چیا عەباس

یەکێک لەهونەرەکانی سیاسەت کارکردنە نەک تەنها بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکان بەڵکو هاوتەریب بۆ رێگریکردنیش لە رودانی ئەوەی نەخوازیارە. کاتێک لە روانگای ئەم پرەنسیپە گرنگەوە هەڵسەنگاندن بۆ دەسەڵاتدارانی گۆڕان بکەین تێدەگەین لەو دو ئەرکەکەدا سەرکەوتو نەبون.

لەسەر ئاستی ناوخۆی بزوتنەوەکە
لەبەها بەرز و جوانەکانی گۆڕان سیما نارەزاییە جەماوەریەکەی بو، بەتەنیشت ئەمەشەوە لەناوخۆی بزوتنەوەکە خۆشەویستی، راستگۆیی، لێدوان، یەکتر قبوڵکردن بەجیاوازیەکانەوە، شەفافیەت و ئاستێکی بەرزی سازانی فکری و سیاسی ورێکخراوەیی خەسڵەتە بەهێزەکانی بون.   

هێدی هێدی دەردەکەوێت کە عەراببەکان لە بازنەکانی دەسەڵاتی گۆڕان و دەور و بەریان بەرنامە و پرەنسیپەکانی بزوتنەوەکە بۆ چەند دەسکەوت و بەرژەوەندی کاتی پشتگوێ دەخەن، هاوکات ئەم دەسەڵاتدارانە نەک تەنها هۆکاری پەرتەوازەکردن و وێرانکردنی خەسڵەتە جوانەکان و شێواندنی رەوشی بزوتنەوەکەن، بەڵكو کۆسپی گەورەشن لە بەردەم هەوڵ و ئاراستەکان بۆ چاکسازی ناو گۆڕان و راستکردنەوەی بە لادا بردن. زیادە بۆ ئەمەش بە ئەقڵیەتێکی عەراببی ستالین ئاسا کار بۆ سەپاندنی سیاسەت و هەڵوێست و خواستەکانیان دەکەن، ئامادەش نین لە گەڵ گۆرانخواز و هەڵسوراوە دڵسۆزەکان باس لە دۆخی تێكچو و دژواری گۆڕان بکەن، بەڵکو هەوڵی بەردەوام بۆ پەراوێزکردن و دورخستنەوەیان لە بزوتنەوەکە دەدەن. 
بە کورتی گۆڕانێکی گچکەی گوێرایەڵ و دەستەمۆیان دەوێت کە تێیدا شوێنی نارەزا ناکرێتەوە.  

لە بواری سیاسیدا 
لە ماوەی سێ ساڵی رابوردودا لە سایەی ئەم عەراببانەدا چەندین هەلی زۆر گرنگ بەدەم ئاوەوە دراون، بۆ نمونە لە شکستی پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەردا، ئەمریکیەکان بە خەستی لەسەر خەت بون تا بەرەی ئۆپزسیۆن کارێک بکات، کەچی چاوەروانی سەردانی سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی بون تا گلۆپی سەوز بۆ حکومەتی فریاکەوتنی نیشتمانیان بۆ هەڵکەن، بەڵام لە چەند رۆژێکدا لە خشتەیان بردن. کاتێک ئەمریکا و دوستەکانی لە گۆڕان و بەرەی ئۆپزسیۆن بێ ئومێد بون وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راگەیەنراوێکی فەرمی بۆ پشتگیری لە دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی دەرکرد.

پاش دو شکستی کەمەرشکێنی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی بەغدا و هەولێر، ئەم عەراببانە خۆیان لە بەرپرسیاریەتی دزیەوە، بۆ داپۆشینی شکستەکانیان پرسی چونە ناو حکومەتی هەرێمیان کردە گرنگترین ئەجێندای قۆناغی نەقاهەی دوای شکست. پێشتریش هەوڵیكی زۆریان بۆ بەغدا دا، کاتێک تێگەیشتن لەوێ شوێنیان ناکەنەوە بەلای هەوڵیردا بایان دایەوە.   

کێشە بنەرەتیەکە تەنها لەو پرسانەدا نیە ئاماژەم پێدوان، بەڵکو لەوەشدایە ئەوان نەعامە ئاسا سەریان لە لیتاوێکی خەستدا چەقاندوە و وەک پاشا سەرگەردانەکان عەرشی مێژویی گۆڕان و میراتی سیاسی و مەعنەوی کاک نەوشیروان یان زەوتکردوە، بە کۆمەڵێک مونافیق و مونەفز و موجتەهید و مونەزر و موچەخۆری بڵاگیش دەور دروان، ئەوانەی بە میزاج و بە پێی رۆژ سەیری گۆڕانبون و گۆڕانکاری و ئایندەی گۆڕان دەکەن.

ئەم پێشەکیەم بۆ هەڵسەنگاندنی رێکەوتنی پارتی و گۆرانە بۆ کابینەی نۆ لەکاری سیاسیدا ئاساییە کە تێیدا سیاسەت بە پێوەرە باوەرپێکراوەکان، راشکاوانە، بۆ بەرژەوەندی گشتی، بە نیەتی پاک، لە کەش وهەوای متمانە و هاوسەنگیدا و پاراستنی مافەکانی کەمینە بەرێبکرێت، هێزە سیاسیەکان بەو پێوەرانە چ رێکەوتنێکان بەلاوە پەسند بێت بیکەن، لەو حاڵەتەدا زۆر ئەستەم و نابەرپرسانەیە دیالۆگ و رێکەوتن رەت بکرێنەوە. 

تۆ بلێی لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٥ ەوە تا ئەمرۆ لە کوردستان ئەو مەرجانە بۆ گڤتوگۆ و رێکەوتن بەرقەرار بوبن تا عەراببەکانی گۆڕان بەو پەرۆشیەوە بە شان و شەوکەتی رێکەوتنیان لە گەڵ پارتیدا هەڵدەدەدن؟

دوای رێکەوتنەکە پۆست پەرست و خۆپەرستەکانی ناو گۆڕان دەهۆڵی بۆ لێدەدەن، بە شان و باڵی دیموکراسیەت و ئاکامە جادوگەریەکانیدا دەخوێنن، وەک ئەوەی هەرێم بە قودرەتی قادر بوبێتە سوید و سویسرا و سەرجەم رێسا و یاساکانی دیموکراسیەت پێرەو دەکرێن.

بۆ خۆم شەرم سەرتاپام دەگرێت کاتێک دەبینم ئەو هەڵسوراوە موخەزرەمانەی بە هەزار ئاو شۆردروان بە ناوی گۆڕانەوە ئەم پەیامە پوچەڵ و هەرزانانە رادەگەیەنن، لە کاتێکدا چەند ساڵێک لە مەوبەر زۆربەیان بەس تەنها باسی لێدوانت گەڵ پارتیدا بکردایە دەیان کردیت بە خائینی کوری خائین. بۆیە مەحاڵە باوەر بکرێت ئەمجۆرە ئەقڵیەتە سودێک بە گۆڕان ببەخشێت، بەڵکو لە سایەی گۆڕان و بە ناوی گۆڕانەوە سود بۆ خۆی مسۆگەر دەکات.

بۆ زیندوراگرتنی زاکرەی بەشێک لێیان لە ١٩٧٦ ەوە تا ئەم چرکەیە نزیکەی ١٥ رێکەوتنی زۆر گرنگ نێوان هێزەکانی کوردستان، تایبەت نێوان پارتی و یەکێتی و دواتریش گۆڕان، واژۆ کراون، (دەق و واژۆ و ناو بەروار و شوێن و بابەتەکان بە بەڵگە و دۆکیۆمینت ماون) تەنها دو رێکەوتن ماوەیەک کاریان پێکراوە و کورد تێیاندا تا رادەیەک سودمەند بوە، ئەوانیش رێکەوتنی بەرەی کوردستانی ١٩٨٨ و دوەمیش رێککەوتنی واشنتۆن بۆ راگرتنی شەری ناوخۆ. هەر دو رێکەوتنەکەش لە سەر داوای و بە زەبری هێزی دەرەکی بون: ئێران و ئەمریکا.

بۆیە ئەو جۆرە لێدوانە ناواقیعیانە تەنها بۆ چەواشەکردنی خەڵکە، پێمش وایە هەندێک لەو عەراببانە دەمێکە دانیان لە پۆستێکی حکومەتی هەرێم جیرکردۆتەوە و ئامادەسازی باشیشیان بۆ کردوە. ئەوانە بۆ خۆیان لە گۆڕان دەستیان شتوە، پەیوەندی دەرونی و فکریان لە گەڵ هزری گۆڕاندا کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، بۆیە زۆر پەرۆشن بەو رێکەوتنە زو بە مەقسەدیان بگەن. 

خاڵێکی تر شایستەی وردکردنەوەیە ئەوەیە لە دروستکردنی کابینەی پێشودا چەند بەرپرسێکی بێ ئۆقرەی گۆڕان ئەوەندە پەلەیان بو چاوەروانی رێکەوتنێکی دەستەجەمعی هێزە بەشداربوەکانی تریان لە کابینەکەدا نەکرد، بە پەلە دو لایەنە لە گەڵ پارتی واژۆی رێکەوتنی حکومەتیان کرد، ئاکامەکەی بۆ گۆڕان زەرەربەخش بو، راستەوخۆ دوای ئەوە لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان گۆڕان یەکەم جورعەی باجەکەی دا.

ساڵێکی پێنەچو پارتی رێکەوتنەکەی لە گەڵ گۆڕان فەرامۆش کرد، ئاکامەکەی نەک تەنها وەزیر و نوێنەرانی تری گۆڕان لە حکومەت رەوانەی ئەودیو دێگەڵە کران بەڵکو پۆستی سەرۆکی پەرلەمانیشی پەکخست، چونکە بەشێک بو لە رێکەوتنە دو قۆڵیەکە، هاوکات باقی حکومەت بە قنج و قیتی مایەوە. ئەمجارەش هەمان بەرپرسانی ئەو سەردەمە هەمان هەڵەی کوشندەیان کرد و ئایندەی گۆڕان یان لە حوکمرانی بەستەوە بەو رێکەوتنە دو لایەنە نەک رێکەوتنی سەرجەم هێزە بەشداربوەکان کە نەریتێکی پێرەوکراوە لە دنیادا. 

ئەمجارەش وەک جاری پێشو زۆربەی شاندی دانوستکاری گۆڕان تەماعی پۆست بەری دڵیانی گرتوە. ناشێت لە بیرمان بچێت ئەم عەراببانە چ هەڵەی ستراتیژیان لە گەڵ یەکێتی بۆ پۆستەکانی ئیدارەی پارێزگای سلێمانی کردوە، گۆڕانخوازان دەزانن گۆڕان چ باجێکی ئەو کاڵفامیەی دواە.

پێدەچیت پەلەکردن لە رێکەوتنی دو لایەنی پرسێکی تەکتیکی بێت بۆ پارتی و گۆڕان، پارتی لە هەمو سات و ئانێکدا باڵادەسترە و دەتوانێت رێگری لە روداوە نەخوازراوەکان بکات، گۆڕان ئەو قودرەت و بیرکردنەوەی نیە، بۆیە هیچ بە دور نازانرێت کاتێک پارتی و یەکێتی رێکەوتن بکەن پارتی بە وردی چاوێک بە رێکەوتنەکەی لە گەڵ گۆڕاندا بخشێنێتەوە.
راستی روداوێکی مێژو.

مام جلال چەند هەفتەیەک پێش نەخۆشکەوتنی پەیامێک بۆ کاک نەوشیروان دەنێرێت، تێیدا داوا دەکات ئێوارە درەنگانێک سەردانی دەکات، ئەو کاتە کاک نەوشیروان لە خانوەکەی گردی عەلی ناجی دەژیا، تێشیدا داوا دەکات سەردانەکە دور لە هەمو راگەیاند و زومێکی کامێراوە بێت.

کاک نەوشیروان ئامادەسازی پێویست بۆ داواکەی مام جلال دەکات، مام جلال بە یاوەری دو کەسایەتی ناسراو دێت ( هەر دوکیان لە ژیاندا ماون). دواتر هەر دوکیان بە تەنیا بە یەکەوە دادەنیشن. لەو دانیشتنەدا مام جلال عەرزی زۆر گەورە و گرنگی مادی و سەربازی دەخاتە بەردەم کاک نەوشیروان، کاک نەوشیروان هەمویان رەتدەکاتەوە، مام جلال پرسیاری لێدەکات: کاکە نەوە چیت دەوێت، لەوەڵامدا پێی دەڵێت: پێم باشە فراکسیۆنی یەکێتی چاوێک بە رەشنوسی دەستوری هەریمدا بخشێنێتەوە و جەنابیشت رۆڵت هەبێت لەو پرسە و لە بریاری پەرلەمان بۆ بودجەی فەرمی هێزەکانی کوردستان. 

کاتێک لە لەندەن لە کاک نەوشیروانم پرسی بۆچی ئەو هەمو سەخاوەتەی مام جلالت رەتکردەوە، بە روخسارێکی رازاوە بە زەردەخەنە تایبەتەکەیەوە گوتی: مام جلال و من دوستی سیاسی و شەخسی زیاتر لە نیو سەدەین، بەڵام جیاوازی ساسیشمان هەیە، گەر ئەو شتانەی مام جلال م قبوڵ کردایە گۆڕانم زۆر لاواز دەکرد.     
وێرای جیاوازیەکان دەخوازم گۆران ئەمجارەش روبەروی سەرگەردانی نەکەنەوە، مەخابن دوعا و نیازی من لەگەڵ واقیعی ئێستای گۆڕان و حوکمرانی و رەوشی سیاسی کوردستان یەک ناگرنەوە.

* مەبەست لە دەستەواژەی عەراب تێگەیشتنە کۆمەڵایەتی و ئاینیەکەیەتی.