رێبوار کەریم وەلی  ئەگەر تا پێش 18ی شوبات، یەكێتی كارتی كاتبەسەربردن و كۆبوونەوەی بێئەنجامی لە بەرامبەر پارتیدا بەكارهێنابێ، ئەوا لە دوای ئەو مێژووەوە، ئەو كارتەی یەكێتی وەك شمشێری دوودەم ئەمجارە رووی لە خۆیەتی. پارتی بە هیچ شێوەیەك ئامادە نییە باجی رێكنەكەوتنی باڵە جیاجیاكانی ناو یەكێتی بدات و ناشتوانێ لە یەك كاتدا بەرژەوەندیی هەر هەموویان دابین بكات، بۆیەش ئامادە نییە پڕۆسەی سیاسیی كوردستان بخاتە رەهنی ئەوەی كە كەی یەكێتی لەناو خۆیاندا دەگەنە رێككەوتن؟! گرفتی سەرەكیی یەكێتی ئەوەیە كە هەر باڵەی ناو یەكێتی دەیەوێ بە دەستەبەركردنی زۆرترین بەرژەوەندی بۆخۆی و كوتلەكەی لەگەڵ پارتیدا رێكبكەوێ، جا كە باڵەكانی دیكە بەوە دەزانن، بەناوی بەرژەوەندیی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان و شەراكەتی راستەقینە و، وەك مەیدانخوازییەك بۆ پارتی دەرخواردی لایەنگرانی خۆیانی دەدەن. نموونەیەكی سادە ئەوەیە كە لە 18ی شوبات، ماڵباتی تاڵەبانی دەیانویست بەهەر نرخێك بێت بێگەرد تاڵەبانی لەناو پەرلەمان بمێنێتەوە و بەدزی ئەوانی دیكەوە بیكەنە سەرۆكی پەرلەمان! هەفتەی رابردوو یەكێتی دوایین كارتی خۆشی تاقیكردەوە و رووی كردەوە بەغدا، بەڵام ئەو بەغدایەی كە جاران مەیلی لەناوبردنی قەوارەی دەستووریی كوردستانی هەبوو، ئێستا هەولێر وەكو شوێنی چارەكردنی كێشەكان نیشان دەدات. یەكێتی سەرباری ئەوەی ئەو راستییە دەزانێ كە چیتر كارتی بەغدا بەرامبەر بە پارتی بەكارنایەت، بەڵام دیسانیش لە دوای 18ی شوباتەوە هەندێك لە سەركردەكانیان باسی پلانی (B) دەكەن و تەنانەت ئەنجوومەنی ناوەندی یەكێتی رۆژی شەممە سەركردایەتیی حزبەكەی سەرپشك دەكات لە هەر هەنگاوێك كە لە ئەگەری رێكنەكەوتن لەگەڵ پارتیدا بیگرێتە بەر! سەیرە، پلانی (B) چییە؟ سەرپشككردنی سەركردایەتی مانای چییە؟ یەكێتی یان بەشداریی حكومەت دەكات (كە عاقیبەت هەر دەیكات) یان دەبێتە ئۆپۆزیسیۆن (كە ئەوەیانی قەت پێناكرێت)، كەواتا پلانی (B) و هەر هەنگاوێكی دیكە مانای چییە جگە لە بلۆف و موزایەدە؟ گومان لەوەدا نییە كە كۆسرەت رەسوڵ و بەشێكی سەركردایەتی یەكێتی دوور لە موزایەدات دەیانەوێ رێككەوتنێكی عادیلانە لەگەڵ پارتیدا بكرێت و باش لەوە تێگەیشتوون كە ئێستا ئیتر وەك سەردەمی شەڕی ناوخۆ نییە نیوەی حزبەكان لە سلێمانی و نیوەكەی دیكەیان لە هەولێر و هەر یەكەیان بچێتە پاڵ ئیدارەیەكەوە. بۆ گۆڕان حەرام و بۆ یەكێتی حەڵاڵ (2) هەموو شەڕی یەكێتی لەگەڵ پارتی جارێ لەسەر دوو پۆستە كە هیچ پەیوەندییەكان بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولەوە نییە، دیارە دواتریش كە ئەوە چارەسەر بوو، ئەوجا دەچنە ناو پڕۆسەیەكی دیكە لە دابەشكردنی پۆستەكانی ناو كوردستان. بەڵام هەر لەو رۆژەوەی كە گۆڕان و پارتی رێككەوتوون، میدیای یەكێتی و سێبەرەكانی بە چەپ و راست پەلاماری گۆڕان دەدەن كە گوایە بۆ پۆست پشتیان لە ئامانجەكانیان كردووە! دیارە هەموو ئەوانەیش كە ئەو قسانە دەكەن، هیچیان رەنگبێ ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەیان هەر نەخوێندبێتەوە كە دیدە هاوبەشەكەی پارتی و یەكێتی (كە بە رێككەوتنی سیاسی ناوی دەبەن) لەچاو ئەو رێككەوتنە، لە باشترین حاڵەتدا ئینشایەكی سیاسییە و بەس! ئینجا وەك ئەوەی رێككەوتنی 5ی شوبات بۆ كۆبوونەوەی پەرلەمان و ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك لە نێوان گۆڕان و پارتیدا كرابێت و پارتیش پێشێلی كردبێت. نەك گۆڕان هیچ حزبێكی سیاسی لە كوردستان ئامادە نییە خۆی بكاتە قوربانیی ئەوەی كە یەكێتی پۆستی پارێزگاری كەركووك وەردەگرێ یان نا و یان وەزیرێكی لە بەغدا دەبێت یان نا؟ هەموو حزبەكان 16ی ئۆكتۆبەریان لەبیرە و گۆڕانیش 19ی ئابی لەبیرە كە چۆن یەكێتی سەرباری رێككەوتنی دەباشانیش پشتی تێكردن. لە ئەساسدا یەكێتی خەمی ئەو پۆستانەیەتی كە بەر گۆڕان كەوتوون و خۆی چاوی لە هەندێكیان بڕیبوو، چونكە دڵنیایە لەوەی كە ئەمجارەیان پارتی وا بەئاسانی پشت لە گۆڕان ناكات، یەكێتی دەبێ شەڕی بەرماوەی ئەو پۆستانە بكات كە ماونەتەوە یانیش لای پارتین.  گۆڕان لەو پڕۆسەیەدا یارییەكی سیاسیی زۆر زیرەكانەی كردووە و یەكێتی خەفەتی ئەوەیەتی كە چۆن ئەوان دەتوانن وا بە ئاسانی بڕیار بدەن، بەڵام خۆیان ناتوانن. سەرۆككۆمار دێتە هەولێر (3) خەریكە وردە وردە بەستەڵەكی نێوان پارتی و دكتۆر بەرهەم ساڵح دەتوێتەوە. دیداری دوو قۆڵیی هوشیار زێباری و سەرۆككۆمار، بەر لە كۆبوونەوەی بەرفراوانی پارتە سیاسییەكان لە بەغدا، پەیام و پەیام گۆڕینەوەیەكی سیاسی بوو بە ئاراستەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و ئەوە یەكەم هەوڵیش نەبووە. هەردوولا دەستپێشخەرییان هەیە و دوور نییە لەماوەی داهاتوودا ئەو گرفتەش چارەسەر بێت. ئەگەر یەكێتی و پارتی بگەنە رێككەوتنێكی سەرەتاییش و لانیكەم یەكێتی بەشداریی كۆبوونەوەكانی پەرلەمان بكات و، یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم كارا و هەموار بكرێتەوە، ئەو كاتە نۆرەی ئەوەیە كە پەرلەمان سەرۆك و جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان هەڵبژێرێت كە بە دڵنیاییەوە نێچیرڤان بارزانی دەبێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان. چاوەڕوانییەكان ئەوەیە كە بەبۆنەی سوێندخواردنی سەرۆك و جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دكتۆر بەرهەم وەك سەرۆككۆمار یەكەم سەردانی فەرمیی خۆی بۆ هەولێر ئەنجام بدات و بەشداری لە رێوڕەسمی سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستاندا بكات. ئەوە دەبێتە دەرفەتێكی باش بۆ سەرخستنی ئەو هەوڵانەی بە ئاراستەی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر لە ئارادان و، دەستی سەرۆكایەتیی هەرێم (بە سیفەتی نوێنەرایەتیی گەلی كوردستان لە دەرەوە)، سەرۆكی حكومەت و سەرۆككۆمار زۆر بەهێز دەكات.

سەربەست ساڵح                  پەڵنەری سەرەکی لە نووسین و دەربڕینی ئەم بۆچوونەم هەڵویستی حیزبە سیاسیەکانی کوردستانە لەدوای هەڵبژاردنی (٣٠ی ئەیلولی ٢٠١٨) کارەسات نەبێ؟! هێزگەلێک بەبێ ستراتیژێکی ڕۆشن کاربکەن، یان ئەوەی حیزبی هەڵوێستی ڕۆژانە و بەرژەوەندی تەسکی حیزبی و کەسیبن؟! هێزگەلێک لە بەردەم پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەکان بێ هەڵوێست وە لە کاتی دابەشکردنی پۆست و ئیمتیازەکاندا شێری مەیدانبن؟! ئەو هێزانەی لە پێکهێنانی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشدار و پشکداربوون، لێ لە هاتنە پێشی هەر ئاستەنگ و مەترسییەکدا ئەوان وەک ئۆپۆزسیۆن مامەڵە و ڕەفتارییان دەکرد؟! تۆ بڵێ: (حیزبی بەرپرسیارییەتی نەبوون؟!). پێمباشە کۆمەڵی ئیسلامی بەسەر بکەینەوە، وەک هێزێک کە لە خولی چوارەمی پەڕلەمانی کوردستاندا تەنها پێنج کورسی پەڕلەمانی هەبوو (بەڵێ تەنها پێنج کورسی)، لەبەشداری لە کابینەی بنکە فراواندا کۆمەڵ ژمارەیەک پۆستی گرنگ و هەستیاری هەبوو، کە زیاتربوو لە قەبارەی کۆمەڵ، لەوانە سکرتێری پەڕلەمان و چەند وەزارەتێک،هەڵویستی کۆمەڵی ئیسلامی؟ بەدرێژایی ماوەی خولی چوارەمی پەڕلەمان و کابینەی هەشتەمی حکومەت، کۆمەڵی ئیسلامی بەشدار و پشکدار خراپترین ڕۆڵی وازیدەکرد،نەک هەر بەشدار و دەستبارنەبوو بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگ و قەیرانەکان، بگرە هەڵویستی پێچەوانەشی هەبوو. لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردنەوە کۆمەڵی ئیسلامی هەڵوێست و بۆ چوونەکانی ٣٦٠ پلە گۆڕانی بەسەرداهات، کۆمەڵ لە هێرشبەرێکی بێئامانی بگرەو بسوتێنەوە، گۆڕا بۆ هێزێکی شەرمنی نووزن! ئەو کۆمەڵەی خۆی وەک هێزێکی ڕادیکاڵی یاخی بەخەڵک دەناساند؟! ئەو هێزەی وەک بزاوتێکی سەرکێش و ناڕازی نمایشیدەکرد؟! ئەو حیزبەی بەناوی خەڵکەوە دەدوا و گاڵەی دەگەیشتە گوێچکەمان، گۆڕا بۆ هێزێکی دەنگ نووساوی شەرمن و چاوەڕوان. دوای هەڵبژاردن، دوای ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن و پاشان ئەنجامی فەرمی هەڵبژاردن دۆخی گوتار و پەیامی سیاسیی کۆمەڵ قڵپ ئەبێتەوە، لەماوەی چوار مانگی ڕابردوودا، کەماوەی گفتوگۆی لایەنەکانە بۆ چالاککردنەوەی سەرۆکایەتی هەرێم و پێکهێنانی کبینەی نۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەدرێژایی ئەم ماوەییە کۆمەڵی ئیسلامی لە پرسگەی چاوەڕوانی دەست لەسەر سنگ بەرزە پێ ڕاوەستاوە. تەنها تەماشای میدیایی کۆمەڵی ئیسلامی بکە، تابزانیت ئەو میدیایەیی کە تەڕو وشکی پێکەوە دەسوتاند، ئێستا دوای هەڵبژاردن چەند قڕو قەپە، ئەمیری کۆمەڵ سەرباری ئەوەی لە مێدیاکانەوە تەنک دەر دەکەوێت، هاوکات وتاری حەماسی و ئاگراوییمان پێشکەشناکات، سۆران عمر شۆڕشاوی خۆی نمایش ناکات! لەم تەلەفزیۆن بۆ ئەو تەلەفزیۆن هێرشنابات! لە ماوەی چوارمانگدا هەریەک دووجارێک دەرکەوتووە، ئەویش دەڵێت: "ئێمە تەلەفونیشمان بۆ نەکراوە تابەشداری لە کابینەی داهاتووی حکومەت بکەین!". پەیامەکەی من لێرەوەییە، بۆ کۆمەڵی ئیسلامی نیە، ڕووم لە ڕایگشتی و جەماوەری خەڵکی کوردستانە، تا ئەوەی هەموومان بەرچاو ڕۆشنبین لە مامەڵەی حیزبەکان و دۆخ و زەمینەی حیزبایەتی، بەتایبەت بەئاگابوونمان لە چەند هێزێکی بێ بنەما و بێپرەنسیپ لە مەڕ خەم و هەمی خەڵک و داواکاری و گوزەران و ژیانی خەڵک، هێزگەلێکی بێدەربەست لە پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەکان، حیزبی پێکناکۆک و دژ لە درۆشم و کرداردا.

مستەفا سەکری لە ناو گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەراست، بەتایبەتی لە عێراق و بەتایبەتی تریش لە کوردستان هەمیشە پۆستی تەشریعی و تەشریفی لە بەرامبەر پۆستی تەنفیزی، بە کەم و مردوو سەیر دەکرێن. لە دوای ڕاپەرینی 1991و دامەزراندنی حکومەتی هەرێم، لە بەرئەوەی پارتیش زۆر شارەزا نەبوو، لەهەست کردن بەمەی کە پارتی خاوەن شۆرشی ئەیلولە و لە هەموو لایەنەکانی تر گەورە ترە و پەرلەمانیش لە هەموو داموو دەزگایەک گەورەترە، پارتی داوای پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی کرد بەڵام هەر زوو تێگەیشت وەک مەسەلەی شێخ محمود و مەندوبی سامی کە گرینگ دەسەڵاتە . لە رەوانشاد جەنابی مام جەلال لە ساڵی 1985 گوێم لێ بوو کە جارێکیان شێخ محمود بە مەندوبی سامی گوت: ئەرێ جەناب پێم ناڵێی ڕۆڵم چیە لە حکومەتی کوردستاندا، مەندوبی سامی گوتی یا شێخ جەنابت مەلیکی کوردستانی گوتی راستە، بەڵام دەسەڵاتم چیە؟ مەندوبی سامی گوتی: شێخ جەنابت رەمزی ئەم حکومەتەی، پارەی وڵات بە ناوی تۆ لێدەدرێت و هەموو یاساو رێساکان لە جەنابتەوە دەردەچن. شێخ گوتی :ئەدی دەسەڵاتی تۆ چیە؟مەندوبی سامە گوتی: ئەو یاساو رێسایانەی جەنابت دەریان دەکەیت منیش جێبەجێیان دەکەم و حکومەت بەرێوەدەبەم. شێخ محمود مێزەرەکەی لە سەری خۆی هەڵگرتو لە سەری مەندوبی سامی دانا گوتی: کەواتە لە مەودوا تۆ مەلیک محمودبەو منیش مەندوبی سامی دەبم . بۆیە لە دوای کابینەی یەکەم پارتی هەر کە بۆی گونجابێت داوای سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی  کردووە . لە دوای ساڵی 2003و روخانی رژێمی سەدام بارودۆخێکی تر هاتە ئاراوە. پۆستەکانی سەرۆک کۆمار و سەرۆکی هەرێمیش هاتنە پێش، هەر چەندە سەرۆک هەرێمیەکە زۆر گرینگتر بوو بۆ هەموو لایهنێکی کوردستان، بەڵام بەهۆی ئەوکاتەی عێراق و کاریگەری کەسایەتی مام جەلال پێویست بوو مام جەلال سەرۆکی کۆماربێت. هەرچەندە بە داخەوە لە ماوەی سەرۆک کۆماریدا لە لایەن عەرەبەوە وا بە جێگرەکانیەوە دەورە درابوو کە لە رووی دەستووریەوە سەرۆک کۆمار دەسەلاتی هەموو بریارێکی نەبوو، بەتایبەت لە بارەی مادەی 140ی دەستور کە هەندێ مەرجی وای بۆ داندرابوون بەتایبەتی مەسەلەی ئامار کە دەبوو بە بریاری سەرۆکایەتی کۆمار بێت نەک سەرۆک کۆمار. بۆیە سەرۆک نەیتوانی لەو بارەیەوە هەنگاوی کرداری بنێت و کێشەی ناوچە كیشه لە سەرەکان یەکلای بکاتەوە.. بەڵام دوای نەخۆشکەوتنی مام جەلال هەرچەندە پۆستی سەرۆک کۆمار بۆ کورد هەر گرنگ بوو لە بەر ئەوەی سەرۆک کۆمار پارێزەری دەستورە و لە شتی نادەستوری ئەتوانێت بە دەنگ بێت و رێگا نەدا،بەڵام بۆ خودی یەکێتی گرنگێکی وای نەما. سەرۆک کۆماری بوو بە پۆستێک کە تەنها بۆ دەوروبەری سەرۆک کۆمار سوودی هەبوو لە ناو مۆسسەی سەرۆکایەتی کۆماردا. قۆناخی سەروکایەتی کاک دکتۆر فوئاد مان بە گلیەی و گازندەو تانەوتەشەرەوە تێپەراند، دواتر سەرۆکایەتی کاک دکتۆر بەرهەم کە لەگەڵ ئەوەی بوو بە مایەی تێکچونی نێوان یەکێتی و پارتی و هەموو هەنگاوە عینادیەکانی پارتی لە ئەنجامی بەرێوە چونی پرۆسەی دانانی سەرۆک کۆمارەوەن بەڵام بەداخەوە دیسان سەرۆکایەتی کۆمار جگە لە کاک بەرهەم و بەشێک لەو کادیرانەی کە لەگەڵیدا دەرچون و ماوەیێک کەمتەرخەمیان نەکرد لە تۆمەتبارکردنی یەکێتی بە دزی و گەندەڵی هتد، وا لە ناو دامودەزگای سەرۆکایەتی کۆمار وردە وردە شوێنیان دەکرێتەوە، سودی تری بۆ یەکێتی نەبووە و نیە. لە بەش کردنی پۆستەکانی ئەم جارەش دیسان یەکێتی رازی بوو بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆکی پەرلەمان لە کاتێکدا لای هەموو لایەک رون و ئاشکرایە ئەگەر لە هەموو قوناخەکانی پێشو پۆستی سەرۆکی پەرلەمان بۆ یەکێتی گرنگ بوبیت. ئەوجارەیان هیچ گرنگیەكی نیە چونکە ئەو جارەیان دەقاو دەق وەک سەرۆکایەتی کۆماری عێراقە، چۆن لەوێ سەرۆک کۆمار بە تەنیا توانای هیچ بریارێکی چارەنوسسازی نیە لە پەرلەمانی هەرێمیش لە بەر ئەوەی پارتی زۆرینەیە و راست و چەپی سەرۆکی پەرلەمانیش کراوە بە پارتی ، جگە لە ورگرتنەوەی هەندێ پۆستی ناو دەزگای  پەرلەمان هیچ خێرێکی بۆ یەکێتی نیە . بۆیە پێم وایە کاتی ئەمە هاتوە چیتر یەکێتی نیشتمانی کوردستان شەیدای پۆستی مردوو نەبێت، بەتایبەت دوای ئەوەی بێ گوێدانە وجودی یەکێتی لە ناو پەرلەمان پارتی کۆبونەوەی پەرلەمانی كردو سەرۆكی پەرلەمانیشی هەڵبژارد،لە کۆبونەوەکانیش بەردەوامە بۆیە وەرگرتنی پۆستی سەرۆکی پەرلەمان خەڵکی یەکێتی زۆر نیگەران دەکات. پێم وایە ئەو سەرکردایەتیەی کە دەمێکە ماوەی شەرعی بەسەرچوە و تاکو ئێستاش بریار لە چارەنوسی یەکێتی دەدات ئەو پرسە بە هەند وەربگرن .  

 لاوک سەلاح     ئێمە ئەوەندەی بیرمان لە بە دامەزراوەکردنی حکومەتەوە کردۆتەوە، بیرمان لە بە دامەزراوەیکردنی رەفتاری سیاسی و کۆمەڵایەتی  سیاسەکانمان و بەرپرسەکانمان نەکردۆتەوە، ئەوانەی کە بریار بە دەستن. رەوابوونی کاری هەر حکومەتێک لە دامەزراوەیکردنی رەفتاری سیاسی و ئادای حکومی و هەڵوێستی کۆمەڵایەتییەوە بەرجەستە دەبێت. رەفتارەکان بەها دەبەخشن نەوەک قسە و گفت و پەیمانەکان. بەداخەوە، گەورەترین گرفتی هەموو پارتە سیاسییەکان و گروپ و رێکخراوەکان مەسەلەی دیسپلینی کارکردنی سیاسی و پیشەیی و رەفتاری کۆمەڵایەتییە کە زۆر بە زەقی زیانی لە بەرنامە و پرۆگرام و ناوی پارتە سیاسییەکە یان رێکخراوەکە داوە و بووتە هۆی کارەساتی گەورە تەنانەت کاریگەری لەسەر دۆخی ئەمنی و سیاسی و ئابووری وکۆمەڵایەتییە. لە ئێستادا، بەدامەزراوەیکردنی رەفتاری سیاسی دەبێت کاری سەرەکی و ئەولەویەت بێت، دەبێت هەندێ رێکاری یاسایی راشکاو لە پەرلەمانەوە هەبێت کە چوارچێوەی دەستەڵات و رەفتاری سیاسی دیاری بکات بەشێوەیەک هەموو هەیکەلی سیاسی بگرێتەوە  و سنوور بۆ هەندێ رەفتار دابنێت کە زیان لە سەرتاپا کۆمەڵگە دەدات و پێشێلی سەرەوەری یاسا دەکات. دەبێت ئەم پرسە سەرەتاییە ببێتە بەشێک لە پرۆسەی چالاکردنەوەی پەرلەمان و پرۆسەی چاودێریکردنی ئادای حکومەت کە نیاز وایە ئەنجام بدرێت، هەروەها دەزگایەکی یاسایی باڵا هەبێت ئەو جۆرە یاسایانە بپارێزێت، لەبەرئەوەی ئەم کارە تەنها بە پەرلەمان ناکرێت، لەبەرئەوەی دەستەڵاتی حزبی لەم وڵاتەدا دەستەڵاتێکی رەهایە. بەدامەزراوەیکردنی حکومەت لە کەسەکانەوە دەستپێدەکات بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەوەی نووسراوە پیادە دەکرێت، هەموو دەڵێن بۆ رێکەوتنەکان جێبەجێناکرێن، سادەترین وەڵام تێگەیشتنەکان و بەرژەوەندەییە سەرەتاییەکان یەکسان نابن بە ئاستی ئەو هەرەشانەی کە دەبنە بەربەست لەبەردەم  پیادەکردنی پرۆسەی پەرەسەندی سیاسی.  ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە دروشمە سیاسییەکان و زاراوە باوەکان ورد کرێنەوە بۆ بەرجەستەکردنی مانا و بەهای سروشتی و ئاسایی خۆیان. ئەم کارە بە تەنها کاری کەسێک و لایەنێک و پارتێکی سیاسی نییە و بە یەک پرۆگرامی سیاسییش نایەتە دی ئەگەر کاری دەستەجەمعی بۆ نەکرێت، دەشێت لەسەر هەموو شتێک ناکۆکبین بەڵام کە مەسەلە هاتە سەر پرسە ستراتیژیەکانی کۆمەڵگە دەبێت یەک خیتابی سیاسی هەبێت، لەبەرئەوەی ئەمە لە بەرژەوەندی هەموو کەسێکە و بەرپرسیاریەتی سەرتاپا کۆمەڵگە خۆیەتی.  چاوەڕوانی کۆمەڵگە زۆرە، بەڵام گرنگە حکومەت هاوڵاتی بەتەواوی بکاتە بەشێک لە هەیکەل و بەرنامەی چالاکییەکانی خۆی بۆ ئەوەی ئاگادار بێت کە چۆن حکومەت بیر دەکاتەوە؟ چۆن پارە دابین دەکات؟ بۆ میکانیزمێکی دیاریکراو پیادە دەکات؟ چەندان میکانیزمی ستانەدەرهەن کە هاوڵاتی هاندەدات بەشیک بن لەو پرۆسەیە و لە کاتی قەیراندا لۆمەی حکومەت ناکات  ئەگەر کاری شیاویان ئەنجام دابێت. حکومەتی داهاتوو دەبێت لەگەڵ خۆی سەرسەخت بێت بۆ ئەوەی بتوانێت ئەرکە نیشتمانییەکانی جێبەچی بکات، لانی کەم، تروسکایەک لە هیوا بۆ ماوەی چوارساڵ ببەخشێت و بیسەلمێنێت کە ئەمجارە کەسەکان جیاوازن، رەفتارە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانیان جیاوازن، پێشینی پیشەییییان جیاوازن، جی دەبێت بۆ جارێک لە مێژوودا، پێکەوە کاری جیاواز بکەین!  با پێکهێنانی حکومەتی ئاییندە ببێتە تاقیکردنەوەیەکی سەخت بۆ راستکردنەوەی کارە چەوتەکان، تا ئەو سنوورە دەتوانین شەرم لە رابردوو نەکەین کە ئەمجارە کاری راست و دروست بکەین، بۆ نموونە، ئەگەر ئەو هەواڵە راست بێت کە کەسێک وەک سەرۆکی زانکۆی هەڵەبجە لەسەر بنەمای حیزبی و بە بێ بوونی بڕوانامەی ئەکادیمی دامەزرا بێت کە بەداخەوە ئەم کارە گاڵتەکردنە بە مێژووی خوێناوی هەڵەبجە و بە ئاستەکانی خوێندن و بە کاری ئەکادیمیا و بە کۆمەڵگە خۆی، دەبێت پەرلەمان کە وەک دەڵێن دەبێتە چاودێر لۆبی و فشار بۆ راستکردنەوەی بکات. کاری لەم جۆرە دەبێت دەستبەجێ راستبکرێتەوە. رۆڵی دامەزراوەکان سەرلەنوێ پێداچوونەوەی یاسایی بۆ بکرێتەوە. دونیایەک نموونەی دیکەی لەم جۆرە هەن کە کۆمەڵگەی تەنییوە و دەبێت بژار بکرێن. کۆمەڵگە ئەو کاتە زیندووە کە توانای هەبێت لە کرمێ بوون خۆی قووتار بکات، ئەمە ئەرکی هەموو لایەکە نەوەک پارتێکی سیاسی دیاریکراو، لە حکومەتدا بیت یان ئۆپۆزیسیۆن. دەبێت ململانێ و پێشبرکێ و تەنانەت شەڕەکان لە پێناو کار و چاکەی گشتی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی دا بێت.

پەیكار عوسمان  - دەستپێکی ڕاپەڕین ئەو ڕۆژە نیە کە خەڵك لە ماڵەکانیان دێنە دەرەوە، ئەو شەوەیە کە دەسەلاتداران لەماڵەوە بە ترسەوە ئەخەون. - دەسەڵات ئەو ڕۆژە ناکەوێ کە ئەڕوخێ، ئەو ڕۆژە ئەکەوێ کە خەیاڵ و حەزی ڕوخانی لای منو تۆ دروست ئەبێ. - ڕاپەڕینی ڕاستیی پێش هاتنە سەر جادەو چونە سەر بارەگاو ڕاونانی ستەمکار.. هاتنە سەر بیرکردنەوەو چوونە سەر عەقڵ و ڕاونانی بیری ستەمکارانەیە! - هەمیشە یەکێ لە پیلانەکانی دەسەڵات، بۆ پوچەڵکردنەوەی ڕاپەڕینێکی ڕاستیی، دروستکردنی ڕاپەڕینێکی موزەییەفە. دەسەڵات بەم عەمەلیاتە ئەیەوێ ڕاپەڕین لەبارببا، بەڵام هەنێجار لەدایکبوونی پێشئەخا. - لە ڕاپەڕیندا، بەهێزترین کارتی خەڵك، ڕیزی دووەمی دەسەڵاتداران خۆیانن.  ئەمانە لەگەڵ خەڵك بن ڕاپەڕین سەرئەکەوێ، لەگەڵ دەسەڵاتبن ڕاپەڕین لەبارئەبرێ یان سەرکوت ئەکرێ یان حەربی ئەهلی هەڵئەگیرسێ. - سەرکەوتنی ڕاپەڕین ئەو ساتە نیە کە دەسەڵاتێکی خواری تیا کۆتایی دێ، ئەو ساتەیە کە دەسەڵاتێکی ڕێکی تیا دەست پێئەکا. - شکستی ڕاپەڕین ئەو ساتە نیە کە دەسەڵات سەرکوتی ئەکا، ئەو ساتەیە کە "خەڵكی سەرکەوتوو" پەلاماری بونییەی تەحتیی ئەدەن و تاڵانی ئەکەن. - زۆرینەی سەرکردەو کەرەستەکانی ڕاپەڕین سەرکردەو کەرەستەی حوکمڕانیی نین، لەباشترین حاڵدا بەکەڵکی چەن مانگێ فەترەی ئینتیقالی دێن، لەوە بترازێ ئەرکی ڕاپەڕینێکی تر ئەخەینە ئەستۆی نەوەی داهاتوو. - سەردەمی پێش تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، سیحری ڕاپەڕین لەوەیابوو، کە شتەکە نهێنی و چپەچبێ تا سەعاتی سفر.. ئێستا بە وجودی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، شتەکە بە عەکسەوەیە، باسکردنی ڕاپەڕین بە ئاشکراو بە دەنگی بەرز سیحرەکەیەتی. - ڕاپەڕین بەهەشت ناهێنێ، چونکە دروستکردنی ئەو بەهەشتە پرۆسەیەکی جیایە لە پرۆسەی ڕاپەڕینەکە، بەڵام هەمیشە دۆزەخێك کۆتایی پێدێنێ و ئەیگۆڕێ تەنانەت ئەگەر بە دۆزەخێکی تریشبێ. - ڕاپەڕین حەڵقەی ئەخیری هەموو دەسەڵاتێکی ستەمکارە، ستەملێکراوانیش کاتێ سەر ئەکەون، کە تەماشاکەری حەڵقەکە نەبن، بەڵکو هەموو یان زۆرینە ئەکتەربن و ڕۆڵ ببینن.

لەتیف فاتیح فەرەج  1 ماڵی جیاوازی مردوەكان   لە تاران دۆستێك لە چەمەران ماڵی خومەینی نیشاندام و وتی سەیری ئیمام كە چەند سادە ژیاوە ، تەختەیەكی چایخانەو یەك دوو كورسی و هەندێ‌ شتی زۆر سادە ، دواتریش بردمی بۆ ماڵی شاو ئەو سەڵتەنەتە ، پاشان چووینە سەر مەزاری ئیمام كە بە مردوی هەر خودا دەزانێ‌ چیان بۆ كردوە ، بە دۆستەكەم گوت جا قوربان ئەگەر شا بە زندوی ئەو سەڵتەنەتەی هەبوو ، ئەوە ئێوە بۆ مردویەكتان بە هەدەر داوە ، كاوی باشترە ؟. مەلا مستەفای بارزانی و جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا لە ژیاندا چاك یان خراپ بەو شاخ و داخەوە بوون و شەڕی رژێمە ستەگەرامانیان دەكرد ، ئەوان چ پێویستیان بەوە هەبوو لەو گردو بانانە بنێژرێن ، بارزانی و تاڵەبانیش چ پێویستیان بەو هەموو پارە خەرجكردنەیە بۆ هۆڵ و مۆڵ و شتی تر ، لە بری ئەوە 75 ملیۆن دۆلاربۆ مەزاری تاڵەبانی و ئەو پارە خەیاڵیانەش كە ساڵانە لە بودجەدا  بۆ مەزاری بارزانی خەرج دەكرا هەر بە ناوی  بارزانی و تاڵەبانیەوە كرابا بە نەخۆشخانەی هەژاران و خانەی بێنەوایان و بە ساڵاچوان داخوا هەزار قات سودی بۆ خەڵك نەدەبوو ؟! ئەز قەزا كێ‌ دەڵێت گیانی رەوانی ئەوان بەو كارە رازیە . 2 چیرۆكی كاری خۆبەخشی  دۆستێك كە ئێستا جاڕی ئەوە دەدا بە خۆبەخشیش بێت ئەوە دەكات كە دەیەوێت ، كاتی خۆی من ماوەیەك بە فەڕمی بومە بەرپرسی دۆسیەی مادەی 140 لە رۆژنامەكەی ، هەڵبەت گۆشەشم هەبوو لەوێ‌ ، كاتێ‌ گۆڕان دروست بوو ، منیش لە میدیای بینراووبیسراوونوسراوی گۆڕانەوە دژی نادادی و ستەمكاری قسەم دەكەرد ، یەكەم كاری ئەوە بوو موچەیەكی زۆر كەمی ئەو بەرپرسیارەتیەی منی بڕی . ئێستا كە باسی كاری خۆبەخشی دەكات ، بەلامەوە ئەوەی مایەی هەڵوەستەیە ، ئەوەیە داخوا كاری خۆبەخشی بۆ تولەرانس و گیانی لێبوردەیی و پێكەوە ژیانی ئاشتیانە دەكات ، بەو هەموو داهاتەی لە شوێنەكۆنەكەی دەستی كەوتوە ، یان بۆ نانبڕینی خەڵكێك كە ڕەنگە رای جیاواز لەوی ئەویان هەبێت . 3 خیانەت و شتی دی  پارتی و یەكێتی لە شەستەكانەوە ، ئەودەم بە ناوی مەلایی و جەلالیەوە كار لە سەر هەڵوەشانەوەی كۆمەڵی كوردەواری باشوری كوردستان دەكەن ، ئەوەندەی ئەوان كۆمەڵی كوردەواریان تێكداوە نەیارەكانیش هەر ئەوەندەیان پێكراوە ، ئێستا ئەوە گرنگ نیە كە پارتی 31ی ئابی هەیەو یەكێتی یان گروپێكی ناو یەكێتی 16ی ئۆكتۆبەر وەك خۆیان شڵپ و شۆی یەكتر دەردەكەن ، ئەوە گرنگ نیە یەكێتی بۆ ناتوانێ‌ یەككەس بۆ پارێزگاری كەركوك دابنێت و پارتیش بۆ لەسەر ئەو یەكە نایەتە ڕایە ، گرنگ ئەوەیە كەی واز لە ململانێ‌ و یەكتر سوككردن دێنن ، واتە دەكرێت بەیانیەك لە خەوهەستابین و ئەمانە پەیمانی شەرەفیان دابێت ئیدی سوكایەتی بە یەكتر نەكەن .  

شێرزاد شێخانی     له‌زۆرێك له‌سه‌ركرده‌و كه‌سایه‌تی سیاسیم بیستوه‌ كه‌وا پارتی به‌سروشت حزبێكه‌ خراپه‌كاری به‌رامبه‌ری له‌بیر ناكات . ئه‌گه‌ر په‌نجا ساڵیش بوه‌ستێ له‌ ئاكامدا هه‌ر ئه‌بێ تۆڵه‌ی خۆی له‌و كه‌سه‌ بكاته‌وه‌ كه‌ خراپه‌كه‌ی به‌رامبه‌ری كردوه!. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بشزانێ كه‌سێك له‌داهاتووشدا زه‌ره‌ری بۆ حزبه‌كه‌ ئه‌بێ ، له‌ناوی ئه‌به‌ن !. ئه‌مه‌ش وه‌كو عه‌ره‌ب وته‌نی ( حرب استباقیه‌ ) وات جه‌نگی پێشوه‌خته‌یه‌ ، به‌ر له‌وه‌ی دوژمنه‌كه‌م ده‌ستبوه‌شێنێ ، ده‌ستی خۆم پێشئه‌خه‌م . نمونه‌ش له‌م بابه‌تانه‌ زۆرن ، هه‌موشمان بیستومانه‌و دیومانه‌ پێویست ناكات باسیان بكه‌م . عینادی به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی له‌سه‌ر پۆستی سه‌رۆك كۆماری عیراق و، شه‌ڕه‌ قوڕسه‌كه‌ی له‌به‌غدا له‌پێناو ئه‌م پۆسته‌و، دواتر ده‌ركردنی له‌ده‌ست كاندیده‌كه‌ی پارتی ، بووه‌ به‌ برینێكی زۆر قووڵ له‌جه‌سته‌ی پارتیدا كه‌ تا رۆژی قییامه‌ت سارێژنابێته‌وه‌ ، چونكه‌ مه‌سه‌له‌كه‌ په‌یوه‌ست نیه‌ به‌ پۆستێكی پرۆتۆكۆلی بێده‌سه‌ڵاتی عیراق ، به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی گرنگی مه‌سه‌له‌كه‌ به‌نیسبه‌ت پارتیه‌وه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌حورمه‌ت و پێگه‌و كه‌سایه‌تی خودی مه‌سعود بارزانییه‌وه‌ ، كه‌ پارتیه‌كان به‌" خودان " ی خۆیانی ئه‌زانن و، نابێ كه‌س له‌قسه‌ی ده‌ربچێ و كاندیدی ئه‌م زاته‌ ره‌تبكرێته‌وه‌ . هیچ مه‌نتیقی تێدا نه‌بو یه‌كێتی بكه‌وێته‌ ناو ئه‌و ململانێیه‌ توونده‌وه‌ له‌سه‌ر پۆستێك كه‌ له‌رووی یاساییه‌وه‌ سه‌رۆك كۆمار ته‌نها فه‌رمانبه‌رێكه‌ له‌پێكهاته‌ی ده‌ستووری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و، پۆسته‌كه‌‌ زیاتر ره‌مزیه‌ و، له‌دوای خوالێخۆشبوو مام جه‌لاله‌وه‌ هیچ كه‌سایه‌تیه‌كی عیراقی ناتوانێ ئه‌م پۆسته‌ به‌شێوه‌یه‌ك به‌ڕێوه‌ببات كه‌ خاوه‌ن كاریزمایه‌ك بێت هه‌مو سه‌ركرده‌كانی عیراق رێزی لێبگرن . " تۆڵه‌ به‌سه‌بره‌ ، ئه‌مما به‌زه‌بره‌ ". ئه‌مه‌ دروشمێكی یه‌كێتیانه ‌بو، به‌ڵام ئێستا پارتی به‌ كرده‌وه‌ ئه‌م دروشمه‌ به‌كار ئه‌هێنێ ، ئه‌و زه‌بره‌ كوشندانه‌ی ئێستا پارتی له‌یه‌كێتی ئه‌دات ئه‌وه‌نده‌ تووندن كه‌ ته‌وازونی یه‌كێتی تێكداوه‌ و خه‌ریكه‌ ئه‌شیدات‌ به‌عه‌رزه‌وه‌ . له‌دوای وه‌فاتی مام یه‌كێتی سه‌ره‌تا به‌ویستی به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی‌ كه‌وته‌ ژێر هه‌ژمونی پارتیه‌وه‌، كار گه‌یشته‌ حه‌ددی پاشكۆبونی له‌مه‌سه‌له‌ چاره‌نوسسازه‌كانی وه‌كو ریفراندۆم. دواتریش به‌هۆی هه‌ڵه‌ی سه‌ركردایه‌تیه‌كه‌یه‌وه‌ زیاتر گۆشه‌گییركرا له‌بریاره‌ سیاسیه‌كاندا ، به‌تایبه‌تیش له‌سه‌ر ئاستی پرۆسه‌ی سیاسی له‌عیراق وناوچه‌ دابرێنراوه‌كانو ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر ئاستی پرۆسه‌ی سیاسی كوردستانیشدا . ئه‌وه‌تا چه‌ندین مانگه‌ یه‌كێتی ناتوانێ وه‌زاره‌تێك له‌به‌غدا به‌بێ ره‌زامه‌ندی پارتی وه‌ربگرێ، ناشتوانێ پارێزگارێكیش بۆ كه‌ركوك دابمه‌زرێنێ، ئه‌وه‌ حاڵی په‌رله‌مان وپۆسته‌كانی حكومه‌تی داهاتوی هه‌رێمیش به‌هه‌مان ده‌ردی ئه‌م پۆستانه‌ ئه‌ڕوات . هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان وكۆنتڕۆڵكردنی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیشی له‌لایه‌ن پارتییه‌وه‌ ، هه‌ڵبژاردنی لێژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مانیش و، دامه‌زراندنی حكومه‌تی هه‌رێمیش به‌بێ منه‌تی له‌یه‌كێتی ، رۆڵی یه‌كێتی زیاتر په‌راوێز ئه‌خات ، چونكه‌ له‌مه‌حسه‌ڵه‌تدا یان ئه‌بێ یه‌كێتی به‌ملكه‌چییه‌ه‌وه‌ به‌هه‌ر پشكێك رازی بێت كه‌ پارتی پێی ئه‌به‌خشێ ، یان ئه‌وه‌تا ببێته‌  ئۆپۆسزیۆن و له‌حكومه‌تی داهاتودا بێبه‌ش بكرێت ، ئه‌مه‌ش دوو بژارده‌ن یه‌ك له‌یه‌ك خراپترن بۆ یه‌كێتی ، هه‌رچه‌نده‌ من وه‌كو خۆم پێمباشه‌ یه‌كێتی له‌قۆناغی داهاتوودا ببێته‌ ئۆپۆسزیۆن باشتره‌ له‌وه‌ی وه‌ك لایه‌نێكی بێده‌سه‌ڵات له‌ناو حكومه‌تو په‌رله‌ماندا بێت ، چونكه‌ دڵنیام له‌وه‌ی پارتی بۆ چوار ساڵی داهاتوو به‌حوكمی زۆرینه‌كه‌ی په‌رله‌مانو ده‌سه‌ڵاتی هه‌ر سێ سه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ی هه‌رێم ته‌حه‌كوم به‌هه‌مو شتێك ئه‌كات و، به‌مه‌ش رۆڵی یه‌كێتی له‌ناو كایه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا لاوازتر ئه‌كات . پارتی كه‌ توانی له‌به‌غداو كه‌ركوك رۆلی یه‌كێتی لاوازبكات ، زۆر ئاساییه‌ له‌ناو ماڵه‌كه‌ی خۆماندا كه‌ هه‌موو شتێك به‌ده‌ست خۆیه‌تی، رۆڵێ یه‌كێتی په‌راوێز بخات ، ئه‌وه‌تا گه‌له‌كۆمه‌كیش بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ ئه‌كات به‌ راكێشانی گۆڕانو پێكهاته‌كانو حزبه‌ بچووكه‌كان و، كه‌مكردنه‌وه‌ی رۆڵی حزبه‌كانی تری ئۆپۆسزیۆنیش . له‌به‌رامبه‌ریشدا یه‌كێتی نه‌ك ناتوانێ له‌سه‌ر ئاستی حزبه‌ ناڕازییه‌كان به‌ره‌یه‌ك دژی پارتی دروست بكات، ته‌نانه‌ت له‌ناو سه‌ركردایه‌ته‌كشیدا نه‌بوه‌ به‌خاوه‌ن بڕیارێكی یه‌كگرتووی كاریگه‌ر به‌سه‌ر پرۆسه‌كه‌وه‌ . سه‌رانی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی ته‌ریقه‌تێكی دیاریكراویان هه‌یه‌ له‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ نه‌یاره‌كانیان وهه‌ڵویست وه‌رگرتن له‌دژیان ، له‌وه‌ته‌ی ده‌سه‌ڵاتی بریار له‌ناو ئه‌م حزبه‌د‌ا كه‌وتۆته‌ ده‌ست بنه‌ماڵه‌ی بارزانی كه‌ خۆیان له‌سه‌ر ته‌ریقه‌تێكی ئایینیدا په‌روه‌رده‌ كراون، ئیعتیقاد لای ئه‌وان وایه‌ كه‌ سه‌رانی بنه‌ماڵه‌ گه‌یشتونه‌ته‌ قۆناغی پاكبوونه‌وه‌ی ئایینی و خودا حیسابی له‌سه‌ر هه‌ڵگرتوون ، بۆیه‌ هه‌رچییه‌كیان بوێ ئه‌یكه‌ن به‌بێ ترس له‌محاسه‌به‌ی خوایی . لێره‌شه‌وه‌ ئه‌و تاوانانه‌ی به‌رامبه‌ر هه‌ر كه‌سێ وچیینێك بكه‌ن ( رادیعی ) دینی نیه‌ مانیعیان بكا . به‌و پێودانگه‌ش سڵ له‌هیچ موغامه‌ره‌یه‌ك ناكه‌نه‌وه‌ ، هه‌ر تاوانێك یا موماره‌سه‌یكی نائاسییش بیانه‌وێ بیكه‌ن ، ئه‌یكه‌ن به‌بێ دوودڵی ، ئینجا چاوه‌رێی ئه‌نجامه‌كانی ئه‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر بۆیان چووه‌ سه‌ر ئه‌و خێر عه‌لا خیر . ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وته‌ی خراپیشی به‌دوای خۆیدا هێنا ، هه‌وڵ ئه‌ده‌ن به‌پاره‌و پۆستو مه‌قیفی سیاسی خه‌ڵكه‌ زه‌ره‌مه‌نده‌كان ئاشت بكه‌نه‌وه‌ ، نمونه‌ش له‌م باره‌یه‌وه‌ زۆرن ، وه‌كو كاره‌ساته‌كه‌ی هه‌كاری و قه‌تڵوعامكردنی بنه‌ماڵه‌ی حه‌مه‌د ئاغای میرگه‌سۆری و كوشتنی محمد هه‌رسین وزۆرانی تر، هێنانی ده‌بابه‌كانی به‌عس بۆ داگییركردنی هه‌ولێرو، مه‌سه‌له‌ شوومه‌كه‌ی ریفر اندۆمی سه‌ربه‌خۆیی . له‌م قۆناغه‌دا پارتی زۆر بێمه‌نه‌ته‌ له‌یه‌كێتی و له‌داهاتووشدا حسابێكی ئه‌وتۆی بۆ ناكات ، بژارده‌كانی یه‌كێتیش هیچ كاریگه‌رییه‌كیان نابێت به‌سه‌ر هه‌ڵوێسته دوژمنكارییه‌كانی پارتییه‌وه‌، گاڵته‌شم به‌وه‌ دێت كه‌ هه‌ندێ كه‌س باس له‌وه‌ ئه‌كه‌ن گوایه‌ یه‌كێتی هێزی هه‌یه‌و پارتی ناتوانێ له‌پرۆسه‌ی حوكمڕانی دووری بخاته‌وه‌ ، چونكه‌ یه‌كێتی نه‌ده‌توانێ هێز له‌دژی پارتی له‌م قۆناغه‌ نیوده‌وڵه‌‌تیو ئیقلیمیه‌دا به‌كار بێنێ ، نه‌ ده‌شتوانی دوو ئیداره‌ییه‌كه‌ش رابگه‌یه‌نێ ، كه‌واته‌ هیچ بژارده‌یه‌كی تر كاریگه‌ری نابێت به‌رامبه‌ر به‌سیاسه‌ته‌كانی پارتییه‌وه‌ ، بۆیه‌ له‌كۆتاییدا ئه‌بێ یه‌كێتی ملكه‌چی ئه‌و سیاسه‌تانه‌ بێت و به‌هه‌ر پشكێك رازی بێت كه‌ پارتی پێی ئه‌دات . هه‌ڵه‌ی عینادی یه‌كێتی له‌سه‌ر پۆستی سه‌ركۆمار و، بێده‌نگیشی له‌ساخته‌كارییه‌كانی پارتی له‌هه‌ردو هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستانو نوێنه‌رانی عیراق و، بێهه‌ڵوێستی به‌رامبه‌ر به‌ حوكمی تاكڕه‌وانه‌ی پارتی ، وموجامه‌له‌كردنی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و، په‌رته‌وازه‌بونی رێزی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی، ئه‌مانه‌ به‌گشتی هۆكاری ئه‌م وه‌زعه‌ خراپه‌ی ئێستای یه‌كێتین ، بۆیه‌ زۆر ئاساییه‌ نوسه‌رێكی ده‌رباری پارتی ، یه‌كێتی به‌ " پاشای عه‌رشی كه‌لاوه‌ " وه‌سف بكات و به‌ده‌نگێكی‌ به‌رزیشه‌و‌ه‌ بڵێ " ئێستا رێككەوتنەكەی گۆڕان و پارتی حوكم دەكات و، هەر رێككەوتنێكی دیكە لە نێوان پارتی و یەكێتیدا ئیمزا بكرێ، دەبێ بە پاشكۆی ئەو رێككەوتنەی گۆڕان و پارتی "! بێمنه‌تانه‌تریش‌ پێمان ئه‌ڵێ " یەكێتی لەسەر ئاستی كوردستان هێزێكی بێ پەنایە و تەنها وجودی پارتییە كە مانا بە یەكێتی دەبەخشێت ". له‌ساڵی حه‌فتاكان دوای ئاشبه‌تاڵی شۆڕشی ئه‌یلول رژێمی به‌عس‌ له‌به‌غدا چه‌ند حزبێكی كارتۆنی كوردی دامه‌زراند ، یه‌كێك له‌و حزبانه‌ به‌ناوی ( پارتی دیموكراتی كوردستان ) بو كه‌ سه‌رۆكه‌كه‌ی هاشم عه‌قراوی بو .ئینجا ئه‌ندامێكی ئه‌و حزبه‌ یه‌خه‌ی كابرایه‌كی كوردی‌ فه‌یلی له‌به‌غدا گرتبو و ده‌یویست بیكاته‌ ئه‌ندامی حزبه‌كه‌ی عه‌قراوی. ئه‌ویش لێی پرسیبو " ئێوه‌ حزبه‌كه‌تان سه‌ر به‌كێیه "‌ پارتیه‌كه‌ش وتبوی" سه‌ر به‌ دائیره‌ی ئه‌منی عامه‌یه‌ "! . كابراش وتبوی " جا من بۆ ناچم ببمه‌‌ ئه‌من ، بۆ ببم به‌پارتی كه‌ ئێوه‌ سه‌ر به‌دائیره‌ی ئه‌منن ". ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ حیكمه‌تێكی تێدایه‌ بۆ ئه‌وانه‌ی مێشكیان هه‌یه‌.

چیا عەباس یەکێک لەهونەرەکانی سیاسەت کارکردنە نەک تەنها بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکان بەڵکو هاوتەریب بۆ رێگریکردنیش لە رودانی ئەوەی نەخوازیارە. کاتێک لە روانگای ئەم پرەنسیپە گرنگەوە هەڵسەنگاندن بۆ دەسەڵاتدارانی گۆڕان بکەین تێدەگەین لەو دو ئەرکەکەدا سەرکەوتو نەبون. لەسەر ئاستی ناوخۆی بزوتنەوەکە لەبەها بەرز و جوانەکانی گۆڕان سیما نارەزاییە جەماوەریەکەی بو، بەتەنیشت ئەمەشەوە لەناوخۆی بزوتنەوەکە خۆشەویستی، راستگۆیی، لێدوان، یەکتر قبوڵکردن بەجیاوازیەکانەوە، شەفافیەت و ئاستێکی بەرزی سازانی فکری و سیاسی ورێکخراوەیی خەسڵەتە بەهێزەکانی بون.    هێدی هێدی دەردەکەوێت کە عەراببەکان لە بازنەکانی دەسەڵاتی گۆڕان و دەور و بەریان بەرنامە و پرەنسیپەکانی بزوتنەوەکە بۆ چەند دەسکەوت و بەرژەوەندی کاتی پشتگوێ دەخەن، هاوکات ئەم دەسەڵاتدارانە نەک تەنها هۆکاری پەرتەوازەکردن و وێرانکردنی خەسڵەتە جوانەکان و شێواندنی رەوشی بزوتنەوەکەن، بەڵكو کۆسپی گەورەشن لە بەردەم هەوڵ و ئاراستەکان بۆ چاکسازی ناو گۆڕان و راستکردنەوەی بە لادا بردن. زیادە بۆ ئەمەش بە ئەقڵیەتێکی عەراببی ستالین ئاسا کار بۆ سەپاندنی سیاسەت و هەڵوێست و خواستەکانیان دەکەن، ئامادەش نین لە گەڵ گۆرانخواز و هەڵسوراوە دڵسۆزەکان باس لە دۆخی تێكچو و دژواری گۆڕان بکەن، بەڵکو هەوڵی بەردەوام بۆ پەراوێزکردن و دورخستنەوەیان لە بزوتنەوەکە دەدەن.  بە کورتی گۆڕانێکی گچکەی گوێرایەڵ و دەستەمۆیان دەوێت کە تێیدا شوێنی نارەزا ناکرێتەوە.   لە بواری سیاسیدا  لە ماوەی سێ ساڵی رابوردودا لە سایەی ئەم عەراببانەدا چەندین هەلی زۆر گرنگ بەدەم ئاوەوە دراون، بۆ نمونە لە شکستی پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەردا، ئەمریکیەکان بە خەستی لەسەر خەت بون تا بەرەی ئۆپزسیۆن کارێک بکات، کەچی چاوەروانی سەردانی سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی بون تا گلۆپی سەوز بۆ حکومەتی فریاکەوتنی نیشتمانیان بۆ هەڵکەن، بەڵام لە چەند رۆژێکدا لە خشتەیان بردن. کاتێک ئەمریکا و دوستەکانی لە گۆڕان و بەرەی ئۆپزسیۆن بێ ئومێد بون وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راگەیەنراوێکی فەرمی بۆ پشتگیری لە دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی دەرکرد. پاش دو شکستی کەمەرشکێنی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی بەغدا و هەولێر، ئەم عەراببانە خۆیان لە بەرپرسیاریەتی دزیەوە، بۆ داپۆشینی شکستەکانیان پرسی چونە ناو حکومەتی هەرێمیان کردە گرنگترین ئەجێندای قۆناغی نەقاهەی دوای شکست. پێشتریش هەوڵیكی زۆریان بۆ بەغدا دا، کاتێک تێگەیشتن لەوێ شوێنیان ناکەنەوە بەلای هەوڵیردا بایان دایەوە.    کێشە بنەرەتیەکە تەنها لەو پرسانەدا نیە ئاماژەم پێدوان، بەڵکو لەوەشدایە ئەوان نەعامە ئاسا سەریان لە لیتاوێکی خەستدا چەقاندوە و وەک پاشا سەرگەردانەکان عەرشی مێژویی گۆڕان و میراتی سیاسی و مەعنەوی کاک نەوشیروان یان زەوتکردوە، بە کۆمەڵێک مونافیق و مونەفز و موجتەهید و مونەزر و موچەخۆری بڵاگیش دەور دروان، ئەوانەی بە میزاج و بە پێی رۆژ سەیری گۆڕانبون و گۆڕانکاری و ئایندەی گۆڕان دەکەن. ئەم پێشەکیەم بۆ هەڵسەنگاندنی رێکەوتنی پارتی و گۆرانە بۆ کابینەی نۆ لەکاری سیاسیدا ئاساییە کە تێیدا سیاسەت بە پێوەرە باوەرپێکراوەکان، راشکاوانە، بۆ بەرژەوەندی گشتی، بە نیەتی پاک، لە کەش وهەوای متمانە و هاوسەنگیدا و پاراستنی مافەکانی کەمینە بەرێبکرێت، هێزە سیاسیەکان بەو پێوەرانە چ رێکەوتنێکان بەلاوە پەسند بێت بیکەن، لەو حاڵەتەدا زۆر ئەستەم و نابەرپرسانەیە دیالۆگ و رێکەوتن رەت بکرێنەوە.  تۆ بلێی لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٥ ەوە تا ئەمرۆ لە کوردستان ئەو مەرجانە بۆ گڤتوگۆ و رێکەوتن بەرقەرار بوبن تا عەراببەکانی گۆڕان بەو پەرۆشیەوە بە شان و شەوکەتی رێکەوتنیان لە گەڵ پارتیدا هەڵدەدەدن؟ دوای رێکەوتنەکە پۆست پەرست و خۆپەرستەکانی ناو گۆڕان دەهۆڵی بۆ لێدەدەن، بە شان و باڵی دیموکراسیەت و ئاکامە جادوگەریەکانیدا دەخوێنن، وەک ئەوەی هەرێم بە قودرەتی قادر بوبێتە سوید و سویسرا و سەرجەم رێسا و یاساکانی دیموکراسیەت پێرەو دەکرێن. بۆ خۆم شەرم سەرتاپام دەگرێت کاتێک دەبینم ئەو هەڵسوراوە موخەزرەمانەی بە هەزار ئاو شۆردروان بە ناوی گۆڕانەوە ئەم پەیامە پوچەڵ و هەرزانانە رادەگەیەنن، لە کاتێکدا چەند ساڵێک لە مەوبەر زۆربەیان بەس تەنها باسی لێدوانت گەڵ پارتیدا بکردایە دەیان کردیت بە خائینی کوری خائین. بۆیە مەحاڵە باوەر بکرێت ئەمجۆرە ئەقڵیەتە سودێک بە گۆڕان ببەخشێت، بەڵکو لە سایەی گۆڕان و بە ناوی گۆڕانەوە سود بۆ خۆی مسۆگەر دەکات. بۆ زیندوراگرتنی زاکرەی بەشێک لێیان لە ١٩٧٦ ەوە تا ئەم چرکەیە نزیکەی ١٥ رێکەوتنی زۆر گرنگ نێوان هێزەکانی کوردستان، تایبەت نێوان پارتی و یەکێتی و دواتریش گۆڕان، واژۆ کراون، (دەق و واژۆ و ناو بەروار و شوێن و بابەتەکان بە بەڵگە و دۆکیۆمینت ماون) تەنها دو رێکەوتن ماوەیەک کاریان پێکراوە و کورد تێیاندا تا رادەیەک سودمەند بوە، ئەوانیش رێکەوتنی بەرەی کوردستانی ١٩٨٨ و دوەمیش رێککەوتنی واشنتۆن بۆ راگرتنی شەری ناوخۆ. هەر دو رێکەوتنەکەش لە سەر داوای و بە زەبری هێزی دەرەکی بون: ئێران و ئەمریکا. بۆیە ئەو جۆرە لێدوانە ناواقیعیانە تەنها بۆ چەواشەکردنی خەڵکە، پێمش وایە هەندێک لەو عەراببانە دەمێکە دانیان لە پۆستێکی حکومەتی هەرێم جیرکردۆتەوە و ئامادەسازی باشیشیان بۆ کردوە. ئەوانە بۆ خۆیان لە گۆڕان دەستیان شتوە، پەیوەندی دەرونی و فکریان لە گەڵ هزری گۆڕاندا کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، بۆیە زۆر پەرۆشن بەو رێکەوتنە زو بە مەقسەدیان بگەن.  خاڵێکی تر شایستەی وردکردنەوەیە ئەوەیە لە دروستکردنی کابینەی پێشودا چەند بەرپرسێکی بێ ئۆقرەی گۆڕان ئەوەندە پەلەیان بو چاوەروانی رێکەوتنێکی دەستەجەمعی هێزە بەشداربوەکانی تریان لە کابینەکەدا نەکرد، بە پەلە دو لایەنە لە گەڵ پارتی واژۆی رێکەوتنی حکومەتیان کرد، ئاکامەکەی بۆ گۆڕان زەرەربەخش بو، راستەوخۆ دوای ئەوە لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان گۆڕان یەکەم جورعەی باجەکەی دا. ساڵێکی پێنەچو پارتی رێکەوتنەکەی لە گەڵ گۆڕان فەرامۆش کرد، ئاکامەکەی نەک تەنها وەزیر و نوێنەرانی تری گۆڕان لە حکومەت رەوانەی ئەودیو دێگەڵە کران بەڵکو پۆستی سەرۆکی پەرلەمانیشی پەکخست، چونکە بەشێک بو لە رێکەوتنە دو قۆڵیەکە، هاوکات باقی حکومەت بە قنج و قیتی مایەوە. ئەمجارەش هەمان بەرپرسانی ئەو سەردەمە هەمان هەڵەی کوشندەیان کرد و ئایندەی گۆڕان یان لە حوکمرانی بەستەوە بەو رێکەوتنە دو لایەنە نەک رێکەوتنی سەرجەم هێزە بەشداربوەکان کە نەریتێکی پێرەوکراوە لە دنیادا.  ئەمجارەش وەک جاری پێشو زۆربەی شاندی دانوستکاری گۆڕان تەماعی پۆست بەری دڵیانی گرتوە. ناشێت لە بیرمان بچێت ئەم عەراببانە چ هەڵەی ستراتیژیان لە گەڵ یەکێتی بۆ پۆستەکانی ئیدارەی پارێزگای سلێمانی کردوە، گۆڕانخوازان دەزانن گۆڕان چ باجێکی ئەو کاڵفامیەی دواە. پێدەچیت پەلەکردن لە رێکەوتنی دو لایەنی پرسێکی تەکتیکی بێت بۆ پارتی و گۆڕان، پارتی لە هەمو سات و ئانێکدا باڵادەسترە و دەتوانێت رێگری لە روداوە نەخوازراوەکان بکات، گۆڕان ئەو قودرەت و بیرکردنەوەی نیە، بۆیە هیچ بە دور نازانرێت کاتێک پارتی و یەکێتی رێکەوتن بکەن پارتی بە وردی چاوێک بە رێکەوتنەکەی لە گەڵ گۆڕاندا بخشێنێتەوە. راستی روداوێکی مێژو. مام جلال چەند هەفتەیەک پێش نەخۆشکەوتنی پەیامێک بۆ کاک نەوشیروان دەنێرێت، تێیدا داوا دەکات ئێوارە درەنگانێک سەردانی دەکات، ئەو کاتە کاک نەوشیروان لە خانوەکەی گردی عەلی ناجی دەژیا، تێشیدا داوا دەکات سەردانەکە دور لە هەمو راگەیاند و زومێکی کامێراوە بێت. کاک نەوشیروان ئامادەسازی پێویست بۆ داواکەی مام جلال دەکات، مام جلال بە یاوەری دو کەسایەتی ناسراو دێت ( هەر دوکیان لە ژیاندا ماون). دواتر هەر دوکیان بە تەنیا بە یەکەوە دادەنیشن. لەو دانیشتنەدا مام جلال عەرزی زۆر گەورە و گرنگی مادی و سەربازی دەخاتە بەردەم کاک نەوشیروان، کاک نەوشیروان هەمویان رەتدەکاتەوە، مام جلال پرسیاری لێدەکات: کاکە نەوە چیت دەوێت، لەوەڵامدا پێی دەڵێت: پێم باشە فراکسیۆنی یەکێتی چاوێک بە رەشنوسی دەستوری هەریمدا بخشێنێتەوە و جەنابیشت رۆڵت هەبێت لەو پرسە و لە بریاری پەرلەمان بۆ بودجەی فەرمی هێزەکانی کوردستان.  کاتێک لە لەندەن لە کاک نەوشیروانم پرسی بۆچی ئەو هەمو سەخاوەتەی مام جلالت رەتکردەوە، بە روخسارێکی رازاوە بە زەردەخەنە تایبەتەکەیەوە گوتی: مام جلال و من دوستی سیاسی و شەخسی زیاتر لە نیو سەدەین، بەڵام جیاوازی ساسیشمان هەیە، گەر ئەو شتانەی مام جلال م قبوڵ کردایە گۆڕانم زۆر لاواز دەکرد.      وێرای جیاوازیەکان دەخوازم گۆران ئەمجارەش روبەروی سەرگەردانی نەکەنەوە، مەخابن دوعا و نیازی من لەگەڵ واقیعی ئێستای گۆڕان و حوکمرانی و رەوشی سیاسی کوردستان یەک ناگرنەوە. * مەبەست لە دەستەواژەی عەراب تێگەیشتنە کۆمەڵایەتی و ئاینیەکەیەتی.

د. هەردی مێد     گه‌ر هه‌ڵه‌ نه‌بم هه‌مووی ساڵێكه‌ فه‌یسبوكم هه‌یه‌. له‌ ماوه‌ی ئه‌م ساڵه‌ و ئه‌وه‌نده‌ی كات ڕێیپێدا‌بێتم گه‌شتێكم به‌ فه‌سیبوكدا كردووه‌. یه‌كێك له‌و دیاردانه‌ی كه‌ تێبینم كردووه‌ و زۆر سه‌رنجڕاكێش بووه‌‌ به‌ لامه‌وه‌ بوونی بزاوتێكی عه‌وامه‌ كه‌ زۆر چالاك و كاره‌مه‌ن له‌ به‌رهه‌هێنانی بیری عه‌وام و پاشان په‌خشكردنی‌. ئه‌كته‌ره‌كانی ئه‌م بزاوته‌ له‌ ژماره‌ نایه‌ن‌ و تا چاوبڕبكات زۆرن. رۆژنامه‌نوسن، رۆشنبیری گه‌وره‌ی گه‌له‌كه‌مانن، رۆماننوسن، چیرۆكنوسن…ئه‌م بزاوته‌ هه‌ر كه‌ناڵێكی ساده‌ی به‌رهه‌مهێنانی بیر‌، بۆچۆن، باوه‌ڕ، وێنای كۆمه‌ڵایه‌تی، تد، نییه‌، به‌ڵكو بۆته‌ گه‌وره‌ترین مه‌كینه‌. به‌رهه‌مه‌كانیان وه‌ك سه‌لمێنراو، راستی و حاشاهه‌ڵنه‌گر پێشكه‌ش ده‌كه‌ن و ده‌رخواردی به‌كاربه‌رانی خۆیانی ده‌ده‌ن. هه‌ڵه‌ین گه‌ر وابزانین، فه‌یسبوك تاكه‌ شوێن و پانتایی به‌رهه‌مهێنانی بیره‌‌ بۆ ئه‌م بزاوته‌، نه‌خێر ئه‌مان هیچ كه‌ناڵ و سه‌كۆیه‌كی به‌رهه‌مهێنانی ئایدۆلۆژیا و بیر‌ نه‌ماوه‌ تێدا ئاماده‌ نه‌بن. به‌ كورتی ئه‌مان كۆی ئامرازه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی ئایدۆلۆژیا و بیرۆكه‌یان له‌ چنگدایه‌. به‌ مانایه‌كی دی، یه‌كێك له‌ خه‌سڵه‌ته به‌رچاوه‌كانی ئه‌م بزاوتی عه‌وامه‌ <خه‌سڵه‌تی په‌رشوبڵاویانه‌> : واته‌ له‌ هه‌موو شوێنێك ئاماده‌ن. به‌ شێوه‌یه‌ك نه‌ك حزب و حزبایه‌تی، نه‌ك هه‌ر سیاسه‌ت و سیاسه‌تكاری، به‌ڵكو ته‌نانه‌ت ئیسلام و ئیسلامه‌تیشیان ملكه‌چ به‌ ڕێسا و یاسا و نۆرمه‌كانی خۆیان كردووه‌. ئه‌و مامۆستا ئایینیه‌ی هه‌ر رۆژێكی هه‌ینی به‌ ناوی خوا و پێغه‌مبه‌‌ره‌وه‌ هاوار ده‌كات، ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی له‌ هۆڵی په‌رله‌مان به‌ ناوی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیه‌وه‌ ده‌قیژێنێت، ئه‌و پیاوه‌ سیاسیه‌ش كه‌ به‌ ناوی كوردایه‌تی و حكایه‌تی یه‌كڕیزیه‌وه‌‌ قسه‌ ده‌كات…هه‌موویان بۆ عه‌وام ده‌دوێن و به‌ دوای به‌ده‌ستهێنانی پشتگیری و پشتیوانی عه‌وامن. به‌ هه‌مان شێوه‌، ئه‌وانه‌ش كه‌ به‌ ناویی زانسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه‌وه‌ ده‌په‌یڤن زۆرینه‌ی زۆریان، ناڵێم هه‌موویان، هه‌ر به‌ نزم و ته‌رزی عه‌وام ده‌دوێن. هیچێك له‌ مان جورئه‌تی ئه‌وه‌ ناكه‌ن وتارێك و بیرۆكه‌یه‌ك له‌ ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی بیروباوه‌ڕ و دونیابینی عه‌وام به‌رهه‌مبهێنن. به‌ بێ هیچ دوودڵیه‌ك ده‌ڵێم: عه‌وام بۆته‌ ئاشێك كه خه‌ریكه‌‌ هه‌موومان بهاڕێت. عه‌وام بۆته‌ گه‌وره‌ترین جڤاتی سۆزداری (emotional community) به‌ قه‌ولی ماكس ڤێبه‌ر كه‌ به‌ چه‌پڵه‌ و فرمێسك، ده‌ستخۆشی و ده‌ستشكان، فیكه و بێده‌نگی‌…ئه‌كته‌ری سیاسی، رۆماننوس، ڕۆشنبیر، كۆمه‌ڵناس، فه‌یله‌سوف، چالاكوان، تد به‌رهه‌مده‌هێنێت و ده‌یانكات به‌ گیردۆده‌ و شاگردی خۆی‌. نه‌ هیچ هێزێك، نه‌ هیچ توێژه‌رێك، نه‌ هیچ به‌هره‌مه‌ندێك…ناتوانێت له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م جڤاته‌ خۆی بسه‌لمێنێت، یان به‌ بێ پشتگیری و چه‌پڵه‌ی ئه‌م چڤاته‌ بوونی هه‌بێت. هه‌ر ئه‌م جڤاته‌ سۆزداره‌ش رۆڵێكی گرنگ له‌ دروستكردنی كاریزما، داستان، ئه‌فسانه‌ ده‌بینیت، هه‌روه‌ك چۆن رۆڵێكی جه‌وهه‌ریش له‌ قوتكردنه‌وه‌ی شكست، خیانه‌ت، نسكۆ، دۆڕان…ده‌گێڕێت. دواجار، هه‌ر ئه‌مه‌ش وا ده‌كات، نه‌ رۆشنبیری باش، نه‌ لێكۆڵه‌وه‌ری باش، نه‌ سیاسه‌توانی باش، نه‌ رۆماننوسی باش…مان هه‌بێت چونكه‌ هه‌موو ئه‌مان به‌ نه‌زم و به‌ پێی ڕێساكانی عه‌وام ده‌نوسن و ده‌فكرن. عه‌وام حه‌زی له‌ گومان نییه‌، حه‌زی له‌ هیچ پشكنینێك نییه‌ كه‌ بیروباوه‌ڕه‌كانیان بخاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌‌. چونكه‌ عه‌وام ساده‌ گۆیه‌، ساده‌ بینه‌،  خۆشباوه‌ڕه‌. بۆردیۆ هه‌میشه‌ ده‌یوت یه‌كێك له‌ كێشه‌ و ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌كانی به‌رده‌م كۆمه‌ڵناسی باش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌م هه‌رده‌م ده‌ست بۆ بیری عه‌وام ده‌بات و ده‌یه‌وێت هه‌ڵیانبوه‌شێنێته‌وه‌‌ بۆ ئه‌وه‌ی ناراستی و بێبنه‌ماییان بسه‌لمێنێت. به‌ڵام، عه‌وام ئه‌مه‌ی ناوێت، ئه‌و نایه‌وێت ده‌ستكاری ئه‌و بیرباوه‌ڕه‌ی بكه‌ی كه‌ بڕوای پێهێناوه‌ و بۆته‌ به‌شێك له‌ زه‌ین و جه‌سته‌ی. ده‌ستبردن بۆ بیروڕاكانی، ده‌ستبردنه‌ بۆ پیرۆزیه‌كانی. بۆیه‌ عه‌وام له‌ به‌رامبه‌ر هه‌ر ده‌ستبردن و مه‌یلێك كه‌ هه‌وڵی هه‌مواركردنه‌وه‌ی دونیابینی ئه‌و بدات، خێرا به‌ بێ هیچ پێچ و په‌نایه‌ك ده‌خرۆشێت و په‌له‌مار ده‌دات.  به‌ڵام، ناشكرێت هه‌موومان بۆ رازیكردنی عه‌وام و به‌ده‌ستهێنانی چه‌پڵه‌ و فیكه‌ی عه‌وام ده‌ست له‌ به‌رهه‌مهێنانی مه‌عریفه‌ و گه‌شتن به‌ راستیه‌كان هه‌لگرین. عه‌وام واقعی كۆمه‌ڵایه‌تیان به‌ شێوه‌یه‌ك شێوانده‌وه‌ كه‌ هه‌رگیز زانسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ناتوانن تێدا هه‌بن و نشونما بكه‌ن. بۆیه‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ و هه‌ڵته‌كاندنی سیسته‌می بیروباوه‌ڕی عه‌وام تاكه‌ مه‌رجه‌ له‌ به‌رده‌م به‌رهه‌مهێنانی مه‌عریفه‌ و رزگاربوون له‌ خورافه‌، وه‌هم و ساده‌گۆیی.  له‌مه‌ودوا هه‌وڵده‌ده‌م، گه‌ر به‌ ته‌نیاش بم، یه‌كێك له‌ چالاكیه‌ سه‌ره‌كیه‌كانم ته‌رخان بكه‌م به‌ گه‌شه‌پێدانی سۆسیۆلۆژیای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ و هه‌ڵته‌كاندنی بیری عه‌وام و په‌رده‌هه‌ڵماڵین له‌ ڕێسا و یاسا په‌نهانه‌كانی جڤاتی سۆزداری عه‌وام.

پەیكار عوسمان                (باش و خراپ لە خودی کردەکەدا باش و خراپن، نەك لە بکەرەکەیدا.) لای ئێمە ئەم سەرەتا سادەیە تێکچووە بۆیە ناتوانین هێزی باش بەرهەم بهێنین و هەمیشە ململانێکانمان لەنێوان خراپ و خراپتردایە!  چونکە چیتر لە سیاسەتی ئێمەدا، ئەوە خراپ نیە کە خراپە، ئەوە خراپە کە پارتی ئەیکات! ئەوە باش نیە کە باشە، ئەوە باشە کە دژەپارتییە! براوەی یەکەمی ئەم یارییەش هەمیشە پارتییە، چونکە لەلایەك، هێزی خراپی ڕەها بوونی نیەو خراپترین هێز ڕێژەیەك حەقیقەتی هەر لایەو هیچیشی لانەبێت، لانیکەم مافی ئەوەی هەیە کە هەبێت. کاتێکیش تۆ ئەو ڕێژەیە نادیدەئەگریت و بە نەفەسی سڕینەوە ئەچیتە بەرامبەری، ئیتر تۆ بتەوێ و نەتەوێ، ستەمێك ئەکەیت و ستەمکار ئەکەیتە قوربانی، ستەمکاریش هێز لە خیاتبی قوربانیبوون وەرئەگرێ و پێ ی خۆشە بیخەیتە ئەو مەوقیفەوە! لەلایەکی تریشەوە شەیتاندنی پارتی، وایکردوە کە هەمیشە هێزەکانی تریش، ئەگەر خراپترنەبن باشترنەبن لە پارتی، چونکە لە سیاسەتی ئێمەدا، خودی "باشیی" فەزیلەت نیە، دژەپارتێتیی فەزیلەتە! ئیتر بەرامبەر پارتیش هێزی باش و جیاواز نایەنە مەیدان و هەر ئەو هێزانە دێن کە ڕووی پارتی سپی ئەکەنەوە. چونکە تەنیا دژەپارتێتی بەسەو ئەسڵەن پێویست ناکا جیاوازو باش بیت! تۆ بە دیدێکی ستەمکارانەوە ناتوانی دژی ستەمکاریی بیت، بەڵام ئەتوانی دژی ستەمکاربیت و لەپشتی ئەم دژایەتییەوە خۆشت ستەمکارێکی تربیت! یەعنی دژایەتی خراپ ناکاتە باش! ئەکرێ تۆی "دژەخراپ" خراپێکی تربیت.  چیتر کاری ئێمەش هەر ئەوەنیە کە دوای خراپ نەکەوین، ئەوەشە کە فریوی دژەخراپ نەخۆین و (باش و دژەخراپ) لەیەك جیابکەینەوە! تا ئەمەش نەکەین ناتوانین هێزی باش بەرهەمبهێنین. سەیرکە کاتێ یەکێتی دژی پارتیی خۆی توندئەکاتەوە، لای ئێمە وەکو هێزێکی باش دەرئەکەوێ، لەکاتێکا ئەو نەك باشتر نیە، ئەشێ خراپتریش بێت! یان هێزمان هەیە موڵکی گشتی داگیرکردوە، بەڵام کاتێ دژی پارتییە گوێ نادەینێ، کە نزیکئەبێتەوە لە پارتی ئینجا یەخەی ئەگرین لەسەر موڵک و ماڵی گشتی! یان لە دیدی باوی ئێمەدا، یەکێ لە خراپییەکانی پارتی، ئەوەیە کە حیزبی دیکتاتۆریەتی بنەماڵەیە. دەی هێزی تر هەیە نەك هی بنەماڵەیەك، بەڵکو هی تاقە کەسێکەو کابرا وەکو مۆبایلەکەی و سەیارەکەی، حیزبەشی موڵکی تایبەتی ئەوە! کەچی ئەمە نابێتە جێ ی ترسی ئێمە وەکو نموزەجێکی تری دیکتاتۆری، بەڵکو هەر لەبەرئەوەی دژەپارتییە، لامان ئەبێتە پاڵەوانی دیموکراسی! یان هەرلەخۆمانەوە کۆمەڵمان لە یەکگرتوو پێباشترە، مەسەلەکەش تەنیا دوورو نزیکییە لە پارتییەوە، ئەگینا لە ئەخیری ڕێگاکەدا دواجار ئەو دووانە هەر یەك شتن! ئەمەوێ بڵێم، پارتی تەنیا دەسەڵاتی ئەم وڵاتەی کۆنترۆڵ نەکردوە، بەڵکو کۆی عەقڵیەت و دنیابینی سیاسیی ئەم وڵاتەی کۆنترۆڵکردوە!  ئاخر لە شەستەکان و زەمانی جەلالی و مەلاییەوە، ئێمە قەت پارتی و شتێکی ترمان نیە، هەمیشە هەر پارتی و دژەپارتییمان هەیە. دژەپارتیش ناتوانێ شتێکی تربێت، چونکە کاردانەوەیەو لە فەلەکی کاردایەو بوون و وجود لە پارتی وەرئەگرێ! بە زمانێکی شاعیرانە، وەکچۆن لە ئاوێنەدا عەکسی خۆت ئەبینیت، لە عەکسێتی پارتیشدا هەر پارتی هەیە! لەڕاستیدا خەتی دژەپارتی، "بە زەرورەت" خەتی دووەمی پارتییە، خوانەخواستە لەبەرئەوەنا کە کەسەکان جاسوسی پارتیبن، بەڵکو لەبەرئەوەی کە یارییەکە هەر ئەو نەتیجەیەی هەیە. پارتیش هێندە سودمەندە لەم خەتە، ڕەنگە ئەگەر فەترەیەك نەمێنێ خۆی دروستیی بکات! چونکە ئەم دژەپارتێتییە هەمیشە ڕێگرە لەوەی شتێکی جیاواز لە پارتی دروستببێ، ئاخر تۆ بۆئەوەی دژی پارتی بیت، ئەسڵەن پێیوستت بەوەنیە جیاوازبیت و خۆت تەیاربکەیت بە جیاوازی، بەڵکو هەرئەونەی دژەپارتی بیت بەسەو ئیتر تۆ باشیت و چەپڵەت بۆ ئەکوتن! کاتێکیش دەرئەکەوێ کە باش نیت و جیاوازنیت و تەنیا دژەپارتییەکیت و هیچی تر. ئیتر تەرەفی دۆڕاوی ململانێکە هەمیشە تۆیت و براوەکەش هەمیشە پارتییە. ئەم براوەییەی پارتیش هەر بەردەوام ئەبێ، تا نەفەسی جەلالیەت هەبێ.  (جەلالیەت مەبەستم ئەوەیە، کە تۆ بە هەمان عەقڵیەت و ماهییەتی پارتییەوە، دژی پارتی بیت و ئەمەش فەزیلەتی سیاسی بێت!) ئێمە بۆ ئەوەی بتوانین مونافسی پارتی دروستبکەین و لێ ی ببەینەوە، ئەبێ عەقڵیەتێکی سیاسی دیموکرات بێنینە مەیدان. "شەیتاندنی سیاسی" عەقڵیەتێکی نادیموکراتەو مەیدانی پارتی خۆیەتی و کەس لەو مەیدانەدا لێ ی ناباتەوە، مونافسەکانی پارتیش هەمیشە خۆیان لەسەر شەیتاندنی پارتی بینائەکەن بۆیە هەمیشە ئەدۆڕێن! لە شەیتاندندا پارتی بشدۆڕێ، پارتییەکی تر ئەیباتەوەو بۆ ئێمە هیچ لە مەسەلەکە ناگۆڕێ.  ڕقی سیاسی ناوەڕۆکێکی تر دروست ناکات، ناوی تر دروست ئەکات، ناوەکانیش دێن و دەڕۆن و پارتی هەر وەکو خۆی ئەمێنێتەوە، چونکە پارتی بە بە ناو لێینادرێ، بە ناوەڕۆك لێیئەدرێ. دژەپارتێتی دوو سیفەتی نەگۆڕی هەیە (یەکەم لەمسەرەوە بە سەریعی جەماوەرت بۆ کۆئەکاتەوە. دووەم لەوسەرەوە بەمسۆگەری دۆڕاویت.)  سەت ساڵی تریشبێ، لە ئەخیرا هێزێك لە پارتی ئەباتەوە کە هێزێکی (نادژەپارتییە)! کە هێزێکی دیموکراتەو ئەسڵەن بڕوای بە شەیتاندن و سڕینەوەی پارتی نیە! هێزێكە کە لە جەوهەرو ماهییەت و خودی خۆیدا شتە، نەك ئەوەی هیچ نەبێ و تەنیا دژەپارتیی بێت! .. ئەم هێزە نەشیباتەوە ئەتوانێ شێوازێکی تری ململانێ دابهێنێ کە بڕێك تەندروست بێت. دواجار سلێمانی داینەمۆی گۆڕانکاریی کۆمەڵگای ئێمەیەو تا سلێمانی لە شەپۆلی جەلالیەت ئازادنەکەین کوردستان لە هەیمەنەی مەلاییەت ئازاد نابێ.

نوسینی: عوسمان میرغەنی- شرق الاوسط وەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت  لە رۆژێكدا چەندجار بەبێ ئەوەی هەست بە خۆت بكەی دەست بۆ موبایلەكەت دەبەیت بۆ ئەوەی لە هەریەكێك لە ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی سێرچ بكەی یان بخوێنیتەوە‌و نامە ئاڵوگۆڕ بكەی ؟ وە ئەگەر منداڵت هەیە، چەندجار هەستت بەوە كردووە لەبەردەمتدا دادەنیشن، بەڵام دور لە تۆ لەناو جیهانێكی تردا نقومبوون؟ جیهانێك كە وردەكاری ئەوەی تێیدا رودەدات نازانرێت، بەڵام ئاگایی‌و سەرەنجی ئەوان رادەكێشیت‌و لە تۆ دوریاندەخاتەوە ؟ ئەمەیە ژیانە هاوچەرخەكەمان لەگەڵ جەنگی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی‌و مۆبایل‌و لێكەوتەكانی لەسەر ئاكارەكانمان. ئەم شۆڕشە لە ئامرازەكانی پەیوەندی‌و پەیوەندیكردن، لایەنی ئەرێنی زۆرە، بەڵام هاوكات مەترسیشی زۆرە چ لەسەر تەندروستی جەستەیی‌و پەیوەندییە مرۆییەكانمان، چ لەسەر تەندروستی دەروونی‌و سەلامەتی عەقڵمان، بەتایبەتیش لەسەر لاوان‌و منداڵان. لە هەستكردنەوە بەو مەترسییە زۆرانە‌و كاریگەرییەكانیان لەسەر گەشە، ئەم هەفتەیە بەریتانیا رایگەیاند، پرۆگرامەكانی خوێندن هەمواردەكاتەوە بۆئەوەی منداڵان لە تەمەنی چوار ساڵییەوە وانەی سەلامەتی ئینتەرنێت‌و هۆشیاری پێویست لەسەر ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی وەرگرن، لەگەڵ هۆشیاركردنەوەیان لە مەترسییەكانی لەسەر تەندروستی دەروونی‌و عەقڵیی، ئەوەش لە ئەنجامی خەمۆكی یان فشار‌و تۆقاندن‌و تەحەڕوش كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا رودەدات. ئەم گۆڕانكارییانە لە پرۆگرامەكاندا تەنیا لە منداڵاندا كورت نەبوەتەوە، بەڵكو نەوجەوانانیش دەگرێتەوەو لە هەموو قۆناغەكاندا دەخوێندرێت تاوەكو قۆناغی كۆتایی خوێندن لە قوتابخانەدا، بەر لە رۆشتن بۆ قۆناغی زانكۆ. هۆكاری شاراوە لە پشت ئەم گۆڕانكارییانەوە ئەو دوودڵیەیە كە پسپۆڕانی سەرقاڵكردووە، بەهۆی فشارەكان لەسەر نەوەی نوێ، كە لە دەستوەردانی توند لە ژیانیان لە واقیع‌و ئەو جیهانە گریمانەییە لە ئینتەرنێتەوە سەریهەڵداوە. لەمەش مەترسیدارتر ئەو توێژینەوە یەك لەدوای یەكانەیە كە لە چەند وڵاتێكەوە دەرچوون‌و جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە پەیوەندی هەیە لەنێوان بەكارهێنانی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی‌و زیادبوونی رێژەی خۆكوشتن‌و هەستی بێئومێدی‌و خەمۆكی لەناو لاواندا بەتایبەتیش نەوجەوانان. لە توێژینەوەیەكدا كە لە ئەمریكا كراو ئەنجامەكانی لە بڵاوكراوەیەكی دەرونزانی تاقیگەیی مانگانەدا بڵاوكرایەوە، دەركەوت رێژەی 36%ی نەوجەوانان هەست بە خەمۆكی‌و بێئومێدی‌و دابڕان دەكەن، ئەوە وایلێكردوون هەندێكجار بیر لە خۆكوشتن بكەنەوە، رێژەكە لەناو كچاندا بەبەراورد بە كوڕان زیاتر بوو، لە بەریتانیاش ئەو توێژینەوانەی كە لە تۆمارەكانی دەسەڵاتدارانی چاودێری تەندورستی وەرگیراون ئاماژە بەوە دەكەن، رێژەی ئەو مێردمنداڵانەی كە لەم دەیەیەی دوایدا هەوڵی ئازاردانی خۆیان دەدەن لەڕێگەی خواردنی بڕێكی زۆر دەرمانەوە یان بڕینی شادەمارەكانیان یاخود بەشێوازی تر، بۆ رێژەی 68% بەرزبوەتەوە، هەر لەو ماوەیەدا رێژەی ئەو رووداوانە، لەناو كوڕانی لاودا رێژەی 37%ی تۆماركردووە. توێژینەوەیەكی تر كە حكومەتی بەریتانیا خەرجییەكەی دابینكردووە، ئاماژە بەوەدەكات، رێژەی 24%ی كچان‌و رێژەی 9%ی كوڕان لە تەمەنی 14 ساڵیدا بەدەست فشاری دەرونییەوە دەناڵێنن‌و سكاڵا دەكەن لەدەست بێئومێدی‌و خەمۆكی‌و تەنیایی‌و باوەڕبەخۆنەبوون. زۆرێك لە شارەزایان وای دەبینن ئەمە پەیوەستە بە ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی‌و بەسەربردنی كاتێكی دورودرێژ لەبەردەم شاشە، چ ئینتەرنێت یان موبایل، لاوان ئەمڕۆ دڵخۆشی‌و بێئومێدی بە ژمارەی (لایك)ەكانیان‌و دووبارە بڵاوكردنەوەی تویت‌و نامەكانیان‌و وەڵامدانەوەی ئەو بابەتانە كە لە گروپ چاتەكان، دەبەستنەوە، كە لە پێگەكانی وەكو "فەیسبوك"‌و "ئینستگرام"‌و "سناپ چات"‌و "واتساپ"‌و "تویتەر"‌و پێگەكانی تر بڵاویدەكەنەوە. هاوكات بەراوردكاری نالۆژیكیش هەیە لە روخسارو جلوبەرگ‌و شێوەی لەشولار‌و كێش، بەتایبەتیش لەناو كچاندا، لەگەڵ ئەو فشارانەی كە بەهۆی بەراوردكاری لەگەڵ وێنەی نمایشكارانی جلوبەرگ‌و ئەكتەرەكان‌و هەوڵی گەیشتن بە "وەهم"ی جوانی تەواوەتی دروست دەبن. ئەوەشی بۆ زیاددەكەم كە هەندێكجار لە ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتیدا تەنگپێهەڵچنین‌و تۆقاندن‌و تەحەڕوش روودەدات، ئەمەش دەبێتەهۆی زیادبوونی فشارو كێشەی دەروونی. دامیان هاینز وەزیری فێركردنی بەریتانیا وتی، گۆڕانكارییە نوێیەكان لە پرۆگرامی فێركردندا كە ساڵی داهاتوو دەكەونە بواری جێبەجێكردنەوە، لە ئەنجامی هەستكردن بەو فشارە زیادانەوە هاتووە كە لەسەر نەوەی نوێ هەیە بەهۆی ئینتەرنێت‌و ئامرازەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و یارییە ڤیدیۆییەكان‌و موبایلەوە. ئاماژەی بەوەشكرد، گەشەكردن‌و خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕاكارییەكانی ژیاندا هەرگیز كارێكی ئاسان نییە، لەگەڵ زیادبوونی پشتبەستن بە ئینتەرنێت‌و بەكارهێنانی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی، فشاری زیاتر دەركەوتووە كە بەر لە دوو دەیە زانراو نەبووە. وانە نوێیەكان ئامانج لێیان هاندانی منداڵان‌و نەوجەوانانە بۆ دوركەوتنە لە شاشە‌و هێتفۆن بۆ ماوەیەك لە رۆژدا، بۆ چونەدەرەوە‌و بەسەربردنی هەندێ كات لەگەڵ كەسە نزیكەكان‌و ئەنجامدانی حەزو ئارەزوو ‌و چالاكییەكان. هەموو ئەمەش بۆ پەرەپێدانی هەستی پەیوەندیكردن‌و گفتوگۆكردنە لەگەڵ ئەوانی تردا، بۆ نەوەیەك كە خەریكە ئەو توانایە لەدەستدەدات، بەهۆی بەسەربردنی كاتێكی زۆر بە تەنیایی‌و دیالۆگی بێدەنگ لەڕێگەی مەسج لە ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی یان یارییە ڤیدیۆییەكان. هەروەها پرۆگرامە نوێیەكان ئامانج لێیان هۆشیاركردنەوەی منداڵ‌و لاوانە لە بایەخی بەدەستهێنانی كاتی پێوست بە خەوتن‌و خواردنی تەندورست، هەروەها یارمەتیدەریان دەبێت بۆ وەرگرتنی زانست‌و فێربوون‌و لە ژیانیاندا بەشێوەیەكی گشتی، بەهۆی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتی‌و یارییە ڤیدیۆییەكان‌و ئەو شتانەی تر كە لە ئینتەرنێتدا هەن، وەكو پارچە ڤیدیۆی گۆڕانی‌و فیلم‌و شتی تر، زۆرێك لە منداڵان‌و لاوان كاتێكی كەمتر دەخەون‌و بە شەكەتی‌و بە مەزاجێكی خراپەوە لەخەوهەڵدەستن، ئەمەش كاریگەری لەسەر ئاستی وەرگرتن‌و ژیانی ئەكادیمی‌و تەندروستییان دەبێت. لە بەریتانیا فێربوونی هەموو ئەم شتانە لە تەمەنێكی سەرەتاییەوە دەستپێدەكەن، بۆئەوەی منداڵان فێرببن چۆن بایەخ بە خۆیان دەدەن‌و روبەڕووی ئاڵنگارییەكانی كەشوهەوای ئینتەرنێت‌و ئاسایش‌و سەلامەتی دەبنەوە. كەشوهەوای ئینتەرنێتیی جیهانێكی ئاڵۆزە، باش‌و خراپ، سودبەخش‌و زیانبەخش پێكەوە كۆدەكاتەوە، تێیدا مرۆڤ توشی دەبێت بە توشی چەندین كەسی نامۆوە، هەروەك پڕیشە لە زانیاری‌و ڤیدیۆ كە بە پلەی جیاواز كاریگەری لەسەر وەرگر دادەنێت، بەشێوەیەكی زۆر گەورە لەسەر منداڵان‌و نەوجەوانان كە ئێستا هزرو كەسایەتییەكان دروستدەبێت، ئەوەی بەشێكی زۆری ئەوانە دەیبینن، كاریگەری لەسەر ئاكاریان دەبێت، هەروەها لەسەر خواردن‌و خواردنەوەیان، چۆن دەپۆشن‌و بە چ شێوەیەك قسە دەكەن. لەم جیهانە پەرتبووەدا خەڵكانێكیش هەن كە لە بۆسەدان بۆ منداڵ‌و لاوان بۆ مەبەستی ناجۆر، كە خۆی دەبینێتەوە لە تەحەڕوش‌و فێڵكردن‌و چەكداركردنیان بۆ رێكخراوە تاوانكارییەكان یاخود جوڵانەوە تیرۆریستییەكان. هاوكات بڕێكی زۆر زانیارو وێنە‌و ڤیدیۆش هەن كە سودی زۆریان هەیە، هەروەكچۆن ماددەی سێكسی‌و كینە‌و رق یاخود بانگەشەكردنیان تێدایە بۆ بەكارهێنانی چەك‌و ماددە هۆشبەرەكان. منداڵ‌و لاوان رۆژانە كاتێكی زۆر لەبەردەم شاشەی موبایل‌و كۆمپیوتەرەكانیان بەسەردەبەن، لەناو جیهانە تایبەتەكەیاندا لە پێگە كۆمەڵایەتییەكان یان لەگەڵ یارییە ڤیدیۆییەكان، ئەوەش جیهانێكە كە بەردەوام كاریگەری لەسەر ژیان‌و ئاكار‌و داهاتوو و خێزانەكانیان دروستدەكات، هاوكات لەگەڵ ئەو هەنگاوانەی كە حكومەتەكان هەڵیانگرتووە بۆ روبەڕووبونەوەی لێكەوتە نەرێنییەكان، فشاریش لەسەر كۆمپانیا گەورەكان هەیە لەناو جیهانی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتی هەڵگرن‌و بەشداربن لە پاراستنی منداڵان‌و لاوان لەو مەترسیانەی كە بەردەوام روو لە زیادبوون دەكەن، بەڵام كاروانی گەیشتن بە ئاسایشی پێویست، هێشتا دوورە.

  هیوا سەید سەلیم  لە دوایین قۆناغی هه‌ڵمه‌تی گه‌رده‌لولی جزیرە، كە له‌ چوارچێوه‌ی "شه‌ڕی نه‌هێشتنی تێرۆر"دا له‌ سنووری دێره‌زۆر كە له‌ لایه‌ن شه‌ڕڤانانی هێزه‌کانی دیموکراتی -قه‌سه‌ده‌، دژ به‌ چه‌ته‌کانی داعش ئەنجام دەدرێت، بە مەبەستی تەواوی كۆنترۆل كردنی ناوچەی باعۆز، هەروەها كۆتایهێنان بە دوایین مۆڵگەی داعش لەو ناوچەیە،  تا ئێستا بە هەزاران كەس لەو ناوچەیە خۆیان ڕادەستی هێزەكانی شەڕڤانان كردووە،  كە لە ناویاندا سەدان چەكداری داعش بە خۆیان و خێزانەكانیان هەیە. ئەوەی كە لێرە مەبەستامانە باسی لێوە بكەین هەڵوێستی هێزەكانی شەڕڤانانە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو چەكدارانەی داعش كە خۆیان ڕادەست كردووە،  وە هەروەها چۆنیەتی مامەڵە لەگەڵ كەسوكارەكانیان، چونكە پێویستە ڕای گشتی بزانێت كە هێزەكانی شەڕڤانان چۆن پابەندی ساسا نێودەوڵەتیەكان دەبن، لە مامەڵەكردن لەگەڵ دیلی جەنگ و كەسانی سڤیل كە لەكاتی جەنگ دەكەونە دەست جەنگاوەران. چۆنیەتی مامەڵەكرد لەگەڵ دیلی جەنگ و خەڵكی سڤیل لە چوارچێوەی رێكەوتنامەی جنێف بە یاسا رێكخراوە،  لە چوارچێوەی یاسای نێودەوڵەتی مرۆیی، پابەند بوونی شەڕڤانان بەو یاسایە ئاماژەیە بەوەی هێزەكانی شەڕڤانان لە لوتكەی مرۆڤدۆستی دانەوە وەك هێزی یاسا دۆست مامەڵە دەكەن لەگەل دیل و خەلكی سڤیل.  لە شەڕی باغۆز جگە لەوەی سەدان تاونباری داعش خۆیان رادەستی شەرڤانان كردووە،  كە زۆربەیان تا دوا سات لەسەنگەری ئەو رێكخراوە تیرۆرستیە دابوونەوە، وە خاوەنی ڕابردووێكی پراوپر لە تاوانی نامرۆڤایەتین،  لە كوشتنی خەلكی سڤیل و دیل كوشتن و مامەڵەكردن بە ژن و منداڵ، بەڵام لەگەل هەموو ئەمانەشدا شەرڤانان وەك دیل مامەڵەیان لەگەل دەكەن و كاردانەوەی نا یاسایی بەرامبەریان نانوێنن. ڕاگەیاندنی كوردی لە نیشاندانی ئەو هەڵوێستە مرۆڤدۆستیەی شەڕڤانان وەك پێویست بە ئەركی سەرشانی خۆی هەڵنەستاوە، كە تا ئێستا دەكرا زۆر باشتر لەوەی هەیە رۆڵ ببینن،  تا بە جیهان بووترێت ئێمەی كورد ئەوەین كە لە باعۆز دەبینرێت، لە پاڵ جەنگاوەری شەڕكەر و ئازا لە كچ  و كوڕانی شەرڤانان خاوەنی بەهای بەرزی مرۆڤایەتیشین. پرسی مامەڵەكردنی لەگەڵ دیلی جەنگ بەو پێیەی زۆرێك لەو دیلانە خاوەنی رەگەزنامەی جیاجیان و بەشێكیان هاوڵاتی بەرەگەز ئەورپین،  پرسێكی جیهانیە دەكرێت شەڕڤانان بیكەنە كارتی كاریگەر بۆ مامەڵەی سیاسی لەسەر ئایندەی ناوچەكە،  بە تایبەت كە لە ئێستادا پرسی دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە رۆژئاوای كوردستان پرسێكی جدیە و ناكۆكی زۆری ولاتانی زلهێز و ئیقلیمی لەسەرە. هەروەها هەڵسوكەوتی شەڕڤانان لە جەنگی رزگاركردنی باغۆز وەڵامێكە بۆ هەموو ئەوانەی تۆمەتی تیرۆر دەدەنە پاڵ هێزەكانی یەپەگە و شەڕڤانان، كە ئەو هەلوێستەیان هەرگیز بەراورد  ناكرێت لەگەڵ هەڵوێستی ئەوانەی كە لەسەرتای شەڕی داعشەوە پشت و پەنای ئەو هێزە تیرۆرستیە بوونەوە، وە ولاتەكەیان كردۆتە ترازێتی گواستەوەی تیرۆرستان لە توركیاوە بۆ نێوخاكی سوریا و عێراق.  بە پێی هەموو یاسا و رێسا نێودەولەتیەكان بێت، دەبێت هێزەكانی شەڕڤانان وەك هێزی داكۆكیكار لە ئاشتی نێوەدەوڵەتی بناسرێن، كە لە جیاتی هەموو جیهان كۆتایان هێنا بە هێزێك كە مەترسی بوو لەسەر ئاسایشی جیهانی، واتا نابێت تەنیا لە كاتی جەنگدا پشتیوانی لە هێزەكانی شەڕڤانان بكرێت، بگرە وڵاتان بە تایبەتی وڵاتانی هاوپەیمان لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ شەڕی داعش بۆ لەمەودوا پشیوانی سیاسی و دبلۆماسی لەو هێزانە بكەن، كە بەم جۆرە هەلسوكەوت دەكەن و رێز لە یاسا نێودەوڵەتیەكان دەگرن.    

سۆران عومەر  له‌ باكوری كوردستان كوردێكی وه‌ك ده‌میرتاش به‌ 7 ملیۆن ده‌نگه‌وه‌ له‌زیندانه‌، به‌ڵام له‌ په‌رله‌مانی كوردستان له‌باشور توركمانێك به‌ 194 ده‌نگه‌وه‌ له‌ په‌رله‌مانه‌!  چۆن نیگه‌ران نابم، 5 ساڵه‌ ژیان له‌هه‌رێمی كوردستان له‌وپه‌ڕی نه‌هامه‌تی و كوله‌مه‌رگیدایه‌ كه‌چی شه‌ڕه‌ له‌سه‌ر پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك! ئه‌و كه‌ركوكه‌ی كه‌له‌ 3 كاتژمێردا یه‌كێتی ته‌سلیمی كردو پارتی ڕایكرد!  ئه‌و كه‌ركوكه‌ی كه‌ 3 ساڵ به‌شه‌راكه‌ت نه‌وته‌كه‌یان دزی!  چۆن نیگه‌ران نابم هێشتا به‌شی 77 كورسی ده‌نگی به‌وانه‌ داوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌م وڵاته‌یان فرۆشت، داهاته‌كه‌یان دزی، پاره‌كانیان برده‌ ده‌ره‌وه‌، به‌كه‌یفی خۆیان حوكم ده‌كه‌ن، یاسا له‌ژێر پێ ده‌نێن! له‌وه‌ش كاره‌سات بارتر ئه‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵیان ڕێك بكه‌وی بۆ حوكمڕانی چوار ساڵی دوای 27 ساڵ كاولكردنی كوردستان!  له‌وه‌ش كاره‌سات بارتر ئه‌وه‌یه‌ چاوه‌ڕێی ڕێكه‌وتن بی له‌گه‌ڵ ئه‌م سته‌مكارانه‌ !  ئه‌مانه‌ نه‌ك نه‌گۆڕاون بۆ ئه‌وه‌ی ژیان خه‌ڵك باش بكه‌ن به‌ڵكو ئه‌زمونیان زیاتر بووه‌ له‌چۆنێتی چه‌وساندنه‌وه‌و برسیكردنی خه‌ڵك... ئه‌مانه‌ ئه‌و هێزانه‌ن كه‌ ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی یاساییت پێ ڕه‌وا نابینن نه‌بادا ئیمزای پرۆژه‌یاسایه‌ك دژی ئه‌وانه‌ بكه‌ی كه‌ ئیمزاكه‌ جگه‌ له‌هه‌ڵوێست تۆماركردن هیچی دیكه‌ی لێ سه‌وز نابێ!  كێشه‌ نیه‌ ئێمه‌ ده‌نگمان كه‌میكردووه‌ یان نیوه‌ی ئه‌وانیش نابێ، كێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ تۆ خه‌ڵك بێ هیوا ده‌كه‌ی كاتێك ته‌سلیم به‌م سته‌مكاریه‌ ده‌بیت دوای ژێر پێخستنی نه‌ك ڕێكه‌وتنی سیاسی به‌ڵكو ژێر پێ نانی په‌رله‌مان و یاساو دادگا!  بۆیه‌ له‌نیگه‌رانیه‌كی قوڵدام .... نیگه‌رانی له‌ خۆم و ئێوه‌و ئه‌وانیش ....

گوڵاڵە سدیق سیستمی پارەدانی ئەلیکترونی ( Electronic payment system )  پارەدانی ئەلکترونی یەکێکە لە خزمەتگوزارییە بانکییەکان کە پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکرێت، تا بتوانرێت لەڕێگەی ئەلکترونییەوە هاوڵاتی بەبێ هەڵگرتنی پارەی کاش، ئەو خەرجی و باجانەی دەکەوێتە سەری لەڕێگەی کارت بانکێکەوە پارەکەی بدات.  پارەدانی ئەلکترونی بەیەکێک لە خزمەتگوزارییە ئەلکترونییە پێشکەوتوەکان هەژمار دەکرێت لەڕوی کەمکردنەوە (یان پاشەکەوتکردنی) کات و بەفیڕۆدانی توانای بەکاربەر، چونکە خزمەتگوزارییەکە بەشێوازێکە لەڕێگەی کارت بانکەوە دەتوانرێت هەمو کاروبارێکی پارەدانی حکومی، تایبەت، بازرگانی، یان تاکی پێ ڕایی بکرێت لە هەر کات و جێیەک بێت( واتە کارتی هەر بانکێکت پێ بێت، لەهەر شوێنێکی تر کە ژمارە بانکی لە هەر بانکێک هەبێت، بەکاربەر دەتوانێت مامەڵە داراییەکانی پێ جێبەجێ بکات لە هەر حەوت ڕۆژی هەفتەدا وە لە ٢٤ کاتژمێردا). شێوازەکانی پارەدانی ئەلکترونی ١ـ کارت: کاتێک هاوڵاتی ژمارە بانکییەکی هەبێت لەیەکێک لە بانکەکان، وە بڕە پارەیەک لە ژمارە بانکییەکەی هەبێت، ئەوا دەتوانێت لەم جۆرە کارتانە بەکاربهێنێنت( واتە پێویستە لەپێشدا ژمارە بانکییەکە پارەی تێدابێت)، ئەوا لەم کاتەدا هاوڵاتییەکە دەتوانێت هەر کردارێکی کڕین یان باجدان یان هەر مامەڵەیەکی دارایی تر بکات، ئەویش بەداشکانی ئەو بڕە پارەیە لە ژمارە بانکییەکەی و ناردنی بۆ ژمارە بانکی کەسی فرۆشیار یان لایەنی سودمەند. ئەم خزمەتگوزارییە بانکییە بە خزمەتگوزاییەکی ئامن دادەنرێت بۆ هاوڵاتی، چونکە لەکاتی بونی ئەم خزمەتگوزارییەدا، هاوڵاتی ناچار نابێت بڕە پارەی کاش لەگەڵ خۆی هەڵگرێت، چونکە لەکاتی هەڵگرتنی پارەی کاش هەندێ جار هاوڵاتی توشی حاڵەتی دزی یان ونبونی پارە کاشەکەی دەبێت. ٢ـ پێگە ئەلکترونییەکان: بەگرنگترین شێوازی پارەدانی ئەلکترونی دادەنرێت، چونکە دەتوانرێت پارە لە نێوان کەسەکان ئاڵوگۆڕی پێبکرێت لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە. ئەم شێوازە بەشێوەیەکی گشتی بەکاردەهێنرێت بۆ خزمەتگوزاری بازاڕگەری ئەلکترونی، کە بەیەکێک لەشێوازە سەلامەتەکان دادەنرێت لەڕێگای ئینتەرنێتەوە، چونکە وەک نێوەندگیرێک دادەنرێت لەنێوان کڕیار و فرۆشیاردا. ٣ـ پارەناردنی بانکی: بەم کردارە هاوڵاتی دەتوانێت لە مۆبایلەکەیەوە لەڕێگەی نامەیەکەوە بۆ بانک، بڕە پارەیەک لە ژمارە بانکییەکەی خۆی بخاتە سەر ژمارە بانکی کەسێکی تر، یان لایەنی سودمەند( حکومی بێت یان تایبەت)، لەهەمان بانک، یان دوو بانکی جیاواز، لەهەمان دەوڵەت، یان لە دوو دەوڵەتی جیاواز. بۆ وەگەڕخستنی سیستمی پارەدانی ئەلکترونی بۆ هاوڵاتیان و فەرمانبەران و دامودەزگاکان، هیچ خەرجییەک ناکەوێتە سەرشانی دەوڵەت، چونکە کۆمپانیاکانی پارەناردن یان IT هەڵدەستن بە جێبەجێکردنی ئەم کارە لەڕێگەی پێشکەشکردنی داواکاری بۆ دەوڵەت ( کەمکردنەوەی نهێنی بۆ وەرگرتنی عمولە) چونکە ئەو کۆمپانیایەی هەڵدەستێ بەجێبەجێ کردنی ئەم کارە، تەنها سود لە وەدەستهێنانی ئەو عمولەیە دەکات کە لەئەنجامی دروستکردنی کارتی بانکی لە هاوڵاتی وەردەگرێت. لەکاتی بەکارهێنانی لەم شێوازە پارەدانە (پارەدانی ئەلکترونی) بەشێوەیەکی بەرچاو گەندەڵی کەم دەکاتەوە، بەتایبەت لەو پرسانەی کە تایبەتن بەو پارەدانەی کە حکومەت لێی سودمەندە( وەک پارەدانی گومرگ، باج، ڕسومات)، چونکە ئەم سیستمە بەجۆرێک دادەنرێت کە لینکی ڕاستەوخۆی لەگەڵ وەزارەتی پەیوەندیدار و دیوانە چاودێرییەکان هەبێت. واتە لەکاتی پێدانی هەر بڕە پارەیەک لەهەر فەرمانگەیەک یان خاڵە گومرگییەک ئوتوماتیکی جوڵەی پارەکە لە وەزارەتی پەیوەندییدار دەردەکەوێت. کاتێک ئەم هەمو بانکە لە کوردستان دەبینرێت، بانکەکە چ حکومی بێت یان ئەهلی، مرۆڤ سەیری لێدێت کە لەکاتی بونی ئەم ژمارە زۆرە لەبانک، بەڵام هاوڵاتیان لە خزمەتگوزارییە بانکییەکان بەتەواوەتی بێبەشن. بەداخەوە بانکە حکومییەکان تەنها ڕوڵیان وەک قاسەیەکی پارەی لێهاتوە، بەدرێژایی مانگەکە چاوەڕوانن موچە لە وەزارەتی داراییەوە بگاتە دەستیان و ئەوانیش دابەشی وەزارەتەکانی بکەن وەک موچە. هەرچی بانکە ئەهلییەکانیش هەیە تەنها ڕۆڵی پێشانگایەکی ئەلکترونی یان ئوتومبێل دەبینن، چونکە تەنها کاریان فرۆشتنی بابەتە ئەلکترونییەکان و ئوتومبێلە بە قست.

فەرید ئەسەسەرد                   تا ئێستا نەزانراوە هۆی وروژاندنی كتوپڕی رێككەوتننامەی ساڵی 1998ی ئەدەنەی نێوان توركیا و سوریا چییە. ئەم رێككەوتننامەیە لە سەردەمی خۆیدا سەركەوتنێكی گەورە بوو بۆ توركیا كە تێیدا سوریا بە سەركردایەتی ئەسەدی باوك هەموو مەرجەكانی توركیای لە كاتێكی پێوانەییدا جێبەجێ‌ كرد و لە كۆتاییدا سەرەنجامی مەسەلەكە بە دەستگیر كردنی سەرۆكی پەكەكە عەبدوڵڵا ئۆجەلان كۆتایی هات. توركیا زۆر قازانجی لە رێككەوتننامەی ئەدەنە كرد. سوریای ناچار كرد واز لە داڵدەدانی پەكەكە بهێنێ‌، هەروەك ناچاری كرد پەكەكە وەك تیرۆریست بناسێنێ‌ و هەموو بنكەكانی لە ناوچەی بیقاعی لوبنانیش هەڵوەشێنێتەوە. نزیكترین نموونە لە رێككەوتننامەی ئەدەنە، رێككەوتننامەی ساڵی 1975ی جەزایر لە نێوان ئێران و عیراق كە تێیدا هەردوولا لەسەر پاكتاوكردنی شۆڕشی كورد رێككەوتن. بەڵام پێنج تێبینی لەسەر رێككەوتننامەی ئەدەنە هەیە: یەكەم: بەپێچەوانەی رێككەوتننامەی جەزایرەوە كە لەسەر ئاستێكی بەرز واژۆ كراوە (لەلایەن ئێرانەوە شا و لەلایەن عیراقەوە سەدام حسێن)، رێككەوتننامەی ئەدەنە لەسەر ئاستی نزمتر لە وەزیر واژۆ كراوە، تەنانەت هیچ رێوڕەسمیشی بۆ نەكراوە. دووەم: رێككەوتننامەكە لە بەشێكی بڕگەكانی باس لە هاوكاریی نێوان هەردوولا بۆ بەگژداچونەوەی تیرۆر دەكات. لە ڕاستیدا ئەم بەشەی رێككەوتننامەكە لە ساڵی 2011 بەولاوە بە تەواوی پشتگوێ‌ خراوە و لە هەلومەرجی ئێستادا تیرۆر تەنگی بە سوریا هەڵچنیوە نەك بە توركیا و لەبری هاوكاری لە نێوان هەردوولادا، ناتەبایی و ناكۆكی هەیە. سێیەم: رێككەوتننامەی ئەدەنە بە هەمان شێوەی رێككەوتننامەی جەزایر، دورنمایەكی سنووری هەیە و لە هەردووكیاندا هەوڵدراوە لە پاڵ چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان، كێشەكانی سنوریش چارەسەر بكرێن. پاشكۆی ژمارە 3ی رێككەوتننامەی ئەدەنە ناكۆكیی سنووری نێوان هەردوو لای كۆتایی پێ‌ هێناوە و تێیدا هەردووكیان دانیان بەوەدا ناوە كە هیچ لایەكیان مافی لە خاكی ئەوی تر نیە. ئەمەش لەكاتێكدا كە ئەمە بەم واتایە دێت كە سوریا دەستبەرداری تەواوی ویلایەتی ئەنتاكیا بووە كە لەمەوبەر بە ناوی لیوای ئەسكەندەرۆن ناسرا بوو، بەم واتایەش دێ‌ كە توركیا هیچ مافێكی لە باكوری سوریا نیەو ئەوەی كە لە پەیمانی نیشتمانیدا چەسپێنراوە كە گوایە تەواوی ویلایەتی موسڵ و باكوری سوریا بە حەلەب و ئیدلبەوە بەشێكی نیشتمانی گەورەی تورك پێكدێنن، هیچ بنەمایەكی نەماوە. چوارەم: پاشكۆی ژمار 4 رێ‌ بە توركیا دەدات لە كاتی پێویستدا تا قوڵایی پێنج كیلۆمەتر هێز بنێرێتە ناو خاكی سوریا. بەڵام ئەم خاڵە بە تەمومژی ماوەتەوە چونكە ناوەندە سیاسییەكانی توركیا دەڵێن رێككەوتننامەكە لە ساڵی 2010 پێداچونەوەی پێدا كراوە و ئەم بڕگەیەی لێ‌ لابراوە. لەم رووەوە لێدوانێكی وەزیری دەرەوەی توركیا ئەحمەد داود ئۆغڵۆ هەیە كە وتویەتی "داڕشتنە تازەكە رێ‌ بە توركیا نادا بچێتە ناو خاكی سوریا". لە كاتێكدا ئەوەی كە ئێستا دەبینرێ‌ پێچەوانەی دەقەكەیە، چونكە هێزەكانی توركیا بە كردەوە لە ناو خاكی سوریا دان و پشتگیریی ئەو گروپانەش دەكەن كە حكومەتی سوریا بە تیرۆریستیان دادەنێ‌، لەوانە بەرەی نوسرە كە ناوی خۆی گۆڕیوە بە دەستەی رزگاركردنی شام. پێنجەم: جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی ئەدەنە پێویستی بە هاوكاریی هەردوو حكومەتی سوریا و توركیا هەیە. تا پەیوەندیی نێوانیان گرژ و ئاڵۆز بێت، بە دڵنیاییەوە هیچ دەرفەتێك بۆ هاوكاری لە هیچ بوارێكدا نایەتە دی. لە لایەك دیمەشق سوپای توركیا بە داگیركەر دادەنێ‌ و لە لایەكی ترەوە ئەنكەرە دان بە بەشار ئەسەد و رژێمەكەیدا نانێ‌ و لە ساڵی 2011 وە لە هەوڵی رووخاندنیدایە. ئەوەش نیشانی دەدا كە لە دۆخێكی وادا هیچ ئومێدێك لەسەر چاكبوونەوەی پەیوەندییەكانی هەردوولا هەڵناچنرێ‌. ئەمە دەمانباتەوە سەر بابەتە سەرەكییەكە، ئەویش ئەوەیە چی وای لە توركیا كردووە لاپەڕە كۆنەكان هەڵبداتەوەو باسی رێككەوتنێكی 21 ساڵ لەمەوبەر بكاتەوە؟ هەرچەند مەرج نیە هەموو سیاسەتەكانی دەوڵەتان بەپێی پێوانەكانی لۆجیك بەڕێوە بچن، بەڵام ئەگەر هەوڵی دۆزینەوەی هۆیەك بۆ وروژاندنی رێككەوتننامەیەكی خەوتوو لە ساڵی 1998ەوە بدەین، هەر ئەوەمان بۆ دەمێنێتەوە كە پرسەكە بە هەوڵەكانی دروستكردنی ناوچە ئارامەكەی باكوری سوریاوە ببەستینەوە. پاش بڕیارە كتوپڕەكەی ئەمریكا سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی لە باكوری سوریا، پڕۆژەی ناوچەی ئارام سەری دەرهێنا. بەڵام پاش ئەوەی ئەمریكا پێداچونەوەی بە بڕیارەكەدا كرد، پرۆژەكە توشی چەقبەستن بوو. لە لایەكی ترەوە روسەكان وای نابینن كە پرۆژەی ناوچەی ئارام لە بەرژەوەندییاندایە و بە دڵنیاییەوە رێگا بە توركیا نادەن كار بۆ دروستكردنی ئەو ناوچەیە بكا. بۆیە، لە هەلومەرجێكی وادا، دەشێ‌ هێنانە ئارای رێككەوتننامەی ئەدەنە هەوڵێكی ئەنكەرە بێ‌ بۆ قەرەبووكردنەوەی شكستی لە پێكهێنانی ناوچە خوازراوەكە. بەڵام ئەستەمە توركیا بەپشت بەستن بە رێككەوتننامەی ئەدەنە دەرفەتێكی گونجاو بۆ پێكهێنانی ناوچەی ئارام بڕەخسێنێ‌، لانی كەم لەو روانگەیەوە كە رێككەوتننامەی ئەدەنە بە هیچ شێوەیەك نەچۆتە سەر باسكردنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا و تەنانەت لە دەقە واژۆكراوەكانیش بوارێكی وایان تێدا نادۆزرێتەوە كە بتوانرێ‌ لە شرۆڤەكاندا جێیەك بۆ ناوچەی ئارام بكرێتەوە. ئەم بابەتە لە ناوخۆی توركیا مشتومڕێكی زۆری ناوەتەوە و پێناچێ‌ ئەو مشتومڕە بە سەرەنجامێكی دیاریكراو بگات. بەڵام لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، مەسەلەكە مشتومڕێكی ئەوتۆی نەناوەتەوە، چونكە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە بایەخێكی زۆرەوە ناڕوانێتە رێككەوتننامەی ئەدەنە و لەو بڕوایەشدا نیە كە ئەم رێككەوتننامەیە یارمەتیدەر بێ‌ بۆ هێوركردنەوەی گرژییەكان.