هیوا ناسیح له‌‌م‌ ماوه‌یه‌ی پێشوودا ژیاننامه‌ و بیره‌وه‌رییه‌کانی ژنه‌ نوسه‌ر و یاساناس و چالاکوان، مامۆستای زانکۆکانی تاران وهه‌ڵگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی (شیرین عه‌بادی)م به‌ زمانی ئه‌ڵمانی خوێنده‌وه‌، که‌ به‌ ناوی (ئێرانی من، ژیانێک له‌ نێوان شۆڕش و هیوادا)یه‌، ئه‌م کتێبه‌ که‌ نزیکه‌ی ٣٥٠ لاپه‌ڕه‌یه‌ به‌ ئینگلیزی به‌ هاوکاریی رۆژنامه‌نوسی ئه‌مریکی به‌ڕه‌گه‌ز ئێرانی ئازاده‌ مۆوڤانی نوسراوه‌ و ساڵی ٢٠٠٦ له‌ ئه‌مریکا بڵاوکراوه‌ته‌وه‌.  ئه‌م ژنه‌ بوێر و ئازایه‌، وه‌ک بیرمه‌ند و خه‌باتگێرێکی جیهانی، که بۆته‌ یه‌ک له‌ ژنه‌ ناودار و کاریگه‌ره‌کانی مێژووی ئێران و ناوچه‌که‌، هه‌روه‌ها یه‌که‌م ژنه‌ دادوه‌ر له‌ مێژووی ئێراندا، ساڵی ٢٠٠٣ خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ، وه‌ک پێزانینێک بۆ ئه‌و خه‌بات و کۆششه‌ی له‌ بواره‌کانی مافی مرۆڤ و دیموکراتییه‌تدا ئه‌‌نجامی داوه‌، پێ ده‌به‌خشرێت، به‌مه‌ش د‌ه‌بێته‌ یه‌که‌م ژنه‌ موسوڵمان له‌ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و جیهاندا  که‌ بووه‌ته‌ خاوه‌ن خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی. ئه‌م کتێبه‌ بریتییه‌ که‌ چه‌ند به‌شێک، که‌ لێره‌دا به‌ کورتی باسیان ده‌که‌م: پێشه‌کی، لێره‌دا باس له‌و ڕووداوه‌ سه‌یر و تراژیدییه‌‌ ده‌کات که‌ له‌ ساڵی ٢٠٠٠ دا ڕوویدا، له‌و ساڵه‌دا که‌ ئه‌م وه‌ک سه‌رۆکی تیمی پارێزه‌رانی داکۆکیکار له‌ تیرۆری ئه‌و که‌سایه‌تییانه‌ی هه‌مان ساڵ له‌ لایه‌ن ده‌زگای ئیتلاعاتی رژێمی ئیسلامی ئێرانه‌وه‌ ئه‌نجام دراون ده‌کات، که‌ ناسراوه‌ به‌ تیرۆری زنجیره‌یی (قتلهای زنجیره‌یی). ئه‌م کاتێک له‌گه‌ڵ تیمه‌که‌دا زۆر سه‌رقاڵی پشکنین و لێکۆڵینه‌وه‌ن له‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی ده‌ستیانکه‌وتوه‌، تا ئاماده‌ی بکه‌ن بۆ دانیشتنی دادگاکه‌. له‌ پڕ له‌ نێو ئه‌و سه‌دان لاپه‌ڕه‌‌یه‌ی له‌به‌رده‌ستیدان چاوی ده‌که‌وێته‌ سه‌ر گفتوگۆیه‌کی تۆمارکراو، که‌ پێده‌چێت به‌ بێته‌ل یان ته‌له‌فون بێ، له‌ نێوان لێپرسراوێکی به‌رزی ده‌زگای هه‌واڵگری (اتلاعات)ی ده‌وڵه‌ت له‌گه‌ڵ یه‌کێک له‌ ئه‌نجامده‌رانی تیرۆره‌کاندا روویداوه‌. له‌وێدا لێپرسراوی باڵا به‌ بکه‌ره‌که‌ ده‌ڵێت „که‌سی داهاتوو، که‌ ده‌بێت تیرۆر بکرێت شیرین عه‌بادییه‌!“ ...هتد. شیرین که‌ چه‌ندان جاری تر هه‌ڕه‌شه‌ی لێکراوه‌ و تۆمه‌تبارکراوه‌، لێره‌دا توشی شۆک دێت،  باس ده‌کات، چۆن خۆی و هاوڕێ پارێزه‌ره‌کانی له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌ڵگه‌نامه‌ چاوه‌ڕواننه‌‌کراوه‌ به‌رخورد ده‌که‌ن. گه‌نجێتی له‌ تاراندا، ئه‌م که‌ له‌ساڵی ١٩٤٧ له‌ هه‌مه‌دان له‌ دایکبووه‌، مناڵی و قۆناغه‌کانی خوێندنی له‌ تاراندا به‌سه‌ر بردوه‌، باس له‌ ژیانی مناڵی و گه‌نجێتی و ئینجا خوێندکاریی له‌ زانکۆی تاران و به‌شداریی کاریگه‌رانه‌ی له‌ خۆپیشاندانه‌کانی ئه‌وکاتی زانکۆی تاران دژ به‌ رژێمی شا ده‌کات.  دۆزینه‌وه‌ی داد (عه‌داله‌ت) ساڵی ١٩٦٩ به‌شی یاسا و دادوه‌ریی ته‌واو ده‌کات. هه‌مان ساڵ له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌کی پیاوی به‌ناوی (جه‌واد ته‌ڤاس) که‌ که‌سێکی روناکبیره‌ هاوسه‌رگیریی ده‌کات. له‌ ساڵی ١٩٧٥ ده‌بێته‌ یه‌که‌م ژنه‌ دادوه‌ر له‌ مێژووی ئێراندا. دواتریش ده‌بێته‌ سه‌رۆکی دادگای باڵای تاران. تامی تاڵی شۆڕش، که‌ مه‌به‌ست لێی شۆرشی گه‌لانی ئێرانه‌ ١٩٧٩ دژ به‌ رژێمی شاهه‌نشاهی که‌ دوو هه‌زار ساڵ بوو حوکمی ئێرانی ده‌کرد. به‌ درێژی باس له‌ دیوی ناوه‌وه‌ی شۆرشی گه‌لانی ئێران دژ به‌ رژێمی شا، وه‌ ڕۆڵی خومه‌ینی وه‌ک ڕابه‌رێکی کاریزمی له‌ته‌مه‌نی ٧٨ ساڵیدا له‌ پاریسه‌وه‌ بۆ تاران وه‌ هاتنه‌وه‌ی ناوبراو و هه‌ڵاتنی شا. ئه‌و‌ه‌ی جێگای سه‌رنجه‌ لێره‌دا، کاتێک شا بۆ دامرکاندنه‌وه‌‌ی خۆپیشاندانه‌کان و ڕازیکردنی خه‌ڵکی ناڕازی هه‌ندێک چاکسازی له‌ ئاستی باڵادا جێبه‌جێ ده‌کات، خومه‌ینی لێدوانێک ده‌دات، که ئه‌وکات هێشتا هیچ پله‌یه‌‌کی باڵای نه‌بووه‌ و شۆڕش له‌ گه‌رمه‌یدا بووه‌، ده‌ڵێت „ شا خۆی هه‌ر ده‌بێت بڕوات! “، ئیتر ئه‌مه‌ ده‌بێته‌ دروشمێکی سه‌ره‌کی خۆپیشانده‌ران و ....هتد. دواتر دێته‌ سه‌ر به‌رته‌سککردنه‌وه‌ی ئازادییه‌ تاکییه‌کان و فه‌رزکردنی حیجاب و چه‌‌سپاندنی بنه‌ماکانی رژێمی ئیسلامی و (ویلایه‌‌تی فه‌قیه). که‌ ئه‌م دژی ئه‌مانه‌ بووه‌. هاوکات باس له‌وه‌ ده‌کات له‌ ئه‌نجامی ئه‌و رێکار و یاسایانه‌دا ئه‌م وه‌ک مێینه‌یه‌‌ک له‌ کاره‌که‌ی وه‌‌ک دادوه‌ر لاده‌برێت، چونکه‌ به‌ پێی پره‌نسیپه‌کانی ئه‌و رژێمه‌ نابێت ژن دادوه‌ر بێت، تا ده‌گات به‌وه‌ی ده‌یکه‌ن به‌ سکرتێره‌ له‌ هه‌مان فه‌رمانگه‌ی دادوه‌ریی باڵا، که‌ خۆی دادوه‌ر و سه‌رۆکی فه‌رمانگه‌ بووه‌ تێیدا، ئه‌مه‌ش وه‌ک سوکایه‌تی و بێرێزییه‌‌ک ده‌بینێت و له‌ ئه‌نجامدا واز له‌ کاره‌که‌ی ده‌هێنێت. له‌و کاتانه‌دا باری دارایی خێزانه‌که‌یان ئه‌وه‌نده‌ خراپ ده‌بێت، ده‌ڵێت وه‌ک شکاندنی ڕۆتین، جارو بار خواردنی خێزانی له‌ ده‌ره‌وه‌ی ماڵ، که پێی راهاتبوون، کاتێک دوو کچه‌که‌ی (نیگار و نێرگس) وه‌ک دوو مناڵی نازدار داوا ده‌که‌ن بچنه‌ ریستورانتێکی ده‌ره‌وه‌ وه‌ک جاران نان بخۆن، ده‌ڵێت، خواردنێکی تۆزێک تایبه‌تم دروست کرد و له‌ گۆشه‌یه‌کی ماڵه‌که‌ماندا مێزم ڕازانده‌وه‌ و له سه‌ر دیواره‌که‌ ده‌منوسی (ریستورانتی شیرین)، ده‌مگوت، فه‌رموو وه‌رن بخۆن، ئێوه‌ لێره‌ داوه‌تی منن. تا هه‌ندێک فه‌رامۆشیان بێت. تا ده‌گات به‌وه‌‌ی نوسینگه‌ی پارێزه‌ری داده‌نێت وه‌ک سه‌رچاوه‌ی بژێوی. زۆربه‌ی ئه‌و که‌یسانه‌ی تایبه‌تن به‌ ژنان و مناڵان وه‌رده‌گرێت و له‌ هه‌ندێکیاندا بێ هیچ به‌رامبه‌رێک و به‌ خۆڕایی داکۆکییان لێ ده‌کات. به‌ تایبه‌ت قوربانییانی خوار ١٨ ساڵ و هه‌روه‌ها بێوه‌ژنانی جه‌نگ. له‌ ئه‌م که‌یس و تاوانانه‌دا‌ زۆرجار له‌گه‌ڵ قوربانییه‌کاندا گریاوه‌ و خۆبه‌خشانه‌ کاری بۆ کردون. ئێران له‌ جه‌نگدا، له‌م به‌شه‌دا باس له‌ هه‌ڵگیرسانی جه‌نگی نێوان عێراق و ئێران له‌ ٢٢ی ئه‌یلولی ١٩٨٠ ده‌کات، که‌ به‌ هێرشێکی سوپایی فراوانی عێراق بۆ ناو سنوری ئێران ده‌ست پێ ده‌کات. تا دێته‌ سه‌ر  بردنی به‌ کۆمه‌ڵی گه‌نج و لاوانی ئێرانی به‌ره‌و به‌ره‌کانی جه‌نگ، هه‌روه‌ها داگیرکردنی شاری ستراتیژیی خوڕه‌مشه‌هر له‌لایه‌ن عێراق و دواتر هێرشی خوێناوی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ کۆنترۆڵکردنه‌وه‌ی که‌ نزیکه‌ی ١٠٠ هه‌زار که‌سی تێدا کوژرا، به‌ جۆرێک له لایه‌ن خومه‌ینییه‌وه‌ شاره‌که‌ ناو ده‌نرێت شاری خوێن (خونشه‌هر). هه‌روه‌ها باس له‌ هێرشی کوێرانه‌ و رۆژانه‌ی فڕۆکه‌ جه‌نگییه‌کانی عێراق بۆ شار و ناوچه‌ مه‌ده‌نییه‌کانی ئێران ده‌کات. هه‌ر له‌و کاتانه‌دا سه‌رکوتی سیاسی و ته‌سکبوونه‌وه‌ی په‌راوێزی ئازادی کاری سیاسی زۆر که‌م ده‌بێته‌وه‌، لێره‌شدا چیرۆکی تراژیدی (فوئاد)ی لاو، که‌ شوبرای بووه‌ و خوێندکار بووه‌ له‌ تاران باس ده‌کات، که‌ گرتن و حوکمدان و دواتر له سێداره‌دانی به‌ بڕیاری که‌سیی خومه‌ینی له‌گه‌‌ڵ ٤ بۆ ٥ هه‌زار زیندانی سیاسی تردا، له‌ کۆتایی جه‌نگه‌که‌دا، که‌ گه‌وره‌ترین کۆمه‌‌ڵکوژیی بووه‌ له‌ مێژووی خوێناوی رژێمی ئیسلامیدا، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م که‌یسه‌‌شه‌ که‌ سه‌رۆککۆماری ئێستای ئێران ئیبراهیم ڕه‌ئیسی تۆمه‌تبارکراوه،‌ وه‌ک ده‌وترێت یه‌ککێکه‌ له ئه‌نجامده‌رانی ئه‌م تاوانه‌ گه‌وره‌یه‌. هه‌ر له‌م به‌شه‌دا باس له‌ کیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه‌ش ده‌کات. دواتر دێته‌ سه‌ر ئه‌نجامگیری جه‌نگ، ده‌نوسێت: هه‌ردوو وڵات باسیان له ‌بردنه‌وه‌ی جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ ده‌کرد، به‌ڵام له ڕاستیدا ته‌نها بازرگانه‌‌کانی جه‌نگ و کۆمپانیا ئه‌مریکی و ئه‌وروپییه‌‌کان بوون به‌ فرۆشتنی چه‌ک و جبه‌خانه‌ی جه‌نگی بردیانه‌وه‌. له‌ باسی زیانه‌کانی جه‌نگه‌که‌دا ده‌ڵێت: ئه‌نجامه‌که‌ی، کوشتنی نزیکه‌ی میلیۆنێک مرۆڤ، ١٠٠ هه‌زار دیلی جه‌نگی، ٢ میلیۆن و نیو په‌ناهه‌‌نده‌، هه‌روه‌ها ته‌نها له‌ بواری نه‌وتدا ئه‌و دوو وڵاته‌ زیانی ٥٠٠ ملیار دۆلاریان به‌رکه‌وت! ناوبراو ساڵی ١٩٩٤ له‌ پاڵ کاره‌کانی خۆیدا وه‌ک پارێزه‌ر و مامۆستای یاسا ده‌زگایه‌ک بۆ پاراستنی مافه‌کانی مناڵان داده‌مه‌زرێنێت (مناڵپارێز). دواتر و ساڵی ١٩٩٦ له‌لایه‌ن رێکخراوی نێوده‌وڵه‌تی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ (هیومه‌ن رایتس ۆچ)ه‌وه‌ خه‌ڵات ده‌کرێت. دواتر دێته‌ سه‌ر مردنی خومه‌ینی که‌ رژێمی ئێران ناوی ناوه‌ (ڕابه‌ری بێبه‌شه‌‌کانی جیهان) و ئه‌و پێشوازییه‌ بێوێنه‌یه‌ی مه‌راسیمی ناشتنی ته‌رمه‌که‌‌ی ناوبراو، و ته‌نانه‌ت په‌لاماری تابوته‌که‌‌ی و دڕاندنی کفنه‌که‌‌ی (له‌ خۆشه‌ویستیدا) که‌ زۆرترین ده‌نگدانه‌وه‌ی له‌ میدیا جیهانییه‌کاندا به‌دوای خۆیدا هێناوه‌. ناوبراو به‌شێکی تایبه‌تی ته‌رخانکردوه‌ بۆ باسی تیرۆری رژێمی ئیسلامی  به‌ ناوی (تیرۆر و کۆماره‌که‌)، له‌وێدا باس له‌ سه‌رده‌مێک ده‌کات ساڵی ١٩٩٧ کاتێک عه‌لی فه‌لاحییان وه‌زیری ئیتلاعات بووه‌، که‌ چۆن ناوبراو به‌ فه‌رمی له ‌دادگای باڵای به‌رلین له‌ سه‌ر که‌یسی ریستورانتی میکونوس، که‌ دکتۆر سه‌‌عیدی شه‌ره‌فکه‌ندی تێدا تیرۆرکرا به‌ تاوانکار دانرا.  دواتر باس له‌ تیرۆره‌ زنجیره‌ییه‌کانی که‌سایه‌تییه‌ سیاسی و رۆشه‌نفکره‌کانی تاران ده‌کات ساڵی ١٩٩٨، که‌ له سه‌رده‌می خاته‌می، که‌ خه‌ڵکی ئێران هیوایه‌کی زۆریان له‌سه‌ری هه‌ڵچنی بوو، که ریفۆرم بکات و وڵات به‌ره‌و دیموکراتییه‌ت و کرانه‌وه‌ به‌رێت، ئه‌نجام دران، تا ده‌گات به‌وه‌ی له‌ ژێر فشاری زۆری ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌‌وه‌دا وه‌زیری ئیتلاعات ده‌ست له‌ کار بکێشێته‌وه‌.  له‌ به‌شێکی تردا به‌ ناوی (چه‌که‌ره‌کردنی هیوا) باس له‌ به‌شداری ٢٢ میلیۆن ئێرانی له‌ هه‌ڵبژاردن و پشتیوانی بێسنوری خه‌‌ڵک ده‌کات بۆ خاته‌می. به‌ڵام دواتر هیواکان کاڵ ده‌بنه‌وه‌. له‌ به‌شێکی تردا به‌ ناوی (له‌ زینداندا به‌ هۆی بیروڕای جیاوازه‌وه‌) له‌سه‌ر داکۆکی یاسایی له که‌یسه‌ سیاسییه‌کان و هه‌روه‌ها جیاوازی بیروڕای له‌گه‌ڵ رژێمی ئێراندا ده‌گیرێت و ده‌خرێته زیندانه‌وه‌ و ته‌نانه‌ت زیندانی تاکه‌که‌سی و دواتر له‌‌گه‌ڵ ده‌رمانخۆر و ئالوده‌بوو و تاوانکارانی تردا له‌ زیندانی ناسراوی (ئه‌ڤین)دا ده‌خرێته‌ ژووره‌وه‌، نزیکی مانگێک ده‌مێنێته‌وه‌. هه‌ر له‌م کتێبه‌دا باس له ‌دوو رۆژنامه‌نوس ده‌کات، که‌ یه‌‌که‌میان به‌ ته‌ندروستی خۆی و دووه‌میان به ژیانی نرخی ئازادی و بیروبڕوای خۆیان دا. یه‌که‌میان ئه‌کبه‌رگه‌نجییه‌، که‌ له‌سه‌ر وتارێک ساڵی ٢٠٠٠ یه‌که‌م جار ده‌ ساڵ و دواتر که‌مده‌کرێته‌‌وه‌ به‌ شه‌ش ساڵ حوکم ده‌درێت، ئه‌ویش له‌ زیندانی به‌دناوی (ئه‌ڤین)دا به‌رده‌وام ده‌بێت له‌‌ نوسین و سورتر ده‌بێت له‌سه‌ر بیروڕاکانی تا ده‌گات به‌وه‌ی ماوه‌یه‌‌کی زۆر مان له‌ خواردن ده‌گرێت و له مه‌رگ نزیک ده‌بێته‌وه‌، ئه‌و که‌ پوخته‌ی بیروڕای خۆی بریتی ده‌بن له داواکاریی‌ جیاکردنه‌وه‌ی ئاین له‌ ده‌وڵه‌ت. داواکاریی ده‌ستکێشانه‌وه‌ی ڕابه‌ری باڵا و هه‌روه‌ها بنیاندنانی سیسته‌مێکی دیموکراتی، له‌ ژێر ئه‌شکه‌نجه‌ و زینداندا پاشه‌کشه‌ ناکات و تا که‌یسه‌که‌ی له‌ سه‌ر ئاستی جیهان ده‌نگ ده‌داته‌وه‌. دووه‌م کچه‌ رۆژنامه‌نوسی ئازا زوهرا کازمییه‌، ناوبراو‌ ره‌گه‌زنامه‌ی که‌نه‌دی هه‌بووه‌ و خۆشی ئێرانی بووه‌، کاتێک له‌ گه‌رمه‌ی خۆپیشاندانه‌کانی زانکۆکانی ئێران ساڵی ٢٠٠٣ خه‌ریکی وێنه‌گرتنی خۆپیشانده‌ران و گه‌یاندنی ده‌نگیان بووه‌ به‌ جیهانی ده‌ره‌وه‌. له‌وێ دوو مه‌ئموری ئاسایشی ئێران داوای کامێراکه‌ی لێ ده‌که‌ن، که‌ پێ ده‌چێت ژماره‌یه‌کی زۆر وێنه‌ی تێدا بووبێت. زۆری بۆ ده‌هێنن، ئه‌میش بۆ ئه‌وه‌ی وێنه‌‌کانی گرتونی وه‌ک سه‌رچاوه‌ی هه‌واڵگری بۆ ناسینه‌وه‌ی خۆپیشانده‌ران و رێکخه‌ران به‌کارنه‌هێنن، دێت فیلمه‌که‌ له‌به‌رچاویان ده‌رده‌کات و ده‌یخاته‌ به‌ر خۆره‌که‌ تا بسوتێت، ئینجا کامێراکه‌یان ده‌داتێ، لێی ده‌‌پرسن بۆ واتکردن، ده‌ڵێت: ئاخر ئێوه‌ ده‌توانن کامێراکه‌تان هه‌بێت، به‌ڵام فیلمه‌که‌ هی منه‌! ئه‌مه‌ پیاوه‌کانی ئیتلاعات زۆر بێزار و توڕه‌ده‌کات، پاش گرتنی ناوبراو ،ئه‌شکه‌نجه‌یه‌کی زۆر و بێبه‌زه‌ییانه‌ ده‌درێت، تا له‌ژێر لێداندا گیانی ده‌به‌خشێت. که‌ ئه‌م خۆبه‌ختکردنه‌ به‌ڕای من لوتکه‌ی مۆراڵ و پیشه‌یی بوون و بوێرییه له‌ بواری رۆژنامه‌گه‌رییدا. شیرین عه‌بادی هه‌ردوو که‌یسه‌که‌ وه‌رده‌گرێت و به‌وپه‌ڕی ئازایه‌تییه‌وه‌ داکۆکیی لێ ده‌کات، لێره‌دا ده‌ڵێت (زوهرا یه‌که‌م که‌س نه‌بوو له‌ ژێر ئه‌شکه‌نجه‌دا گیان بدات، به‌ڵام له‌ نێوده‌وڵه‌تیدا زۆر ده‌نگی دایه‌وه‌، منیش ویستم به‌ جیهان بڵێم چی له‌ ئێران ڕووده‌دات و تا بۆم بکرێت رێگری له‌ دووباره‌بوونه‌وه‌ی کاره‌سات بگرم). ئه‌و که‌یسه‌ وا ده‌کات ماوه‌یه‌ک گرژییه‌کی زۆر ده‌که‌وێته‌ نێوان که‌نه‌دا و ئێرانه‌وه‌، تا ده‌گات به‌وه‌ی له‌ ژێر فشاردا جێگری سه‌رۆکی ئێرانی ئه‌وکات (عه‌لی ته‌باته‌بایی) ناچار به‌ لێدوان ده‌کات و دانی پێدا ده‌نێت، که زوهرا له ژێر لێداندا کوژراوه‌! له کۆتایی کتێبه‌که‌یدا دێته‌ سه‌ر باسی هه‌ڵبژاردن و پێدانی خه‌ڵاتی نۆبڵ پێی، کاتێک ئه‌م له‌ گه‌ڵ یه‌ک له‌ کچه‌کانیدا له‌ پاریس ده‌بێت بۆ به‌شداری کۆنفرانسێکی نێوده‌وڵه‌تی، هه‌واڵه‌که‌‌ی پێ ده‌گه‌یه‌نن. دیاره‌ ده‌سته‌ڵاتدارانی ئێران زۆر پێی قه‌ڵس ده‌بن. که‌چی سه‌یر ئه‌‌وه‌یه‌ که‌ هه‌واڵه‌که‌ بڵاو ده‌بێته‌وه‌، باڵوێزی ئێران له‌ فه‌ره‌نسا په‌یوه‌ندی پێوه‌ ده‌کات و پیرۆزبایی لێ ده‌کات! هۆڵێکیشی بۆ ده‌گرن بۆ کۆنگره‌ی رۆژنامه‌وانی، باڵوێزیش دوو کارمه‌ندی بۆ لا ده‌نێرێت و قورئانێکی به‌دیاری بۆ دێنن! دیاره‌ ئه‌م ره‌فتارانه‌ی پێ سه‌یر ده‌بێت، چونکه‌ چی خراپه‌ پێیان کردوه‌، له‌ هه‌ڕه‌‌شه‌، زیندانیکردن، ده‌رکردن له‌کار و سوکایه‌تی و ..هتد. له‌ لایه‌کی تره‌وه‌ خاته‌می سه‌رۆکی ئه‌و کاتی ئێران بۆ که‌مکردنه‌وه‌ له‌ بایه‌خی ئه‌و ڕووداوه‌ له‌ وڵامی رۆژنامه‌نوسێکدا ده‌ڵێت: نۆبڵی ئاشتی هیچ گرنگی نییه‌، نۆبڵی ئه‌ده‌ب به‌ ڕاستی گرنگه‌!  ئینجا دێته‌ سه‌ر گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ ئێران و ئه‌و پێشوازییه‌ بێوێنه‌یه‌ی له‌لایه‌ خه‌‌ڵکی تارانه‌وه‌ لێی کراوه‌، ناوبراو ڕازی نابێ به‌ به‌شی که‌سایه‌تیه‌ گرنگه‌کاندا (VIP)دا بێته‌ ژووره‌وه‌! له‌ فڕگه‌ جێگری سه‌رۆک یئێران و وته‌بێژی فه‌رمی حکومه‌ت له پێشوازیدا ده‌بن، جگه‌له‌مه‌ نه‌وه‌‌یه‌‌کی ئیمام خومه‌ینی ئه‌ڵقه‌یه‌کی گوڵی ئۆرکیدیا ده‌خاته‌ ملی. که‌ ده‌ڵێت به‌ سه‌دان هه‌زار که‌س شه‌پۆلی ده‌دا، بڕوام به‌ چاوه‌کانم نه‌ده‌کرد، نه‌ک ناو فڕگه‌‌ به‌ڵکو رێگای تارانیش به‌ره‌و ئه‌وێ به‌هۆی پێشوازیکه‌رانه‌وه‌ داده‌خرێت و ناچار فڕگه‌‌ی تاران سه‌رجه‌م گه‌شت و فڕینه‌کانی ئه‌و شه‌وه‌ هه‌ڵده‌وه‌شێننه‌وه‌.  له دوا به‌شی کتێبه‌که‌‌یدا پوخته‌ی بیروبۆچون و فه‌لسه‌فه‌ی خۆی له‌سه‌ر کێشه‌‌کانی ئێران به‌تایبه‌تی و ململانێی ئه‌مریکا و ئێران به‌ گشتی ده‌خاته‌ ڕوو، لێره‌دا ر‌ه‌خنه له‌ سیاسه‌تی هه‌ردوو ئه‌مریکا و ئێران ده‌گرێت و پێی وایه‌، تا ئه‌مریکا و وڵاتانی رۆژئاوا بیانه‌وێت به‌ هێزی سه‌ربازیی گۆڕانکاری له ئێراندا بکه‌ن، ئه‌وا رژێمی ئێران سودی لێ ده‌بینێت و وه‌ک پاساو بۆ سه‌رکوتکردنی هه‌ر خه‌ڵکێکی نه‌یاری خۆی له‌ ناوخۆ به‌کاری ده‌هێنێت. ئه‌م لای وایه‌، که‌ رێگای خه‌باتی مه‌ده‌نی و دیموکراتی، هه‌رچه‌نده‌ رێگایه‌کی درێژه‌ و وه‌ حه‌وسه‌ڵه‌ی زۆر و قوربانیدانیشی ده‌وێت، و هێواش و له‌سه‌ر خۆیه‌ بۆ گۆڕانکاری، به‌ڵام ته‌نها و باشترین ڕێگه‌یه‌ بۆ گۆڕانکاری له‌ ناوخۆدا. ده‌شڵێت ته‌نها وڵاتان فشاری سیاسی له‌ ئێران بکه‌ن له‌ بواری پێشێلکاری مافه‌کانی مرۆڤ و ئازادییه‌ تاکییه‌کان ئه‌مه‌ به‌سه‌ بۆ ئه‌وان.   به‌‌ڕای من سه‌ر‌ه‌ڕای ئازایی و بوێری ئه‌م ژنه‌ و خه‌باتی بێوچان و نه‌پساوه‌ی له‌ پێناو مافی ژنان و مناڵان و ئازادی و دیموکراتییدا، که‌ جێگه‌ی رێز و پێزانینه‌، به‌‌ڵام ئه‌و ڕه‌خنه‌یه‌ی له‌م کتێبه‌یدا ده‌کرێت لێی بگرین، ئه‌وه‌یه‌ که ناوبراو، وه‌ک رۆشه‌نبیرانی تری فارس، زۆر پان ئێرانییانه‌ بیر ده‌کاته‌وه‌، هیچ باس له‌ مافه‌ سیاسی و که‌لتورییه‌کانی که‌مه‌ نه‌ته‌وه‌کانی دی ئێران، وه‌ک کورد، عه‌ره‌ب، ئازه‌ری و بلوچی ناکات. جگه‌ له‌وه‌ش هیچ باس له چه‌وساندنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ش ناکات بۆ ئازادی و مافه‌کانییان، که‌ چییان به‌سه‌ر هاتوه‌ له‌ ژێر ده‌ستی ئه‌م رژێمه‌دا. بۆ نمونه‌ خومه‌ینی له‌ ناوه‌ڕاستی مانگی ئابی ١٩٧٩ فه‌توای جیهادی له‌ دژی كوردانی رۆژهه‌ڵات ده‌ركرد وه‌ک کافر ناساندنی و سه‌ر و ماڵیانی حه‌ڵاڵ کرد، که‌چی ئه‌م به‌ دێڕێکیش باسی نه‌کردوه‌. پاشان ده‌کرا بۆچوون و دیدی خۆی، وه‌ک بیرمه‌ند و که‌سێکی ناودار و ناسراو له ئاستی جیهاندا، بۆ چاره‌سه‌ریی ریشه‌یی کێشه‌ی ئه‌م گه‌لانه‌ بخانه‌ ڕوو، بۆ نمونه‌، فیدراڵی یا کۆنفیدراڵی و شتی وا. ئه‌م کتێبه‌ زۆر گرنگه‌ بکرێته‌ کوردی، تا خوێنه‌رانی کوردیش شاره‌زای دیوی ناوه‌وه‌ی ڕووداوه‌کانی ئێران به‌ گشتی و تاران به‌تایبه‌تی ببن، هه‌روه‌ها ئه‌م ژنه‌ بناسن،  تێبینی:  •    سه‌رچاوه‌: Mein Iran, Shirin Ebadi, Ein Leben zwischen Revolution und Hoffnung, Deutsch von Ursula Pesch, 2007, Deutschland, erste Auflage, ISBN 978-442-36714-X •    شیرین عه‌بادی له کتێبه‌که‌یدا جه‌خت له‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌، که‌ ناچاری نه‌بێت، تا بکرێت مرۆڤ وڵاتی خۆی به‌ جێنه‌هێڵێت، بۆیه‌ خۆی سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو فشارانه‌ی له‌ سه‌‌ری بوو، تا ساڵی ٢٠٠٩ مایه‌وه‌، ئه‌وکات کۆچی کرد بۆ به‌ریتانیا و ئێستا له‌وێ ده‌ژی. رژێمی ئێران ته‌نانه‌ت مێدالیای نۆبڵه‌که‌شیان لێ زه‌وت کرد! •    له‌ ١١ی دیسه‌مبه‌ری ٢٠٠٣ ناوبراو به‌ بۆنه‌ی به‌خشینی خه‌ڵاتی نۆبل پێی ئاهه‌‌نگێکی زۆر گه‌وره‌ی له‌ ئۆسڵۆی پایته‌ختی نه‌رویج رێکخست، که‌ ده‌یان هه‌زار که‌س ئاماده‌ بوون. شایه‌نی باسه‌ گروپی کامکارانی کوردی داوه‌تکردبوو، ئاهه‌نگه‌که‌یان بۆ ساز کرد. لێره‌دا لینکی چه‌ند خوله‌کێکی ئاهه‌نگه‌که‌ داده‌نێم. https://www.youtube.com/watch?v=znLXS0w21VM  

رێبوار کەریم وەلی دامەزراندنی حزب یان بەرەیەکی نوێ لە دەرەوەی یەکێتی لە لایەن لاھور شێخ جەنگییەوە(ئەگەر بیەوێ سیاسەت بکات)موسوللەمە. چونکە رێگەی دیکەی لەبەردەمدا نەماوە. ئەللاھوممە ئەگەر ئیشێکی باشتری دەستکەوتبێت ئەوەیان شتێکی دیکەیە. * کوڕەکانی تاڵەبانی بەم ئیعدامە سیاسییانەی دەستیان پێکردووە و پێدەچێ لەسەریشی بەردەوام بن، بە حیسابی خۆیان لەسەرێکەوە پەرێزی خۆیان پاک دەکەنەوە، لەسەرێکی دیکەشەوە، رێگە بۆ گرتن و دەرپەڕاندنی نەیارانیان خۆش دەکەن. بەڵام لە راستیدا، کەمەرشکێنترین گورزیان لە میراتەکەی بابو باپیریان داوە. * تازە سەقامگیریی سلێمانی و باسکردن لە ئارامی مەحاڵە. چونکە حزبەکەی جیکڵ و فیکڵ لەبەردەم چەندین تەحەددای گەورەتر لە خۆیدایە. نەوەی نوێ تەپڵی پێ لێداون، لاھور لەگەڵ گۆڕانە راستەقینەکان بەرەیەکی فراوانیان لێدەکاتەوە و، پارتیش بێ خاوەنەکان بۆ خۆی دەبات. ئینجا دەمێنێتەوە خۆم و خۆت و دادە! ھا میوانی ناوەختی وەکو پەکەکەش جار جارە لە دەرگا دەدات. * ھەڵبژاردنی داھاتووی کوردستان، یەکێتی نیشتمانیش وەکو زۆر حزبی دیکەی وەکو گۆڕان لە مێژووی سیاسیی کورد دەسڕێتەوە و دەبێ بە حزبی(قەنەفە). دوو کوڕەکانی تاڵەبانی دەسکە گوڵەکەی باوکیان بە ئاودادا و ئاویش بردی. * ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوەیە کە ئەمجارە زۆنی سەوز و نیلیی کۆن، خاوەنی نوێی بۆ پەیدا دەبن و نفوزی ئەو بەرەیەش لەو زۆنەدا قەتیس ناکرێ، چونکە خاوەنداریەتیی زۆنەکە بۆ نەیارانی کوڕانی تاڵەبانی بە ھەر نرخێک بێت یەکلا دەبێتەوە و پێویستیان بەوە دەبێ کە لە دەرەوەی گۆڕەپانی خۆیان پارتی بخەنە ژێر گوشارەوە. رێک ئەوەی نەوشیروان مستەفا پێی نەکرا.

  هیوا سەید سەلیم   دوابەدوایی بەشداریان لە کۆڕبەندی لوتکەی G20، کە لە کۆتا رۆژەکانی مانگی رابردوو لە  رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا بەسترا، رۆژی دووشەمە 31 ئۆکتۆبەری 2021 ، زۆربەی سەرکردی  وڵاتانی بەشدار لەو کۆربەندە بە مەبەستی بەشداریکردن لە کۆنفراسی نەتەوەیەکگرتووەکان کە تایبەت بوو بە ئاڵوگۆڕی کەشوهەوا بەرەو شاری گلاسکۆی ئوسکوتلەندا بەڕێکەوتن. شایانی باسە تاکە سەرۆک کە بە هۆکارێکی زۆر سەیر بایکۆتی کۆنفراسەکەی نەتەوەیەکگرتووەکانی لە گلاسکۆ کرد، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا و شاندی یاوەری بوون.  ئەردۆغان، بە بیانووی ئەوەی تیمی پڕۆتۆکۆلی نەتەوەیەکگرتووەکان کە ئەرکی رێکخستنی کۆنفراسەکەیان لە ئەستۆ بووە،  ژمارەی کاروانی سەیارەکانی کەم کردۆتەوە،  هەڵوێست وەردەگرێت  و توڕە دەبێت،  بە بێ ئەوەی  بەشداری لەو کۆنفڕاسە گرنگە بکات و یەکسەر دەگەڕێتەوە تورکیا.  ئەم  هەڵوێستەی ئەردۆغان لە کاتێک دایە کە  تورکیا لە هاوینی ئەمساڵ یەکێک لەو وڵاتانە بوو کە بەهۆی سووتانی دارستانەکانی زەرەو زیانێکی زۆری بەرکەوت، ئاگری دارستانەکانیشی لێکەوتەی خراپی بۆ کەشوهەوا ناوچەکە و جیهان دانا، بۆیە بەشداریکردنی ئەردۆغان لەو کۆنفڕاسە گرنگی خۆی دەبوو. پێویستە بووترێت، ئەردۆغان یەکێک لەو سەرۆکە سەرەڕۆیانەی جیهانە کە نەک باکی بە چارەسەری قەیرانە جیهانیەکان نیە، بەڵکوو وەک چۆن لە پرسی تیرۆر کە دیاردەیەکی جیهانیە پشتیوانی لە گروپە تیرۆرستیەکان دەکات، بەهەمان شێوەش سیاسەت و هەڵسوکەوتەکانی هۆکارن بۆ تێکدانی ژینگە و کەشوهەوا. بۆیە دەبینین کە هەر لە  چوارچێوەی ئەو سیاسەتەیە ئەردۆغان نەک هەر ناچێت لە کۆنفراسێک ببێتە بەشێک لە چارەسەر بۆ کارەساتێکی ژینگەی، بەڵکوو گەڕانەوەی لە رۆما بەو پەلە پەلیە پەیوەندی بە پلانی ئامادەسازی وڵاتەکەی هەبوو بۆ پەلاماردانە سەر رۆژئاویی کوردستان.  جێگای ئاماژەیە کە سیاسەتەکانی ئەردۆغان بەشێکە لە تێکدانی کەشوهەوا، چونکە بینیمان لە کاتی داگیرکردنی سوپاکەی چۆن لە عەفرین ئەو دار زەیتونانەی تەمەنیان بە دەیان ساڵ دەبوو لە ڕەگەوە لە لایەن سوپاکەی دەردەهێنران،  بەشێکی دار زەیتونەکانیان بەڕەگەوە لە سەر پشتی بارهەڵگرەکان گواستەوە بۆ تورکیا.  هەر ئەمساڵیش لە ئۆپڕاسیۆنەکانی سوپای تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی مەتین و ئاڤاشێن لە باشوری کوردستان، سوپا داگیرکەرەکەی تورکیا   داربەڕوەکانی ئەو ناوچانەیان بڕی، وە  بەبەرچاوی ڕای گشتی ئەو دارانەیان گواستەوە بۆ بازاڕەکانی تورکیا.  سوپای تورکیا بەو هێرش و پەلامارانەیەن بۆسەر خاکی کوردستان لە باشوور و رۆژهەڵات،  ژینگەی ئەو ناوچەیان شێواند، قسەش هەیە کە سوپای تورکیا بۆ پاشەکشێ پێکردنی گەریلا لە دوایین ئۆپراسیۆنی پەنای بۆ چەکی کیمیاوی بردبێت.  ئەو چەکەی کە بەکارهێنانی لەسەر ئاستی جیهانی قەدەغەکراوە، تورکیاش واژۆی لەسەر رێکەوتنامەی قەدەغەکردنی چەکی کیمیاوی کردووە. جێگای هەڵوەستە لەسەرکردنە کە کاتێک دەبینین سەرکردە گەورەکانی جیهان   خۆیان لە غەمی قەیرانە جیهانیەکان دان.  بۆ نموونە سەرۆکێکی وەک جۆ بایدن، سەرۆکی ولاتەیەکگرتووەکانی ئەمەریکا، کە وڵاتەکەی لە سەرجەم بوارەکاندا پێشەنگایەتی جیهان دەکات، دێت لە میانەی کۆنفراسی گلاسکۆ داوای لێبووردن لە ڕای گشتی جیهان دەکات،  بەوەی وڵاتەکەی لە سەردەمی دەسەڵاتی دۆنالد ترەمپ لە رێکەوتنامەی پاریس بۆ ژینگە کشاوەتەوە. شایانی باسە ترەمپ هاوشێوەی ئێستای سیاسەتەکانی ئەردۆغان، لەسەردەمی دەسەڵاتی ئەودا زۆر باکی بە چارەسەری قەیرانە جیهانیەکان نەبوو، بۆیە ساڵی 2017 کشانەوەی ولاتەکەی لە رێکەوتنامەی پاریس راگەیاند.  کەچی جۆ بایدن،  نەک دوای دەرچوونی لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمەریکا ئەو بڕیارەی تڕەمپ دایبووی هەڵوەشاندەوە،  بگرە دێت لەبەرامبەر سیاسەتی سەڕەڕۆیانەی سەرۆکی پێش خۆی داوای لێبووردن لە ڕای گشتی جیهانی دەکات. جا بۆیە دەڵێین ئەوەیە گەورەیی ئەوان و بچووکی ئەردۆغان، کە چۆن کەمکردنەوەی کاروانی سەیارەکانی دەکاتە بیانووی  بایکۆتکردنی کۆنفراسی گلاسکۆ.  

سەرکەوتی جیهاز و بەختیار شارەزوری سیستەمی حکومڕانی بە پێی بیری کوالێتی وڵاتێک بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێ ، ئەگەر چی بە پێی بنەماکانی دیموکراسی و جۆری سیستەمەکە دەگۆڕێ ، بەڵام لە گشتدا دەکرێت بەسەر دو بەشی سەرەکیدا دابەش ببێ ( پەرلەمانی و سەرۆکایەتی )  بۆ ئەوەی دیکتاتۆر و هێزی سەربازی زاڵ نەبێت بەسەر کۆی حکومڕانیدا ، وەک وڵاتانی بە ئەزمون سیستەمی پەرلەمانی باشترین جۆری سیستەمە بۆ حکومڕانی  ، لەم ڕوانگەیەوە لە کوردستان لە نێوان خۆسەپێنی دوو بنەماڵە لەلایەک و بەرەکەی تر سیستەمی پەرلەمانیە شەڕێکی قورس هەیە لە نێوان دوو سەنگەردا ، بەڵام ئەوەی ئێستا هەیە نیچمە سەرۆکایەتی و نیچمە بنەماڵەییە. ئەگەر چی دیموکراسی و دەستا و دەست کردنی دەستەڵات و سیستەمی پەرلەمانی بۆ کۆمەڵگایەک دەبێت کە ئاستی هوشیاری تاک و گشتی بوبێتە کارگەیەک بۆ بەرهەمهێنانی کارئەکتەری ناو دەستەڵاتەکان کە لە ژێر چاودێری هەڵبژاردن و خەڵکدا بێت بۆ لێپێچینەوە و گۆڕینی بە کەسێکی تر ، بەڵام تا ئاستێک هیچ وڵاتێک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەیتوانیوە ئەم سیستەمە وەک وڵاتانی پێشکەوتو ئەزمون بکات ، بەڵام لە گشتدا هەوڵی بۆ دراوە و فەشەلی هێناوە و بگرە تا ئاستێک شانشینەکان باشتر بون لە دیموکراسیەکان . لە کوردستان داواکاری بۆ سیستەمی پەرلەمانی و کوتایی هێنان بە سیستەمی سەرۆکایەتی لە قۆناغی نەوشیروان مستەفاوە دەست پێ دەکات ، کە وا بێت پەرلەمان خاوەنی دەستەڵاتی باڵا بێت و لێپێچینەوە لە هەمو دەستەڵاتەکانی تر بکات وەک ناوەندێکی دەستەڵاتی یاسادانان و چاودێری ، ئالێرەوە ململانێ کەوتە نێوان دو مۆدێلەوە ، مۆدێلێک داوای دەستەڵاتی سەرۆکایەتی ڕەهای دەکرد و لە دوو بنەماڵەدا کۆبوبوەوە ، ئەمە لە کاتێکدا بو خودی هەرێم نە یەک پارچە بوە و نە سەربەخۆ بوە ، بگرە دابەش بوە بۆ دوو زۆن و دوو دەستەڵات و دوو بنەماڵە و درێژکراوەی تاران و ئەنقەرە بون ، بەڵام سەرەڕای ئەمانە هێشتا هیوایەک هەبو بۆ کۆتایی هێنان بە دوو زۆنی و دامەزراندنی دەستەڵاتێکی ڕەشید و سیستەمێکی پەرلەمانی و دامەزاروەی نیشتمانی . ئەم دوو هێز و دوو زۆن و دوو بنەماڵەیە لە ژێر سێبەری ڕێککەوتنامەی ستراتیژی هەوڵیان داوە مۆدێلی بنەماڵەیی سەرۆکایەتی بێت ، لە بەرامبەردا ئەوەی ترس بوە لە بەردەمیاندا پەرلەمان و دەستەڵاتی گەل و حکومی سندوقەکانی دەنگدان بوە ، ئەگەر چی بەناو ئێستە نیمچە سەرۆکایەتیە و ئەگەری هەیە لە ژێر گوشاری پەرلەمان و شەقامدا تەواو بگۆڕێ بە پەرلەمانی ، بەڵام تا ئێستا تا ئاستێک بنەماڵەی دوو زۆنەکە سەرکەوتو بون لە داگیرکردنی جومگەکانی دەستەڵات و بێ باک بون لە خەڵک و سندوقەکانی دەنگدان ، ئەوەی تاکە هێزە ترس بێ لە بەردەمیاندا پەرلەمانە ، هەر بۆیە بە بەرنامە بە تایبەت ئەم دوو بنەماڵەیە کار بۆ بێ ئەرزش کردنی پەرلەمان و نەهێشتنی ڕۆڵی نوێنەرانی خەڵک و داوای ڕەوای سیستەمی پەرلەمانی دەکەن. ئەم دوو بنەماڵەیە کە ئێستە زۆرینەن لە پەرلەمان بە تەزویر و درۆ و دراو و ناچارکردنی خەڵک بە دەنگدان بونتە زۆرینەیەکی کارتۆنی ، بەڵام نایشارنەوە کەترسیان هەیە لەوەی لە ناو پەرلەمانەوە دوبارە هێزێکی جدی دروست بێتەوە و ڕێگر بێ لە پلانەکانیان ، بە تایبەت دوای بایکۆتی گشتی لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا ، هەر بۆیە دەیانەوێ بە سیناریۆ کار بۆ شکاندنی شکۆی پەرلەمان بکەن و بێ ئەرزشی بکەن بەوەی کە وێنەیەکی گشتی گاڵتەجاڕی و زمانێکی پیسی نەشیاو بخەنە ناو پەرلەمانەوە کە ئەمەش بە پلانە بۆ ئەوەی لە دور مەودادا ژینگەی پەرلەمان نەتوانێ هەستێتەوە دژ بە دەستەڵاتی بە پیرۆزکردنی بنەماڵە بوەستێتەوە . کردنی هۆڵی پەرلەمان بە بەردەم شەقاوەخانە و جنێوخانە لەخۆڕا نەهاتوە هەوڵە بۆ کوشتن و لە ناوبردنی ئەو سەرزەمینەی کە دەکرێ ڕۆژێ لە ڕۆژان ببێتەوە بە شوێنێک بۆ شۆڕش دژی بنەماڵەکان ، ئەیانەوێ بۆ نەوەکانیشان گرەنتی مانەوەیان بکەن لە دەستەڵاتدا بێ ترسی سەنگەری بەرگری کە پەرلەمانە .

خه‌ڵات عومه‌ر  یه‌كێك له‌ بنه‌ما زانستییه‌كانى ئه‌م سه‌رده‌مه‌ سه‌باره‌ت به‌ زانستى كار و بزنس و داهێنانان له‌م بواره‌دا، پێت ده‌ڵێت: "ئه‌گه‌ر ویستت داهێنان له‌ كارێكدا بكه‌یت و قازانج بكه‌یت، تەنیا یه‌ك ده‌رفه‌تت هه‌یه‌، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه‌ له‌ قۆناغى سه‌ره‌تادا زۆرترین قازانج به‌ده‌ست بێنیت". بۆچى؟ چونكه‌ "له‌ ڕۆژگارێكدایت، هه‌رچى ده‌كه‌یت ڕووبه‌ڕووى ماشێنى گه‌وره‌ى لاساییكردنه‌وه‌ و دزین ده‌بێته‌وه‌ و ساخته‌چێتى هێنده‌ له‌ بره‌ودایه‌، ئه‌وه‌ى ساخته‌ و درۆیه‌ گره‌و ده‌باته‌وه‌، ئه‌وه‌ى ڕاست و دروسته‌ ده‌یدۆڕێنێت، ئه‌گه‌ر له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌ست نه‌وه‌شێنیت، كه‌ نه‌یانتوانیوه‌ نهێنییه‌كه‌ت بزانن، ده‌دۆڕێیت، چونكه‌ لاساییكردنه‌وه‌ زه‌فه‌رت پێده‌بات و دزه‌كان لێت ده‌به‌نه‌وه‌ و ڕه‌نج به‌خه‌سار ده‌بیت!". ڕۆژگارێكه‌ ساخته‌چیه‌تى و درۆكردن گره‌و له‌ ڕاستى ده‌باته‌وه‌! عه‌یامێكى دوور و به‌ر له‌م ڕۆژگاره‌ ((پیره‌مێرد))، كه‌ فه‌یلۆسوفى داهێنانى "شێوازى ژیانى" كوردییه‌، له‌ یه‌كێك له‌ گرنگترین په‌نده‌كانیدا نووسیویه‌تى؛ له‌ به‌ر چرادا دزى ناكرێت كه‌وتووینه‌ ده‌ورێك چراش ده‌دزرێت! خراپیى ئه‌م ڕۆژگاره‌ دزیكردن نییه‌، درۆكردنیش نییه‌، خراپییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ دزى و درۆ ده‌بن به‌ ڕاستى، ئینجا بزانه‌ ئه‌مه‌ چ كاره‌ساتێكه‌! كێشه‌كه‌ له‌ بوونى ساخته‌دا نییه‌، له‌وه‌دایه‌ ساخته‌چیه‌تى ده‌بێ به‌ ڕێباز و شێوازى ژیان و خه‌ڵكیش ئه‌مه‌ ده‌كه‌نه‌ نموونه‌ و لاسایى ده‌كه‌نه‌وه‌! به ‌پێودانگى كولتوورى و شارستانیه‌تى خۆرئاوا، ساخته‌چێتى و درۆ و لاساییكردنه‌وه،‌ نه‌نگى و نوشستى و بێمۆڕاڵییه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ له‌ كولتوورى وڵاتێك و شارستانیه‌تێكى گه‌وره‌ى وه‌ك ((چین))دا، كه‌ بووەته‌ دێوێكى گه‌وره‌ى ئابوورى، ئه‌مه‌ ئه‌وپه‌ڕى لێوه‌شاوه‌یى و داهێنان و لێزانییه. به‌م پێودانگه‌ و به‌ شێوه‌ى گێڕانه‌وه‌ى چیرۆكه‌كه ‌بێت له‌لایه‌ن منه‌وه‌، وا ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ شارستانیه‌تى چینییه‌كان و له‌م سه‌رده‌مه‌دا، كه‌ ئاوێته‌یه‌كى شه‌یتانیى سه‌رمایه‌دارى و كۆمۆنیزمییه‌ به‌رپرسیاره‌، به‌ڵام ئه‌م بۆچوونه‌ وا نییه‌، خۆرئاواییەكان هیچ په‌رێزیان پاك نییه‌، چونكه‌ ئه‌وان خۆیان بیروبۆچوون و داهێنانیان به‌ ساخته‌ به‌ناوى خۆیانه‌وه‌ بڵاو كردووەته‌وه‌، ئه‌وان ساخته‌چیى گه‌وره‌ى مێژوون و زۆر شتیان له‌ شارستانییه‌ته‌كانى خۆرهه‌ڵاته‌وه‌ وه‌رگرتووه‌ و كردوویانه‌ته‌ موڵكى خۆیان، ئێسته‌ كه‌ خه‌ڵك درۆ ده‌كه‌ن و به‌ ساخته‌چێتى ده‌بنه‌ دێو و درنج، مافیان نییه‌ باسى درۆ و دزى و ساخته‌چێتى بكه‌ن. شارستانیه‌تى ئه‌م ڕۆژگاره‌ى چینییه‌كان، كه‌ ئه‌مریكاییه‌كان و ئه‌ورووپاییه‌كان به‌ شارستانیه‌تى لاساییكردنه‌وه‌ و ساخته‌چێتى ناودێرى ده‌كه‌ن، ده‌ره‌نجامى ساخته‌چێتیى خۆیانه‌ كه‌ ڕاستییه‌كانى خۆرهه‌ڵاتیان دزیوه‌ و به‌ ساخته‌ به‌ ناوى خۆیانه‌وه‌ وه‌ك ماركه‌ و براند به‌ جیهانیان فرۆشتووەته‌وه. ئێستا جیهانى جیهانگه‌رى، كه‌ سیستمى سه‌رمه‌یادارى له‌ رێگه‌ى بانكى نێوده‌وڵه‌تییه‌وه‌ ده‌یه‌وێت بیكاته‌ بازاڕێكى یه‌كگرتوو، هێزێكى پاوانخوازى مه‌سیحییه‌، هێزى ئیسلامیى توندڕه‌و دژى ده‌وه‌ستێت و شارستانیه‌تى ساخته‌چیى چینى دژى ده‌وه‌ستێته‌وه‌ و به‌ گیروگازى ده‌هێنێت، لاوازییه‌كه‌ى له‌وه‌دا نییه‌ خاوه‌ندارى ڕاستییه‌، به‌ڵكوو له‌وه‌دایه‌، كه‌ خۆى دز و ساخته‌چییه‌. هه‌رسێ ئایینه‌‌كه‌، له‌ چاكه‌خوازیى ئایینه‌كانى وڵاتى ((دووئاوان)) و ئه‌م كوردستانه‌ى خۆمانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یان وه‌رگرتووە، نه‌زانیى ئێمه‌ ناكاته‌ ئه‌وه‌ى، كه‌ ئه‌م ڕاستییه‌ پێچه‌وانه‌یه‌، به‌ڵام ساخته‌چێتیى ئه‌وانیش به‌ڵگه‌ نییه‌ بۆ ئه‌وه‌ى كه‌ درۆى گه‌وره‌ى مێژوویى ڕاستییه‌. سه‌رۆكى پێشووى چین ((جین تاو)) ده‌یگوت: "چین ناخوازێت ببێته‌ ده‌وڵه‌تێكى مه‌زن، به‌ڵكوو ده‌خوازێت ئاستى ژیانى هاووڵاتییان له‌نێوان ساڵى 2000وه‌ بۆ 2020 بۆ چه‌ند به‌رابه‌ر به‌رز بكاته‌وه‌!". ئه‌م قسه‌یه‌ هیچ ڕاست نییه‌، كارگه‌رانى چینى له‌م ماوه‌یه‌دا هیچ گۆڕانكارى به‌سه‌ر ئاستى ژیانیاندا نه‌هاتووه‌، به‌ڵام لاساییكردنه‌وه‌ و ساخته‌چێتیى ده‌وڵه‌تى چینى ده‌وڵه‌مه‌ندى زۆرى دروست كردووه‌، به‌ر و به‌رهه‌مى چینیى ده‌وڵه‌مه‌ند كردووه‌. سه‌ر و سامانى ده‌وڵه‌مه‌ندى چینى لاساییكردنه‌وه‌ و بره‌ودان به‌ ساخته‌چیه‌تییه‌، تۆ نه‌وه‌یه‌كى نوێ له‌ مۆبایل دروست ده‌كه‌یت، كه‌ ده‌ پڕ قازانجى تێچووه‌، من به‌ ده‌ هێند كه‌متر دروستى ده‌كه‌م، من ده‌یبه‌مه‌وه‌ و ده‌ هێند ده‌به‌مه‌وه‌، سه‌د هێند قازانجیش ده‌كه‌م، ئه‌مه‌ سه‌ر و سامانى منه‌ و گره‌وى بردنه‌وه‌مه‌! چۆن پێڕه‌وى ناكه‌م؟ شارستانیه‌تى ((چین))ى سوودى پڕزۆرى ئه‌وه‌یه پڕزیانه‌، قازانجى زۆرى هه یه وده یباته‌وه‌، من لایه‌نگرى قازانج و بردنه‌وه‌م،به ڵام به شێوازه؟! باس و خواسى زۆر هه‌ن سه‌باره‌ت قازانج و بردنه‌وه‌ و دۆڕان، من ده‌یبه‌مه‌وه‌، من كه‌س پشتم له‌ ئه‌رز نادات و منم هه‌مووان به‌درۆ ده‌خه‌مه‌وه‌. دێمه‌وه‌ سه‌رى دێڕ و خۆشنوودم به‌ هه‌موو شت، ده‌رگا داده‌خه‌م و بێپه‌روام و وه‌ڵام ناده‌مه‌وه‌ و به‌ ئێوه‌ ده‌ڵێم هه‌ر بژین و هه‌ر هه‌بن، خواش نه‌تانشارێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر كولتوور و شارستانییه‌تیش هه‌بێت، یه‌كلاتان نه‌كاته‌وه. یه‌كلاییكردنه‌وه‌ى كولتوور و شارستانیه‌ت مه‌ترسیى گه‌وره‌ى به‌دوایه‌وه‌، به‌ڵام به‌ڕاستى كولتوورى ئەورووپایى و ئه‌مریكایى و سیستمى نوێی جیهان له‌ قه‌یرانى گه‌وره‌دان، خۆى كێشه‌ى وه‌هاى دروست كردووه‌، كه‌ وه‌ڵامى بۆ ئه‌و كێشانه‌ پێ نییه. له‌ ڕۆژگارێكدا ده‌ژین، نازانین درۆكان ڕاستین، یان ڕاستییه‌كان درۆن! ئا لێره‌وه‌ ده‌بێت تێبگه‌ین، كه‌ چه‌ند پێویستیمان به‌ زانین و لێكگه‌یشتن هه‌یه‌، بۆ ئه‌وه‌ نا خراپه‌كانمان بكه‌ین به‌ چاكه‌، به‌ڵكوو به‌تەنیا بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌وه‌نده‌ خراپ نەبین، كه له‌ به‌ره‌ى شه‌یتانه‌كاندا نه‌بین. ڕۆژگار دێت و ده‌ڕوات و وا ده‌رده‌كه‌وێت، كه‌ ساخته‌چى و درۆزنه‌كان ده‌یبه‌نه‌وه‌، كه‌چى كه‌ گوێ ده‌نێیت به‌ دڵى گه‌رمى بێپه‌روا و پڕلێدانى زه‌وییه‌وه‌، دێیته‌وه‌ سه‌ر باوه‌ڕه‌ كوردییه‌كه‌ى خۆت، كه‌ به‌پێى داتا و زانیارى ده‌ڵێت: "له‌ سه‌دا سێزده‌ى كۆمه‌ڵگاى كوردى باوه‌ڕى به‌وه‌یه‌ ده‌رزیى دژ به‌ كۆرۆنا وه‌ربگرێت!". بۆچى؟ بۆچى؟ له‌به‌رئه‌وه‌ى "گومان" له‌م ڕۆژگاره‌دا سه‌ردارى هه‌موو یه‌قینێكى زانستییه‌ و له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌ یه‌قینى زانستیى پێشوه‌خت خۆى به‌ بازاڕ فرۆشتووه‌. ئه‌م قسه‌یه‌ بایى ئه‌وه‌یه‌، سه‌باره‌ت هه‌موو یه‌قینێك ده‌ست به‌ گومانێكه‌وه‌ بگرین، كه‌ كوردییه‌. بێ هووده‌ نییه‌ ته‌مه‌نێكم به‌خشى به‌وه‌ى كه‌ بڵێم "پێویستمان به‌وه‌یه‌ به‌ كوردى بیر بكه‌ینه‌وه‌".

حوسێن عه‌لی شه‌ریف کاتێک ئێمە گەشتینە گوندەکە، شەڕەکە بە تەواوەتی کۆتایی هاتبوو. بەرەی ئەمبەری چەمەکە لەبن دار توەکەی ماڵ نامیقی سمایلدا دانیشتبوون و بەرەی ئەوبەری چەمەکەش لەبن کەپرەکەی ماڵ خولەی میمکە ئامادە جەمیان بەستبوو. ئێمە هەر کە لە کۆستەرەکە دابەزین، یەسوی لالە کاکەوڵا کردی بە کلکە خاکەنازێکدا و هاواریکرد: قەسەم وە یەک ڕەنگی خوا تا خوێنێ نەڕژێنم واز نایەرم. یەسوو بجکۆلەیەکی گەڕی سیسەڵەبوو، بەڵام لەهەر شەڕێکدا کە بەشداری ئەکرد یەخەی گەورەترین و بەهێزترین پیاوی ئەگرت، ئیتر هەمیشە تێهەڵدراو  بوو. عەبەی مامەم ڕویکردە یەسو و گوتی: دانیشە سڵاواتی لیبدەن ئێوە خزمی یەکن عەیبە! ئەویش گوتی: بەخوا خزم لای من ناخوات و زۆریشم داوە لە نامیقی حەمەی سڵە، بەس حەزئەکەم دوو سێ شەقی تریشی تێهەڵدەم! منیش گوتم: وەڵا دیارە بە سەری شکاوت و سنگی دادڕاوت و چاوی وە قۆخ کریاوتا دیارە کە زۆرت لێداوە! ئێمە خزمەکانی خۆمان سواری کۆستەرەکە کرد و حەمەی مامەسەن و نامیقی قالەبێکەسیش خزمەکانی خۆیان سواری تراکتۆرەکەی عەلی ئەسحەو کرد. ئەڵبەتە ئێمە زوتر گەشتینە مەرکەزی پۆلیس و لەوێ دەعوامان لەسەر جەماعەتی ئەوبەری چەمەکە قەیدکرد. لەمەرکەزی پۆلیس داوای تەقریر طوبیان کرد بۆئەوەی قەبارەی زیان و برینەکان بزانن. کە چوینە خەستەخانەکە، فەوزایەکمان دروستکرد کەس لەکەس تێنەئەگەشت. هەرچۆنبوو دکتۆر بەختیار پشکنینی بۆ هەمویان کرد و گوتی بەمن: با ئەوان لەدەرەوە چاوەڕێ بکەن و تۆ بمێنێرەوە بۆ وەرگرتنی ڕاپۆرتەکان. دوای ئەوە ڕاپۆرتەکانم وەرگرتەوە، هاتمە ناو جەماعەت بۆئەوەی هەرکەسە و ڕاپۆرتی خۆی بدەمێ بەدەنگی بەرز کەوتمە خوێندنەوەی ناوەکان. فەیمە کاکەوڵا مرادئەلی:  ئەوە منم بومە قوروانەکە و چیم بۆ نوسریاوە؟ منیش گوتم  نوسراوە، سەری شکاوە بە ئەندازەی چوار تەقەڵ! عەبدولڕەحمان نەسەرەدین فڵامەرز، بەڵی منم: نوسراوە سەری شکاوە بە ئەندازەی پێنج تەقەڵ. یەسو سمایل ناوخاس، بەڵی: نوسراوە سەری شکاوە بەئەندازەی حەڤدە تەقەڵ و سنگیشی بەئەندازەی بیست و یەک تەقەڵ دڕاوە،، نازانم ئەو ماڵوێرانە شەڕی لەگەڵ پڵنگدا کردبوو یان بەشەر! عەینە سمایل فەرەج، سەری شکاوە بە ئەندازەی حەوت تەقەڵ، ئیتر بەمشێوە هەرکەسە و ڕاپۆرتی خۆیم دایە دەستی تاسەرە گەشتە سەر مامە عەوڵای ئەحە چەقەڵ. عەبدوڵا ئەحمەد فڵامەرز، ئا هالمەئەیرە چیم بۆ نوسریاوە؟ وەڵا نوسراوە گیانی کوتراوە و  ئازاری پێگەشتوە! هەر لەگەڵ وامگوت مامە عەوڵا هاواریکرد: ئەی تەقەڵ؟! منیش گوتم: وەڵا تەقەڵیان بۆ نەنوسیویت! ئەویش گوتی: وە مەزەوێ پیاوی پێ کافرئەوێ، لەم خەستەخانە ناڕۆمە دەرۆ هەتا تەقەڵیش بۆ من نەنوسن، وە ڕیشی شاعوسمانی دووڕوە من لە گشتیان زیاتر کوتەکم خواردوە کەچی ئیساکانێ گەرەکیانە تەقەڵم بۆ نەنوسن. توبای سالەی نامیقە مژە کە بەدەستێک ڕاپۆرتەکەی خۆی گرتبوو بە دەستیکیشی مەمکە ڕەش و درێژەکەی خستبوە دەمی مناڵێکەوە هاواریکرد: وەڵا ڕاسەکا مامە عەوڵا لە گشتمان زیاتر لێدانی خواردگە، فەقیرە تەقەڵیشیان بۆ نەنوسیگە! منیش گوتم: دەی تۆ دوو تەقەڵ لەوەی خۆتی بدەرێ کە ئەزانی گوناهە! کەچی دەمی ڕائەوەشاند و ئەیگوت: وەڵا تەقەڵی خۆم نادەمە باوکیشم خۆ بەلاشخانە نیە، من بۆ بیدەمێ ئەی یەسو بۆ نایداتێ خۆ بەشی حەوت کەس تەقەڵیان بۆ نوسیوە! شەڕەکە لەسەر نۆرەی ئاوی باخ ڕویدابوو، مامە عەوڵاش وایئەزانی کە حکومەت بەپێی ژمارەی تەقەڵەکان قەرەبویان بۆ ئەکاتەوە بۆیە شەڕی تەقەڵی ئەکرد. ئێستا مەسەلەی ژەهرەکەش خەریکە وەک مەسەلەی تەقەڵەکانی لێدێت، هەرکەس هەڵئەسێت و شینی ژەهرخواردن ئەکات! ئەمدێت ئەڵێت منیش و ئەویش دێت ئەڵێت بەخوا منیش! جیاوازیەکە ئەوەیە کە تەقەڵەکانی فەیمە و مامە عەبە و یەسو هیچ قەرەبویەکی بەدوادا نەئەهات، بەڵام جەماعەتی ژەهرەکە باش ئەزانن کە هەرکەس ژەهرخواردنی لە راپۆرتەکەدا بۆ بنوسن، نانی ئەکەوێتە ڕۆن و بۆ هەتا هەتایە ژیانی مسۆگەرئەبێت، هەربۆیە گشتی هاوارئەکات: ئەیهاوار منیش ژەهرخوارد کرام!

گۆران دوكانی لە کوردستان ئەگەر خوێندکارێک کۆنمرەکەی 100 نەبێت یان بابڵێین لەدواڕۆژدا نەبێتە پزیشک بەمانای ئەوەدێت ئەم خوێندکارە فاشیلە، تەمبەڵە، ئیهمالە و هەزار ناو و ناتۆرەیتری لێ دەنێن! هەربۆیەشە بەشێک لە دایک و باوکەکان بەخراپترین شێوە پەروەردەی منداڵەکانیان دەکەن! دواجار ئەمەش یەکێکیترە لەو دیاردە نامۆو ناشرینانەی دیکەی کۆمەڵگای کوردی. ئاخر جگە لە کورد چی قەومێکیتر هەیە دایک و باوک هێندە بێ عەقڵ بن بەزۆر 2 بۆ 3 ساڵ منداڵەکەیان لەدوا قۆناغەکانی خوێندنی پێش زانکۆ بهێڵنەوە تەنها لەبەر ئەوەی کۆ نمرەی بەرز بێنێت و گوب وەریبگرێت؟! یان لەکوێی ئەم جیهانەدا بینیوتانە خوێندکارێک گوب ئەسنان وەریبگرێت و کەچی وەک منداڵ لەبەردەم مایکی تیڤیەکدا وڕک بگرێت و زوڕە زوڕبکات بۆ گوب عام؟  دایکێکی حامیلە کە سکەکەی شەش مانگە لەبری ئەوەی دوعای تەندروستیەکی باش بۆ منداڵەکەی بکات بە جەستەیەکی ساغەوە لەدایک بێت، جارێ لەسکیایەتی دوعای ئەوە دەکات لەدواڕۆژدا منداڵەکەی ببێت بە دکتۆر!، خانم هەموو دکتۆرێکیشی قبوڵ نیە دکتۆری عام نەبێت!، باوکەکەشی ئەڵێت نەمردمایا منداڵەکەم ببوایە بە دکتۆرو لەپیریدا چارەسەری خۆمی بکردایە!، ئاخر ئەم هیواو خۆشنودیە نامۆیانە بەس لای دایک و باوکی کورد هەیە. پرسیارێکی جدی بۆ دایک و باوکی خوێندکارە وەرنەگیراوەکان؟ (ئەحمەد کایەو یەڵماز گونای و مەلای گەورە و حەسەن زیرەک و عیشە شان و نالی و مەحوی و هێمن و کەمال مەزهەرو بەهمەنی قوبادی و کۆچەر بیرکارو مەزڵوم کۆبانی و حەپسەخانی نەقیب و ساکینە جانسز) کامیان پزیشک بون؟ منداڵەکەی تۆ ئەگەر ببێتە دکتۆر بە بارتەقای ئەم مرۆڤە مەزنانە خزمەت بە دۆزی نەتەوەکەی دەکات؟ ناوبانگ دەردەکات وەک ئەمان؟ لەکاتێکدا بەشێک لەم مرۆڤە مەزنانە بەهەموو تەمەنیان حەرەمی زانکۆیان نەبینیوە. کەی ئەم بیرکردنەوە هەڵانە کۆتایان دێت؟ لێگەڕێن وەک زۆربەی کۆمەڵگا پێشکەوتوەکانی دیکە بامنداڵەکانتان خۆیان بن، دەستیان بگرن و ببنە بەردەبازی ئەو هیواو ئاواتانەیان کە خۆیان خەونی پێوە دەبینن نەک ئێوە!، چیتر لەبری منداڵەکانتان بیرمەکەنەوەو بڕیار مەدەن. چیتر خۆتان مەکەن بەمەهزەلەو کەسایەتی منداڵەکانیشتان تێک مەشکێنن.

هاوڕێ تۆفیق  بۆ ھەموو لایەک ڕوون و ئاشکرایە ژیانی پەرلەمانیی ئێمە لەبەردەم رەخنەی خەڵک و بگرە حزبەکانیشدایە، لەگەڵ ئەوەی کوردستان دەستوری خۆی نیە. بەڵام لەرووی واقیعیەوە سیستەمی سیاسی کوردستان لەسیستەمی سەرۆکایەتیەوە نزیکترە وەک لەسیستەمی پەرلەمانی. نەتەوەی کورد لەیەکەم بەھاری ئازادبونیا لە ١٩٩١ ،پەرلەمانی وەکو کۆڵەکەیەکی گرنگی ژیانی گشتی و سیاسی سەیرکرد، تەنانەت بە گوێرەی ئەو سەردەمە کاندیدەکانیش کەسانی نەوعی بوون ھەر لە دەستەی سەرۆکایەتیەوە بیگرە، ھەتاوەکو باقی ئەندامان . دواتر قۆناخ بە قۆناخ ژیانی پەرلەمانی ئێمە بۆ دواوە ئەگەڕێتەوەو  خەڵکیش ھێواش ھێواش ئومێدەکانیان لەسەر پەرلەمان ئەکێشنەوە. ئەم بابەتە پێویستی بە راوەستانێکی گەورەی فکریی و سیاسی ھەیە، پەرلەمان بۆ وای لێھات؟ کێشەکانی پەرلەمانی کوردستان ئەگەڕێتەوە بۆ لاوازی ئەدای دەستەی سەرۆکایەتیەکەی؟یان لاوازی توانای پەرلەمانکاران؟ یان کێشەکانی ئەگەڕێتەوە بۆ  خودی حزبەکان؟ئەم جۆرە پرسیارانە لەگەڵ ئەوەی گرنگن، بەڵام ھێشتا پرسیاری جەوھەری نین بۆ دیاریکردنی کێشەکانی ژیانی پەرلەمانیی ئێمە، بەڵکو پرسیارە ئاڵتونییەکان ئەمانەن، ئایا حزبەکان لە پەرلەمان ناترسن؟ ترس لە پەرلەمانێکی بەھێز ، ترس لە دیموکراسی نیە؟ئایاخەڵکانی بەتواناو لێوەشاوە لە بوون بە ئەندامی حزبەکان کەم نەبونەتەوە؟ بێگومان ھەموو ئەو پرسیارانە گەڕانە بەدوای دۆزینەوەی وەڵامێکی گونجاو و بابەتی . ئاشکرایە لەرووی بونیادییەوە پەرلەمان پایەکی گرنگی دەوڵەتی دیموکراسیەو بە پێچەوانەوە ھەموو ھەنگاوێکیش بۆ پاشەکشەکردن لە دیموکراسی، راستەوخۆ ھەنگاوێکیش ژیانی پەرلەمانی ئەگەڕێتەوە بۆ دواوە، لە دەوڵەتی دیموکراسییا قانون و دادگاکان بەھێزن و جگە لەدەوڵەت کەسی تر چەکی بەدەستەوە نیە . لە کوردستان کە حزب چەکی ھەبێ ، ئیتر ڕۆڵی پەرلەمان چی ئەبێ؟بۆیە ئەگەر بەشیوەیەکی بابەتی و دادپەروەرانە ھەڵسەنگاندن بۆ ئەدای پەرلەمان بکەین، پێویستە دان بەو راستیە تاڵەیا بنێین کە ژیانی حزبایەتی ئێمە لە سیستەمی پەرلەمانی و دیموکراسی ئەترسێ و بە ئاشکراش ئەم ترسە ناخەنەروو ،لەلایەکی تر ھەموو ئەو حکومەتانەی کە قەوارەی تر ،جگە لەدەوڵەت  بونیان ھەبێ وخاوەنی چەک و پارەی خۆیان بن، جا ئەو قەوارانە حزب بن، یان خێڵ ،یان گروپی نەتەوەیی و نەژادی بن. لەو دۆخەیا ژیانی پەرلەمانی، شێوەیەکی روکەش وەرئەگرێ و لەڕۆڵی سەرەکی خۆی دوور ئەکەوێتەوە. بێگومان ئەگەر بەشێوەیەکی دادپەروەرانە بریار بدەین، ئەوا کێشەی پەرلەمانی کوردستان بە پلەیەکی نایاب، کێشەیەکی سیاسیەو لەحزبەوە سەرچاوەی گرتوە.لەگەڵ ھەموو ئەو سەرنج و ڕایانەشدا، بەڵام ھەندێک گۆڕانکاری گرنگ ھەیە کە پێویستە پەرلەمان ئەنجامیان بدات ،ئەوانیش بە کورتی؛ یەکەم: پەرلەمان لە جیاتی یەک ئەنجومەن بێت وەکو ئێستا بکرێ بەدوو ئەنجومەوە، یەکەمیان، ئەنجومەنی نوێنەران بە گوێرەی ژمارەی دانیشتوانی ھەر شارێک  بەشێوەیەکی یەکسان نوێنەر ھەڵبژێرێ، ئەنجومەنی دووەمیان ، ئەنجومەنی کوردستان بێ ،کە بەپێی ژمارەی پارێزگاکان بێت و بەشێوەیەکی یەکسان بێ گوێدانە کەمیی و زۆری ژمارەی دانیشتوان نوێنەریان بۆ دیاری ئەکرێ. دووەم: ئەنجومەنی شارەزایان بە قانون بۆ پەرلەمانی کوردستان دەربکرێ و ژمارەیان ٥٠پەنجا کەس بێ و بە قانون مەرج و جۆری شارەزایی دیاری بکرێ، راستە ئێستا پەرلەمان شارەزایی ھەیە ، بەڵام ئەو شارەزایانە باسێکی کارگێرین و ئەمەی دووەم ئەنجومەنی شارەزایانی پەرلەمانە کە بە قانون ئەرک و ڕۆڵی بە روونیی و ئاشکرایی و دیاربێ. سێیەم: پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان جارێکی تر ھەموار بکرێتەوە. چوارەم: ھەموو ئەندامێکی پەرلەمان پابەند بکرێ کە ئوفیسی خۆی لە شوێنی نیشتەجێبونی رەسەنی خۆی ھەبێ و ناونیشانەکە و ژمارەی تەلەفونی بۆ خەڵک ئاشکرابکرێ و ھەموو ئۆفیسێک ژمارەیەک فەرمانبەری ھەبێ بۆ ئەوەی وەڵامی خەڵک بدەنەوە. ئەمەش لە پێناوی دروستکردنی پردێکی پەیوەندی بەردەوام لە نێوان پەرلەمانکار و خەڵکدا بکرێ

ئارام مەحمود پرۆسەی هەڵبژاردن لەبنەڕەتدا، دۆزینەوەی چارەسەرە بۆ كێشەو ئاڵۆزییە سیاسییەكان، بەڵام لەعێراق‌و زۆرێك لەوڵاتە دواكەوتووەكان، ئەم پرۆسە دیموكراتییە، بۆخۆی بووەتە كێشەو كەرەستەی ململانێی سیاسی. دوای تێپەڕبونی زیاتر لە دوو هەفتە بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، لەبری چاوەڕوانی بەرزبونەوەی دوكەڵی سپی لەناوماڵی شیعەو ڕێككەوتن لەسەر ناوی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو، هێشتا هێزەكانی نزیك لە ئێران شۆكی ئەنجامەكان بەرینەداون، پێداگرن لەسەر ڕەتكردنەوەو داوای سەرلەنوێ ژماردنەوەی دەنگەكان ئەكەن، سەدریش ڕۆژانە بەتویتەكانی، بەهەموو لایەك ئەڵێ، هەڵبژاردن بوو بەشێك لەڕابردوودا، ئێستا كاتی قسەكردنە لەسەر شكڵ‌و بەرنامەی حكومەتی داهاتوو. تائێرە، وێنە ئاشكراو بەرچاوەكە بەو شێوەیەیە. ئەوە لەپشتی پەردەش ئەگوزەرێ، گفتوگۆی نێوان لایەنە ناكۆكەكانی شیعە (ڕەوتی سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگكاری) درێژەیان هەیە، باس لەجۆرێك لەنزیكبونەوەش ئەكرێ، لەسەر دەستنیشانكردنی كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، لەو چوارچێوەیەشدا ژمارەیەك ناو لەسەرمێزی گفتوگۆیە، بە ئامانجی بەدەستهێنانی كۆدەنگی لەسەر كەسێكیان. سیستمێكی ماندوو...  ئەوەی ئەم قۆناغە مێژوییەی عێراق لە 18 ساڵی ڕابردوو جیادەكاتەوەو گۆڕینی واقیعی سیاسی كردووەتە مەسەلەیەكی حەتمی، توندبونەوەی فشاری شەقام‌و پێگەیشتنی جۆرێك لە هۆشیاری سیاسییە، بەرزبونەوەی سەقفی چاوەڕوانی‌و داواكاری خەڵكە لەحكومەت‌و هێزە سیاسییەكان، ئەوەش وادەكات دووبارەكردنەوەی هەمان سیستمی سیاسی بەتەواوی نەخۆشی‌و قەیرانە هەمەلایەنەكانیەوە، نەتوانێت وەڵامدەرەوەی قۆناغەكە بێت. نوری مالیكی لەساڵی 2009دا، چەمكی "زۆرینەی سیاسی" فڕێدایە ناو كایەی سیاسی عێراق، لەژێر ناوی كۆتایهێنان بە پشكێنەو بەشداری هەموان لەدەسەڵات، هەندێك لەو بڕوایەدا بوون،  ئامانجی مالیكی لەوكاتەدا قۆڵبادان‌و ئیقساكردنی نەیارەكانی بووە لەو ڕێگەیەوە، بەڵام بۆ دۆخێكی سیخناخ بە كێشەو ناڕەزایی وەك ئێستا، ڕەنگە ئیتر كاتی ئەوە هاتبێت، ئەو سفرە فراوانەی هەژدە ساڵە بۆ تەواوی هێزە سیاسییەكان ڕاخراوە، كۆبكرێتەوە، یان بەجۆرێك بچوكبكرێتەوە، تەنها چەند هێزێكی براوە لەسەری دانیشن، هێزەكانی تریش بچنە سەر كورسی ئۆپۆزسیۆن، تا لەو ڕێیەوە مانایەك بدرێ بە بەرپرسیارێتی‌و لێپرسینەوە، لەشێوازی ئیدارەدانی وڵات. بێگومان چاوەڕوانییەكی لەوشێوەیە، لەكۆمەڵێك هێزی دینی، نەتەوەیی، تائیفی، وابەستەی ئەجێندای جیاوازو ناكۆك، جۆرێك لەخۆشخەیاڵی تیادایە، بەتایبەت كە هەریەكێك لەم هێزانە، خاوەنی شەرعیەتیەكی تایبەت بەخۆیەتی‌و، ئامادەنییە دەستبەرداری دەسەڵات‌و ئیمتیازاتە زۆرو زەوەندەكانی بێت، بگرە مانەوەی لەدەسەڵات بەمەسەلەیەكی وجودیی ئەزانێت . وێڕایی كاریگەری دەرەكییەكان، كە ئەویش دیسان نەخشی دیاری بەنەخشەی سیاسی عێراقەوە هەیەو، زۆرجار قسەی یەكلاكەرەوەش، بەڵام بەدیوەكەی تریشدا، درێژەدان بەم دۆخە، مانای خولانەوە لەبازنەیەكی بەتاڵ‌و بردنی وڵات بەرەو هەڵدێرو نادیار، كە هیچ لایەك بەقازانجەوە لێی دەرناچێت. دیارترین ئەگەرو سیناریۆ پێشبیینكراوەكان بۆ عێراقی دوای 10ی تشرین: 1-    تێكشاندنی سیستمی تەفوافوق‌و پێكهێنانی حكومەتێك لەسەر بنەمای زۆرینەی سیاسی، كە "ڕەوتی سەدر" یان "مالیكی و حەشدییەكان" لەگەڵ كوردو سوننە پێكیبهێنن‌و بەرپرسیارێتی تەواوی شكست‌و كەموكوڕییەكانی هەڵبگرن، بێگومان ئەمە هەنگاوێكی ئاسان نابێ، ڕەنگە عێراق ڕوبەڕوی ئاستەنگی سیاسی‌و تەنانەت ناسەقامیگری ئەمنیش بكات.  هەندێك، پێشهاتێكی لەو شێوەیە بەجۆرێك لەوەهم‌و خوارفە ئەزانن، پێیانوایە، نە ئێستاو نە لەئایندەیەكی نزیشكیدا، زەمینەیەكی لەوشێوەیە لە عێراق ناڕەخسێت، هەندێكی تریش ئەڵێن، تاكە ڕێگایە بۆ دەربازكردنی عێراق لەو شكستە قوڵەی ڕوبەڕوی بوەتەوە، كەهیچ هێزێك خۆی ناكات بەخاوەنی‌و كەسیش بەرپرسیارنیە لەبەردەمی خەڵكدا. قسەی ئەوەش هەیە، ئێرانییەكان پەیامیان دابێت بە كوردو سوننە، كە بەبێ تەوافوقی ناوماڵی شیعە، حكومەتی زۆرینە لەگەڵ سەدرییەكان پێكنەهێنن. 2-    پیادەكردنی تەوافوقی سیاسی‌و بەشداریكردنی هەموان لەكێكی دەسەڵات، ئەمەش بەو مانایەی سیستمی سیاسی، جارێكی تر بەتەواوی قەیرانەكانییەوە خۆی دووبارە دەكاتەوە. لەم ڕوەوە هەندێك پێیانوایە، هەر حكومەتێك لەعێراق لەسەر بنەمای تەوافوق دروستبكرێتەوە، تەمەنی درێژنابێ‌و هەمان چارەنوسی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی ئەبێت، بەدووریشی نازانن جارێكی تر خۆپیشاندان‌و ناڕەزایی توندتر لەڕابردو سەرهەڵبداتەوەو تەڕو وشك لەگەڵ خۆی بسوتێنێت. 3-    ئەگەری سێیەم ئەوەیە، هێزە براوەكان (ڕەوتی سەدر، هاوپەیمانی تەقدوم، دەوڵەتی یاسا، پارتی دیموكراتی كوردستان) حكومەت پێكبهێنن، لەحاڵەتێكی لەو شێوەیەدا ئەگەری بەهێز ئەوەیە (یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و هاویەیمانی عەزم)یش بەشداری بكەن، بەشداری ئەم دوو هێزە بۆ ڕاگرتنی سەقامگیری ناوماڵی كوردو سوننە گرنگە، جگە لەوەش، پاڵپشتێكی گرنگ دەبن بۆ دامەزراندنی حكومەتێك، كە نزیكەی دوو لەسەرسێی كورسی پەرلەمانی لەپشتەوەبێت. پێدەچێت ئەمەیان نزكترین ئەگەر بێت، چونكە: ا_ بەشداری مالیكی لەحكومەتی داهاتوودا، تا ئاستێك ترسی ئێران‌و هێزەكانی نزیكی ئەڕەوێنێتەوە. ب_ حكومەتی زۆرینە بۆ سەدر فەراهەم دەكات‌و دەستكراوەتری دەكات لەجێبەجێكردنی بەرنامەكانی لەحكومەت. ج_ حكومەتێكی لەوشێوەیە، بەدور ئەبێت لەترسی خستن‌و سەندنەوەی متمانە لەسەرۆك‌و وەزیرەكانی، بەوپێیەی خاوەنی نزیكەی دوو لەسەرسێی دەنگی پەرلەمان ئەبێت. _4  سیناریۆی چوارەم، ڕۆیشتنە بەرەو فەوزاو پشێوی، گەرچی ئەم ئەگەرە ئەگەرێكی لاوازە بەڵام لەزۆنێكی پڕ لەناكۆكی و ئەجێندای بەریەكەوتودا، ناكرێ بەتەواوی وەلابخرێت. ئەوەی وادەكات ئەم ئەگەرە لاوازبێت، لەسەر ئاستی ناوخۆ: ا_  لەگەڵ ئەوەی زۆرینەی هێزە شیعییەكان گروپی چەكدارییان هەیە، بەڵام تا ئەم لەحزەیە، لە پارتی‌و یەكێتی بەرپرسیارانەتر مامەڵەیان لەگەڵ كێشەكانی ناو ماڵی خۆیان كردووە، چەكیان بەكارنەهێناوە بۆ یەكلاكردنەوەی ململانێ سیاسییەكان. ب_ هێشتا مەرجەعییەتی باڵای نەجەف هیچ قسەیەكی لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن نەكردووە، ڕەنگە قسەی كۆتایی هەڵگرتبێت بۆ دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی، كە ئەگەری زۆرە داوای (هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگكاری) بۆ  بژاردنەوەی تەواوی دەنگەكان ڕەتبكاتەوە، بەوپێیەی داوایەكی لەوشێوەیە پێچەوانەی یاسای هەڵبژاردنەو پێویستی بە تەشریعی پەرلەمانیە، لەم حاڵەتەدا یان لەئەگەری هەڵكشانی ناڕەزایی هێزە دۆڕاوەكاندا، مەرجەعیەتی نەجەف بێتە سەرخەت‌و بەدەربڕینی ڕای خۆی، كۆتایی بەهەموو مشتومڕەكان بینێت. ج_ هێزە شیعییەكان بە باشی لەو ڕاستیە گەیشتون، لەحاڵەتی تێكچونی ناوماڵی سیاسیاندا، زەرەرمەندی یەكەم خۆیان دەبن، بەوپێیەی بڕیاردەری یەكەم لە عێراق خۆیانن. لەسەر ئاستی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتیش: ئێران‌و ئەمریكا، كە دوو یاریزانی بەهێزو بڕیاردەرن لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق، ڕێگەنادەن سەقامگیری عێراق تێكبچێت، لەبارەی هەڵبژاردنیش قسەی یەكلاكەرەوەی خۆیان كردووە، وێڕای نەتەوەیەكگرتووەكان‌و یەكێتی ئەوروپا، كە دیسان ئەوانیش پرۆسەی هەڵبژاردنیان بە ئەرێنی هەڵسەنگاندووە، بەمەش دەرفەتێكیان نەهێشتوەتەوە بۆ ئەو هێزانەی گومانیان خستوەتە سەر پرۆسەكە. ئەم جارە جیاوازە قسەیەك هەیە لەعێراق، هەندێك لەسیاسییەكان‌و چاودێران زۆر دووبارەی دەكەنەوە، ئەویش ئەوەیە، مەرج نیە براوەی یەكەمی هەڵبژاردنەكان، سەرۆك وەزیران دەستنیشان بكات، نمونەی ئەوە دێننەوە كە: _1 لەساڵی 2010 ئەیاد عەلاوی براوەی یەكەمی هەڵبژاردنەكان بوو، بەڵام بەڤیتۆی ئێرانی‌و ڕەزامەندی ئەمریكاو تەفسیری دادگای فیدراڵیی بۆ گەورەترین كوتلە، نوری مالیكی بووە سەرۆك وەزیرانی عێراق. _2 لەساڵی 2014 حزبی دەعوە براوەی هەڵبژاردنەكان‌و خودی مالیكیش یەكەم دەنگ بوو لەسەر ئاستی عێراق، بەڵام بەهۆی ڤیتۆی مەرجەعیەت (المجرب لایجرب)، حەیدەر عەبادی بوو بە سەرۆك وەزیرانی عێراق. _3  ساڵی 2018 ڕەوتی سەدر یەكەمی هەڵبژاردنەكان بوو، بەڵام بەهۆی فشاری شیعەكان، سازان كرا لەسەر ناوی عادل عەبدولمەهدی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق. ڕەنگە ڕوخانی حكومەتی عەبدولمەهدی كۆتایی بەم قسەیە هێنابێت، سەدرییەكانیش پەندییان لەڕابردو وەرگرتبێ و پێگەی داهاتوشیان لەبەرچاوبێت، چونكە وەك دەوترێت، دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزمون‌و چاوەڕوانیكردنی ئەنجامێكی جیاواز، جۆرێكە لەگەمژەیی. دەوترێت، هەڵبژاردنی ئەمجارە لەوێنە گشتییەكەدا زۆری نەگۆڕی، بەڵام لێكەوتەكانی هەردوو تشرین "خۆپیشاندانەكانی تشرین و هەڵبژاردنەكانی تشرین" لەپێكهێنانی حكومەتی ئایندەو لەناو پەرلەمانی داهاتوشدا، ڕەنگدانەوەی قوڵی ئەبێت.  

 د. شۆڕش حاجی بزوتنەوەی گۆڕان لە دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقدا دوچاری شکستێکی گەورە بوو نەیتوانی هیچ کورسییەک بەدەست بێنێ‌. بەدەست نەهێنانی هیچ کورسییەک لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەلایەن گۆڕانەوە دەرەنجامی نائومێدی خەڵکی باشوری کوردستان بو بە بزوتنەوەی گۆڕان، کە پێشتر سەدان هەزار هاوڵاتی پشتیوانیان لێکردو ئومێدی گەورەیان لەسەر هەڵچنیبو. ئەم چەند دێڕە وەک ئەرکێکی ئەخلاقی‌و لە هەستکردن بە بەرپرسیاریێتییەوە وەک هەوڵێکی بچوک ئامادە کراوە بەهیوای ئەوەی هزری گۆڕانخوازی‌و خەباتی مەدەنییانەی خەڵک لەپێناوی بەدیهێنانی گۆڕانکاری لە سیستمی حوکمڕانی‌و شێوازی بەڕێوەبردن لە باشوری کوردستان نەگاتە بنبەست‌. چونکە ئەگەر هیچ نەکرێ‌و خەڵک بە تەواوی نائومێد بێ ئەوا ئەم هەلومەرجە سیاسییە چەقبەستووە بۆ ماوەیەکی دورودرێژ بەردەوام‌و ئەم دەسەڵاتە شکستخواردووەش بێباکتر دەبێ. بۆیە ئەرکی هەمو ئەوانەیە، کە هاوڵاتیانی هەرێم بە شایستەی ژیانێکی باشتر دەزانن بەشدار بن لە گێڕانەوەی ئومێد بۆ خەڵکی کوردستان‌و هەڵکردنی مۆمی هیوای دەستەبەرکردنی ژیانێکی باشتر بۆ هاوڵاتیان، چونکە هەمو هەنگاوێک بەئاراستەی دانانی نەخشەی سیاسی‌و هەوڵی گۆڕانکاری پێویستی بە بونی هیواو ئومێدی سەرکەوتنە. لەئێستادا ئەگەر گۆڕانخوازان نەخشەو پلانێکی تۆکمە دانەنێن بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە، ئەوا تروسکەی هیوای خەڵك بە گۆڕانکاری خامۆش دەبێ‌و ئەرکی داهاتوش قورستر دەبێ. بەڵام پرسیارە گەورەکە ئەوەیە، ئایا ئەم کارە چۆن بکرێ؟ هەروەها دەبێ بپرسین کێ دەتوانێ کار بۆ هەستانەوەی ئەم جوڵانەوەیە بکا؟ ئایا بڕیاربەدەستانی ئێستای گۆڕان، کە جوڵانەوەکەیان توشی ئەم شکستە کرد، دەتوانن ئەم ئەرکە قورسە بگرنە ئەستۆ؟ یاخود شانازیی گۆڕینی ئەم شکستە بە سەرکەوتن بەر خەڵکی تری دەرەوەی بازنەی دەسەڵاتدارانی ئێستای گۆڕان دەکەوێ؟  ئەم کارە، بە بڕوای ئێمە، دو لایەنی هەیە، یەکێکیان هەستانەوەی بزوتنەوەی گۆڕانەو بەشەکەی تری کۆکردنەوەی هەمو ئەو هێزە سیاسی‌و گروپ‌و کەسانەیە، کە بڕوایان بە گۆڕانکاری هەیە لە باشوری کوردستان، لە چوارچێوەی پەیکەرێکی رێکخراوەیی گونجاوو بەشێوازێکی کارکردنی نوێ‌و گرتنەبەری سیاسەتێکی تەندروست بە ئاراستەی گۆڕانکاری ریشەیی.‌ ئەوەندەی پەیوەندی بە بەشی یەکەمی ئەم کارەوە هەیە، ناکرێ بیر لە پرۆسەی هەستانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان بکرێتەوە بەبێ دیاریکردن‌و چارەسەرکردنی ئەو فاکتەرو روداوانەی بونە هۆکاری ئەم شکستە. زۆر هۆکاری خۆیی‌و بابەتی لەپشتی شکستی بزوتنەوەی گۆڕان بو، بەڵام گرنگترین ئەو فاکتەرانەی بونە هۆی ئەوەی دەنگدەرانی کوردستان دەنگ بە بزوتنەوەی گۆڕان نەدەن ئەمانەی خوارەوەن: یەکەم/ بەشداریکردنی شەرمنانەی گۆڕان لە کابینەی نۆی هەرێم، کە تێیدا گۆڕان چەند پلەو پۆستێکی بۆ بەرپرس‌و هەڵسوڕاوەکانی خۆی وەرگرت، بێ ئەوەی بتوانێ هیچکام لە بەڵێن‌و پەیامەکانی جێبەجێ بکاو ببێ بە شەریکی راستەقینە لە داڕشتنی سیاسەتی ئەم کابینەیە. بەڵام هاوڵاتیانی کوردستان بزوتنەوەی گوڕانیان وەک شەریکی دەسەڵات‌ حساب کردو لە دروستبونی ئەو قەیرانانەی کە ئەمڕۆ هاوڵاتیان بەدەستیەوە دەناڵێنن‌ گۆڕان‌یشیان بە هەمان ئەندازەی پارتی‌و یەکێتی بە تاوانبار حساب کرد. بزوتنەوەی گۆڕان لە سەرەتای دروستبونیدا خۆی وەک هێزێکی ئۆپۆزیسیۆن‌و رەخنەگرێکی جیدی‌و داواکارێکی مکوڕی گۆڕانکاری بە خەڵک ناساند. بۆیە دەنگدەرانی کوردستان بڕیاری بەشداریکردنی ئەمجارەی بزوتنەوەی گۆڕان‌یان لە حکومەت، دوای دەرکردنیان لە کابینەی پێشو وەک پەشیمانبونەوە لە پەیامەکانیان‌و پشتکردن لە داواکارییەکانی خەڵک لێکدایەوە. دوەم/ دروستکردنی هاوپەیمانیێتی لەگەڵ یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بۆ هەڵبژاردن لەدوای رێکەوتنی سیاسی لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ چونە حکومەتی هەرێم بە کارێکی باش بۆ گۆڕان نەشکایەوە. چونکە ئەو هەنگاوەش پێچەوانەی ئەو پەیامەی پێشوی گۆڕان بو، کە خۆی بە نەیارو جێگرەوەی پارتی‌و یەکیێتی دەزانی‌و خەڵکیش چاوەڕوانی ئەوەیان لێدەکرد. سێیەم/ گوێنەگرتن‌و بێباکی‌ دەسەڵاتدارانی گۆڕان بەرامبەر هەمو ئەو دەنگە ناڕازییانەی لەناو بزوتنەوەکە بەرز دەبونەوە. هەروەها ئاشت نەکردنەوەی ئەو هەڵسوڕاوانەی نیگەران بون‌و لە بزوتنەوەی گۆڕان دورکەوتنەوە. بەمەش چەندین کۆڵەگەی گرنگی تەلاری گۆڕان کەوت‌و جوڵانەوەکە لە توانای کارکردن‌و قورسایی‌و خۆشەویستی‌ ئەوانە لە ناو خەڵک بێبەش بو. سەرەڕای ئەوە، ئەم حاڵەتە پەرچەکردارێکی وای لەلای هەندێ لەو ناڕازیانە دروست کرد ناچار بن کەموکوڕییەکانی گۆڕان‌و رەخنەکانیان بەئاشکرا بخەنە ناو سۆشیال میدیا. بەمەش خەڵک بە کەموکوڕییەکانی گۆڕان ئاشناتر بو. سەیر لەوەدایە کە دەسەڵاتدارانی گۆڕان لەگەڵ دو هێزە سەرەکییە نەیارەکەیان – پارتی‌و یەکێتی – دوای گفتوگۆیەکی زۆر رێکەوتنی سیاسییان واژۆ کرد، بەڵام ئامادە نەبون گوێ لە هاوڕێکانی خۆیان بگرن‌و لەگەڵیان بگەنە ئەنجامێکی باش. چوارەم/ کێشەی تەوریسی سیاسی‌و گواستنەوەی موڵکداریی گردی زەرگەتە بۆ سەر کوڕەکانی کاک نەوشیروان گومان‌و پرسیاری گەورەی لەلای دەنگدەران دروستکرد‌. کاک نەوشیروان کە لە ژیان دابو لە ناو خەڵک بەوە ناسرابو کە دژی تەوریسی سیاسی بوەو موڵکوماڵ بەلای ئەوەوە گرنگ نەبوە، بەڵام ئەو هەنگاوەی کوڕەکانی کاریگەری خراپی لە سەر رای خەڵک بەرامبەر ئەو زاتە دروست کرد. موڵکداری گردی زەرگەتە لە سەردەمی کاک نەوشیروان کێشە نەبوو گردی زەرگەتەو کۆمپانیای گاسن، کە موڵکی کۆمپانیای وشە بون‌، بۆ بەرژەوەندی بزوتنەوەکە بەکاردەهێنرا. چونکە ئەو لە یەک کاتدا خاوەنی کۆمپانیای وشەو رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بو. کوڕەکانی کاک نەوشیروان لە دوای کۆچی دوایی باوکیان هیچ پۆستێکی فەرمیان لە ناو گۆڕاندا نەبو، بەڵام خەڵک ئەوانی بە بڕیاردەری سەرەکی، پشتی پەردە، لە ناو گۆڕان دەزانی. بەمەش زۆربەی دەنگدەرانی گۆڕان بە هەمان چاوی پارتی‌و یەکێتی تەماشای بزوتنەوەی گۆڕانیان کرد. دەبو دوای نەمانی کاک نەوشیروان پەیوەندی نێوان کۆمپانیای وشەو موڵکوماڵەکانی‌و کوڕەکانی کاک نەوشیروان‌‌ لەگەڵ جوڵانەوەکە رێک بخرایە. چەند جارێک ئەو داوایە خرایە بەردەم جڤات‌و خانەو رێکخەری گشتی، بەڵام هیچ هەنگاوێک بەئاراستەی چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە نەنرا. پێنجەم/ پەیکەری رێکخراوەیی گۆڕان‌و جڤاتی نیشتمانی وەک باڵاترین ئۆرگانی بڕیاردان لە ناو گۆڕان لە دوای نەمانی کاک نەوشیروان نەیانتوانی وەک پێویست رۆڵی خۆیان ببینن، کە خۆشم یەکێک بوم لەوان. ئەم پێکهاتەیە لە سەردەمی کاک نەوشیروان کێشە نەبو، چونکە کاک نەوشیروان وەک کەسایەتییەکی بەهێزو بەئەزمون‌ خۆی داڕێژەری سیاسەت‌و ستراتیژی گۆڕان بو. بەڵام دوای نەمانی ئەو، ئۆرگانەکانی گۆڕان – بەتایبەتی جڤاتی نیشتمانی‌و خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی‌ لە روی تواناو بڕیاردانەوە لە ئاست ئاڵنگاری ئەو سەردەمەو پێشهاتەکاندا نەبون‌. بۆیە بیرکردنەوە لە هەر نەخشەیەک بۆ گێڕانەوەی متمانەی خەڵک بە بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ داڕشتنی پەیکەرێکی تری گونجاو بۆ جوڵانەوەکە، کە تێیدا دامەزراوەکانی گۆڕان بتوانن ژیرانە سیاسەتی گۆڕان داڕێژن‌و ئۆرگانەکانی گۆڕان بڕیاری کۆتایی بدەن‌، هەوڵێکی بێ ئەنجام‌و کارێکی شکستخواردو دەبێ. چارەسەرکردنی ئەو کێشانەو بنبڕکردنی ئەو هۆکارانەی بونە هۆی شکستی گۆڕان لە هەڵبژاردندا، ئەگەر بکرێ دەکرێ بکرێنە یەکێک لەو رێگاچارانەی ئومێدی گۆڕانکاری‌و هیوای سەرکەوتن لەلای خەڵک دروست بکاتەوە. دەستلەکارکێشانەوەی رێکخەری گشتی‌و ئەندامانی خانەی راپەراندن دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ١٠ی ئۆکتۆبەر، دەکرێ بکرێتە هەنگاوی یەکەم لە هەوڵی گێڕانەوەی متمانەی خەڵک بە بزوتنەوەی گۆڕان‌. بەڵام دەستێوەردانی ئەوان لە دەستپێکی نەخشەی کاری ئایندەی گۆڕان یان ساردبونەوەی هەڵسوڕاوان لە هەنگاونان بە ئاراستەی هەستانەوەی گۆڕان نیشانەیەکی تری بێباکی‌و هەستنەکردن بە بەرپرسیاریێتی دەسەڵاتدارانی ئێستای گۆڕانە بەرامبەر ئەم شکستە گەورەیە. بەمەش ئومێدی سودوەرگرتن لە رابردوو هەنگاونان بەرەو ئایندەیەکی گەش زیندە بەچاڵ دەکرێ. بەشی دووەمی نەخشەی گێڕانەوەی ئومێدی هاوڵاتیان بە هزری گۆڕانخوازی بریتیە لە کۆکردنەوەو رێکەوتن لەگەڵ هەمو ئەو تاک‌و گروپ‌و هێزانەی لەخەمی خاک‌و خەڵکی کوردستان‌و بەدیهێنانی گۆڕانکاری دان بۆ باشترکردنی ژیانی هاوڵاتیان، لە چوارچێوەی پەیکەرێکی هاوپەیمانیدا کە کارو بڕیاردانی بەکۆمەڵ کرۆکی کارکردنیان بێ‌و هەمویان بتوانن لە سەر ئەجێندایەک رێک بکەون‌و ببنە بەرەی خەڵک لەبەرامبەر دەسەڵات. بۆ ئەوەی ئەو بەرە نوێیە متمانەی خەڵک بەدەستبێنێ، وا چاکە بەڵێن بەخەڵکی کوردستان بدەن کە تاکو لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا نەبن بە زۆرینەو نەتوانن خۆیان حکومەت پێک بێنن بەشداری لە هیچ حکومەتێک ناکەن، بەڵکو وەک هێزێکی ئۆپۆزیسیۆنی مەدەنی کار دەکەن بۆ هوشیارکردنەوی هاوڵاتیان‌و چاودێریکردنی حکومەت‌و خۆئامادەکردن بۆ گرتنەدەستی دەسەڵات‌. خۆ ئەگەر بەشی یەکەمی ئەم پلانە، کە تایبەتە بە ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان نەگاتە ئەنجام‌و سیحری گۆڕان بەو شێوەی کە جاران هەبو، لەلای خەڵک بەتاڵ بوبێتەوە، ئەوا گۆڕانخوازان‌و ئەو هەڵسوڕاوانەی گۆڕان کە سورن لەسەر درێژەدان بە هەوڵی گۆڕانکاری دەتوانن ببن بە هەوێنی کۆکردنەوەی هەمو ئەو تاک‌و گروپ‌و هێزانەی کار بۆ ئاییندەیەکی گەش بۆ خەڵكی کوردستان دەکەن‌و بە ناوێکی ترو پەیکەرێکی رێکخراوەیی ترەوە بەرەی گەڵ لە بەرامبەر دەسەڵات پێکبهێنن.

گرنگترین بنەماى هزرى ورێکخراوەیى چەپى ئەلکترونى (E-Left)، بەرەو چەپەکى زانستى ودیموکراتى سەردەمیانە. رزگار ئاکرەیى    پێش نیزیکەى بیست ساڵ من سەرەتاکانى چەمکى چەپى ئەلکترونیم خستەروو (Electronic Left ”E-Left”) وباسم کردن لە خاڵى سەرەکى لەچەندین وتار ودیالوکى جیاواز. ووەکو دەبینین زۆر لە خاڵە باسکراوەکان راستگویى خۆیان سەلماند، وئێستا پێویستە بە فراوانى گرنگترین بنەماى هزرى ورێکخراوەیى چەپى ئەلکترونی بەشێوەکى وردتر روون بکەینەوە. ئەکرێ هەندێ کەس واتێبگەن زاراوەى چەپى ئەلکترونی تەنها گۆرینى دەزگا وپارتەکانى چەپە لەشێوەى ئاسایى خۆى بۆ بەکارهێنانى تەکنلوجیاى زانیاری وئەنترنێت! بەتێروانینى من، زۆر لەوە زیاترە، بەلکو ئاراستەکى نوێ یە شێوازەکى زانستى دیموکراتى هاوچەرخ وسەردەمیانە بەخۆیەوە دەگرێت لەبارەى چەمکى چەپ ووتارى سیاسى، ومیکانیزمى رێکخستن وکارکردن، بۆ ئەوەى بگونجێت لەگەڵ پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى ومافى مروڤ لەبوارە جیاوازەکان، وگۆرانکارى گەورە لە میکانیزمى سەرەدەریکردن وپەیوەندیکردن ورێکخستنى جەماوەر بەهۆى شورشى تەکنلوجی وزانیاری. گرنگترین بنەمای هزرى وسیاسى چەپى ئەلکترونی وەک هێزى چەپ خەبات دەکەین دژى سیستەمى سەرمایەدارى بەشێوەى جیاوازى خۆى، وکاردەکەین بۆ گۆرینى، بەرەو سیستەمى سوشیال دیموکرات کە زیاتر مروڤایەتى ودادپەروەرى تێدا هەبێت، بەڵام پسیار لێرە ئەوەیە، ئایە دەتوانین بیگۆرین بەرێگەى پێداگیرى حەرفى بە تێکست ووتارى سیاسى ومیکانیزمى کارکردن ورێکخراوەیى کلاسیکى ماوە بەسەرچوو لەناو قالبى جێگیر! کە ناگونجێن لەگەڵ بیرکردنەوەى دیالیکتى وپێشکەوتنخوازى مارکسى وچەپ، لەکاتێک سەرمایەدارى لەهەموو بوارەک گەشە دەکات لەهەر کاژمێرەک بەلکو لەهەر خولەکەک! وبەشێوەکى خێرا وکاریگەر خۆى دەگونجێنیت لەگەڵ قەیرانە جیاوازەکان ولێى دەردەچێت وخۆى نوێ دەکاتەوە؟ ئایە ئەکرێ (چەکى زۆر کەون) بەکاربێنین، ومەبەستم لێرە وتار ومیکانیزمى کارکردن ورێکخستن لەو شەرە گەورە وئالوزە وسەرکەوتن مسوگەر بکەین؟ بە بوچوونى من، بەدڵنیاییەوە وەڵام (نەخێر) دەبێت، وبارودوخى ئێستا ئەوەمان پێدەڵێت! بۆیە پێویستە روو بەرووى سەرمایەدارى ببینەوە (بە چەکى) پێشکەوتوو، وزانستى هاوچەرخ ونوێ بوونەوە وگەشەکردنى بەردەوام لەهەموو بوارەک، وسەرکەوتنى بەسەر بێنین. بەهەمان شێوەى کارل مارکس وفریدریک ئەنجلز (کارل وئەنجلز لە پێشەکى چاپى ئەلمانى ساڵى 1872 لە بەیاننامەى شیوعى پاش تەنها بیست وپێنج ساڵ لە نووسینى، ئاماژە دەکەن: ئیمڕۆ ئەو بەرنامە کەون بووە لەهەندێ خالەکانى بەکاریگەرى پێشکەوتنى پیشەسازى گەورە لەدوایین بیست وپێنج ساڵ).   وبێگومان ئەو پێشکەوتنەى کارل وئەنجلز ئاماژە بۆ دەکەن لەو کاتە زۆر کەم بوو بەبەراورد لەگەڵ پێشکەوتنى گەورەى تەکنلوجی ئێستا، باشە ئێستا بوچوونیان چۆن دەبوو؟ ئەگەر ئێستا لە ژیان دا بان پاش ئەو هەموو گۆرانکاریە گەورەیە؟ زۆر پێویستە لەگەڵ سەردەمى ئێستا بروین ولەگەڵ پێشکەوتنى گەورەى زانستى وتەکنلوجی بەردەوام لەهەموو بوارەکان، وبەباشترین شێوە سوودى لێ وەرگرین وبەکاریبینین لە خەباتمان لەپێناو گۆرین وگەشەپێدان ونوێ بوونەوە، وتازە کردنەوەى وتار وبەرنامەى پارتە چەپەکان، ومیکانیزمى رێکخستن وسەرکردایەتى وهەلسوکەوت لەگەڵ جەماوەر، وروو بەرووبوونەوەى کێشەى ئالوز وگەورە، وکارلێکردنى خێرا لەگەڵ گۆرانکارى خوماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى، لەپێناو کاراکردنى دیالوکى نشتیمانى خوماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى لەنێو هێزەکانى چەپ، وپێشخستن ونوێ کردنەوەى رێکخستنەکانى چەپ ودامەزراندنى چارچێوە وهاوپەیمانى چەپى دیموکراتى، وپابەندبوون بە گیانى نوێ بوونەوەى زانستى ورێکخراوەیى ومروڤایەتى هزرى چەپ لەلایەک وگیانى شورشى تەکنلوجی وزانیاری لەلایەکى تر. وبەپێى ئەوە، من دەبینم گرنگترین بنەماى هزرى چەپى ئەلکترونی، ئەوانەى خوارەوەن: 1-  چەپەکى زانستى پشت ببەستێت بە پێشکەوتنى زانستى ومافى ئاقلانەى هزرى چەپ ومروڤایەتى ورێکەوتنەکانى مافى مروڤى جیهانى، وسوود وەرگرێت لە لایەنە ئەرێنیەکانى هەموو ئاراستەکانى مارکسى وچەپ وپێشکەوتنخوازى جیاواز، ودان بە فرەلایەنى هزرى چەپ بنێت، وهیچ تیورى یان ئایدلوجى ئەژمار نەکات وەک تێکستەکى ئاینى پیروز. هەروەها سوود وەرگرێت لە پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى ومافەکان لە کارى سیاسى وراگەیاندن وئابورى وکۆمەڵایەتى وروشەنبیرى وژینگەیى. وبا بە دەیان چارەسەریمان هەبێت بەکاریان بێنین بۆ پلاندانان وئاراستەکردنى خەباتى چەپ ومیکانیزمەکانى لەپێناو بەدەستهێنانى دادپەروەرى کۆمەڵایەتى زیاتر ویەکسانى وئازادى بەئاسویەکى ئیشتیراکى. 2-  جێگرەوەى زانستى وئاقلانە بەپێى شتى بەردەست ئێستا ونەک شتى داواکرا !: ئەگەر بەشێوەکى تیورى بیربکەینەوە ئێستا وەکو هەموو چەپخوازەکان بێگومان داواکاریمان دەولەتەکى ئیشتیراکى دیموکراتى یە وسیستەمەکى ناچینایەتى ویەکسانى تەواو تا رادەیەکى گەورە. بەڵام پسیار لێرە ئەوەیە، ئایە ئێستا ئەوە لەتوانا دایە بەپێى بارودوخى بابەتى وخۆیەتى؟ وئایە هەر دەمینیێن لەژێر کاریگەرى ئایدلوجیا ودووبارەکردنەوەى رستەى شورشگێرى، ولەسەر تیورى قسە بکەین لەجیاتى شێوازى زانستى وچۆنیەتى ئەنجامدانى گۆرانکارى کۆمەڵایەتى گەورە وگشتى، ولەجیاتى کردەوەى پراکتیکى؟ بۆیە چەپى ئەلکترونی هەوڵ دەدات سیاسەت وبەرنامە وجێگرەوەى زانستى بخاتە رو، زیاتر ئاقلانە بن وپەیوەندیان هەبێ بە کێشەکانى جەماوەرى زەحمەتکێش وکۆمەڵگا بەگشتى وژیانى ڕۆژانە وگۆرینى بەرەو باشتر هەتا ئەگەر بەشێوەکى سنورداریش بێت، پشت بەستن بە واقیع وتواناى چینەکان وبارودوخى ئێستا وتایبەتمەندى وپلەى گەشەکردنى کۆمەڵگاکان، وپێشهاتە خۆماڵى وهەرێمى ونێودەولەتیەکان ودەستنیشانکردنى ئەرکى پراکتیکى ئەو قوناغە پشت بەستن بە زانستى هاوچەرخ وبیروکەى چەپ وپێشکەوتنخوازى جیاواز. بۆ ئەوەى چەپ دور نەکەوێت لە ئامانج وبیروکەکانى وتەنها رستەى شورشگێرى وکلاسیکى ئامادە دووبارە بکاتەوە، وبمێنتەوە لەناو تێکستى تیورى وشک وکەون. کە بەداخەوە لەلایەن زۆر لە چەپەکان بوونەتە (تێکستى پیروزى وشک) وراستى ئاینى رەها، وبەکەلک هەموو شوێن وکات دێن، وزۆر جار سەرکردەکانى مارکسى وچەپ وهەندێ سەروک حیزب وەکو خوداوەند سەیر دەکرێن. پێویستە چەپ ئازاد بکرێت لە تێکستە تیوریەکانى رەها وپەرستنى کەساتیەکان بۆ ئەوەى لەو قوناغە تێپەرین، وگەراندنەوەى سەرکردە مەزنەکان وبیرمەندانى چەپ بۆ (خانەى مروڤەکان) پاش ئەوەى کردیانن بە (خوداوەند وپیاوى ئاینى وشێخ)، وئەوە بووە هۆکارى حالەتەکى نەرێنى ووشکبوونى هزرى وزیانەکى زۆرى بە چەپ گەیاند ورولى لەناو کۆمەڵگا. گۆرینى ژیانى مروڤ بەرەو باشتر بنەماى چەپى ئەلکترونی یە، هەتا ئەگەر بەهەندێ هەنگاوى سنورادریش بێت بەرێگەى جێگرەوەى واقیعیانە بۆ ئەو قوناغە، وسوود وەرگرتن لە تیورى وبیروکەى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى جیاواز بۆ ئەنجامدانى گۆرانکارى بەپێى بارودوخ وگەشەکردنى هەر وڵاتەک، نەک بەپێچەوانەوە، وپێویستە بکەوێتە ژێر پروسەکى رەخنەگرتن وگەشەپێدان ونوێ کردنەوەى بەردەوام هاوکات لەگەڵ پێشکەوتنى زانستى وسیاسى وکۆمەڵایەتى وماف وروشەنبیرى وژینگەیى مروڤایەتى. 3-  ئەزمونە ئیشتیراکیەکان وچەپخوازەکان: داواى پێداچوونەوەى مارکسیەت وقوتابخانە چەپەکانى جیاواز دەکات وکلتورەکەیان، وهەلسەنگاندنى ئەزمونەکانى ئیشتیراکى وچەپخواز، بۆ نموونە (ئیشتیراکى سوڤێتى، ئەزمونى چینى، ئیشتیراکیەت وچەپى خۆماڵى، ئەزمونەکانى ئیشتیراکى دیموکراتى وبەتایبەتى لە دەولەتە سکاندنافیەکان…هتد). بەشێوەکى زانستى وبەپێى قوناغى مێژوویى وبارودوخى خۆماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى ئەو کاتە، وخوێندنەوەى لایەنە ئەرێنى ونەرێنیەکان وشیکردنەوەکى رەخنەگر وزانستى بۆ بیروکە وکەساتیە چەپەکان بۆ سوودوەرگرتن لە لایەنە ئەرێنیەکان ودوورکەوتەوە لە لایەنە نەرێنیەکان. 4-  ئامانجى بنیاتنانى دەولەتەکى دیموکراتى سکیولارە بە سیستەمەکى سیاسى وئابورى وکۆمەڵایەتى وژینگەیى دادپەروەرانە، جەخ دەکاتەوە لەسەر رەتکردنەوەى هەموو شێوەکانى چەوساندنى چینایەتى وپشت بەستن بە دەسەڵاتى گەل دەکات، رولى ئاین ونەتەوە جیادەکرێتەوە، لەسەر بنەماى هاولاتیبوونى یەکسان ورێزگرتنى فرەنەتەوەیى ومافى مللەتان بۆ مافى چارەنووس، وسەروەرى یاسا ورێکەوتنامەکانى مافى مروڤى نێودەولەتى، رێزگرتنى ئازادیەکان ویەکسانى ودادپەروەرى کۆمەڵایەتی، مافى رێکخستنەوە وخۆپیشاندان ومانگرتن وجیاکردنەوەى دەسەڵاتەکان، دادوەرى سەربخۆ وراگەیاندنى ئازاد وکراوە لەسەر هەموو ئاراستە هزرى وسیاسی، جەختکردنەوە لەسەر مافەکانى مروڤ ب تێگەیشتنەکى جیهانى دوور لە نەتەوەپەرستى وئاین ورەگەز وئاراستەى سیاسى وهزرى، دژایەتى سزاى لەسێدارەدان، ودوورکەوتنەوە لە هاوپەیمانەتى لەگەڵ حکومەت وهێزى دیکتاتورى وئاینى ونەتەوەپەرست کە دژى مافى مروڤن. 5-  بەشێوەکى سەرەکى بەرنامە وسیاسەتەکانى ئاراستەى کرێکار وزەحمەتکێشان وچینە بندەستەکان دەکات، وگەنجان وچینەکانى تینوو بۆ گۆرین ونوێ کردنەوە وداپەروەرى ویەکسانى ناو کۆمەڵگا. ووەک قوناغەکى چاکسازى داواى سیستەمەکى ئابورى داپەروەرانە وروون دەکات ودەولەت خۆشگوزەرانى ویەکسانى، بەرێگەى سیاسەتى ئابورى جیاواز وکەرتى گشتى وهاوکار وتێکەڵ وتایبەت بەپێى بەرێوبردنى گشتى ئابورى وگرنگیدان بە دەولەت لەبوارى پلاندانانى ئابورى مەلبەندى لەژێر سەرپەرشتى دیموکراتى جەماوەرى. پشت بەستن بەباج وەرگرتن وداپەروەرى کۆمەڵایەتی وبیمەکردن وهاوسۆزى کۆمەڵایەتی گونجاو ونەهێشتنى هەژارى ویەکسانى دەرفەت ونەهێشتنى بێکارى وگەشەپێدانى تواناى مروڤایەتى وبەکارهێنانى زانستى بۆ سەرچاوەکان، خوێندنى بێ بەرامبەر وتەندروستى وچاودێرى کۆمەڵایەتی وگشت خزمەتە سەرەکیەکان وبەشدارکردنى هەمووان لە سامانەکانى کۆمەڵگا ومسوگەرکردنى ئاستەک وکوالیتیەکى ژیانى گونجاو بۆ هەموو هاوڵاتیان. خەباتى زاراوەیى، هاودژ نییە لەگەڵ خەباتى بەردەوام لەپێناو گۆرین بەرەو سیستەمەکى سیاسى – ئابورى یەکسان ونەهێشتنى جیاوازیە ئابوریەکان لەناو چینەکانى کۆمەڵگا، وبەدیهێنانى داپەروەرى کۆمەڵایەتی. سروشت وبناماکانى سیستەمى سیاسى وئابورى کە لەپێناوى خەبات دەکەین جیاواز دەبێت بەپێى تایبەتمەندى وسروشتى هەر وڵاتەک، وهاوسەنگى چینایەتى وسیاسى وبارودوخى خۆماڵى وجیهانى. 6-  چەپەک دووربێت لە توتالیرزم باوەرى بە پروسەى دیموکراتى وفرەحزبى وگواستنەوەى ئاشتیانەى دەسەڵات هەبێت، وگۆرینى هێواش بەرەو سیستەمەکى دادپەروەرانەتر بەپێى بوچوونەکانى جەماوەر، بەشێوەکى داهێنەر کۆبکاتەوە لەنێوان دیموکراسى ویەکسانى ودادپەروەرى کۆمەڵایەتی وسکیولاریزم، ودژى هەموو جورەکانى دیکتاتوریەت بێت وهەر زەوتکردنەکى دەسەڵات، ودژى چەمکى یەک چین یان حزب بێت، وشێوازى هەمەجورى خەباتى جەماوەرى ودیموکراتى بگرێتە بەر ئەگەر لە دەسەڵات بێت یان لە ئوپوزسیون، ورێز لە بوچوونى دەنگدەران بگرێت لە کەش وهەوایەکى دیموکراتى ویەکسانى بۆ هەموو حزبە سیاسیەکان بەپێى حالەتى هەر وڵاتەک. 7-  کاربکات لەپێناو دامەزراندن وبەهێزکردنى یەکێتى وسەندیکاى کرێکاران بەشێوەکى پیشەیى وسەربخۆ، بەرگریکردن لە مافى کرێکاران وزەحمەتکێشان وهزرى نێودەولەتى ورێکەوتنى ئازادى سەندیکاکان وپاراستنى رێکخستنى سەندیکاکان، ونەکرێنە شوێنى سیاسى وحیزبى وبەشەک لە ناکوکیەکان، بەڵام ئەکرێ بوچوونى سیاسى جیاواز هەبێت لەناو سەندیکاکان کاربکەن پێکەوە لەپێناو بدیهێنانى ئامانجى پیشەیى هاوبەش. کەوتنى سەندیکاکان ویەکێتیە پیشەیەکان لەژێر دەسەڵاتى حیزبەکان وکاریگەریەکانیان فاکتەرەکێ نەرێنى یە ولاوازیان دەکات، ودەبێتە هۆى ناکوکى ناوخۆیى وسەپاندنى ئەجینداى حیزبى تەسک وپەیابوونى ناکوکى حیزبى ناوخۆیى ودەرەکى بەهۆى هەلۆستى زۆرینەى لایەنە چەپە کلاسیکیەکان، کە هەتا ئێستا لەگەڵ کارى هاوبەش نین لەنێوان رێکخراوە جەماوەرى وسەندیکاکان. 8-  داواى یەکسانى تەواو بۆ ئافرەت وجوداکارى ئەرێنى، وتەرخانکردنى بەشى (کوتا) لە دەزگاکان بۆ ئەوەى یەکسانى تەواو دروست ببێت، لەناو هەموو دەزگاى جەماوەرى وسەرکردایەتى وچالاکی جیاواز، وهەندێ میکانیزمى هەبێت بۆ ئەوەى ئافرەت پوستى سەرکردایەتى وەرگرێت وتواناکانى پێشبخات، وهەروەها دامەزراندنى یەکێتى سەربخۆى ئافرەتان بەپێى رێکەوتنى نێودەولەتى پەیوەست بە ئافرەتان. زۆرینەى هێزە چەپەکان هەتا ئێستا نێرینەن تا رادەکى گەورە، ورولى ئافرەت سنوردارە بەشێوەکى بەرچاو لە ئاستەکانى سەرکردایەتى. خەبات لەپێناو بەدیهێنانى یەکسانى تەواو لەنێوان ئافرەت وپیاو مەرج نییە پەیوەست بێت بە گۆرینى سیستەمى سەرمایەدارى ودامەزراندنى سیستەمى ئیشتیراکى وسنوردارکردنى بە رەهەندى چینایەتى، بەلکو ئەکرێ ئێستا زۆر چاکسازى بکرێت وبەپێى ئامارەکان زۆرینەى ئەو دەولەتانەى ئافرەتان توانیانە زۆر ماف بەدەست بێنن وپلەى پێشکەوتووى یەکسانى کە هەتا ئێستا دەولەتى سەرمایەدارین، بۆ نموونە دەولەتە سکاندناڤیەکان. 9-  جیاکردنەوەى رولى ئاین لە دەولەت: چەپى ئەلکترونی رولى ئاین لە دەولەت جیادەکاتەوە لەگەڵ مسوگەرکردنى ئازادى ئاینى وبیروباوەر، ورێزگرتن لە ئازادى بیرو وراى ئاینى کەسایەتى جەماوەر وپەیوەندی لەنێوان مروڤ وئاین، بێ ئەوەى بەزۆر پەسەند بکرێت لەسەر کەسانى تر. پێویستە دەولەت سکیولار بێت ولەسەر یەک دووراتى بێت لەگەڵ هەموو ئاینەکان، وپشتگیرى دەزگا ئاینیەکان بکات وەک رێکخراوى جەماوەرى بەشێوەکى یەکسان بەپێى پلە وئاستى ئاین لەناو کۆمەڵگا. بۆیە پێویستە دەزگاى ئاینى لەژێر سەرپەرشتى دەولەت بێت، وکارمەندانى ئاینى لەناو دەزگاى حکومى پەروەردە بکرێن، لەگەڵ قەبوڵکردنى فرەئاینى وفرەهزرى ورسواکردنى توندوتیژى ووشکباوەرى وسەپاندنى دەسەڵاتى ئاین لەناو کۆمەڵگا. ئاین تەماشە ناکرێت وەک کێشەکى هاودژى سەرەکى بەلکو بەرهەمى بارودوخى ئابورى وسیاسى وکۆمەڵایەتی وروشەنبیرى ومێژووى یە وکاریگەریەکانى، بۆیە پێویستە خۆمان دووربخەین لە دژایەتیکردنى توندى ئاینى جەماوەر، بەلکو دیالوکەکى ئاقلانە وئارام هەبێت لەبارەى ئاینەکان، وخوێندنەوەى کلتورى ئیسلامى وئاینەکان بە تێروانینەکى زانستى چەپخواز وبەرچاوکردنى لایەنە ئەرێنیەکان وسوود وەرگرتن لێیان بۆ گۆرینى کۆمەڵایەتی، ورەخنەگرتنى زانستى بۆ لایەنە نەرێنیەکان بەپێى بارودوخى مێژوویى، بەشێوەک کاریگەریەکى ئەرێنى هەبێت لەسەر جەماوەرى باوەردار بەپێى سروشتى هەر وڵاتەک. هێزى ئاینى توندرەو ئەگەر ئیسلامى بێت یان مەسیحى یان یەهودى وکاربکەن بۆ سیستەمى دیکتاتورى ئاینى هێزى پاشکەوتنخوازن وئاین بەکاردێنن بۆ بەرێوەبردنى ئەجینداکانیان کە پاشکەوتوون ودژى هزرى چەپ ودیموکرات ومافى مروڤن، وپێویستە لەدژیان راوەستین ورسوایان بکەین بەهەموو شێوەیەک. ولەهەمان کات، پێویستە کاربکەین لەگەڵ هەموو بوچوونە ئاینیە چاکسازەکان وئاشتیخوازەکان، ئەوانەى بەشێوەکى نوێ ئاین وکلتورى ئاینى دەخوێننەوە، وخۆیان دەگونجێنن لەگەڵ پێشکەوتنى هزرى وزانستى ومافى مروڤ ودوورن لە وشکباوەرى ئاینى. 10 - فرەلایەنى دەزگاى چەپ وهاوپەیمانى وکارى هاوبەش: زۆر لە هێزەکانى چەپ بەشێوەکى گشتى توشى دووبەرەکى وپەرت وبڵاوبوون بوونە وسەرقالى ناکوکى ناوخۆیى ودژایەتى یەکترین ولەناو (جەنگى سارد) دان لەگەڵ یەکترى، وجورەکى (تائیفەگرى سیاسى وشکیان) هەیە! وجەخت دەکەنەوە لەسەر جیاوازى پەیوەست بە پلانى ستراتیجى ماوە درێژ، وهەندێ هێزە چەپ دژى هەر بوچوونەکى ترى چەپى جیاوازن، ولە زۆر جار بەخائین ناویان دەبەن، ودژى هەر جورەکى کارى هاوبەشن لەگەڵیان. سەرەراى خاڵى هاوبەش لەنێوان زۆربەى هێزى چەپ وخاڵى جیاوازى سنوردار لەنێوانیان. وبەتێروانینى ئێمە قەبولکردنى جیاوازى هزرى دیاردەکى تەندروستە ووتارى سیاسى پێشدەخات. بۆیە چەپى ئەلکترونی باسى کار وخەبات دەکات لەچارچێوەى بزاڤەکى چەپى کۆمەڵایەتی فراوان، بەمەبەستى بەهێزکردنى رولى بوچوونى چەپى پێشکەوتنخواز لەناو کۆمەڵگادا بەشێوەکى گشتى، دوور لە چارچێوەى حیزى تەسک توندرەوى حیزبى وکەسایەتى، وهەبوونى حیزب وهاوپەیمانێتى چەپى فرەلایەن. وکارى هاوبەش لەنێو هێزى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى بووتە داواکاریەکى جەماوەرى لەسەر ئاستى جیهان. پێویستە ئەزمونى هاوپەیمانێتى وکارى هاوبەش لەجیهان وناوچەکە بخوێنین وگرنگى پێبدەین، وسوودى لێوەرگرین وبەپیێ بارودوخى هەر وڵاتەک جێبەجێى بکەین، وکاربکەین لەسەر ئاستى ناوخۆیى ودەرەکى بۆ نەهێشتنى ئاسەوارى توندرەوى رێکخراوەیى وچارچێوەى حیزبى تەسک، وبەماى هزرى وسیاسى نوێ بکەینەوە وجەخت بکەین لەسەر هاوپەیمانێتى وکارى هاوبەش، وپێویستە باوەریمان هەبێت چارەنووسى بزاڤى کۆمەڵایەتی فراوانى چەپ وگۆرینى ژیانى چینە زەحمەتکێشەکان وکۆمەڵگا بەشێوەکى گشتى بەرەو باشتر گرنگترە لە بەرژەوەندی رێکخستنەکى چەپى دیاریکراو. هەروەها گرنگە، هێزەکانى چەپ کاربکەن لەئایندە کاربکەن (بێ تێکەلکردنى ئالاکان) بەپێى خالى هاوبەشى دیاریکراو لەگەڵ بوچوونى سیاسى وهزرى دیموکراتى وسکیولەر ومروڤایەتى ترى جیاواز لەپێناو گۆرینى سیستەمە دیکتاتوریەکان وروو بەرووبوونەوەى وشکباوەرى ئاینى ونەتەوەیى ودامەزراندنى سیستەمەکى دیموکراتى ودابینکردنى ئارامى وخزمەتگوزارى وەک بەرنامەکى دیموکراتى. وپێویستە هەندێ تەکتیک وهاوپەیمانێتى دیاریکراو بەکاربێنین بەپێى هەر قوناغەک وبەپێى بارودوخى هەر کۆمەڵگایەک وهاوسەنگى هێزى چینایەتى، وپێویستە دیالوک بەردەوامبێت لەگەڵ هەموو هێزەکانى چەپ لسەر ئاستى جیهان. ************************ گرنگترین بنەماى رێکخراوەیى چەپى ئەلکترونی: ئاراستەى جیهانى بەشێوەکى گشتى بەرەو ئەنترنێت وبەرنامەکانى یە لەبوارى جیاواز. وبەپێى ئامارەکان بەکارهێنانى ئەنترنێت لە زیادبوونەکى بەردەوامە هەتا لە وڵاتەکانى جیهانى سێیەمیش، وبووتە بەشەکى سەرەکى بۆ بەرێوبردنى کارەکانى کۆمەڵگا، بەهۆى پێشکەوتنى زانستى گەورە وتۆرى ئەنترنێت وتۆرە کۆمەڵایەتیەکان بوونەتە (دەسەڵاتى پێنجەم) لەزۆرینەى کۆمەڵگاکان، وبوونە هۆى: ڕ. پەیابوونى شێوەى نوێى وشیارى وشێوازى دەربرین. ب. تێروانینى جەماوەر بۆ گۆرین ومیکانیزمەکانى. ت. زۆرینەى جەماوەر دەتوانن بەشێوەکى ئازاد پەیوەندی بکەن. پ. ئارستەکردنى بابەتى زۆر هەستیار بەشێوەکى ئاشکرا، وبەشداریکرن وکارلێکردن بۆ پێکهێنانى راستیەکان. ج- تێپەرکردنى چارچێوەى مەڵبەندى وداخراو، وسنورى جوگرافى وئەمنى ورێکخراوەیى نەتەوەیى وئاینى…هتد. ح- بڵاوکردنى گیانى رەخنەگرتنى ئاشکرا بێ هیچ ئاستەنگ. خ- کاراکردنى تواناکان لەناو بوشایەکى فراوان پاش ئەوەى لەناو حالەتەکى چەقبەستو بوون. د- بەرزکردنەوەى ئاستى وشیارى وبەدواچوون وحەزى گۆرین، وگەشەکردنى وشیارى دیموکراتى بەرێگەى خستنەروى چەندین را وبوچوون وکارلێکردن لەگەڵیان وقەبولکردنى فرەلایەنى هزرى وسیاسى لەسەر ئاستى خۆماڵى وهەرێمى وجیهانى. ئەو پێشکەوتنە گەورە لە بوارى وشیارى وزانیاری ودیموکراسى وزەلالى وشێوازى دەربرین ورەخنەگرتن بووە هۆکار زۆر کەس نەبنە ئەندام لە رێکخستنە کلاسیکیەکان، چۆنکە چەمک وبیرکردنەوەیان لەبارەى رێکخستن گۆراوە، وبەشێوەکى گشتى دوور دەکەون لە رێکخستنە کلاسیکیەکان وەکو حیزب ورێکخراوە چەپەکان، کە هەتا ئێستا تا رادەکى گەورە سیستەمى بیروکراتى ومەلبەندى ومیکانیزمى کار ورێکخستنى کەون بەکاردێنن. هەندێ لەو حیزب ورێکخراوە چەپەکان، لەبەر میکانیزمى کەون بەشێوەکى گشتى خەلک روویان لێَناکات بۆ ئەندامەتى وبتایبەتى گەنجەکان، ورێژەى تەمەنیان 60 ساڵ وزیاترە! وتەنها سەرکردەیان هەیە بێ بنکەى جەماوەرى. نەوەى نوێ دژى کارى حیزبى وبەهاکانى چەپ نییە، بەلکو ناتوانێ کاربکات بەپێى میکانیزم وشێوەى رێکخستنى حیزبى کەون وخۆى لەناویان نابێنێت. ئێستا دەبینین زۆرینەى گەنجان خۆیان رێکدەخەن بەشێوازى نوێ وهاوچەرخ، بەرێگەى بەکارهێنانى ئەنترنێت وتۆرى کۆمەڵایەتی، وزۆر زیاتر کاریگەریان هەیە لەسەر واقیعى کۆمەڵایەتی لە حیزبە چەپەکان، چۆنکە بەشێوەکى فراوان دەربرین لە خۆیان دەکەن وباسى سەرپێچیەکان دەکەن وگەشەپێدان ودیالوک ورەخنەگرتن بێ هیچ ئاستەنگى هزرى یان رێکخراوەیى، بەو شێوەى لەگەڵیان دەگونجێت. ئێستا روشەنبیرى ووتارەکى سیاسى ومیکانیزمى رێکخستنى تایبەت بەخۆیان هەیە، لەناو گروپى ئەلکترونى هەمەجور، بۆ نیزیکردنەوەى بوچوونەکان ودەستنیشانکردنى داواکاریەکانى جەماوەر وخەبات ونەرازیبوون، وبوونەتە بزاڤى سیاسى وکۆمەڵایەتی هەمەجور بە سەرکردایەتى گەنجان. سەرەتا ئەوە لە (بەهارى عەرەبى) دیاربوو کە من ناومنان (شورشەکانى چەپى ئەلکترونی نارێکخستوو) لە وتارەک بڵاوم کردەوە لە 2011، لەبەر بەکارهێنانى تەکنلوجیاى نوێ وشێوازى نوێى کۆکردنەوەى جەماوەر بەپێى پێشکەوتنى زانستى وتەکنلوجی، وئارستەکردنى داواکارى چەپخوازى روون، وسەرکوتووتر بوون لە حیزبە کلاسیکیەکان ولەوانەش چەپخوازەکان. خۆپێشاندان ونەرازیبوون وچالاکی جیاواز….هتد. لەسەر زەمین بنەماى هەر گۆرانکاریەکى سەرەکین، بەڵام ئەنترنێت وتۆرى کۆمەڵایەتی ئێستا گرنگیەکا گەورەیان هەیە، ورولەکى سەرەکییان هەیە لە پێکهێنانى وشیارى وکۆکردنەوەى جەماوەر ورێکخستن ونەرازیبوون، وپشتگیرى چالاکی مەیدانى جەماوەر، وتواناى گەورەى هەیە بۆ خەبات وجولانەوە سەرەراى شوێن وکات وبەکەمترین تێچوو. ئەنترنێت وشورشى زانیاری وپەیوەندیکردن وتۆرى کۆمەڵایەتی بوونە هوى پەیاکردنى جیهانەکى دیموکراتى زەلال وکراوە وزۆر گەورە، وبوونە بزوێنەرى سەرەکى نەرازیبوونەکان، وکاریگەرى گەورەیان هەبووە لەسەر گەشەکردنى هزرى کارگێری ورێکخراوەیى وشێوازى سەرکردایەتى، بەرەڤ زەلالى زیاتر ونامەرکەزیەت ومرونەت. هەروەها بوونەتە هوى دووبارە دارشتنى چەمکى (رول ودستتێوەردانى جەماوەر) وپەیوەندی لەگەڵ کۆکردنەوەى جەماوەر وبەدەستخستنى زانیاری ودەنگ وباس بۆ هەر شوێنەکى جیهان. وبووە هۆى بەجەستکردنى هێزى نەرازیبوونى جەماوەرى وفشارى رای گشتى جەماوەر، وبەشێوەکى گشتى بووە هۆى پەیابوونى هەندێ بوچوونى دیاریکراو بەپێى هێزى خاوەن وسەرپەرشتانى تۆرە کۆمەڵایەتیەکان وراگەیاندن وسەتەلایتەکان، کە تواناى رێکخستنەوە وکونترولیان هەیە لەسەر بزاڤە جەماوەریەکان وسوود وەرگرتن لێیان بۆ مەبەستى سیاسى …هتد. وبەشێوەکى گشتى هێز ودەزگاى راسترەون ودژى داواکاریە راستەکانن. ولێرە رولى چەپى ئەلکترونی دێت، بۆ رێکخستنەوەى جەماوەر ونەرازیبوونەکان…هتد. وئاراستەکردنیان بەرەو رێگاى راست لەجیاتى ئەوەى لەژێر کاریگەرى هێزە دژبەرەکانى چەپ وجەماوەر بن. بەرێگەى پێشکەوتن ونوێ کردنەوەى میکانیزمى رێکخستن وکارکردن هاوکات لەگەڵ بەکارهێنانى ئەنترنێت بەشێوەکى کاریگەر وزیرەکانە وشورشى زانیاری وپەیوەندیکردن بۆ خزمەتکردنى خەباتى جەماوەر وبەهێزکردنى رولى هێزە چەپکان وپێشکەوتنخوازەکان. وبۆ بەدیهێنانى ئەوە، وچارەسەرکردنى جیابوونەوە ودوورکەوتنەوەى گەورە لەنێوان نەوەى نوێ ورێکخستنەکانى چەپ، چەپى ئەلکترونی پێشنیارى گەشەپێدان وپەرەپێدانى زانستى گەورە دەکات لەبوارى میکانیزمەکانى کارکردن وخەباتکردن ودیموکراسیکردن وبەشدارکردنى ئەقلى بەکۆمەڵ بۆ بەرزترین ئاست، وخۆ گونجاندن لەگەڵ بارودوخى ئێستا، بەرێگەى: 1- شێوازى نوێى رێکخستنەوە: دوور لە شێوازى کلاسیکى وکونترولى دەسەڵات لەلایەن سەرکردەکان بەرەو سیستەمى ناوخۆیى ومیکانیزمى رێکخستنى دیموکراتى نوى وبەمرونەت وەک جورەک لە (هاوپەمانێتى یان تۆرى یان سیستەمى فیدرالى) کە مەلبەندى نین لەروى کارگێرییەوە، ورێژەکى زۆرى سەربەخۆیى ونامەرکەزیەت ودیموکراسى تێدا هەبێت، وئازادى هەبێت بۆ رێکخراوە حزبى وجەماوەریەکان وشێوازى جیاوازى رێکخستن وسیاسەتکردن لەسەر ئاستى هزرى وجوگرافى وهەرێمى…هتد. وبەخشینى دەسەڵات وهەمئاهنگى لەهەموو بوارەکان. وپێویستە دەسەڵاتى زیاتر بدرێتە رێکخراو وگروپە جیاوازەکان بۆ دارشتنى سیاسەت وبەرنامەکان وپلانى کارکردن بەپێى پێویستى هەر ناوچەک، وهەر گروپەک. وپێویستە چەمکى نوى بەکاربێنین لەبوارى کارگێری ولێکۆلینەوەى زانستى وپێشکەوتنى تەکنلوجی بۆ نوێ کردنەوەى میکانیزمى بەرێوەبردن وپەیوەندیکردنى ناوخۆیى ودەرەکى. وپێویستە ئەو شێواز ومیکانیزمانە مرونەتیان تێدا هەبێت وبەردەوام نوێ بکرێنەوە بەپێى پێویستیەکان، وبەپێى: ڕ. پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانیاری ومافەکان. ب. پلەى گەشەکردنى دیموکراسى یاسى ویاسایى. ت. ئاستى ئازادیەکان وتواناى کارى رێکخراوەیى لەناو هەر کۆمەڵگایەک، ئەگەر بەشێوەکى نهێنى یان ئاشکرا بێت. پ. چارچێوەى کارى رێکخراوەیى خۆماڵى وهەرێمى وجیهانى. ج- جورى کێشە ئاراستەکراوەکان ولایەنەکان، بۆ هەلبژاردنى جورى رێکخستنەوە. ح. کار وپێویستى رێکخراوەکان وقەوارە وگروپە جیاوازەکان. خ. بنیاتنانى پەیکەرى رێکخستنەوەى تایبەت بۆ ماوە وحالەتى دیاریکراو. د- خوێندنى ئاستى کاریگەرى وهەلسەنگاندنى کارکردن وەک رێکخراوى چەپى سەربخۆ، یان کارکردن بەشێوەکى تاک یان قەوارە یان بزوتنەوە یان هاوپەیمانێتى لەناو کۆمەڵگا. وپێویستە شێوەکى پێشکەوتنخوازى هەبێت وبوچوونى هەمەجور ولەوانەش بوچوونى چەپ، بەپێى هاوسەنگى چینایەتى وحالەتى سیاسى هەر وڵاتەک. بۆ نموونە ئەزمونى (بیرى ساندرز) ى چەپخواز لەناو حیزبى دیموکراتى ئەمریکا. وپێویستە بزنین کامەیان باشترە وگونجاوترە بۆ بەهێزکردنى رولى چەپ لەناو کۆمەڵگا دا. ژ. پێویستە وشیاربین لەکاتى هەلبژاردنى ناوى رێکخراو وحیزب وتۆرە چەپەکان بەپێى گەشەکردنى کۆمەڵگاکان وهاوسەنگى چینایەتى وسیاسى وتایبەتمەندى هەر وڵاتەک وگۆرینى زۆر ناوى ئێستا، ودوورکەوتنەوە لەو ناوانەى کاریگەرى نەرێنیان هەبێت. وشەى کومونیست، ئیشتیراکى…هتد، مەرج نییە رامانى چەپ وراستى رێکخستنەک بسەلمێنیت. کارى جەماوەرى لەسەر ئەرز وبەشداریکردنى لە گۆرینى ژیانى کرێکار وزەحمەتکێشان وکۆمەڵگا بەگشتى بەرەو باشتر، بنەماى هەر هەلسەنگاندن وراستگویەکە بۆ هەر رێکخستنەکى چەپ. وسەربارى کاریگەرى نەرێنى پروپاگەندەى دژى چەپ، وکاریگەرى روخانى (کەمپى ئیشتیراکى) کە پێویستە ڕەچاو بکرێت. 2-  بنەماى ئەندامەتى ومافەکانى ئەندام: چەپى ئەلکترونی سیاسەت ومیکانیزمى نوێ دەخاتە روو لەبارەى ئەندامەتى، بۆ ئەوەى ئەندام زیاتر کاریگەرى هەبێت وسیاسەت وبەرنامە دارێژیت، وئازاد بێت لەکارکردن بەپێى بوچوونى هزرى وسیاسى، کە ئەکرێ هاوتابێت لەگەڵ هەموو یان بەشەک لە سیاسەتەکانى حیزبى چەپ، وبەهێزکردنى لایەنگرى ئەندامەکان وهەستکردن بە بەرپرسایەتى سیاسى ورێکخراوەیى، ودوورکەوتنەوە لە مەرکەزیەت وسکرتاریەتى رێکخراوەیى ودسپلینى حیزبى توند، وپێویستە رێکخستنەکانى چەپ ئارەزومەندانە بێت بەپێى دسپلینى خۆیەتى ونەک دەزگاى لەشکەرى بێت. وداواى هەلوەشاندنەوەى هەر رێسایەک دەکات ئاستەنگ بێت بەرامبەر مافى دەربرینى ئەندامان لەناو ودەرەوەى رێکخستنەکانى چەپ، وپێویستە ئازادى تەواویان هەبێت بۆ دەربرینى بوچوونى چەپ وسیاسى بەشێوەکى گونجاو، وبەشداریکردنى کاریگەر لە دارشتن وپەسەندکردنى سیاسەتە حزبیەکان، و هەلوەشاندنەوەى چەمک وخاڵى وەکو: ڕ. دەربرینى بوچوونت بکە لەناو دەزگاى حیزبى یان بلاوکراوەى حیزبى ناوخۆیى یان بەرێگەى نامەیەک بۆ سەرکردایەتى حیزب. ب. جێبەجێ بکە پاشان گەنگەشە بکە. ت. گوێ گرتنى کوێر وپولایین. پ. لایەنگرى ئەندامەکان بۆ دەسەڵاتى سەرکردایەتى کە تەنها سەرکردایەتى بیر دەکاتەوە وهەڵدەستێ بە شیکردنەوە ودەرکردنى بڕیار وپێویستە ئەندامەکان بڕیارەکان جێبەجێ بکەن بێ نەرازیبوون. ج. دەستخستنى پوستى حیزبى بەپێى لایەنگرى بۆ سەرکردایەتى. ح………….. ئەو شتانە پێش دەیان ساڵ گونجاو وقەبولکراو بوون، بەڵام ئێستا گشتى ولاوازن لەروى دیموکراتییەوە وزۆر کەون بوونە، وکاریگەرى زۆر نەرێنییان هەیە، وگەنجان دوور دەخەنەوە لە حیزبەکانى چەپ. ئێستا وەکو دەبینین لەماوەى چەند خولەکەک گەنجان دەتوانن پوست بلاوبکەنەوە لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان، ولەسەر ئەنترنێت ودەربرین لە بوچوونیان دەکەن وبەشێوەکى ئازادانە گفتوگو دەکەن ودەگەنە ژمارەکى زۆرى خەلک، لە کاتێک زۆربەى رێکخراوەکانى چەپ رێگایان پێنادەن بەشێوەکى ئازادانە دەربرین بکەن وداوایان لێدەکەن چاوەرێ بن تاکو کۆبوونەوەى دەزگاى حیزبى پاش حەفتەیەک یان مانگەک، یان بلاوکردنەوە لەناو بلاوکراوەى حیزبى ناوخۆیى، یان بەرێگەى نامەیەک بۆ سەرکردەى حیزبى وبەشێوەکى نهێنى! وتەنها دەگەنە ژمارەکى کەمى خەلک وهەتا ناگەنە هەموو ئەندامانى حیزیش!. ئەژمارکردنى گەنگەشە وگفتوگوى سیاسى وهزرى وەک کارەکى ناوخۆیى رێگرە بۆ جەماوەرى چەپ بۆ ئەوەى ئەو هزر وبوچوونانە بزانێت لەناو رێکخستنەکانى چەپ وهەلسەنگاندنى بۆ بکات وبوچوونى فەرمى ناگاتە جەماوەر. ولەئەنجامدا، چاودێرى جەماوەرى وکارلێکردن لاواز دەبێت، ودەبینە تائیفەى چەپى-ئاینى داخراو! وەک کەسانى چەپخواز، زۆر شت دەخەینە روو بۆ کۆمەڵگا، وداواى دیموکراسى وفرەلایەنى وزەلالى وهەلبژاردنى راستەوخو دەکەین، وبەشدارکردنى جەماوەر لە بڕیار وئازادى تاک وگشتى، ومافى دەربرینى ئاشکرا وجیاوازى وبوچوونى بەرامبەر وراگەیاندنى کراوە وهەمەجور …هتد. بەڵام هەروەها گرنگە پسیارى خۆمان بکەین، ئایە ئەو شت ومافە سەرەکیانە وزۆر گرنگانە بەردەستن بۆ ئەندامانى رێکخستنەکانمان، وتا چ رادە جێبەجێ دەکرێن، ورەنگ دەدەنەوە لەناو کارى رێکخراوەیى وسیاسى وهزرى؟؟! هاودژى وکەم وکورتى وکەمترخەمى گەورەمان هەیە، وپێویستە پێداچوونەوە بکەین ونوێ کردنەوە وگەشەپێدان بکەین. وبۆیە گرنگترین بنەماى ئەندامەتى ومافى ئەندامان، بەپێى چەپى ئەلکترونی، ئەوانەى خوارەوەن: ڕ. ئەندامەتى پەیوەستە بە چەمکى هاوپەیمانێتى وهاوکارى وکارى هاوبەش بۆ بەدیهێنانى هەندێ ئامانجى دیاریکراو، ونەک بە دەسەڵاتەکى ناوەندى. ئەندام رولى سەرەکى هەیە لە دارشتنى سیاسەتى گشتى حیزب، بەشداریکردنى ئەندام وکادیرانى حیزب لە دارشتنى ساسەتى حیزب لە بنکەوە بۆ سەرکردایەتى شتەکى زۆر گرنگە. وپێویستە توانا ومیکانیزم وبارودوخى گونجاو هەبێ لەناو حیزب بۆ ئەوە کارە ، وپێویستە ئەندامان هانبدەن خۆیان پێشبخەن وشیرکردنەوە وداهێنان بکەن لەناو ریزەکانى حیزب، سەرەراى گونجانى بوچوونیان لەگەڵ وتارى فەرمى یان نە، وپێویستە خەبات بەهێز بکرێت لەسەر هەموو ئاستەکان وسوود وەرگیرێت لە دەستپێشخەرى ئەندامەکان. ب. هەلبژاردنى شێوە وپلەى هەمەجورى ئەندامەتى بەمرونەت (کارا، هاوسوزى، کاتى، …هتد) بۆ ئەوەى هەر کەسەک کارى حیزبى بکات بەپێ بارودوخى کەسایەتى ژیانى، وبەپێى گەشەکردنى زانستى وماف وجورەکانى رێکخستن. ت. هێلى گشتى رێکخستن بکرێنە رێنیشاندەرێک وکارکردن بەپێى ئەو هێلانە. پ. دەربرینى ئاشکرا لە بوچوون لەناو ودەرەوەى رێکخستنەکان بەشێوەکى شارستانى وکاریگەر، وبەشێوەکى گونجاو وبێ ئاستەنگ یان ترس یان دوودلى. ج. ئەندام مافى هەیە بەشێوەکى تەواو وئاشکرا رەخنە لە سیاسەتەکانى فەرمى حیزب بگرێت. ح. ئەندام مافى هەیە ئەو سیاسەتە فەرمیانە جێبەجێ نەکات ئەگەر قەناعەتى پێ نەبێت. خ. مافى هەلبژاردن وخۆ کاندیدکردن بۆ دەزگاکانى رێکخستن، وهەروەها بەشداریکردن لە دوورخستنەوەى ئەندامانى سەرکردایەتى ئەگەر نەیانتوانى ئەرکەکانیان جێبەجێ بکەن. د. مافى (ئەندامەتى لێکدراو). ئەندام دەتوانى ببێتە ئەندامى زیاتر لە حیزبەکى یان رێکخستنەکى چەپ لەهەمان کات. ئەکرێ لەگەڵ حیزبەکى چەپى گشتى کاربکات ولەهەمان کات لەگەڵ حیزبەکى ترى چەپ بکات جەخت لەسەر ژینگە بکاتەوە. ژ. مافى دروستکردنى کوتلە لەناو حیزب ومافى بەکارهێنانى کەنالەکانى حیزب وراگەیاندنى حیزب یان راگەیاندنەکى تایبەت بەخۆى هەبێت بۆ دیارکردنى سیاسەتەکانى وجیاوازى لەگەڵ هێلى فەرمى حیزب. ر. بەکارنەهێنانى شێوازى خائینکردن ودوورخستنەوە لەگەڵ ئەندام لەبەر جیاوازى هزرى وسیاسى. ز. هەلوەشاندنەوەى سزاى دەرکردن لە حیزب چۆنکە جورەکى (سێدارەدانى سیاسى ورێکخراوەیى) یە، وپێویستە هەندێ سزاى سووکتر هەبێ وەکو (سڕکردنەوەى تەواو) بۆ ئەوەى کەرامەتى سیاسى ومروڤایەتى ئەندام پارێزراو بێت ودەرفەتى بدەنێ بۆ گۆرین، وپێویستە دەرچوون لە حیزب بەشێوەکى ئارەزومەندانە بێت هەروەکو ئەندامەتى. سزاى دەرکردن زۆر رەقە وئەکرێ هەندێ جار بەکاربێت بۆ تەێفیەکردنى حیساباتى سیاسى لەلایەن هەندێ سەرکردەى نەفس نزم. س. پێشخستنى میکانیزم ورێساى ئەندامەتى ئەلکترونی، تێپەربێت لە شێوازى کلاسیکى ئەندامەتى ووڵات ورەگەزنامە وشوێن وتەمەن…هتد. بەڵام پێویستە لایەنە ئەمنى بەڕچاو وەرگیرێت. ش. دۆزینەوەى میکانیزم وسیاسەتى دیموکراتى بە مرونەت بۆ مامەلەکردن لەگەڵ کەسانى چەپى سەربخۆ وسوود لە تواناکانیان وەرگیرێت بەشێوەکى گونجاو، وبەشێوەکى نەرێنى تەماشە نەکرێن یان مامەلەیان لەگەڵ بکرێت بەشێوەکى ناشیاو. 3-  هەمەجورى دەزگاکان ومافى دەربرین وجیاوازى وراگەیاندنى ئازاد: بۆ مسوگەرکردن وبەهێزکردنى یەکێتى حیزب وپێشخستنى، ودوورکەوتنەوە لە ناکوکى ولێکجیابوونەوە کە نەخوشیەکى ماوەدرێژى چەپە، ودەستلەکارکێشان وکوچکردنى ئەندام، وپابەندبوون بە پرنسیپى دیموکراتى. چەپى ئەلکترونی دان بە هەمەجورى وبوچوونى هزرى جیاواز دەنێت لەناو دەزگاى رێکخستن. راگەیاندن پێویستە ئازاد وکراوە بێت، وبۆ هەموو ئەندامى حیزب بێت وبۆ دەرەوەش بۆ هەلگرانى هزرى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى، وهەتا بۆ رەخنەگرانى چەپیش وەک جورەک لە رێزگرتن. وهەموو ئەندامانى حیزب مافیان هەیە راگەیاندن بەکاربێنن بۆ دەربرین لە هەلوێستیان لە سیاسەتە فەرمیەکانى حیزب ودەربرین لە را وبوچوونیان وپەیاکردنى دیالوکەکى چالاک لەناو حیزب ووەرگرتنى بڕیارى دروست. هەروەها پێویستە سیستەمەکى دادوەرى سەربخۆ هەبێت ودادگاى پیشەیى ودەزگاى لێکۆلینەوەى سەربخۆ لەناو حیزبەکانى چەپ، بۆ مسوگەرکردنى دادگاییکردنى ئاشکرا وبێلایەن لەحالەتى هەبوونى سەرپێچى. وئەندام مافى هەیە پارێزەرى هەبێت بۆ بەرگریکردن لێى لەناو حیزب یان لە دەرەوە. وپێویستە سزادان دوایین بژاردە بێت بۆ ئەوەى سیستەمى دادوەرى چەپ ببێتە نموونە بۆ کۆمەڵگا. 4-  بنکەى حیزبى سەرچاوەى دەسەڵاتە: وەکو چۆن دەڵیێن (مللەت سەرچاوەى دەسەڵاتە) لەناو دەولەت وکۆمەڵگا، هەروەها پێویستە بنکەى حیزبى سەرچاوەى دەسەڵات بێت لەناو حیزبەکانى چەپ وپێویستە عەقل وبڕیارى هاوبەش بنەماى رێکخستنەکانى چەپى ئەلکترونی بێت، وسیاسەتەکان لە بنکەوە دارێژن بەشێوەکى ئاشکرا، وبڕیارى گرنگ بدرێت بەرێگەى راپرسى حیزبى دیموکراتى ئاشکرا وبەپێى بنەماى دیموکراتى ولەژێر سەرپەرشتى لیژنەى سەربخۆ وبێلایەن ئەندامەکان بەشداربن تێیدا، ودیالوکى کراوە هەبێت لەبارەى کێشەکان، وپێویستە میکانیزم وتەکنیکى نوێ هەبێت بۆ ئەنجامدانیان بەشێوەکى ئاسان وبەردەوام. 5-  ئەقلى بەکۆمەڵ وکونفرانس: کونفرانس یەکەک لە گرنگترین بنەماى حیزبى چەپن، ووێستگەى سەرەکى یە بۆ پێداچوونەوە وهەلسەنگاندن وپەسەندکردنى سیاسەت ومیکانیزمى نوێ بەرێگەى بەشدارکردنى ئەندامانى حیزب، بۆیە پێویستە کونفرانسى دەورى وئاشکرا هەبێت، بەو شێوە: ڕ. ئامادەکارى دەکرێت بۆ کونفرانس لەلایەن لیژنەى ئاشکرا هەموو ئاستى حیزبى تێدا هەبێت، سەرکردایەتى وبنکە وقەوارەى جیاواز. ب. ئامادەکارى ئاشکرا وفراوان بێت هەممو لایەن بەشدارى تێدا بکەن لەناو ودەرەوەى دەزگاى حیزبى لەبارەى سیاسەت وبەرنامەى حیزب ورێزگرتنى راو وبوچوونەکان. ت. ئەنجامدانى هەلبژاردنى دیموکراتى ئاشکرا لەژێر سەرپەرشتى دادوەرى نوێنەرانى کونفرانس. پ. کوتاى گەنجان وئافرەتان بۆ نوێنەرانى کونفرانس. ج. ئەندامانى سەرکردایەتى پێشوو ئامادە دەبن وەک مێوان وبۆ هەلسەنگاندن ئەگەر هەلنەبژێردرێن، وسەرکردایەتى مافى نییە (نوێنەرى) هەبێ بۆ کونفرانس بێ هەلبژاردن لە دەزگاى حیزبى. ح. لیژنە دروست دەکرێت بۆ بەرێوەبردنى کونفرانس وروژانە دوو جار یان زیاتر دەگۆردرێن. خ. کونفرانس بەشێوەکى ئاشکرا پەخش دەکرێت بۆ جەماوەر یان بەلاى کەمەوە بۆ ئەندامانى حیزب بەپێى بارودوخى هەر وڵاتەک، وتەکنیکى هاوچەرخ. د. پێویستە هەلسەنگاندنى سیاسەتەکانى حیزب بکرێت لەنێوان هەردوو کونفرانس بۆ زانینى هۆیەکانى سەرکەوتن وناسەرکەوتن وگەنگەشەکردنى لەناو کونفرانس. ژ. ئەنجامدانى هەلبژاردنى دیموکراتى ئاشکرا بۆ سەرکردایەتى حیزب پاش کونفرانس لەژێر سەرپەرشتى دادوەرى سەربخۆ وبێلایەن لەدەرەوە وناوەى حیزب، وپێشتر کەمپینى هەلبژاردن هەبێ بۆ کاندیدان، بۆ دیارکردنى سیاسەتەکانیان. وئەندامانى حیزب بەشێوەکى راستەوخۆ هەلیان دەبژێرن، نەک تەنها نوێنەرانى کونفرانس، بۆ ئەوەى دەربرین ئەقل وبڕیارى بەکۆمەڵى حیزب بکات. بەشێوەکى گشتى، پێویستە هەموو دەزگایە حیزبیەکان لەحالەتى (کونفرانسى هەمیشەیى) دابن بەرێگەى تەکنیکى نوێ. وئاراستەکردنى هەموو سیاسەت وبەرنامە وبەیاننامە لەسەر ئاستى حیزبى جیاواز بەشێوەکى بەردەوام وگەنگەشەکردنیان بۆ ماوەکى دیاریکراو ودەنگدان لەسەریان ئەگەر پێویست بێت، وپەسەندکردنیان لەناو گروپى ئەنترنێتى یان تۆرى کۆمەڵایەتی داخراو تەنها بۆ ئەندامان، وهەندێ گروپى تر بۆ جەماوەرى حیزب لە شار وگوندەکان…هتد. بۆ ئەوەى دەربرین ئەقل وبڕیارى بەکۆمەڵى حیزب بکات، لەجیاتى ئەوەى تەنها دەربرین دەزگاى سەرکردایەتى بکات. 6-  کارلێکردن وچاودێرى جەماوەر لەسەر حیزب: کارلێکردنى هاوبەش لەگەڵ جەماوەر وژینگەى دەرەوە وەک بەشەک لە (چاودێرى لەسەر چالاکی حیزب وسیاسەتەکانى) وبەشداریکردنى جەماوەر لە پەسەندکردنى سیاسەتەکان وهەلسەنگاندنیان بەرێگەى: ڕ. ئاراستەکردنى بەرنامە وبەڵگەنامە وسیستەمى ناوخۆیى بۆ گەنگەشەى گشتى وکراوە بەشێوەکى بەردەوام بەرێگەى سایتى ئەلکترونى پێشکەوتوو بۆ کارلێکردن وکومێنتکردن ودەنگدان…هتد. لەناو گروپى تۆرە کۆمەڵاتیەکان، وسوود وەرگرتن لە ئامارە زانستیەکان لەبارەى ژمارەى سەرەدان وپلە وشێوەى کارلێکردن وبابەتەکان…هتد لەپێناو هەلسەنگاندن وپێشخستن. ب. سوود وەرگرتن لە بوچوون وشیکردنەوەى زانستى کەسان ودەزگا زانستیەکان بۆ دارشتنى بەرنامە و سیاسەتەکان. ت. وبەشێوەکى بەردەوام، داواى فیدباک بکرێت لە چینە جیاوازەکانى کۆمەڵگا. پ. بۆ شیکردنەوە وهەلسەنگاندنى سیاسەتى هەمەجور لەسەر ئاستى جیاواز ورادەی سەرکەوتنیان وئاستى بەدیهێنانى ئامانجەکان ودەستنیشانکردنى هەڵەکان وکەم وکورتیەکان. ج. تەنها ئەوەى کارنەکات هەڵە ناکات، بۆیە کاتێ حیزبەکانى چەپ هەڵە دەکەن پێویستە داواى لێبوردن بکەن لە جەماوەر وئەندامان لەبەر هەڵەکانیان. 7-  سەرکردایەتى بەکۆمەڵ: هەلوەشاندنەوەى هەموو ئەو پوستانەى دەبنە هۆى چەسپاندنى دەسەڵاتى تاک وەکو: سکرتێرى گشتى، سەروک، سەرکردە….هتد. وبەهێزکردنى سەرکردایەتى بەکۆمەڵ لەهەردوو رەگەز وهەبوونى رێکخەر لە بەشە جیاوازەکان وقسەکەران بەناوى حیزب لەبوارى (گەنجان، ئابورى، ئافرەت، بەرگرى، ئەنجومەنى نوێنەران، سیاسەتى دەرەوە…هتد) بەشێوەیەک دەسەڵاتەکان وبەرپرساتیەکان دابەش بکرێن لەناو کادیرانى حیزب. 8-  سەرکردایەتى گەنجان لەگەڵ جەماوەر: بەداخەوە ئێستا دەبینین هەندێ سەرکردەى چەپ لەجیهانى عەرەبى بوونەتە وەک سەرکردە وشاهەکانى عەرەب وکورسى بەجێ ناهێلن وبۆ خۆیان کردووتە خاوەندارەتى تایبەت. وزۆر جار دەبینین سەرکردەکانى چەپ ناگۆرێن وئەوان بنکەى حیزبى هەلدەبژێرن نەک بەپێچەوانەوە! وئەوە حالەتەکى نەرێنى یە وزیانەکى زۆر بە چەپ دەگەیینێت، وزۆر دوورە لە نەریتە دیموکراتیەکانى چەپ، بۆیە چەپى ئەلکترونی جەخت دەکاتەوە لەسەر گواستنەوەى دەسەڵات بەشێوەکى ئاشتیانە، وبرگەکى سەرەکى هەیە لە پەیرەوى ناوخۆیى دەڵێت ناکرێ پوستى سەرکردە لە دوو خولى هەلبژاردن زیاتر بێ ولە 6-8 ساڵ تیپێەرنەبێت. هەروەها چەپى ئەلکترونی جەخت دەکاتەوە لەسەر گەنجان لە سەرکردایەتى حیزب، وگرنگى دەداتە چینەکان، وکاردەکات بۆ پێکهێنانى کادرى نوێ بەشێوەکى بەردەوام، بۆ ئەوەى لەگەڵ جەماوەر سەرکردایەتى بکەن ولەگەڵیان بن لەهەموو خۆپیشاندان ونەرازیبوون ومانگرتنەکان….هتد. هەروەها زۆر گرنگە بۆ ئاراستەکردنى سیاسەتى ئاقلانە ونیزیکى واقیع، برگەکى روون هەبێت لەناو پەیرەوى ناوخۆیى لەبارەى مانەوەى ئەندامانى سەرکردایەتى رێکخستن لەناو وڵات، ونشتەجێى هەمیشەیى بن، وبەشدارى بکەن لە سەرکردایەتیکردنى کارى مەیدانى ڕۆژانە وخەباتکردن لەناو جەماوەر. وپێویستە رێگە نەدرێت ئەندامەک ببێتە سەرکردە ئەگەر لە دەرەوە بژیت بەشێوەکى هەمیشەیى یان نیمچە هەمیشەیى، تەنها لەحالەتى زۆر نائاسایى نەبێت یان بۆ جێبەجێکردنى ئەرکەکانى حیزب بۆ ماوەکى دیاریکراو، وپێویستە ئەندامى سەرکردە پوستى خۆى بەجێ بێلیت ئەگەر ویستى لە دەرەوە بژیت، یانئەگەر نەیتوانى بەردەوامبێت وەک سەرکردە بەهۆى بارودوخى خێزانى یان کەسایەتى یان پیشەیى…هتد. 9-  زەلالى وبوارى دارایى: جیهان بەشێوەکى گشتى بەرەو زەلالى دەروات، بەتایبەت ئەنترنێت وتەکنیکى نوێ وتۆرى کۆمەڵایەتی چاودێرى شکاندووە وراستیەکان کەتوونە بەرچاوى جەماوەر. بۆیە چەپى ئەلکترونی زەلالى تەواو بەکاردێنیت لە کارى خۆیدا ولەهەموو چالاکیەکانى ناوخۆیى ودەرەکى، جگە ئەگەر زیانى هەبێ لەروى ئەمنییەوە. ئەندامى حیزب ئابونەى دارایى پێشکەش دەکەن وجورى ترى پشتگیرى دارایى، بۆیە پێویستە هەموو کادر ودەزگاکان وئەندامان ڕەچاوى زەلالى بن وبەتایبەتى زەلالى دارایى لەسەر ئاستى حیزبى وکەسایەتى، وپێشکەشکردنى راپورتى دارایى دەورى لەبارەى چۆنیەتى خەرجکردنى پارە. وپێویستە هەموو ئەندامان پێگەى دارایى خۆیان ئاشکرا بکەن وبەتایبەتى سەرکردەکان بۆ ئەوەى هاودژى دروست نەبێ لەنێوان بەرژەوەندی حیزبى وکەسایەتى. وبۆ روو بەرووبوونەوەى گەندەلى لەناو حیزبەکانى چەپ وخراپ بەکارهێنانى پوست وبەهێزکردنى دەستپاکى، پێویستە پرنسیپى (ئەوەت لەکوێە هاورێ؟) بەکاربینین لەحالەتى هەبوونى کێشەى جێگاى گومان. هەروەها سەپاندنى (باج) رێژەیەک لە مووچەى نوێنەرانى حیزب ئەوانە کارى حکومى دەکەن یان جورەکانى ترى داهات ورادەستى دەزگاى حیزبى بکرێت، بەپێى باوردوخى دارایى وتایبەتمەندى هەر وڵاتەک. 10-   شیاندنى ئەندام وسەرکردە وکادرەکان بۆ وەرگرتن وبەکارهێنانى پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى: وبەتایبەتى تەکنلوجیاى زانیاری وئەنترنێت وتۆرە کۆمەڵایەتیەکان ، لەپێناو: ڕ. بلاوکردنەوەى بیروباوەرى چەپ وبەهاى مروڤایەتى بەشێوەکى گشتى، وپرنسیپى هاولاتیبوون ویەکسانى وداپەروەرى کۆمەڵایەتی وسکیولارى وئیشتیراکیەتى دیموکراتى ویەکسانى تەواو بۆ ئافرەت بەشێوەکى تایبەت. وراگەیاندنى ئازاد وبەکارهێنانى شێوازى هاوچەرخ بۆ گەیاندنى بیروباوەرى چەپ بۆ زۆرترین خەلک وبەکەمترین تێچوو، ووازهێنان لە راگەیاندنى کاغەز کە تەنها دەگاتە ژمارەکى کەمى خەلک. ب. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لەبوارى رێکخستن وکارى دەزگا حیزبیەکان بۆ بەرێوەبردن وپەیوەندیکرن ودیالوک ووەرگرتنى بڕیارى دروست ودەربرین لە راى جەماوەر وبەهێزکردنى کارلێکردن ودیالوکى ناوخۆیى وگیانى (تیمى کارکردن) وهاوکارى ئەرێنى. ت. کارلێکردنى زیندوو وکاریگەر لەگەڵ ژینگەى دەرەوە. پ. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لەبوارى گەشەپێدانى هزرى وسیاسى. ج. وبەشێوەکى گشتى، بەکارهێنانى لەبوارە جیاوازەکانى سیاسى ورێکخراوەیى وراگەیاندن. ح. بەکارهێنانى بۆ پەیداکردنى میکانیزمى نوێ بۆ رێکخستنەوە وخۆپیشاندان وکۆکردنەوەى جەماوەر وکەمپینى هەلبژاردن. وئەو دەبێتە هۆى پێشخستنى کار وکەمکردنى تێچووەکان. خ. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لە نەرازیبوونى جەماوەرى ئەلکترونى ومانگرتنى پیشەیى وپێکهێنانى گروپى ئەلکترونى…هتد. وهەتا راگرتنى کار بەشێوەکى تەکنیکى- ئەلکترونى بۆ فشارکردن وبەدیهێنانى هەندێ داواکارى دیاریکراو. د. بەدەستهێنانى تواناى تەکنیکى پێشکەوتوو وخێرا بۆ گەیشتنى زۆرترین کەس وگروپ. ژ. رێگرتن لە کەمپینى هاودژ وخراپەکاران وسیخورى وشەرى ئەلکترونى، وپاراستنى سیستەمى ئەلکترونى حیزب وئەندامان، وپێشخستنى تواناکان بۆ رووبەرووبوونەوەى هەر هەرەشەکى تەکنیکى- ئەمنى. ر. وهەندێ جار وەڵامدانەوەى ئەلکترونى ئەگەر پێویست بێت. ز. هەروەها لەناوبردنى تۆر وسیستەمى تەکنیکى حوکمەتە دیکتاتوریەکان وبەتایبەتى سیستەمى ئەمنى سیاسى ولەشکەرى وئابورى وراگەیاندن، ئەگەر پێویست بێت. س. وپێویستە لەپروسەکى بەردەوامى پێشخستن دابین لەسەر ئاستى تەکنیکى وزانیاری، وخەباتى ئەلکترونى ببێتە گرنگترین شێوەى سەرەکى خەباتکردن. لەکوتایى، هێزەکانى چەپ بەهەموو بەشەکانى، وبەتایبەتى لە وڵاتەکانمان، ئێستا لە بارودوخەکى زۆر زەحمەت وئالوزدا کاردەکەن، بەتواناى زۆر کەم، وتوشى زۆر ئاستەنگ دەبن، بەڵام سەرەراى کەم وکورتى وپەرت وبەلاوبوون هیواى سەرەکى مروڤى پێشکەوتنخوازە بۆ بیاتنانى جیهانەکى باشتر. چەپى ئەلکترونی بەشداریەکى بچووکە بۆ دەرخستنى چەپ لە قەیرانەکانى وراگرتنى پاشەکشە ونوێ کردنەوەى وتارى سیاسى ومیکانیزمى کارکردن ورێکخستن وبەرێوەبردن، بەپێى شارەزایى سیاسى ورێکخراوەییم لە زۆر حیزبەکانى چەپى عیراقى ولەبوارى راگەیاندن، ولە دەزگاى دیالوکى شارستانى وکارى دیموکراتى وکارى پیشەیى کەسایەتى وەک کەسەکى تایبەتمەند لە بنیاتنان وپێشخستنى سیستەمەکانى سەرکردایەتى وبەرێوەبردن وحوکمەتى ئەلکترونى. ئەو چەمکە بەو واتایە لە گەشەکردنى بەردەوامە لەسەر ئاستى پراکتیکى، وبێگومان هەڵە وراستى هەلدەگرێت، وپێویستى بە کات وکارى هاوبەشە بۆ ئەوەى زیاتر گەشەبکات، وهەر کەسەک بیەوێت چەپى ئەلکترونی وئاسوى ئیشتیراکى دیموکراتى پێشبخات بەرەو شێوەى نوێى زانستى وسەردەمیانە لە وتارى سیاسى ومیکانیزمى رێکخستنەوە دەتوانى بەشدارى تێدا بکات، لەپێناو جێگرەوەکى سیاسى وئابورى کۆمەڵایەتی وماف وروشەنبیرى وژینگەیى باشتر وئاست بەرزتر بۆ مروڤ. ************************ رزگار ئاکرەیى. کورتیەک لەبارەى: نووسەر وسیاسەتمەدار ومیدیکارى چەپى سەربخۆ، یەکەم کەس بوو چەمکى چەپى ئەلکترونی خستەروو - بەئینگلیزى: E-Left. رێکخرەرى گشتى دەزگاى دیالوکى شارستانى – الحوار المتمدن رێکخرەرى بنکەى خوێندن وتوێژینەوەى مارکسیەت وچەپ لەدایکبوون: ئاکرێ- عیراق 1966 چالاکى سیاسى: – 1984-1990 حیزبى شیوعى عیراق. – 1990- 1992 رێکخراوى روتی کومونیست. – 1993- 2000 حیزبى کومونیستی کرێکارانى عیراقى. سایت: https://rezgar.com رزگار ئاکرەیى لە ویکیبیدیا https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%B2%D9%83%D8%A7%D8%B1_%D8%B9%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%8A رزگار ئاکرەیى – سایتى سیاسى لە فێسبوک  https://www.facebook.com/RezgarAkrawiPage وتارە کە بە زمانی عەرە بی https://www.ahewar.org/debat/s.asp?aid=730446  

کاوە محەمەد ئەمڕۆ نیە پارتی بەچاوێکی سووک سەیری پەرلەمان و پەرلەمانتاران دەکات و لەهەوڵی بەرنامەرێژ و بەردەوامدا بووە بۆ بێ نرخکردنیان..لەساڵی (١٩٩٢) ەوە و لەگەڵ یەکەم هەڵبژاردندا ئەم ژەهرە سیاسییەی رشتووە و ساڵ دوای ساڵ و خول دوای خول زیاتر و بەرفرازانتر لەرێگەی بەدیکۆرکردنی دامەزراوەکانی هەرێم، بەتایبەتیش پەرلەمان-ەوە، کایەی سیاسیی کردۆتە کایەیەکی ئیفلیج و مۆنۆپۆلکراوی حزبی و بنەماڵەیی، ئەو زۆرینە ساختەیەیش کە هەیبووە، لەجیاتی ئەوەی هێزی متمانەبەخۆبوونی سیاسیی پێ ببەخشێت، هەمیشە بۆتە سەڕچاوەی ترس و بەدگومانی و سڕینەوەی ئەویتر، هەموو ئەویترەکانی دەرەوەی خۆی کە نەبووبنە کۆیلە و پاشکۆی ئەو و نەخێرێکیان بەرامبەری راستکردبێتەوە، ئیتر رێک لەو ساتانە و لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستانەدا و لەرێگەی دەروێشەکانی-ەوە، تەعبیریان لەحەقیقەتی نادیموکراتیانەی خۆیان کردووە، چونکە پارتی کە هەموو دامەزراوەکانی تری هەرێمی کۆنترۆل و بێ ئیرادە کردووە، ئەگەر نووزەی  (نا و نەخێرێک) مابێت، لەپەرلەمانەوە بووە، وا ئەویشی وا پەرێشان کردووە کە هەرگیز شایانی پانتایی بەرفراوانی رەخنە و  ناڕەزایەتی و تووڕەیی خەڵک لەدەسەڵات و نوێنەرایەتیکردنێکی راستەقینەی خەڵک نەبێت.

عومەر قادر هەر چەند مافە سیاسیەکانی گەلی کوردستان، لە دەستوری عیراق ، بەبەراورد بە قوربانیدان و تێکۆشان لاسەنگە. نەتوانراوە پاڵپشت بە هێزی دەستوری لایەنی کەمی ماددەو بڕگە ستراتیژیەکان جێبەجێ بکرێت، بەهۆی کورت بینی و کەم ئەزموون و خراپی ئەدائی حوکمڕانی دەستەڵاتدارنی هەرێمی کوردستان، خەریکە ئەوەی بەدەستیش هێنراوە لە دەست دەدەین. تابلۆی هەنگاوەکانی ڕابردوو ئەوەمان پێدەڵێت هەڵبژاردن دوای هەڵبژاردن بۆشایی نێوان کوردو دەستوری عیراق ڕۆژ بە ڕۆژ فراوان بوو. هەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی عیراق سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان دەخاتە بەردەم ئەرکی تازە هەرچەندە تەپوتۆزی هەڵبژاردن تەواو نەنیشتۆتەوەو خەت و خاڵی ڕێکەوتنەکان ڕوون نین، ئەگەر لایەنەکان نەگەنە ڕێکەون ئاسۆی پێکهێنانی حکومەت لێڵ و محکومە بە کۆمەڵێک ئەگەری نەخوازراوی پڕ ڕسک. بۆیە لەکورتترین پێناس لە عیراق واقیعێکی تازە خولقاوە*. چەمکی تەوافقی سیاسی و ئیتنیکی دوای ساڵی 2003 بوە عورفێكی بەرێوەبردنی عیراق  بەهەموو کەموو کورتیەکانیەوه کۆی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ڕابردووی عیراق، بەجۆرێک لە جۆرەکان، ڕەنگدانەوەی تەوافقی سیاسی و ئیتنیک بووە، بەڵام *ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەمجارە دۆخێکی لاسەنگ و ستونی خولقاندوە بریتیە لە باڵا کردنی سێ هێز(پارتی، حەلبوسی، سەدر ) بەڕەچاوکردنی دۆخی ئیتنک (کورد ، سونە، شیعە)* *یەکگرتووی* ماڵی *شیعی* لە عیراق بەشێکە لە *بنەمای ئاسایشی ناوچەیی ئێران* ، بۆیە پاراستنی چەمکی *یەکگرتوویی* ڕکابەرەکانی هەرێم جۆرێک بنەماو زەمانەتی ناوچەیی چەسپاوی هەیە. *لەوانەیە هەمان فاکتەر لەلایەن دەوڵەتانی کەنداو بۆ سونەش هەبێ* بەڵام پێویستی *یەکبوونی سیاسی کوتلەی کورد* بەشێک نیە لە بنەمای ئاسایشی هیچ دەوڵەتێکی ناوچەیی،بەپێچەوانەوە تورکیا *پەرتەوازە* ی ماڵی کورد بە بەشێک لە پێویستی بەرژەوەندی ئاسایشی خۆی دابنێت. ئەزموونی ڕابردوو دەری خست کاتێک هێزە سیاسیەکانی هەرێم *پەرتەوازە* دەبن هێزێک نیە، ڕێکیان بخات، بۆیە لەدیدی ئەزموون و هەستیاری قۆناغەکە ئەقڵی سیاسی دەستەڵاتدارانی هەرێم بەدیاریکراوی *پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان* لە بەردەم دوو ئۆپشنە. *٭ بیرکردنەوەی حزبی* *بیرکردنەوەی نەتەوەیی* بەکرده وه دەرکەوتووە، بیرکردنەوەی هێزەسیاسیەکانی عیراق و پەرتەوازەیی ماڵی کورد. خول دوای خول گرێی مافە دەستوریەکانمان، لە دەستەوە کەوتۆتە ژێر کەڵبەی لایەنە توندڕەوەکانی بغدا. سروشتی دابەشکاری ئەنجامەکانی ئەمجارەی هەڵبژاردن تۆپی گرێ مافە سیاسیەکانمان دەخاتە حەوشەی پارتی و یەکێتی. ئەگەر هەنگاوەکانی ئەم دوو هێزە بەرەو به غدا لەسەر لەبنەمایی بیرکردنەوەی نەتەوەیی بێت ، لەوێوە دەرفەت بۆ جێبەجێکردنی مافە دەستوریەکان بەهاوکاری هێزەکانی هەرێم دەڕەخسێ، لەوانەیە قۆناغەکە ،دەروازەیەک بێ بۆ قەرەبووکردنەوە ی کەمترخەمیەکانی ڕابردو بەپێچەوانەوە ئەگەر بیرکرنەوەی حزبی بنەمای چونە ناو کێبرکێ سیاسیی بێ، بەدڵنیایی تۆپی یاریەکە بە شەقی کورد لە به غدا گۆڵ لە کورد دەکرێت!.گۆڕانکاریەکان خێران، ئەنجامەکانی هەڵبژاردن هاوکێشەی بەرژەوەندی و دابەشکاری ناوچەیی لاسەنگ کردووە،تەنها هێزی پشتیوانی هەمیشەیی کورد دەستورە ، گومان نیە دەستوریش بە یەکبوونی سیاسی نەبێت زەمانەتی جێبەجێکردنی ماحاڵە. دواجار بیرکردنەوەی نەتەوەیی و یەکبوونی سیاسی زەمانەتی ڕەحم پێکردنی مێژوو ئایندەمانە نەک شەفاعەتی تورک و فارس  

حسێن عه‌لی شه‌ریف ئەوکاتانەی کە لە چاوەڕوانی درێژخایەنی کەمپدا ژیانمان بەسەرئەبرد، هەفتەی جارێک کۆبۆنەوەیان پێئەکردین و لە سەر ژیان و کۆمەڵگاو یاساو کەلتوری نەرویجی قسەیان بۆ ئەکردین. لە یەکێک لەو جارانەدا گەنجێکی تەمەن سی و پێنج ساڵیان هێنابوو بۆ ئەوەی لە بارەی هیواو ئارامگرتنەوە قسە بۆ ئێمە بکات. کەسەکە بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە تەنها چەند مانگێکی مابوو لە ژیاندا، بەڵام بەوشێوە باسی ژیان و هیوای ئەکرد وەک ئەوەی کە هەرگیز نەمرێت! دوای تەواوبوونی قسەکانی، پەناهەندەکان کە زۆرینەیان موسڵمانبوون کەوتنە پرسیارکردن، زۆرینەی پرسیارەکان لەسەرئەوەبوو کە ئایا ئەو لەم ماوە کورتەدا کە ماویەتی داوای لێبوردن لە خودا ناکات و ناگەڕێتەوە بۆ لای خودا! ئەویش بە پێکەنینەوە گوتی: ئەگەر لە دوای مردنم لێپرسینەوەیەک هەبێت ئەوە ئەبێت من بپرسم کە بۆچی بەگەنجی توشی ئەم دەردە هاتم! منیش دەستم هەڵبڕی و پرسیارێکم کرد، کە ئەمەبوو: لەم ماوە کەمەی کە ماوتە لە ژیاندا خۆت بە چیەوە خەریک ئەکەیت؟ ئەویش بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: ئەوە پرسیارێکی زۆر باشبوو، من لەم ماوەدا زیاتر گرنگی بە خوێندنەوە ئەدەم، هەروەها کاتێکی زۆر بە وەرزش و سەیرکردنی فلیم ئەبەمە سەر! ئەمڕۆ سەیری پرۆگرامی ئەی جی تی ئەمەریکیم ئەکرد، کچێکی سی ساڵانی جوانکیلە هاتە سەر ستەیجەکە، دوای ئەوەی یەکێک لە دادوەرەکان گوتی چ ئیشێک ئەکەیت بۆ ژیان؟ ئەو بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە ناتوانم ئیشبکەم! یەکێکی تر لە دادوەرەکان پرسی، ئایا تۆ ئێستا چۆنیت؟ ئەویش گوتی: بەم دواییە لە پشکنیندا دەرکەوتوە نەخۆشیەکە لە جگەرم و لە سیەکانمدا بڵاو بۆتەوە، بەڵام باشم! دوای ئەوەی لە پرۆگرامەکەدا گۆڵدن بلازەری وەرگرت، بەشێوەیەک دڵخۆشبوو وەکئەوەی کە هیچ خەمێکی لە ژیاندا نەبێت. دواتریش بە یەک دێڕ بەشی ساڵێک قسەیکرد (ئەگەرچی شانسی ژیان بۆ من تەنها لەسەدا دووە، بەڵام دوو باشترە لە سفر) ئێمە زۆرجار لە سەدا نەوەدو هەشتمان هەیە کەچی خەفەت بۆ ئەو دووە ئەخۆین کە لە ژیانماندا نوقسانە! زۆرێک لە ئێمە هەمووشتیکمان هەیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش هەمیشە بە دوای ئەو شتانەدا ئەگەڕێێن کە نیمانە! زۆرینەمان دڵخۆشنین بەوەی کە هەمانە و خەفەت ئەخۆین بۆ ئەو شتانەی کە نیمانە! ڕۆژانە بەرلەوەی لە ماڵ بێینەدەرەوە بە دەست و پەنجەکانی خۆمان قەیتانی پێڵاوەکانمان ئەبەستین، چەرخ دائەگیرسێنین و مۆمێک، جگەرەیەک، تەباخێک دائەگیرسێنین، ئەم کردارانەی رۆژانە هیچ گرنگیەکیان نیە بۆ ئێمە، بەڵام بۆ کەسێک کە دەستەکانی لەدەستداوە، بۆ کەسێک کە ئیفلیجە، بەستنی قەیتانی قۆندەرەکەی، داگیرساندنی مۆمێک، پیاسەیەکی ناو باخچەیەک خۆشترین شتە. کە لەکوردستانبووم هەمیشە دڵتەنگ و خەمباربووم وەک زۆرینەی گەنجەکان، تاکە هیوام ئەوەبوو کە بگەمە ئەوروپا، بەڵام ئێستا دوای بیست و پێنج ساڵ لە ژیانی ئەوروپاو بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی ئەوروپی و ماڵ و سەیارەو منداڵ، ئارەزووی گەڕانەوە بۆ ئەورۆژانە ئەکەم کە لەگەڵ هاوڕێکانمدا بە پێ ئەڕۆشتین بۆ مەلەی سیروان! ئەوەی کە تۆ هەتە ڕەنگە خەونی ملیۆنان مرۆڤبێت، کەواتە بۆچی دڵخۆشنیت بە بوونی؟ ئەوەی ئەمڕۆ تۆ ئەیخۆیت، خەونی ملیۆنان منداڵی برسیە لەسەر ئەم زەویە، کەواتە بۆ نرخی نازانیت؟ گەنجیت، تەندروستیت، گەورەترین سەرمایەیە کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، کەواتە دڵخۆشبە پێی! تێریت، ئازادیت، منداڵەکانت، هاوڕێکانت، دایکت، باوکت، خۆشەویستەکەت، کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، بابێتە هۆکاری خۆشحاڵیت.

ئارام سەعید  دەستەواژەی چەپ و راست و ناوەراست دوای شۆڕشی فەرەنسی سەریهەڵدا ، ئەوکات لەپارلەماندا ئەوانەی لەلای چەپ دانیشتبون ئەوانە بوون کەدەیانویست رژێمی پادشایەتی نەمێنێت و تەنانەت ئاینیش پەیرەونەکرێت لە سیاسەتدا، ئەوانەی لەلای راست دانیشتبون موحافزکارەکان بون کەپشتگیری پادشایەتی و کاسۆلیک بوون، لەناوەراستیش کۆماریخوازەکان بوون کە میانڕەو بوون هەرچەندە لەگەڵ لابردنی رژێمی پادشایەتی بوون بەڵام لەگەڵ داواکاریە رادیکاڵەکان نەبوون وەک توندوتیژی شۆڕشگێرانەو هەناردەکردنی شۆڕش بۆ دەرەوەی فەرەنسا و وڵاتانی تری ئەوروپا. لەو سەردەمەوە لەجیهاندا دەستەواژەی راستڕەو چەپرەو ناوەراست بەکارهاتوە.  ساڵانێکی زۆرە حزبەکانی ناوەراست براوەن، ئەمجۆرە لەبیرکردنەوە لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوو لەلای پارتی کرێکارانی بەریتانیا هەبوو کاتێک لە هەڵبژاردنی گشتی  ١٩٩٧ دا تۆنی بلێر سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێنا، دواتریش لەئەمریکا دیموکراتەکان کە پێیان دەوترا دیموکراتە نوێکان توانیان بیل کلینتۆن و دواتریش ئۆباما سەربخەن، بەڵام لەماوەی ٢٠ ساڵی رابردودا ئەوبیرکردنەوە سیاسیە بەرەوپاشەکشێی گەورەتر رۆیشت و ناوراست بوون بەرەو گیانەڵلا دەروات کە لەهەڵبژاردنەکانی بەریتانیا و ئەمریکا رەنگی دایەوە بە نمونە گۆردن براون سەرۆکی پارتی کریکاران و سەرەک وەزیری پێشوتر لەبەرامبەر دەیڤید کامیرۆنی پارتی پارێزگاران شکستی هێنا لەئەمریکاش دۆناڵد ترەمپ سەرکەوت. ئێستاش یەکێک لەو رەخنانەی لەسەر جۆ بایدن هەیە ئەوەیە کە ئەگەر لەناوەراست بمێنێتەوە ئەوا دوورنیە هەڵبژاردنی ئایندە ترەمپ نەبێتەوە بە سەرۆک.    ناوەراستبوون لە سیاسەتدا تێروانینێکە یان هەڵوێستێک کەتیایدا پشتگیری لەهاوسەنگی ئاستێک لەیەکسانی کۆمەڵایەتی دەکات و بەرەنگاری ئەو گۆرانکاریە سیاسیانە دەبێتەوە کەرەنگە کۆمەڵگە بگۆڕن کە هێزی چەپڕەوەکان یان راستڕەوەکان دەیانەوێت بیکەن.   لەماوەی چەند ساڵی رابردودا سیاسەتکردن لەجیهاندا مەیلێکی نوێ تیایدا سەریهەڵدا کەئەویش پاشەکشێی سیاسەتی ناوەراست بوون بوو "Centrist " "الوسطیە" . لەسیاسەتدا ناوەراستەکان ئەوانەن کەزیاتر مەیلیان بۆ ئەوەیە بەدووربن لە توندڕەویی و هەڵوێستیان هەمیشە نێوەندگیرە. هەوڵ دەدەن لەنێوان راستڕەو وچەپڕەوەکان زەمینەیەک دروست بکەن بۆ کارکردن.   لەم هەڵبژاردنەی عیراقدا دەرئەنجامەکان پێی وتین سەرەرای کەمکردنی دەنگەکانی پارتی و یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لە قەیرانی گەورەدان و ژمارەی دەنگدەرانیان بەشیوەیەکی بەرچاو کەمی کردوە کەبەشێکی پەیوەندی بەوەوە هەیە خەڵک یان رەش یان سپی دەوێت وسەردەمی خۆڵەمێشی بەسەرچوە. کەواتە وێنەکە بەمجۆرەیە ژمارەیەکی زۆری خەڵک هەر بروای بە پرۆسەکە نەبوە وبایکۆتیان کردوە، ئەوانەشی بروایان بە پرۆسەکە هەبوە و بروایان بە پارتەسیاسیەکان نەبوە دەنگەکانیان سوتاندوە، پاشان رێژەیەک ماوەتەوە بۆ پارتە سیاسیەکانی دەسەڵات و دواتر ئەوەی لەناوەراست نەبوو لەماوەی رابردوو نەوەی نوێ و یەکگرتوو بون کە کورسی پێویستیان هێنا و گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لەبەرئەوەی لەناوەراستدا بوون و هەم لە دەسەڵات و هەم ئۆپۆزیسیۆن بوون و کەوتنە بازنەی خۆڵەمێشیەکانەوە بۆیە دەنگەکانیان کەمی کردو نەیانتوانی ئەو ئەنجامە بەدەست بهێنن کە خوازیاربوون.  ئەم دوو هێزە هەمیشە لەناوەراستدا بوون و هەڵوێستی رادیکاڵی و توندیان نەبوە بەرامبەر سیاسەتەکانی حکومەت یان نەچونەتە پاڵ حکومەت و لەگەڵ پارتی و یەکێتی خۆیان یەکلایی بکەنەوە وەک دەسەڵات هەلسوکەوت بکەن، هەمیشە لە ناوەراستدا بوون هەم لە حکومەت بوون و هەم ئۆپۆزیسیۆنیش بوون، دەرئەنجام ئەو سیاسەتکردنە زیانی پێگەیاندن چونکە ئەو مەیلە لەجیهاندا روو لە شکستە و کوردستانیش دابڕاو نیە لە جیهان. سیاسەتی ناوەراست یان ئەو حزبانەی پەیرەوی ئەم سیاسەتەیان کردوە کارو وزەی خۆیان داوە بە کارکردن لەنێوان دوو ئایدۆلۆژیای دژبەیەک،یان دوو هێز کە تێروانینی جیاوازیان هەیە و ئەمان ویستویانە میانڕەوی خۆیان نیشان بدەن لەسەردەمێکدا کە هاوڵاتی رەنگی رەش یان سپی دەوێت و رەنگی خۆڵەمێشی بۆیان گرنگ نیە.