گرنگترین بنەماى هزرى ورێکخراوەیى چەپى ئەلکترونى (E-Left)، بەرەو چەپەکى زانستى ودیموکراتى سەردەمیانە. رزگار ئاکرەیى    پێش نیزیکەى بیست ساڵ من سەرەتاکانى چەمکى چەپى ئەلکترونیم خستەروو (Electronic Left ”E-Left”) وباسم کردن لە خاڵى سەرەکى لەچەندین وتار ودیالوکى جیاواز. ووەکو دەبینین زۆر لە خاڵە باسکراوەکان راستگویى خۆیان سەلماند، وئێستا پێویستە بە فراوانى گرنگترین بنەماى هزرى ورێکخراوەیى چەپى ئەلکترونی بەشێوەکى وردتر روون بکەینەوە. ئەکرێ هەندێ کەس واتێبگەن زاراوەى چەپى ئەلکترونی تەنها گۆرینى دەزگا وپارتەکانى چەپە لەشێوەى ئاسایى خۆى بۆ بەکارهێنانى تەکنلوجیاى زانیاری وئەنترنێت! بەتێروانینى من، زۆر لەوە زیاترە، بەلکو ئاراستەکى نوێ یە شێوازەکى زانستى دیموکراتى هاوچەرخ وسەردەمیانە بەخۆیەوە دەگرێت لەبارەى چەمکى چەپ ووتارى سیاسى، ومیکانیزمى رێکخستن وکارکردن، بۆ ئەوەى بگونجێت لەگەڵ پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى ومافى مروڤ لەبوارە جیاوازەکان، وگۆرانکارى گەورە لە میکانیزمى سەرەدەریکردن وپەیوەندیکردن ورێکخستنى جەماوەر بەهۆى شورشى تەکنلوجی وزانیاری. گرنگترین بنەمای هزرى وسیاسى چەپى ئەلکترونی وەک هێزى چەپ خەبات دەکەین دژى سیستەمى سەرمایەدارى بەشێوەى جیاوازى خۆى، وکاردەکەین بۆ گۆرینى، بەرەو سیستەمى سوشیال دیموکرات کە زیاتر مروڤایەتى ودادپەروەرى تێدا هەبێت، بەڵام پسیار لێرە ئەوەیە، ئایە دەتوانین بیگۆرین بەرێگەى پێداگیرى حەرفى بە تێکست ووتارى سیاسى ومیکانیزمى کارکردن ورێکخراوەیى کلاسیکى ماوە بەسەرچوو لەناو قالبى جێگیر! کە ناگونجێن لەگەڵ بیرکردنەوەى دیالیکتى وپێشکەوتنخوازى مارکسى وچەپ، لەکاتێک سەرمایەدارى لەهەموو بوارەک گەشە دەکات لەهەر کاژمێرەک بەلکو لەهەر خولەکەک! وبەشێوەکى خێرا وکاریگەر خۆى دەگونجێنیت لەگەڵ قەیرانە جیاوازەکان ولێى دەردەچێت وخۆى نوێ دەکاتەوە؟ ئایە ئەکرێ (چەکى زۆر کەون) بەکاربێنین، ومەبەستم لێرە وتار ومیکانیزمى کارکردن ورێکخستن لەو شەرە گەورە وئالوزە وسەرکەوتن مسوگەر بکەین؟ بە بوچوونى من، بەدڵنیاییەوە وەڵام (نەخێر) دەبێت، وبارودوخى ئێستا ئەوەمان پێدەڵێت! بۆیە پێویستە روو بەرووى سەرمایەدارى ببینەوە (بە چەکى) پێشکەوتوو، وزانستى هاوچەرخ ونوێ بوونەوە وگەشەکردنى بەردەوام لەهەموو بوارەک، وسەرکەوتنى بەسەر بێنین. بەهەمان شێوەى کارل مارکس وفریدریک ئەنجلز (کارل وئەنجلز لە پێشەکى چاپى ئەلمانى ساڵى 1872 لە بەیاننامەى شیوعى پاش تەنها بیست وپێنج ساڵ لە نووسینى، ئاماژە دەکەن: ئیمڕۆ ئەو بەرنامە کەون بووە لەهەندێ خالەکانى بەکاریگەرى پێشکەوتنى پیشەسازى گەورە لەدوایین بیست وپێنج ساڵ).   وبێگومان ئەو پێشکەوتنەى کارل وئەنجلز ئاماژە بۆ دەکەن لەو کاتە زۆر کەم بوو بەبەراورد لەگەڵ پێشکەوتنى گەورەى تەکنلوجی ئێستا، باشە ئێستا بوچوونیان چۆن دەبوو؟ ئەگەر ئێستا لە ژیان دا بان پاش ئەو هەموو گۆرانکاریە گەورەیە؟ زۆر پێویستە لەگەڵ سەردەمى ئێستا بروین ولەگەڵ پێشکەوتنى گەورەى زانستى وتەکنلوجی بەردەوام لەهەموو بوارەکان، وبەباشترین شێوە سوودى لێ وەرگرین وبەکاریبینین لە خەباتمان لەپێناو گۆرین وگەشەپێدان ونوێ بوونەوە، وتازە کردنەوەى وتار وبەرنامەى پارتە چەپەکان، ومیکانیزمى رێکخستن وسەرکردایەتى وهەلسوکەوت لەگەڵ جەماوەر، وروو بەرووبوونەوەى کێشەى ئالوز وگەورە، وکارلێکردنى خێرا لەگەڵ گۆرانکارى خوماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى، لەپێناو کاراکردنى دیالوکى نشتیمانى خوماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى لەنێو هێزەکانى چەپ، وپێشخستن ونوێ کردنەوەى رێکخستنەکانى چەپ ودامەزراندنى چارچێوە وهاوپەیمانى چەپى دیموکراتى، وپابەندبوون بە گیانى نوێ بوونەوەى زانستى ورێکخراوەیى ومروڤایەتى هزرى چەپ لەلایەک وگیانى شورشى تەکنلوجی وزانیاری لەلایەکى تر. وبەپێى ئەوە، من دەبینم گرنگترین بنەماى هزرى چەپى ئەلکترونی، ئەوانەى خوارەوەن: 1-  چەپەکى زانستى پشت ببەستێت بە پێشکەوتنى زانستى ومافى ئاقلانەى هزرى چەپ ومروڤایەتى ورێکەوتنەکانى مافى مروڤى جیهانى، وسوود وەرگرێت لە لایەنە ئەرێنیەکانى هەموو ئاراستەکانى مارکسى وچەپ وپێشکەوتنخوازى جیاواز، ودان بە فرەلایەنى هزرى چەپ بنێت، وهیچ تیورى یان ئایدلوجى ئەژمار نەکات وەک تێکستەکى ئاینى پیروز. هەروەها سوود وەرگرێت لە پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى ومافەکان لە کارى سیاسى وراگەیاندن وئابورى وکۆمەڵایەتى وروشەنبیرى وژینگەیى. وبا بە دەیان چارەسەریمان هەبێت بەکاریان بێنین بۆ پلاندانان وئاراستەکردنى خەباتى چەپ ومیکانیزمەکانى لەپێناو بەدەستهێنانى دادپەروەرى کۆمەڵایەتى زیاتر ویەکسانى وئازادى بەئاسویەکى ئیشتیراکى. 2-  جێگرەوەى زانستى وئاقلانە بەپێى شتى بەردەست ئێستا ونەک شتى داواکرا !: ئەگەر بەشێوەکى تیورى بیربکەینەوە ئێستا وەکو هەموو چەپخوازەکان بێگومان داواکاریمان دەولەتەکى ئیشتیراکى دیموکراتى یە وسیستەمەکى ناچینایەتى ویەکسانى تەواو تا رادەیەکى گەورە. بەڵام پسیار لێرە ئەوەیە، ئایە ئێستا ئەوە لەتوانا دایە بەپێى بارودوخى بابەتى وخۆیەتى؟ وئایە هەر دەمینیێن لەژێر کاریگەرى ئایدلوجیا ودووبارەکردنەوەى رستەى شورشگێرى، ولەسەر تیورى قسە بکەین لەجیاتى شێوازى زانستى وچۆنیەتى ئەنجامدانى گۆرانکارى کۆمەڵایەتى گەورە وگشتى، ولەجیاتى کردەوەى پراکتیکى؟ بۆیە چەپى ئەلکترونی هەوڵ دەدات سیاسەت وبەرنامە وجێگرەوەى زانستى بخاتە رو، زیاتر ئاقلانە بن وپەیوەندیان هەبێ بە کێشەکانى جەماوەرى زەحمەتکێش وکۆمەڵگا بەگشتى وژیانى ڕۆژانە وگۆرینى بەرەو باشتر هەتا ئەگەر بەشێوەکى سنورداریش بێت، پشت بەستن بە واقیع وتواناى چینەکان وبارودوخى ئێستا وتایبەتمەندى وپلەى گەشەکردنى کۆمەڵگاکان، وپێشهاتە خۆماڵى وهەرێمى ونێودەولەتیەکان ودەستنیشانکردنى ئەرکى پراکتیکى ئەو قوناغە پشت بەستن بە زانستى هاوچەرخ وبیروکەى چەپ وپێشکەوتنخوازى جیاواز. بۆ ئەوەى چەپ دور نەکەوێت لە ئامانج وبیروکەکانى وتەنها رستەى شورشگێرى وکلاسیکى ئامادە دووبارە بکاتەوە، وبمێنتەوە لەناو تێکستى تیورى وشک وکەون. کە بەداخەوە لەلایەن زۆر لە چەپەکان بوونەتە (تێکستى پیروزى وشک) وراستى ئاینى رەها، وبەکەلک هەموو شوێن وکات دێن، وزۆر جار سەرکردەکانى مارکسى وچەپ وهەندێ سەروک حیزب وەکو خوداوەند سەیر دەکرێن. پێویستە چەپ ئازاد بکرێت لە تێکستە تیوریەکانى رەها وپەرستنى کەساتیەکان بۆ ئەوەى لەو قوناغە تێپەرین، وگەراندنەوەى سەرکردە مەزنەکان وبیرمەندانى چەپ بۆ (خانەى مروڤەکان) پاش ئەوەى کردیانن بە (خوداوەند وپیاوى ئاینى وشێخ)، وئەوە بووە هۆکارى حالەتەکى نەرێنى ووشکبوونى هزرى وزیانەکى زۆرى بە چەپ گەیاند ورولى لەناو کۆمەڵگا. گۆرینى ژیانى مروڤ بەرەو باشتر بنەماى چەپى ئەلکترونی یە، هەتا ئەگەر بەهەندێ هەنگاوى سنورادریش بێت بەرێگەى جێگرەوەى واقیعیانە بۆ ئەو قوناغە، وسوود وەرگرتن لە تیورى وبیروکەى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى جیاواز بۆ ئەنجامدانى گۆرانکارى بەپێى بارودوخ وگەشەکردنى هەر وڵاتەک، نەک بەپێچەوانەوە، وپێویستە بکەوێتە ژێر پروسەکى رەخنەگرتن وگەشەپێدان ونوێ کردنەوەى بەردەوام هاوکات لەگەڵ پێشکەوتنى زانستى وسیاسى وکۆمەڵایەتى وماف وروشەنبیرى وژینگەیى مروڤایەتى. 3-  ئەزمونە ئیشتیراکیەکان وچەپخوازەکان: داواى پێداچوونەوەى مارکسیەت وقوتابخانە چەپەکانى جیاواز دەکات وکلتورەکەیان، وهەلسەنگاندنى ئەزمونەکانى ئیشتیراکى وچەپخواز، بۆ نموونە (ئیشتیراکى سوڤێتى، ئەزمونى چینى، ئیشتیراکیەت وچەپى خۆماڵى، ئەزمونەکانى ئیشتیراکى دیموکراتى وبەتایبەتى لە دەولەتە سکاندنافیەکان…هتد). بەشێوەکى زانستى وبەپێى قوناغى مێژوویى وبارودوخى خۆماڵى وهەرێمى ونێودەولەتى ئەو کاتە، وخوێندنەوەى لایەنە ئەرێنى ونەرێنیەکان وشیکردنەوەکى رەخنەگر وزانستى بۆ بیروکە وکەساتیە چەپەکان بۆ سوودوەرگرتن لە لایەنە ئەرێنیەکان ودوورکەوتەوە لە لایەنە نەرێنیەکان. 4-  ئامانجى بنیاتنانى دەولەتەکى دیموکراتى سکیولارە بە سیستەمەکى سیاسى وئابورى وکۆمەڵایەتى وژینگەیى دادپەروەرانە، جەخ دەکاتەوە لەسەر رەتکردنەوەى هەموو شێوەکانى چەوساندنى چینایەتى وپشت بەستن بە دەسەڵاتى گەل دەکات، رولى ئاین ونەتەوە جیادەکرێتەوە، لەسەر بنەماى هاولاتیبوونى یەکسان ورێزگرتنى فرەنەتەوەیى ومافى مللەتان بۆ مافى چارەنووس، وسەروەرى یاسا ورێکەوتنامەکانى مافى مروڤى نێودەولەتى، رێزگرتنى ئازادیەکان ویەکسانى ودادپەروەرى کۆمەڵایەتی، مافى رێکخستنەوە وخۆپیشاندان ومانگرتن وجیاکردنەوەى دەسەڵاتەکان، دادوەرى سەربخۆ وراگەیاندنى ئازاد وکراوە لەسەر هەموو ئاراستە هزرى وسیاسی، جەختکردنەوە لەسەر مافەکانى مروڤ ب تێگەیشتنەکى جیهانى دوور لە نەتەوەپەرستى وئاین ورەگەز وئاراستەى سیاسى وهزرى، دژایەتى سزاى لەسێدارەدان، ودوورکەوتنەوە لە هاوپەیمانەتى لەگەڵ حکومەت وهێزى دیکتاتورى وئاینى ونەتەوەپەرست کە دژى مافى مروڤن. 5-  بەشێوەکى سەرەکى بەرنامە وسیاسەتەکانى ئاراستەى کرێکار وزەحمەتکێشان وچینە بندەستەکان دەکات، وگەنجان وچینەکانى تینوو بۆ گۆرین ونوێ کردنەوە وداپەروەرى ویەکسانى ناو کۆمەڵگا. ووەک قوناغەکى چاکسازى داواى سیستەمەکى ئابورى داپەروەرانە وروون دەکات ودەولەت خۆشگوزەرانى ویەکسانى، بەرێگەى سیاسەتى ئابورى جیاواز وکەرتى گشتى وهاوکار وتێکەڵ وتایبەت بەپێى بەرێوبردنى گشتى ئابورى وگرنگیدان بە دەولەت لەبوارى پلاندانانى ئابورى مەلبەندى لەژێر سەرپەرشتى دیموکراتى جەماوەرى. پشت بەستن بەباج وەرگرتن وداپەروەرى کۆمەڵایەتی وبیمەکردن وهاوسۆزى کۆمەڵایەتی گونجاو ونەهێشتنى هەژارى ویەکسانى دەرفەت ونەهێشتنى بێکارى وگەشەپێدانى تواناى مروڤایەتى وبەکارهێنانى زانستى بۆ سەرچاوەکان، خوێندنى بێ بەرامبەر وتەندروستى وچاودێرى کۆمەڵایەتی وگشت خزمەتە سەرەکیەکان وبەشدارکردنى هەمووان لە سامانەکانى کۆمەڵگا ومسوگەرکردنى ئاستەک وکوالیتیەکى ژیانى گونجاو بۆ هەموو هاوڵاتیان. خەباتى زاراوەیى، هاودژ نییە لەگەڵ خەباتى بەردەوام لەپێناو گۆرین بەرەو سیستەمەکى سیاسى – ئابورى یەکسان ونەهێشتنى جیاوازیە ئابوریەکان لەناو چینەکانى کۆمەڵگا، وبەدیهێنانى داپەروەرى کۆمەڵایەتی. سروشت وبناماکانى سیستەمى سیاسى وئابورى کە لەپێناوى خەبات دەکەین جیاواز دەبێت بەپێى تایبەتمەندى وسروشتى هەر وڵاتەک، وهاوسەنگى چینایەتى وسیاسى وبارودوخى خۆماڵى وجیهانى. 6-  چەپەک دووربێت لە توتالیرزم باوەرى بە پروسەى دیموکراتى وفرەحزبى وگواستنەوەى ئاشتیانەى دەسەڵات هەبێت، وگۆرینى هێواش بەرەو سیستەمەکى دادپەروەرانەتر بەپێى بوچوونەکانى جەماوەر، بەشێوەکى داهێنەر کۆبکاتەوە لەنێوان دیموکراسى ویەکسانى ودادپەروەرى کۆمەڵایەتی وسکیولاریزم، ودژى هەموو جورەکانى دیکتاتوریەت بێت وهەر زەوتکردنەکى دەسەڵات، ودژى چەمکى یەک چین یان حزب بێت، وشێوازى هەمەجورى خەباتى جەماوەرى ودیموکراتى بگرێتە بەر ئەگەر لە دەسەڵات بێت یان لە ئوپوزسیون، ورێز لە بوچوونى دەنگدەران بگرێت لە کەش وهەوایەکى دیموکراتى ویەکسانى بۆ هەموو حزبە سیاسیەکان بەپێى حالەتى هەر وڵاتەک. 7-  کاربکات لەپێناو دامەزراندن وبەهێزکردنى یەکێتى وسەندیکاى کرێکاران بەشێوەکى پیشەیى وسەربخۆ، بەرگریکردن لە مافى کرێکاران وزەحمەتکێشان وهزرى نێودەولەتى ورێکەوتنى ئازادى سەندیکاکان وپاراستنى رێکخستنى سەندیکاکان، ونەکرێنە شوێنى سیاسى وحیزبى وبەشەک لە ناکوکیەکان، بەڵام ئەکرێ بوچوونى سیاسى جیاواز هەبێت لەناو سەندیکاکان کاربکەن پێکەوە لەپێناو بدیهێنانى ئامانجى پیشەیى هاوبەش. کەوتنى سەندیکاکان ویەکێتیە پیشەیەکان لەژێر دەسەڵاتى حیزبەکان وکاریگەریەکانیان فاکتەرەکێ نەرێنى یە ولاوازیان دەکات، ودەبێتە هۆى ناکوکى ناوخۆیى وسەپاندنى ئەجینداى حیزبى تەسک وپەیابوونى ناکوکى حیزبى ناوخۆیى ودەرەکى بەهۆى هەلۆستى زۆرینەى لایەنە چەپە کلاسیکیەکان، کە هەتا ئێستا لەگەڵ کارى هاوبەش نین لەنێوان رێکخراوە جەماوەرى وسەندیکاکان. 8-  داواى یەکسانى تەواو بۆ ئافرەت وجوداکارى ئەرێنى، وتەرخانکردنى بەشى (کوتا) لە دەزگاکان بۆ ئەوەى یەکسانى تەواو دروست ببێت، لەناو هەموو دەزگاى جەماوەرى وسەرکردایەتى وچالاکی جیاواز، وهەندێ میکانیزمى هەبێت بۆ ئەوەى ئافرەت پوستى سەرکردایەتى وەرگرێت وتواناکانى پێشبخات، وهەروەها دامەزراندنى یەکێتى سەربخۆى ئافرەتان بەپێى رێکەوتنى نێودەولەتى پەیوەست بە ئافرەتان. زۆرینەى هێزە چەپەکان هەتا ئێستا نێرینەن تا رادەکى گەورە، ورولى ئافرەت سنوردارە بەشێوەکى بەرچاو لە ئاستەکانى سەرکردایەتى. خەبات لەپێناو بەدیهێنانى یەکسانى تەواو لەنێوان ئافرەت وپیاو مەرج نییە پەیوەست بێت بە گۆرینى سیستەمى سەرمایەدارى ودامەزراندنى سیستەمى ئیشتیراکى وسنوردارکردنى بە رەهەندى چینایەتى، بەلکو ئەکرێ ئێستا زۆر چاکسازى بکرێت وبەپێى ئامارەکان زۆرینەى ئەو دەولەتانەى ئافرەتان توانیانە زۆر ماف بەدەست بێنن وپلەى پێشکەوتووى یەکسانى کە هەتا ئێستا دەولەتى سەرمایەدارین، بۆ نموونە دەولەتە سکاندناڤیەکان. 9-  جیاکردنەوەى رولى ئاین لە دەولەت: چەپى ئەلکترونی رولى ئاین لە دەولەت جیادەکاتەوە لەگەڵ مسوگەرکردنى ئازادى ئاینى وبیروباوەر، ورێزگرتن لە ئازادى بیرو وراى ئاینى کەسایەتى جەماوەر وپەیوەندی لەنێوان مروڤ وئاین، بێ ئەوەى بەزۆر پەسەند بکرێت لەسەر کەسانى تر. پێویستە دەولەت سکیولار بێت ولەسەر یەک دووراتى بێت لەگەڵ هەموو ئاینەکان، وپشتگیرى دەزگا ئاینیەکان بکات وەک رێکخراوى جەماوەرى بەشێوەکى یەکسان بەپێى پلە وئاستى ئاین لەناو کۆمەڵگا. بۆیە پێویستە دەزگاى ئاینى لەژێر سەرپەرشتى دەولەت بێت، وکارمەندانى ئاینى لەناو دەزگاى حکومى پەروەردە بکرێن، لەگەڵ قەبوڵکردنى فرەئاینى وفرەهزرى ورسواکردنى توندوتیژى ووشکباوەرى وسەپاندنى دەسەڵاتى ئاین لەناو کۆمەڵگا. ئاین تەماشە ناکرێت وەک کێشەکى هاودژى سەرەکى بەلکو بەرهەمى بارودوخى ئابورى وسیاسى وکۆمەڵایەتی وروشەنبیرى ومێژووى یە وکاریگەریەکانى، بۆیە پێویستە خۆمان دووربخەین لە دژایەتیکردنى توندى ئاینى جەماوەر، بەلکو دیالوکەکى ئاقلانە وئارام هەبێت لەبارەى ئاینەکان، وخوێندنەوەى کلتورى ئیسلامى وئاینەکان بە تێروانینەکى زانستى چەپخواز وبەرچاوکردنى لایەنە ئەرێنیەکان وسوود وەرگرتن لێیان بۆ گۆرینى کۆمەڵایەتی، ورەخنەگرتنى زانستى بۆ لایەنە نەرێنیەکان بەپێى بارودوخى مێژوویى، بەشێوەک کاریگەریەکى ئەرێنى هەبێت لەسەر جەماوەرى باوەردار بەپێى سروشتى هەر وڵاتەک. هێزى ئاینى توندرەو ئەگەر ئیسلامى بێت یان مەسیحى یان یەهودى وکاربکەن بۆ سیستەمى دیکتاتورى ئاینى هێزى پاشکەوتنخوازن وئاین بەکاردێنن بۆ بەرێوەبردنى ئەجینداکانیان کە پاشکەوتوون ودژى هزرى چەپ ودیموکرات ومافى مروڤن، وپێویستە لەدژیان راوەستین ورسوایان بکەین بەهەموو شێوەیەک. ولەهەمان کات، پێویستە کاربکەین لەگەڵ هەموو بوچوونە ئاینیە چاکسازەکان وئاشتیخوازەکان، ئەوانەى بەشێوەکى نوێ ئاین وکلتورى ئاینى دەخوێننەوە، وخۆیان دەگونجێنن لەگەڵ پێشکەوتنى هزرى وزانستى ومافى مروڤ ودوورن لە وشکباوەرى ئاینى. 10 - فرەلایەنى دەزگاى چەپ وهاوپەیمانى وکارى هاوبەش: زۆر لە هێزەکانى چەپ بەشێوەکى گشتى توشى دووبەرەکى وپەرت وبڵاوبوون بوونە وسەرقالى ناکوکى ناوخۆیى ودژایەتى یەکترین ولەناو (جەنگى سارد) دان لەگەڵ یەکترى، وجورەکى (تائیفەگرى سیاسى وشکیان) هەیە! وجەخت دەکەنەوە لەسەر جیاوازى پەیوەست بە پلانى ستراتیجى ماوە درێژ، وهەندێ هێزە چەپ دژى هەر بوچوونەکى ترى چەپى جیاوازن، ولە زۆر جار بەخائین ناویان دەبەن، ودژى هەر جورەکى کارى هاوبەشن لەگەڵیان. سەرەراى خاڵى هاوبەش لەنێوان زۆربەى هێزى چەپ وخاڵى جیاوازى سنوردار لەنێوانیان. وبەتێروانینى ئێمە قەبولکردنى جیاوازى هزرى دیاردەکى تەندروستە ووتارى سیاسى پێشدەخات. بۆیە چەپى ئەلکترونی باسى کار وخەبات دەکات لەچارچێوەى بزاڤەکى چەپى کۆمەڵایەتی فراوان، بەمەبەستى بەهێزکردنى رولى بوچوونى چەپى پێشکەوتنخواز لەناو کۆمەڵگادا بەشێوەکى گشتى، دوور لە چارچێوەى حیزى تەسک توندرەوى حیزبى وکەسایەتى، وهەبوونى حیزب وهاوپەیمانێتى چەپى فرەلایەن. وکارى هاوبەش لەنێو هێزى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى بووتە داواکاریەکى جەماوەرى لەسەر ئاستى جیهان. پێویستە ئەزمونى هاوپەیمانێتى وکارى هاوبەش لەجیهان وناوچەکە بخوێنین وگرنگى پێبدەین، وسوودى لێوەرگرین وبەپیێ بارودوخى هەر وڵاتەک جێبەجێى بکەین، وکاربکەین لەسەر ئاستى ناوخۆیى ودەرەکى بۆ نەهێشتنى ئاسەوارى توندرەوى رێکخراوەیى وچارچێوەى حیزبى تەسک، وبەماى هزرى وسیاسى نوێ بکەینەوە وجەخت بکەین لەسەر هاوپەیمانێتى وکارى هاوبەش، وپێویستە باوەریمان هەبێت چارەنووسى بزاڤى کۆمەڵایەتی فراوانى چەپ وگۆرینى ژیانى چینە زەحمەتکێشەکان وکۆمەڵگا بەشێوەکى گشتى بەرەو باشتر گرنگترە لە بەرژەوەندی رێکخستنەکى چەپى دیاریکراو. هەروەها گرنگە، هێزەکانى چەپ کاربکەن لەئایندە کاربکەن (بێ تێکەلکردنى ئالاکان) بەپێى خالى هاوبەشى دیاریکراو لەگەڵ بوچوونى سیاسى وهزرى دیموکراتى وسکیولەر ومروڤایەتى ترى جیاواز لەپێناو گۆرینى سیستەمە دیکتاتوریەکان وروو بەرووبوونەوەى وشکباوەرى ئاینى ونەتەوەیى ودامەزراندنى سیستەمەکى دیموکراتى ودابینکردنى ئارامى وخزمەتگوزارى وەک بەرنامەکى دیموکراتى. وپێویستە هەندێ تەکتیک وهاوپەیمانێتى دیاریکراو بەکاربێنین بەپێى هەر قوناغەک وبەپێى بارودوخى هەر کۆمەڵگایەک وهاوسەنگى هێزى چینایەتى، وپێویستە دیالوک بەردەوامبێت لەگەڵ هەموو هێزەکانى چەپ لسەر ئاستى جیهان. ************************ گرنگترین بنەماى رێکخراوەیى چەپى ئەلکترونی: ئاراستەى جیهانى بەشێوەکى گشتى بەرەو ئەنترنێت وبەرنامەکانى یە لەبوارى جیاواز. وبەپێى ئامارەکان بەکارهێنانى ئەنترنێت لە زیادبوونەکى بەردەوامە هەتا لە وڵاتەکانى جیهانى سێیەمیش، وبووتە بەشەکى سەرەکى بۆ بەرێوبردنى کارەکانى کۆمەڵگا، بەهۆى پێشکەوتنى زانستى گەورە وتۆرى ئەنترنێت وتۆرە کۆمەڵایەتیەکان بوونەتە (دەسەڵاتى پێنجەم) لەزۆرینەى کۆمەڵگاکان، وبوونە هۆى: ڕ. پەیابوونى شێوەى نوێى وشیارى وشێوازى دەربرین. ب. تێروانینى جەماوەر بۆ گۆرین ومیکانیزمەکانى. ت. زۆرینەى جەماوەر دەتوانن بەشێوەکى ئازاد پەیوەندی بکەن. پ. ئارستەکردنى بابەتى زۆر هەستیار بەشێوەکى ئاشکرا، وبەشداریکرن وکارلێکردن بۆ پێکهێنانى راستیەکان. ج- تێپەرکردنى چارچێوەى مەڵبەندى وداخراو، وسنورى جوگرافى وئەمنى ورێکخراوەیى نەتەوەیى وئاینى…هتد. ح- بڵاوکردنى گیانى رەخنەگرتنى ئاشکرا بێ هیچ ئاستەنگ. خ- کاراکردنى تواناکان لەناو بوشایەکى فراوان پاش ئەوەى لەناو حالەتەکى چەقبەستو بوون. د- بەرزکردنەوەى ئاستى وشیارى وبەدواچوون وحەزى گۆرین، وگەشەکردنى وشیارى دیموکراتى بەرێگەى خستنەروى چەندین را وبوچوون وکارلێکردن لەگەڵیان وقەبولکردنى فرەلایەنى هزرى وسیاسى لەسەر ئاستى خۆماڵى وهەرێمى وجیهانى. ئەو پێشکەوتنە گەورە لە بوارى وشیارى وزانیاری ودیموکراسى وزەلالى وشێوازى دەربرین ورەخنەگرتن بووە هۆکار زۆر کەس نەبنە ئەندام لە رێکخستنە کلاسیکیەکان، چۆنکە چەمک وبیرکردنەوەیان لەبارەى رێکخستن گۆراوە، وبەشێوەکى گشتى دوور دەکەون لە رێکخستنە کلاسیکیەکان وەکو حیزب ورێکخراوە چەپەکان، کە هەتا ئێستا تا رادەکى گەورە سیستەمى بیروکراتى ومەلبەندى ومیکانیزمى کار ورێکخستنى کەون بەکاردێنن. هەندێ لەو حیزب ورێکخراوە چەپەکان، لەبەر میکانیزمى کەون بەشێوەکى گشتى خەلک روویان لێَناکات بۆ ئەندامەتى وبتایبەتى گەنجەکان، ورێژەى تەمەنیان 60 ساڵ وزیاترە! وتەنها سەرکردەیان هەیە بێ بنکەى جەماوەرى. نەوەى نوێ دژى کارى حیزبى وبەهاکانى چەپ نییە، بەلکو ناتوانێ کاربکات بەپێى میکانیزم وشێوەى رێکخستنى حیزبى کەون وخۆى لەناویان نابێنێت. ئێستا دەبینین زۆرینەى گەنجان خۆیان رێکدەخەن بەشێوازى نوێ وهاوچەرخ، بەرێگەى بەکارهێنانى ئەنترنێت وتۆرى کۆمەڵایەتی، وزۆر زیاتر کاریگەریان هەیە لەسەر واقیعى کۆمەڵایەتی لە حیزبە چەپەکان، چۆنکە بەشێوەکى فراوان دەربرین لە خۆیان دەکەن وباسى سەرپێچیەکان دەکەن وگەشەپێدان ودیالوک ورەخنەگرتن بێ هیچ ئاستەنگى هزرى یان رێکخراوەیى، بەو شێوەى لەگەڵیان دەگونجێت. ئێستا روشەنبیرى ووتارەکى سیاسى ومیکانیزمى رێکخستنى تایبەت بەخۆیان هەیە، لەناو گروپى ئەلکترونى هەمەجور، بۆ نیزیکردنەوەى بوچوونەکان ودەستنیشانکردنى داواکاریەکانى جەماوەر وخەبات ونەرازیبوون، وبوونەتە بزاڤى سیاسى وکۆمەڵایەتی هەمەجور بە سەرکردایەتى گەنجان. سەرەتا ئەوە لە (بەهارى عەرەبى) دیاربوو کە من ناومنان (شورشەکانى چەپى ئەلکترونی نارێکخستوو) لە وتارەک بڵاوم کردەوە لە 2011، لەبەر بەکارهێنانى تەکنلوجیاى نوێ وشێوازى نوێى کۆکردنەوەى جەماوەر بەپێى پێشکەوتنى زانستى وتەکنلوجی، وئارستەکردنى داواکارى چەپخوازى روون، وسەرکوتووتر بوون لە حیزبە کلاسیکیەکان ولەوانەش چەپخوازەکان. خۆپێشاندان ونەرازیبوون وچالاکی جیاواز….هتد. لەسەر زەمین بنەماى هەر گۆرانکاریەکى سەرەکین، بەڵام ئەنترنێت وتۆرى کۆمەڵایەتی ئێستا گرنگیەکا گەورەیان هەیە، ورولەکى سەرەکییان هەیە لە پێکهێنانى وشیارى وکۆکردنەوەى جەماوەر ورێکخستن ونەرازیبوون، وپشتگیرى چالاکی مەیدانى جەماوەر، وتواناى گەورەى هەیە بۆ خەبات وجولانەوە سەرەراى شوێن وکات وبەکەمترین تێچوو. ئەنترنێت وشورشى زانیاری وپەیوەندیکردن وتۆرى کۆمەڵایەتی بوونە هوى پەیاکردنى جیهانەکى دیموکراتى زەلال وکراوە وزۆر گەورە، وبوونە بزوێنەرى سەرەکى نەرازیبوونەکان، وکاریگەرى گەورەیان هەبووە لەسەر گەشەکردنى هزرى کارگێری ورێکخراوەیى وشێوازى سەرکردایەتى، بەرەڤ زەلالى زیاتر ونامەرکەزیەت ومرونەت. هەروەها بوونەتە هوى دووبارە دارشتنى چەمکى (رول ودستتێوەردانى جەماوەر) وپەیوەندی لەگەڵ کۆکردنەوەى جەماوەر وبەدەستخستنى زانیاری ودەنگ وباس بۆ هەر شوێنەکى جیهان. وبووە هۆى بەجەستکردنى هێزى نەرازیبوونى جەماوەرى وفشارى رای گشتى جەماوەر، وبەشێوەکى گشتى بووە هۆى پەیابوونى هەندێ بوچوونى دیاریکراو بەپێى هێزى خاوەن وسەرپەرشتانى تۆرە کۆمەڵایەتیەکان وراگەیاندن وسەتەلایتەکان، کە تواناى رێکخستنەوە وکونترولیان هەیە لەسەر بزاڤە جەماوەریەکان وسوود وەرگرتن لێیان بۆ مەبەستى سیاسى …هتد. وبەشێوەکى گشتى هێز ودەزگاى راسترەون ودژى داواکاریە راستەکانن. ولێرە رولى چەپى ئەلکترونی دێت، بۆ رێکخستنەوەى جەماوەر ونەرازیبوونەکان…هتد. وئاراستەکردنیان بەرەو رێگاى راست لەجیاتى ئەوەى لەژێر کاریگەرى هێزە دژبەرەکانى چەپ وجەماوەر بن. بەرێگەى پێشکەوتن ونوێ کردنەوەى میکانیزمى رێکخستن وکارکردن هاوکات لەگەڵ بەکارهێنانى ئەنترنێت بەشێوەکى کاریگەر وزیرەکانە وشورشى زانیاری وپەیوەندیکردن بۆ خزمەتکردنى خەباتى جەماوەر وبەهێزکردنى رولى هێزە چەپکان وپێشکەوتنخوازەکان. وبۆ بەدیهێنانى ئەوە، وچارەسەرکردنى جیابوونەوە ودوورکەوتنەوەى گەورە لەنێوان نەوەى نوێ ورێکخستنەکانى چەپ، چەپى ئەلکترونی پێشنیارى گەشەپێدان وپەرەپێدانى زانستى گەورە دەکات لەبوارى میکانیزمەکانى کارکردن وخەباتکردن ودیموکراسیکردن وبەشدارکردنى ئەقلى بەکۆمەڵ بۆ بەرزترین ئاست، وخۆ گونجاندن لەگەڵ بارودوخى ئێستا، بەرێگەى: 1- شێوازى نوێى رێکخستنەوە: دوور لە شێوازى کلاسیکى وکونترولى دەسەڵات لەلایەن سەرکردەکان بەرەو سیستەمى ناوخۆیى ومیکانیزمى رێکخستنى دیموکراتى نوى وبەمرونەت وەک جورەک لە (هاوپەمانێتى یان تۆرى یان سیستەمى فیدرالى) کە مەلبەندى نین لەروى کارگێرییەوە، ورێژەکى زۆرى سەربەخۆیى ونامەرکەزیەت ودیموکراسى تێدا هەبێت، وئازادى هەبێت بۆ رێکخراوە حزبى وجەماوەریەکان وشێوازى جیاوازى رێکخستن وسیاسەتکردن لەسەر ئاستى هزرى وجوگرافى وهەرێمى…هتد. وبەخشینى دەسەڵات وهەمئاهنگى لەهەموو بوارەکان. وپێویستە دەسەڵاتى زیاتر بدرێتە رێکخراو وگروپە جیاوازەکان بۆ دارشتنى سیاسەت وبەرنامەکان وپلانى کارکردن بەپێى پێویستى هەر ناوچەک، وهەر گروپەک. وپێویستە چەمکى نوى بەکاربێنین لەبوارى کارگێری ولێکۆلینەوەى زانستى وپێشکەوتنى تەکنلوجی بۆ نوێ کردنەوەى میکانیزمى بەرێوەبردن وپەیوەندیکردنى ناوخۆیى ودەرەکى. وپێویستە ئەو شێواز ومیکانیزمانە مرونەتیان تێدا هەبێت وبەردەوام نوێ بکرێنەوە بەپێى پێویستیەکان، وبەپێى: ڕ. پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانیاری ومافەکان. ب. پلەى گەشەکردنى دیموکراسى یاسى ویاسایى. ت. ئاستى ئازادیەکان وتواناى کارى رێکخراوەیى لەناو هەر کۆمەڵگایەک، ئەگەر بەشێوەکى نهێنى یان ئاشکرا بێت. پ. چارچێوەى کارى رێکخراوەیى خۆماڵى وهەرێمى وجیهانى. ج- جورى کێشە ئاراستەکراوەکان ولایەنەکان، بۆ هەلبژاردنى جورى رێکخستنەوە. ح. کار وپێویستى رێکخراوەکان وقەوارە وگروپە جیاوازەکان. خ. بنیاتنانى پەیکەرى رێکخستنەوەى تایبەت بۆ ماوە وحالەتى دیاریکراو. د- خوێندنى ئاستى کاریگەرى وهەلسەنگاندنى کارکردن وەک رێکخراوى چەپى سەربخۆ، یان کارکردن بەشێوەکى تاک یان قەوارە یان بزوتنەوە یان هاوپەیمانێتى لەناو کۆمەڵگا. وپێویستە شێوەکى پێشکەوتنخوازى هەبێت وبوچوونى هەمەجور ولەوانەش بوچوونى چەپ، بەپێى هاوسەنگى چینایەتى وحالەتى سیاسى هەر وڵاتەک. بۆ نموونە ئەزمونى (بیرى ساندرز) ى چەپخواز لەناو حیزبى دیموکراتى ئەمریکا. وپێویستە بزنین کامەیان باشترە وگونجاوترە بۆ بەهێزکردنى رولى چەپ لەناو کۆمەڵگا دا. ژ. پێویستە وشیاربین لەکاتى هەلبژاردنى ناوى رێکخراو وحیزب وتۆرە چەپەکان بەپێى گەشەکردنى کۆمەڵگاکان وهاوسەنگى چینایەتى وسیاسى وتایبەتمەندى هەر وڵاتەک وگۆرینى زۆر ناوى ئێستا، ودوورکەوتنەوە لەو ناوانەى کاریگەرى نەرێنیان هەبێت. وشەى کومونیست، ئیشتیراکى…هتد، مەرج نییە رامانى چەپ وراستى رێکخستنەک بسەلمێنیت. کارى جەماوەرى لەسەر ئەرز وبەشداریکردنى لە گۆرینى ژیانى کرێکار وزەحمەتکێشان وکۆمەڵگا بەگشتى بەرەو باشتر، بنەماى هەر هەلسەنگاندن وراستگویەکە بۆ هەر رێکخستنەکى چەپ. وسەربارى کاریگەرى نەرێنى پروپاگەندەى دژى چەپ، وکاریگەرى روخانى (کەمپى ئیشتیراکى) کە پێویستە ڕەچاو بکرێت. 2-  بنەماى ئەندامەتى ومافەکانى ئەندام: چەپى ئەلکترونی سیاسەت ومیکانیزمى نوێ دەخاتە روو لەبارەى ئەندامەتى، بۆ ئەوەى ئەندام زیاتر کاریگەرى هەبێت وسیاسەت وبەرنامە دارێژیت، وئازاد بێت لەکارکردن بەپێى بوچوونى هزرى وسیاسى، کە ئەکرێ هاوتابێت لەگەڵ هەموو یان بەشەک لە سیاسەتەکانى حیزبى چەپ، وبەهێزکردنى لایەنگرى ئەندامەکان وهەستکردن بە بەرپرسایەتى سیاسى ورێکخراوەیى، ودوورکەوتنەوە لە مەرکەزیەت وسکرتاریەتى رێکخراوەیى ودسپلینى حیزبى توند، وپێویستە رێکخستنەکانى چەپ ئارەزومەندانە بێت بەپێى دسپلینى خۆیەتى ونەک دەزگاى لەشکەرى بێت. وداواى هەلوەشاندنەوەى هەر رێسایەک دەکات ئاستەنگ بێت بەرامبەر مافى دەربرینى ئەندامان لەناو ودەرەوەى رێکخستنەکانى چەپ، وپێویستە ئازادى تەواویان هەبێت بۆ دەربرینى بوچوونى چەپ وسیاسى بەشێوەکى گونجاو، وبەشداریکردنى کاریگەر لە دارشتن وپەسەندکردنى سیاسەتە حزبیەکان، و هەلوەشاندنەوەى چەمک وخاڵى وەکو: ڕ. دەربرینى بوچوونت بکە لەناو دەزگاى حیزبى یان بلاوکراوەى حیزبى ناوخۆیى یان بەرێگەى نامەیەک بۆ سەرکردایەتى حیزب. ب. جێبەجێ بکە پاشان گەنگەشە بکە. ت. گوێ گرتنى کوێر وپولایین. پ. لایەنگرى ئەندامەکان بۆ دەسەڵاتى سەرکردایەتى کە تەنها سەرکردایەتى بیر دەکاتەوە وهەڵدەستێ بە شیکردنەوە ودەرکردنى بڕیار وپێویستە ئەندامەکان بڕیارەکان جێبەجێ بکەن بێ نەرازیبوون. ج. دەستخستنى پوستى حیزبى بەپێى لایەنگرى بۆ سەرکردایەتى. ح………….. ئەو شتانە پێش دەیان ساڵ گونجاو وقەبولکراو بوون، بەڵام ئێستا گشتى ولاوازن لەروى دیموکراتییەوە وزۆر کەون بوونە، وکاریگەرى زۆر نەرێنییان هەیە، وگەنجان دوور دەخەنەوە لە حیزبەکانى چەپ. ئێستا وەکو دەبینین لەماوەى چەند خولەکەک گەنجان دەتوانن پوست بلاوبکەنەوە لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان، ولەسەر ئەنترنێت ودەربرین لە بوچوونیان دەکەن وبەشێوەکى ئازادانە گفتوگو دەکەن ودەگەنە ژمارەکى زۆرى خەلک، لە کاتێک زۆربەى رێکخراوەکانى چەپ رێگایان پێنادەن بەشێوەکى ئازادانە دەربرین بکەن وداوایان لێدەکەن چاوەرێ بن تاکو کۆبوونەوەى دەزگاى حیزبى پاش حەفتەیەک یان مانگەک، یان بلاوکردنەوە لەناو بلاوکراوەى حیزبى ناوخۆیى، یان بەرێگەى نامەیەک بۆ سەرکردەى حیزبى وبەشێوەکى نهێنى! وتەنها دەگەنە ژمارەکى کەمى خەلک وهەتا ناگەنە هەموو ئەندامانى حیزیش!. ئەژمارکردنى گەنگەشە وگفتوگوى سیاسى وهزرى وەک کارەکى ناوخۆیى رێگرە بۆ جەماوەرى چەپ بۆ ئەوەى ئەو هزر وبوچوونانە بزانێت لەناو رێکخستنەکانى چەپ وهەلسەنگاندنى بۆ بکات وبوچوونى فەرمى ناگاتە جەماوەر. ولەئەنجامدا، چاودێرى جەماوەرى وکارلێکردن لاواز دەبێت، ودەبینە تائیفەى چەپى-ئاینى داخراو! وەک کەسانى چەپخواز، زۆر شت دەخەینە روو بۆ کۆمەڵگا، وداواى دیموکراسى وفرەلایەنى وزەلالى وهەلبژاردنى راستەوخو دەکەین، وبەشدارکردنى جەماوەر لە بڕیار وئازادى تاک وگشتى، ومافى دەربرینى ئاشکرا وجیاوازى وبوچوونى بەرامبەر وراگەیاندنى کراوە وهەمەجور …هتد. بەڵام هەروەها گرنگە پسیارى خۆمان بکەین، ئایە ئەو شت ومافە سەرەکیانە وزۆر گرنگانە بەردەستن بۆ ئەندامانى رێکخستنەکانمان، وتا چ رادە جێبەجێ دەکرێن، ورەنگ دەدەنەوە لەناو کارى رێکخراوەیى وسیاسى وهزرى؟؟! هاودژى وکەم وکورتى وکەمترخەمى گەورەمان هەیە، وپێویستە پێداچوونەوە بکەین ونوێ کردنەوە وگەشەپێدان بکەین. وبۆیە گرنگترین بنەماى ئەندامەتى ومافى ئەندامان، بەپێى چەپى ئەلکترونی، ئەوانەى خوارەوەن: ڕ. ئەندامەتى پەیوەستە بە چەمکى هاوپەیمانێتى وهاوکارى وکارى هاوبەش بۆ بەدیهێنانى هەندێ ئامانجى دیاریکراو، ونەک بە دەسەڵاتەکى ناوەندى. ئەندام رولى سەرەکى هەیە لە دارشتنى سیاسەتى گشتى حیزب، بەشداریکردنى ئەندام وکادیرانى حیزب لە دارشتنى ساسەتى حیزب لە بنکەوە بۆ سەرکردایەتى شتەکى زۆر گرنگە. وپێویستە توانا ومیکانیزم وبارودوخى گونجاو هەبێ لەناو حیزب بۆ ئەوە کارە ، وپێویستە ئەندامان هانبدەن خۆیان پێشبخەن وشیرکردنەوە وداهێنان بکەن لەناو ریزەکانى حیزب، سەرەراى گونجانى بوچوونیان لەگەڵ وتارى فەرمى یان نە، وپێویستە خەبات بەهێز بکرێت لەسەر هەموو ئاستەکان وسوود وەرگیرێت لە دەستپێشخەرى ئەندامەکان. ب. هەلبژاردنى شێوە وپلەى هەمەجورى ئەندامەتى بەمرونەت (کارا، هاوسوزى، کاتى، …هتد) بۆ ئەوەى هەر کەسەک کارى حیزبى بکات بەپێ بارودوخى کەسایەتى ژیانى، وبەپێى گەشەکردنى زانستى وماف وجورەکانى رێکخستن. ت. هێلى گشتى رێکخستن بکرێنە رێنیشاندەرێک وکارکردن بەپێى ئەو هێلانە. پ. دەربرینى ئاشکرا لە بوچوون لەناو ودەرەوەى رێکخستنەکان بەشێوەکى شارستانى وکاریگەر، وبەشێوەکى گونجاو وبێ ئاستەنگ یان ترس یان دوودلى. ج. ئەندام مافى هەیە بەشێوەکى تەواو وئاشکرا رەخنە لە سیاسەتەکانى فەرمى حیزب بگرێت. ح. ئەندام مافى هەیە ئەو سیاسەتە فەرمیانە جێبەجێ نەکات ئەگەر قەناعەتى پێ نەبێت. خ. مافى هەلبژاردن وخۆ کاندیدکردن بۆ دەزگاکانى رێکخستن، وهەروەها بەشداریکردن لە دوورخستنەوەى ئەندامانى سەرکردایەتى ئەگەر نەیانتوانى ئەرکەکانیان جێبەجێ بکەن. د. مافى (ئەندامەتى لێکدراو). ئەندام دەتوانى ببێتە ئەندامى زیاتر لە حیزبەکى یان رێکخستنەکى چەپ لەهەمان کات. ئەکرێ لەگەڵ حیزبەکى چەپى گشتى کاربکات ولەهەمان کات لەگەڵ حیزبەکى ترى چەپ بکات جەخت لەسەر ژینگە بکاتەوە. ژ. مافى دروستکردنى کوتلە لەناو حیزب ومافى بەکارهێنانى کەنالەکانى حیزب وراگەیاندنى حیزب یان راگەیاندنەکى تایبەت بەخۆى هەبێت بۆ دیارکردنى سیاسەتەکانى وجیاوازى لەگەڵ هێلى فەرمى حیزب. ر. بەکارنەهێنانى شێوازى خائینکردن ودوورخستنەوە لەگەڵ ئەندام لەبەر جیاوازى هزرى وسیاسى. ز. هەلوەشاندنەوەى سزاى دەرکردن لە حیزب چۆنکە جورەکى (سێدارەدانى سیاسى ورێکخراوەیى) یە، وپێویستە هەندێ سزاى سووکتر هەبێ وەکو (سڕکردنەوەى تەواو) بۆ ئەوەى کەرامەتى سیاسى ومروڤایەتى ئەندام پارێزراو بێت ودەرفەتى بدەنێ بۆ گۆرین، وپێویستە دەرچوون لە حیزب بەشێوەکى ئارەزومەندانە بێت هەروەکو ئەندامەتى. سزاى دەرکردن زۆر رەقە وئەکرێ هەندێ جار بەکاربێت بۆ تەێفیەکردنى حیساباتى سیاسى لەلایەن هەندێ سەرکردەى نەفس نزم. س. پێشخستنى میکانیزم ورێساى ئەندامەتى ئەلکترونی، تێپەربێت لە شێوازى کلاسیکى ئەندامەتى ووڵات ورەگەزنامە وشوێن وتەمەن…هتد. بەڵام پێویستە لایەنە ئەمنى بەڕچاو وەرگیرێت. ش. دۆزینەوەى میکانیزم وسیاسەتى دیموکراتى بە مرونەت بۆ مامەلەکردن لەگەڵ کەسانى چەپى سەربخۆ وسوود لە تواناکانیان وەرگیرێت بەشێوەکى گونجاو، وبەشێوەکى نەرێنى تەماشە نەکرێن یان مامەلەیان لەگەڵ بکرێت بەشێوەکى ناشیاو. 3-  هەمەجورى دەزگاکان ومافى دەربرین وجیاوازى وراگەیاندنى ئازاد: بۆ مسوگەرکردن وبەهێزکردنى یەکێتى حیزب وپێشخستنى، ودوورکەوتنەوە لە ناکوکى ولێکجیابوونەوە کە نەخوشیەکى ماوەدرێژى چەپە، ودەستلەکارکێشان وکوچکردنى ئەندام، وپابەندبوون بە پرنسیپى دیموکراتى. چەپى ئەلکترونی دان بە هەمەجورى وبوچوونى هزرى جیاواز دەنێت لەناو دەزگاى رێکخستن. راگەیاندن پێویستە ئازاد وکراوە بێت، وبۆ هەموو ئەندامى حیزب بێت وبۆ دەرەوەش بۆ هەلگرانى هزرى چەپ وپێشکەوتنخواز ومروڤایەتى، وهەتا بۆ رەخنەگرانى چەپیش وەک جورەک لە رێزگرتن. وهەموو ئەندامانى حیزب مافیان هەیە راگەیاندن بەکاربێنن بۆ دەربرین لە هەلوێستیان لە سیاسەتە فەرمیەکانى حیزب ودەربرین لە را وبوچوونیان وپەیاکردنى دیالوکەکى چالاک لەناو حیزب ووەرگرتنى بڕیارى دروست. هەروەها پێویستە سیستەمەکى دادوەرى سەربخۆ هەبێت ودادگاى پیشەیى ودەزگاى لێکۆلینەوەى سەربخۆ لەناو حیزبەکانى چەپ، بۆ مسوگەرکردنى دادگاییکردنى ئاشکرا وبێلایەن لەحالەتى هەبوونى سەرپێچى. وئەندام مافى هەیە پارێزەرى هەبێت بۆ بەرگریکردن لێى لەناو حیزب یان لە دەرەوە. وپێویستە سزادان دوایین بژاردە بێت بۆ ئەوەى سیستەمى دادوەرى چەپ ببێتە نموونە بۆ کۆمەڵگا. 4-  بنکەى حیزبى سەرچاوەى دەسەڵاتە: وەکو چۆن دەڵیێن (مللەت سەرچاوەى دەسەڵاتە) لەناو دەولەت وکۆمەڵگا، هەروەها پێویستە بنکەى حیزبى سەرچاوەى دەسەڵات بێت لەناو حیزبەکانى چەپ وپێویستە عەقل وبڕیارى هاوبەش بنەماى رێکخستنەکانى چەپى ئەلکترونی بێت، وسیاسەتەکان لە بنکەوە دارێژن بەشێوەکى ئاشکرا، وبڕیارى گرنگ بدرێت بەرێگەى راپرسى حیزبى دیموکراتى ئاشکرا وبەپێى بنەماى دیموکراتى ولەژێر سەرپەرشتى لیژنەى سەربخۆ وبێلایەن ئەندامەکان بەشداربن تێیدا، ودیالوکى کراوە هەبێت لەبارەى کێشەکان، وپێویستە میکانیزم وتەکنیکى نوێ هەبێت بۆ ئەنجامدانیان بەشێوەکى ئاسان وبەردەوام. 5-  ئەقلى بەکۆمەڵ وکونفرانس: کونفرانس یەکەک لە گرنگترین بنەماى حیزبى چەپن، ووێستگەى سەرەکى یە بۆ پێداچوونەوە وهەلسەنگاندن وپەسەندکردنى سیاسەت ومیکانیزمى نوێ بەرێگەى بەشدارکردنى ئەندامانى حیزب، بۆیە پێویستە کونفرانسى دەورى وئاشکرا هەبێت، بەو شێوە: ڕ. ئامادەکارى دەکرێت بۆ کونفرانس لەلایەن لیژنەى ئاشکرا هەموو ئاستى حیزبى تێدا هەبێت، سەرکردایەتى وبنکە وقەوارەى جیاواز. ب. ئامادەکارى ئاشکرا وفراوان بێت هەممو لایەن بەشدارى تێدا بکەن لەناو ودەرەوەى دەزگاى حیزبى لەبارەى سیاسەت وبەرنامەى حیزب ورێزگرتنى راو وبوچوونەکان. ت. ئەنجامدانى هەلبژاردنى دیموکراتى ئاشکرا لەژێر سەرپەرشتى دادوەرى نوێنەرانى کونفرانس. پ. کوتاى گەنجان وئافرەتان بۆ نوێنەرانى کونفرانس. ج. ئەندامانى سەرکردایەتى پێشوو ئامادە دەبن وەک مێوان وبۆ هەلسەنگاندن ئەگەر هەلنەبژێردرێن، وسەرکردایەتى مافى نییە (نوێنەرى) هەبێ بۆ کونفرانس بێ هەلبژاردن لە دەزگاى حیزبى. ح. لیژنە دروست دەکرێت بۆ بەرێوەبردنى کونفرانس وروژانە دوو جار یان زیاتر دەگۆردرێن. خ. کونفرانس بەشێوەکى ئاشکرا پەخش دەکرێت بۆ جەماوەر یان بەلاى کەمەوە بۆ ئەندامانى حیزب بەپێى بارودوخى هەر وڵاتەک، وتەکنیکى هاوچەرخ. د. پێویستە هەلسەنگاندنى سیاسەتەکانى حیزب بکرێت لەنێوان هەردوو کونفرانس بۆ زانینى هۆیەکانى سەرکەوتن وناسەرکەوتن وگەنگەشەکردنى لەناو کونفرانس. ژ. ئەنجامدانى هەلبژاردنى دیموکراتى ئاشکرا بۆ سەرکردایەتى حیزب پاش کونفرانس لەژێر سەرپەرشتى دادوەرى سەربخۆ وبێلایەن لەدەرەوە وناوەى حیزب، وپێشتر کەمپینى هەلبژاردن هەبێ بۆ کاندیدان، بۆ دیارکردنى سیاسەتەکانیان. وئەندامانى حیزب بەشێوەکى راستەوخۆ هەلیان دەبژێرن، نەک تەنها نوێنەرانى کونفرانس، بۆ ئەوەى دەربرین ئەقل وبڕیارى بەکۆمەڵى حیزب بکات. بەشێوەکى گشتى، پێویستە هەموو دەزگایە حیزبیەکان لەحالەتى (کونفرانسى هەمیشەیى) دابن بەرێگەى تەکنیکى نوێ. وئاراستەکردنى هەموو سیاسەت وبەرنامە وبەیاننامە لەسەر ئاستى حیزبى جیاواز بەشێوەکى بەردەوام وگەنگەشەکردنیان بۆ ماوەکى دیاریکراو ودەنگدان لەسەریان ئەگەر پێویست بێت، وپەسەندکردنیان لەناو گروپى ئەنترنێتى یان تۆرى کۆمەڵایەتی داخراو تەنها بۆ ئەندامان، وهەندێ گروپى تر بۆ جەماوەرى حیزب لە شار وگوندەکان…هتد. بۆ ئەوەى دەربرین ئەقل وبڕیارى بەکۆمەڵى حیزب بکات، لەجیاتى ئەوەى تەنها دەربرین دەزگاى سەرکردایەتى بکات. 6-  کارلێکردن وچاودێرى جەماوەر لەسەر حیزب: کارلێکردنى هاوبەش لەگەڵ جەماوەر وژینگەى دەرەوە وەک بەشەک لە (چاودێرى لەسەر چالاکی حیزب وسیاسەتەکانى) وبەشداریکردنى جەماوەر لە پەسەندکردنى سیاسەتەکان وهەلسەنگاندنیان بەرێگەى: ڕ. ئاراستەکردنى بەرنامە وبەڵگەنامە وسیستەمى ناوخۆیى بۆ گەنگەشەى گشتى وکراوە بەشێوەکى بەردەوام بەرێگەى سایتى ئەلکترونى پێشکەوتوو بۆ کارلێکردن وکومێنتکردن ودەنگدان…هتد. لەناو گروپى تۆرە کۆمەڵاتیەکان، وسوود وەرگرتن لە ئامارە زانستیەکان لەبارەى ژمارەى سەرەدان وپلە وشێوەى کارلێکردن وبابەتەکان…هتد لەپێناو هەلسەنگاندن وپێشخستن. ب. سوود وەرگرتن لە بوچوون وشیکردنەوەى زانستى کەسان ودەزگا زانستیەکان بۆ دارشتنى بەرنامە و سیاسەتەکان. ت. وبەشێوەکى بەردەوام، داواى فیدباک بکرێت لە چینە جیاوازەکانى کۆمەڵگا. پ. بۆ شیکردنەوە وهەلسەنگاندنى سیاسەتى هەمەجور لەسەر ئاستى جیاواز ورادەی سەرکەوتنیان وئاستى بەدیهێنانى ئامانجەکان ودەستنیشانکردنى هەڵەکان وکەم وکورتیەکان. ج. تەنها ئەوەى کارنەکات هەڵە ناکات، بۆیە کاتێ حیزبەکانى چەپ هەڵە دەکەن پێویستە داواى لێبوردن بکەن لە جەماوەر وئەندامان لەبەر هەڵەکانیان. 7-  سەرکردایەتى بەکۆمەڵ: هەلوەشاندنەوەى هەموو ئەو پوستانەى دەبنە هۆى چەسپاندنى دەسەڵاتى تاک وەکو: سکرتێرى گشتى، سەروک، سەرکردە….هتد. وبەهێزکردنى سەرکردایەتى بەکۆمەڵ لەهەردوو رەگەز وهەبوونى رێکخەر لە بەشە جیاوازەکان وقسەکەران بەناوى حیزب لەبوارى (گەنجان، ئابورى، ئافرەت، بەرگرى، ئەنجومەنى نوێنەران، سیاسەتى دەرەوە…هتد) بەشێوەیەک دەسەڵاتەکان وبەرپرساتیەکان دابەش بکرێن لەناو کادیرانى حیزب. 8-  سەرکردایەتى گەنجان لەگەڵ جەماوەر: بەداخەوە ئێستا دەبینین هەندێ سەرکردەى چەپ لەجیهانى عەرەبى بوونەتە وەک سەرکردە وشاهەکانى عەرەب وکورسى بەجێ ناهێلن وبۆ خۆیان کردووتە خاوەندارەتى تایبەت. وزۆر جار دەبینین سەرکردەکانى چەپ ناگۆرێن وئەوان بنکەى حیزبى هەلدەبژێرن نەک بەپێچەوانەوە! وئەوە حالەتەکى نەرێنى یە وزیانەکى زۆر بە چەپ دەگەیینێت، وزۆر دوورە لە نەریتە دیموکراتیەکانى چەپ، بۆیە چەپى ئەلکترونی جەخت دەکاتەوە لەسەر گواستنەوەى دەسەڵات بەشێوەکى ئاشتیانە، وبرگەکى سەرەکى هەیە لە پەیرەوى ناوخۆیى دەڵێت ناکرێ پوستى سەرکردە لە دوو خولى هەلبژاردن زیاتر بێ ولە 6-8 ساڵ تیپێەرنەبێت. هەروەها چەپى ئەلکترونی جەخت دەکاتەوە لەسەر گەنجان لە سەرکردایەتى حیزب، وگرنگى دەداتە چینەکان، وکاردەکات بۆ پێکهێنانى کادرى نوێ بەشێوەکى بەردەوام، بۆ ئەوەى لەگەڵ جەماوەر سەرکردایەتى بکەن ولەگەڵیان بن لەهەموو خۆپیشاندان ونەرازیبوون ومانگرتنەکان….هتد. هەروەها زۆر گرنگە بۆ ئاراستەکردنى سیاسەتى ئاقلانە ونیزیکى واقیع، برگەکى روون هەبێت لەناو پەیرەوى ناوخۆیى لەبارەى مانەوەى ئەندامانى سەرکردایەتى رێکخستن لەناو وڵات، ونشتەجێى هەمیشەیى بن، وبەشدارى بکەن لە سەرکردایەتیکردنى کارى مەیدانى ڕۆژانە وخەباتکردن لەناو جەماوەر. وپێویستە رێگە نەدرێت ئەندامەک ببێتە سەرکردە ئەگەر لە دەرەوە بژیت بەشێوەکى هەمیشەیى یان نیمچە هەمیشەیى، تەنها لەحالەتى زۆر نائاسایى نەبێت یان بۆ جێبەجێکردنى ئەرکەکانى حیزب بۆ ماوەکى دیاریکراو، وپێویستە ئەندامى سەرکردە پوستى خۆى بەجێ بێلیت ئەگەر ویستى لە دەرەوە بژیت، یانئەگەر نەیتوانى بەردەوامبێت وەک سەرکردە بەهۆى بارودوخى خێزانى یان کەسایەتى یان پیشەیى…هتد. 9-  زەلالى وبوارى دارایى: جیهان بەشێوەکى گشتى بەرەو زەلالى دەروات، بەتایبەت ئەنترنێت وتەکنیکى نوێ وتۆرى کۆمەڵایەتی چاودێرى شکاندووە وراستیەکان کەتوونە بەرچاوى جەماوەر. بۆیە چەپى ئەلکترونی زەلالى تەواو بەکاردێنیت لە کارى خۆیدا ولەهەموو چالاکیەکانى ناوخۆیى ودەرەکى، جگە ئەگەر زیانى هەبێ لەروى ئەمنییەوە. ئەندامى حیزب ئابونەى دارایى پێشکەش دەکەن وجورى ترى پشتگیرى دارایى، بۆیە پێویستە هەموو کادر ودەزگاکان وئەندامان ڕەچاوى زەلالى بن وبەتایبەتى زەلالى دارایى لەسەر ئاستى حیزبى وکەسایەتى، وپێشکەشکردنى راپورتى دارایى دەورى لەبارەى چۆنیەتى خەرجکردنى پارە. وپێویستە هەموو ئەندامان پێگەى دارایى خۆیان ئاشکرا بکەن وبەتایبەتى سەرکردەکان بۆ ئەوەى هاودژى دروست نەبێ لەنێوان بەرژەوەندی حیزبى وکەسایەتى. وبۆ روو بەرووبوونەوەى گەندەلى لەناو حیزبەکانى چەپ وخراپ بەکارهێنانى پوست وبەهێزکردنى دەستپاکى، پێویستە پرنسیپى (ئەوەت لەکوێە هاورێ؟) بەکاربینین لەحالەتى هەبوونى کێشەى جێگاى گومان. هەروەها سەپاندنى (باج) رێژەیەک لە مووچەى نوێنەرانى حیزب ئەوانە کارى حکومى دەکەن یان جورەکانى ترى داهات ورادەستى دەزگاى حیزبى بکرێت، بەپێى باوردوخى دارایى وتایبەتمەندى هەر وڵاتەک. 10-   شیاندنى ئەندام وسەرکردە وکادرەکان بۆ وەرگرتن وبەکارهێنانى پێشکەوتنى تەکنلوجی وزانستى: وبەتایبەتى تەکنلوجیاى زانیاری وئەنترنێت وتۆرە کۆمەڵایەتیەکان ، لەپێناو: ڕ. بلاوکردنەوەى بیروباوەرى چەپ وبەهاى مروڤایەتى بەشێوەکى گشتى، وپرنسیپى هاولاتیبوون ویەکسانى وداپەروەرى کۆمەڵایەتی وسکیولارى وئیشتیراکیەتى دیموکراتى ویەکسانى تەواو بۆ ئافرەت بەشێوەکى تایبەت. وراگەیاندنى ئازاد وبەکارهێنانى شێوازى هاوچەرخ بۆ گەیاندنى بیروباوەرى چەپ بۆ زۆرترین خەلک وبەکەمترین تێچوو، ووازهێنان لە راگەیاندنى کاغەز کە تەنها دەگاتە ژمارەکى کەمى خەلک. ب. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لەبوارى رێکخستن وکارى دەزگا حیزبیەکان بۆ بەرێوەبردن وپەیوەندیکرن ودیالوک ووەرگرتنى بڕیارى دروست ودەربرین لە راى جەماوەر وبەهێزکردنى کارلێکردن ودیالوکى ناوخۆیى وگیانى (تیمى کارکردن) وهاوکارى ئەرێنى. ت. کارلێکردنى زیندوو وکاریگەر لەگەڵ ژینگەى دەرەوە. پ. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لەبوارى گەشەپێدانى هزرى وسیاسى. ج. وبەشێوەکى گشتى، بەکارهێنانى لەبوارە جیاوازەکانى سیاسى ورێکخراوەیى وراگەیاندن. ح. بەکارهێنانى بۆ پەیداکردنى میکانیزمى نوێ بۆ رێکخستنەوە وخۆپیشاندان وکۆکردنەوەى جەماوەر وکەمپینى هەلبژاردن. وئەو دەبێتە هۆى پێشخستنى کار وکەمکردنى تێچووەکان. خ. بەکارهێنانى بەشێوەکى کاریگەر لە نەرازیبوونى جەماوەرى ئەلکترونى ومانگرتنى پیشەیى وپێکهێنانى گروپى ئەلکترونى…هتد. وهەتا راگرتنى کار بەشێوەکى تەکنیکى- ئەلکترونى بۆ فشارکردن وبەدیهێنانى هەندێ داواکارى دیاریکراو. د. بەدەستهێنانى تواناى تەکنیکى پێشکەوتوو وخێرا بۆ گەیشتنى زۆرترین کەس وگروپ. ژ. رێگرتن لە کەمپینى هاودژ وخراپەکاران وسیخورى وشەرى ئەلکترونى، وپاراستنى سیستەمى ئەلکترونى حیزب وئەندامان، وپێشخستنى تواناکان بۆ رووبەرووبوونەوەى هەر هەرەشەکى تەکنیکى- ئەمنى. ر. وهەندێ جار وەڵامدانەوەى ئەلکترونى ئەگەر پێویست بێت. ز. هەروەها لەناوبردنى تۆر وسیستەمى تەکنیکى حوکمەتە دیکتاتوریەکان وبەتایبەتى سیستەمى ئەمنى سیاسى ولەشکەرى وئابورى وراگەیاندن، ئەگەر پێویست بێت. س. وپێویستە لەپروسەکى بەردەوامى پێشخستن دابین لەسەر ئاستى تەکنیکى وزانیاری، وخەباتى ئەلکترونى ببێتە گرنگترین شێوەى سەرەکى خەباتکردن. لەکوتایى، هێزەکانى چەپ بەهەموو بەشەکانى، وبەتایبەتى لە وڵاتەکانمان، ئێستا لە بارودوخەکى زۆر زەحمەت وئالوزدا کاردەکەن، بەتواناى زۆر کەم، وتوشى زۆر ئاستەنگ دەبن، بەڵام سەرەراى کەم وکورتى وپەرت وبەلاوبوون هیواى سەرەکى مروڤى پێشکەوتنخوازە بۆ بیاتنانى جیهانەکى باشتر. چەپى ئەلکترونی بەشداریەکى بچووکە بۆ دەرخستنى چەپ لە قەیرانەکانى وراگرتنى پاشەکشە ونوێ کردنەوەى وتارى سیاسى ومیکانیزمى کارکردن ورێکخستن وبەرێوەبردن، بەپێى شارەزایى سیاسى ورێکخراوەییم لە زۆر حیزبەکانى چەپى عیراقى ولەبوارى راگەیاندن، ولە دەزگاى دیالوکى شارستانى وکارى دیموکراتى وکارى پیشەیى کەسایەتى وەک کەسەکى تایبەتمەند لە بنیاتنان وپێشخستنى سیستەمەکانى سەرکردایەتى وبەرێوەبردن وحوکمەتى ئەلکترونى. ئەو چەمکە بەو واتایە لە گەشەکردنى بەردەوامە لەسەر ئاستى پراکتیکى، وبێگومان هەڵە وراستى هەلدەگرێت، وپێویستى بە کات وکارى هاوبەشە بۆ ئەوەى زیاتر گەشەبکات، وهەر کەسەک بیەوێت چەپى ئەلکترونی وئاسوى ئیشتیراکى دیموکراتى پێشبخات بەرەو شێوەى نوێى زانستى وسەردەمیانە لە وتارى سیاسى ومیکانیزمى رێکخستنەوە دەتوانى بەشدارى تێدا بکات، لەپێناو جێگرەوەکى سیاسى وئابورى کۆمەڵایەتی وماف وروشەنبیرى وژینگەیى باشتر وئاست بەرزتر بۆ مروڤ. ************************ رزگار ئاکرەیى. کورتیەک لەبارەى: نووسەر وسیاسەتمەدار ومیدیکارى چەپى سەربخۆ، یەکەم کەس بوو چەمکى چەپى ئەلکترونی خستەروو - بەئینگلیزى: E-Left. رێکخرەرى گشتى دەزگاى دیالوکى شارستانى – الحوار المتمدن رێکخرەرى بنکەى خوێندن وتوێژینەوەى مارکسیەت وچەپ لەدایکبوون: ئاکرێ- عیراق 1966 چالاکى سیاسى: – 1984-1990 حیزبى شیوعى عیراق. – 1990- 1992 رێکخراوى روتی کومونیست. – 1993- 2000 حیزبى کومونیستی کرێکارانى عیراقى. سایت: https://rezgar.com رزگار ئاکرەیى لە ویکیبیدیا https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%B2%D9%83%D8%A7%D8%B1_%D8%B9%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%8A رزگار ئاکرەیى – سایتى سیاسى لە فێسبوک  https://www.facebook.com/RezgarAkrawiPage وتارە کە بە زمانی عەرە بی https://www.ahewar.org/debat/s.asp?aid=730446  

کاوە محەمەد ئەمڕۆ نیە پارتی بەچاوێکی سووک سەیری پەرلەمان و پەرلەمانتاران دەکات و لەهەوڵی بەرنامەرێژ و بەردەوامدا بووە بۆ بێ نرخکردنیان..لەساڵی (١٩٩٢) ەوە و لەگەڵ یەکەم هەڵبژاردندا ئەم ژەهرە سیاسییەی رشتووە و ساڵ دوای ساڵ و خول دوای خول زیاتر و بەرفرازانتر لەرێگەی بەدیکۆرکردنی دامەزراوەکانی هەرێم، بەتایبەتیش پەرلەمان-ەوە، کایەی سیاسیی کردۆتە کایەیەکی ئیفلیج و مۆنۆپۆلکراوی حزبی و بنەماڵەیی، ئەو زۆرینە ساختەیەیش کە هەیبووە، لەجیاتی ئەوەی هێزی متمانەبەخۆبوونی سیاسیی پێ ببەخشێت، هەمیشە بۆتە سەڕچاوەی ترس و بەدگومانی و سڕینەوەی ئەویتر، هەموو ئەویترەکانی دەرەوەی خۆی کە نەبووبنە کۆیلە و پاشکۆی ئەو و نەخێرێکیان بەرامبەری راستکردبێتەوە، ئیتر رێک لەو ساتانە و لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستانەدا و لەرێگەی دەروێشەکانی-ەوە، تەعبیریان لەحەقیقەتی نادیموکراتیانەی خۆیان کردووە، چونکە پارتی کە هەموو دامەزراوەکانی تری هەرێمی کۆنترۆل و بێ ئیرادە کردووە، ئەگەر نووزەی  (نا و نەخێرێک) مابێت، لەپەرلەمانەوە بووە، وا ئەویشی وا پەرێشان کردووە کە هەرگیز شایانی پانتایی بەرفراوانی رەخنە و  ناڕەزایەتی و تووڕەیی خەڵک لەدەسەڵات و نوێنەرایەتیکردنێکی راستەقینەی خەڵک نەبێت.

عومەر قادر هەر چەند مافە سیاسیەکانی گەلی کوردستان، لە دەستوری عیراق ، بەبەراورد بە قوربانیدان و تێکۆشان لاسەنگە. نەتوانراوە پاڵپشت بە هێزی دەستوری لایەنی کەمی ماددەو بڕگە ستراتیژیەکان جێبەجێ بکرێت، بەهۆی کورت بینی و کەم ئەزموون و خراپی ئەدائی حوکمڕانی دەستەڵاتدارنی هەرێمی کوردستان، خەریکە ئەوەی بەدەستیش هێنراوە لە دەست دەدەین. تابلۆی هەنگاوەکانی ڕابردوو ئەوەمان پێدەڵێت هەڵبژاردن دوای هەڵبژاردن بۆشایی نێوان کوردو دەستوری عیراق ڕۆژ بە ڕۆژ فراوان بوو. هەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی عیراق سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان دەخاتە بەردەم ئەرکی تازە هەرچەندە تەپوتۆزی هەڵبژاردن تەواو نەنیشتۆتەوەو خەت و خاڵی ڕێکەوتنەکان ڕوون نین، ئەگەر لایەنەکان نەگەنە ڕێکەون ئاسۆی پێکهێنانی حکومەت لێڵ و محکومە بە کۆمەڵێک ئەگەری نەخوازراوی پڕ ڕسک. بۆیە لەکورتترین پێناس لە عیراق واقیعێکی تازە خولقاوە*. چەمکی تەوافقی سیاسی و ئیتنیکی دوای ساڵی 2003 بوە عورفێكی بەرێوەبردنی عیراق  بەهەموو کەموو کورتیەکانیەوه کۆی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ڕابردووی عیراق، بەجۆرێک لە جۆرەکان، ڕەنگدانەوەی تەوافقی سیاسی و ئیتنیک بووە، بەڵام *ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەمجارە دۆخێکی لاسەنگ و ستونی خولقاندوە بریتیە لە باڵا کردنی سێ هێز(پارتی، حەلبوسی، سەدر ) بەڕەچاوکردنی دۆخی ئیتنک (کورد ، سونە، شیعە)* *یەکگرتووی* ماڵی *شیعی* لە عیراق بەشێکە لە *بنەمای ئاسایشی ناوچەیی ئێران* ، بۆیە پاراستنی چەمکی *یەکگرتوویی* ڕکابەرەکانی هەرێم جۆرێک بنەماو زەمانەتی ناوچەیی چەسپاوی هەیە. *لەوانەیە هەمان فاکتەر لەلایەن دەوڵەتانی کەنداو بۆ سونەش هەبێ* بەڵام پێویستی *یەکبوونی سیاسی کوتلەی کورد* بەشێک نیە لە بنەمای ئاسایشی هیچ دەوڵەتێکی ناوچەیی،بەپێچەوانەوە تورکیا *پەرتەوازە* ی ماڵی کورد بە بەشێک لە پێویستی بەرژەوەندی ئاسایشی خۆی دابنێت. ئەزموونی ڕابردوو دەری خست کاتێک هێزە سیاسیەکانی هەرێم *پەرتەوازە* دەبن هێزێک نیە، ڕێکیان بخات، بۆیە لەدیدی ئەزموون و هەستیاری قۆناغەکە ئەقڵی سیاسی دەستەڵاتدارانی هەرێم بەدیاریکراوی *پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان* لە بەردەم دوو ئۆپشنە. *٭ بیرکردنەوەی حزبی* *بیرکردنەوەی نەتەوەیی* بەکرده وه دەرکەوتووە، بیرکردنەوەی هێزەسیاسیەکانی عیراق و پەرتەوازەیی ماڵی کورد. خول دوای خول گرێی مافە دەستوریەکانمان، لە دەستەوە کەوتۆتە ژێر کەڵبەی لایەنە توندڕەوەکانی بغدا. سروشتی دابەشکاری ئەنجامەکانی ئەمجارەی هەڵبژاردن تۆپی گرێ مافە سیاسیەکانمان دەخاتە حەوشەی پارتی و یەکێتی. ئەگەر هەنگاوەکانی ئەم دوو هێزە بەرەو به غدا لەسەر لەبنەمایی بیرکردنەوەی نەتەوەیی بێت ، لەوێوە دەرفەت بۆ جێبەجێکردنی مافە دەستوریەکان بەهاوکاری هێزەکانی هەرێم دەڕەخسێ، لەوانەیە قۆناغەکە ،دەروازەیەک بێ بۆ قەرەبووکردنەوە ی کەمترخەمیەکانی ڕابردو بەپێچەوانەوە ئەگەر بیرکرنەوەی حزبی بنەمای چونە ناو کێبرکێ سیاسیی بێ، بەدڵنیایی تۆپی یاریەکە بە شەقی کورد لە به غدا گۆڵ لە کورد دەکرێت!.گۆڕانکاریەکان خێران، ئەنجامەکانی هەڵبژاردن هاوکێشەی بەرژەوەندی و دابەشکاری ناوچەیی لاسەنگ کردووە،تەنها هێزی پشتیوانی هەمیشەیی کورد دەستورە ، گومان نیە دەستوریش بە یەکبوونی سیاسی نەبێت زەمانەتی جێبەجێکردنی ماحاڵە. دواجار بیرکردنەوەی نەتەوەیی و یەکبوونی سیاسی زەمانەتی ڕەحم پێکردنی مێژوو ئایندەمانە نەک شەفاعەتی تورک و فارس  

حسێن عه‌لی شه‌ریف ئەوکاتانەی کە لە چاوەڕوانی درێژخایەنی کەمپدا ژیانمان بەسەرئەبرد، هەفتەی جارێک کۆبۆنەوەیان پێئەکردین و لە سەر ژیان و کۆمەڵگاو یاساو کەلتوری نەرویجی قسەیان بۆ ئەکردین. لە یەکێک لەو جارانەدا گەنجێکی تەمەن سی و پێنج ساڵیان هێنابوو بۆ ئەوەی لە بارەی هیواو ئارامگرتنەوە قسە بۆ ئێمە بکات. کەسەکە بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە تەنها چەند مانگێکی مابوو لە ژیاندا، بەڵام بەوشێوە باسی ژیان و هیوای ئەکرد وەک ئەوەی کە هەرگیز نەمرێت! دوای تەواوبوونی قسەکانی، پەناهەندەکان کە زۆرینەیان موسڵمانبوون کەوتنە پرسیارکردن، زۆرینەی پرسیارەکان لەسەرئەوەبوو کە ئایا ئەو لەم ماوە کورتەدا کە ماویەتی داوای لێبوردن لە خودا ناکات و ناگەڕێتەوە بۆ لای خودا! ئەویش بە پێکەنینەوە گوتی: ئەگەر لە دوای مردنم لێپرسینەوەیەک هەبێت ئەوە ئەبێت من بپرسم کە بۆچی بەگەنجی توشی ئەم دەردە هاتم! منیش دەستم هەڵبڕی و پرسیارێکم کرد، کە ئەمەبوو: لەم ماوە کەمەی کە ماوتە لە ژیاندا خۆت بە چیەوە خەریک ئەکەیت؟ ئەویش بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: ئەوە پرسیارێکی زۆر باشبوو، من لەم ماوەدا زیاتر گرنگی بە خوێندنەوە ئەدەم، هەروەها کاتێکی زۆر بە وەرزش و سەیرکردنی فلیم ئەبەمە سەر! ئەمڕۆ سەیری پرۆگرامی ئەی جی تی ئەمەریکیم ئەکرد، کچێکی سی ساڵانی جوانکیلە هاتە سەر ستەیجەکە، دوای ئەوەی یەکێک لە دادوەرەکان گوتی چ ئیشێک ئەکەیت بۆ ژیان؟ ئەو بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە ناتوانم ئیشبکەم! یەکێکی تر لە دادوەرەکان پرسی، ئایا تۆ ئێستا چۆنیت؟ ئەویش گوتی: بەم دواییە لە پشکنیندا دەرکەوتوە نەخۆشیەکە لە جگەرم و لە سیەکانمدا بڵاو بۆتەوە، بەڵام باشم! دوای ئەوەی لە پرۆگرامەکەدا گۆڵدن بلازەری وەرگرت، بەشێوەیەک دڵخۆشبوو وەکئەوەی کە هیچ خەمێکی لە ژیاندا نەبێت. دواتریش بە یەک دێڕ بەشی ساڵێک قسەیکرد (ئەگەرچی شانسی ژیان بۆ من تەنها لەسەدا دووە، بەڵام دوو باشترە لە سفر) ئێمە زۆرجار لە سەدا نەوەدو هەشتمان هەیە کەچی خەفەت بۆ ئەو دووە ئەخۆین کە لە ژیانماندا نوقسانە! زۆرێک لە ئێمە هەمووشتیکمان هەیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش هەمیشە بە دوای ئەو شتانەدا ئەگەڕێێن کە نیمانە! زۆرینەمان دڵخۆشنین بەوەی کە هەمانە و خەفەت ئەخۆین بۆ ئەو شتانەی کە نیمانە! ڕۆژانە بەرلەوەی لە ماڵ بێینەدەرەوە بە دەست و پەنجەکانی خۆمان قەیتانی پێڵاوەکانمان ئەبەستین، چەرخ دائەگیرسێنین و مۆمێک، جگەرەیەک، تەباخێک دائەگیرسێنین، ئەم کردارانەی رۆژانە هیچ گرنگیەکیان نیە بۆ ئێمە، بەڵام بۆ کەسێک کە دەستەکانی لەدەستداوە، بۆ کەسێک کە ئیفلیجە، بەستنی قەیتانی قۆندەرەکەی، داگیرساندنی مۆمێک، پیاسەیەکی ناو باخچەیەک خۆشترین شتە. کە لەکوردستانبووم هەمیشە دڵتەنگ و خەمباربووم وەک زۆرینەی گەنجەکان، تاکە هیوام ئەوەبوو کە بگەمە ئەوروپا، بەڵام ئێستا دوای بیست و پێنج ساڵ لە ژیانی ئەوروپاو بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی ئەوروپی و ماڵ و سەیارەو منداڵ، ئارەزووی گەڕانەوە بۆ ئەورۆژانە ئەکەم کە لەگەڵ هاوڕێکانمدا بە پێ ئەڕۆشتین بۆ مەلەی سیروان! ئەوەی کە تۆ هەتە ڕەنگە خەونی ملیۆنان مرۆڤبێت، کەواتە بۆچی دڵخۆشنیت بە بوونی؟ ئەوەی ئەمڕۆ تۆ ئەیخۆیت، خەونی ملیۆنان منداڵی برسیە لەسەر ئەم زەویە، کەواتە بۆ نرخی نازانیت؟ گەنجیت، تەندروستیت، گەورەترین سەرمایەیە کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، کەواتە دڵخۆشبە پێی! تێریت، ئازادیت، منداڵەکانت، هاوڕێکانت، دایکت، باوکت، خۆشەویستەکەت، کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، بابێتە هۆکاری خۆشحاڵیت.

ئارام سەعید  دەستەواژەی چەپ و راست و ناوەراست دوای شۆڕشی فەرەنسی سەریهەڵدا ، ئەوکات لەپارلەماندا ئەوانەی لەلای چەپ دانیشتبون ئەوانە بوون کەدەیانویست رژێمی پادشایەتی نەمێنێت و تەنانەت ئاینیش پەیرەونەکرێت لە سیاسەتدا، ئەوانەی لەلای راست دانیشتبون موحافزکارەکان بون کەپشتگیری پادشایەتی و کاسۆلیک بوون، لەناوەراستیش کۆماریخوازەکان بوون کە میانڕەو بوون هەرچەندە لەگەڵ لابردنی رژێمی پادشایەتی بوون بەڵام لەگەڵ داواکاریە رادیکاڵەکان نەبوون وەک توندوتیژی شۆڕشگێرانەو هەناردەکردنی شۆڕش بۆ دەرەوەی فەرەنسا و وڵاتانی تری ئەوروپا. لەو سەردەمەوە لەجیهاندا دەستەواژەی راستڕەو چەپرەو ناوەراست بەکارهاتوە.  ساڵانێکی زۆرە حزبەکانی ناوەراست براوەن، ئەمجۆرە لەبیرکردنەوە لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوو لەلای پارتی کرێکارانی بەریتانیا هەبوو کاتێک لە هەڵبژاردنی گشتی  ١٩٩٧ دا تۆنی بلێر سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێنا، دواتریش لەئەمریکا دیموکراتەکان کە پێیان دەوترا دیموکراتە نوێکان توانیان بیل کلینتۆن و دواتریش ئۆباما سەربخەن، بەڵام لەماوەی ٢٠ ساڵی رابردودا ئەوبیرکردنەوە سیاسیە بەرەوپاشەکشێی گەورەتر رۆیشت و ناوراست بوون بەرەو گیانەڵلا دەروات کە لەهەڵبژاردنەکانی بەریتانیا و ئەمریکا رەنگی دایەوە بە نمونە گۆردن براون سەرۆکی پارتی کریکاران و سەرەک وەزیری پێشوتر لەبەرامبەر دەیڤید کامیرۆنی پارتی پارێزگاران شکستی هێنا لەئەمریکاش دۆناڵد ترەمپ سەرکەوت. ئێستاش یەکێک لەو رەخنانەی لەسەر جۆ بایدن هەیە ئەوەیە کە ئەگەر لەناوەراست بمێنێتەوە ئەوا دوورنیە هەڵبژاردنی ئایندە ترەمپ نەبێتەوە بە سەرۆک.    ناوەراستبوون لە سیاسەتدا تێروانینێکە یان هەڵوێستێک کەتیایدا پشتگیری لەهاوسەنگی ئاستێک لەیەکسانی کۆمەڵایەتی دەکات و بەرەنگاری ئەو گۆرانکاریە سیاسیانە دەبێتەوە کەرەنگە کۆمەڵگە بگۆڕن کە هێزی چەپڕەوەکان یان راستڕەوەکان دەیانەوێت بیکەن.   لەماوەی چەند ساڵی رابردودا سیاسەتکردن لەجیهاندا مەیلێکی نوێ تیایدا سەریهەڵدا کەئەویش پاشەکشێی سیاسەتی ناوەراست بوون بوو "Centrist " "الوسطیە" . لەسیاسەتدا ناوەراستەکان ئەوانەن کەزیاتر مەیلیان بۆ ئەوەیە بەدووربن لە توندڕەویی و هەڵوێستیان هەمیشە نێوەندگیرە. هەوڵ دەدەن لەنێوان راستڕەو وچەپڕەوەکان زەمینەیەک دروست بکەن بۆ کارکردن.   لەم هەڵبژاردنەی عیراقدا دەرئەنجامەکان پێی وتین سەرەرای کەمکردنی دەنگەکانی پارتی و یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لە قەیرانی گەورەدان و ژمارەی دەنگدەرانیان بەشیوەیەکی بەرچاو کەمی کردوە کەبەشێکی پەیوەندی بەوەوە هەیە خەڵک یان رەش یان سپی دەوێت وسەردەمی خۆڵەمێشی بەسەرچوە. کەواتە وێنەکە بەمجۆرەیە ژمارەیەکی زۆری خەڵک هەر بروای بە پرۆسەکە نەبوە وبایکۆتیان کردوە، ئەوانەشی بروایان بە پرۆسەکە هەبوە و بروایان بە پارتەسیاسیەکان نەبوە دەنگەکانیان سوتاندوە، پاشان رێژەیەک ماوەتەوە بۆ پارتە سیاسیەکانی دەسەڵات و دواتر ئەوەی لەناوەراست نەبوو لەماوەی رابردوو نەوەی نوێ و یەکگرتوو بون کە کورسی پێویستیان هێنا و گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لەبەرئەوەی لەناوەراستدا بوون و هەم لە دەسەڵات و هەم ئۆپۆزیسیۆن بوون و کەوتنە بازنەی خۆڵەمێشیەکانەوە بۆیە دەنگەکانیان کەمی کردو نەیانتوانی ئەو ئەنجامە بەدەست بهێنن کە خوازیاربوون.  ئەم دوو هێزە هەمیشە لەناوەراستدا بوون و هەڵوێستی رادیکاڵی و توندیان نەبوە بەرامبەر سیاسەتەکانی حکومەت یان نەچونەتە پاڵ حکومەت و لەگەڵ پارتی و یەکێتی خۆیان یەکلایی بکەنەوە وەک دەسەڵات هەلسوکەوت بکەن، هەمیشە لە ناوەراستدا بوون هەم لە حکومەت بوون و هەم ئۆپۆزیسیۆنیش بوون، دەرئەنجام ئەو سیاسەتکردنە زیانی پێگەیاندن چونکە ئەو مەیلە لەجیهاندا روو لە شکستە و کوردستانیش دابڕاو نیە لە جیهان. سیاسەتی ناوەراست یان ئەو حزبانەی پەیرەوی ئەم سیاسەتەیان کردوە کارو وزەی خۆیان داوە بە کارکردن لەنێوان دوو ئایدۆلۆژیای دژبەیەک،یان دوو هێز کە تێروانینی جیاوازیان هەیە و ئەمان ویستویانە میانڕەوی خۆیان نیشان بدەن لەسەردەمێکدا کە هاوڵاتی رەنگی رەش یان سپی دەوێت و رەنگی خۆڵەمێشی بۆیان گرنگ نیە.

چەند سەرنجێك لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار ئاکۆ ئاڵی ماوەی چەند خولە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی فیدراڵ لای كوردە، لەناو كوردیش لای یەكێتی نیشتمانی كوردستانەو مام جەلال بۆ ماوەی دوو خول سەرۆك كۆمار بووە، دواین خولیش دكتۆر بەرهەم ساڵح لەدەرەوەی سازانی پارتی و یەكێتی ئەو پۆستەی گرتە دەست. ئەوەی گرنگە لەبەراوردی خولەكان و تواناكان، كات و رووداوەكانی سەردەمەكان لەبەرچاو بگیرێت، مام جەلال جگە لەوەی خاوەن كەسایەتیەكی دیارو شارەزایەكی قاڵ بووی سیاسی بوو، لەهەمانكاتدا حزبەكەی و تارادەیەكیش پارتی و لایەنەكانی  دیکە پشتیوانییان كرد، ئەمە جگە لەوەی لەسەردەمی ئەودا هێزێكی چەكدای وەك حەشدی شەعبی بوونی نەبوو، بۆیە دەكرێت لەبەراوردكاریدا ئەو هۆكارو دەركەوتە نوێیانە لەبەر چاوبگیرێت كە كاریگەریی زۆریان لەسەر دۆخی سیاسی و پەیوەندیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد هەبووە، واتە  دۆخەكە بەتەواوەتی جیاوازی گەورەیان هەبووە. قۆناغی دكتۆر بەرهەم، جگە لەبوونی هێزێكی خاوەن ئەزموونی شەركەری خاوەن شەرعیەتی خوێنی پرچەككراوی حەشدی شەعبی بەباشترین چەكەكانی هاوپەیمانان، جگە لەوەی دۆخی ناوخۆ بەهۆی خۆپیشاندانەكانی تشرینەوە ئاڵۆزییەكی زۆری بەخۆیەوە بینی و بوە هۆی ئەوەی سەرۆكی حكومەت دەستلەكاربكێشێتەوە، لەهەمانكاتدا دروست بوونی ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران و دابەزینی نرخی نەوت و هاتنی پەتای كۆرۆنا، هەموو ئەمانە بوونە هۆكارگەڵێك كە ئەركی دكتۆر بەرهەم قورستر بكات، لەپاڵ ئەمەشدا بەهۆی ئەوەی بەسازان پۆستەكەی وەرنەگرتبوو زۆربەی حزبە كوردستانییەكان نەك پشتیوانیان نەكرد و هەماهەنگییەكی باشیان نەكرد، تەنانەت بە میدیاكانیشیان لەهەوڵی لەقاڵبدان و بچووكردنەوەی هەوڵەكانی سەرۆك كۆمارە كوردەكە بوون بە لەتێك لە حزبەكەی خۆشییەوە.  دیارە هیچ كەس ئینكاری لەتواناو شارەزایی تاڵەبانی ناكات، هەموو لایەكیش ئەزانن كە ئەوكاتە هاوسەنگی هێز لەنێوان هەولێر و بەغدا لەقازانجی كورد بوو، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا بەراورد بەدۆخەكە دەتوانرێت بەو ئەنجامە بگەین، ئەوەی دكتۆر بەرهەم لەماوەی سێ ساڵی سەرۆكایەتی بەرهەمیهێناوە جێگەی هەڵوێستە لەسەر كردنە، چونكە لەدۆخێكی ئاوا ئاڵۆزدا راگرتنی هاوسەنگی كارێكی ئاسان نییە، بەتایبەت لە نێوان خۆپیشاندانی تورەو دەسەڵاتێكی بێ باك، لەنێوان سوننەیەكی خۆبەمەغدور زان و شیعەیەكی تورە، لەنێوان دنیایەك بێ متمانەیی لایەنەكانی هەرێم و دژایەتی كردنی یەكتر.. خۆ ئەگەر ئەمجارە كورد بەسازان بتوانن دكتۆر بەرهەم بكەنەوە بەسەرۆك كۆمار و وەك سەرۆكێكی كورد چاوی لێبكەن و میدیا لەباتی ئەوەی بیخەنە بەرامبەری بیخەنە خزمەتی، لەباتی ئەوەی گەلەكۆمەكێی دەنگنەدانی لەسەر بكەن، بەپێچەوانەوە ئەگەر پەرلەمانتارە كوردەكان پشتیوانی بكەن، ئەوا بەدڵنیاییەوە دكتۆر بەرهەم زۆر لەرابردوو زێدەتر دەتوانێت هاوسەنگی بپارێزێت و قورسایی كورد لەبەغداد بگێرێتەوە بۆ سەردەمی مام جەلال، بەتایبەتی بۆ یەكێتی زۆر گرنگە كە ئەم پۆستە نەكەنە كراسەكەی عوسمان و نەكرێتە هۆی دابران و بەریەككەوتن، چونكە بۆ یەكێتی ئەوەی كەزۆر لە ژمارەی پەرلەمانتارەكانی گرنگترە وەرگرتنەوەی ئەو پۆستەیە تا بتوانێت هاوسەنگی خۆی لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمیش بپارێزێت.

   ئاسۆ حاجی دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە وەرگرتنی سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، خەڵکی کوردستان بە هەردوو ئاراستەکەی، چ ئەوانەی رەخنەیان لێ دەگرت و ئەوانەش ئافەرینیان لێ دەکرد، مافی خۆیانە بپرسن مەسرور بارزانی چی کردووە تا پێی سەرسام بین؟ بە کورتی و بە سادەیی دەکرێ سەرنج لە چەند کار و گۆڕانکاریەک بدەین کە لەگەڵ دەست بەکاربوونی ئەو کابینەیە روویانداوە: - دەرچوونی یاسای چاکسازی و جێبەجێکردنی بڕگەکانی ئەو یاسایە و بەردەوامبوون لە کارکردن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕگانەی کە ماون. - دابین کردن و خەرجکردنی موچەی مانگانەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی مانگانە و بەبێ لێبڕین، بەبێ قەرد کردنی یەک دینار یان دۆلار. - دەرفەت دان بە دادگاکان بۆ ئەوەی کارەکانیان دوور لە دەست تێوەردان ئەنجامبدەن، کارابوونی داواکاری گشتی بۆ بەدواداچوون و وەدەنگ هاتن دەربارەی پرسگەلێک کە پێشتر بە بێدەنگ بوون لێیان کاریگەری خراپیان لەسەر کۆمەڵگە دروست کردبوو، کار و ئەدای دادگاکانیشیان خستبووە بن پرسیار. - هەمووارکردنەوەی یاسای وەبەرهێنان لە کوردستاندا لە بەرژوەندی گشتی، بە لە بەرچاوگرتنی هۆکاری هاندانی وەربەرهێنەران بۆ بەرهێنان کردنی زیاتر لە کوردستاندا. - لەوانەش هەموویان گرنگتر ئەوەیە کە خەڵک زیاتر هەست بە ئارامی دەروونی دەکا و دڵنیاترە کە حکومەت راستگۆیانە کار بۆ زیاتر ئارامی و خۆشگوزەرانی دەکات. ئەوەی تا ئێستا گرفتی گەورەیە و پێویستە کاک مەسرور و حکومەتەکەی دەستی بۆ ببەن و بە جدی کار بۆ بنەبڕکردنی بکەن، هەبوونی چەکێکی زۆرە لە دەستی خەڵک و ئەوەش هۆکارە بۆ ئەوەی کە رۆژانە هەواڵی ناخۆش لە کوشتان و هەڕەشەکەدن دەبیستین، ئەگەر کاک مەسرور ئەو کارەشی کردبا بە راستی زیاتر سەرسام دەبووم بە کارەکانی، چونکە هەموو کارەکانی دیکەی کە جێی دەستخۆشین پەیوەندیان بە لایەنی ژیاری خەڵکەوە هەیە، بەڵام ئەو پرسە پەیوەندی بە ژیانی یەک بە یەکی هاوڵاتیانەوە هەیە، سنووردانانێک بۆ ئەو دیاردەیە و کارکردن بۆ بنەبڕکردنی خەڵک لە رووی دەروونیەوە زیاتر ئارام و دڵنیا دەبێتەوە، حکومەتیش خۆشوویستتر و پەسندتر دەبێت لەلای خەڵک.

دڵشاد ئەنوەر  هێشتا زیاتر لە مانگێکی ماوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و بەئەگەرێکی زۆرەوە پۆستی سەرۆک کۆمار بۆ کورد دەبێتەوە، هەرچەندە لە ڕواڵەتیشدا هیچ دیار نیە، بەڵام لە پشتەوە مشت و مڕێکی قورس لە ئارادایە لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار. مشت و مڕ لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار لە نێوان یەکێتی و پارتیدا هەیە، لەنێو خۆی پارتیش هەیە، لە نێوخۆی یەکێتیش کێشمەکێشە لەسەری، کە لە خوارەوە دێمە سەر وردەکاریەکەی. مشت و مڕی نهێنی لە نێوان یەکێتی و پارتی لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار لە ئارادایە، بەوەی گەر پارتی ئەو پۆستە ببات، کەهەوڵی بۆ دەدات، لەبەرامبەردا چی بۆ یەکێتی ببێت؟ تا ئێستا لە موقابیلی پۆستی سەرۆک کۆماردا، پارتی دەیەوێت پۆستە سیادیەکانی عێراق، لە وەزارەتی دەرەوە و پۆستەکانی تر بدات، لەگەڵ پۆستی سەرۆکی هەرێم، بەڵام هیچ شتێ هێشتا لەلایەن یەکێتیەوە ڕەزامەندی لەسەر نەدراوە و یەکلایی نەکراوەتەوە. مشت و مڕ هەیە لە نێوخۆی یەکێتی، کە بەهیچ شێوەیەک دەستبەرداری پۆستی سەرۆک کۆمار نەبن، چونکە ئەو پۆستە بۆ یەکێتی گرنگە. جگە لە دکتۆر بەرهەم، ناوی ملا بەختیار و عەدنان موفتی دێت. لە نێو پارتیشدا، یەکلایی بووەتەوە، گەر پۆستی سەرۆک کۆمار وەربگرن، نێچیرڤان بارزانی ناڕوات بۆی، چونکە تا ئێستا گرفتی زمانی عەرەبی هەیە، کەواتە کێ بێ؟ ڕایەک هەیە، لەسەر کاندیدکردنەوەی فواد حسێن بۆ سەرۆک کۆمار، ڕایەکیش لەگەڵ کاندید کردنی فازڵ میرانیدایە… گەر پۆستەکەش وەرنەگرن، دەیانەوێ بەکەسێک بدرێت، کە پێی ڕازی بن، بەو مانایەی ناو یەکێتیدا پێی دەوترێ ( پرۆ پارتی). دواجار سەرەداوی ئەم کێشمەکێشانە، دوای هەڵبژاردن دەردەکەون.

ئارام مەحمود موبارەکەی ئێران لە هەڵبژاردنەکانی عێراق و وەسفکردنی بە پرۆسەیەکی سەرکەوتو، دەلالەتێکی ڕوونە بۆ تێپەڕاندنی ئەنجامەکان بەمشێوەیەی ئێستا و، نەگەڕانەوە بۆ پێش دەی تشرین. تاران بەم پەیامە ئەوەی گەیاند، ڕازییە بە ئەنجامەکان و، گواستنەوەی ڕابەڕایەتیکردنی هێزە وەلائییەکانی، لە هادی عامرییەوە بۆ نوری مالیکی، ڕەنگە ئەوەش کۆمەڵێک هۆکاری ناوخۆیی و دەرەکی هەبێت. لەسەر ئاستی ناوخۆ: 1_ مالیکی لەماوەی ڕابردوداو، لە زیاد لەقۆناغێکی هەستیاردا ڕێگر بووە لە تەقینەوەی کێشەکانی نێوان گروپە چەکدارەکان و مستەفا کازمی، کە ئەم پرسە بۆ ئێران و ئەمریکاش، مەسەلەیەکی ئێجگار گرنگ بووە. 2_ مالیکی زیاتر بە سیاسییەکی لێزان و خاوەن ئەزمون ناسراوە، لەبەرگی پیاوێکی دەوڵەتیدا، بەپێچەوانەی عامری، کە زیاتر لەوێنەی جەنگاوەرێکدا دەردەکەوێ. 3_ مالیکی بەدژێکی سەرسەختی موقتەدا سەدر ناسراوە، بەگوێرەی هەندێک سەرچاوەی ئاگادار، لەهەڵبژاردنی ئەمجارەدا زۆرینەی ئەندامانی حەشدی شەعبی دەنگیان بەمالیکی داوە، چونکە ئەو بە بەهێزتر دەزانن لەعامری بۆ ڕوبونەوەو ڕاگرتنی سەدر، بەتایبەت لەپرسی دەستبردن بۆ حەشدی شەعبی و داواکانی بۆ تێکەڵاوکردنەوەیان لەگەڵ سوپای عێراق. 4_ پێناچێت ئەمریکاو ئێرانیش هیچیان بیانەوێت، سەدر ببێتە بڕیاردەری تاک تەنها لەپرۆسەی سیاسی لە عێراق، بەتایبەت ئەو پیاوە بەوە ناسراوە کە هەڵوێستەکانی زۆر جێگیرنین و ناکرێت هیچکامیان وەک دۆستێکی هەمیشەیی تەماشای بکەن، بۆیە قوتکردنەوەی مالیکی لەبەرمیدا، ڕەنگە کارتێکی بەهێزبێت بۆ سنوردارکردنی هەنگاوەکانی داهاتوی سەدر.  لەدیارترین هۆکارە دەرەکییەکانیش: 1_وێڕایی گەمارۆ و قەیرانی قوڵی دارایی، ئێران لەیەککاتدا گیرۆدەی زیاد لە دۆسییەکی سیاسی بووە، گەرچی لەیەمەن حوسییەکانی هاوپەیمانی لەپێشڕەویدان، بەڵام حزبوڵا لە لوبنان دوچاری کێشەی قوڵبوە، بەهۆی فشاری ڕوسیاو نالەباری دۆخی ئابوریشەوە، تاران ژمارەی چەکدارەکانی لە سوریا لە 20هەزارەوە کەمکردوەتەوە بۆ 10 هەزار. 2_لەسەرو ئەمانشەوە، بەرەیەکی فراوان و خامۆشی دەیان ساڵەی بەرامبەر کراوەتەوە، کە بەدرێژایی سێَ سەدەی ڕابردوو هەرچی هەڕەشەیەک بەرۆکی ئێرانی گرتبێت لەوێوە سەریهەڵداوە، ئەویش بەرەی ڕۆژهەڵاتێتی، بەتایبەت دوای سەرکەوتنی ئازەربایجان، هاوپەیمانی تورکیاو ئیسرائیل لەشەڕی قەرەباغ و گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ ئەفغانستان. 3_ پەککەوتنی دانوستانەکانی ڤێنناش لەبارەی دۆسیە ئەتۆمییەکەی یەکێکی ترە لە پرسە گرنگەکان. 4_ئەمانە هەموی وایکردووە، تاران لەمەسەلەی عێراقدا زۆر پێداگر نەبێت، پێدەچێت پاداشتەکەی لەکۆمەڵێک دۆسیەی تردا وەربگرێت، کە دیارترینیان سوککردنی گەمارۆی ئابوری و یەکلاکردنەوەی دۆسیە ئەتۆمییەکەی بێت. لەگەڵ هەمو ئەمانەشدا، ئێران دڵنیایە لەوەی هیچ حکومەتێک لە عێراق بەبێ تەوافوق و سازانی لایەنە سەرەکییەکان پێکنایەت، هێزە هاوپەیمانەکانیشی  لەیارییەکە ناکرێنە دەرەوە، چونکە نە کورد ئامادەیە ببێت بە بەشێک لەناکۆکییەکانی ناوماڵی شیعە، نە هێزە سونییەکانیش بەکارێکی لەوشێوەیە، بەرەیەک لە شیعەکان ئەکەن بە دوژمنی خۆیان.  ڕاستە کۆمەڵێک  هێز لەعێراق بە ئاشکرا خۆیان بۆ ئێران یەکلاکردوەتەوەو لەسەر تاران حسابن، بەڵام تەواوی هێزەکانی تریش لەبەرەی بەرامبەر، پەیوەندی قوڵ و ستراتیژیان هەیە لەگەڵ ئێران و، هیچ هەنگاوێک نانێن بەرژوەندییەکانی دورمەدایان لەگەڵ ئەو وڵاتە بخاتە مەترسیەوە. ساختەکاری لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکان، زیاد لەهێزێک بانگەشەی بونی ساختەکاری و دەستوەردانی دەرەکی دەکەن لە هەڵبژاردنەکانی دەی تشرینی ئەمساڵ، بەڵام بۆ کەوتنی تەواوی هێزەکانی نزیک لە ئێران لەهەرسێ پێکهاتەکە(شیعەو سوننەو کورد) واقیع پێمان دەڵێت، دۆخی بابەتیی خۆی هەیە. 1_مەزاجی هاوڵاتیانی عێراق بەگشتی، لەدوای خۆپیشاندانەکانی تشرینی ساڵی 2019وە گۆڕانی گەورەی بەسەرداهاتووە، تۆمەتبارکردنی ئاشکرای گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران بە کوشتنی سەدان خۆیشاندەر و ڕفاندنی دەیان چالاکوانی مەدەنی، کاریگەری گەورەی لەسەر پێگەو ناوبانگی ئەو هێزانە لەشەقامی عێراقی دروستکردوەو، زیانی زۆری پێگەیاندون. 2_خولقاندنی دۆخێکی سیاسی و ئەمنی ناسەقامگیر لە عێراق، لەڕێی موشەکبارانکردنی باڵیۆزخانەی ئەمریکاو دروستکردنی هەڕەشە لەسەر ژیانی نێردە دبلۆماسییەکانی وڵاتان لەبەغداد و هێرشکردنە سەر هەولێر، دیسان چارەنوسی عێراق و عێراقییەکانی خستەبەردەم کۆمەڵێک ئەگەری کراوە، کە تا هەڕەشەی چۆڵکردن و جێهێشتنی عێراق ڕۆیشت، ئەوەش مەسەلەیەکە کە نەهاوڵاتیانی عێراق بەگشتی و نە زۆێکیش لە هێزە سیاسیەکان بە قازانجی خۆیانی دەزانن، بە تایبەت ئەجێندای پشتی ئەو کارانە بە ئەجێندایەکی ناعێراقی دەزانن، کە ئامانجەکەی فشارکردنە بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق. 3_ ڕێزنەگرتن لەدامەزراوەکانی دەوڵەت و ڕەمزەکانی و کۆکردنەوەی هێزی چەکدار لەدژیان، لەگەڵ دروستبونی هەر ئاڵۆزییەکدا، ئەوەش مەسەلەیەکە زیاد لەجارێک دووبارە بوەتەوە. 4_لەسەر ئاستی سوننەکانیش، کەوتنی هاوپەیمانی عەزم، دیسان بۆ نزیکی لەبەرەی ئێران و نزیکی لە هێزەکانی نزیکی ئێران لەعێراق دەگەڕێتەوە، کە دیارە ئەمە بۆ زۆرێک سوننەکان جۆرێک لەهێڵی سورەو، بەزاندنی بێ سزا تێناپەڕێت. 5_ لەئاستی هەرێمی کوردستانیش، یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە بەهێزێکی نزیک لە ئێران ناسراوە، گیرۆدەبونی بەکێشە ناوخۆییەکان زیانی گەورەی پێگەیاندووەو، هۆکارێکی دیارە بۆ کەمبونەوەی دەنگەکانی. بۆیە هەموو قسەکردنێک لەسەر ساختەکاری، لەچوارچێوەی گریمانەدا ئەمنێتەوە، بەتایبەت کە تائێستا جگە لەهەندێک پێشێلکاری و کۆمەڵێک هەڵەی تەکنیکی و شپرزەبونی کۆمسیۆن، هیچ هێزێک نەیتوانیوە بەڵگەی یەکلاکەرەوە لەسەر ئەنجامدانی ساختەکاری بەشێوەیەکی بەربڵاو بخاتەڕوو، بەجۆرێک ببێتە هۆی گۆڕینی ئەنجامەکان و دورخستنەوەی هەندێک هێزێک لە شانۆی سیاسی.          

باقر جەبر زوبەیدی هەرچەندە ڕۆڵی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە زۆرینەی خولەکانی پێشووی هەڵبژاردن ئامادەیی هەبوو، بەڵام دەستوەردانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لەم هەڵبژاردنەی دواییدا زۆر گەورەتر بوو لە خولەکانی پێشوو و بەچەندین ڕێگاو شێوازیش بووە. زانیارییەکان باس لەوەدەکەن کە چەند سێرڤەرێکی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان لە ئیماراتە و ڕاگەیاندنی  هەندێ دەوڵەت بەشێوەیەکی ئاشکرا بە ویست و ئارەزویان بۆ بردنەوەی لایەنێک لەسەر حسابی لایەنێکی تر ئەو دەستێوەردانە گەورەو ئاشکرایەی لە کاروباری هەڵبژاردنی عێراق بەجۆرێ ئاشکراکرد کە هیچ گومانێک هەڵناگرێ. ئەوەی جێی سەرنجە دەستوەردانی ئیمارات لە هەڵبژاردنەکان دوای ماوەیەکی کەم دێت لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل!! ئەو لێدوانانەی کە تایبەتن بە هەڵبژاردنەکانی ئەمدواییە. دەستوەردانی بەریتانیاش لە دەستوەردان تێپەڕیوەو  لە داگیرکردنی عێراقەوە ساڵی 1914 زانیاریمان هەیە کە سەرۆک وەزیرانەکانی عێراق لە سەردەمەکان پێشوودا بەریتانیا دەستی باڵای هەبووە لە ئاڕاستەکردنیان. لە چەند ڕۆژی ڕابردودا بەریتانیا لەبری ئەوەی ئەو ڕوڵەبگێڕێت پێویست بوو یەکێک لە تاوانبارەکانی جەنگ دەربکات و ڕادەستی بکات کە لە ئوردنەوە چوەتە ئەو وڵاتە، بەڵام مافی پەنابەرێتی سیاسی پێ بەخشی سەرەڕای ئەوەی دەستی بەخوێنی شەهیدانی هۆڕەکان و هەڵەبجە سورە.  فەرەنسا دوای ئەوەی بە پشتیوانی بەریتانیاو ئەمریکا سەرکەوتوو بوو لە گرێبەستی تۆتاڵ لە دەرەوەی چوارچێوەی یاساو ڕێساکانی حکومەت بۆ گرێبەستەکان، پشکی خۆی لە کێکەکەی عێراق بەدەستهێناو دەیەوێت لەڕێگەی حکومەتی داهاتوەوە پارێزگاری لێ بکات. ویلایەت یەکگرتوەکانی ئەمریکا و تورکیاش هەوڵدەدەن هێزە داگیرکەرەکانیان بۆ ماوەیەکی دوورودرێژتر بهێڵنەوەو ئێرانیش کە لە هەڵبژاردنی 2018دا دەستوەردانی کرد لەم هەڵبژاردنەی دواییدا ڕۆڵی کەمبوەوە. ئەم دەستوەردانە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییە سوکایەتیکردنێکی ئاشکرایە بە بژاردەی گەل و پێشێلکردنی سەروەریی عێراقە وەک دەوڵەت و بەداخەوە هەندێ لایەن كە لەگەڵ ئەو دەستێوەردانانەدا دەڕۆن، بەردەوامن لە گەمە و فێڵیان لە پێناوی خزمەتکردنی پرۆژە دەرەکییەکان و چەمکەکانی نیشتمانی و وەلائیان بۆ نیشمان وەلاناوە. بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی بەدەستمان گەیشتوە، هەندێ لایەنی بەشداربووی هەڵبژاردنەکان داوای دەستوەردانی ئیقلیمی لە چەند دەوڵەتێک کردووە کە پرۆژەی ڕۆخێنەریان بۆ عێراق هەیە، یان بەشێک لە خاکی نیشتمانیان داگیرکردووە، ئەوەش لوتکەی بەکرێگیراوییە. ئەو بەڵێنانەی کە ئەوانەی خەونی دابەشکردن و هەرێمەکانیان هەیە بریتیە لە هەوا لەناو تۆڕدا، هەروەک چۆن گرەویان لەسەر تیرۆر و بەعس دۆڕاند، ئاواش هەنگاوەکانیان بۆ دابەشکردنی عێراق بە هێزو بازوی پاڵەوانەکانمان لە هێزە ئەمنی و حەشدی شەعبی شکست پێدەهێنرێت. * ئەمیداری گشتی بزوتنەوەی ئینجاز

سه‌ردار عه‌زیز بزوتنەوەی گۆڕان توشی شکستێکی گەورەبوو. ئێستا هەموو قسەکان دەربارەی هەستانەوەن. بەڵام ئەم هەستانەوەیە هێندە ئاسان نیە. لێرەدا چەند سەرنجێکی خۆم دەخەمە بەرچاو. یەکەم، زۆربەی ئەوانەی قسە لە سەر ئەم پرسە دەکەن، لە دیدی دوبارەکردنەوەوە دەیبینن. مەبەستمان لە دووبارەکردنەوە ئەوەیە کە: بزوتنەوەی گۆڕان لە رابورودا سەرکەوتووبوە، پاشان توشی هەندێک قەیران و زۆرێک هەڵە بوە، ئەگەر بێتوو هەڵەکانی ڕاست بکاتەوە، ئەوا دەتوانێت بگەڕێتەوە دۆخی جارانی. ئەم پرسی دوبارەکردنەوەی مێژوو، لە ڕوی فیزیکی مێژوییشەوە ئەستەمە. بۆیە گۆڕان دەبێت ئاوڕێک لە ڕابوردوو بداتەوە نەک هەوڵبدات دوبارەی بکاتەوە. چونکە لە هەوڵی بۆ گەیشتنەوە بە رابوردوو داهاتوشی لە دەست دەچێت. نە دۆخی سیاسی، نە کۆمەڵایەتی، نە دیموگرافی، نە ئابوری، نە جیوپۆلەتیکی، نە ئاگایی، وەک جارانە و وەک جاران ماوە. دووەم، گۆڕان لە پاش کاریزمان، تەنها یەک چارەسەری هەیە ئەویش خۆی بە دەزگایی بکات و جۆرێک لە هاوپەیمانێتی گروپەکانی پێکبهێنێت. دۆخی ئەوەی کە دوو گروپ یان کەسایەتی ناتوانن لەهەناو جوڵانەوەیەکدا هەڵبکەن، شکستی توانای بە دەزگایی بونە. هێزێک گەر بیەوێت کۆمەڵگایەکی پڕ لە جیاواز ئاراستە بکات، نەتوانێت جیاوازییەکانی هەناو خۆی ڕێک بخات، قەیرانە. زاڵبونی کەلتوری یەکێتی لە ناو گۆڕاندا دۆخی پەرتەوازەیی و نەبونی هاوبەشیی و پێکەوەهەڵنەکردن و زۆر خەسڵەتی تری لە گەڵ خۆیدا هێناوە. سێیەم، گۆڕان گەر بیەوێت هەستێتەوە دەبێت ببێتە ناوەندێک بۆ راکێشانی وزەو تواناکان. لە قۆناغی پاش کاریزمای گۆڕان ئەم بزوتنەوەیە لەبری جەختکردنەوە لە توانا زیاتر پەنای بۆ وەلائی ئەندامەکانی برد. وەلائیش بنەمای پەرتبونە. کەلتوری وەلائی دەبێتە هۆی سەرکەوتنی لاوازو بێتواناکان لە بڕی خاوەن تواناکان. چوارهەم، گۆڕان لە میانەی ململانێی لە گەڵ ئەوانیتردا لەبری ئەوەی خۆی ئەوانیتر بگۆڕێت خۆی وەک ئەوانیتری لێهات. ئەمە دۆخە ئایا بەرهەمی فشار، بەرژەوەندی، ناچاری یان کەم ئاگایی بووە، دەبێت ببێتە بنەمای فەلسەفەی داهاتوو. ڕەنگە دەنگدەرێکی پارتی بە بنەماڵەیی شاگەشگە بێت، بەڵام ئەم مەرج نیە بۆ دەنگدەرێکی گۆڕان ڕاست بێت. پێنجەم، گۆران پێویستی بە بیرو ئایدەلۆژیایە، بۆ تۆکمەیی ناوەوە و پەیوەندی دەرەوە. دەبێت دیپلۆماسیەتی بەهێز بکات.

  ئاسۆ حاجی پارتی هێز و سەرکەوتنی بۆ زیاتر یەکخستنی نێو ماڵی کوردستانی بەکاردەهێنێت نەک بۆ شکاندنی لایەنەکانی دیکە، چونکە پارتی هێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان بە رکابەری سیاسی خۆی هەژمار دەکات نەک بە نەیار و دوژمن، تا بیر لە تۆڵە لێ کردنەوە بکاتەوە.  ئەوە فەلسەفە و کار و دونیابینی سەرۆک مەسعود بارزانیە کە درێژکراوەی مێژووی پارتی و کلتوری بارزانی نەمرە، لەو روانگەیەشەوە پارتی لە دوای سەرکەوتنێکی گەورە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەڕلەمانی عێڕاق کە ژمارەی کورسیەکانی لە ژمارەی هەموو لایەنە سەرکەوتووەکانی دیکەی کوردستانە، بەڵام پارتی بەر لەوەی روو لە بەغدا بکات بڕیار دەدات روو لە سلێمانی بکات کە بەشێک لە هێزە رکابەرەکانی پارتی بارەگای سەرەکیان لەوێیە. ئەو شاندەی پارتی تەنها سەردانی ئەو لایەنانە ناکات کە کورسیان بردۆتەوە، بەڵکو سەردانی ئەوانەش دەکات هیچ کورسیەکیان لەو خولەی پەڕلەماندا نیە، بەڵام پارتی گوێیان لێ دەگرێ و پێیان دەڵێ:‌یەکگرتوویی و یەک گوتاری کوردستانی دەسکەوت و هێزێکی گەورەترە لە ژمارەی کورسیەکانمان‌. لە ئەزموونی حەڤدە ساڵەی رابردووی هەرێمی کوردستان لەگەڵ عێراق، تەنها ئەوە سەلمێندرایەوە کە عەقلیەتی حوکمڕان لە بەغدا درئژکراوەی هەمان ئەو عەقلیەتە شۆڤینیەیە کە لە دامەزراندنی عێڕاقەوە تا ئێستا زاڵە و هەرگیز ناگۆڕێ، بۆیە دەبێ کورد و کوردستانیەکان خۆیان بگۆڕن، چیتر ئەزموون و مێژووی دووبەرەکی و خۆخۆری دووبارە نەکەنەوە، چونکە ئەوە تاکە کەلێنە کو دوژمنان لێیە دێنە ژوورەوە و تاکە کارتی بەهێزی دوژمنانیشە کە لە دژی کورد بەکاری دەهێنن.

كارزان سه‌باح هه‌ورامی  رووداوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و عێراقیش خێران، له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، پارتی دیموكراتی كوردستان، ژماره‌ی كورسیه‌كانی زیاتر بوو ئێستا پارتی یه‌كێكه‌ له‌هێزه‌ سه‌ره‌كی و به‌هێزه‌كانی پێكهێنه‌ری حكوومه‌تی نوێی عێراق، بڕیاره‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو مانۆرێكی سیاسی له‌عێراق بكرێت، سه‌دریه‌كان هه‌وڵی جدی ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ببنه‌ پێكهێنه‌ری سه‌ره‌كی حكوومه‌تی عێراق و سه‌رۆك وه‌زیران دیاری بكه‌ن، سه‌در و لیستی ته‌قه‌دوم به‌سه‌رۆكایه‌تی محه‌مه‌د حه‌لبوسی و سه‌ربه‌خۆكانی عێراق كه‌به‌ نزیكه‌كانی مسته‌فاكازمی ناسێنراون  و له‌گه‌ڵ پارتی  دیموكراتی كوردستان به‌هه‌موویانه‌وه‌ ده‌توانن 50+1 كورسیه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران پێكبهێنن، له‌به‌رانبه‌ردا لیستی نووری مالیكی هه‌یه‌ كه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی رابردوو 25 كورسی په‌رله‌مانی هه‌بوو له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ ژماره‌ی كورسیه‌كانی بۆ 35 كورسی به‌رز كرده‌وه‌، مالیكی و لیستی فه‌تح و نه‌سر و ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی و گروپه‌كانی حه‌شد ئه‌مانیش به‌هه‌موویانه‌وه‌ 120 كورسیان هه‌یه‌ ده‌یانه‌وێت به‌رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان حكوومه‌تی عێراق دروست بكه‌ن، ئه‌وه‌ی تێبینی ده‌كرێت پێكهاته‌ی ئه‌م به‌ره‌یه‌ ئاڵۆزه‌ نه‌ده‌توانێت سه‌رجه‌م ئه‌و فره‌ جه‌مسه‌رانه‌ كۆبكاته‌وه‌ نه‌ چانسی ئه‌وه‌شی هه‌یه‌ كه‌ نسابی په‌رله‌مانی تێپه‌رێنێت بۆ پێكهێنانی حكوومه‌ت، كه‌واته‌ ئێستا بۆ پێكهێنانی حكوومه‌ت روویامان روون بوه‌ته‌وه‌ ئه‌ویش له‌ دووبه‌ره‌دایه‌ یه‌كه‌م به‌ره‌ی سه‌در و هاوپه‌یمانه‌كانی دووه‌م به‌ره‌ی مالیكی و هاوپه‌یمانه‌كانی. پارتی دیموكراتی كوردستان جیاله‌وه‌ی هێزێكی كاریگه‌ره‌ له‌هه‌مان كاتدا توانای بڕیاردان و كاریگه‌ری له‌سه‌ر بریاره‌ سیاسییه‌كانی عێراق هه‌یه‌، بریاره‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو شاندی سیاسی سه‌ردانی پارتی بكه‌ن، بژارده‌ی جیاواز له‌به‌رده‌م پارتییه‌ بۆ داهاتووی عێراق، به‌ڵام گرنگترینیان، له‌به‌رده‌م سێ سیناریۆدایه‌، سیناریۆی یه‌كه‌م: پارتی و یه‌كێتی و حزبه‌ كوردستانییه‌كان له‌گه‌ڵ سه‌دریه‌كان حكوومه‌ت دروست ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ به‌هێزترین ئه‌گه‌ره‌، پارتی كۆمه‌ڵێك هه‌نگاوی ته‌واونه‌كراوی ماون له‌ كابینه‌ی مسته‌فا كازمی ده‌بێت له‌م كابنیه‌یه‌ هه‌وڵ جێبه‌جێكردنیان بدات، باشترین سیناریۆ بۆ پارتی ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌وڵ بدات به‌ماوه‌یه‌كی خێرا له‌گه‌ڵ سه‌دریه‌كان و لایه‌نه‌كانی دیكه‌ سوننه‌ حكوومه‌ت دروست بكات، چونكه‌ قه‌یرانه‌كانی كوردستان به‌شێكی زۆریان په‌یوه‌ستكراون به‌ به‌غداوه‌ به‌تایبه‌ت پرسی به‌نزین و پشكی به‌نزینی كوردستان و یاسای نه‌وت و گازی عێراق و بابه‌تی نه‌وت و كه‌ركووك و شه‌نگال، دووه‌م: وه‌ك پارتی به‌هێزترین سیناریۆ ئه‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئاراسته‌ی به‌هێزی به‌غدا رێككه‌وێت, چونكه‌ واقع ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ كوردستان پارتی به‌رپرسیاریه‌تی یه‌كه‌می حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌ ناكرێت به‌م قه‌یرانانه‌وه‌ كه‌ به‌غدا به‌رپرسیاره‌ پارتیشی پێوه‌بسوتێنرێت، بۆ پارتی به‌پله‌ی یه‌كه‌م پرسی ناوچه‌ جێ ناكۆكه‌كان ئه‌وله‌ویه‌ته‌ سنووری پارتی له‌گه‌ڵ كه‌ركووك و شه‌نگال و مووسڵ زۆرترین به‌ركه‌وته‌ی هه‌یه‌، له‌م ناوچانه‌وه‌ ته‌حه‌دایه‌كی زۆری كورد و حكوومه‌ت ده‌كرێت گرنگه‌ شاندی پارتی به‌مه‌رجه‌وه‌ له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنی ئه‌م داواكاریانه‌ بچێته‌گفتووگۆه‌. ه‌سه‌ردانی دوایی نووری مالیكی بۆ هه‌رێمی كوردستان, به‌ڵێنی داوه‌ كه‌ پرسی یاسایی نه‌وت و گاز له‌په‌رله‌مانی عێراق ده‌ربكات و باسی له‌وه‌ كردووه‌ كه‌ پرسی ناوچه‌جێ ناكۆكه‌كان چاره‌سه‌ری بۆ ده‌دۆزێته‌وه‌، سیناریۆی سێیه‌م ئه‌وه‌یه‌ پارتی بچێته‌ ئه‌م به‌ره‌یه‌وه‌، له‌هه‌ردوو حاله‌تدا ئه‌وه‌ی بریار ده‌دات پارتییه‌ كه‌ چۆن هێزه‌ كوردستانییه‌كان رازی ده‌كات به‌وه‌ی به‌كام به‌ره‌خۆیان یه‌كلا ده‌كه‌نه‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی زانیاریم هه‌بێت له‌ سه‌ركردایه‌تی پارتییه‌وه‌ پێم دراوه‌ له‌دوای راگه‌یاندنی ده‌رئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌لایه‌ن كۆمسیۆنه‌وه‌، پارتی كۆمه‌ڵێك خاڵ له‌ چوار چێوه‌ی به‌رنامه‌ی كاری حزبه‌ كوردستانییه‌كان ئاماده‌ ده‌كات ئه‌وه‌ش دوای گوتوبێژ له‌گه‌ڵ حزبه‌كانی دیكه‌ی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م به‌رنامه‌یه‌ ببێته‌ بنه‌مای بۆ گفتووگۆ كانی پێكهێنانی حكوومه‌ت, لایه‌نه‌عێراقییه‌كان ئه‌م جاره‌ ده‌رفه‌تێكی باشیان به‌رده‌مدایه‌ كه‌ به‌هاوكاری پارتی بتوانن ئه‌و لاسه‌نگه‌ی دروست بووه‌ له‌ پرۆسه‌ی سیاسی راستی بكه‌نه‌وه‌، هه‌م مالیكی و هه‌م سه‌دریه‌كانیش له‌وه‌ گه‌یشتوون كه‌ دژایه‌تی كردنی هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت پارتی ئاكامه‌كه‌ی بۆ به‌غدا باش نابێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ حكوومه‌تێكی لاواز دروست ده‌بێت كه‌ ئه‌زمونی سه‌رده‌می حه‌یده‌ر عه‌بادی باشترین به‌لأگه‌یه‌ بۆیه‌ هیچ یه‌كێك له‌ پێكهێنه‌رانی حكوومه‌تی عێراق خۆیان ناخه‌نه‌ ئه‌و چوار چێوه‌وه‌،له‌ماوه‌ی رابردووش هه‌رێمی كوردستان تووشی لێكترازانێكی سیاسی بوو به‌وهۆیه‌وه‌ به‌شێكی په‌رله‌مانتارانی كورد له‌به‌غدا فراكسیۆنی جیاوازیان دروستكرد و له‌ناو پێكهێنه‌ری سه‌ره‌كی حكوومه‌تیش هێزێكی سیاسی به‌ئاراسته‌ی دژایه‌تی حكوومه‌ت هه‌نگاوی نا ئه‌مانه‌ له‌ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوو چاره‌نووسیان یه‌كلا بویه‌وه‌ به‌شێكیان سركاون له‌ مه‌یدانی سیاسی كوردستان و به‌شێكیان له‌په‌رله‌مانی عێراق متمانه‌یان وه‌رنه‌گرت و نه‌بونه‌ په‌رله‌مانتار. ێستا باشترین ده‌رفه‌ته‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ پێكه‌وه‌ له‌ كوردستانه‌وه‌ هه‌نگاو بنرێت بۆ ئه‌وه‌ی به‌یه‌كگرتوو بچینه‌ به‌غدا و باشترین كاته‌ كه‌ پارتی له‌ نه‌مانی ئه‌م گروپانه‌ په‌ره‌به‌به‌هێزكردنی حكوومه‌ت بدات به‌تایبه‌ت له‌ سنووری پارێزگاری سلێمانی ئه‌مه‌ جیاله‌وه‌ی كه‌ ره‌نگ بێت ئه‌م گۆرانكاریانه‌په‌یامێك بێت بۆ ناوخۆی كوردستانیش كه‌ په‌رته‌وازه‌یی و شپرزه‌یی سیاسی ئاكامی لاوازكردنی كوردستانه‌, ده‌رفه‌تیش له‌به‌رده‌م سه‌رجه‌م هێزه‌كان هه‌یه‌ كه‌ بتوانن كاربكه‌ن بۆ چوار ساڵی داهاتوو تا متمانه‌ی خه‌ڵك وه‌ربگرن، بۆ ئه‌م پرسه‌ پارتی یه‌كه‌م هێزه‌ كه‌ بتوانێت له‌رێگای حكوومه‌ته‌وه‌ خزمه‌تی زیاتری خه‌ڵكی كوردستان بكات گرنگه‌ به‌غدا بكرێته‌ ناوه‌ندی به‌ده‌ست هێنانی مافه‌كانی گه‌لی كوردستان چونكه‌ له‌ماوه‌ی رابردوو به‌چاوی سیاسییه‌وه‌ سه‌یری ئه‌و مافانه‌كراوه‌ و وه‌ك كارتی سیاسیش به‌كارهێنراوه‌ له‌م كاته‌دا پارتی به‌هێزترین بژارده‌ی ئه‌وه‌ بێت باشه‌ كه‌ سه‌رجه‌م ئه‌م كارتانه‌ بسوتێنێت .

سۆزان سەعید  ووشەی فەلسەفە و نوسین و لێکوڵینەوە و بەرتوکی تایبەت بە فەلسەفە بۆتە خولیای نوسەران. زۆر لە نوسین و دوان و بابەتەکانی ناو پەیج و ماڵپەرەکان لە بازنەی فەلسەفە و تیۆریە فەلسەفیەکاندا دەخولێنەوە. زۆر لە نوسینەکان دوبارە و چەندبارە تیوری و وتەی فەیلەسوفەکان نمایش دەکەن. جێگای نکۆڵی نیە کە فەلسەفە گۆرانکارییەکی بنەرەتی لە وڵاتانی پێشکەوتوخوازو دیموکراسی هێناوەتە دی، ئەوەش دوا ئەنجامی توێژینەوە و کرداری ئەو فەیلەسوفانە بووە کە پێشرەوی گۆڕانخوازی و پێشکەوتنخوازی بوون. بەڵام ئایا سەرەرای بایەخێکی زۆر بە نوسینی بابەتی تایبەت بە فەلسەفە، بۆچی رۆژ بە دوای رۆژ هەندێك لە وڵاتان لەبری گەیشتن بە پێشکەوتن و دیموکراسی و دادپەروەری، بە پێچەوانەوە لە هەموو بوارەکاندا بەرەو دواکەوتن و خراپتر و خراپتر دەچێت؟ ئەم پرسیارە وەڵامی زۆر هەڵدەگرێت، بەڵام لەم باسەدا تیشک دەخەینە سەر ئەوەی ئایا ئەو وتارە فەلسەفیانە هاوتەریبن لەگەڵ واقعی ژیانی کۆمەڵگایانە یاخود ڕاست دەنوسرێت و دەگەیەنرێت بە تاکەکانی کۆمەڵگاکان؟ ئایا بۆچی سەرەرای ئەم هەموو باسە فەلسەفییە هیچ گۆرانکارییەکی لەبەرچاو ڕوو نادات لە کۆمەڵگاکان و کۆمەڵگاکەی ئێمە و سیستەمی بێسیستەمی هەرێمەکەمان؟ وەکو دەسپێک بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە لە سەرەتادا شێوازی خۆێندنی بەشی فەلسەفە لە کۆلێژەکان دەدوێم وەکو نمونەیەك بەو مەبەستەی تێڕوانینێکی سەرەتایی بخەمە ڕوو.  هەروەها ڕێنماییەکی گشتی سەبارەت بەوەی چۆن دەکرێت فەلسەفە بەکاربهێنین کە سودمەند بێت لە خزمەتی کۆمەڵگا. لە هەمان کاتدا شێوازی گونجاو لە نوسینی وتاری فەلسەفی بە چ میتۆدێکی ڕاست بتوانێت کاریگەربێت و بەکاربێت لە پراکتیکدا. دەرچوی بەشی فەلسەفە لە زانکو باڵاکانی فەلسەفە بەم شێوازەیە؛ پاش خۆێندنی ماستەر لە یەکێك لە بوارەکانی فەلسەفە زانیاریەکی کەم تا زۆر سنوردار دەدات بە خوێنەر. بۆ بەدەستهێنانی پسپۆری لە بوارێکی دیاریکراوی فەلسەفە پیویستە لە ڕێگای دکتۆراوە بهێنەرێتە دی . لە زانکۆ باڵاکاندا ناکرێت خوێندنی دکتۆرا پاش بەدەستهێنانی تەنها یەك ماستەر پەسەند بکرێت. بۆ نمونە لە زانکوی ئۆکسفورد، یاخود زانکۆی لۆفن لە بەلجیکا بەشی فەلسەفە کە ٢٤ هەمین پلەی هەیە لەسەر ئاستی جیهان، پێویستە ئەم مەرجانە لە قوتابی کاندیتدا هەبێت؛ بەدەستهێنانی بڕوانامەی دوو ماستەر، یەکێکیان بە پلەی لە سەدا٨٠ کەمتر نەبێت. پاشان لەسەر قوتابی پێویستە ئەوە پێشان بدات کە ئەو توێژینەوەیەی ئەنجامی دەدات بابەتێکی نویە و سودێکی دیاریکراوی هەیە بۆ کۆمەڵگا و بەو ئامانجەیە گۆرانکارییەک بهێنێتە دی لە بازنەی دەوڵەت و کۆمەڵگادا؛ ئیتر لەبواری سیاسی ، ئەخلاقی، زانستی، پەروەردە، ئاێین، تەندروستی ...هتد. ئەوانەی کە ماستەر یاخود دکتورا بەدەست دەهێنن لە فەلسەفەدا دەتوانن ئەو زانستەی کە بە میتودێکی دروست فێربوون بیکەنە پراکتێک و گاریگەری لەسەر سیستەمی دەوڵەت هەبێت، بۆنمونە لە دەزگا و ئۆرگانە جیاوازەکانی دەوڵەت و دەرەوەی دەوڵەت. نوسینی بابەتەکانی فەلسەفی کە تەنها دوبارەکردنەوەی وتەی فەیلەسوفەکان بێت ناکرێت وەکو ووتاری فەلسەفی تێبڕواندرێت. ئەو جۆرە نوسینانە ناکرێت یەکسان بێت لەگەڵ ناوەروک و ئامانجی فەلسەفە. ئەمە جۆرێکە لە ووتنەوە و بە توتیکردنی فەلسەفە. کاتێك خوێنەر وتارێکی لەوجۆرەی ئەرستو یاخود ئەفلاتۆن دەخۆێنێتەوە دەچێتە چوارچێوەی خوێندنەوەی بەشێك لە مێژوی بیر و فەلسەفەی ئەو فەیلەسوفانە، بەکورتی خوێندنەوەی مێژوی بیری فەلسەفەیان، ئەمەش مەخابن بۆتە جۆرێك لە نەریتی ووتار نوسینی بەناو فەلسەفە. لەهەمان کاتدا یەکێکە لە خاڵە لاوازەکان کە هۆکارە بۆ ئەوەی کە لە کۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتیەکاندا فەلسەفە هیچ جۆرە گەشەیەکی لەبەرچاو بەخۆوە نەبینێت.   چۆن فەلسەفە دەتوانێت کاریگەربێت؟ کەسانی شارەزا لەبواری فەلسەفە دیارن، ئەوەش لەشێوازی بیرکردنەوە و نوسینیان، جێ پەنجەیان دیارە و کاریگەری ڕاستەقینەیان لەسەر کۆمەڵگا هەیە. مەرج نییە شارەزا لەبواری فەلسەفە هەمیشە تیوری یاخود ناوی فەیلەسوف یاخود وشەی فەلسەفە بەکاربهێنێت، ئەم شارەزایە خۆی لەبیردا دەوڵەمەندە لە ڕێگای تیۆریە فەلسەفیەکانەوە، کە لە بیریدا ڕوواوە. پاشان لەسەر بنەمای زانیاریە فەلسەفیەکانی پێش خۆی وەك درەختێك لق و پۆپی بۆ دروست دەکات درەختێك کە خاوەندی رەگێکی بەهێزە و دەکرێت لق و چڵی نوێێ لێ ببێتەوە، بێگومان ئەوەش پەیوەستە بە و دەوروبەر و کۆمەڵگایەی کە پێویستی بە چ جۆرێك لە بەرهەمی ئەو درەختە هەیە. بۆ نمونە لە سەردەمی کێشەی قوڵی چینایەتی و چەوساندنەوەی کرێکاران لە ئەوروپا کارڵ مارکس ئەو ڕۆڵە دیاریکراوەی بینی و لەسەر بنەمای درەختی فەلسەفەی هێگڵ و فۆیرباخ چەندین لق و پەلی جیاوازی دروستکرد و بەرهەمی ئەوەش چەندین ڕاپەڕیین و شۆڕشی کرێکاران و چینە چەوساوەکانی کۆمەڵگا بوو. هەروەها هانا ئارند، بە هەمان شێوە لەسەر بنەمای فەلسەفە کلاسیکیەکان و گونجاندنی لەگەڵ واقعی کۆمەلگاو سیستەمدا توانی تێزە فەلسەفیەکانی بخاتە ناو سیستەمەوە. بەو شێوازە ئەو دوو فەیلەسوفە توانیان کاریگەری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەسەر سیستەمی دەوڵەت و کۆمەڵگا هەبێت لە ڕێگای تیێوری و تێزەکانیانەوە. هانا ئارنت کاریگەریگەری لەبەرچاوی لەوەوە سەریهەڵدەدا کە چەختی دەکردە سەر کێشە واقیعیەکانی ناو کۆمەڵگاکەی، لە نمونەی کەیسی ئایشمان ، ئەگەرچی هانا ئارنت ئەوەی ڕەت دەکردەوە کە ناوی بنێن فەیلەسوف. ئارنت زیاتر بایەخی بۆ بابەتی سیاسی هەبوو کە مۆرکی فەلسەفی پێدەدان، بەو مەبەستەی بە کرداری لە ڕێگای سیاسەتەوە بتوانێت فەلسەفە بخاتە کار و کاریگەریەوە لە مەیدانی ژیانی کۆمەڵگادا. هاوتەریب لەگەڵ ئارنت، ئەمرۆ مارتا نوسباوم یەکێکە لەو کەسە دیارانەی کە تێۆریە فەلسەفیەکانی لە واقعی ژیانداو بەتایبەت لە بواری دادپەروەری و مۆراڵدا زۆر بەکاردەهێنرێت و ڕەنگدانەوەی واقعی کۆمەڵگایە. نوسباوم لەسەرەتادا ڕەخنەکانی ئاراستەی خۆی دەکرد پاشان لە باوکی، نەک تەنها بە تیۆری بەڵکو بە کرداریش هەڵوێستی لەبەرامبەر باوکی وەرگرت و لێی دورکەوتەوە بەوهۆیەی باوکی کەسێکی نەژادپەرست بوو. وەک پەرچەکردار چووە سەر ئایینی جوو. نوسباوم وەک پرۆفیسۆری ئەخلاق و یاسا داوای دادپەروەری جیهانی دەکات، هەمیشە بایەخی هەیە بۆ ژیانی هەژاران و کۆمەڵگای هندی وەک نمونە دەخاتە ڕوو. تەنانەت نمونەکانی ژیانی منداڵان و ژنانی هندی لەکاتی وانەوتنەوە و نوسینەکانی وەک نمونەیەکی زیندو بەکاردەهێنێت. هەمیشە ڕووی رەخنەی دەکاتە دەسەڵات و حکومەت و سیستەمەکان و لەو باوەرەدایە کە ئەوە سیستەمە زەمینە سازی بۆ مرۆڤ و ژیان و ئایندەی چۆن بێت. تیۆریەکانی نوسباوم بە شێوەیەکی فراوان لە بوارەکانی فەرمانبەری سیاسی و چالاکیەکانی رێکخراوە مرۆییەکان بەکاردەهێنرێت. گرنگی فەلسەفە لەوەدایە کە بتوانێت بەشێوازێکی رەخنەگەرایی قوڵ و بەشێوازێکی بەردەوام گۆرانکاری لە ژیان و گوزەرانی مرۆڤەکان دروستبکات. بێگومان مەرج نییە ئەم گۆرانکاریە تەنها لەوکەسانەوە بێت کە شارەزای بواری فەلسەفەن. هەر مرۆڤێک خزمەتی مرۆڤایەتی بکات بەشێوەیەکی پرنسیپیانە و بێ لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی ماتەری و مەعنەوی خودی خۆی، دەچێتە قاڵب و ئامانجی ناوەرۆکی فەلسەفەوە. فەلسەفە وەرزش کردن و بەهێزکردنی فکرو هۆشە، کە لەو ڕێگایەوە مرۆڤ بتوانێت بەرەو کرانەوە و ڕەخنەگەرایی بروات و دژ بە ناڕاستی و نادادپەروەری بوەستێتەوە. ئەمەش دوائەنجام مرۆڤی هۆشیار خولیا دەکات بەو مامەڵەیە و دەیکاتە ریتمێکی رۆژانەی هەڵسوکەوتی و لەسەری بەردەوام دەبێت. بۆ نمونە کەسێک رۆژانە جادەکان پاک و خاوێن بکاتەوە بە دڵ و گیان بەبێ فرت و فێل، حەز بکات شارەکەی بە جوانی و خاوێن بمێنێتەوە دەچێتە قاڵبی کارو ئامانجی فەیلەسوفەوە، ئەگەرچی لە لایەن بەشێك لە ئەندامانی کۆمەڵگاکەیەوە وەکو کەسێکی نزم و بێتوانا تێیبڕواندرێت، بەڵام لە واقیعدا دەتوانین ناوی بنێن هەڵگری فەلسفەی پاقژی. فەیلەسوفێک دەتوانێت زۆر تێوری و شیکردنەوەی لەسەر بنوسێت ، ئەو پاکەرەوەیەش لەلایەن خۆیەوە دەتوانێت بە سادەیی کرداری ببێتە نمونەیەك بۆ ئەو فەیلەسوفە . ئەم مامەڵەیە دەکەوێتە ویست و خواستی فەلسەفە کە بایەخ و نرخ بۆ هەموو کردارو هەنگاوی مرۆڤایەتی دادەنێت. ئەو مرۆڤەی کە جادەکان بە دڵ و گیان پاک دەکاتەوە بۆ خۆشبەختی و ئاسودەیی مرۆڤەکان، بەشێکە لەو ئامانجە فەلسەفیانە . هەر بۆیە کە باس لەوە دەکرێت کە هەندێك کەس بەکردار فەیلەسوفە ئەنجامی ئەوەیە کە مامەڵەی ڕاست و دروست پراکتیك دەکات بۆ خۆشبەختی مرۆڤەکان لە کاتێکدا لە هیچ بواری فەلسەفە و تیۆریە فەلسەفیەکان بەئاگا نیە. کرداری پاکەرەوەکی ئاوا زۆر لە نوسین و ووتاری ئەو نوسەرانە بە نرخ و بەها ترە کە تەنها وتاری فەلسەفی دەنوسن بۆ خۆ دەرخستن و بێ کردار و دور لە ژیانی کۆمەڵگاکەیان و دور لە ئامانج و ڕێکار پێشاندان بۆ نەهێشتنی نەهامەتیەکانیان. نوسینی وتاری فەلسەفی دور لە ژیانی واقیع و ڕیالیستی کۆمەڵگا هیچ گورانکارییەک ناهێنێتە دی و تەنها و تەنها نوسینێکی بێ بەرهەم دەبێت.  

شێرزاد شێخانی (١) بایکۆت چۆڵو هۆڵی بنکەکانی دەنگدانی ئەمجارەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عیراق سەرنجی راکێشام . کە هاتمە دەرەوەش بەدەم رێگاوە سەیری پەنجەی خەڵکم ئەکرد ، زۆر کەم پەنجەی مۆرکراوم بینی . ئەمەشیان شۆکێکیتر بوو . چونکی پێموابوو تووڕەیی خەڵک لەم دەسەڵاتەو زوڵموزۆرداری چەند ساڵەی ئەم دەسەڵاتە ، نانبڕین وئاو بڕین ومووچەبڕینی ئەم خەڵکە ، لابد ئەمڕۆ رۆژیانە بۆ ئەوەی تۆڵەی خۆیان لەم دەسەڵاتە بکەنەوە . پێموابوو ئەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی عیراق ئەبێتە دەرسێک بۆ حزبەکانی دەسەڵات ، بەڵام ناهوشیاری خەڵک ئەم بۆچوونەی پووچەڵ کردەوە . بایکۆت ئەزعەف ئیمانەکەیە کە هیچکات سوودی نەبووەو هیچیشی لەوەزعی میللەت نەگۆڕیوە . میللەتی ئێمە کە نەتوانێ بێتە سەر شەقام لەترسی بیکەیسی دەسەڵات ، نەوێری راپەڕێ لەترسی قەتلوعام ، نەوێری تەنانەت لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیشدا کۆمینتێکی بچووک بنووسێ لەترسی گرتن وزیندانی دەسەڵات ، تاکە فرسەتێک هەبێ لەبەردەم ئەم خەڵکە ناڕازییە بۆ سزادانی حزبەکانی دەسەڵات تەنهاو تەنها سندوقی دەنگدانە ، بەڵام بینیمان ٦٠% دەنگدەرکان بایکۆتیان کردو حزبەکانی دەسەڵاتیش لەسەر حیسابی حزبە بچووکاکانو سەربەخۆکان بە کەماڵی ئیسراحەتەوە کورسیەکانی خۆیان مسۆگەر کردەوە ، چونکە دەنگدەری ئەوان سەرلەبەیانییەوە لەسەر سندوقەکانی دەنگدان سازو ئامادە بوون . بۆیە ئەمجارە حزبەکانی دەسەڵات هیچ پێویستیان بەتەزویرو ساختەکاری نەبوو ، چونکی دەنگدەرە ناهوشیارەکانمان هاوکاریان بوون بە بایکۆت و دوورکەوتنەوە لەسندوقەکان . سەیرە لەم هەموو کاندیدە سەربەخۆو لایەنەکان چوار کەسیان تێدا نەبووبێ تۆزێ مەعقولترو شاییستەتر بن لەکاندیدانی دەسەڵات دەنگیان پێبدەن . هەر دەسەڵاتێک شەرعییەتی لەسندوقەکانی دەنگداندا وەر ئەگرێ ، جا دادگەر بێت یان ستەمکار ، بە مافی خۆی بێت یان بە ساختەکاری ، بۆیە هەڵبژاردن تاکە فرسەتێکە بۆ تەعبیرکردن لەرأی گشتی جەماوەرو رۆژی حیسابیشە بۆ حزبەکانی دەسەڵات ، بەڵام بە داخەوە دەنگدەری کورد تاکو ئەمڕۆش لەگرنگی و گاریگەری ئەم چەکەی بەدەستیەوە تێنەگەیشتوە و  وەکو پێویست بەکاری نەهێناوە ، هەر ئەوەشە حزبەکانی ئێمەو ناوچەکەش بەگشتی ساڵانێک حوکمڕأنی ناتەندروست ئەکەن و بەشەرعییەتێکی ساختەکاری سندوقەکانەوە دەسەڵاتەکانیان بەسەر میللەتاندا ئەسەپێنن . خۆ هەمووشمان ئەزانین ، بایکۆت ئەگەر بگاتە ٩٠% شەرعییەتی هەڵبژاردن بەپێی یاسا هەر ئەمێنێ ، بەمەش هەمیشە میللەت زەرەرمەندە لەبایکۆت کە لای من ، بێدەنگی ورازی بوون بە زوڵموزۆرداری حزبەکانی دەسەڵات .   (٢) دۆڕان شکستی بزووتنەوی گۆڕان ئەمجارە ، نە بەپیلانی پارتی و نە بەتەزویری پارتیش بوو ، شکستی گۆڕان لەدوای ئاوابوونی خۆری نەوشیروان مستەفاوە دەستی پێکرد ، لەغیابی سێبەری ئەودا ، مەعدەنی حەقیقی سەرکردەکانی گۆڕان و هەڵپەی دەسەڵات وپڵەو پۆست زۆر بەئاشکرا دەرکەوت . زۆرجار لەوتارەکانمادا ئاماژەم بەوەدا داوە ، هەر حزبێک لەپارتی نزیک ببێتەوە بە ئاگرەکەیەوە ئەسووتێ . نموونەش زۆرن هەر لەیەکگرتووی ئیسلامیەوە تا زەحمەتکێشان وسۆسیالست ، بە یەکێتی نیشتمانیشەوە کە لەهەر خولێکی هەڵبژاردندا پێگەی لاوازتر ئەبوو بەدەست پڕۆپارتییەکانەوە . لەهەڵبژارنەکانی ساڵی ٢٠١٨ کادێریکی دیاری دژە پارتی ناو یەکێتی ویستی خۆی کاندید بکات بۆ پەرلەمانی کوردستان ، داواکەی رەفزکرایەوە لەلایەن دەزگای هەڵبژاردنەکانی یەکێتییەوە بە بیانووی ئەوەی گوایە ئەو کادیرە زۆر دژی پارتییە !! . جا ئەوەیان لەساڵی ٢٠١٨دا کە یەکێتی لەو سەردەمەدا لەوپەڕی دوژمنایەتی پارتیدا بوو ، ئەبێ ئێستا کە یەکێتی بەهۆی کێشە ناوخۆییەکانیەوە ریزەکانی خەریکە لەیەک ئەترازێ ، چۆن مامەڵە لەگەڵ پارتیدا بکات ؟! . هیچ گومانی تێدا نیە یەکێتی بەم لاوازییەی خۆیەوە زیاتر دەستەمۆی سیاسەتە نا نەتەوەییەکانی پارتی ئەبێت لەبەغدا . لە کوردستانیش بەهۆی ئەو شکستە گەورەییەی لەهەولێر بەسەریدا هات ، بێگومان کاریگەری ئەبێت بەسەر شێوازی مامەڵەی پارتی لەگەڵ یەکێتیدا.. لەمەحسەڵەشدا رووخانی گۆڕان و لەدەستدانی هەولێر لەلایەن یەکێتییەوە سنورەکانی هەردوو زۆنی سەوزو زەرد تۆختر ئەکات ، ئەمەش خۆی لەخۆیدا تەرازووی هاوسەنگی ئەگۆڕێ و پارتی زیاتر تووشی غرور ئەبێ لە نەتیجەشدا هەموو میللەتی کورد زەرەرمەند ئەبێ بە بایکۆتکەرانو دەنگدەرانیشەوە .   (٣) سیحری پارتی زۆرجار وتومە پارتی حزبێکی تەزویرچی و گزیکارە ، بەڵام هیچ قەناعەتم بەوە نیە پارتی بەم هەموو تەزویرەی کە لەیەکەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە تاکو ئەمڕۆش بەردەوامە بتوانێ زیاتر لە ٣٠ کورسی پەرلەمانی تەزویر بکا . لەوانەیە بتوانێ ١٠ کورسی لەهەر هەڵبژاردنێکدا بە تەزویر بباتەوە ، ئەی باقیاتی لەکوێوە ئەهێنێ . گومان لەوەدا نیە پارتی ئەندام وکادیرو جەماوەری خۆی هەیە ، هەر ئەوانەشن کە باقییاتی کورسیەکانی بۆ مسۆگەر ئەکەن ، ئەویش کاتێک بایکۆت زیاد ئەبێ ، جەماوەرو دەنگدەرانی پارتی بە لێشاو ریز ئەبەستن بۆ چوونە سەر سندوقەکانەوە ، بەمەش هەموو جارێک کورسییەکانیان ئەگەر زیادیش نەکات ، کەم ناکاتەوە . ٦٢% خەڵکی ناڕازی بایکۆتی هەڵبژاردنی ئەمجارەیان کردووە ، لەبەرامبەریشدا دەنگدەرانی پارتی یەک کەسیان دوانەکەوتووە ، بەمەش توانییان پارێزگاری لەدەنگەکانیان بکەن و بەرامبەرەکانیان بە بایکۆت شکست بێنن ، پارتی بۆ ئەمجارە هیچ پێویستی بە ساختەکاری نەبووە ، تەنها بایکۆتی خەڵکەکە بوو کە هەموو جارێ سزای حزبەکان ئەدەن جگە لەپارتی !! . ناهوشیاری دەنگدەری کورد هەمیشە خزمەتی پارتی ئەکات . سیحری پارتی ئەوەیە کە دەنگدەرانی هوشیارترن لەدەنگدەری حزبەکانیتر . ئەوانەی پارتی هەموویان لەرۆژی دەنگداندا لەسەر سندوقەکانن ، دەنگدەری حزبەکانیش لەبەر شتی پرووپوچ لەحزبەکانیان ئەتۆرێن و لەهەڵبژاردنەکاندا سزای حزبەکانی خۆیان ئەدەن !. لەهەموو هەڵبژاردنەکاندا تەنها حزبەکانی غەیرە پارتی سزا دراون ، یەکێتی و یەکگرتوو و گۆڕان وکۆمەڵ لەهەموو هەڵبژاردنەکاندا کورسییەکانیان کەمیکردووە ، دەنگدەرانی ناڕازی لەدەسەڵات ئەوەندە شعووریان نیە هەر بەدەستی خۆیان بۆ یەکجاریش بێ سزای پارتی بدەن کە تاکڕەوانە حوکمی کوردستان ئەکات !. تا ئەم دەنگدەرە ناهوشیاریانەش بەمشێوەیە بیر بکەنەوە ، تا هەتا پارتی هەر حزبی یەکەمەو ، حزبەکانی تریش یەکلەدوای یەک هەڵدەورێن ، ئەمەش مەترسییە گەورەکەیە کە پارتی بەم هەموو زوڵموزۆردارییەی خۆیەوە هەمیشە مەرجەع و تاکەحزبی سەرکردەو حیزبی قائید بێت . دوا فرسەت مابێت لەبەردەم گەلی کوردستان هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستانە ، با بزانین لەوێ میللەت هوشیار ئەبێتەوە ، یان هەروەکو ئێستا رازییە بەم ستەمو زۆردارییەی پارتییەوە ..