+ شەپۆل عەلی عەسکەری     ئەم کابینەیە لەهەموو کابینەکانی پێشوتر جیاوازترە، لەهەموو بوارەکانه‌وه‌، بەتایبەت ئەم کابینەیە سەرەتایەکی نوێیە بۆ گۆڕینی پرنسیپی دەسەڵاتداریی لەناو بنەماڵە حکومڕانه‌كان‌و لەنێویاندا بەتایبەتر بنەماڵەی تاڵەبانی‌و بارزانی‌، لەنێو بنەماڵەی بارزانیش بنەماڵەی خودی مەسعود بارزانی، هەر لەسەرەتای هەڵبژاردنەکانەوە تا کۆتایی پارتی دەستیکرد بەهەوڵەکانی بۆ ڕێگاخۆشکردن بۆ نزیکبونەوەی لەلایەنە سیاسییه‌کان ئەمەش لەڕێگای پرۆپارتییه‌کانی ناو لایەنە سیاسییه‌کان.   ئەم هەنگاوانەی پارتی یا بەشێوەیەکی ڕاستتر ئەم هەوڵانەی سەرۆکی پارتی (مسعود بارزانی) دوای ئەوە هات کە هەستی بە مەترسی دەرکەوتنی (نیچێروان)ی برازای لە دوای شکستی ڕفراندۆمەکەی ٢٥/٩/٢٠١٧ و ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرو دەستبەردار بوونی رەجەب تەیب ئۆردوگانی سەرۆکی تورکیا وشەریک لە کۆمەڵێ بازرگانی و وڵاتانی ناوچەکە و ئەوروپا و ئەمریکا لە پشتگیری کردنی و بەتایبەت تر پێشوازی بەغدا بۆ نێچیروان بۆ چاککردنەوەی باروودۆخی هەرێم بە گورزێکی گەورە هەژماردەکرێ دژی مامی و ئەم هەنگاوە بو بە مەرتسییەکی گەورە لەسەر مانەوەی مسعود بارزانی لە سەر دەفەی حوکمی پارتی.   مەترسێکە گەیشتە ئاستی ئەوەی کە (مەسعود بارزانی) خۆی لە سیاسەت ڕاستەوخۆ ی انا ڕاستەوخۆ دورخاتەوە یا دوریان خستەوە، و تەنانەت لە ناو خۆی پارتەکەشی باڵەکەی نێچیروان زیاتر دەردەکەوتن  هەر بۆیە هەوڵەکانی بارزانی   بۆ چەسپاندنی کاندیدکردنی مەسروری کوڕی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران وەک کاریگرنگی هەستیار و دواتر لابردنی نێچیروان لە دەفەی دەسەڵات وەک (تڕۆ تەرفیع)ێک مانای چەسپاندنی حوکمی نەوەی یەکەمی خودی خۆیەتی بەوەش مەسروردەکاتە شازادەی جێنشین لە سەر عەرشی حوکمڕانی پارتەکەی و حکومەتیش، بەم  کارە مەسعود بارزانی وەلانانی برازاکەی لە ١٠٠٪ مسۆگەرکرد وەک هەنگاوی یەکەم.\ هەنگاوەێکی دیکەی لابردنی کەسە نزیکەکانی نێچیراون لە کارەکانیان وبژاردەکردنی وەزیرەکانی کابینەی(٩) پارتی لەمەشدا سەرکەوتووبو، لە پرۆسەی ناساندنی حکومەت و ووتارەکەی سەرۆک وەزیرانی نوێ کە هاتوونەتە  سەر حکومەتێکی قەرزار وەک یەکەم هەڵەی سیاسی لە دوو لایەنەوە یەکەمیان حکومەتەکانی پێشوو هەر خۆیان وەک بنەماڵە حاکم بوون و لایەنەکەی تر دانانی بە شکستی ئامۆزاکەی  و پارتەکەی بە گەندەڵی وبە ڕادەستکردنی حکومەتێکی قەرزدار بە چەندی ملیارد دۆلار. بەندە دڵنیایە کە نێچیروان بارزانی ئەوەندە بێئاگا نیە لە هەنگاوەکانی مامی بەڵام دڵنیام بەبێ گرێبەستێک کە مافی خۆی و دەستەو دایرەکەی مسۆگەر کردوە لای مامی بەڵام نیگەرانی خۆی بۆ نەشاردراوەتەوە و بۆ سەلماندنی ئەم ڕاستیانە دەبێ ڕەنگدانەوەکان بخوێنینەوە وەک دەنگدانەکانی پەرلەمان بۆ سەرۆکی هەرێم و بەدەستهێنانی کەمترین ڕێژەی دەنگ و بایکۆتی یەکێتی بۆ پرۆسەی دەنگدان و دەنگنەدانی یەکگرتوو  وبزوتنەوەی ئیسلامی و نەوەی نوێ، وقەتیزمانەوەی دەنگەکان نێوان پارتی و کەمە نەتەوە (پرۆ پارتێکان) و بزوتنەوەی گۆڕان. رەنگدانەوەی خودی نێچیروان بەرانبەر بە پەرلەمان و سوێندخوارنی لە دەرەوەی پەرلەمان ئامادەبوونی لە فەرەنسا لەو ڕۆژەی لە ئامۆزاکەی و کابینەکەی سوێندی یاساییان خوارد  نمونەیەکی حاشاهەڵنەگرە لە تووڕەیی نێچیروان .  یەکێکی کە دەیسەلمێنی کە ئەم کابینەیە حکومەتێکی پارتیە بە تەواوی ئاماژەکردنی بە سزادانی ئەو وەزیرانەی کاری بازرگانی دەکەن وەک چاوترساندن یا چاو سوورکردنەوە وە ئەم جێگرەکەی گرتەوە نەک تەنها وەزیرەکان بە بێ ئەوەی هیچ یەکێک لەو بەڕێزانە تەحەفزێکی هەبێ یا ڕخزنەیەک بگرێ،. لایەنە بەشدار بۆکان نابێ دڵی خۆیان خۆشبکەن بەوەی کە چەند وەزیرێکاین لە کابینەکەدا هەیە لە بەر ئەوەی ئەم جارەیان دەبێ ئەوە تێبگەن کە بەرانبەر هەر وەزیرێک جێگرێکی پارتی هەیە  وەک مڵۆزم ئامادە باش بۆ بەرەنگاربونەوەی بەپەلە  بەڵام جێگرێکی سەر بە پاراستن! سەبارەت بە بەرنامەی کاری حکومەت لە بوارەکانی چاکسازی چ چاکسازیەک کەبوونی چەند وەزارەتێکی هەرێم  تێیداهەن تەنها بۆ ڕازیکردن (وەزیری بێ وەزارەت) ئەمە خۆی لە خۆیا عەیبەیەکی گەورەیە لە کاتێکدا بۆ یەکێک لە بەندەکانی چاکسازی کەمکردنەوەی خەرجی حکومەتە.  خاڵێکی زۆر گرنگ هەیە بۆ چاکسازی ڕاستەقینەی ئەم کابینەیە ئەگەر بیکات ئەویە کە پرسینەوە لە ئەو لایەن و کەسانەی کە بەشداربوون لە بردن(دزی) سەروەت و سامانی وڵات و گەڕانەوەی بۆ خەزێنەی حکومەت و سزادانی بکەرانی، بۆ ئەنجامدانی ئەم چاکسازیە جەنابی سەرۆک وەزیران دەبێ لە خودی خانەوادەکەی خۆتەوە وخودی خۆت و شەریکە کانتان لە حیزبە هاوپەیمانەکەت و هاوپەیمانە ستراتیجێکانتان لە ناوەوە و دەرەوەی هەرێم و کەسە نزیکەکانتان پرسیار لەوەدایە ئایا ئەم کارە بە ئێوە دەکرێ؟ ئەگەر نا هەموو ئەو دروشمانە کە لە بەرنامەی حکومەتدا باستان کرد تەنها بڵقی سەر ئاوە و هیچی تر. لە لایەکی دیکەوە مەسعود بارزانی دەیەوێ بە شێوەیەکی دیکە بگەڕێتەوە ناو گۆڕەپانی سیاسی بە شێوازێکی ئێرانی واتە بەرنامەیەکی داڕشتوە بۆی یەکەم هەنگاوی بەناوی بارەگای بارزانی کە دواتر زۆر سەرکەوتوو نەبوو لە بەر ناڕەزایی لایەنەکانی لێکەوتەوە لە بەر ئەوەی ئەم بارەگایە مێژوویەکی باشی نەبوە پێشتر لە غەیری ئاشبەتاڵ نەبێ، دووا هەنگاوی دروستکردنی مەجلسێک کە خۆی تیا سەرۆک بێ و کەسە یەکەمەکانی حیزب و لایەنە سیاسێکان ئەندام بن تێیدا وەک ئەوەی کە لە ئێران ڕەفسەنجانی سەرۆکی بوو بە ناوی (مەسلەحەتی شورای ئێران) ئەمەی ئەم بە بۆچوونی من لەوانەیە ناوی بنێ (مەسلەحەتی  باڵای شورای هەرێم) بە سەرکەوتنی ئەم بەرنامەیە  نەک تەنها  کابینەی(٩)  وەک کابینەی ماڵی خودی مەسعود بارزانی دەناسێندرێت بەڵکو حکومەتەکانی دواتریش هەر ئەوان دەبن.  قۆرخکردن و تاک جەمسەری دەسەڵات لای پارتێکەوە و بەتایبەت پارتی مەترسیەکی گەورە دەبێ لە سەر ئایندەی هەرێم وەک لە ڕابووردو دا ڕوویانداوە  وە تازەترین نموونەش ڕووداوەکانی ئەم دوواییانەی هەرێم دەمێک بە دەست تورکیا و دەمێک بەدەست ئێران و دەمێک بەدەست عێراق گەواهی ئەم مەترسیانەن، و ئەوەی زیاتر مەرتسێکانی قوڵتر کردۆتەوە بێ دەنگی وبێ هەڵوێستی و خۆ سڕکردنی لایەنە سیاسێکانی ترە لە ئاست ئەم دەست تێوەردنانە و هەڕەشەکانی حەشدی شەعبی لە سەر کەرکوک بە تایبەتی. بۆیە ئەم حکومەتە ١٠٠٪ حوکمی یەک ماڵە بە تەنها و بێ ڕکابەر. 

 + ئاراس مەسیفی   شکستهێنانی دەسەڵات لەلایەک و شکستخواردنی ئەو حزبانەی کە لە رابورد و ئێستادا خۆیان وەکو ئوپۆزیسیۆن بەرجەستە کردوە لە گێڕانی ئەو رۆلەی بۆ خۆیان دیاری کردوە لەلایەکی ترەوە، بۆشایێکی گەوری لە کار و کایەی سیاسی دروست کردوە. ئەمەش پرسیارێکی گرنگی بە دوای خۆیدا هێناوە کە ئەم بۆشاییە چۆن پڕبکرێتەوە؟   بە رەچاوکردنی ئەو راستیەی کە نەک تەنها لە رابردو نزیکەی 50٪ هاوڵاتیان بەشداری هەڵبژاردنەکانیان نەکردوە و خۆیان لە پرۆسەی سیاسی بە دورگرتوە، بەڵکو نەوەیەکی تازەش کە لە دوای روخانی رژێمی سەددام هاتونەتە دونیاوە، لەساڵانی داهاتودا بەرەو تەمەنی هۆشیاری و چالاکی سیاسی هەڵدەکشێن، دەتوانین بەدڵنیایەوە بگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە بۆشایی و دابڕانی نێوان دەسەڵات و هاوڵاتیان تا دێت فراوانتر دەبێت. جگە لەمەش چاوەڕوانی و ویستی هاوڵاتیان بۆ ژیانێکی باشتر بەردەوام لە هەڵکشان و بەرزبونەوە دایە. لە بەرامبەردا بڕوا و گومانێکی رەوا هەیە لەوەی کە دەسەڵات و حزبەکانی دەسەڵات توانای ئەوەیان هەبێت لە ئاستەنگیەکان و پێداویستیەکانی داهاتو تێبگەن و بتوانن وڵامی پێویست و شایستەیان بۆ داواکاری و چاوەڕوانیەکانی هاوڵاتیان هەبێت، چونکە ئەزمونی رابردویان سەلماندویەتی کە بەو سەرمایە فیکری و زانستی و مادی و مرۆیەی بەردەستیان تەنها دەتوانن بەشیکی کەمی هاوڵاتیان سودمەند و بێدەنگ بکەن. کەواتە هەم ئەوانەی ئێستا خۆیان لە پرۆسەی سیاسی بە دورگرتوە، هەم ئەوانەی لە حزبە ئوپۆزیسۆنەکان بێئومید بون و دەبن و هەم ئەو نەوەیەیی لە ساڵانی داهاتودا پێدەگات، ئەو زۆرینەیەی کۆمەلگە پێک دەهێنن، کە سیستەم و دەسەلاتی سیاسیان بەو شێوە و جۆری ئێستا قبوڵ نیە و نابێت. لەگەڵ زۆربونی دەنگی نارازیش، بۆشاییەکەش فراوانتر دەبێت. لە دەرئەنجامدا ئەگەرەکانی پڕکردنەوە ئەو بۆشاییەش زیاتر و فرەلایەن تر دەبن. یەکێک لە ئەگەرەکان، پرسی دروست بونی حزبێک یان بزوتنەوەیەکی تازەیە. پێشمەرجی باسکردن لە مەرجەکانی سەرکەوتنی هەر حزبێکی تازە لە هەرێمی کورستاندا کە نەیەوێت بەدەردی ئەوانی تر بچێت و نەبێتە هۆی بێهیواکردن و بە فیرۆدانی رەنجی نەوەیەکی تر، تێگەیشتنە لە سروشتی دەسەڵات و خاڵە بەهێز و لاوازەکانی. تەنها بە خوێندنەوە و پێناسەکردنێکی دروست و راستەقینەی سیستەمی سیاسی هەرێمی کوردستان، دەتوانرێت ئەرک و ئامانجی راستەقینەی حزبی سیاسیش تیایدا دیاری بکرێت. تێگەیشتن لە سروشتی دەسەڵاتی هەرێمی کورستان  بونیاد و پێکهاتەی دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا تێکەڵەیەکی زۆر ئاڵۆزە. تێگەیشتن لێی کاری زانستی ورد و درێژی پێویستە. لێرەدا من تەنها تیشک دەخەمە سەر ئەو خاڵانەی دەسەڵات کە هەر حزبێکی سیاسی پێش دروست بونی، دەبێت بە وردیی لێیان تێبگات و قوڵببێتەوە، وڵام و بەرنامەی واقیعی و دروستی بۆیان هەبێت.  گەرچی لە هەرێمی کوردستان دەسەڵاتێکی نیشیمانی ناوەندی بەروکەش بونی هەیە کە حکومەت و پەرلەمان و دەزگاکانی ترن، بەڵام دەسەڵاتی راستەقینە، دەسەڵاتی حزبیی پارتی و یەکێتیە کە هەر یەکێکیان لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی دەزگا و ئامرازی پەیڕەوکردنی دەسەڵاتی تایبەت بە خۆیان هەیە. پایەکانی دەسەڵاتی راستەقینەی پارتی و یەکێتی هێزی چەکدار، دەزگاکانی هەواڵگیریی و ئاسایش، کۆمپانیاکانی ئابوری و دەزگا میدیایەکان و رێخکراوە بەناو مەدەنی و خێرخوازیەکانن. دەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کورستان تەنها ئامرازێکن، لەلایەک بۆ هەماهەنگی لە نێوان بەرژەوندیەکانیان و بەریەک نەکەوتنیان و لەلایەکی ترەوە بۆ بەدەستهێنانی رەوایەتی یاسایی ناوخۆیی و دەرەکیی لەرێگەی هەلبژاردنەکانی پارێزگاکان و پەرڵەمان.  هەردو دەسەڵاتە حزبیەکە رەوایەتی ئایدۆلۆژی خۆیان لە بزوتنەوەی کوردایەتی وەردەگرن. کوردایەتی بەشێکی دانەبڕاوی دونیابینی حزبیانە. پارتی و یەکێتی خۆیان بە میراتگری کوردایەتی دەزانن کە تا ئێستاش ئامادەیەکی قوڵ و رۆحیی لە ناخی بەشێکی زۆری تاکی کوردا هەیە، بەتایبەتیش نەوەی شۆرش و راپەڕین و نەوەی پێش روخانی رژێمی بەعس. هاوکێشە و پەیوەندیە ئێقلیمیەکان کۆلەکەیەکی تری دەسەڵاتی پارتی و یەکێتین کە هەریەکێکیان پەیوەندی و پەیوەستبونی تایبەتی حزبیان لەگەڵ ووڵاتانی ئێقلیمی و دەرەوەدا هەیە.  کەواتە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان دەکرێت دابەش بکرێت بۆ سەر چوار کۆلەکەی سەرەکی. کۆلەکەی یەکەم دەزگا و ئامرازە راستەقینەکانی چەسپاندن و پەیڕەوکردنی دەسەڵاتن کە سەر بە هەردو حزبەکەن لە دو جوگرافیای جیادان. کۆلەکەی دوەم ئایدۆلۆژیا یاخود دونیابینیە کە خۆی لە کوردایەتی وەکو بزوتنەوەیەکی نەتەوەی بەرجەستە دەکات و هەردو حزبەکە بۆ رەوایەتی دان و پاساوی دەسەڵاتی خۆیان بە باش و خراپ سودی لێوەردەگرن. کۆلەکەی سێیەم دەزگا یەکگرتوەکانی حکۆمەتن کە تەنها وەزیفەی هەماهەنگی و کۆکردنەوەی نێوان هەردو دەسەڵاتە حزبیەکەیە کە لە رێگەی پرۆسەی رۆکەشی هەلبژارنی پەرلەمان رەوایەتی یاساییی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بۆ دەسەڵاتەکانیان دەستەبەردەکەن. کۆلەکەی چوارەمیش پەیوەندی و پەیوەستە ئێقلیمی و نێودەوڵەتیەکانە.  ئەرک و ئامانجی حزبی تازە لە سیستەمی سیاسی هەرێمی کوردستان   گرنگی و پێویستی هەر حزبێکی تازەی سەنگین و جدی لەوەدایە کە لە حزبەکانی تر، بە تایبەتی پارتی و یەکێتی نەچێت و تەواو لێیان جیاواز بێت. خاڵێکی لاوازی حزبەکانی تری کۆن و تازەی ئۆپۆزیسیۆن ئەوەبوە کە نەیانتوانی یاخود نەیانویست لە سروشتی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان بە تەواوی تێبگەن، هەر لەبەر ئەمەش بە پێی کات یان بون بەشێک لە ئەجیندای دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی یاخود کەوتونەتە پەراوێز. نمونەی یەکەم بزوتنەوەی گۆڕانە، نمونەی دوەم حزبە ئێسلامیەکانن.  هەر حزبێکی تازە، ئەگەر بیەوێت سەرکەوتو بێت، دەبێت بەرنامە و وڵامێکی گشتگیری بۆ هەر چوار پایەکانی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستاندا هەبێت. حزبی تازە دەبێت ئەوە راستیە رەچاو بکات کە دەسەڵاتی راستەقینە لە هەرێمی کوردستان دەرئەنجامی هەلبژارنی پەرلەمانی نیە، بەڵکو بنەما و پایەکانی هێزی چەکدار و ئەمنی، هێزی ئابوری و میدیای زەبەلاح و پەیوەندیە ناوخۆیی و ئێقلیمیەکانی حزبیە لە دو جوگرافیای جیادا، نەک دەسەڵاتێکی ناوەندی نیشتیمانی لە یەک جوگرافیادا کە لەرێگەی پرۆسەی هەلبژاردنێکی نیشتیمانی دەسەڵات تیایدا دەستاودەست دەکرێت. هەر حزبێکی دەرەوەی یەکێتی و پارتی ئەگەر لە هەلبژارنەکانی پارێزگاکان یاخود پەرلەمان زۆرینەش بەدەست بهێنێت، ناتوانێت ببێتە خاوەن یاخود هاوپشکی راستەقینەی دەسەڵات، بەڵکو لە باشترین دۆخدا دەتوانێت پارێزگارێک یاخود چەند وەزێرێکی هەبێت کە ئەوانیش بە حوکمی واقیع دەبنەوە بەشێک لە ئەجیندای دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی. لەبەرامبەریشدا شەرعیەتی یاسایی ناوخۆیی و دەرەکی دەدەنە دەسەڵاتێک کە خۆیان نە خاوەن نە هاوپشکی راستەقینەن تیایدا. وەزیرەکانی گۆڕان و پارێزگاری ئێستای سلێمانی نمونەیەکی زیندوی ئەم راستیەن. کەواتە دروست کردنی حزب تەنها بۆ قۆستنەوە و رێکخستنی نارەزایەکان بە مەبەستی بەشداریکردنی هەڵبژاردنی پەرلەمان و بەشداری روکەشیانەی دەزگاکانی حکومەت جگە لە دەوڵەمەند کردن و پێگەیاندنی چەند کەس و بنەماڵەیەک، لە کات بەفیرۆدان و بێ ئومیدکردنی نەوەیەکی تر هیچی تری بەدواوە نابێت.  کەواتە دەبێت حزبی تازە چۆن بێت و چی بکات؟ حزب یاخود هەر جولانەوەیەکی تازە دەبێت وەکو مەرجی سەرەتا راستگۆیانە و چاونەترسانە لە رۆی ئایدۆلۆژیەوە کوردایەتی تێبپەرێنێت. دونیابینێک پێشبخات کە توانای ململانێی کوردایەتیەکەی پارتی و یەکێتی هەبێت و خۆی وەکو جێگیرەوە پێش بخات. لە روی کرداریدا دەبێت بێمنەتانە نەک تەنها بایکۆتی بنیاد و پرۆسەی سیاسی ئێستا بکات کە ژێرخان و سەرخانەکەی لە ژێر هەژمون و دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی دایە، بەڵکو بە رەچاوکردنی تایبەتمەندیە ناوچەیەکان لە رێگەی خەباتی بنچینەی هەرەوەزی مەدەنی و جەماوەری لەسەر ئاستی گوند، و شار و شارۆچکە، ویست و داواکاری هاوڵاتیانی ناڕازی فۆرمەلە بکات، رێک بخات و ئاڕاستە بکات. لەم رێگەیەوە دەتوانێت بنیاد و پێکهاتەی لۆکالی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی لە ڕەگەوە لەق بکات و ناچاری گۆڕانکاری و چاکسازیان بکات. ئەم باسە هەڵوەستە لەسەرکردن و دەوڵەمەندکردنی زیاتری پێویستە کە دەکرێت لە بابەتێکی تایبەتدا بە دور و درێژی رونبکرێتەوە.  لە روی یاساییەوە بایکۆتی پرۆسەی روکەش و درۆینەی هەلبژاردنەکان بکات تا رەوایی یاسایی ناوخۆیی و دەرەکی دەسەڵاتی ئێستا بخاتە ژێر پرسیار و گومانەوە. بە سود وەرگرتن لە چوارچێوەی دەستوریی و یاسایەکانی عێراق پەیوەندی ستراتێژی و تاکتیکی لەگەڵ هێزە عێراقیە دۆستەکان دروست بکات بۆ ئەوەی کاریگەری پارتی و یەکێتی لە بەغدا و پەیوەندی و پەیوەستیە حزبیەکانی پارتی و یەکێتی لەگەڵ وڵاتانی ئیقلیمی لەسەر پرۆسەی سیاسی هەرێمی کوردستاندا کەم و کاڵ بکاتەوە.  لێرەدا پرسێارێک دێتە ئاراوە کە ئایا تە چەند مەرج و زەمینەی سەرکەوتن بۆ ئەم جۆرە کاری حزبیە لەبار و بەردەستە؟ ووڵامەکەی ئاسان نییە، چونکە هەمو کارێکی نوێ و تازە پێویستی بە دونیابینیی کامڵ و رەوان و پتەوە و میکانیزمی کرداریە کە بێگومان لە سەرەتادا روبەروی ئاستەنگی گەورە دەبێتەوە. بە بۆچونی من ئەگەر ئێستا مەرج و زەمینەی کارێکی وا لەباریش نەبێت، ئەوا دەکرێت کاری لە پێشینەی ئێستا دروست کردنی زەمینە و رێگەخۆشکردن بێت بەو ئاڕاستەیە، لە جیاتی دوبارکردنەوەی هەڵەکانی رابوردو، چونکە بە ئاوردانەوەیەک بۆ رابردو بۆمان دەردەکەوێت کە رێگاکانی تر تاقیکراونەتەوە و نەک تەنها ئامانجەکانیان نەپێکاوە، بەڵکو بە شێوەیەکی وا شکستیان خواردەوە کە لە دەرئەنجامدا نەوەیەکیان بێ ئومێد کردوە و پرۆسەی سیاسیان بۆ چەندین ساڵ گەڕاندۆتەوە دواوە.

+ رێبوار کەریم وەلی    (1) زۆرجار كە لەگەڵ رەوانشاد نەوشیروان مستەفادا دادەنیشتین، پرسیاری وەزعی دەكرد (بەتایبەت ئەو كاتانەی كە بە فیتی یەكێتی گرژییەكی زۆر لە نێوان پارتی و گۆڕاندا هەبوو) و لەسەر هەندێك شت دەیویست بزانێ هەڵوێستی پارتی چییە؟ ئێمەش كەم تا زۆر ئەوەمان بۆ نەقڵ دەكرد كە لە دەوروبەری سەرۆك نێچیرڤان بارزانییەوە دەمانبیست و زۆربەیان ئیجابی بوون. ئەو دەیگوت: "ئەوەیان دەزانم، پارتی دەڵێ چی؟". بەرنامەی كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و هێڵە گشتییەكانی سیاسەتی ئەو حكومەتە كە رۆژی 10ی مانگ لەلایەن سەرۆك وەزیران مەسروور بارزانییەوە راگەیەندرا، ئەگەرچی بەرنامەی هاوبەشی هەموو حزبە بەشداربووەكانە تا هەڵبژاردنی داهاتوو، بەڵام روانگای پارتی بەسەریدا زاڵە. روانگای پارتیش بۆ حوكمڕانی تەنها پەیوەست نییە بە حكومەتی هەرێمەوە، بگرە روانگایەكی ستراتیژییە بۆ ئیدارەدانی پارتیش لە داهاتوودا كە ئێرە دەبێتە خاڵی وەرچەرخان. ئەگەر ئەم روانگایە، بەو ستاف و بەرنامەیەوە سەربگرێ، ئەوە بۆ ئاییندەی پارتیشە كە ساڵانێكە كاری بۆ دەكرێت. كابینەی نۆیەمی حكومەت وەكو میلادێك وێنا دەكرێت كە هیچ رەبتێكی بە رابردووی حوكمڕانیی پارتییەوە نییە. رێك وەك ئەوە وایە كە تازە پارتی حوكمی گرتبێتە دەست. وەك ئەوە وایە كە پارتی قەت لە كۆی 8 كابینە، سەرۆكایەتی 5 كابینەی نەكردبێت و 12 ساڵیش سەرۆك بارزانی، لە لووتكەی دەسەڵاتی جێبەجێكردندا نەبووبێت، وەك ئەوە وایە كە قەت لیژنەی جیاجیا بۆ قەڵاچۆكردنی گەندەڵی و چاكسازی و پاكسازی پێكنەهێنرابێت و گەندەڵیش نەكرابێتە فەرهەنگ، چونكە فەرهەنگسازی لە سەرەوەڕا دەكرێت! لە پشكی پارتی لە حكومەتدا، ئەنجوومەنی ئاسایشی هەرێم، گوازراوەتەوە بۆ ناو حكومەت و لە پێناو راگرتنی باڵانسی ناوچەییش، كارەكتەرەكانی كابینەكانی پێشوو بەلاوە نراون. لە كاتێكدا حكومەتی نوێ دوو كەسی بە پلەی وەزیر تێدایە كە هیچیان قۆناغی ناوەندیشیان تەواو نەكردووە، بەڵام بە ئەمری واقیع و تەحەددای پێكهێنانی حكومەت، بە ناچاری قەبوڵ كران. پارتی غەدر لە خۆی دەكات ئەگەر بیەوێ ئەو كابینەیە وەكو میلادێك وێنا بكات، چونكە ئەوەی ئەمڕۆ دەستی كەوتووە بەرهەمی رابردووە، بەرهەمی هەستانەوەی دوای ریفراندۆمە و بەرهەمی كرانەوەی دەرگاكانی دنیایە بەسەر كوردستاندا. كەچی ئەوەی لە دەرەوەڕا دەبینرێ، ئەوەیە كە پارتی لەناوخۆیدا كودەتایەكی سپی كردووە نەك جێگۆڕكێی كارەكتەرەكان.   تا قوباد، قوبادی مام بوو (2) دەنگدان بە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەتایبەتیش بۆ جێگری سەرۆكی حكومەت، نمایشێكی قودرەت و هەندێكیش تۆڵەسەندنەوە بوو. قوباد تاڵەبانی لە هەڵبژاردنەكاندا وەكو سەرۆكی لیستی یەكێتی زۆرترین دەنگی هێنا بۆ ئەوەی پێگەی خۆی وەكو جێگری سەرۆكی حكومەت بپارێزێت و لە ئەگەری بەستنی كۆنگرەشدا بچێتە جێگەی مام جەلال. لە كابینەی هەشتەمدا بە تكاو رجای كۆسرەت رەسوڵ و سەرۆك بەرهەم ساڵح، پارتی رەزامەندیی نیشان دا كە ببێتە جێگری سەرۆك وەزیران، بەڵام ئەمجارە لە دەستنیشانكردنی پۆستەكانی یەكێتی بۆ حكومەت، هەر ئەم دوو ناوە تەنگیان پێ هەڵچنی! ئەگەرچی ماوەیەكی زۆر یەكێتی لە دانوستاندن لەگەڵ پارتیدا شەڕی ئەوەیان بۆ قوباد كرد كە تاكە جێگر بێت، بەڵام دوایی وەرەق هەڵگەڕایەوە. قوباد تاڵەبانی كە لە دەنگدانی پێشوو بە كابینەی هەشتەم لە سەركوەزیرانیش دەنگی زیاتر هێنابوو، ئەمجارە (گوایە لەبەر ئەوەی یەكێتی دەنگیان بە سەرۆكی هەرێم نەداوە) لەلایەن پەرلەمانتارانی پارتی و گۆڕانەوە سزا درا. راستییەكەی بەرنامە وابوو كە قوباد تاڵەبانی بە هیچ شێوەیەك هاوتای سەرۆك وەزیران دەنگ نەهێنێ. رەنگبێ پارتییەكان لە هەندێك هەڵوێست و لێدوانی پێشووتری قوباد تاڵەبانی تووڕە بووبن، بەڵام مەعقولیش نەبوو، بێگەرد تاڵەبانی كە یەكێك لە عەڕابەكانی 23ی حوزەیران بوو، ئەو هەموو دەنگە بهێنێ! ئێستا قوباد تاڵەبانی تاكە نوێنەری سەرۆك نێچیرڤان بارزانییە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا. پەسن و مەدحەكانی سەرۆك نێچیرڤان لە كاتی ماڵئاوایی لە حكومەت بۆ قوباد تاڵەبانی كە بە "پیاوی دەوڵەت" وەسفی كرد، رەنگبێ وایكردبێت كە كەوتبێتە بەر غەزەبی پەرلەمانتارانی پارتی. ئیتر قوباد قوبادی مام نەماوە و، ئەو ناز و دەسەڵاتەشی نامێنێت كە لەسەردەمی سەرۆكایەتیی نێچیرڤان بارزانیدا هەیبوو. پارەكە دەدەن بە كێ؟ (3) وەزارەتی رۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستان گوایە بە نیازە لە بەرامبەر سەیركردنی تەلەڤزیۆن پارە لە هاووڵاتیان وەربگرێت. مەوزووعەكە دەبرێتە پەرلەمان و لە لیژنەی پەیوەندیدار باس دەكرێت. لە بەشێك لە وڵاتانی ئەورووپا باجی سەیركردنی تەلەڤزیۆن هەیە، هەموو ئاپارتمان و ماڵەكان دەتوانن سوود لە چەند كەناڵێكی رەسمیی دەوڵەت (نەك حكومەت) وەربگرن. ئەو كەناڵانە دەزگای پڕوپاگەندەی هیچ حزبێكی سیاسی یان لایەنی دەسەڵاتدار نین و كارمەند و بودجەی كەناڵەكانیش لە باج دابین دەكرێت. ئەوەش هی ئەمڕۆ و دوێنێ نییە و ساڵانێكە هەیە. لەگەڵ پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا و ئامرازەكانی گەیاندن، خەڵك كەمتر سەیری تەلەڤزیۆن دەكەن و لە هەندێك وڵاتیش تەنانەت بیر لە لابردنی ئەو باجە دەكەنەوە. تازە بە تازە لە كوردستان ئەو باسە تەڕح دەكرێت. ئەوەش لە كاتێكدایە لە كوردستان نەك دەوڵەت بگرە حكومەتیش یەك كەناڵی تەلەڤزیۆنیی نییە. تەلەڤزیۆن و میدیا نەك هی حزبەكانن، بگرە لەناو حزبەكانیشدا هی چەند لایەنێكن. كەواتا ئەوە بیرۆكەیەكە لە رابردوو ماوەتەوە و باسكردنی بۆ ئێستا نەك هەر مومكین نییە، ئەگەر مومكینیش بێت، دیار نییە داخۆ هاووڵاتی پارەی سەیركردنی كام كەناڵ دەدات.

د. بەختیار ئەمین بارام   مێژوو بۆمان. باس دەكات كە دوو چین هەن لە كۆمەڵگادا كە ئەبێت لە سەربەخۆیی و پاكی و نەزاهەتدا نموونە بن و دوور بن لە هەموو ئاسەوارێكی گەندەڵی و پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و ئەبێت مافی تاكی بەرامبەر لایان لە پێش هەموو بەرژەوەندی یەكی ترەوە بێت و وە هەر بۆشە ئەم دوو چینە سوێند دەخۆن كە لەو ئاراستەیە لانەدەن و پابەند بن پێوەی و لادانی ئەم دوو چینە لە ئاراستەیان مانای وایە كە كۆمەڵ توشی دەردێكی زۆر كوشندە بوەو نەخۆشی گەیشتۆتە سەر ئێسك و چارەسەر ئیتر زەحمەتە. ئەو دوو چینەش چینی ئێمەی پزیشكین و چینی حاكمەكانە. بەداخەوەم كە ئەم دوو چینە سەربەستی خۆی دۆڕاندوە لە كۆمەڵگای كوردی خۆمانداو تاك تاكە ماوە كە لە جەنگێكی دژواری ڕۆژانەدایە كە تێوە نەگلێت و بتوانێت ڕۆحی خۆی بە ئاسودەیی بهێڵێتەوە. منێكی بەندەی ستەم لێكراو، لێدراو، لەوڵات دەربەدەركراو، جەنابی حاكم تازە خەریكە ئەمری گرتن و داخستنی خەتی ئاسیاكەم ئەكات،جەنابی حاكم نازانم ناوت چییەو كێییت، پێویستیش ناكات بزانم، بەس بەناوی خودا سوێندت دەدەم كە ئایا دەروونت ئاسودەیە بەم كارە، ئایا پێش هەستان بەم كارەت نەدەبووبیرێك لە ئارامی دەروونت بكەیتەوە و بزانیت كە ئەم ڕێگایە ئەو ڕێگایە نییە كە وەكو حاكمێك بۆت دیاری كراوە كە ئەویش بەدی هێنانی مافە ڕەواكانی تاك و كۆمەڵە نەك پێشێلكردنی ماف. جەنابی حاكم لەو هەموو تەقە و فیشەك تەقاندنەت نەكۆڵیەوە كە ئارامی شاریان تێكدا و لە لێكۆڵینەوە برینداری فیشەكی قاچمتان لابرد و وێنەی كامێرای سەرجادەكە كۆكرانەوەو شاردرانەوەو ئەو پۆلیسەی كە لە بەردەمی مندا ڕوومەتی چەپی بە فیشەك بریندار بوو دیار نەماو بێ دەنگ كرا و هەرچی قەوانە فیشەك بوو كۆكرانەوە كە ابوایە بۆ لێكۆڵینەوە ببرێت بەڵام بە پێچەوانەوە فڕێدران تا تاوانەكە داپۆشن. ئینجا دوایی تهدید كرام كە ئەبێ لە ماوەی چەند كاتژمێرێكدا ووڵات بەجێبهێڵم یان ئەم كوژن و ڕۆیشتم هاتن و چەند كەسێك تەسلیم كران و گیران ە بەربون و ئێستا جەنابت نە تبلیغت بۆ ناردم و نە پەیوەندیتان پێوە كردووم و هەرچەندە من چەندین نامەم بۆ ئەو ئەفسەرەی پۆلیس نارد جوابی نەبوو هاتوون لە جیاتی گرتن و لێكۆڵینەوە لە گەڵ تاوانبار جەنابت هێزی بازوو و دەوروبەرت بە منی زوڵملێكراو تاقی ئەكەیتەوەو ی جارێكی تر سینارێوی زانای قایمەقام بە من ئەكەن هەرچەندە من نە پۆستم هەبووە و نە حیزبیش بووم. جەنابت ئەڵێیت من بوختانم كردوە و تو خوا تۆزێك زۆر نا ویژدانت بخەرە كار باسی دەرمانی ساختە بوختان بوو. ڕۆژ نییە كەناڵەكان باسی دەرمانی ساختە نەكەن ئەوەتا فاروقی مەلا مستەفا باسی ئەكات و كەناڵی ڕووداوی نێچرڤان بارزانی باسی ئەكات و مەسەل ئاسایی پێت دەڵێم هەر لە زمانی خۆتانەوە وەڵامەكانتان بۆ ئەنێرمەوە و ئەی جەنابت بۆ نەهاتیتە مەیدان بۆ گەڕاندنەوەی مافی ئەوانەی كە بە دەرمانی ساختە مردن و كەم ئەندام بوون. جەنابی حاكم نازانم جەنابت لەكوردستان ئەژیت و لە سلێمانیت!!!!! ئایا هەست بەو هەوا ژەهرە ناكەیت كە هەڵی ئەمژیت خۆت و خێزانت بە هۆی بەنزینی خراپ و كارگەكانە وە و من تحدات ئەكەم بتوانیت ئەو ئاوە بخۆیتەوە كە بە بۆری هاتۆتە ماڵەكەت، ژینگەی تا حەوت وەچەت وێرانە و سێ وەچەی داهاتوت بە قەرزاری لە دایك ئەبێت ئەگەر وەزع وا بڕوات و ئاو و خاك و ژێر خاكت فرۆشراوە و ئاین و هونەر و ڕۆشنبیری و زانیاری تەزویر كراوە وەكو دەرمانەكان و ئێستا جەنابت هاتویت بە تۆقاندنی بابایەكی وەك منی بێ چەك و بێ دەسەڵات ئەتەوێت هەقی كەركوك و ئاوو خاك لە من كەیتەوە. جەنابی حاكم بڕۆ بزانە پارەی سی ساڵی نەوتەكەمان لە كوێیە، بزانە چەند كەس بە تەنكەری نەوت گیانیان لە دەست داوەو و چەند هاوڵاتی مردوون و توشی زەرەر بوون بە هۆی چاڵی جادەكانەوە كە تانكەرە نەوتەكان دروستیان كرد. جەنابی حاكم هیوادارم سبەینێ جوابم بەیتەوە بە ئاشكرا بنوسیت كە من فڵان كەسم و منم ئەمری گرتنی ئەم دكتۆرەم دەركردوە كە بۆتە هۆی هەموو ئەم هەموو نەهامەتیانەی سەرەوەی كوردستان. سیم كارتەكەی ئاسیاشم كە قفڵت كردوە بە ئەمری جەنابت موبارەك بێت و خۆزگە ئەو بڕە پارەیەی سەرفت كرد لە نوسینی ئەم ئەمرەو كاغەز و چاپی و دەركردنی بتاندایە بە چارەسەری منداڵێكی هەژاری كورد و پێت ئەڵێم ترسناكترین شوێنی دۆزەخ بۆ پزیشك و حاكمی بێ ویژدان دانراوە.

+ سالار مەحمود   لەهەرسێ ئاستی سیاسی و ئابوری و یاساییدا هێشتا گرفت و ئاسۆی دەربازبوون لە ئاستەنگیەکان هەیە. گرەنتی دەربازبوون گەڕانەوەیە بۆ گفتوگۆی راشکاوو نیازی گەیشتن بەچارەسەر بەلەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی خەڵک و بەردەوامی موچە و دەستکردن بەچاکسازیی.. لەدوایین دوو سەردانی سەرۆکی هەرێم بۆ لای سەرۆککۆمارو پەیامی فرەنساو بەریتانیا بۆ گەیشتن بە رێکەوتن لەنێوان بەغداو هەرێم دەلاقەی  نوێی لەنێوان هەردوو لادا کردۆتەوە. دۆخەکە بە تێڕوانینی رابروو سەختە بەردەوام بوونی. دانانی پارێزگارێکی کورد بۆ کەرکوک و پڕ کردنەوەی پۆستەکانی کورد لەبەغدا دوای دانانی وەزیری داد و دروستکردنی ژووری هاوبەش لایەنە کوردستانیەکان لەبەغدا و بەتایبەتی هاوپەیمانی لایەنە کوردستانیەکان لەپەرلەمانی عیراق پێگەی کوردستان بەهێز دەکات. لەهەمان کاتدا گرەنتی بەردەوامی پشکی کوردستان لە بودجەی عیراقدا دەکات کە بەم جۆرەی ئێستا بەشێک لەهێزە عێراقیەکانی نیگەران کردوە. دورخستنەوەی بەڵای ململانێی ئێران و ئەمریکا پەیوەستە بە یەکگوتاری هەرێم و بەغدا، جوڵە دیبلۆماسیەکانی سەرۆک کۆماری عیراق لەناوچەکەو جیهان و سود وەرگرتنی کوردستان لەو پێگە دەستوریە کوردستان دەباتەوە ناو مەحفەلی نێودەوڵەتی و دەستێوەردانەکانی وڵاتان ئەستەم دەکات. پەیوەندی نێوان هێزە عیراقیەکان بەناسنامەی مەزهەبی و تایفیانەوە لە ئاڵۆزیەکی قوڵدایە، ئەمەش وای کردوە نەتوانن گەلەکۆمەی مەترسیدار لەسەر مافە دەستوریەکانی هەرێم بکەن، بەڵام هەر کۆدەنگیەکی کوردستان ئەوان کۆدەکاتەوە وەک ئەوەی لەکەرکوک لەخۆپیشاندانی کۆنە بەعسی و شۆڤێنیەکاندا خۆی بینیەوە. لەبەر ئەوە گرتنەبەری دیبلۆماسیەتی نەرم میکانیزمێکی گونجاوترینە بۆ سود وەرگرتن لە دەرفەتەکان. دەستگرتن بەچارەسەری دەستوریەوە بەشێک لە لەدەستچوەکانی ناوچە دابڕاوەکان دەگەڕێنێتەوە.  دۆخی ئێستای عیراق دەرفەتی گەورەو ئاستەنگی گەورەی تێدایە، بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی نیشتمانی لەلایەن هێزە کورستانیەکان بەتایبەتی دوو هێزە باڵا دەستەکە، دەرفەتەکان زاڵ دەکات بەسەر ئاستەنگە هەمیشە بەردەوامەکاندا.

+ جەعفەر عەلی   فەرھاد پیرباڵ، ناوێکی  دیاری ناوەندی ئەکادیمی، ئەدەبی، ھونەری و رۆشنبیری کوردستانە. لەم چەند ساڵەی دواییدا ئەم ناوە ھەرچی زیاتر زەقبۆتەوەو خەریکە دەگۆڕێ بۆ دیاردەیەکی جیاواز لە بنەڕەتە ئەکادیمی و ئەدەبی و رۆشنبیرییەکەی.  لە ئێستادا فەرھاد لە یەککاتدا پێماندەڵێت؛ ئەخلاق و بەھا گرنگن دەبێ پارێزگاریان لێبکرێ، کەچی پەلاماری دوور لەو بەھا ئەخلاقیانە دەکاتە سەر دەرەوەی خۆی. بۆ من گرنگ نییە دەرەوەی خۆی کێیە، سەر بە چ نەتەوەو ئایین و حیزبێکی سیاسییە، ئەوەی گرنگە، پەلاماری دوور لە بەھای مرۆیی و ئەخلاقییە بە مانا کۆمەڵایەتییەکەی. فەرھاد نوسەرە، نوسەرێکی دیاریش، دەیان کتێبی ئەدەبی و مێژوویی و رۆژنامەوانی نوسیووە، بەڵام لە بری پاراستنی کتێب، بە دەبەی پڕ لە بەنزینەوە پەلاماری بەھای کتێب و ماڵی کتێب دەدات، گڕ لە جوانی وشە و رستە و باڵای کتێب بەردەدات. لەوە تێدەگەم فەرھاد بۆ ھەر یەکێک لەم کارانەی دەیکات پاساوی خۆی ھەیە، بەڵام ئەم پاساوانە ناتوانن بە فۆرمی بیرکردنەوە و پەلامارەکانی ئەو رازیمان بکەن و ئەستۆپاکی و بێگوناھی ئەومان لە بەرامبەر ئەم کارە نەشیاوانەی بۆ بسەلمێنن. ئەگەر فەرھاد لە دەرەوەی کۆنتڕۆڵی ناوەکی خۆی، وەک پەرچەکرداری دۆخێکی دەروونی ناجێگیر پەنا بۆ کاری لەمجۆرە دەبات، ئەرکی دەزگا کۆمەڵایەتی و تەندروستییەکانی ھەرێمە، چارەسەری بۆ بدۆزنەوە. ئەگەر گەرەکییەتی لەڕێی ئەم ستایلی کارکردن و ھێرشکردنەوە، شتێک لە دونیای سیاسی و کۆمەڵایەتی و دادوەری ھەرێم بگۆڕێت و ناچار بە گوێگرتن لە داوا و مافەکانی بکات (کە بەردەوام جەخت لە پێشێلکردنی مافە کۆمەڵایەتی و دارایی و رۆشنبیرییەکانی دەکاتەوە)، دیسان ئەم فۆرمی کارکردنە ھێزی ناچارکردنی ئەم پنتانەی دەسەڵاتی بە ھێنانە ژێربار نابێت، نەک بۆ چارەسەرکردن، بگرە بۆ گوێگرتن لە کێشەکانیشی، چونکە ئەو، کاتێک پەلاماری نێچیرڤان دەدات، ھەمانکات خۆی بە قوربانی مەسعود بارزانی دەکات و لەگەڵ ناوھێنانی ھەڵدەستێتە سەرپێ و وەک باوکی خۆی دەیناسێنێ. لە ئێستادا پیرباڵ بەرەو ئەوە ھەنگاو دەنێت وەک مرۆڤێکی دەروون نەخۆش بچێتە نێو مێژووی ئێمە و دوور نییە ھەر بەم ھۆکارەش بچێتە دونیاکەی ترەوە، وەک چۆن بەشێک لە بیرمەند و فەیلەسوف و ھونەرمەندانی گەورەی جیھان، کۆتاییەکانی ژیانیان بە شڵەژانی دەروونی و دواتریش شێتی و ئینجا مردن بەڕێکرد. بە دووری نازانم پیرباڵ، نێگەتیڤانە نمایش، یان مەشقی کۆپیکردنەوەی ئەم ستایل و فۆرمی ژیانە بکات. بۆ فەرھاد زۆر گرنگە بەردەوام چاوەکان، زومی کامێراکان لەسەر قسە و جوڵەکانی ئەو بن، رووبەرە فراوانەکەی سۆشیال-میدیا داگیربکات و ھەموو سەرنجەکان لەسەر جوڵەکانی ئەم بوونەوەرە کۆببنەوە، کە خەریکە دەبێ بە تازەترین دیاردەی ناو کۆمەڵگەی ئێمە و ناوی (فەرھاد پیرباڵ)ە.  ئەو ئیتر بۆی گرنگ نییە چی دەڵێت، جنێو بە کێ دەدات، لە کوێ لە ناوەڕاستی شەقامێکدا دەوەستێ و پڕ بە زاری ھاوار دەکات، لە کام بەرنامە دەبێتە میوانی ناوەخت و ئاگر لە چی و لە کوێ بەردەدات. ئەوەی لە ئێستادا بۆ ئەو لە ھەر بابەتێکی دیکە گرنگترە، ئەوەیە؛ باس بکرێ، خۆی پاڵەوانی یەکەم و بێ رکابەری نێو رووداوەکان بێت، سەردێر و ناوەندەدێر و دوادێر ھەر خۆی بێت. گومان لەوەدا نییە، ھەڵسوکەوت و کارەکانی ئێستای فەرھاد، لە کاری مرۆڤێکی ئاسایی ناچن، حاڵەتێک، دۆخێکی دەروونی ناجێگیر لە پشتی پاساودانەوەی رەفتار و قسەکانیدا ئامادەن. ئەگەر ئەوە راست بێت، واتە پیرباڵ لە دۆخی نێوان (نەشێتی) و (نەعاقڵی)دایە، ئەو ھەنگاو بەرەو لە دەستدانی عەقڵ دەنێ و پێویستی بە چارەسەرە، چارەسەری ئەویش بەم دەسەڵاتەی کە ھەیە ناکرێ، چونکە خودی دەسەڵات خۆی لە دۆخێکی عەقڵی باشدا نییە و پێویستی بە چارەسەرە. گرنگە دۆست و ھاوڕێ نزیکەکانی فەرھاد لەم دۆخەدا ئەگەر کارێکیان بۆ دەکرێت، یان دەتوانن بە قازانجی ئارامکردنەوەی دەروونی و کۆمەڵایەتی ئەو کارێک بکەن، ھاوکار و یارمەتیدەری بن. پیرباڵ قەڵەمێکی دیاری ناو دونیای رۆشنبیری ئێمەیە، ئەو لە ئێستادا مرۆڤێکە لە نێوان دونیای شێتی و عاقڵیدا دێت و دەچێ، لە یەککاتدا دەشێت قسەکانی ھەم وەک قسەی مرۆڤێکی ئاسایی، ھەم وەک قسەی مرۆڤێکی نائاسایی وەربگیرێت، ئەو لە ئێستادا، نە لەگەڵ دەسەڵات، نە لە دەرەوەی دەسەڵاتدایە، ئەو لە ھەر شتێک زیاتر خەریکی لەناوبردنی خۆی و سوتاندنی دونیا تایبەتەکەی خۆیەتی، خەریکی گەورەکردنەوەی ئەم رۆحی تۆڵە و پەلامارەیە، کە بە جۆرێک لە جۆرەکان لە دونیای دەرەوەی خۆیەوە پەلاماری دونیا تایبەتەکەی ئەویان داوە.  ھەستکردن بە ستەم لەلای پیرباڵ بۆتە بابەتێکی ھەمیشە ئامادە و ھێزی زاڵبوون بەسەر ئەم بابەتە و پشتگوێ خستنی نییە، ئەو کاتێک لە قوڵایی ئەم ھەستکردن بە ستەمەوە دەزگایەکی قەزایی سەربەخۆ و ئازای بێلایەن نابینێ بۆ گێڕانەوەی مافەکانی (وەک خۆی دەڵێت), ئیدی بە شێوازی تایبەتی خۆی و بە ھێزی دەست و بازوو و شەخسی خۆی، رووبەڕووی ستەمکار دەبێتەوە. ئیدی بۆ ئەو بایەخێکی نابێ ستەمکار ناوی چییە، کوڕی کێیە، سەر بە کام بنەماڵە و ماڵی سیاسییە، دەشێت ئەم ستەمکارە سەرۆکی حکومەت، یان ژنێک، یان ماڵی وەفایی بێت. واتە فۆرمی رەفتار و قسەی فەرھاد، بریتییە لە دادگاییکردنی سیستمێکی قەزایی، کە ھێزی بەرگری لە مافی ستەملێکراوانی لە دەستداوە، راستتر ئەم ھێزەی ھەر نەبووە.  ئەو خەریکە دەبێتە مرۆڤێکی جیاوازتر، جیاواز لە پیرباڵەکەی جاران، جیاواز لە فۆرم و ستایلی کارکردن، جیاواز لە دەرکەوتن و خۆدەرخستن، جیاواز لە نمایش و گوزارشت لە راستی و حەقیقەت. زمان، قسە، رەفتار، فۆرمی ئەم رۆحی یاخیبوونەی کە ھەیبوو، ھەموویان جیاوازترن. ئەو کوڕی کۆمەڵگەکەیەتی، لە نێو ئەم پەروەردە و کولتورەدا ھاتووە و گەورە بووە، دیارە بەڕێکردنی بەشێکی تەمەن و چەند ساڵ خوێندن لە وڵاتێکی ئەوروپایی راقی، مانای کۆتاییھێنان و دابڕانی یەکجارەکی لەم پەروەردە و کولتورە داخراو و نەریتییە نییە، کە ھەیە، ھەروەکچۆن بوونی ئەم کولتورە داخراوەش پاساوی ئەوە ناداتەوە، کە ھەمووان ببین بە پیرباڵ.  لە بڕوای مندا، پیرباڵ پێویستی بە سەرلەنوێ دروستکردنەوە ھەیە، دەبێ بگەڕێنرێتەوە، نەک ئازار بدرێ و ھێندەی دی وێران بکرێت. ئایا دەسەڵات و کۆمەڵگەی ئێمە ھێزی ئەوەی دەبێ، پیرباڵ لەم دۆخە ناجێگیرە دەروونی و کۆمەڵایەتییە دەرباز بکات و فەرھادی مامۆستای زانکۆ و نوسەر و ئەدیبمان لە فۆرمە راستەقینە و رۆحە پڕ لە یاخیبوونە جوانەکەی خۆی پێببەخشێتەوە.

+  لوقمان حاجی قادر     بەدەر لە پێداهەڵدان، دكتۆر بەرهەم كەسایەتییەكی سیاسی و دپلۆماتكارێكی سەركەوتووە، لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە و جیهانیش تاڕادەیەكی زۆر هەروا ناسراوە، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوەی كە كورد لەهەمووكاتێك زیاتر پێویستی بەكەسانی دبلۆماتكاری سەركەوتووە،  دەبوایە  دكتۆر بەرهەم و هاوشێوەكانی لەدەرەوەی ئاراستە باوە حزبیەكە، بایەخێكی زیاتریان پێدرابایە و هاوكاری بكرانایە، بەڵام بەداخەوە هەندێك لەسیاسییەكان لەم سەركەوتنەی ئەو، تووشی فۆبیا بوون و هەندێكی دیكه‌شیان زیاتر لەوە تووشی كینەیەكی موزمین بوون، هەر بۆیە دژی دكتۆر به‌رهه‌م، به‌ زه‌ڕه‌بینه‌وه‌ بە شوێن هەنگاوەكانیه‌وه‌ن، تا ڕقی خۆیان لە ڕێگەی دژایەتی كردنییەوە بڕێژن.    ئەشێت لەناو سیاسییەكان و لەدونیای حزبایەتی لەباشوور پربێت لە كێبەركی و ناشەریفانە و بۆ لەمەحەكدانیش بەرژەوەندی و گیانی تۆڵەكردنەوە و ئیره‌ییبردن سەرچاوەی ئیلهام بێت، بەڵام گرفتی گەورە لەوێوە دەست پێدەكات، كە كەسە خۆ بەئەكادیمیست و ناڕازییەكانیش بكەونە جوینەوەی قسەی ئەو سیاسیانەی كە بەردەوام شەڕی سەپاندنی شەرعیەتی شۆرشگێری لەدژی خەڵك ئەكەن. بۆیە ئەبێت چەند جێگەی گاڵتەجاری بێت، دكتۆربیت و ڕەخنەی ئەوە لەدكتۆر بەرهەم بگریت كە بەشداری خەباتی شاخی نەكردوە، ئاخۆ ئەبێت چەند بێ ئەرزش بێت ئەو بۆچونانە لای گەنجێك كە سەرەتای ڕاپەرین تەمەنی  10 ساڵ بووبێت و ئێستا 35 ساڵ بێت و تۆ پێبڵێت، زێده‌ماف (ئیمتیاز)  و شۆرشگێرێتی بۆ فڵانە، چونكە بەشداری هەموو شەڕەكانی حیزبی كردوە بەشەری براكوژیشەوە، بەڵام فڵان جێگەی ڕەخنەیە، كە ڕۆڵی هەبووە لەوەی كە تاڵەبانی لە ڕێگەیەكەوە بگەرێتەوە بۆ كوردستان كە ببێتە هۆی كوژاندنەوەی شەری ناوخۆ. چەند ناشرین و قێزەونە ئەكادیمیستێك بنێشتی جوراوی دەمی سیاسییەكی فاشیل بجوێتەوە و بەنرخی ڕەخنەش بەخوێنەری بفرۆشێتەوە، چەند بەئازارە تۆ دژی سیاسەتی بەبنەماڵەییكردن بدوێت و ئەگەر سیاسییەكیش منداڵەكانی خۆی دوربخاتەوە، تۆ لەبری دەستخۆشی وەك گومان پرسیاری لەسەر دروست بكەی، چەند جێگای شەرمە، تۆ خۆت بەكەسێكی دیموكراتخواز بزانیت داوای تازەگەری بكەیت، بەڵام چاوت ئەوەنده‌ نەبینێت كە 28 ساڵە زۆربەی دەسەڵات لەدەست ئەوانەدایە كە بەشەرعیەتی شۆرشگیرێتی ئەم دۆخەیان دروست كردوە، كەنەك خەڵك تەنانەت خۆشیان ڕەخنەیان لێی هەیە.  من نازانم ئەو دۆخە بۆ وایكردووە هەندێك توشی فۆبیای دكتۆر بەرهەم بن و ناخیان پربێت لەڕق و كینە و كوێرانە دژایەتی بكەن، لەوەش تێناگەم ڕیزبەندی گەندەڵكاران سەرباری ناكۆكییەكانیان چۆن ئاوا سەركەوتوون لە یەكبوونیان لەدژی ئەو، بەڵام وەك ڕۆژی ڕووناك لێم دیارە،  ئەوان دەزانن كە دكتۆر بەرهەم تاوه‌كو ئێستا له‌ خانووە كۆنەكەی ماڵی باوكی ئەژی، لێم دیارە و زەڕبینەكانی ئەوانیش دەستەوسانن هیچ شتێكی دیكه‌و له‌وه‌ش زیاتریان نییە بۆ ووتن. لەڕابردوو لەهەموو تەمەنی حكومەتی هەرێم، دكتۆر به‌رهه‌م دووساڵ شانسی ئەوەی هەبوو سەرۆكی حكومەتی بەربكەوێت، ئەو دووساڵەی ئەو بەنیوەچڵی حوكمڕانی كرد،  جگە لەوەی بەشێكی زۆری پارتی و نیوەی حزبەكەی خۆشی دژی بوون، بەڵام لەهەموو كابینەكان سەركەوتوتر بوو، لە چەند مانگی ڕابردووی پۆستی سەرۆك كۆماریش، بەشاهیدی دۆست و نەیاران،  نموونەیەكی سەركەوتووی نیشان داوە، بەڵام سەرباری ئەو ڕاستیەش لە دووساڵی كابینەی حكومەتی هەرێم، تەنانەت ئەوانەش لە ئۆپۆزیسۆن دژی وەستانەوە كە بەردەوام بەناو شەڕی دەستاودەستكردنی دەسەڵاتییان كردبووە درووشمی سەرەكییان، ئەوان كەڕەخنەی ئەوەیان دەگرت ئەبێت دەسەڵات لەبندەستی بنەماڵە بارزانی دەرێنن، دیسان لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار بەشێكی زۆری ئەوەی خۆیان بەخاوەنی تێزی دەستاودەستكردنی دەسەڵات دەزانی. چوونە سەنگەری پارتییەوە لەدژی، ئێستاش سەرباری ئەو دابەشكارییە حزبییە، سەرباری درێژه‌دان بە بێ‌ موچەیی و نەبوونی ئاسۆیه‌كی ڕوون، سەرباری ئەو هەموو گەندەڵییەی نكۆڵی ناكرێت، سەرباری ئەوەی خەڵك بەفەلاكەت براوە و كوردستان پڕكراوە لەدەرمانی ئیكسپایەر و بەبەرچاوی خەڵكەوە داهاتی ژێرزەمین و سەرزەمینی ئەم ووڵاتە دەبرێت، سەرباری ئەوەی سیاسەتی هەڵە، بووە هۆی لەدەستدانی لەسەدا پەنجای خاك، سەرباری بادانەوە بۆ بەغداد و ڕێككەوتن لەگەڵ حەشد، سەرباری بەفەنابردنی هێزی ئۆپۆزیسۆن و بێ‌ ئومێدكردنی دەنگی شەقام، كەسانێك هەموو خەمیان هاتۆتە سەر ئەوەی چۆن كون و كەلەبەرێك بدۆزنەوە و لەوێوە پلارێك بگرنە دكتۆر بەرهەم، جانازانم ئەمپلارگرتنە بۆ ڕازیكردنی دڵی خەڵكی دیكه‌یه‌، یان هەر بۆخاڵیكردنەوەی ڕق و كینەی ناخیانە، بەڵام هەرچۆنێك بێت و هەركامێكیان بێت، دڵنیام لەوەی تێكەڵ كردنی كارتەكان، خۆ خەریك كردنی خه‌ڵك له‌وه‌ی برەو بەگیانی ڕق كینە بدرێت، خزمەت بەتێپەراندنی ئەم دۆخەناكات و لە قازانجی دۆخی نەخوازراوە، بۆیە هەقە ئەوانەی بڕوایان بە خۆیان هەیە و ئامانجیان چاكەسازییە، ڕێگە بەخۆیان نەدەن ببنە بەشێك لەئەجیندای ئەو سیاسیانەی، نەبۆ ئایندەو نەبۆ ئێستاش، تڵپاتی ته‌ڕیان تێدا نه‌ماوه‌.  

+ هەردی عباس   وابیر بكەرەوە لە پڕێكدا هەواڵت پێبدەن و پێتبڵێن ئەوە ناوی بەڕێزتان لەلایەن سەرۆكی عالیمەقامی حیزبمانەوە، یاخود ئەولادەكانی ”خوالێخۆشبوو”، پەسەند كراوە بۆ دانیشتن لەسەر كورسی یەكەمی وەزارەت، مژدەبێ، داڵی وەزارەت لەسەرشانی بەڕێزتان نیشتوەتەوە. لێرەدا مرۆڤ گەر دارای لانیكەمی ئاوەز بێت، ڕاستەوخۆ بێ یەكودو پرسیار ئەكا، بێزەحمەت كام وەزارەت؟  ڕاستیەكەی زۆربەی وەزارەتەكانی حكومەت شەخسی وەزیر ڕەنگبێ تەنها پێویستی بە جۆرێك كارامەیی  لە بەڕێوەبردندا هەبێت، بۆ ئەوەی كاروباری وەزارەتەكەی بەڕێبخات، ” گەرچی لە دنیادا پسپۆڕی مەرجێكەو ناتوانرێت لەبیر بكرێت، مەگەر پەكیان لەسەر كەسیاتیەكی ئیداری دەگمەن كەوتبێت”. تۆ سەیركە كاری زۆربەی وەزارەتەكان تا ڕادەیەك ئاشكرایەو هێڵەگشتیەكانی كاركردن ڕوونن، بەنموونە بنەمای كاركردنی وەزیری ناوخۆ بریتیە لە پاراستنی ئاسایشی خەڵك و وڵات، هی كارەبا بریتیە لە دابینكردنی ئەو كارەبایەی كە خەون و مەرازی هەموو كوردێكە،  وەزیری داراییش ڕێك دەتوانێ زۆركردنی داهات و ڕێگریكردن لە گەندەڵی و بەفیڕۆدان بكاتە بنەمای كاكردن و، زۆربەی وەزارەتەكانی تریش هەروا، ئیتر چۆن و كەی، ئەوە وردەكاری و كاری ڕۆتینی ڕۆژانەی وەزارەت و وەزیرەكە دیاری دەكەن. ئەی وەزیر و وەزارەتی پەروەردە؟! بەڕاست هیچكێ هەیە بە ئاسانی و لەخۆوەڕا بتوانێ یا بزانێ بنەمای كاركردنی دروست بۆ وەزارەت و سیستەمە پەروەردەییەكە دیاری بكات؟ گەر كابرا خاوەن ڕوئیاو ستراتیجی تایبەتی خۆی نەبێت بۆ دامەزراوەی یەكەمی پەروەردە، كە بێشك لە ئەنجامی پرۆسەیەكی كاركردن و خوێندنەوەی دورودرێژەوە دێتە بەرهەم. وەڵامە حازربەدەستەكە دەبێ چی بێت؟ نەخوێندەواری ناهێڵی؟ ئەی، ڕێژەی دەرچوونی قوتابی بەرز ئەكەیتەوە؟ پرۆگرامی خوێندن ئەگۆڕی؟ دەی كەسێك كە خاوەن بیری پەروەردەیی دروست نەبێت لە باشترین دۆخیدا ئەوە وەڵامەكانی ئەبێت.  تۆ لە كایەی پەروەردەدا ئیش لەگەڵ عەقڵی ئینسان و چۆنێتی گەشەپێدان و گۆڕینیدا دەكەیت، قەرارە كاریگەری كاركردنی تۆ، ساڵەهای ساڵ ڕەنگبداتەوە لە بیرو ڕەفتاری تاكەكانی ئێستاو ئایندەی دوورمەودای وڵاتدا، ئەمە لە حاڵەتێكدا كە ئینسان بە سروشت بونەوەرێكی ئاڵۆزەو ژیانیش هەنووكە بەشێوەیەكی خێرا لە گۆڕاندایە. هەڵبەت لەبەرچاوگرتنی دۆخی تایبەتی كوردستان، كە هەزارجار زیاتر پێویستی بە كاركردنی بنەمادروست و لێبڕاوانەیە، ئەرك و بەرپرسیاریەتی كەسی یەكەمی پەروەردە چەند هێندەی تریش زیاتر دەكات. كایەی پەروەردە لە هەرێمی كوردستاندا پڕە لە شێواوی و نادادی، غیابی فەلسەفەیەكی پەروەردەیی شیاو بە دۆخی تایبەتی كۆمەڵگەی كوردستانی، كە وەڵامدەرەوەی ئەو پرسیارە جەوهەریە بێت، كە ئایا سیستەمی پەروەردەی ئێمە تاك بەرەو كوێ و چی ئاراستە ئەكات، ئەرێ ئێمە چیمان لەم دامەزراوەیە ئەوێت و چۆن؟ نەبوونی ئەم ڕوئیایە ڕیشەی كێشەكانە، ئاخر هەر لەوەدا كە پەروەردە كێشەی یەكەمی خەڵك و دەسەڵات نیە، ئیدی هەموومان ڕەنجبەخەسار چووین. ڕاستیەكەی ئەوەی لەوڵاتی ئێمەدا دەگوزەرێت جۆرێكە لە خۆخەڵەتاندن و، مومكین نیە بمانگەیەنێتە تۆسقاڵێك ئەنجامی دڵخوا، نەبوەو ناكرێ تۆ بە بیری حیزبی پەتی فرتوفێڵچی، بتوانی ئیدارەی سیستەمێكی پەروەردەیی سەردەمیانە بدەیت، ئاخر حزبایەتی و پەروەردە كوجا مەرحەبا؟! جا چ حزبایەتیەكیش! ئەمە سەرەڕای كێشە قووڵ و دووبارەبووەكانی  وەك خراپی بینای قوتابخانەو ئاستی پیشەیی و بژێوی مامۆستاو نەبوونی پرۆگرامی خوێندنی شیاو و جۆرەها كێشەی تر. تۆبڵێی جەنابی وەزیر لەگەڵ تیمەكەیدا دەمێكە سەرقاڵی لێكۆڵینەوەو دانی پلانی گونجاو بوبن بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە قەیراناوییەی پەروەردە، یاخود دڵخۆشن بە كارو ڕاوێژی ئەو بەرپرسە بۆینباخدارانەی پەروەردە، كە جگە لە هەبوونی تەزكیەی كادرێكی ناوەنجی حیزب، دەم لە هەبوونی ”ئەزموون”ی دورودرێژیش ئەكوتن، ئەوانەی لە سێبەری حیزبداو بە ناوی خزمەتكردنی پەروەردەوە خەریكی سەفەركردنی موفت و تاڵانكردنی خەزێنەی گشتین. بەحەق یەكەم كاری وەزیر دەبێ دوورخستنەوەی ئەم مەخلووقانە بێت. ئەوەی لە پرۆسەی دانانی وەزیردا باسی نەبو پەرلەمان و  ”نوێنەرانی ڕاستەقینە”ی خەڵكن بوون”هەڵبەت بۆ هەموو وەزارەتەكان وابوو”، كە نەریت وایە ئەوان سیڤی كاندیدی وەزارەتەكانشەنوكەو بكەن. بەڕاست پەرلەمانتێرەكان بۆخۆیان وەزارەتی پەروەردەیان چەن بەلاوە گرنە؟ خۆشبەختانە ڕەچاوی وردو درشتی سیڤی و پاشخانی یەكبەیەكی وەزیرەكانیان كرد؟ یاخود گوێلەمستانە تەنها دەست بەرزدەكەنەوەو تەواو. بە ڕەچاوكردنی پسپۆڕی ئەندامانی لیژنەی پەروەردەی ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان وەك بڵێی مانگەشەو سەرلەئێوارە دیاربوو! كەواتە بەس لەبەر ئەوەی پۆستی وەزارەت تیكەیەكی چەورەو  وەك شیرینی و مەكرەمە دەیدەن بە غوڵامی خۆیان، پێدانی جانتای وەزارەت بە كەسێكی ماقوڵ و لێهاتوو ئەگەرێكی قیچەك دوورە. ئێمە لەدڵەوە هیوای سەركەوتن بۆ وەزیری ئایندەی پەروەردە دەخوازین و چیمان لەدەست بێت بۆ پێشخستنی بواری پەروەردە قسور ناكەین، ئاواتەخوازین  پلان و ڕوئیای تەواوی هەبێت بۆ سەرپێخستنەوەی پەروەردەو لەو كەسانە نەبێت كە لە پڕێكا پێیان وترابێت ”سبەینێ دەتكەینە وەزیر”! * ڕاهێنەری پەروەردەیی

+ هیوا سەید سەلیم  بۆ بەشداری لە كۆنفڕاسێكی نێودەوڵەتی كە تایبەت بوو بە (داعش و هۆكاری سەرهەڵدانی و ستراتیژی ڕووبەرووبوونەوەی) كە لە لایەن ناوەندی لێكۆڵینەوەی رۆژئاوا بۆ چەندین كەسایەتی شارەزاو ئەكادیمی و سیاسی لەسەر ئاستی جیهانی رێكخرابوو،هەفتەی ڕابردوو چەند رۆژێك لە رۆژئاوای كوردستان بووین، لە ماوەی مانەوەمان لە رۆژئاوا چ لە چوارچێوەی كارەكانی كۆنفراس هەروەها بەدەر لە كۆنفراس زۆر كەس و لایەنمان بینی، لە نوێنەری شەرڤانەوە بگرە تا بەرپرسی گەورەی سەربازی و ئیداری لە لایەنەكانی ناو ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری وە هەروەها هێزەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری (ئەنەكەسە). لە یەكێك لە دیدارەكاندا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری،  داوایەكی ئاڕاستە كردین ووتی: تكادەكەین ئێوە ببنە باڵوێزی راستیەكان، ئەوەی لێرە بەچاوی خۆتان بینیوە وەك خۆی باسی بكەن و بۆ رای گشتی و خەڵكی تری بگوازنەوە. لە رۆژئاوای كوردستان حزبە كوردیەكان بەسەر سێ بەرە دابەش بوونە، بەرەیەكیان كە پشتیوان و بەشدارن لە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری رۆژئاوا، ئەوانەن كە پێشتر لە نێو ئەنجومەنی گەل لە رۆژئاوای كوردستان بوون (تەڤدەم)، وە ئێستا بەرەیەكیان پێكهێناوە بەناوی ئەنجومەنی سوریای دیموكراتی ( مەسەدە) كە هێزەكانس سوریای دیموكرات ( هەسەدە) باڵی سەربازیەتی، وە بەرەی دووەم كە بریتیە لە ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی سوریا ( ئەنەكەسە) ئەوانەن كە دان بە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری نانێن،  بەرەی سێیەمیش كە لەگەڵ هیچ یەك لەم دووبەرەیە نین و دژ بە ئیدارە نین بەڵام بە كرداری تێیدانین وەك پارتی دیموكراتی پێشڤەڕۆ بە سەرۆكایەتی (حەمید دەروێش).  لێرەدا دەڵێین ئەگەر بڕیار بێت ئێمە رۆڵی باڵوێزی راستیەكان ببینین،  دەبێت هەموو ئەو شتانەی بینیومانەوە بیستوومانە وەك خۆی بیخەینەڕوو،  بە تایبەت خاڵی ناكۆكی ئەو لایەنانە، كە وا لێرەدا ئاماژەیان پێدەدەین و دادوەریەكەشی بۆ ئێوە جێدەهێڵین كە بریار بدەن ڕاستیەكان لای كێن؟ ناكۆكیەكانی نێوان دوو ئەنجومەنەكە وەك ئەوەی لە هەردوولامان بیست، بریتیە لە كێشە لەسەر مەرجەعیەتی سیاسی و بەشداری و هەلوێست لە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری هێزی سەربازی. هێزەكانی ناو ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دەلێن ( ئەنەكەسە) ئامادە نیە دان بە ئیدارەی خۆبەرێوەبەری بنێت، لە بەرامبەریشدا ئەوەی دووەم دەڵێت داوای شەراكەتی ڕاستەقینە دەكەین و هێزی پێشمەرگەی رۆژ دەبێت بگەڕێتەوە رۆژئاوای كوردستان،  وە دەبێت تەڤدەم پابەند بێت بە یەكێك لە رێكەوتنامەكانی هەولێر یەك یان دوو یان رێكەوتنی دهۆك. ئەنەكەسە ئەندامە لە نێو ئیئتلافی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا كە لە لایەن توركیاوە پشتیوانی لێدەكرێت، بەڕای بەرەی بەرامبەر ئەو ئیئتلافە لە پشتی داگیركاری عەفرین بووە،  بۆیە دەبێت ئەنەكەسە هەڵوێستی خۆیان لەبەرامبەر ئەو ئیئتلافە و داگیركاری عەفرین یەكلابكاتەوە، لەبەرامبەر ئەو داوایەدا ئەنەكەسە دەڵێت: پەیەدە دیدگای سیاسیان ڕوون نیە لە نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆن دەبێت خۆیان یەكلابكەنەوە، ئەوان باوەڕیان بەو سیاسەتەی پەیەدە نیە كە ئیدعای خەتی سێیەم دەكات لە نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆن. خاڵێكی تری ناكۆكی نێوان ئەو دوو بەرەیە بریتیە لە بڕیاری تەجنیدی زۆرەملێ بۆ سەربازی پێكردنی هەر كەنجێكی كچ یان كور بۆ ماوەی ساڵێك و تێبینی ئەنەكەسە لەسەر خوێندن بە زمانی كوردی كە ئەوان لەژێر ناونیشانی ئەوەی بیری ئاپۆچیەتی تێدا زاڵە دژایەتی خوێندن بە زمانی كوردی دەكەن !  هەندێك ڕاستی دیكە كە ئێمە بە چاوی خۆمان لەو سەردانەمان بینیمان،  بریتی بوون لە پاراستنی ئەمنیەتی شارەكان لەلایەن دەزگا ئەمنیەكان وجولەیەكی لەسەرخۆی خزمەتگوزاریەكان و كرانەوە بەڕووی میوانانی دەرەوە بە تایبەت میدیای بیانی. دواجار دەڵێین هەموو ئەو كێشانەی رۆژئاوای كوردستان چارەسەریان ئاسانە ئەگەر خۆیان ملی بدەنێ و حساب بۆ دەستوەردانی دەرەكی نەكەن، كە ئێمە ئەوەمان بە هەموو لایەكیان ووت.

مەسعود حەیدەر حوکمڕانی کورد لە باشووری کوردستان زادەی ویست و ئیرادەی گەلی کوردستان و سەرکردەکانی بوو لە قۆناغێکی سەخت و پڕ لە ململانێ و بەرگری بۆ پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی کورد و ئازادکردنی خاکی کوردستان لە ساڵی ١٩٩٢. ئاڵنگارێکان لەو کاتەوە ھەبووە؛ لەسەر ئاستی ناوخۆ، کورد ئەزموونی حوکمڕانی نەبوو وە سیستمی کارگێڕی دەوڵەتی عێراقی وەکو میرات بۆ ماوەیەو بە قۆناغ بەندی ململانێ سیاسێکانی ناوخۆ رەنگدانەوەی گەورەی دروستکرد لەسەر دام و دەزگاکانی حکومەت و دەسەڵاتەکانی تر بە تایبەتی لە قۆناغی دروستبوونی دوو ئیدارەیی، لەسەر ئاستی دەرەوەش ھەرێمی کوردستان ھەمیشە لە ژێر ھەڕەشەی رژێمی پێشووی بەغداد بوو وە دوو ئابڵۆقەی ئابووری لەسەر بوو یەکێک لەلایەن بەغداد و ئەوی تر لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ھەموو ئەمانە کاریگەری راستەوخۆی ھەبووە لەسەر حوکمڕانی کوردی، جگە لەمانەش ئەحزابی کوردی تێڕوانینێکی ھاوبەشی درێژخایەنیان نەبووە بۆ ھەرێمی کوردستان جگە لە پاراستنی ئەو کیانە سیاسی و جوگرافیایەی کە ھەبووە. لە پاش ساڵی ٢٠٠٥ حکومەتی یەک ئیدارەیی ھەرێمی کوردستان تاوەکو ٢٠١٩ ھەوڵی چاکسازی و ریفۆرمی داوەو بە دوو قۆناغی گرنگ تێپەڕیوە؛ قۆناغی یەکەم گەشەی ئابووری و بوژانەوەو سەقامگیری، قۆناغی دووەم پاراستنی کیانی فیدراڵی ھەرێمی کوردستان و بەرەنگاربوونەوەی ھەموو ئەو ئابلۆقانەی لەسەر ھەرێمی کوردستان ھەبووە.  کابینەی نۆیەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان درێژە پێدەرو تەواوکاری ئیشوکاری کابینەکانی پێشوو دەبێت بە ئیرادەیەکی بەھێزو روئیایەکی نوێ بۆ حوکمڕانی کورد لەلایەن سەرۆک وەزیرانی حکومەتی ھەرێمەوە کە لە ھێڵە گشتێکانی کارنامەی حکومەت جێگیرکراوە. لەگەڵ ئاڵنگارێکان ھەلی زۆر باشیش ھەیە بۆ کابینەی نۆیەم بۆ جێبەجێکردنی کارنامەکەی، گرنگترین ئاڵنگاری ئەمانەی لای خوارەوەیە کە ئاماژەمان پێ کردوون؛ #یەکەم: گەورەترین ئاڵنگاری لە پێش کابینەی نۆیەم دروستکردنی ئاستەنگە بۆ جێبەجێکردنی یاسا بە ھۆکاری سیاسی لە ھەموو ناوچەکانی ھەرێمی کوردستان، بێ سەروەری یاسا پرۆسەی چاکسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی وەکو پێویست جێبەجێ نابێت. بۆیە دەبێت حزبەکان ( حکومەت و ئۆپۆزسیۆن) ئاستەنگی سیاسی دروست نەکەن و ئازاری ریفۆرم و چاکسازی قبوڵ بکەن و بەرژەوەندی نیشتمانی رەچاو بکەن. #دووەم: ئاڵنگاری ئابووری یەکێکی ترە لە ئاڵنگارێکان و دوو ئاراستەی ھەیە، لەسەر ئاستی ناوخۆ ، کەم کردنەوەی خەرجی و زیادکردنی سەرچاوەکانی داھاتە نا نەوتێکانە کە پێویستی بە بوژانەوەی کەرتە جیاوازەکانی ئابووری ھەیە، لەلایەکی ترەوە رێککەوتنی ئابووریە لەگەل بەغداد لەسەر ھەموو ئەو دۆسێیانەی بە کراوەیی ماوەتەوەو دەکرێت ببێتە یەکێک لە ھۆکارەکانی بوژانەوەی ئابووری ھەرێم.  #سێیەم: کارکردن لەسەر کەمکردنەوەی کێشەی نیشتەجێبوون ئاڵنگاریەو و لەھەمان کاتیشدا ھەلێکی زۆر باشە بۆ رەخساندنی ھەلی کارو بوژانەوەی کەرتی تایبەت.  #چوارەم: درووستکردن و بونیادنانی تاک زۆربەری سێکتەرەکانی حکومەت دەگرێتەوە و کارێکی لە ڕادەبەدەر قورسە، پەروەردەو فێرکردن بۆ پێگەیاندنی تاک، لە ھەمان کاتدا پەرەپێدانی مرۆیی لە گشت دامودەزگاکانی حکومەت پێویستەو ئاڵنگاریە بۆ داھاتوو. #پینجەم: ئاڵنگاری کارگێڕی ھیچ کەمتر نییە لە دارایی و پێکەوە گرێدراون و ئەم دوو بابەتە رەھەندی کۆمەڵایەتی و سیاسی گەورەیان ھەیەو پلانی دوورمەودای پێویستە و دەبێ بە قۆناغبەندی درێژخایەن جێبەجێ بکرێت. #شەشەم: فاکتەری سیاسی ناوخۆی عێراق و ململانێ ئقلیمی و نێودەوڵەتێکان لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق . بونیادنان بە پەروەردە و فێرکردن دەستپێدەکات، بە پێ ی راپۆرتەکانی سندوقی دراوی نێودەولەتی ( IMF ) ئاستی پەروەردە و فێرکردن لە عێراق خراپترینە بەراورد بە ووڵاتانی ناوچەکە، دەبێ بایەخ بە بونیادنانی تاک بدرێت لە رێگەی پەروەردەو زانستەوە، لە ھەمان کاتدا پێویستە بایەخی زیاتر بە ئابوری بدرێت و کەمتر بە سیاسەت لەسەر ئاستی ناوخۆ. پێویستمان بە پێداچوونەوەیە بە بەرنامەی خوێندن لە زانکۆکانمان و ئەپدەیت کردنیان، پێویستمان بە زیادکردنی رێژەی سەوزایی ھەیە لە ووڵاتەکەمان تاکی کورد ژینگە دۆست بکەین. لەگەڵ ئەو دیموکراسیەی ھەمانە پێویستمان بە سستمێکە گونجاو بێت لەگەڵ بارودۆخی ناوخۆیی و بارودۆخی ناوچەکە، سستەمەکە ببێتە مایەی گەشەسەن دن لە گشت بوارەکاندا و دەستێکی پۆڵاینی ھەبێت بۆ چاکسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.  بێگومان ئیشوکاری حکومەت لە سێکتەرە جیاوازەکانی تەندروستی وخزمەتگوزارێ پێویستێکانی ژیانی رۆژانەی ھاووڵاتیان و رێگاوبان .. ھتد ھەموو پێویستیان بە پەرەپێدان و باشترکردن ھەیەو و لەکارنامەی حکومەتی ھەرێم ئاماژە بە ھێلە گشتێکان کراوە. چاکسازی و ریفۆرمی کارگێڕی و دارایی پرۆسەیەکی فرە ڕەھەندە و پێویستە بکرێت بە سێ قۆناغ: کورت مەودا و مامناوەندە و دوور مەودا. پێوەری حکومەتی سەرکەوتوو دوو بنەمایە؛ ئابوریەکی گەشەسەندوو لەگەڵ سەقامگیری ئەمن و ئاسایش. سەرەرای ئاڵنگارێکان گەشبینم بە کابینەی نۆیەم لە سۆنگەی متمانە بوونم بە سەرۆک وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان.

+ ئەیاد سامەڕائی    ناوەندو هەرێم: دروستكردنی قەیرانەكان.. پەردەپۆشكردنی پێشێلكارییەكانە لە دەزگاكانی راگەیاندنەوە ئاگاداری ئەو هەڵمەتەم كە هەندێك پەرلەمانتار بەرپایانكردووە دەربارەی پرسی رادەستكردنی بڕێك لە نەوتی خاوی رێككەوتن لەسەركراو لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، گلەیی من لە هەرێم ئەوەیە كە تائێستا بە رەسمی هەڵوێستی خۆی روون نەكردوەتەوە‌و راینەگەیاندووە، لە كاتێكدا نەیارانی پشتیان بە لایەنی یاسایی بەستووە. لە راستیدا ناكرێت كێشەكە بەش بەش چارەسەربكرێت‌و بەرپرسیارێتی بخەینە ئەستۆی هەرێم یان حكومەت یان یەكێك لە وەزیرە بەرپرسەكان‌و دەبێت بگەڕێینەوە بۆ بنچینەی بابەتەكە بۆئەوەی چارەسەرەكان لەسەر بناغەیەكی دروست بونیاتبنرێن. هەروەها داوا لە پێشكەشكاری پرۆگرامە تەلەفزیۆنەییەكان دەكەم لە گفتوگۆكانیاندا لەگەڵ میوانەكەنیاندا، پرسەكە بەتەواوەتی وەربگرن، بە شێوەیەك چارەسەری نەكەن كە سلبیاتەكانی زیاتردەكات‌و وەك پێویست چارەسەری ناكەن. سەرەتای چیرۆكەكە دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی نوسینەوەی دەستور، ئاشكرا‌و روون بوو كە هێزە كوردییەكان داوایان دەكرد ئازادبن لە وەبەرهێنان لە كێڵگە نەوتییەكانی ناوچەكانی هەرێم، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەوانەی تر داوایان دەكرد بەشێوەی ناوەندیی ( مەركەزیی) بەڕێوەببرێن. ئەم مشتومڕە دورودرێژە دەقی لاستیكی‌و سروشت ناڕوونی لێكەوتەوە لە دەستوردا,كە روونكردنەوەی  بە سێ‌ یاسای تەواوەتی چارەسەری هەموو پرسەكان دەكات كە ئەمانەن: 1- یاسای نەوت‌و غاز. 2- یاسای كۆمپانیای نەوتی نیشتمانی. 3- یاسای دابەشكردن یان بەڕێوەبردنی سەرچاوە داراییەكان. بەڵام دەركردن‌و پەسەندكردنی ئەم یاسایانە پەكخرا. ئەنجومەنی وەزیران ساڵی 2007 سەركەوتوو بوو لە رەوانەكردنی یاسای نەوت‌و غاز بۆ پەرلەمان دوای ئەوەی پەسەندیكرد، بەڵام هاوپەیمانی كوردستانیی توشی شۆك بوو كاتێك ئەنجومەنی شورای دەوڵەت گۆڕانكاری تێدا كردبووە, گۆڕانكارییەكە كاریگەری هەبوو لەسەر كرۆكی رێككەوتنەكە، هاوپەیمانی كوردستانی پەسەندكردنی یاساكەی رەتكردەوە‌و هەستی بەوەكرد نیازێك هەیە بۆئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران گۆڕانكاریی لە یاساكەدا بكات بە پێچەوانەی ویستی هێزە كوردییەكانەوەو جیاواز لەو لێكتێگەیشتنەی كە لەكاتی ئامادەكردنی رەشنوسی یەكەمی یاساكەدا هەبوو، كاتێك نەتوانرا ئەم یاسایە تێبپەڕێنرێت، بەهۆی قەیرانی نەبوونی متمانە‌و لێكتێگەیشتنەوە تێپەڕاندنی یاساكانی تریش نەكرا. لەگەڵ تێپەڕینی كاتدا كێشەكە ئاڵۆزتربوو، هێزە سیاسییەكان پەرتبوون و هاوكێشەی هێز گۆڕانی بەسەردا هات، هەندێك پاشەكشەیانكرد‌و هەندێكی تر سەركەوتن كە هیچ باكیان بە لێكتێگەیشتنەكانی پێشوو نەبوو. بەمشێوەیە هیچ نەمایەوە جگە لە چەند دەقێكی دەستوری كە هەر كەسە چۆنی دەوێت ئاوا لێكدانەوەی بۆدەكات‌و چارەسەرەكان بوون بە پینەوپەڕۆ‌و رازیكردن‌و لە پێناوی تێپەڕاندنی یاسای بودجە مادەی تری بۆ زیادكرا تا هەرێم بڕێك نەوت بداتە وەزارەتی نەوت‌و هەرێمیش وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ پێشێلكارییەكانی تر رادەستی ناكات. لە پێناوی بەدەستهێنانی رەزامەندی رای گشتی‌و پەردەپۆشكردنی كێشەكانی تر، چەندین كێشەی تر دەوروژێنرێت كە ئەمە یەكێكیانە، لە پێناوی دۆزینەوەی پاساو بۆئەوەی كە دەوڵەت ناتوانێت چارەسەری كێشەكانی تایبەت بە ژیانی هاوڵاتیان چارەسەربكات، وتاربێژەكان لە قسەكانیاندا باس لەو بڕە نەوتە دەكەن كە ئەگەر حكومەت وەریبگرێت ئەوا كێشەكان چارەسەردەكرێن!، خۆیان بێئاگا دەكەن لەو لێدوانەی سەرۆك وەزیران كە دەڵێت: ئێمە بەشێك لە شایستە داراییەكانی هەرێم دەبڕین,  كە هاوتای بەهای ئەو بڕە نەوتەیە كە هەرێم رادەستی ناكات. لەلایەكی ترەوە بەرگریكاران لە هەرێم دەڵێن ئەو پارەیەی لە فرۆشی نەوتی هەرێم بەدەستدێت بۆ ئاوەدانكردنەوە تەرخاندەكرێت‌و بەڵگەكانیش لەبەردەستدان‌و ئەو نەوتەتان رادەستكەین بۆئەوەی بدزرێت‌و لەلایەن.... بەڕێوەببرێت كەچۆن لە رابردوودا گوزەراوە‌و ئێستاش دەگوزەرێت؟!، ئەگەر چوار ملیۆن بەرمیل نەوت دۆخی عێراقییەكانی پێ‌ چاكنەكرێت، چارەكە ملیۆنێك باشی دەكات یان وەك ئەوانی تر بە فیڕۆدەچێت؟...هتد. من نامەوێت بچمە ناو مشتومڕێكی نەزۆكەوە، هەموان نایانەوێت بگەنە چارەسەری پراكتیكی، هەندێكیان دەیانەوێت هەرێم ئیحراجبكەن‌و هەندێكیشان دەیانەوێت وەزیری نەوت‌و هەندێكی تر وەزیری دارایی ئیحراج بكەن‌و یەكێتی تر هەوڵدەدات كاری سەرۆك وەزیران ئیفلیج بكات وەك سەرەتاییەك بۆ لادانی‌و هەندێكی تر فشاردەكات بۆئەوەی ئەو دۆسیانە نەكرێنەوە كە دەیەوێت بە نهێنی بمێننەوە, بەڵام بە بۆچونی خاكیانەی من دووركەوتنەوە لە وروژاندنی كێشە ناوخۆییەكان‌و رووكردنە چارەسەركردنی كێشەكان لە بناغەوە بە چارەسەرەی زانستی‌و پراكتیكی كە لە سەرەتای ئەم وتارەدا روونمانكردەوە رێگا دروستەكەیە. ئێمە پێش هەموو شتێك پێویستمان بە ئاشتی ناوخۆییە، ئایا ئێمە بۆئەوە ئامادەین؟!   * ئەمینداری گشتی حزبی ئیسلامیی عێراق    

+ دانا مەنمی  بەتێپەڕبوونی کات هەنگاونان بۆ ئایندەی ژیان یەکێک لەگرنگترین ئەرکە فیکرییەکانی ڕۆشنبیرانی ڕاستگۆو ڕاشکاو لەناو پارتیدا ڕاوەستانێکی ڕەخنەییە لەبەردەم پێکهیێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم و حوکمی بنەماڵەیی بارزانیدا کە ڕووداو حیکایەتەکانی کابینەی هەشتەم هێندە شکستخواردوو شەرمنانەیە مرۆڤ شەرم دەکات بەفەخرەوە گەشبین بێت بۆ کابینەی نۆیەم و پیرۆزباییان لێبکات، ئێستاش بە شەرمەوە حیکایەتەکانی کابینەی هەشتەم و حوکمی سەرۆکی هەرێم و حکومەتێکی شکستخواردوو دەگێردرێتەوە کە بەهۆی ئابوری سەربەخۆو ڕیفراندۆمەوە خەڵکی کوردستانیان بەرەو تونێلێکی نادیارو مەترسیدار برد ،خەڵکی کوردستان لە خراپترین هەلومەرجی ژیاندا گوزەران بەسەر دەبەن ، هێرشێکی فراوانی برسیکردن و هەژارکردنیان له‌لایه‌ن پارتی و حكومه‌ته‌كه‌یه‌وه‌ په‌یڕه‌و ده‌كرێت . تەحەدای گەورەی مێژووی هەر هاوڵاتییەک لەکوردستان ڕزگاربوونە لەو مێژووەی کە پارتی لەسیاسەتدا بەرهەمی دەهێنێنتەوەو کابینە دوای کابینە شکست دوای شکست لەپێش کۆمەڵگادا قووتی دەکاتەوە ، هێشتا قەیرانگەلێکمان لەکابینەی هەشتەم بۆماوەتەوە کە بەشێکە لە ئایندەمان و بەرەو ڕووی دەچین و کابینەیەک نییە تێپەڕابێت ، ئەم مێژووە کە پارتی بنیاتی دەنێت نوقمە لە کێشەو ناکۆکی و شکست و هەڵهاتن و بچوکتر لەشوناسی نەتەوەیی بیر لە بەهێزکردنی شوناسی ناوچەیی و خێڵچێتی و بنەماڵەی دەکرێتەوە ، مه‌سعود بارزانی له‌ پشتی پارتییه‌وه‌ دەیەوێت ووردە ووردە شوێنی نەتەوە بە بنەماڵە پڕ بکاتەوە ، ئیدی حوکمی بنەماڵە بەدەزگای بکرێت و ببێتە بناغەی سیاسەت و ڕێکخستنی کۆمەڵگاو قسەو وێنە و خەیاڵی پاشاو شازادەی نەوە دوا نەوەی بنەماڵە بڵێینەوە ！ مه‌سعود بارزانی وه‌كو مەرجەعێك له‌ ناو پارتیدا  نەیتوانیووە قۆناغی ڕاپەڕین و خەون و خەیاڵی حیزب و بنەماڵە بگوازێتەوە بۆ قۆناغی قەڵەم و موراجەعات ! وە نەیشیتوانیووە ئامادەگی هوشیاری نەتەوەیی بەسەر گروهو ئایدۆلۆژیاو دیدی ناتەباو ناکۆکدا دابەشبکات بۆ تێپەڕاندن لە چوارچێوەی خێڵ و بنەماڵە ، ئه‌وه‌ی له‌ خه‌یاڵدانی مه‌سعود بارزانی و حیزبه‌كه‌یدا وونە چوارچێوەی نەتەوەییە کە بەناوو بەرگی نەتەوەییەوە خەیاڵی خێڵ و بنەماڵە پته‌و ده‌كه‌ن و له‌ به‌رگێكی نه‌ته‌وه‌یدا پێمان دەفرۆشنه‌وه‌،مەسعود بارزانی و حیزبەکەی لەڕیفراندۆم دا بەمانا سیاسییەکەی نه‌ك دەوڵەتی بۆ دروست نەکرا بەڵکو بناغەکانی دروستبوونی دەوڵەت و نەتەوەو شوناسی نەتەوەیشیان لاواز کرد ، لە دوای ڕیفراندۆمەوە کورد لەهەموو کات پارچە پارچەترەو لەغیابی ستراتیژی نەتەوەیی و چوارچێوەی یەکڕیزیدا دەژی . پارتی وه‌كو حیزبێكی بنه‌ماڵه‌ی هه‌ڵگری توخم و ڕه‌گه‌زو سیسته‌می خێڵایه‌تییه‌و هه‌میشه‌ به‌ شوێن ئه‌وه‌وه‌ بووه‌ كه‌ هه‌ندێك كاراكته‌ری ماڵباتی بارزانی بكاته‌ پاڵه‌وانی فریادره‌س و ڕزگاریكه‌ری كۆمه‌ڵگای كوردی ، له‌كاتێكدا ئه‌م پاڵه‌وانانه‌ بوونه‌ته‌ مایه‌ی كاره‌سات و به‌ هۆی سیاسه‌تی به‌رژه‌وه‌ندیخوازو كورت بینیانه‌وه‌ بێ ئومێدی لای خه‌ڵك دروست كردووه‌ ، پارتی له‌لایه‌ك له‌ناو وه‌همی دروستكردنی پاڵه‌واندایه‌ و له‌لایه‌كی تر وه‌ك حیزبێكی بورژوازی داهاتی خه‌لك و سامانی گشتی تاڵان ده‌كات ،ئازادییه‌كان له‌ ژێر پێ ده‌نێت و كادیرانی خۆی و فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی خستووه‌ته‌ ژێر باری قه‌رزێكی زۆره‌وه‌ و قه‌رزاری كردوون  بۆ ئه‌وه‌ی ببنه‌ پاشكۆو كۆیله‌و ژێر ده‌سته‌ی حیزب و بنه‌ماڵه‌ .  

+ هێمن سعید     مەبەست لە رێرەوی ئابوری چینی_پاكستانی(سیپاك_CEPC)، بریتیە لە پرۆژەی دروستكردنی شەبەكەیەكی گەورەی ئابوری لە نێوان چین و پاكستان لەڕێگەی دروستكردنی رێگایەكی وشكانی كە رۆژ ئاوای صین دەبەستیتەوە بە باكوری پاكستان كە بەدرێژایی ئەم ریرەوە چەندین پۆژەی ئابوری و پیشەسازی و گەشت و گوزار و گواستنەو و وزە لە خۆدەگرێت، ئەم پرۆژەیە پێكدێت لە رێگەیەكی وشكانی(هێلی ئاسنین و بۆری نەوت و پرد) بەدرێژایی (3000كیلۆمەتر) كە لەشاری شینجای چینەوە دەسپێدەكات و لەبەندەری گەوادر ی پاكستانی كۆتایی دێت.  مەبەست لەم پرۆژەیە گواستنەوەی شت ومەك و نەوت و غازە(بەرهەمی ناوخۆیی چین) بۆ دەوڵەتانی جیهان لەرێگەی بەندەری گەوادر، ئەم پرۆژەیە(CEPC) یەكێكە لە پرۆژە سەرەكیەكان لەچواچێوەی دەستپێشخەری (یەك رێگە و یەك پشتوێن)ی سەرۆكی چینی (شی جین بینغ).  لەڕوی جوگرافیەوە ئەم رێرەوە ناوچەی شینشیانغ لە باكوری رۆژئاوای چین دەبەستێتەوە بە بەندەری گەوادری پاكستانی و قولایی پرۆژەكە دەكەوێتە سەرخاكی هەرێمی بلوچستان لە باكوری پاكستان. بیرۆكەی ئەم پرۆژەیە وەرگیراوە لە نوسینێكی خەبیری جوگرافیای ستراتیجی (رۆبەرت كابلان) بەناوی (جوگرافیا و جوگرافیایی سیاسی) لە (گۆڤاری ئەتڵەسی) كە ساڵی 2009 بڵاوكراوەتەوە، لەو نوسینەدا كابلان ناوچەی گەوادر بەشوێنێكی جیوستراتیجی وەصف دەكات و بە خاڵی پێكەوە بەستنی هەمو كۆمارەكانی ئاسیای ناوەراست بە ناوچەی شینجیانغی چینی و بەستنەوەی چینیش بە رۆژهەلاتی ناوەراست و ئەفریقا و كورتكردنەوەی رێگەی 9هەزار كیلۆمەتری بۆ تەنها 3 هەزار كیلۆمەتر، هەر لەپاش دەرچونی گۆڤارەكە دەسەلاتدارانی پاكستانی دەستیانكرد بەكاركردن  لەسەر ئەو بیرۆكەیە و بەدرێژایی چوار ساڵ لە هەوڵدان كردیان بەپرۆژەیەك و لەگەڵ چین تاوتویانكرد تا لەساڵی 2013 لەلایەن سەرۆكی چینی (شی جین بینغ)وەك دەسپێشخەریەك لەچوارچێوەی پرۆژەی زەبەلاحی جیهانی (یەك رێگە و یەك پشتوێن) راگەیەنرا و پاشتریش لە ساڵی 2015 رێكەوتنیان لەسەر پرۆژەكە كرد كە( 51 )رێكەوتنی تر لەخۆدەگرێت. ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە (15) ساڵە و لە 2015 دەستپێدەكات بۆ 2030، وە تێچووی پرۆژەكە بە (46 ملیار دۆلار) خەڵمێنراوە و چین بەنیازە بەبەهای 64 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی تێدابكات. ئامانجی ئەم پرۆژەیە كورتكردنەوە و ئاسانكردنی رێگەی گواستنەوەیە بۆ گەیاندنی شت و مەكەكانی چین بەكەمترین كات و بە رێگەیەكی كورت بۆ ناوچەی خلیج و رۆژهەلاتی ناوەراست و ئەفریقا لەرێگەی بەندەری گەوادرە وە. پرۆژەكە  بە چوار قۆناغ جێبەجێدەكرێت، قۆناغی یەكەم، پێی دەوتریت قۆناغی دروستكردن و بونیادنان كەماوەكەی چوارساڵە و لە 2014 دەستپێدەكات بۆ 2018، قۆناغی دووەم بە قۆناغی نزیكیبونەوە ناودەبرێت، واتە دەركەوتنی ئیجابی پرۆژەكە، ئەم قۆناغە لە 2018 دەستپیدەكات بۆ 2020 ماوەكەی تەنها دوو ساڵە، قۆناغی سێیەم ناودەبرێت بە قۆناغی ناوەنجی و ماوەكەی پێنج ساڵە و لە 2020 دەستپیدەكات بۆ 2025، كۆتا قۆناغ كە بە قۆناغی كۆتایی ناودەبرێت ماوەكەی پێنج ساڵە و لە 2025 دەستپێدەكات بۆ 2030. باشیەكانی ئەم پرۆژەیە بۆ وڵاتی چین -    هەناردەكردنی بەرهەمی ناوخۆیی بۆ وڵاتانی جیهان بە ئاسانترین شێوە و كورترین رێگە. -    كرانەوەی چین بەروی جیهاندا وەك بەستنەوەی چین بە قارەی ئەفریقا و ئەوروپا و رۆژهەلاتی ناوەراست و خلیج. -    فراوانخوازی و هەژمونخوازی ئابوری چین تا دورترین ولاتانی جیهان و وەستانەوە بەرامبەر ركابەرە سەرەكیەكەی كە ئەمەریكایە، وەك چۆن دەوترێت سەدەی بیست و یەك سەدەی چینە. -    رەخساندنی هەلی كار بۆ 80 هەزار كاركەری چینی. -    كردنەوەی دەرگا بەروی وەبەرهێنەرە چینیەكاندا تاوەبەرهێنان بكەن لەم پرۆژەیەدا  -    وەبەرهێنان بەرێژەی %1.7 ملیار دۆلار  -    سەركوتكردن و وەدەرنانی موسڵمانانی (الایغور) لە شاری شینجیا. -    دەستگرتن بەسەر زیاتر لە 100 هیكتار زەویدا بۆماوەی 40 ساڵ كە وەك كرێ وەریگرتوە لە حكومەتی پاكستان كە بلوچیەكان بە داگیركەر ناوی دەبەن. - بەوتەی سەرۆك وەزیرانی پاكستان (نەواز شەریف) ئەم پرۆژەیە دەبێتە هۆی گۆڕینی بنەماكانی هاوسەنگی هێز لەناوچەكەدا لەبەرژەوەندی چین، چونكە ئەم پرۆژەیە هەرسێ باشوری ئاسیاو صین و ئاسیای ناوەراست پێكەوە دەبەستێتەوە. باشیەكانی ئەم پرۆژەیە بۆ وڵاتی پاكستان -    ژیانەوەی ژێرخانی ئابوری پاكستانی بەتایبەت هەرێمی بلوچستان كە ناوچەكەیان بەهۆی شەری گروپە توندرەوەكانەوە خاپوركرابوون بەوهۆیەشەوە توشی هەژاری و كەم دەرامەتی بونەتەوە. - هەناردەكردنی نەوت و غاز و بەرهەمە كانزاییەكانی وەك خەلوز و كبریت بە كورتترین ماوە و كەمترین تێچون، كە پێشتر بەهۆی دوری رێگەكەیەوە بەشێكی زۆری بەرهەمەكانی وڵاتی پاكستان خراپ دەبون. - كرانەوەی پاكستان بەروی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا و هەناردەكردنی سەرچاوە سروشتیەكانی لەرێگەی بەندەری گەوادر.  -   بەرزبونەوەی داهاتی سالانەی پاكستان بەرێژەی %5. - لەتبونی هەرێمی بلوچستان و لەگۆرنانی داخوازی سەربەخۆیی گەلی بلوچی، كە چەندین ساڵە لەوپێناوەدا تێدەكۆشن. - دامەزراندنی 70 هەزار كاركەری پاكستانی لەسەر پرۆژەكە. بەندەری گەوادر بەندەری گەوادر لەروی شوینی جوگرافیەوە دەكەویتە سەر (بەحری عەرەب) و سەربە هەرێمی بلوچستانە، نزیكە لە گەروی هورمزە و رێژەی سێ یەكی بازرگانی نەوتی پێدا تێپەڕدەبێت.  ئەم بەندەرە لە سالی 1797 تا 1958 لەژێر دەسەلاتی سەلتەنەی عوممان بوو، بەرێكەوتن لەسالی 1955 كە كۆمەلێك مەرج و هاوكاری دولایەنە لەخۆدەگرێت دەوڵەتی پاكستان  لە سەلتەنەی عوممانی كڕی بە بەهای 3ملیون دولار، ئەم بەندەرە هەتا سالی 2002 وەك خۆی مایەوە و كاری تێدا نەكرا، لەماوەی سالانی 2002 بۆ 2007 بەگوژمەی (248) ملیۆن دولار لەلایەن (پەرویز موشەرەف) سەرۆك وەزیرانی پاكستان كرایەوە. لەسالی 2015 پاكستان و چین گەشتنەرێكەوتن لەسەر ئەو پرۆژەیە و بۆماوەی 43 سال، واتە تا ساڵی 2059 وەك كرێ حكومەتی پاكستان فرۆشتی بە حكومەتی پەكین بەو مەرجەی حكومەتی پاكستان ئارامی ئەوشوێنە بپارێزێت لەرێگەی هێزێكی سەربازی كە پێكدێت 15هەزار سەرباز. بەندەری گەوادر شوێنێكی جیوستراتیجی گرنگە لەنێوان باكور و ناوەراستی ئاسیا و  رۆژهەڵاتی ناوەراست، وە بەشێكی گرنگە لەڕێگەی (حەریری كۆن) كە چین دەبەستیتەوە بە ئەوروپا و ئاسیا و ئەفریقاوە، وە رۆژئاوای چین دەبەستیتەوە بە(بەحری عەرەب)ەوە، ئەم بەندەرە ناو دەبرێت بە خاڵی پەرینەوەی ستراتیجی كە رێگەدەدات بەگواستنەوەی هەناردەی چین بەخێراییەكی زۆر بۆ  بازارەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە. پێشبینی دەكرێت سالانە چین بەرێژەی %1.6 ملیار دۆلار وەبەرهێنان بكات لەم بەندەرە و هاوكات لەگەل كۆمەڵێك پرۆژەی تر كە بڕیارە لەماوەی(5) ساڵی داهاتودا بونیاد بنرێت وەك فڕۆكەخانە و كەناراوی ئاویی و گەشتیاری و (29)پرۆژەی تر. دەستپێشخەری یەك رێگە و یەك پشتوێن  دەستپێشخەریەكی چینیە بۆ زیندوكردنەوەی رێگەی حەریر لە سەدەی بیست ویەكدا لە پێناو گەیاندنی چین بە هەموو جیهان، ئەم پرۆژەیە بەگەورەترین پرۆژەی ژێرخانی ئابوری دادەنرێت لە مێژووی مرۆڤایەتیدا كە لەلایەن سەرۆكی چینی (شی جین بینغ) لە مانگی نۆ و دەی 2013 خرایەرو، ناوەرۆكی پرۆژەكە وەبەرهێنانە لە ژێرخانی ئابوری و هێڵی ئاسنین و رێگەی خێرا و سەیارە و خانوبەرەو پێداویستی بینایات و پێگەیاندن و وزە و ئاسن و بەرد. پرۆژەكە زیاتر لە (68) دەوڵەت لەخۆدەگرێت كە رێژەی لە%65ی دانیشتوانی جیهان دەكات، وە رێژەی %40 ی كۆی داهاتی ناوخۆیی لە ساڵی 2017 لەخۆدەگرێت.   روانگەی بلوچیەكان لەسەر پرۆژەكە بلوچیەكان پرۆژەكە بە تیۆری گەلەكۆمێ(نڤریە المۆامرە) ناودەبەن و دەلێن ئامانجی پرۆژەكە بەدەرەجەی یەكەم داگیركاری چینە بۆ هەرێمەكەیان و بە بەپرۆژەیەكی ئابوری_سەربازی چینی دەزانن. هەروەها ئەم پرۆژەیە بەهەڕەشەیەكی گەورە دەزانن بۆ لەدەستدانی سەربەخۆییان كە چەندین ساڵە لەو پێناوەدا تێدەكۆشن و تائێستاش حكومەتی پاكستانی_بنجابی لەگەڵ حكومەتی ئێرانی بە داگیركەری خاكەكەیان ناودەبەن، بلوچیەكان ئەم پرۆژەیە بە مەترسی دەزانن بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیایی ناوچەكەیان ئەویش لەرێگەی هێنانی خەڵكی بیانی لە چینی و بنجابی بۆ سەرخاكەكەیان هەر ئەوەش بە مەترسی گەورە دەزانن بۆ گۆرینی ناسنامەیان و بەوهۆیەشەوە دەترسن ببن بەكەمینە لەسەر خاكەكەی خۆیان، چونكە دەڵێن حكومەتی پاكستان هەرێمەكەیان دابەش دەكات و هەروەها رێگە نادات كرێكاری بلوچی لەو پرۆژەیەدا كاربكات، بەڵكو لەهەرێمی بەنجاب كاركەر دەهێنن بۆ پرۆژەكە و تەنها رێگە بەوانیش دەدەن كاری تێدا بكەن كە ئەوەش واتە حسابكردن بۆ خەڵكی بلوچی بە پلە دوو. بلوچیەكان بۆیە نارازین پێیانوایە سەروەت و سامانەكەیان دەبرێت بەتاڵان و هەروەها هەویەی شوینەكەیان دەگۆردرێت بۆیە گەنجانی بلوچی دەستیان داوەتە چەك دژی كرێكارە چینیەكان و بە (هێزی احتلال) ناویان دەبەن و تێدەكۆشن بۆ وەدەرنانیان لە خاكەكەیان.  ئەوان پێیان وایە رێكەوتن كراوە لە نێوان پاكستان و چین بۆ روبەروبونەوە و دەركردنی بزوتنەوەی توركستانی رۆژهەلاتی ئیسلامی (الایغور) كە لە ناوچەی هەرێمی شینشیانغ جێگیرن و داوای مافی سەربەخۆیی خۆیان دەكەن. ئوسترالیا و یابان و هندستان ترسیان هەیە لە پرۆژەكە هندستان دەترسیت هاوكاری پرۆژەكە بكات، چونكە ئەو هێلە بازرگانیە بەشێكی بەناوخاكی هەرێمی كشمیردا تێپەڕ دەبێت كە جێگەی ناكۆكی چەندین ساڵەی نێوان هند و پاكستانە وە لەلایەكی ترەوە هند ترسی هەیە لە هەژموونی ئابوری چینی و پەلهاویشتنی بۆ ولاتەكەی كە كاریگەری نەرێنی بكاتە سەر ژێرخانی ئابوریەكەی. هەرچی ئوسترالیا و یابانە لە گفتوگۆی بەردەوامدان لەسەر ئەو یەكێتیەی كە چین پێكیهێناوە بۆ پشتگیری لە پرۆژەكە كە ئەوان بەمەترسی دەزانن بۆ سەر ئاسایشی ئابوریان. روانگەی ئیمارات و ئێران بۆ پرۆژەكە پێچەوانەی یەكترە ئیمارات بەهەڕەشەی دەزانێت بۆ بەرژەوەندی وڵاتەكەی بەهۆی بەندەری دوبەی كە زۆربەی بازرگانی جیهانی لەرێگەی بەندەری دوبەیەوە تێپەڕ دەبێت و ئەگەر پرۆژەی بەندەری گەوادر كۆتایی بێت ئەوا بەندەرەكەییان بایەخی جارانی نامێنیت هەربۆیە لەگەڵ ئەمەریكا هاوكاری بزوتنەوەی تالیبان دەكات بۆ لێدان لەپرۆژەكە. بەڵام ئێران بە پرۆژەیەكی باشی دەزانێت و لە دوو روانگەوە بەسودی دەزانێت بۆوڵاتەكەی، لەرووی سیاسیەوە پشتیوانی لێدەكات، چونكە بلوچستان دابەشكراوە لەنێوان ئێران و پاكستان، ئەگەر بەشێكی بلوچستان سەربەخۆیی وەربگرێت واتە ئەو بەشەكەی تریش سەربەخۆ دەبێت كە لەژێر دەسەڵاتی ئێراندایە. بۆیە لەروانگەی ئێرانەوە ئاسایشی پاكستان واتە ئاسایشی ئێران. لەرووی ئابوریشەوە لەوانەیە رێگەبدات بە چین بۆ بەرهەمهێنان لە بەندەری تشابهار و كۆتایی بە شەراكەتی بێنێت لەگەڵ هند لە پرۆژەی بەندەری تشابهار. ئەمریكا و رێكەوتنی لەگەڵ بزوتنەوەی تالیبان بۆ لێدان لەم پرۆژەیە ئەمریكا لەكاتی شەڕی قاعیدە لە ئەفغانستان، پاكستانی بەوە تۆمەتباردەكرد كە پشتیوانی و داڵدەی گروپە چەكدارە توندڕەوەكان دەدات، هەروەها پاكستان لەگەڵ روسیا بەشداری لە بەهێزكردنی سوپای ئێرانیدا كرد لەرێگەی بازرگانی چەك و راهێنان بە سوپای ئێرانیەوە، هەروەها لەگەڵ روسیا دەستیكرد بە بازرگانی كڕین و فرۆشتنی چەك، هەموو ئەوانە هۆكار بوون بۆ وەرچەرخانی روی پاكستان لە هاوپەیمانێتیە بەهێزەكەی كە ئەمریكا بو وەڕوكردنە هاوپەیمانێتیە نوێیەكەی كە چینە بەتایبەت دوای ئەوەی چین دەرگای بۆكردەوە كاتێك ئەمریكا رەخنەی لەسیاسەتەكانی پاكستان گرت بەداڵدەدانی تیرۆر، حكومەتی پەكین یەكەم دەوڵەت بوو ئیدانەی سیاسەتی ئەمریكای كرد و پشتیوانی لەپاكستان كرد و بە حكومەتێكی چالاك لەروبەروبونەوەی تیرۆردا وەصفیكرد. هەروەها داگیركاریە ئابوریەكانی چین خەریكە تەنگ بە هەژمونی سیاسی ئەمریكا دەهێنیت لەجیهان و ئەو پرۆژەیەش یەكێكە لەو هۆكارانەی تەنگ بە نفوزی ئەمریكا بهێنێت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بۆیە ئەمریكا سیاسەتەكانی چركردۆتەوە لە ناوچەكە ئەویش بەگوشار خستنە سەر دەوڵەتانی هاوپەیمانی چین وەك ئێران و پاكستان لەرێگەی جەنگی بەوەكالەتەوە، یەكێك لەو ئامانجانەی كە دەیەوێت شكست پێبهێنێت پرۆژەی رێڕەوی ئابوری چینی_پاكستانسە، بەپێی چەند سەرچاوەیەكی جیهانی دووبارە ئەمریكا بەنیازە بزوتنەوەی تالیبان زیندوبكاتەوە بۆ دروستكردنی ئاژاوە و كۆتایهێنان بە فراوانخوازیەكانی نەیرەكانی بەتایبەت چین وەك چۆن پێشتر و لە ماوەی جەنگی سارددا بزوتنەوەی تالیبانی دروستكرد بۆ وەدەرنانی یەكێتی سۆڤێتی جاران لە ئەفغانستان ئێستەش واخەریكە دوبارە بەكاریان بهێنێتەوە بەڵام ئەمجارە بۆ نەیارێكی تری كەئەویش داگیركەری گەورەی ئابوری جیهان(چین). * خوێندكاری ماستەر لە زانستی سیاسەت  

+ كارزان سه‌باح هه‌ورامی   خه‌ڵكی كوردستان زۆر دڵخۆش بوون به‌وه‌ی له‌كاتی سوێند خواردنی به‌رێز كاك (مه‌سروور بارزانی)، سه‌رۆكی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، سۆزی دا به‌وه‌ی رووبه‌ڕووی گه‌نده‌ڵی ببێته‌وه‌ و كه‌سیش پۆستی حكوومی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی به‌كارنه‌هێنێت، ئه‌م په‌یامه‌ ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كی باشی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر خه‌ڵك، ره‌نگ بێت سه‌رجه‌م حزبه‌كانی كوردستانیش گه‌یشتبنه‌ ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌ دۆخێكی نوێ له‌ناوچه‌كه‌ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌، یه‌ك بوونیان له‌ دووركه‌وتنه‌وه‌یان باشتره‌. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، عاقڵانه‌ له‌ چوار چێوه‌ی گۆرانكاریه‌كانی كوردستان سیاسه‌تی كرد، و تیمێكی سه‌ركه‌وتوویی دانووساندی هه‌بوو له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراتی كوردستان، جیاله‌وه‌ی پشكی باشی له‌ حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان (كابینه‌ی نۆ) به‌ركه‌وت، له‌هه‌مان كاتدا خۆی وابه‌سته‌ی هیچ حزبێكی دیكه‌ نه‌كرد، ئه‌مه‌ش وایكرد كه‌ گۆڕان له‌ حزبی هه‌ژموونییه‌وه‌ بۆ سه‌ربه‌خۆی سیاسی هه‌نگاو بنێت, ئه‌م سیاسه‌ته‌ی له‌ كابینه‌كانی رابردوو جیاواز بوو, چونكه‌ گۆڕان ئه‌و كات نه‌یده‌ویست یه‌كێتی ببێته‌ ڕكابه‌ری و پێی باش بوو پاكێجی گفتووگۆكانی له‌گه‌ڵ پارتی هاوتای داواكاریه‌كانی یه‌كێتیش بێت، ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی به‌ لۆژیكی جوگرافیا و ده‌نگده‌ری هاوبه‌شی هه‌ردووكیانه‌وه‌ هه‌بوو، ره‌نگ بێت بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان پارتیش ئه‌و (دوژمنه‌ سیاسییه‌ی)نه‌بێت كه‌ ساڵانی رابردوو بۆخۆی دروستی كردبوو، گۆڕان خۆی له‌ كۆت و به‌ندی ئه‌و ئیرهابه‌ داماڵی كه‌ پێی وابوو نابێت ملكه‌چی گفتووگۆبێت له‌گه‌ڵ پارتی، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ رێگا دروسته‌كه‌ هه‌ڵبژێردرا سیاسه‌تكردن  نه‌ڕقو كینه‌یه‌ و نه‌ سه‌نگه‌ر گرتنه‌ له‌یه‌كتری، به‌ڵكو گفتووگۆ و لێگه‌یشتنه‌، هه‌روه‌ك ئێستا له‌رێگای گفتووگۆوه‌ (سیسته‌می سیاسی كوردستان نیمچه‌ په‌رله‌مانییه‌ كه‌ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌وه‌ی ده‌ویست. وه‌زیری دارایی و جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمیش) پشكی گۆڕانه‌ و پرۆژه‌ی چاكسازی كه‌ پرۆژه‌یه‌كی هاوبه‌شی (گۆڕان و پارتییه‌)ده‌رخه‌ری گفتووگۆ و سیاسه‌تكردنی نوێن.  یه‌كێتیش جیا له‌رۆڵی گرنگی له‌ به‌رێوه‌بردنی كوردستان، ده‌بێت له‌وه‌ تێبگات كه‌ هاوبه‌شیكردنی له‌گه‌ڵ پارتی هیچ زیانێكی لێنادات, بگره‌ به‌هێزتری ده‌كات، چونكه‌ سایكۆلۆژیای ده‌نگده‌ری یه‌كێتی جیاوازه‌ له‌ گۆڕان و هێزه‌ ئیسلامییه‌كان ئه‌وان پابه‌ندن به‌سیاسه‌تی یه‌كێتی، بۆیه‌ ده‌رفه‌تێكی گرنگ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌ كه‌ یه‌كێتی رۆڵی به‌هێز خۆی ببینێت له‌ كابینه‌ی نوێ، زۆر هه‌نگاو ماوه‌ له‌به‌رده‌م یه‌كێتی، به‌ڵام ئارامگرتنیان و ده‌رفه‌تدان به‌نوێنه‌ركانیان له‌ حكوومه‌ت باشترین بژارده‌یه‌. ره‌نگ بێت پرسیاری خه‌ڵكیش ئه‌وه‌بێت چی ده‌گوزه‌رێت؟ دۆخی هه‌رێمی كوردستان به‌ره‌و كوێوه‌ ده‌روات؟ پێش وه‌ڵام دانه‌وه‌ ئه‌م پرسیاره‌، ده‌كرێت گۆڕانكاری ناوچه‌كه‌ بكرێته‌ پێوه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌ بدرێته‌وه‌، له‌ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردوو سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، (عادل عه‌بدول مه‌هدی) بڕیاری دا سه‌رجه‌م هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی، له‌ چێوار چێوه‌ی سوپای عێراق رێكبخاته‌وه‌ و سه‌رجه‌م پۆسته‌ وه‌كاله‌تییه‌كان پڕبكرێنه‌وه‌ و كابینه‌ی حكوومه‌ت ته‌واو بكرێت، داواشی له‌ هه‌رێمی كوردستان كردووه‌ به‌رده‌وامی به‌ گفتووگۆكان بده‌ن و لێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ به‌غدا دروست بكه‌ن، ره‌نگ بێت ئه‌مه‌ یه‌كه‌م په‌یام بێت بۆ هه‌رێمی كوردستان كه‌ گرنگه‌ له‌ كابینه‌ی نوێی به‌سه‌رۆكایه‌تی به‌رێز مه‌سروور بارزانی، له‌گه‌ڵ به‌غدا له‌سه‌ر پرسی بودجه‌ و پێشمه‌رگه‌ و كه‌ركووك بگه‌نه‌ رێككه‌وتن، پێیم وایه‌ یه‌كه‌م هه‌نگاویش ئه‌وه‌ده‌بێت. له‌ له‌نزیكترین كاتیشدا پێشمه‌رگه‌ ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ سنووری كه‌ركووك و حه‌شد ناوسه‌نته‌ری شاری كه‌ركووك چۆڵ ده‌كه‌ن و پارێزگاری نوێ بۆ ئه‌و شاره‌ ده‌ست به‌كارده‌بێت، ره‌نگ بێت به‌م هه‌نگاوه‌ (عادل مه‌هدی)، زه‌بری گورچك بڕی دابێت له‌ نه‌یاره‌كانی كه‌ ده‌یانه‌وێت په‌یوه‌ندی هه‌رێم و به‌غدا به‌ ئاقارێكی دیكه‌ ببه‌ن، یه‌كێك له‌ ئه‌گه‌ره‌ به‌هێزه‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ رێككه‌وتنی ئێستای هه‌رێم و به‌غدا بۆ چوار ساڵ درێژده‌كرێته‌وه‌ و به‌غدا ناچار ده‌كرێت به‌شێك له‌ شایسته‌ داراییه‌كانی پێشمه‌رگه‌ ره‌وانه‌ بكات، چونكه‌ به‌بێ هێزی پێشمه‌رگه‌ دۆخی سنووری ماده‌ی 140 ده‌كه‌وێته‌ مه‌ترسییه‌وه‌ و ره‌نگ بێت جوڵه‌ی ئه‌م دواییه‌ی داعش له‌و ناوچانه‌ (عادل عه‌بدول مه‌هدی) ناچار بكات بۆ رێككه‌وتنی نوێ له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان. كڕینی مووشه‌كی (s-400)ی رووسی له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی به‌رگری توركیاوه‌ دۆخێكی نوێ دێنێته‌ ئاراوه‌، واشنتن به‌مه‌ رازی نییه‌ و ناتۆش نیگه‌رانه‌، ره‌وشی ناوخۆی توركیا تادێت ئاڵۆزده‌بێت، پرسی په‌كه‌كه‌ مژاری به‌هێزه‌، ئۆپه‌راسیۆنی (په‌نجه‌)له‌ خواكورك و قه‌ندیل له‌لایه‌ن توركیاوه‌ له‌دژی په‌كه‌كه‌ درێژه‌ی ده‌بێت، له‌ماوه‌ی رابردوو كۆبوونه‌وه‌ی وه‌زیری به‌رگری توركیا و عێراق ئه‌نجام دراوه‌, سنووری كوردستان تاكه‌ قوربانی شه‌ڕه‌كه‌یه‌، ره‌نگ بێت حكوومه‌تی هه‌رێم به‌دوای چاره‌سه‌ری گونجاو بگه‌رێت، ئه‌مه‌ش پێویستی به‌ لۆژیكی گفتووگۆیه‌ له‌گه‌ڵ توركیا و عێراق، چونكه‌ ئه‌وان رێككه‌وتنی سنووریان له‌ ساڵی 1984 ئه‌نجام داوه‌، سه‌رجه‌م ئه‌گه‌ره‌كان ئاماژه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پارێزگاری له‌ ئارامی كوردستان ده‌كات، حكوومه‌تی نوێ ده‌بێت هه‌نگاو بهاوێژێت به‌سه‌ر ئه‌و گرفتانه‌دا به‌مه‌رجێك كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پاڵپشت بن. له‌م لاشه‌وه‌ ده‌بێت هه‌رچی زووه‌، هه‌نگاوه‌كانی یه‌كخستنه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌ پێش بخرێت, دیارنییه‌ ره‌وشی ناوچه‌كه‌ به‌ره‌و كوێووه‌ هه‌نگاو ده‌نێت، ره‌نگ بێت له‌ هه‌ر كاتێكدا داعش یان گروپه‌ توندره‌وه‌كان ببنه‌وه‌ گرفت بۆ سه‌ر ئه‌منییه‌تی عێراق و كوردستان، كاك (مه‌سروور بارزانی) له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌ خۆی پێشووتر راوێژكاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بووه‌، ره‌نگ بێت باشتر له‌و باره‌وه‌ درك به‌و گرفته‌ بكات و پشتیوانی سه‌رۆك (مه‌سعوود بارزانی) بۆ كابینه‌ی حكوومه‌ت سه‌پۆرتێكی باشه‌، چونكه‌ هێشتا رۆڵی سه‌رۆك (بارزانی) له‌ عێراقی دوای كابینه‌ی (حه‌یده‌ر عه‌بادی) باشتر ده‌رده‌كه‌وێت، ئه‌مه‌ش له‌ رێككه‌وتنی (سه‌رۆك بارزانی و عادل مه‌هدی )هات له‌سه‌ر پرسی ناردنی بودجه‌.  ره‌نگ بێت هێشتا ده‌نگێكی به‌هێزی نارازی هه‌بێت له‌ عێراقدا بۆ تێكدانی په‌یوه‌ندی هه‌ولێرو به‌غدا، ناكرێت هه‌وڵه‌كانی هه‌رێمی كوردستانیش له‌ناو خۆدا كه‌ له‌پێناوی موزایه‌ده‌ی سیاسی (دنه‌ی) ئه‌و سیاسه‌ته‌ده‌ده‌ن ده‌بێت كوردستان خۆی راده‌ستی به‌غدا بكات، به‌نادیده‌ بگیرێت، چونكه‌ كاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌ حكوومه‌تی هه‌رێم رۆڵی نوێنه‌رایه‌تی راسته‌قینه‌ ببینێت له‌جێگای نوێنه‌ری حزبه‌كان . به‌شێكی دیكه‌ی پرسه‌كانیش په‌یوه‌ندیان به‌ گرنگی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به‌ هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌دوای ریفراندۆمی ساڵی 2017 ده‌یانه‌وێت بایه‌خێكی باشتر به‌ كوردستان بده‌ن سه‌ردانی ئه‌م دواییه‌ كاك نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ فه‌ره‌نسا ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كوردستان بتوانێت یاریه‌كی نوێ له‌ گۆرانكاری ناوچه‌كه‌ بكات.

+ دانا سۆفی برایم  ‎نەوەی دووەم لە حکومەت و حزبدا! ‎بافڵ تاڵەبانی و لاھور شێخ جەنگی       ‎دوای ھێنانوبردنێکی زۆر، دانیشتن و میوەخواردن، پێکەنین و کۆنگرەیه‌کی زۆر، بۆ ئاخیری گه‌یشتن بە ڕێککەوتن و کابینەی نۆی حکومەتی ھەرێم پێکات. ‎ئەوەی لای زۆربەمان جێگای پرسیاربوو، لە چوارگۆشەی زێڕین دوو سیاسەتوان لە حیزبی سەوز بەدی نەدەکران! کە ھەر یەکێکیشیان سەنگ و قورسایی خۆی ھەیە لە کوردستان و عێراق و ناوچەکە، پرسیار بۆ خەڵکی کوردستان ئەم دوو کەسایەتییە چیان لێھات و خەریکی چین؟! ‎دوایی بێ دەنگی و نەبوونی کاندیدی نزیک لەم دوو کەسایەتییە، لە کابینەی نۆ سەرەڕای بەھێزی و قسەی یەکلایکرەوە لە ناو حیزب و جەماوەرێکی زۆری سەربازی و مەدەنی، بۆ وەزارەت و پۆستە باڵاکان ئەمە خوێندنەوەیه‌کی تری بۆ ئەکرێت، بەم شێوەی خوارەوە؛ ‎دوایی ڕاگەیاندنی ناوی وەزارەتاکان، باڵی کۆشکی سەلامیش بە لاوازی بۆ سێیەم باڵ سەری ھەڵدا لەناو یەنەکە، کە ڕاستەوخۆ گوتاری لەسەر نوسراو دژایه‌تی بوونی راگەیه‌ندرا، ئەمەش ئاماژەیه‌کی باش نین بۆ ئەو باڵه‌. ‎ھەموان باسی ئەوەیان کرد کە باڵی کۆسرەت رەسوڵ عەلی گۆڵی کردووە و باڵی سێیەم دەرکەوتووە، بەڵام کەسێک نەھات باسی ئەوە بکات یەکێتی بە کۆبوونەوەیه‌ک کاندیدەکانی یەکلایکردوەوە، سەرەڕای جیاوازی و بوونی کاندیدێکی زۆر، ئەمەش دروستبوونی ناوەندی بڕیاردان لەم ھێزە دەردەخات. ‎باڵی سێیەم دوای بوونی بەرھەم ساڵح بە سەرۆککۆمار زیاتر دەرکەوت، ھەر زوو دەستی کردەوە بە کۆکردنەوەی ھاوڕێکانی و نەھێشتنی ڕقوكینەی ڕابردوو، دروستکردنی دۆستی نوێ، ئەمەش ھەندێک قسە ڕۆیشتووی ناو حزبەکەی و دژەکانی دوێنی و ئەمڕۆی زیاتر توڕەکرد. ‎باڵی سێیەم ھەر زوو جێگای کرایەوە! لە ناو کابینەی نۆیەم ئەمەش بۆ ئەوە بوو کە دووبارە ئەم کەسە بکەنەوە بە رەقەم لە ناو گۆڕەپانی سیاسی و شەقامدا، پرسیارەکەش ئەوەیە ئایا دەتوانن ئەم ئامانجە بپێکن و ڕێگاکە چیتر فراوان ئەکەن یان ستۆپی پێئەکەن؟! ‎بافڵ تاڵەبانی و لاھور جەنگی، ئەو دوو کەسایەتییە سیاسییەن زۆرترین جەماوەر و قسەڕۆیشتووی ناو یەنەکەن، بەڵام لەم کۆتاییە پێکھێنانی حکومەت سەره‌ڕای بوونیان لە ناو وەفدی پێکهێنانی حکومەت لەگەڵ شاندی پارتی، لە کۆتاییەکەیدا و کاتی ڕاگەیاندنی دیار نەمان! ‎بەلای چاودێران و ڕۆژنامەوانان و نوسەرانیش جێگای پرسیار بوو، ئەوەی ئێمەومانان لێی تێدەگەین بەم شێوەیە کۆدەنگییه‌ک ھەیە: ‎بۆ چوار ساڵی داھاتوو حکومەتمەداری تەسلیمی باڵەکانی تر دەکرێت و خەرمانیان بەدەر ئەکەوێت بۆ خەڵکی و یەنەکەش، ئەمەش دوو باڵەکەی تر کە جاران یەک بەیەک باڵ ناویان دەگات ئەرکیان قورستر ئەبێت و لەوەیە ببێتە کۆتاییان و خەرمانیان ئاگری تێبەر بێت! لەوانه‌شه‌ ئەدایه‌کی جوان و سەرکەوتوو پێشکەش بکەن! ‎یەکێتی و کەرکوک ئەو دوو بابەتەن زۆرترین قسەیان لەسەر ئەکرێت، بەتایبەتیش کۆنگرەی حزب، له‌سه‌ر کەرکوکیش گه‌یشتوون بە کۆتاییەکانی ئەم پرۆسەیە، ھەر دوای پێکھێنانی حکومەتیش، لاھور جەنگی لە پەیامێکیدا ڕایگەیاند، ئەبێت مەسەلەی کەرکوک یەکلایی بکرێتەوە بە زوویی، پێشتریش بافڵ تاڵەبانی گوتی، کەرکوک و کەرکوک و کەرکوک. ھەر دوای ئەم قسانەی دوای ٢٤ کاژێر مەکتەبی سیاسی یەنەکە و پەدەکە ڕێککەوتن لەسەر کاندیدێک بۆ پۆستی پارێزگار. ‎ئەمەش ئەوە دەردەخات مەسەلەی یەکێتی و کۆنگرە بۆ چوار ساڵی داھاتوو، راده‌ستی ئەم دوو فیگەرە کراوە، خەرمانی ئەوانیش بەدیاربکەوێت و لە قسەوه‌ بۆ کرداری ڕاستەقینە ھەنگاوبنێن. ‎ئەوەی دەمێنێتەوە بگوترێت، ئەم ڕێککەوتن و کۆدەنگی و ناوەندی بڕیاردانه‌ی ئێستای یەکێتی، تا کوێ و بڕ دەکات؟ کەسیان قسەی خۆیان ناشکێنن و یەکێتی ناو یەکێتی دەپارێزن، یاخود ئەوەتا ھەر خۆیان دەبن بە خەرمان سوتێنەری حزبەکەیان؟!