئەوەی کێ سەرۆک وەزیرانەو بەرنامەی حکومەت چییە و چی تێدایە بۆ خەڵک و هاوڵاتیان و دەنگدەرانی عێراقی. (بۆ نمونە ئیسلامییەک ڕازییە لە حکومەتێکدا بێت سەرۆکەی شیوعی بێت بەرنامەی حکومەت لەسەر بنەمای تیۆرە مارکسییەکان بێت یان هەر بەرنامەیەکی شیوعیانەبێت. هەر وەک چۆ شیوعییەک بەشداری لە حکومەتێک دەکات کە سەرۆکەکەی تائیفییەکی ئیسلامی بێت و بەرنامەکەی بەرنامەیەکی تائیفی بێت) هەر بەم بۆنەیەشەوە هەر لەسەرەتاوە حکومەتێک دروست دەبێت لەناوخۆیدا پڕە لە دژیەکی لەڕووی فیکر و سلوکی سیاسییەوە. تەنها خاڵێک کۆیان بکاتەوە کێکی حکومەت و هاوبەشییە لە گەندەڵیدا. نوێترین پێشهات و زیندووترین نمونەش لەم بارەیەوە بە ئامانج گرتن و موشک بارانکردنی ماڵی (سەرۆک وەزیرانی عێراق – مستەفا کازمی) یە لە 7/11/2021، کە تا ئێستا پەنجەی تۆمەت ڕووی لە دۆڕاوەکانی هەڵبژاردنی 10/10/2021 ەوە، هێزە دۆڕاوەکان ئەوەیان پێ قبوڵ ناکرێت لەو کێکی حکومەتە بێبەش بن و ملی ئۆپۆزسیۆنی بگرن. چوارەم: مەرجەعەیەتی ئاینی: لەگەڵ ئەوەی سیستمی سیاسی لە عێراقدا سیستمێکی پەرلەمانییە، بەڵام سیستمی تائیفی و دینی تێدا سیستمێکی زاڵە، ئەم سیستمە ئاینی و مەرجەعییە لە عێراقدا بووە بە هێڵی  سورو ڕێگە بەهیچ کەس نادرێت پۆستی حکومی بەتایبەت پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران وەربگرێت تەنانەت زۆرترین دەنگی خەڵک و زۆرترین دەنگی پەرلەمانتارانی ئەنجومەنی نوێنەرانیش بەدەست بهێنێت ئەگەر پاڵپشتی مەرجەعییەت بەدەست نەهێنێت. بۆیە هۆکاری ئاینی یەکێکە لە هۆکارەکانی سەرەکییەکان لە پێکهێنانی حکومەتی عێراقدا، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کێ دۆڕاوو کێ براوەی هەڵبژاردنە. ئەمەش ڕاستییەکی ئاشکراو ڕوونە بۆ ئەوانەی چاودێری دۆخی عێراق دەکەن و بەهیچ شێوەیەک نکۆڵی لەم هۆکارە ناکرێت. پێجەم: هێز: لەپاڵ ئەو هۆکارانەی سەرەوە چەند هۆکارێکی دیکەش پەیوەندیدارن بە شێوازی پێکهێنانی حکومەتەوە لە عێراق، یەکێک لەو هۆکارانەش بوونی هێزی چەک و پارەیە لای بەشێک لە حیزبە سیاسییەکان، جا بەشداریپێکردنیان بێت بە زەبری هێزی یان کڕین و فرۆشتن بێت بە پۆست و پلە باڵاکانی دەوڵەتەوە.   سەرچاوەکان -    دەستوری هەمیشەیی عێراق. -    کومسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، ئەنجامی بەرایی هەلبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق. -    یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە (9)ی ساڵی 2020. -    حسین صالح السبعاوی، تداعیات تشكیل الحكومە العراقیە؛ https://rasammerkezi.com/estimate-position/9289/ -    الكتلە اڵاكبر فی البرلمان العراقی.. جدل قانونی وصراع سیاسی؛ https://www.skynewsarabia.com/middle-east/1471173-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%94%D9%83%D8%A8%D8%B1--%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D8%AC%D8%AF%D9%84-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%D9%8A-%D9%88%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A  

درەو   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (96) ملیۆن (708) هەزار و( 660) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (7) ملیار و(680) ملیۆن  دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (120)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 79.37) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئەیلولی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (92) ملیۆن (422) هەزار و( 485) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(711) ملیۆن (7) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (81)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72.6) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی ئابی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (94) ملیۆن (660) هەزار و( 239) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(533) ملیۆن (142) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (3) ملیۆن و (054)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 124هەزارو 309) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 69) دۆلار.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی مانگی تەموزی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (90) ملیۆن (467) هەزار و( 794) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(513) ملیۆن (792) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (918)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 12هەزارو 435) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 72) دۆلار.    داهات و فرۆشی مانگی حوزەیرانی نەوتی عێراقی بڵاوكردەوە: * بڕی (86) ملیۆن (765) هەزار و( 589) بەرمیل نەوتی خاو هەناردەکراوە. * داهاتی نەوت گەیشتوەتە (6) ملیار و(141) ملیۆن (77) هەزار دۆلار. * ڕۆژانە تێکڕا (2) ملیۆن و (892)هەزار بەرمیل نەوت هەناردەکراوە. * بەرهەمی نەوتی كەركوك : ( 3 ملیۆن و 75هەزارو 237) بەرمیل نەوت بووە  * تێکڕای نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ( 70.778) دۆلار.

راپۆرت: درەو سوننەکان چاوەڕێیان دەکرد لە ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا بگەڕێنەوە بۆ سەردەمی زێڕینی (٧٠) کورسییەکە، بەڵام ئەمە روینەدا، ترسیان ھەیە کورد بۆشایی کەمبونەوەی کورسییەکانیان پڕبکاتەوە، حەلبوسی وەکو سیاسییەکی "پراگماتی"و خەنجەریش بەتەکتیکی کۆنەوە دەچنە ناو دانوستان، شەڕە گەورەکەش کورسی سەرۆکی پەرلەمانە. حەلبوسی و خەنجەر نزیکدەبنەوە "ھاوپەیمانی عەزم گەیشتوەتە قۆناغێکی باشی لێکتێگەیشتن لەگەڵ ھاوپەیمانی (تقدم) لەبارەی کارنامەی داھاتوو" سەلاح جبوری وتەبێژی ھاوپەیمانی عەزم وا دەڵێ. دوای رکابەرێتییەکی سەخت لەگەڵ یەکتر، ئەنجامی ھەڵبژاردن خەمیس خەنجەرو محەمەد حەلبوسی ناچار کردووە پێکەوە گفتوگۆ بکەن، چارەنوسی کورسی سەرۆکی پەرلەمانی داھاتووی عێراق لەنێوان ئەم دوو کەسەدا یەکلا دەکرێتەوە، بەپێی ئەنجامی ھەڵبژاردن حەلبوسی لە دوای سەدرەوە براوەی دووەمە، بەڵام دۆخەکە بەشێوەیەکە تەنیا ژمارەی کورسییەکان پۆستەکان یەکلاناکەنەوە، بەڵکو رێککەوتن لەگەڵ ئەو لایەنەی شیعە کە کوتلەی گەورە دروست دەکات، بڕیار دەدات لەسەر ئەوەی چ کەسێک لە سوننەکان دەبێت بە سەرۆکی پەرلەمانی داھاتووی عێراق، بەتایبەتی ئەگەر ناکۆکییەکانی ناو ماڵی شیعە نەگەنە چارەسەرو سەدرو مالێکی ھەریەکەیان بە جیا کوتلەی زۆرینە بخەنە بەردەم پەرلەمان.   سوننەکان چۆن چونە ھەڵبژاردنەوە؟ ھاوشێوەی شیعەکان و کورد، سوننەکانیش بە یەکڕیزیی نەچونە ناو ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوەو بە سێ ھاوپەیمانێتی سەرەکی بەشدارییان کرد کە ئەمانەن: ھاوپەیمانی (عەزم): ئەم ھاوپەیمانێتییە (خەمیس خەنجەر)ی سەرۆکی "پرۆژەی عەرەبی" سەرۆکایەتی دەکات و ھەریەکە لە (سەلیم جبوری، خالید عوبێدی، جەمال کەربولی، مەحمود مەشھەدانی) لەخۆدەگرێت، ئەم ھاوپەیمانێتییە لە رۆژانی سەرەتای دروستبونیدا گورزێکی گەورەی بەرکەوت کاتێک جەمال کەربولی یەکێکە لە سەرکردەکانی بەتۆمەتی گەندەڵی دەستگیرکرا، گومان دەکرا لایەنێکی نەیاری سیاسی لە پشت ھەوڵی دەستگیرکردنی کەربولییەوە بوبێت، بەتایبەتی ھاوپەیمانێتییەکەی حەلبوسی و کاریگەرییەکانی لەسەر لیژنەکەی حکومەت. ئەم ھاوپەیمانێتییە کە رکابەرێتی بەھێزی ھاوپەیمانێتییەکەی حەلبوسی دەکرد، بەپێی ئەنجامەکان (١٢) کورسی پەرلەمانی عێراقی بردوەتەوە. خەمیس خەنجەر کە یەکێکە لە سەرکردە کلاسیکییەکانی سوننەی دوای روخانی رژێمی سەددام، لە کەمپەینی ھەڵبژاردنی خۆیدا گرەوی لەسەر دەنگی ئاوارەکان کرد، سەرباری ئەمە وای نیشاندا کە توانای دانوستانی لەگەڵ یاریزانە سەرەکییەکاندا ھەیە واتا شیعەکان لە ناوخۆی عێراق و ئێران لە دەرەوە، ئەمەشی لە ھەوڵی رزگارکردنی شارۆچکەی "جرف الصخر" لە دەستی ھێزەکانی حەشدی شەعبی تاقیکردەوە، ئەمە بۆ بەدەستھێنانی دەنگی ھەزاران ئاوارەی سوننەمەزھەب بوو کە میلیشا شیعەکان رێگەی گەڕانەوەیان لێگرتبوون، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو تێیدا. بەپێچەوانەی حەلبوسییەوە، بەگشتی وا تەماشای خەمیس خەنجەر دەکرێت ھێشتا نوێنەرایەتی قوتابخانە کۆنەکەی دانوستان دەکات لەناو سوننەکاندا، قوتابخانەیەک کە ھێشتا تاکتیکەکانی بەر لە ساڵی ٢٠١٨ بەکاردەھێنێت، سەرباری ئەمەش ئەوانەی چونەتە ناو ھاوپەیمانێتییەکە ھەمان روخسارە کۆنەکانی پێکھاتەی سوننەن کە بەم ساڵانەی دوایی پێگەی جەماوەرییان کەوت، تا ئەو رادەی ھەندێکیان نەک کاندیدی زۆریان پێ سەرنەدەخرا بۆ پەرلەمان، خۆشیان بە زەحمەت سەردەکەوتن. خەمیس خەنجەر کە پیاوێکی سەرمایەدارەو سێ کەناڵی ئاسمانی بۆ بانگەشەکردن خستبووە کار، لەم ھەڵبژاردنەدا بەرامبەر بە محەمەد حەلبوسی توشی شکان ھات، ھۆکاری ئەم شکانە بۆ نزیکی خەنجەر لە گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران و پەیوەندییەکانی لەگەڵ قەتەردا دەگەڕێندرێتەوە، ئەمە سەرباری ئەوەی شکستی ھێنا لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکەی بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارە سوننەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان بەر لە ھەڵبژاردن، سەرباری نزیکییەکەی لە ئێران و لایەنە شیعەکان نەیتوانی گروپە چەکدارەکان قایل بکات دەرگای گەڕانەوە بۆ ئاوارە سوننەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان، بکەنەوە. ھاوپەیمانی (تقدم): محەمەد حەلبوسی سەرۆکی خولی ماوەتەواوبووی پەرلەمانی عێراق سەرۆکایەتی ئەم ھاوپەیمانێتییە دەکات، ئەم ھاوپەیمانێتییە سەرکەوتنێکی گەورەی لە ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا بەدەستھێناو بە بردنەوەی (٣٨) کورسی بوو بە براوەی دووەمی ھەڵبژاردن لەدوای رەوتی سەدرەوە. حەلبوسی ئێستا نوێنەرایەتی زۆرینەی سوننەی عێراق دەکات، ئەم پیاوە بەوە ناسراوە دیاردەیەکی حزبی نوێیە لەناو سوننەکاندا، کە لە کاری حزبیدا پشت بە "مەرکەزیەت"ی رێکخستن دەبەستێت و لەگەڵ ھاوبەشە عێراقی و ھەرێمایەتییەکاندا بەشێوەیەکی " پراگماتی" مامەڵە دەکات.  سەرکەوتنی حەلبوسی بەسەر رکابەرەکانیدا لەناو پێکھاتەی سوننە، بۆ چەند ھۆکارێک دەگەڕێندرێتەوە، یەکێک لە ھۆکارەکان ئەوەیە حەلبوسی سودی لە پێگەکەی وەکو سەرۆکی پەرلەمان وەرگرتووەو لەم رێگەیەوە بەر لە ھەڵبژاردن زامنی سەرکەوتنی کردووە، بەتایبەتی کە ئاگاداری وردەکاری یاسا نوێیەکەی ھەڵبژاردن بووە لە حاڵێدا کە ئێستاو دوای ھەڵبژاردنەکەش ھێشتا زۆرینەی ھێزە سیاسییەکان خوێندنەوەی وردیان بۆ یاساکەو مەترسییەکانی لەسەر پێگەی زۆیان نەکردووە، سەرباری ئەمە حەلبوسی پرۆژەکانی ئاوەدانکردنەوەی ناوچە سوننەنشینەکانی بۆ بانگەشەی ھەڵبژاردن قۆستەوە، لەپاڵ ئەمەشدا حەلبوسی بەناو و نوێنەرایەتی پێکھاتەی سوننەوە مامەڵەی لەگەڵ دەنگدەرانی پێکھاتەکەیدا دەکردو پارێزگاری ئەنبارو ژمارەیەک لە سەرۆک ھۆزەکانی لەگەڵدا بووە، ئەمەش وایکرد جارێکی تر ببێتەوە بە کارەکتەری ژمارە (١)ی سوننەکان لە عێراق. المشروع الوطني للإنقاذ- پرۆژەی نیشتمانی بۆ رزگاربوون:  ئەم ھاوپەیمانێتییە لەلایەن (ئوسامە نوجێفی)یەوە سەرۆکایەتی دەکرێت و ژمارەیەک کەسایەتی پارێزگای نەینەوا لەخۆدەگرێت لەوانە (خالید سوڵتان)ی کوڕی سوڵتان ھاشمی وەزیری بەرگریی عێراقی سەردەمی سەددام. بەپێی ئەنجامی بەرایی ھەڵبژاردن، ئەم ھاوپەێمانێتییە تەنیا (٢) کورسی بردوەتەوە، کە یەکێکیان کوڕەکەی سوڵتان ھاشمە. ئوسامە نوجێفی کە رۆژگارێک ژمارەیەکی گەورەی ناو پێکھاتەی سوننە بوو، لەدوای کۆنترۆڵکردنی ناوچە سوننەنشێنەکان لەلایەن "داعش"ەوە، ئەستێرەی بەختی کوژایەوە، ئێستا بەم ژمارە کەمەی کورسییەوە ھیچ چانسێکی لەبەردەمدا نییە جگە لەوەی لەگەڵ حەلبوسی یان خەمیس خەنجەردا بچێتە ناو ھاوپەێمانێتییەوە. سوننە لەنێوان دوو ھەڵبژاردندا لە ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨د ژمارەی کورسی لایەنە سونییەکان بە تێکڕا (٥٣) کورسی بوو، بەڵام ھەندێک لە لایەنە شیعەو عەلمانییەکانیش خەڵکانی سوننەیان لە لیستەکانی خۆیاندا سەرخست بۆ پەرلەمان بە دیاریکراویش (ھاوپەیمانی عێراقیە) ی ئەیاد عەلاوی، واتا بەتێکڕا نزیکەی (٧٠) پەرلەمانتاری سوننە لە پەرلەماندا ھەبوون، بەڵام لە ھەڵبژاردنی ١٠ی ئۆکتۆبەری ئەمساڵدا ئەیاد عەلاوی بایکۆتی ھەڵبژاردنی کرد. سوننەکان کە لە یەکەمین ھەڵبژاردنی دوای روخانی سەددامەوە لە ٢٠٠٣ ژمارەی کورسییەکانیان لە پەرلەمانی عێراق دەگەیشتە نزیکەی (٧٠) کورسی، لەم ھەڵبژاردنەدا تێکڕای کورسییەکانیان بۆ (٥٨) کورسی دابەزیوە، ئەمە مەترسی لەناو سوننەکان دروستکردووە کورد بۆشاییەکەیان لە عێراق پڕبکاتەوە. ھۆکاری دابەزینی ژمارەی کورسییەکانی سوننە لە پەرلەمان بە پلەی یەکەم بۆ ئەو ململانێ توندە دەگەڕێندرێتەوە کە لەنێوان محەمەد حەلبوسی و خەمیس خەنجەردا ھەبوو، کە بەپێی قسەی سەرکردەکانی سوننەکان، بوەتە ھۆی پەرتبوونی دەنگەکانیان، بەتایبەتیش لە بەغدادی پایتەخت. بازنەکانی (ئەعزەمیە) لە باکورو (مەنسور) لە خۆرئاوای بەغداد ناوچەی دەنگدەرانی سوننە بوون، بەڵام ئەمجارە زۆربەی سوننەکانی بەغداد بایکۆتی ھەڵبژاردنیان کرد، لە کۆی (٦٩) کورسی بەغدا، لایەنە سونییەکان تەنیا (١٦) کورسییان بردوەتەوە، ئەمە لەکاتێکدایە رەوتی سەدر بەتەنیا خۆی (٢٧) کورسی بردووە، مشعان جبوری کە یەکێکە لە کاندیدە سەرکەوتووەکانی سوننەو چەند رۆژی رابردوو پەیوەندی بە ھاوپەیمانێتییەکەی خەمیس خەنجەرەوە کرد، محەمەد حەلبوسی بە ھۆکاری کەمبونەوە ژمارەی کورسی سوننەکان دەزانێ و دەڵێ" حەلبوسی رێککەوتنی لەگەڵ رەوتی سەدر کردووەو کورسی سوننەکانی لە بەغدادو ناوچەکانی باشوری بۆ سەدر جێھێشتووەو لەبەرامبەردا سەدریش پارێزگای ئەنباری بۆ حەلبوسی جێھێشتووە بۆ ئەوەی ھەموو کاندیدەکانی دەربچێت". بەم ئەنجامەوە سوننەکان پێیانوایە (١٠) کورسی خۆیان لە بەغداو ناوچەکانی تر لەدەستداوە.

(درەو):  رۆژنامەی شەرقولئەوسەت:  🔹 تاقیكردنەوەی هێز لەنێوان كوتلەی سەدر بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی بە سەرۆكایەتی ژمارەیەك لە سەركردە دیارەكانی شیعە پێی نایە هەفتەی دووەمەوە، تائێستا هیچ ئاسۆیەك چارەسەر دیار نییە.  🔹 پێشبینی دەكرا مەرجەعیەتی نەجەف لە وتاری هەینی دوێنێ كەربەلادا، نەخشە رێگایەك بۆ هەردوو بەرەی ناكۆكییەكە رابگەیەنێت، بەڵام هیچ هەڵوێستێكی رانەگەیاند.  🔹 بێدەنگی مەرجەعیەت وا لێكەدەدرێتەوە قایل نەبێت بە دۆخەكە، سەرباری ئەمە بەر لە هەڵبژاردن مەرجەعیەت بەیاننامەیەكی دەركرد‌و داوای لە خەڵك كرد بەشداری هەڵبژاردن بكەن، بەڵام سەرباری ئەم بانگەوازە، رێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكە لە ئاستی پێویستدا نەبوو، جگە لە لایەنگرانی رەوتی سەدر كە بەشداری هەڵبژاردنەكەیان كرد‌و پابەندن بە فەرمانەی موقتەدا سەدری رێبەریانەوە، چەند رۆژێك لەمەوبەر سەدر وتی ئەو هێشتا خوێندكارێكی حەوزەی عیلمییە، بەڵام سەرقاڵبوونی بە كاروباری گشتییەوە وایكردووە لە خوێندنی ئاینیی دوابكەوێت.  🔹 ئەنجامی هەڵبژاردن پێشبینی نەكراو بوو، ئەمە ململانێی شیعە- شیعەی تەقاندەوە، ئەم ململانێیە ئێستا سەریكێشاوە بۆ هەوڵی لادانی موقتەدا سەدر لەلایەن هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، كە دەیانەوێت لەرێگەی لێكتێگەیشتن لەگەڵ كورد‌و سوننە، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان دروست بكەن، بەڵام سەدر كە پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە‌و (73) كورسی هەیە، هێشتا پەنا بۆ دەستور دەبات كە مافی ئەوەی پێدەدات حكومەتی داهاتووی عێراق دروست بكات.  🔹 كورد‌و سوننە هێشتا چاوەڕێی كۆتایی ئەم ململانێیە دەكەن لەنێوان لایەنە شیعەكاندا، ئەمە وایكردووە كورد‌و سوننە سەرچڵی نەكەن لە ئەنجامدانی لێكتێگەیشتن لەگەڵ هیچ لایەنێكی شیعە لەسەر حسابی لایەنەكەی تر، بەبێ لەبەرچاوكگرتنی ئەو دەستكەوتانەی كە دەكرێت بەدەستی بهێنن.  🔹 سەرباری ئەوەی چاوەڕێی تاقیكردنەوەی هێز دەكەن لەنێوان هەردوو بەرەكەی شیعەدا (سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی)، كورد‌و سوننە كە دەزانن حكومەتی داهاتوو بەبێ ئەوان دروست ناكرێت، گرەو لەسەر خۆراگری سەدر لەلایەك‌و هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەلایەكی تر دەكەن. 🔹 پێدەچێت لێكتێگەیشتن لەگەڵ سەدر ئاسانتر بێت، بەوپێیەی یەك هێزەو زۆرینەی هەیە، بەڵام هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هیچ شتێك نییە كۆیان بكاتەوە جگە لە یەك ئامانج كە ئەویش وەستانەوەیە بەڕووی تاكڕەوی سەدردا لە دەرگای هەڵبژاردنێكەوە كە ئەوان دانیان بە ئەنجامەكەیدا نەناوە.  🔹 بەگوێرەی دابەشكردنی زیان لەنێوان هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات، بە هێزێكی دۆڕاو ئەژمار ناكرێت، بەڵكو براوەی دووەمی شیعەكانە دوای سەدر، سەرباری ئەوەی مالیكی لە دەرەوەی هاوكێشەی دۆڕاوەكانە، بەڵام بوونی لەگەڵ كۆدەنگی شیعەكان، لە پێویستی ئەو بۆ كورسی لایەنە دۆڕاوەكانەوە سەرچاوە گرتووە، تاوەكو كورسییەكانیان بخاتە پاڵ (33) كورسییەكەی خۆی‌و ببێت بە هێزێكی هاوتای سەدر‌و لەم رێگەیەوە بتوانێت مانۆڕ لەگەڵ سوننە‌و كورددا بكات بۆ دروستكردنی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان وەكو ئامادەكارییەك بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو.  🔹 هێزە دۆڕاوەكانی تر لەپێش هەمووشیانەوە هاوپەیمانی فەتح بە سەرۆكایەتی (بەدری هادی عامری‌و عەسائیبی قەیس خەزعەلی) سورە لەسەر توندكردنەوە لەرێگەی دان نەنان بە ئەنجامەكان‌و داواكردنی دووبارە ئەژماركردنەوەی دەنگەكان بەشێوەی دەستیی.  🔹 دوو لایەنی دۆڕاوی تریش هەن كە بریتین لە هەریەكە لە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران پێشوو تر (2 كورسی) هەروەها عەممار حەكیم (2 كورسی)، ئەمانە دەزانن كورسییەكانیان ئەنجامەكان لەبەرژەوەندییان ناشكێنێتەوە، بەڵام بێدەنگی عەبادی رەنگە بۆ ئەوەبێت چاوەڕێ بكات هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی وەكو كاندیدی چارەسەر بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پێشنیازی بكەن، بەوپێیەی لاوازترینە لەنێویاندا لەڕووی قورسایی هەڵبژاردن‌و سەرباری ئەمەش ئەزمونی حوكمڕانی هەیە لە پۆستی سەرۆك وەزیراندا،  عەممار حەكیمیش قورسایی سیاسی خۆی لە دەرەوەی چوارچێوەی هاوكێشەی براوە‌و دۆڕاو بەكاردەهێنێت بۆ ئەوەی رۆڵی نێوەندگیر ببینێت، چونكە لە كۆتایدا عەممار حەكیم لای هەموو لایەنەكان قبوڵكراو ترە، هەم لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هەم لەلای سەدریش، لای كوردو سوننەش پێگەیەكی رێزلێگیراوی هەیە.