+ له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج       دوێنێ‌ به‌یانی له‌ گه‌ڵ ره‌نوی كچما كه‌ دوا فریشته‌ی ماڵه‌كه‌یه‌ ئه‌چووم تا له‌ قوتابخانه‌ ناوی تۆمار بكه‌م، له‌ڕێگا به‌یه‌كه‌وه‌ قسه‌مان ده‌كرد، یان راستتر ئه‌وه‌یه‌ بڵێم ئه‌و قسه‌ی ده‌كرد و من گوێم رادێرابوو، وتی ئه‌گه‌ر چوومه‌ قوتابخانه‌ ئیتر وه‌ك "مه‌مه‌جان"ده‌كه‌م، وتم مه‌مه‌جان چیه‌ وتی ئاغای بچوك، ناچمه‌ پۆله‌وه‌ و راده‌كه‌مه‌وه‌، هه‌ڵبه‌ت جاری تریش باسی ئه‌وه‌ی بۆكردوم كه‌ چۆن له‌ فیلمه‌وه‌ فێر بووه‌ ده‌مانچه‌ بته‌قێنێت.شه‌وه‌كه‌ی هه‌رزه‌یه‌ك به‌ دوو چه‌رخه‌یه‌كه‌وه‌ له‌ به‌نزینخانه‌ی شۆڕش به‌ ده‌مانچه‌ مێردمناڵێكی كوشت، كه‌ كرێكاری ئه‌و شوێنه‌ بوو، گرته‌ی تۆمار كراوی روداوه‌كه‌یان له‌ یه‌ك دوو شوێنه‌وه‌ بۆ ناردم " نابوو به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌وه‌ بڵاو بێته‌وه‌ " دڵم داخورپا چۆن ده‌بێت ئه‌مه‌ بڵاو بكرێته‌وه‌، گرته‌كه‌ زۆر ئازار به‌خشه‌، به‌س نازانم چۆن هه‌ستمكرد ده‌ڵێی ئه‌م جۆره‌ كوشتنه‌م له‌ فیلمدا چه‌ند جارێك بینیوه‌، ئێستا ده‌زانن ئێمه‌له‌ چ دۆزه‌خێكداین.دزینی نه‌وت، سوك كردنی مرۆڤ، تاڵانی دارو به‌رد، به‌ هه‌ده‌ر دانی سامان، كوشت و بڕی شه‌ڕی ناوخۆ، ده‌رگا كردنه‌وه‌ بۆ ئێرانوتوركیاو میت ولۆمپه‌ن و بێبایه‌خكردن به‌هه‌موو مانایه‌ك، خواردنی ئێكسپایه‌ر، ده‌رمانی به‌سه‌ر چوو، زیادبوونی شێرپه‌نجه‌وبه‌ كار هێنانی تلیاك و حه‌شیش و پیسكردنی ژینگه‌و هێنانی هه‌مه‌ جۆر كارگه‌وكارخانه‌ی بێكه‌ڵك و بێ‌ فلته‌ر، دواجاریش په‌خشكردنی ئه‌و هه‌موو فیلم و زنجیره‌ دراما سه‌قه‌ت و شێواوه‌، هه‌موو ئه‌مانه‌ ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌ داغان و هه‌لا هه‌لا ده‌كه‌ن، كه‌سیش نیه‌ هیمه‌تێ‌ بكات، فریاد ڕه‌سێك نیه‌، خه‌مخۆرێك نیه‌ بڵێت بیرێ‌ له‌ ئاینده‌بكه‌نه‌وه‌.هه‌ر چیمان هه‌یه‌و نیه‌ پاشه‌ كشه‌ی كردووه‌، نه‌ مه‌لا مه‌لای جاران نه‌مامۆستا مامۆستای جاران، نه‌فیته‌ر فیته‌ری جاران و نه‌فێرخواز فێر خوازی جاران و نه‌باوك باوكی جاران.كوشتنی ئه‌و تازه‌ پێگه‌یشتوه‌ به‌و جۆره ‌و ئه‌و خوێنساردیه‌ی بكوژه‌كه‌، هه‌رچی كوشت و بڕی ئه‌م وڵاته‌یه‌ له‌ 1991ه‌وه‌ تا ئه‌مڕۆ هێنایه‌وه‌ به‌ر دیه‌م، ئه‌م بێبایه‌خكردنی مرۆڤه‌، كه‌ هه‌ر رۆژه‌ به‌ جۆرێك وانه‌ی كوشتنی فێری مناڵه‌كان ده‌كه‌ن، ئێمه‌ به‌ره‌و چاره‌نووسێكی مه‌ترسیدار ده‌بات.ئه‌وه‌ چ خوێنساردیه‌كه‌ له‌ پێناو بڕێك پاره‌دا مرۆڤێك بكوژی و زۆر ئاساش وێنه‌كه‌ش به‌ جێبهێڵیت.

+ كەمال محەمەد     ئەوەی ئەبینرێت و باس ئەكرێت سەركردەو كادیرەكانی ئەو حیزبەیە كە خوازیاری كۆنگرەیەكن كە ببێتە ڕزگاری و فریاد رەسیان و هێزی تێپەڕاندن و چارەسەری  كێشەكان بكەنە بنەمای كۆنگرەیەك كە بتوانێت هێزی خۆنۆژەنكردنەوە بەدەست بهێنێت ،یەكێتی بەم قۆناغەی ئێستای ناتوانێ بەردەوام بێت ،هەربۆیە لەسەر بنەمای گەرەنتیكردنی كۆنگرەیەكی شەفافەوە دەتوانێ بونی خۆی بپارێزێ و سنورێك بەو زمانی ئاخافتن و بیرو ڕا جیاوازییانە دابنێ كە لێرەو لەوێ لەنێوخۆی ئەم حیزبەدا ئەكرێ كە ڕێگرە بۆئەوەی هێزی گەیشتن بە كۆنگرەیەكی چارەسەری بەدەست بهێنرێ ، بۆ چۆنێتی گەیشتن بەو بارودۆخەی ئێستای یەكێتی پێویستە سەیرێكی ڕابردوی نزیكی ئەو حیزبە بكرێت ،كە بە بونی جەلال تاڵەبانی دۆخی ناكۆك و بۆشایی گەورەی سیاسی و بڕیاردانی وەك ئێستا بونی نەبو ،لەژێر هیچ بیانو پاساوێكەوە ئەندامانی ئەو حیزبەنەیانتوانیوە كێشەكان وەك ئێستا پەرە پێ بدەن پەردەی لەسەر هەڵماڵن ،بەڵام دەركەوت لەدوای كۆچی سكرتێرەكەیان سەركردەكانی ئەزمونێكی وانەبەخش و فێركراویان وەرنەگرتوە بۆ ئەوەی شكانی پەنجەكان بەكۆتا بێنن یاخود لاوازی بكەن سەرەڕای ئەوەی كە بەردەوام جەختیان لەسەر پاراستنی یەكێتی ناو یەكێتی و دەستگرتن و بەردەامیدان بە رێبازەكەی سكرتێرە كۆچكردوەكەیانەوە كردوە ، پارچەبون وپەرتەوازەیی زیاتری ئێستا كاریگەری لەسەر ئۆرگان و رێكخستنەكانی یەكێتی كردوە ،هێرشە ڕۆژانەییەكانی سەركردەو كادیرەكانی ڕێگای گەیشتن و پێهەڵگرتنی بە سەنتێزێكی سیاسی و بڕیاردان گرتوە ،شكاندنی پەنجەكانی یەكدی نوێ نییە بەڵام دەركەوتنی بەم ڕادەیەی ئێستا كەلێنێكی گەورەی خستۆتە نێو ئەو حیزبەوە ئێستای  كێشەكانی یەكێتی تەنها پەیوەندی بە نێو خۆی یەكێتیەوە نییە ،بەڵكو پەیوەندی بەو بویەرو ڕوداوانەشەوە هەیە كەلەئاستی هەرێم و ناوچەكە ڕو ئەدەن ،بەواتا پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی بە واقیع و راستینەكانی ئێستای پارسەنگی هێزەوە هەیە  بەو پێیەی تاكە هێزە لەدوای پارتی كە سنورێكی جوگرافی و هێزی لەدەستدا بێت ،بۆیە پێویستە هەرگیز گومان لەو راستییە نەبەن كەبەردەوامیدان بەم دۆخەی ئێستا نابێتە هۆی چارەسەری  كەلێنی نێوان خۆیان ڕاگرتنی بالانسی هێز لە هەرێم و ناوچەكەش ! بۆئەوەی لە ڕوبەروبونەوەی كۆتاییەكی تراژیدیانە ڕزگاری بێت پێویستە راوەستەیەكی زۆر لەسەركێشەكانی ئەمڕۆیان بكەنەوە كەوەك نەخۆشییەك جەستەی ئەو حیزبەی داپۆشیوە هەڵبەتە دۆزینەوەی سەرچاوەی كێشەكان و پەند وەرگرتن لێی و دانانی چارەسەرییەك بۆی ،خاوەندارێتی كردنە لەپێگەی جەماوەری و میراسی سیاسی ئەو حیزبەوە ،بۆیە تەنها بیركردنەوە لەكۆنگرەیەك كە ئامراز و دیسپلینكردنی دەستەیەكی بەرێوەبەری نوێ بۆ سەركردایەتی ئەو حیزبە بە بێ ڕەچاوكردنی مەنسوبییەت و مەحسوبییەت باشتر یارمەتیدەر ئەبێت ،بەواتا كۆنگرەی داهاتو ڕێگەیەك بێت بۆ گونجاندنی هەمویان نەوەك تۆخكردنەوەی تەكەتول بەلاوەنانی یەكدی ،بۆیە كۆنگرەیەكی  چارەسەر كاتێك بەدی دێت كەلە رێگەی گفتوگۆی رێكخستنەكان و ئۆرگانەكانەوە هەڵبژێردرێت توانای وەرگرتن و دەركردنی بڕیارەكانی هەبێت و بەرامبەر بە هەموان بەرپرسیار بێت و چیدیكە هەلومەرجەكان دەرفەت بەوە نەدەن كە كۆنگرەی شكاندنی پەنجەكان بێت .

هیوا سەید سەلیم   توركیا لە شەستەكانی ئەم سەدەیە بە وڵاتی كودەتاكان ناسرابوو، لەو كاتەدا هەر كاتێك سەرباز حوكمی ئەو وڵاتەیان بەدڵ نەبایە ئەوا كودەتایان بەسەر دەسەڵاتدا دەكرد،  وە دەرگای زیندانیان بەڕوووی دەسەلاتداران دەكردەوە،  وە هەمیشەش بیانوویان بۆ ئەو كارە بریتی بوو لەوەی ئەو دەسەڵاتە بۆتە مەترسی بەسەر بنەماكانی علمانیەت و كەمالیزم لە توركیا.  دوای ئەوەی پارتی دادوگەشەپێدان لە دوای ساڵی 2001دەسەڵاتی لە توركیا گرتە دەست، ڕێوشوێنی توندی گرتەبەر تا ئەمانیش بەدەردی ئەوانی پێش خۆیان نەچن،  وە نەبنە قوربانی كودەتایەكی سەربازی، بەڵام لە ماوەی ساڵانی حوكمڕانی ئەكەپە كودەتاكان گۆڕانیان بەسەر داهات،  وە كودتاكان چوونە چوارچێوەی سیناریۆی خودی دەسەڵاتداران لە توركیا. لە 15 تەمووزی 2016 لە سیناریۆیەكی گوماناوی ئەردۆغان بەناوی كودەتایی سەربازی كە لە دژی ئەنجام دراوە،  توركیا كردە زیندانێكی گەورەی سیاسی، بە شێوەیەك كە لەو كاتەوە تا ئێستا بە هەزاران كەس لە چین و توێژە جیاجیاكانی توركیا لە (فەرمانبەری ئلسایی بگرە،  تا دادوەر و پەرلەمانتار و نووسەر و ئەكادیمی ...هتدا) خراونەتە ناو زیندانەكانی توركیا. رۆژی 19( ئابی 2019)ش،  ئەردۆغان و حزبەكەی پەنایان بردە بەر جۆرێكی تازە لە كودەتا،  كە قوربانیەكانی ناویان ناوە كودەتایی سپی، ئەویش بە لادانی سێ سەرۆك شارەوانی لە گەورە شارەوانیەكانی ( ئامەد ، وان ، ماردین) لە جێدانانی قەییوم لە شوێنی ئەو سەرۆك شارەوانیانە، كە بەدەنگی خەڵك هەلبژێردرابوون. لە هەڵبژاردنی 31 ئاداری ئەمساڵ كە بۆ هەلبژاردنی شارەوانیەكانی توركیا ئەنجام درا، پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) درووشمی (قەییومەكان بەسەرشۆڕی دەنێرینەوە لای ئەردۆغان ) هەڵگرتبوو.  شایانی باسە دوای هەڵبژاردنی ئەیلولی 2016 كە هەدەپە و پارتی دیموكراتی هەرێمەكان توانی بوویان 104 شارەوانی بەدەست بێنن، دەسەڵاتدارنی توركیا 96 شاروانیان لە كارەكانیان دوورخستەوە و بەشی هەر زۆریشیان وەك چەندین پەرلەمانتار و كادیر و لایەنگری دیكەی هەدەپە خرانە زیندانەكان. لەبەرامبەر ئەو سیاسەتەی ئەكەپە  لە دوایین هەڵبژاردنی شارەوانیەكانی توركیا، هەدەپە كاری بۆ تێكشكاندنی سیاسەتی دانانی قەییومەكان كرد، بۆیە تێكشكاندنی ئەو سیاسەتە و دۆڕانی گەورەی ئاكپارتی لە شارەوانیە گەورەكانی توركیا لە نموونەی ( ئەنقەڕە و ئەستنبۆڵ و ئیزمیر و مێرسین ....هتدا) هۆكاری كودتا سپیەكەی ئەمدواییەی ئەكەپە بوون. سەر لەنوێ سەپاندنەوەی دەسەڵاتی قەییومەكان و لادانی ئەو كەسانەی كە بە ئیرادەی خەڵك و لە رێگەی سندوقەكانی دەنگدانەوە ببوونە سەرۆك شارەوانی توركیا،  دەسەڵاتی ئەكەپە بەرەو قەیرانی زیاتر دەبەن، ئەمە لە كاتێكدایە كە لایەنی بەرامبەر لە ئیمرالی و ناوەندەكانی بڕیار لە هەدەپە،  هەمیشە جەغت لە چارەسەری ئاشتیانە دەكەنەوە.  دەسەڵاتدارنی توركیا ئەگەر بەو نەفەسە نادیموكراسیانە مامەڵە لەگەل كێشەكان بكەن، توركیا و ناوچەكە بەرەو تونێلێكی تاریك دەبەن كە دەرچوون لێی ئاسان نەبێت. قەیران و كێشەكانی توركیا لەگەڵ ئەمەریكا و رۆژئاوا، وە هەڕەشە بەردەوامەكانی توركیا بۆ داگیركردنی رۆژئاوای كوردستان، پەلامارە بەردەوامەكانی بۆسەر باشووری كوردستان، كێشەو دەستوردانی ئەو وڵاتە لە كاروباری وڵاتانی عەڕەبی و ئیسلامی گەواهی دەری ئەو ڕاستیەی سەرەوەن  كە زوو یان درەنگ دەبێت ئەردۆغان و حزبەكەی باجی  گەورەی بۆ بدەن.   

+ مەجید ساڵح   هەر جارێک تووشی تەنگوچەڵەمەیەکی سیاسی یان سەربازی دەبێتەوە، ئەردۆگان بۆ پاراستنی ئابڕووی سیاسی خۆی دەستێک لە کورد دەوەشێنێت. بەو نیازەی  دڵی هەوادارانی خۆی و هاوپەیمانە فاشیستەکانی لە ئەرگەنەکۆن و MHP خۆش کات. دوای شکستە گەورەکەی لە هەلبژاردنی شارەوانی باکوری کوردستان و دۆڕانی لە ئەستەمبوڵ و کەوتنی یەڵدرمی پیاوی یەکەمی دەستە راستی،  کێچ کەوتە کەوڵی، بە مەرامی داگیر کردنی قەندیل  بە هەموو هێزێکیەوە کەوتە پەلاماردانی قەندیل  و باشوری کوردستان، بەڵام بۆی نەچوە سەر.. کە هاوڕێکانی دوێنێی مەسەلەی دامەزراندنی حزبێکی نوێیان لە تورکیا کرد بە عەمەلی و هەنگاوەکانیان دەست پێکرد، بۆ مەشغول کردنی رای گشتی تورکیا  هێزێکی زۆری لە رۆژئاوای کوردستان کۆکردەوە و ویستی پەلاماری بدات و ئەزمونی عەفرین لە کۆبانی و قامشلی و سەری کانی دووبارە بکاتەوە، بەڵام پیلانەکەی لە گەڵ پلانەکەی ئەمریکا یەکی نەدەگرتەوە و بە چاوسور کردنەوەیەک رازی بوو بە رێکەوتنێک کە لە بەرژەوەندیدا نەبوو، بۆیە هەڕەشەو گورەشەکانی خاو کردەوە.. ئەردۆگان بە هۆی لاواز بوونی پێگەی جەماوەری خۆی و  نەمانی پێگەی جارانی حزبەکەی ، بە تەواوەتی بە گروپە فاشیستەکانی تورک دەورە دراوە و  تەسلیمی ئیرادەی ئەوان بووە. بۆیە رێگەی بۆ باڵی فاشیستی ناو حکومەتەکەی خۆش کردوە، پەلاماری HDP و سەرۆکی شارەوانیەکانی دەستی ئەو حزبە بدەن ، بۆ چوار مەرام: ١. لاواز کردنەوەی رۆڵی کورد لە هاوکێشە ناو خۆیی و ئیقلیمیەکان، بە تایبەت لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دوایەدا دەرکەوت کورد پارسەنگ و یەکلاکەرەوەی هیزە لە نێوان فاشیزم لایەنگرانی دیموکراسی. ٢. لێدان لە پەیکەریHDP و دابەشکردنیان بۆ دوو بەرەی  شاخ و  زیندان. لە ئۆپراسیۆنی ٢٠١٦ بەشی زۆری کادیرانی رادیکالی HDP یان گرت و خستنیە زیندانەوە و هێشتا زۆریان هەر لە زیندانن، بەڵام لە هەڵبژاردنی رابردودا HDP، بە تایبەت کادیرەکانی لایەنگری شاخ خۆیان رێکخستەوەو توانیان سەرکەوتنێکی چاوەڕوان نەکراو بەدەست بهێنن، ئەم ئۆپراسیۆنە بە زۆری ئەو کادیرانە دەگرێتەوە.. ٣. لە ریگەی ئەم ئۆپراسیۆنەوە دەیەوێت بە یار و نەیارەکانی بڵێ هێشتا من پیاوە بەهێزەکەی وڵاتم و هەوساری (جڵەو) دەسەڵات لەدەستی مندایە.. ٤. لەبەرامبەر شکستی لەشکرکێشیەکەی بۆ رۆژئاوای کوردستان و قەندیل، هەر هیچ نەبێ لە ریگەی گرتن و لێسەندنەوە شارەوانیەکانی دەستی کورد سەرکەوتنێکی کاتی بەدەست بهینیت ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن تازە دێوەکە لە شوشەکە دەرچوە و گەڕانەوەی بۆ ناوەوە موستەحیلە، بە مانایەکی دیکە کێشەی کورد لە باکور تازە بووەتە ئەمری واقع و بەم کوتە فاشیتانە و بە زەبری چەک چارەسەر نابێ. ئەردۆگانیش لەو لەحزەیەی کە  خەونی سوڵتانیزم دای لە کەلەی و دەستی لە گەڵ فاشیستەکانی ناو تورکیا تێکەڵ کرد، گڵۆڵەی  خۆی و حزبەکەی کەوتە لێژی و بەرەو داڕمان چوو.. نە ئۆپراسیۆنی سەربازی و نە ئینقلاب کردن بەسەر دیموکراسیدا، نابنە هۆی راوەستانی ئەو گڵۆڵەیەی کە رۆژ لە دوای رۆژ لە کەمی دەدا. سەرکەوتنێکی وای لێ ناکەویتەوە پێکەنینەکانی جاران بگەڕێنیتەوە بۆ سەر روخسارە زەرد هەلگەڕاوەکەی ئەردۆگان، چونکە ئیرادەیەکی گەورەی سەرکەوتن لە ناو کوردی باکوردا دروست بووە، هەلومەرجی ناو خۆیی تورکیا و گۆڕانکارییە ئیقلیمی و نێو دەوڵەتیەکانیش وەک جاران لەگەڵ بەرژەوەندی هەلگرانی بیری فاشیزم و ئایدۆلۆژیای ئیخوانیدا یەک ناگرنەوە  

+ د. شۆڕش حاجی      ئەڵقەی دوەم: ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان لە رۆژی سەرهەڵدانیەوە شێوازێکی جیاوازی لە کاری حیزبی‌‌و پەیکەری رێکخراوەیی پەیڕەو کردوە. کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان لە سەرەتاوە هەوڵیاندا گۆڕان وەک حیزبەکانی تری کوردستانی عیراق کار نەکات. بۆ نمونە، بزوتنەوەی گۆڕان حیزبی هەڵبژاردن بێ، نەک حیزبی دەوامکردن لە بارەگا. هەروەها شێوازی ئاسۆییمان بۆ نوێنەرایەتی‌ لە سەرکردایەتی گۆڕان دانا، نەک شێوازی ستونی هاوشێوەی حیزبە سێنتڕاڵ‌و شێوە ستالینیەکان، کە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و کوردستان باوە. ئەمەش لە ئەنجامی دیراسەکردنی ئەزمون‌و پەیکەری رێکخراوەیی زۆر حیزب‌و رێکخراوی سیاسی لە ئاسیاو ئەوروپاو ئەفریقا. بەمەش گۆڕان داهێنانێکی تری خستە سەر خەرمانی نوێخوازی لە کاری سیاسی، حیزبی‌‌و جەماوەریدا. سەرکردایەتی گۆڕان لە چەند ئۆرگانێک پێکهاتوە. جڤاتی نیشتیمانی باڵاترین ئۆرگانی سەرکردایەتی‌و بڕیاردانە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان‌و لە نوێنەری گۆڕانخوازانی هەمو شارو دەڤەرەکانی کوردستان‌، فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان‌‌و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‌، ئەنجومەنی پارێزگا، تیمە حکومییەکان‌و ژورەکانی گۆڕان‌ پێکهاتوە. هەر یەک لە ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی ئەرکێکی دیاریکراوی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو هەیەو هەر کاتێک ئەو کارو ئەرکەیان نەما لە سەرکردایەتی گۆڕان نامێنن. خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی باڵاترین ئۆرگانی جێبەجێکارە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی نیشتیمانی لە بوارە جیاکانی کاری گۆڕان‌. جڤاتی گشتی شانبەشانی جڤاتی نیشتیمانی وەک ئۆرگانێکی راوێژکاری چاودێری کارو چالاکییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان دەکاو، پێشنیارو راوێژ پێشکەش بە جڤاتی نیشتیمانی دەکات. میکانیزمی هەڵبژاردنی هەر یەک لەو دەزگایانەو ماوەو ئەرکەکانیان لە دەستوری ناوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان باسکراوە. خاڵی هەرە جەوهەری لە دەستوری ناوخۆو پەیکەری رێکخراوەیی گۆڕان‌ ئەوەیە کە ئەندامانی هیچکام لەو ئۆرگانە سەرکردایەتییانە لە کۆنفرەنسی نیشتیمانی هەڵنابژێردرێن، بەڵکو رێکارو میکانیزمی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆیان هەیە. هەر بۆیە هەڵبژاردن‌و گۆڕینی ئەندامانی دەزگا سەرکردایەتییەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەکاتی خۆیدا کارێکی ئاسان‌و کەم سەرئێشەیە.  بەڵام وەک هەمو شتێکی نوێ‌و لەبەر کۆمەڵێک هۆکار نەتوانراوە هەمو ئەو نەخشەو پلانەی کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان بۆ جومگەکانی ئەم حیزبە دامانناوە تا ئێستا جێبەجێ بکرێ. جێبەجێ نەکردنی هەمو پرەنسیپە رێکخراوەییەکان‌و، هەندێ جاریش، بایەخ نەدان بە جۆرایەتی لە ئاستی سەرکردایەتی گۆڕان، تا کاک نەوشیروان مابو کێشەیەکی ئەوتۆ نەبو. چونکە وجودی ئەو زاتە بەشێکی زۆری کەموکوڕییەکانی بزوتنەوەی گۆڕانی داپۆشیبوو خۆی ئەو کەلێنانەی پڕکردبۆوە. بەڵام کۆچی دوایی کاک نەوشیروان هەلومەجێکی نوێی هێنایە پێش، کە دەبێ هەڵوەستەیەکی جیدی لەسەر بکرێ. جێگای سەرنجە کە تا ئێستاش هەندێ لە گۆڕانخوازان، لە هەمو ئاستە رێکخراوەییەکان، لە گرنگی‌و بایەخی ئەو پەیکەرە رێکخراوەییەی گۆڕان تێنەگەیشتون؛ بەشێکی تریان، کە لەسەر شێوازی کارکردن لە حیزبی تر راهاتون، ئاسان نیە بتوانن لەگەڵ ئەم مۆدێلە نوێیەی کاری حیزبایەتی رابێن. هەروەها ئاستی هوشیاری‌و توانای شەخسی لە هەندێ جومگەی گرنگی گۆڕاندا بونەتە قوربانیی ئەو شێوازەی ئێستا لە دانان یان هەڵبژاردنی ئەو کەسانە لە جومگە سەرکردایەتییەکانی گۆڕان. ئەمەش وایکردوە هەندێ جار توانای بڕیاردان لە کاتی خۆیداو هەڵوێستی گۆڕانخوازانە سەبارەت بە روداوەکان‌ لەلایەن ئۆرگانە سەرکردایەتییەکانی گۆڕانەوە لە ئاست چاوەڕوانی گۆڕانخوازان‌و هەلومەرجی ئێستای کوردستان نەبێ. بەمەش متمانەی رێژەیەکی هاوڵاتیان بە بزوتنەوەی گۆڕان‌ لاواز بوە. هەمو ئەمانە کاریگەری خراپیان لەسەر کۆی پرۆسەی سیاسی لە هەرێم دروست کردوە. بزوتنەوەی گۆڕان هێزێکی خۆنەویست‌و بوێر بوەو لەسەر پرسە نەتەوەیی‌و چارەنوسسازەکان هێزێکی خاوەن هەڵوێستی نیشتیمانیە‌و هەرگیز سڵی لە هیچ بڕیارو هەڵوێستێک نەکردۆتەوە، کە لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان بوبێ. هەروەها سەرسەختانە بەرگری لە داواکارییەکانی هاوڵاتیان کردوە‌. هەر ئەمانە وایانکردوە بزوتنەوەی گۆڕان ببێتە جێگای ئومێدی زۆربەی خەڵکی کوردستان‌. بەڵام کاتێک هاونیشتیمانیان لە بزوتنەوەی گۆڕان نیگەران دەبن‌و ناچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان، تەرازوی هێز لە هەرێم دەگۆڕێ. ئەمەش وادەکا هاوڵاتیان لە دوبارەبونەوەی ئەزمونە تاڵەکانی رابردو بترسن. هەر بۆیە لەمڕۆداو لەسەروبەندی هەڵبژاردنی خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی‌و بڕیاری بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی، کۆی پەیامی گۆڕان‌و ئامانجەکانی ئەم جوڵانەوە جەماوەرییە لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە. لێرەدا جڤاتی نیشتیمانی ئەرکێکی مێژویی قورسی لە ئەستۆدایە، چونکە بڕیاری یەکلاکەرەوەی ئەم دو بابەتە هەستیارو گرنگە لای ئەوانە. گۆڕانخوازان چاوەڕێی ئەوە لە جڤاتی نیشتیمانی دەکەن کە لە ئاست ئەو ئەرک‌و بەرپرسیارێتییەدا بن کە پێیان سپێردراوە. ئەرکی جڤاتی نیشتیمانی لە ئێستادا بریتیە لە یەکەم: خۆئامادەکردن بۆ بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی، کە لەلای زۆربەی حیزبەکانی کوردستان بە کۆنگرە ناو دەبرێ. لە کۆنفرەنسی نیشتیمانیدا پێداچونەوە بە دەستوری ناوخۆو بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان دەکرێ‌و، ئەدای ئۆرگان‌و فراکسیۆنەکانی گۆڕان‌ بە وردی هەڵدەسەنگێنرێن‌و نەخشە بۆ چوار ساڵی خەباتی ئایندەی بزوتنەوەی گۆڕان دادەڕێژرێ. دوەم:  هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن، کە وا بڕیارە پێش بەستنی کۆنفرەنسی نیشتیمانی ئەنجام بدرێ. خانەی راپەڕاندن‌و رێکخەری گشتی باڵاترین ئۆرگانی جێبەجێکاری بزوتنەوەی گۆڕانە. لە دوای هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندنەوە لە ٢٥/٧/٢٠١٧، زۆرترین رەخنە روبەڕوی ئەم ئۆرگانە بۆتەوەو لەزۆر بۆنەدا بە هۆکاری سەرەکی کەمکردنی دەنگەکانی گۆڕان‌ یاخود لاوازبونی گۆڕان تاوانبار کراون. ئەگەرچی دەسەڵاتی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن بەپێی دەستوری ناوخۆ تەنیا جێبەجێکردنی بڕیارەکانی جڤاتی نیشتیمانیە، بەڵام خەڵک بەچاوێکی تر تەماشای رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن دەکەن‌و چاوەڕوانی رۆڵی زیاترو گرنگتریان لێدەکەن. بۆیە دەبێ ئەو ئۆرگانە وەک تیمێکی چالاک‌و تۆکمەو بەهێز کار بکاو رێکخەرو کۆکەرەوەی هەمو گۆڕانخوازان بن. هەروەها پێویستە نوێنەرایەتی هەمو گۆڕانخوازان بکەن‌ – لە تێکۆشەری دێرین‌و بەئەزمون لەگەڵ گەنج‌و نەوەی نوێی بەتوانا. ئەگەر بە وردی کار لەسەر هەڵبژاردنی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن نەکرێ ئەوا لە ئایندەدا گۆڕان توشی کێشەو شکستی گەورەتر دەبێ. هەر بۆیە زۆر گرنگە پرۆسەی هەڵبژاردنی بەربژێرەکان لەسەر بنەمای تواناو لێهاتویی‌و سەرکەوتویی لە کاری رابردوی ئەو تێکۆشەرانە بێ، نەک بە عەقڵیەتی دەستەگەری‌، کە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی پاشەکشەی جەماوەری‌ هەر حیزب‌و رێکخراوێکی سیاسی. کاک نەوشیروان زۆر جار کە باسی کەموکوڕییەکانی کاری حیزبایەتی لە کوردستانی عیراق دەکردو رەخنەی لە ئەدای هەندێ هەڵسوڕاوی گۆڕان دەگرت حیکایەتێکی دەگێڕایەوە. یادی بەخێر دەیگوت: دەڵێن سەردەمێک لە گوندێک نەخۆشی سیل بڵاوبۆتەوەو زۆر لە خەڵکی گوندەکە بەهۆی ئەو دەردەوە مردون. دواجار خەڵکی گوندەکە کۆدەبنەوەو دەڵێن ئەگەر لێرە بمێنینەوە بەردەوام خەڵکمان لێ دەمرێ تا هەمومان لەناو دەچین. بۆیە وا چاکە بڵاوەی لێبکەین‌و هەر چەند خێزانێکمان بچینە یەکێک لە گوندەکانی ئەم دەوروبەرە. خەڵکەکە لە بری ئەوەی لە گوندەکەی خۆیان چارەسەری نەخۆشەکانیان بکەن‌و ئەو نەخۆشیە بنبڕ بکەن، بەسەر گوندەکانی ناوچەکە بڵاو دەبنەوە. بەمەش دەردەکەیان لەگەڵ خۆیان بردوە بۆ ئەو گوندانەی بۆی چون‌و خەڵکی ئەو گوندانەشیان، وەک خۆیان، توشی هەمان دەرد کردوە.

سالار مەحمود ململانێی هێزە سیاسیەكانی عیراق لە مانگی ئەیلولەوە پێدەنێتە قۆناغێكی نوێوە. كابینەی عادل عەبدولمەهدی لەبەردەم فشارێكی زۆردایە بەشێكیان پەیوەستە بە داخوازی رەواو بەشێكی تریان پەیوەستە بە خستنی كابینەكە یا بۆ دەنگ كۆكردنەوەیە بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاكان. بەشێك لەو ململانێیانە لەناو پەرلەمانی عیراقەوە سەرهەڵدەدەنەوە. كورد لەكام بەرەدا خۆی ببینێتەوە. لە چوار ساڵی رابردوو كە بودجەی كوردستان بڕا حكومەتی عەبادی ئەو بڕینەی لەچیدا خەرجكرد ئایا بو بە خزمەتگوزاری بۆ پارێزگاكانی تری عیراق یان ئەو بودجەیەش بەگەندەڵی بەهەدەر درا؟ لەم ساڵدا كە د عادل لە سەركارە موچەی موچەخۆرانی كوردستان دەدرێ، هەوڵی زیاتر هەیە بۆ بەهێزكردنی پێگەی كوردستان لە عیراقدا. بەشێكی زۆر لە دژەكانی عەبدولمەهدی لەوەوە سەرچاوە دەگرێ كە بۆچی بودجەی كوردستان دەدات یا بۆ پەیوەندیەكان لەگەڵ هەرێم دەباتەوە شوێنی ئاسایی و دەستوریی. ئایا بەدیلەكان كێن؟ تاقیكراونەتەوە پێشتر؟ لەم روانگەیەوە پێویستە كورد خۆی كۆبكاتەوە. هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكان دروست بكات لەناو پەرلەمانی عیراق. پشتگیری لەم حكومەتە بكات بۆ بەردەوام بوون لەسەر نەهجی مسۆگەركردنی بودجەی كوردستان لەداهاتوو رێكەوتن لەسەر چارەسەری پرسە دەستوریەكانی ترو كاراكردنەوەی مادەی ۱٤٠ پشتیوانی بۆ چاكسازیی و دژایەتیكرنی گەندەڵی و گەڕانەوە بۆ خەڵك. لەم بەرەبەندیەی دروست دەبێ، كوردستان ناتوانێ بێلایەن بێ. لەسەر بنەمای بەرژەوەندی كوردستان و خەڵكەكەی پشتگیری مانەوەی ئەم كابینە بكات و بەدەستهاتوەكان بپارێزێ و داخوازیەكانی تر بەیەك تیمی بباتە پێش. هەر بۆشایەكی سیاسی و قانونی دەرفەت دەڕەخسێنێ بۆ هاتنەژورەوەی ململانێی ئیران_ئەمریكا بۆ ناو خاكی عیراق و هەرێمی كوردستان. متمانە سەندنەوە لەم كابینە، عیراق بەرەو بۆشایی دەبات و دواجار بێچوەكانی داعش بەناوی نوێوەو بەهێزی زۆرترەوە دەردەكەونەوە.

+  د. دانا حەمەعەزیز   کۆتایی مانگی ئایاری 1967, جەمال عەبدولناسر, هێزێکی گەورەی لە خەلیجی عەقەبە کۆکردەوە، تەنگەی تیرانا ی لە لە کەشتیەکانی ئیسرایل قەدەغە کردو هەڕەشە ی پەلاماردانی دەوڵەتی عیبریی کرد. هێشتا هیچ نەبو بوو, ناسر پەنجەی سەرکەوتنی بەرز ئەکردەوە, سەدان هەزار عەرەبی بە چەپڵە و دەهۆڵ و زوڕنا و هوتافکێشان لەدژی جولەکە هێنابوە سەرجادە. ئەمریکاو ئەوروپاییەکان تکایان لە ناسر کرد ئارام بگرێ و شەڕە نەکا, چونکە جگە لەتێکدانی ئاسایشی ناوچەکە, میسر زەرەری لێ ئەکا. بەڵام ناسر زیاتر لەخۆی بایی بوو، بەقسەی کەسی نەکرد! ئیسرایل نەیئەویست ئەو شەڕە بکا، بەڵام کاتێ ناسر هەر سوور بوو لەسەر هەڕەشەکانی، سەعات سێی بەرە بەیانی پێنجی حوزەیران، لە ژێر گوشاری جەنراڵەکانی سوپادا، کنێستی ئیسرایل بە نهێنی کۆبۆوە و بڕیاری شەڕی دا، هەر ئەو بەیانیە هێرشی ئاسمانی ئیسرایل، تەواوی هێزی ئاسمانی مسری لەناوبرد، لە ماوەی 72 سەعاتیشدا هەموو نیمچە دوورگەی سینای میسر ی داگیرکرد. بەبێ گەڕانەوەش بۆ(لێڤی ئێشکۆڵ) سەرۆک وەزیر, موشی دایان (وەزیری بەرگری ئەوکات) فەرمانی بە سوپا کرد بەرەو باکور و خۆرهەڵات بجوڵێ و، لەماوەیەکی زۆرکورتدا سوپا، جۆلانی سوریا و کەناری خۆراوای بە (قدس ی خۆرهەڵاتیشەوە) داگیرد.  بەر لەم شەڕە, ئیسرایل ئامادە بوو مافی فەلستینیەکان بسەلمێنێ, لەوانە دامەزراندنی دەوڵەتی فەلستین کە پایتەختەکەی قودسی خۆرهەڵات بێ و گێڕانەوەی هەمو ئاوارە فەلەستینیەکانی نیشتەجێی وڵاتانی عەرەب کە لەساڵی 1948 وە لە ئیسرایل هەڵکەندرابوون. ئەوکاتە نە جۆلان و نە باشوری لوبنانیش داگیر نەکرابوون, پەڕ و باڵی سوپای میسر و سوریاش نەکرابوو.  ئەگەر سازشی عاقڵانەی سادات و خراپیی ئاستی جەماوەریی ناوخۆی جیمی کارتەر نەبوایە بەهۆی کەوتنی ڕژیمی شای ئێرانەوە لە ساڵی 1979 دا, ڕێکەوتنامەی کامپ دەیڤد نەدەکراو, نیمچە دورگەی (سینا) ش بەدەردی قودس و جۆلان ئەچوو.  ئەوەی ئێستا ئیسرایل بە هاتنەدی خەون و خەباتی جولەکە ناوی ئەبا, هەڵە و لەخۆبایی بونی عەرەب بوو کە پەنجا و دوو ساڵ لەمەوبەر جەمال عەبدولناسر کوێرانە بڕیاری لەسەرداو, (موشی دایان) و (ئەزرا وایزمان) و (ئاریال شارۆن) و جەنراڵەکانی تری ئیسرایل چاوتیژانە قۆستیانەوە, جولەکەش بۆهەتایە, نەوە دوای نەوە شانازی پێوە ئەکا. دوای پەنجا ساڵ، هەڵە و لەخۆبایبونی جەمال عەبدولناسر لە کوردوستان دووبارە بۆوە، کورد ڕیفراندۆمی کرد و خەونی سەربەخۆیی زیندەبەچاڵ کرد.

ململانێی ئەمریكاوئێران بەرەوكوێ؟  ئەبو كاروان مێژووی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران لە ھەڵكشان و داكشاند بووە، ساڵانێك ھاوپەیمان و ھاوكار و ھاریكاری یەكتربوون، به‌چه‌شنێك ناودێر ده‌كرا به‌ په‌یوه‌ندیه‌كی زۆر باشی نێوان(پیاوی به‌هێزی ئه‌مه‌ریكی و پۆلیسه‌ به‌هێزه‌كه‌ی كه‌نداو)، ساڵانێكیشە لەململانێی و كێشە و گرفت و ئەگەری بەرپابوونی شەڕدان و بۆەتە قه یران و مه‌ترسی بۆ وڵاتانی دونیا و ناوچەكە. دەرگای نزیكبونەوەی ئەمریكا لەئێران لەو كاتەوە ده‌ستپیدەكات كە به‌ریتانیا بڕیار دەدات لە ڕۆژھەڵاتی ناوڕاست بكشیتەوە یەكێكیش لە ھوكارەكان دەگەڕیتەوە بۆ شكستی شەڕی كەناڵی سوێس له‌ میسر، ئەم بڕیاری كشانەوەیە مایەی نیگەرانی ئەمریكییەكان بوو چونكە بەلایانه‌وه‌ قورسبوو ده ستبه‌رداری و كشانه‌وه‌ی له‌كه‌نداو ناوچه كه به‌تایبه‌تی ئه‌مریكا ئه‌و كاته له‌جه‌نگدا بوو به‌رامبه‌ر ڤێتنام و ئاماده‌ش نه‌بوو ئه‌و ناوچه‌یه به‌جێبهێلێت سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نەیدەویست ڕاسته‌وخۆ بوونی خۆی لەوێدا ئاشكرا بكات، ھەر بۆ ئەو مەبەستە باشترین ده‌وڵەت بۆ مانەوەی نفوزی لە ناوچەكه‌ ئێرانە و لەوێوه‌ چیرۆكی پەیوەندییەكانی ئە مریكاو ئێران و ھاوكاری شا دەستیپیكردوو لە زۆر ڕووداوی جۆراوجۆردا یەك ھەڵویست و ھاوكاری یەكتر بوون تا ڕووخانی شای ئیران و گوڕانكاری له‌سیسته‌می ئه‌و وڵاته‌. تێكچونی پەیوەندییەكانی ئەمریكاو ئیران لەساڵی ١٩٧٩ و دوای ڕوخانی شای ئێران و دوای شۆڕشی ئێران دەستی پێكردو كه ھەر لەسەرەتاوە گەمارۆی سەفارەتی ئەمریكایانداو دیبلۆماتكارەكانیان بەبارمتە دەسگیر كرد، لێدوانی خومەینی بۆ ناردن و فراوانكردنی شۆڕشی ئیسلامی بۆ وڵاتانی دونیا و ناوچەكە بووە ھۆی مەترسی وڵاتانی كەنداو ناڕەزایەتی ئەمریكا. ئەمریكا تا ئێستا تاكە زلھێزی جیھانە و وەك تاكجەمسەرێش مامەڵەی كردوە و كاریكردووە بۆ بە ھیزبوونی ھەژمونی خۆی لە دونیاو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی و پەرەپێدانی، ھەر بۆیە ھەرجوڵە و كاركردنێك و سیاسەتكردنێك دژی بەرژەوەندییەكانی بەتوندی وەڵامی ھەبوە و ڕێگری كردوە لەپەرەسە ندنی و سنووری بو داناوە. ئێران لای خویه‌وە دەوڵەتێكی بەهێزە و كاریكردوە ھەژمونی خۆی بەھیز بكات لەناوچەكەو بەكرداریش سە لماندوویەتی ئەمەش بمانەوێ و نەمانەوێ لە دوولایەنەوە سوودی ھه‌بووە بۆ ئێرانییەكان، لە لایەكەوە شەڕەكەیان تاڕادە یەك دوورخستوەتەوە لە ناوخۆی خۆیان و لەلایه‌كیترەوە پێگەیانی بەھێزكردووە لە گفتووگۆكاندا، دیارە ئەم شێوازە كاركردنە جێی ناڕەزایەتی ئەمریكایە و ئەنجامەكەی پێقبوڵ نەكراوە و ناكرێت و لێرەوە شێوازەكانی كارو فشاری ئەمریكا ساڵانێكە دەستیپێكردووە. ئەم ململانێیە ڕەھەندی نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمایه‌تیشی هه‌یه‌،ڕاستە ئێران دەوڵەتێكی مەزهه‌بی-یه به‌ڵام له‌سه نگه ر و هاوپه‌یمانی رووسیاو و چین و كوریای باكورو، توركیا، سوریا، عیراق، حوسیه كانی یه‌مه‌ن ، فنزویلا، جه‌زائیر و چه‌ندین وه‌ڵاتی تردایه . ئه‌م دەوڵەتانه‌ دەیانەوێ سنورێك بۆ تاكجەمسەری و زیادەڕوی ئەمریكا دابنێن و كاری جدیان كردوە لە ڕیگریكردن لە كار و كردارەكانی ئەمریكا. لێرەدا پرسیارێك دروست دەبێت ئایا دەتوانن تا دوا مەودا بەردەوام بن لەم ئاراستە كاركردنە، بە تایبەتی زۆربەی زوریان پەیوەندییان لەگەڵ ئەمریكادا ھەیە و بەرژەوەندی جیاوازییانیش ھەیە؟ چی ڕوودە دات و ھوكاروو ئامانجە كان چیین؟ ئەمریكا دەوڵەتێكی سیستماتیكە (كونگرس، c.l.A ،بنتاگون، F.B.l، وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌) هه‌موویان ڕوڵیان دیارە و سنوردارە و دەبێت پێكەوە بریاڕ بدەن. لە ئەمریكا سەرۆك ناتوانێ بریاری شەڕ بدات و دەبێت ھوكارەكان ئەوەندە بەھیزبن تاكو قه‌ناعه‌ت به‌كونگریس بكات له‌كاتێكدا خودی ترامپ كیشەی ھەیە لەكۆنگریس لەگەڵ دیموكراتیەكان و بەئاسانی موافقه ت ناكه‌ن له‌سه‌ر شه‌ڕكردن ئەگەر حماقەتی زیاتری ئێران نەبێت كەدوور نییە لەعقلییه‌تی ئیرانییه‌كانه‌وە بەھەمان شێوەی سەدام حوسەین مامەڵە بكەن. كەواتا ئەمریكا ھەموو تواناكانی بەكاردێنێت بەھاوكاری ئیسرائیل، مصر، سعودیه‌ ئیمارات، به‌حرین، كوێت لەژێر ناوی دیفاعكردن و دوور خستنه‌وه تداخلی ئێرانی لە ناوچەكە و ته‌نازلكردنی و وابەستەیی بەڕێككەوتنەكانەوە ، گەر پابه‌ندنەبێت بە داواكارییەكانی ئەمریكا و ئەو دوازدە خاڵه‌ی ئاراستەیان كردوون ئەوا تە نھا دوو بژاردە لەبەردەم ئێراندا دەمێنیتەوە: یان قبوڵكردنی شەرتەكان و یان گەیشتن بەوەی كە دەبێت باش بزانن لێیان قبوڵناكرێ. ئەمریكا لە ئاسمانەوە دونیای كونتروڵكردوە، شەڕی دەروونی و ھێز دەكات و پێنج ھەزار فروكەی بێفروكە وانی لە ئەفغانستان، پاكستان، ئۆزپاكستان، عێراق، سعودیه‌، ئیمارات ئامادەیە لە ڕێگای مانگه‌ دەستگردەكانەوە، ھەموو پەیوەندییە ناوخۆیی و دەرەكیەكان دادەبڕینن وه كو (فرۆكه ، موشك به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه، پەیوەندی سوپاو حرس پوری ...)لەكاتی دروستبوونی شەڕدا. شەڕكردن و پەلاماری ئیران بەبێ ڕەزامەندی ڕوسیا زەحمەتە، كەتوانای ئێستای ڕوسیا لەكاتی یەكیتی سوڤیەتی جاران زیاترە لە ھەموو ڕوویەكەوە، دەبێت ئەمریكا كۆمەڵی سازش بكات بۆ ڕوسیا ئەوەش تێپەڕاندنی ئاسان نییە لە كونگیرس، ھەر چەندە من بڕوام وایە جۆرێك لەڕیككەوتن لە نێوان ئەمریكا و ڕوسیا ھەبوبَیت و ڕوسیا دەستبەرداری ئێران بووبێت بەرانبەر ئەوەی ئەمریكا دوور بكەویتەوە لەڤه‌نزویلابۆ نمونە، ئاخر چۆن دەبێت ئەو ھەموو توانا سەربازی و سیاسیی و ئیعلامییه به كاربێنی بو داكوكێكردن له سوریا كه چی لێدوانیكی كورتیشی نه‌بێت له‌ به‌رانبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانی ئه‌مریكاو په‌لكێشكردنی هێز بۆ ناوچه‌كه ته‌نها هه‌ڵوێستی روسیا ئه‌وه بێت كه‌ داوا بكات ئێران ناوه‌ڕۆكی ڕیككه‌وتنه‌كه‌ جێبه‌جێ بكات، هه‌ر چه‌نده هه‌موو لایه‌ك ئه‌وه ده‌زانن هه‌موو ئه‌و كێشه و پرسانه گریدراون به‌یه‌كه‌وه له ڕوژهه‌ڵاتی ناوڕاست لە به‌ھاری عه‌ره‌بیه‌وه بۆ داعش، ئه‌فغانستان، سوریاو توركیاو ئێران، یه‌مه‌ن و وه‌لاتانی كه‌ندا و عێراق و لیبیا و سودان.  كەواتا لە ھەموو حاڵەتێكدا ئەمریكاو ڕوسیا بەردەوام دەبن لە گفتووگۆ كردن و سازیش ده‌كەن بۆ یەكتری و بە شداری شەڕی ھاوپیمانەكانیان ناكه‌ن . ڕوسیا كار دەكات بۆ ئەوەی ئێران كۆمەڵی ته‌نازولات بكات و گەر نەیەتە ژێربار ئەوا لەسەرەتاوە بەچەند گورزێكی كوشندەلیان ده‌دریت. ئه‌مریكا به‌ئاشكرا ڕایگەیاند كە دیوار دروست دەكات به‌هه‌مان شێوه‌ی دیواری به‌رلین له‌ نێوان ئێران و عێراق ماناكه‌یشی ئه‌وه‌ییه كه ده‌ستبه‌رداری عێراق نابن و هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سه‌ردانی به‌غدایان كردو ئاگه‌داری (عادل عبدولمهدی) سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقیانكردو. دواتر (عبدولمهد و عه‌بادی و مالیكی و حیكمه ) كوبونه‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی یه‌كخستنی هه‌ڵویستیان كە زه‌حمەتە ڕێكبكەون چونكە دوو ئاراستەی جیاوازن كە ئَیستا بەشیعه‌ی ئیران و شیعه‌ی ئه‌مریكا ده‌ناسرێن و بڕوام وایە عێراق بۆ ئه‌مریكا یه‌كلا دبێته‌وه كەله سه‌نگەری ئێران نامێنێ. لە كوتاییدا دەڵیم و دووپاتی دەكەمەوە كە دوو ئه‌گەر لەبەردەم ئێراندا ھەیە یان جێبەجێكردنی شەرتەكانی ئەمه‌ریكا یان خۆ ئامادەكردن بۆ ئەگە ر و فشارە جۆراوجۆرەكانی ئەمریكا كە ئەنجامەكەی لەبەرژەوەندی ئێراندا نابێت.

+ جیهاد موحەمەد    دەستخۆشیش بۆ هەموو ئەوانەی هانی پەکەکە و تورکیا دەدەن بۆ ڕێکەونت. من وەک هاوڵاتیەکی کورد و وەک مرۆڤێکیش، کە هەمیشە ئازاری مرۆڤەکانی تر، یان کوشتن و بڕین و خوێنڕشتنی مرۆڤەکان زۆر ئازارم دەدات، دەمێکە بڕوام بەوە نەماوە کە تەنها بە شەڕ و پێکدادان چارەسەری کێشەکان ناکرێت. لێدوان و ڕاگەیاندنەکەی عەبدوڵلا ئۆجەلان دڵخۆشم دەکات، کە دەڵێت" دەتوانم لە یەک هەفتەدا شەڕ ڕابگرم و ئامادەم لەگەڵ تورکیادا ڕێکبکەوم". دنیایەک دڵخۆشم بەم ڕاگەیاندنە، ئەگەر گەلی کورد، زەرەریش بکات، لە هەندێک دەستکەوتی نەتەوەیی بەو ڕێکەوتنەی عەبدوڵلا ئۆجەلان دەستپێشخەریی بۆ دەکات،  زۆر باشترە لەوەی دوای دەیان ساڵی دیکە، ڕێکەوتنێک بکرێت و هەندێک دەستکەوتی زیاتری تیا بەدەست بهێنرێت، چونکە درێژەدان بە شەڕ و پێکدادان لانی کەمی زیانەکەی خوێنڕشتی هەزاران مرۆڤە، چ  لە گەلی کورد، چ لە گەلی تورکیا. ڕێککەوتنێک ئەمڕۆ بکرێت بە دەستکەوتێکی کەمەوە، زۆر باشترە لە ڕێکەوتنێک کە هەندێک دەستکەوتی زیاتری تیا بەدەست بێت، کە لە پێناویدا خوێنڕشتن و دەربەدەری و هەڵتەکاندنی ژێرخانی ئابووری و لە دەستدانی عەقڵی لە پێناودا دەدرێت. دەستکەوتێکی کەم و زیانێکی کەمتر، نەک دەستکەوتێکی زۆرتر و زیانێکی گەلێ گەورەتر، کە لە قەبارەی دەستکەوتە زیاترەکە، دەیان جار گەورەتر و زیانبەخشتربێت. چارەسەری کێشەی گەلی کورد لە ناوچەکەدا، مەرج نییە تەنها لە ڕێگەی شەڕ و پێکدادانەوە بەدەست بێت، هەروەها مەرجیش نییە بە ڕوخانی ڕژمێک لە ڕژێمە فاشیەکان دەستکەوتی زیاتر بە دەست بێت بۆ گەلی کورد، بە تایبەتی ئەوەی لە مێژووی دوور و درێژی ئەم دەوڵەتە فاشیانەدا ئەزموونمان وەرگرتووە، ڕووخانی ئەم ڕژێمانە نەبووەتە هۆکاری گۆڕانکاری بنەڕەتی، وەک گۆڕانکاری لە مێنتالیەت و عەقڵیەت و کولتووری سیاسییدا، بە پێچەوانەوە زۆر جار ئەنجامی ڕوخانی ئەم دەوڵەتە فاشیانە خراپتر بووە بۆ گەلی کورد و سەرجەم گەلانی دیکە.  لە ڕاستیدا تووندوتیژیی و شەڕ و پێکدادان بۆ سەندنی ماف، هەرچەندە سوودی هەبێت، ناگات بەو زیانەی کە جگە لە خوێنڕشتنی مرۆڤەکان، جگە لە ماڵوێرانی، جگە لە دەربەدەری منداڵ و ژن و گەورەساڵان، عەقڵیشی تیا لە دەست دەدرێت. کاتێک کە عەقڵ نەما، بیرکردنەوە نەما، ئیتر بمانەوێت یان نا، وێرانی بە دوای خۆیدا دەهێنێت. کاتێک عەقڵ لە ئارادا بوو، بیرکردنەوە لە ئارادا بوو، چەند پێشێلکاریش هەبێت، وەلێ ئەو پێشێلکاریانە، بەو جۆرە نابێت کە ترس و تۆقاندنی ئەوەی لە دواوە بێت، کە ڕۆژ بە ڕۆژ و ساڵ بە ساڵ و دەیە دوای دەیە، چاوەڕوانی وێرانکاری زیاتر بین.  ئێمەی کوردی باشور، ئەگەر زاکیرەمان لاواز نەبێت، ئەگەر خۆمان نەخەڵەتێنین، ئەگەر دوای قسەی زلی پارتی و یەکێتی نەکەوین، ئەزموونێکی زۆرمان هەیە لەوەی شەڕ و پێکدادانەکان یەجگار زیانی لە گەل و نەتەوە و نیشتیمان داوە، ئەو "دەریا خوێنەی" پارتی و یەکێتی کردوویانە بە "سەرمایەیەکی ڕەمزی"، کوا ئەنجامکەی؟ خۆ ئەوەتا تا ئێستاش کەرکووک و ناوچە دابڕاوەکان بە هەمان شێوەی جاران هەڕەشەی لەسەرە و خوێن لە پێناویدا دەڕێژرێت، پارتی و یەکێتیش بازرگانێتی پێوە دەکەن، نموونەش ڕیفراندۆمە عەنتیەکەکە بوو.  هەندێک کەس، ڕەخنەی ئەوەیان هەیە، گوایە عەبدوڵڵا ئۆجەلان وتوویەتی"ئێمە دەوڵەتمان ناوێت"، بە بڕوای من دەمێکە سیاسەتی پەکەکە لەسەر دەوڵەت و داواکردنی دامەزراندنی دەوڵەت گۆڕدراوە. وا هەست دەکەم ئەو کەسانە لە سیاسەتی پەکەکە باش تێنەگیشتوون.  پڕۆژەی "دیموکراتی گەلان" پڕۆژەیەکی سیاسیی هێندە گەورەیە، زۆر لەم دەوڵەتە فاشیانە گەورەترە، زۆر زیاتر خەڵکی لە پەنای ئەم پڕۆژەیەدا دەحەسێنەوە و دەگەن بە کۆمەڵێک مافی بنەڕەتی. ئەم پڕۆژەیەش مەرج نییە تەنها لە ڕێگەی شەڕ و پێکدادانەوە بە دەست بێت.  ئەگەر ورد بیربکەینەوە، پێدراەوکان باش هەڵبەسەنگێنین، لە دنیادا و بە تایبەتی لە ڕۆهەڵاتی ناویندا، دەیە دوای دەیە، ئەم جۆرە لە سیستمی حوکمڕانی کە هەمیشە فاشیەت و ڕەگەزپەرستی بەرهەم دێنێت، وردە وردە بەسەر دەچێت و ئێستا بیر لە پڕۆژەی سیاسی گەورەتر دەکرێتەوە، بۆ ئەوەی خەڵک خودی خۆی بتوانێت خۆی بەڕیوەبەرێت، واتە ئەوەی پێی دەڵێن "حوکمی خۆسەری". "حوکمی خۆسەری" حکومێکە بە عەقڵ و بیرکردنەوە و پڕۆژەی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی دێتە ئاراوە، نەک بە شەڕ و پێکدادان. حوکمی خۆسەری واتا پێکەوە ژیان و حوکمی دیموکراتی ڕاستەوخۆی خەڵک، کە لە خواری خوارەوە خەڵک خۆی ڕێکدەخات و ئاسۆیانە حوکمڕانی خۆیان دەکەن، نەک دەسەڵاتی سەپێنراو بە ناوی دەسەڵاتی هەڵبژێردراو و پەرلەمانەوە.  دوا قسەم بۆ ئەوانەی ڕەخنەیان لە ڕاگەیاندنەکەی عەبدوڵلا ئۆجەلان هەیە، ئیحراجی سیاسیی لە بەردەم ڕای گیشتیدا، یەکێکە لە باشترین هەنگاوی سیاسی. ئەم بیرمەندە کوردە، باش بیری لەم مەسەلەیە کردووەتەوە، باشیش دەزانێت تورکیا و ئەردۆغان و ئاکپارتی دەستپێشخەریەکە قبووڵ ناکەن، وەلێ ئەوە ئیحراجی سیاسی دەوڵەت و حکومەتی تورکیایە لەبەردەم ڕای گشتیدا. بەم ئیحراجی سیاسییە، گەلی کورد و بەرەی ئازادیخواز و دیموکراتیخواز دنیایە دۆستی گەورەی بۆ دروست دەبێت لە دنیاندا.      

+ چیا عەباس    لە مێژوی شەست ساڵی رابوردودا پارتی هێزێکی گەورە و کاریگەر بوە  لە ئاراستەکردن و یەکلاکردنەوەی پرسەکان لە قۆناغە جیاکانی بزافی کوردایەتی لە باشور. دوای شکستی هەڵمەتی جەلالی لە ئاکامی رێکەوتنی ١١ ئازاری ١٩٧٠ خوالێخۆشبو مەلا مستەفا و پارتی بە مامەڵکردنی نەرم و سنگفراوان لە گەڵیدا توانیان تا شکستی شۆرشی ئەیلول رابەرایەتی بێ رکابەری کوردایەتی و شۆرشەکەی لە باشور بکەن. پێگە و دەسەڵاتی پارتی دوای شکستی شۆرشی ئەیلول و کۆچی دوایی مەلا مستەفا لاواز بون، بۆ ساڵانێکی درێژ کونجی قەناعەتیان لە سایەی رژێمی شا و کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەڵبژارد. دروستبونی یەکێتی و بەرپاکردنی شۆرشی هەڵساندنەوە بۆ پارتی هۆکاری گرنگ بون دەست بە جموجۆڵ بکاتەوە، بە تایبەت کەوتە کێشە دروستکردن و تەحەداکردن ورێگریگرتن لێرەو و لەوێ لە هێزەکانی یەکێتی، روداوەکانی هەکاری بەرچاوترین و بەهێزترین نمونەی ئەو قۆناغەن.  خولەکانی شەری ناوخۆ لە سەردەمی خەباتی شاخ و دوای راپەرینیش سەلماندویانە ویست و هەڵوێستی پارتی لە شەر و رێکەوتن و ئاشتی یەکلاکەرەوە بون، هەرچەندە هێزەکانی تریش فریشتەی ئاشتی نەبون بەڵام کەم یاخود زۆر سیاسەت و هەڵوێستی پارتی ئەوانەی ئەمانیشی دیاری کردوە. زۆربەی دەستپێشخەری و پرۆژەکانی یەکێتی و هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان بۆ کۆتایی هێنان بە شەری ناوخۆ لە بەردەم پارتیدا چەقیان دەبەست، تا لە ژێر فشار و هەرەشەی جدی ئەمریکا رێکەوتنی واشنتۆن بۆ راگرتنی شەر واژۆ کرا.  دوای راگرتنی شەری ناوخۆ و روخاندنی سەدام زمامی موبادەرە و بریارە یەکلاکەرەوەکان زیاتر کەوتنەوە دەستی پارتی. وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمار لە لایەن مام جلال و پۆستی سەرۆکی هەرێم لە لایەن مسعود بارزانیەوە و رێکەوتنی ستراتیژی هاوسەنگیەکی روکەشی نێوان ئەو دو هێزەیان لێ بەدیدەکرا، بەڵام ئەو هاوسەنگیە رەنگدانەوەی ئەرزی واقیع نەبو. لە گەڵ ئەوەشدا پارتی زۆر نەرمانە و بە سەبرو تەحەمولێکی درێژخایانی دراسەکراو توانی ئەو دۆخە رابگرێت و بە بەرژەوەندی خۆی دۆخەکە ئاراستە بکات. پارتی لەو پرۆسەیەدا دژایەتی خواست و داواکانی جەمسەرەکانی یەکێتی لە حوکمرانی و دەسکەوت و پلە و پایە نەدەکرد و دڵیشیانی رادەگرت، چەندین جاریش لە سەر ئاستی باڵا رایاندەگەیاند بەدیلی یەکێتی بۆ پارتی هەر یەکێتیە.  لەو ساڵانەدا هێزێکی ئۆپزسیۆنی کارا و بەهێز لە هەرێم بونی نەبو، دەنگە نارەزا لاوازەکانی ناو یەکێتی و جموجۆڵە پەرتەوازەکانی شەقام رێگر و رادعێکی کاریگەر نەبون بۆ ئەو دەسەڵاتە رەهایەی پارتی.  پارتی بەهۆی کۆنترۆڵکردنی پرسەکانی نەوت و پەیوەندیە نێو دەوڵەتیەکان و جومگە بنەرەتیەکانی حوکمرانی هەرێم لە حزبێکەوە بوە هێزێکی گەورە کە زیاتر خەسڵەتەکانی نیمچە کیانێکی دەسەڵاتداری سنورداری لە ناو هەرێمێکی پەرتەوازە و ناتەباو و لەتبودا هەبو.   کاتێک گۆڕان وەک هێزێکی ئۆپزسیۆن و بە رابەرایەتی سەرکردەیەکی خاوەن کاریزما و مێژویەکی بێگەردی خەبات پێگەی بەهێزی خۆی لە گۆرەپانەکە سەلماند ئیتر سەرجەم هاوکێشەکان شێوان و ریتمە کلاسیکیەکانی سیاسەت وفەرمانرەوایی کاریگەریان لاواز بو، دەسەڵاتداران کەوتنە خۆیان و سەرقاڵی دۆزینەوەی هاوکێشەیەکی نوێ بون بۆ بەرەنگاربونەوەی دۆخەکە. کاتێک نەوشیروان مستەفا وازی لە یەكێتی هێنا، دەسەڵاتداران دەیان زانی ئەو هەروا دانانیشێ و سەیرکەر بێت. بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەگەرەکانی ئایندە دەستیان بە هەنگاوە سەرەتاییەکان بۆ دارشتنی رێکەوتنی ستراتیژی کرد، بۆ ئەو بەرەنگاربونەوەش هیچ درێغیەکیان نەکرد. رێکەوتنی بە ناو ستراتیژی رێکەوتنی سەرکردەی دو حزبی دەسەڵاتدار بو بێ گەرانەوە بۆ بنکەی حزبی، رێکەوتنەکە بەشە گرنگ و هەستیارەکەی دەسەڵاتەکانی هەرێم و پرۆسەی سیاسی و حوکمرانی بە پارتی بەخشی. هەرچەندە ئەو رێکەوتنە چەند سودێکی هەبو، بەڵام کاتێک توێژینەوەیەکی زانستیانە و ورد بۆ ئەو رێکەوتنە بکرێت دەشێت بە یەکێک لە هۆکارە بنەرەتیەکانی تێكچونی هاوسەنگی و ئارامی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و سەرهەڵدانی خەستی گەندەڵی و قۆرخکاری و دامرکانەوەی بە دیموکراتیزەکردن و پێشێلکردنی ئازادی لەو قۆناغەی کوردایەتی لە باشور بدرێتە قەڵەم، هەر بۆیە لە دوا مەتافدا بێ قرە و برە دامرکایەوە. لەو باوەرەشدام پارتی پەرۆش نەبو بۆ زیندو راگرتنی، تایبەت کە مام جلال بە هۆی نەخۆشیەوە حزوری سیاسی و فەرمانرەوایی نەمابو. پارتی بە سود وەرگرتن لە رێکەوتنەکە، بە هۆکاری نەخۆشکەوتنی مام جلال و پەرتەوازەبونی خەستی نێو ماڵی یەکێتی، دواتر لە سایەی شەری داعش و پێویستی نێودەوڵەتی بە رۆڵی پارتی، بە بەشداربونی گۆڕان لە کابینەی هەشتەمدا، بە شکستی پرۆژەی هەموارکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم، بە دورخستنەوەی گۆڕان لە حوکمرانی و بێدەنگی نێودەوڵەتی و هێزەکانی تر و لە سایەی پشتگیری کاتی تورکیا بۆی، توانی کۆنترۆڵی دۆخەکە و ئاراستەکانی بکات. کودەتاکەی پارتی بەسەر پەرلەمان و حکومەت، شکستی سەربازی داعش، شکست هێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ئۆکتۆبەر پارتیان روبەروی چەندین ئاکامی نەخوازیار و  زەرەربەخشیش کردەوە و لە لایەن گەمەکەرە زەبەلاحەکانەوە پەراوێز کرا. بە تەنیشت ئەم روداوە گرنگ و هەستیارانەشدا شکستی بە ناو سەربەخۆیی ئابوری، کێشەی خەستی بودجە و موچە لە گەڵ بەغدا، پاشەکشەی زەقی گوزەرانی و گەشەکردنی ئابوری هەرێم، خەستبونەوەی نارەزایی خەڵک، شکستی حوکمرانی لە بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی دەسەڵاتدارانی پارتیان بە ئاگا هێنایەوە گەر کاری جدی نەکرێت کار لە کار دەترازێت. کۆچی دوایی خوالێخۆشبوان نەوشیروان مستەفا و دواتر مام جلال دو روداوی گرنگی تر بون کە پارتیان بە ئاگا هێنایەوە کە غیابی مەرجەعێکی بەهێز لە زۆنەکانی دەرەوەی دەسەڵاتیان  باشوری کوردستان بەرەو دۆخێکی زۆر ئاڵۆز و ناجێگیر دەبات. پارتی دەرکی بەوە کرد دەبێت  دەرئەنجامە نەرێنەکانی حوکمرانی و سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و پەیوەندیەکانی دو سێ ساڵی رابوردو بە مەنتقی هێزی نەرم کۆنترۆڵ بکرێن و بە هەمان مەنتیق مامەڵە لە گەڵ روداوەکان و ئەگەرەکان و هێزەکان بکەن، دەسەلاتە گرنگەکانی هەرێم بە روکەشیش بێت دابرێژرێنەوە و شەراکەتێکی هاوسەنگی پێوە دیاربێت بەرجەستە بکرێت، مامەڵەی بێلایەنی لە گەڵ زلهێزە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیەکان بکرێت و گرنگتریش رو لە بەغدا بکرێت بۆ دابینکردنی داهاتێکی چەسپاو بۆ هەرێم و دامرکاندنەوەی نارەزایی خەڵک. بەشیکی زۆری ئەم هەڵسەنگاندن و ئاراستە نوێیانەی پارتی لە دروستکردنی کابینەی نۆ و دارشتنەوەی سەرۆکایەتی هەرێمدا بەدی دەکرێن. ئامادەیی پەلەی دەسەڵاتدارانی گۆران بۆ بە دەنگەوەچونی ئەو سیاسەت و ئاراستە نوێیانەی پارتی فرە لایەن بو، بۆ خۆ قورتارکردن لە چەمکی ئۆپزسیۆن و لە هزری گۆرانکاری و چاکسازی کە پێیان ناکرێت، بۆ دەرپەراندنی بەرەی نارەزای ناو بزوتنەوەکە کە گومانیان لە رێکەوتنی حوکمرانی هەبو و بۆ دابینکردنی سەرچاوەیەکی دارایی بۆ گۆڕان و مولحەقەکانی. ئەم کارەی گۆڕان دەرفەتێکی باشی بۆ یەکێتی رەخساند گەمەکەیان درێژخایانتر و توندتر بکەن، پارتی گوێی لە پێداگری دەستەجەمعی یەکێتییەکان لە چەند داواکاریەک گرت و زۆربەشیانی پەسند کرد و یەکێتی بە چەوری لێی دەرچو. هەرچۆنێک بێت کابینەی نۆ لەو کەش و هەوا و جەڕحەبلەدا دروستبوە، هێشتا زوە حوکمێک لە ئەدای کابینەکە بدرێت، بەڵام بەرەی نارەزای میللەت دەبێت بە چاوێکی ئۆپزسیۆنبون سەیری ئەداکەی بکات و هەڵسەنگاندنی دروستی بۆ بکات. واقیعی و دروستترە گۆرانخواز و هەڵسوراوە نارەزاکانی گۆڕان بە هەمان نەفەس چاودێری حوکمرانی بکەن، چیتر زیاتر یەخەی گۆڕان و سەرکردایەتیەکەی بۆ چاکسازی و گۆرانکاری ناو گۆڕان نەگرن و وەک بەشێک لە دەسەڵات سەیری بکەن و لەو روانگایەوە حوکمی بەسەردا بدەن، توانا و وزەکانیان بخەنە گەر بۆ ئۆپزسیۆنێکی چالاکی دەرەوەی پەرلەمان، بۆ ئەو مەبەستەش لە گەڵ سەرجەم بەرەی نارەزای میللەت بکەونە گفتوگۆ و هەماهەنگی و خۆ ئامادەکردن بۆ دارشتنی چوارچێوەیەکی جەماوەری فەرمی و کارنامەیەکی نیشتمانی و نەتەوەیی واقیعی لە گەڵ ئامادەسازی بۆ ئەگەرەکانی ئایندە. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٩ی ئۆگۆستی ٢٠١٩                         

 + ئومێد خۆشناو  گه‌نده‌ڵی و پیسخۆری، ئه‌و دیارده‌ کرێت و ناشرینه‌یه‌ زۆربه‌مان له‌سه‌ری کۆکین که‌ نه‌خۆشیه‌کی هێنده‌ پیسه‌ ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری نه‌کرێت، وڵات به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌بات. وه‌لێ ئه‌وه‌ی جێگای هه‌ڵوه‌سته‌ له‌سه‌رکردنه‌ ئه‌وه‌یه، ئه‌رێ مه‌رجه‌ هه‌رچی له‌ کایه‌ی سیاسی و حزبی و ئیداری و حوکمڕانی و به‌رپرسیاریه‌تیه‌ک بێت، گه‌نده‌ڵ و پیسخۆربێت!؟. به‌داخه‌وه باوه‌ڕی من وایه‌و به‌به‌ڵگه‌وه‌ش قسه‌ ده‌که‌م، که‌مینه‌یه‌ک گه‌نده‌ڵه‌و زۆرینه‌و گشتیش باجه‌که‌ی ده‌دات، بۆیه ئێستا ڕه‌ش و سپی پاک و پیس، خاوێن و دژوون، به‌ویژدان و بێ ویژدان، بێگه‌رد و پڕگه‌رد، هه‌موو به‌یه‌که‌وه‌، مادام کارێکی به‌ده‌سته‌و له‌ پڕۆسه‌ی سیاسی و ئیداری به‌شداره‌، به‌چاوی پیسخۆر دیقه‌تی ده‌درێتێ. ئه‌مه‌ش کارێکی گه‌ل خراپ و شه‌رم هێنه‌، ئاخر چۆن ده‌بێ، که‌سێک به‌ باوه‌ڕه‌وه‌ دژه‌ گه‌نده‌ڵ بێ و که‌سێکیش به‌ ئیمانه‌وه‌ پسخۆربێت، له‌نێو یه‌ک وه‌زنی ته‌رازووی ژیان سه‌یر بکرێن؟. بۆیه‌ من پێموایه باشترین کار بۆ جیاوازکردنه‌وه‌، گه‌نده‌ڵکارو دژه‌گه‌نده‌ڵ بکرێ ئه‌وه‌یه‌ که‌، ساڵانه‌ له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو حزب و دامه‌زراوه‌کان مه‌راسیمی پاداشتکردنی ئه‌و که‌سانه‌ بکرێ که‌ ساڵێکی پاقژیان له‌به‌رپرسیاریه‌تی به‌ڕێکردوه‌، مادام ناشتوانین گه‌نده‌ڵکاران سزابده‌ین خۆ ده‌توانین به‌ پاکه‌کان بڵێین ئافه‌رین و ده‌ستان خۆش. نایشارمه‌وه‌و ڕاستبێژانه‌ قسه‌یه‌کی دڵی خۆم ده‌که‌م، خه‌ریکه‌ ئه‌وانه‌ی به‌رپرسیاریه‌تێکمان هه‌یه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌ شه‌رم بکه‌ین و هه‌مووان به‌ یه‌ک چاو سه‌یرده‌کرێن، بۆیه‌ پێموایه ده‌بێ هه‌ڵمه‌تێکی ناساندن و ئاشکراکردنی باش و خراپه‌کان بکرێ و ته‌ڕو ووشک به‌یه‌که‌وه‌ نه‌سوتێ.! من به‌ش به‌حاڵی خۆم ئاماده‌ی به‌رده‌م هه‌ر لێپێچینه‌وه‌و کۆڵینه‌وه‌یه‌کم و بێباکم له‌ هه‌رچی هه‌مه‌ و کردوومه‌و ئاماده‌ی ئاشکراکردن و به‌رچاوو ڕوونیم، نه‌ک ئێستا سه‌د ساڵیتریش بێمنه‌ت و ده‌نگ زووڵاڵم و باکم نیه‌ له‌به‌رده‌م دادگا بیسه‌لمێنم که‌ چۆنم، چونکه‌ له‌وه‌ته‌ی فامم هه‌یه‌ له‌به‌رده‌م دادگای خودای باڵا ده‌ست و وویژدانی مرۆبوونه‌وه‌ سه‌ربه‌رز وه‌ستاووم. به‌ڵام به‌ڕاستی چیتر حازرنیم له‌به‌ر چه‌ند به‌رژه‌وه‌ندخوازێک و گه‌نده‌ڵێک، له‌ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ باج بده‌م و له‌ ئاستی گشتیشه‌وه‌ زۆرینه‌یه‌ک ببینه‌ قوربانی که‌مینه‌یه‌کی گیرفان وویست.

+ کاوە شێخ عەبدوڵا   سێ هۆکاری بەرچاو هەن کە وادەکەن ئیتر یەکێتی و گۆڕان، قورسایی سیاسی خۆیان بگوازنەوە بۆ پایتەخت و چیتر لەم دوورەوە چاوەڕێی گۆڕانکارییەکانی پایتەخت نەبن. یەکەمیان ئەوەیە: ئێستا ئیتر نێوانی هەولێر و بەغدا بەرەو ئاساییبوونەوە دەچێ، تا کاغەزی هەولێر وەستابێ بەغدا بە وردی و حساب بۆکراوی کاغەزی تر ناخوێنێتەوە. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، کونسوڵخانەی وڵاتان زۆربەی لە پایتەخت کۆبوونەتەوە. بۆیە بە هەموو پێوەرێک هەولێر شوێنی نەشونماکردنی سیاسەتە. دووربوون لە هەولێر دووربوونە لە گەورەبوون. دەبێ یەکێتی و گۆڕان کۆتایی بەوە بێنن شاند و میوانە نێودەوڵەتییەکان هەرکە هاتنە کوردستان، دەبێ وێستگەی دووەمیان سلێمانی بێ. هەمیشە وێستگەی یەکەم سەنگ و قورسایی دیاری دەکات.  دووەمیان: یەکێتی و گۆڕان دەنگ و لایەنگرێکی زۆریان لە هەولێر و دەوروبەری هەیە، ئەم لایەنگر و دەنگدەرانە هەمیشە خۆیان بە بێ پشتوپەنا دەزانن کاتێ دەبینن، سەرکردایەتییەکەیان لە مەڵبەندە هەستیارەکەی سیاسەت دوورە. سێەمیان: نابێ ئەم دوو هێزە تەنیا لە سلێمانی گرمۆڵە ببن. پارتی بۆ ئەوەی بەشدارییان پێ بکات لە حکومەت، وەکو میوان و خانەخوێ لە سلێمانی چاوی پێیان دەکەوێ. گفتوگۆ قورسەکانی نێوان پارتی لەگەڵ گۆڕان و یەکێتی لە سلێمانییە. کەچی دەسکەوتە قورسەکان لە هەولێر دابەش دەکات لەگەڵیاندا. سلێمانی لە دوو هەڵبژاردنی نزیکدا... ١٢ی ئایار و ٣٠ی ئەیلولی ٢٠١٨.. رێژەی دەنگدەرانی لە ئاستێکی کەمدابوو بە بەراورد بە هەولێر و دهۆک، پارێزگای دهۆک 61٪ بوو، پارێزگای هەولێر 58٪ و پارێزگای سلێمانیش 54٪ کە وترا لەم رێژەیە زۆر کەمتر بەشداری کراوە. لەڕووی خزمەتگوزاریی گشتییەوە، سلێمانی بەڕادەیەکی زۆر پاشەکشەی کردووە. بێ دوودڵیی دەتوانی بڵێی، ململانێ توند و بەردەوامەکانی گۆڕان و یەکێتی، رۆڵێکی زۆر زۆر گەورەی هەبووە بەسەر سستی و پاشەکشەی کەرتەکانی ئابووری و بازرگانی و کۆمەڵایەتی و ئیدارییەوە.  ئەم پاشەکشێیانە راستەوخۆ کاریکردووەتە سەر پاشەکشەی بەشداری خەڵک لە سیاسەت و پشتگیری ململانێکەران. سلێمانی تا ئاستی بڕست لێبڕان ماندوو کراوە، بۆیە گرەوکردن لەسەر متمانە جەماوەرییەکەی، گرەوکردنە لەسەر بەلەمێکی کوون تێبوو کە راوچییەک دەیەوێ پێی بچێتە ناوەڕاستی دەریاچەکەوە. هەر یەکێتییەک یان گۆڕانێک ئەم پێشنیازە بخەیتە بەردەمی، خێرا ئەم وەڵامە دەداتەوە " ناکرێ ئەم دوو هێزە کە قوڵایی پێگەی سیاسی و جەماوەرییان سلێمانییە، بە تەواوی جێی بهێڵن!"  دەتوانی بەم نموونە سادەیە بۆی بسەلمێنێ کە ئەمە ناکاتە جێهیشتنی جەماوەرەکەت.  پارتی لە ساڵی ١٩٩١ـەوە، بە دەنگی لایەنگر و دەنگدەرانی خۆیەتی لە دهۆک، هەمیشە لە هەڵبژاردنەکاندا ژمارەی گەورە تۆمار دەکات. پارتی دەنگی لە دهۆکە، بەڵام سەنگی لە هەولێرە. دەکرێ یەکێتی و گۆڕانیش بارگە بگوازنەوە بۆ هەولێر، بۆ خەڵکی خۆیانی بسەلمێنن دەنگیان لە سلێمانی بدەنێ، لە هەولێر سەنگیان بۆ دێننەوە. بەڵام هەمیشە مانەوە لە سلێمانی، گرەنتی ئەوەیان دەداتێ هەمیشە لە خوارەوەی دەسەڵات دەبن. میوانداریکردنی پارتی لە سلێمانی بۆ گفتوگۆ، هەمیشە وەکو میوانێک دەیانهێڵێتەوە لە ئەنجومەنی وەزیران و هاوکێشە سیاسییەکانی پایتەخت.    

 هیوا سەید سەلیم پرسی بەناو ناوچەی ئارام و هەڕەشەكانی ئەردۆغان بۆ هێرشكردنە سەر رۆژئاوای كوردستان،  لە رێگەی ئەو دانوستانەی كە سێ رۆژە لە نێوانی بەرپرسانی سەربازی ئەمریكی – توركی لە ئەنقەڕە بەڕێوەدەچێت مەترسی جەنگێكی گەورەی لەسەر رۆژئاوایی كوردستان ڕەواندەوە،  بە تایبەت ئەگەر لایەنی ئەمریكی لەسەر هەڵوێستەكانی خۆی لە رێگری لە داگیركاری سوپایی توركیا بۆ رۆژئاوایی كوردستان بەردەوام بێت،  وە توركیاش لەو رێكەوتنامەیە پەشیمان نەبێتەوە كە لەگەل ئەمریكیەكان لەسەری رێككەوتوون.  لە رێكەوتنی دوو لایەنی ئەمریكی – توركیدا،  هەردوولا  لەسەر سێ خاڵ گەیشتونەتە رێكەوتن، كە هیچیان ئەو داوایانە نین كە توركیا داوای دەكرد.  توركیا بە قوڵایی 34 كیلۆمیتر وە بە درێژایی 400 كیلۆمەتر لەسەر سنووری خۆی لەگەڵ رۆژئاوایی كوردستان داوای ناوچەیەكی ئارامی دەكرد، هەروەها داوای دەكرد كە تەواوی ئەو ناوچەیە تەنیا لە ژێر چەتری خۆی دابێت، بیانووی توركیاش لە دامەزراندنی ئەو ناوچەیە دوو خاڵ بوو یەكەمیان پاراستنی بوو لە هەڕەشەكانی یەپەگە و دووەمیشیان گیڕانەوەی ئاوارە سووریەكان.  بەڵام خاڵی یەكەم كە لە رێكەوتنامەكە هاتووە ئەوە نیە كە توركیا دەیوویست بگرە رێكەوتنامەكە دەڵێت:   ( وەرگرتنی پێوەرو رێوشوێنی پێویست بۆ لەبەرچاوگرتنی مەترسیەكانی توركیا)  هەموو لایەك بە تایبەت ئەمەریكیەكان دەزانن كە توركیا زۆر موبالەغە بە پرسی مەترسیەكانی دەكات لە لایەن رۆژئاوایی كوردستان، بەڵام بۆ ئەوەی ئەم كارتە لەدەست توركیا دەربهێنرێت لەسەر پێشنیاری هێزەكانی سوریای دیموكرات بۆ ئەمریكیەكان بە پێی زانیاریەكان ئەو خاڵە بەم شێوەیە لە رێكەوتنامەكە هاتووە : (ناوچەی ئارام بە قوڵایی 5 كیلۆمەتر دەبێت و ئەو ناوچەیە شارەكان ناگرێتەوە و هەروەها هەسەدە بە درێژایی مەودای چەكە قورسەكان ئەو چەكانە لەسەر سنوور دووردەخاتەوە)  ئەوەی سەردانی رۆژئاوایی كوردستانی كرد بێت دەزانێت ئەو چەكانە لەو شوێنانە بوونیان نیە، ئەو ناوچەیە لەژێر چاودێری هێزی هاوبەش دەبێت نەك هێزەكانی توركیا وەك ئەوەی توركیا داوایی دەكرد. خاڵی دووەم دامەزراندنی ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبەش دەبێت لە نێوانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان و توركیا كە ئەمەشیان خەونی داگیركاری توركیا لەو قۆناغە لەباردەبات. خاڵی سێیەم بریتیە لە كردنەوەی دەروازەیەك بۆ گەڕانەوەی ئاوارە سوریەكان كە تا ئێستا لە توركیا ئاوارەن، بەم كارەش توركیا كارتی ئاوارەكان دەدۆڕێنێت كە هەمیشە لەبەرامبەر ئەورپا هەڕەشەی پێدەكات . خاڵەكانی ئەو ڕێكەوتنامەیە ئەگەر وەك خۆی جێبەجێبكرێت سەركەوتە بۆ رۆژئاوایی كوردستان چونكە لە لایەك شكست بە ئامانجی داگیركاری توركیا دەهێنێت وە توركیاش دەستی بە تەواوەتی ئاشكرا دەبێت بەوەی ڕاست نیە كە دەڵێت ئەو ناوچەیە هەڕەشەیە بۆ سەر ئەوان. دواجار دەڵێین ئەگەر ئەمەریكا لە ئێستادابەشێكی داخوازیەكانی توركیایی قەبوول كردبێت، بەڵام لەسەر پرسی پشتكردنە هێزەكانی هەسەدە نەك ئەوەی نەكرد كە توركیا دەیەوێت، بگرە لە رۆژانی دانوستانی لەگەل توركیا كاروانی هاوكاری بۆ رۆژئاوا بەڕێكرد و لە نێو قامشلۆ نمایشی پێدەكرد و دەنگۆی ئەوەش هەیە پنتاگۆن داوای لە كۆنگرس كردبێت میزانیەی هاوكاری هەسەدە بۆ 360 ملیۆن دۆلار زیادبكات و هێزەكانی هەسدەش كە ئەو هاوكاریە دەیانگرێتەوە لە 100 هەزار كەس بكرێن بە 110 هەزار كەس. ئەمانە هەموو پەیامن دەبێت توركیا و خەڵكی تریش تێبگات رۆژئاوا كە لە ئێستادا 10 هەزار دیلی داعشی لەبەر دەستە  ئاسان نیە گورگان خواردی بكرێت وەك ئەوەی توركیا دەیەوێت.    

+ ئارام سەعید    "رۆژێک لە رۆژان ئەبێت شەربکەن لەگەڵ ئەوەی ئێستا ئاهەنگ بۆ دامەزراندنی دەگێڕن" راستیان وتوە،  واتە هەمیشە بەدڵخۆشیەوە و هەست بە کامەرانیەکی زۆر دەچنە ناو هێزێکی تازەوەو دواتر دەبێت بکەونە خەبات بۆ لەناوبردنی هەمان هێز کە بەشداربون لە دروستکردنیدا، ئەم نمونانە لە مێژویی کوردستاندا زۆرە، سەیری مێژوو بکەین دەبینین مام جەلال چەند کادرێکی بەتوانای پارتی بوو بەڵام دواتر چۆن خەباتی دەکرد بە دژی ئەو حزبەی کە لە ئاست خەونەکانیدا نەبوو، ئیبراهیم ئەحمەدیش هەروا، نەوشیروان موستەفا بە هەمان شێوە کارەکتەری گرنگی مێژویی خەباتی یەکێتی، بەڵام دواترخەباتگێرێکی سەرسەخت دەرچوو لە دژی یەکێتی و سیاسەتەکانی. رەنگە دەیان نمونەی تر هەبن کە ئێستا دەرفەتی ناوهێنانی هەموی نیە.  لە شەستەکانی سەدەی رابردوەوە و تەنانەت پێشتریش لەناو حزبی کوردیدا ململانێی سیاسی و جیابونەوەو لێکترازانی ناوخۆیی حزب هەبوە، لەسەردەمی مەلامستەفای بارزانی (پارتی دیموکراتی کوردستان) و دواتر دروستبونی باڵی جەلالی و پاشان جیابونەوەی بچوکتر و وازهێنان و بەجێهێشتن رویداوە، هیچ حزبێک بەدەر نەبوە لەو کێشانە، لەناو ئیسلامیەکاندا و حزبی شیوعیش بەهەمان شێوە. هەر جیابونەوەکانی ناو یەکێتی  حسک و زەحمەتکێشان و دواترینیان کە کاک نەوشیروان بریاریدا بە دروستکردنی هێزێکی تازە، پاشان دامەزراندنی هاوپەیمانی لەلایەن د.بەرهەم ساڵحەوە.گەر سەرنجی وڵاتانی تریش بدەین هەر لە ئاسیا و ئەوروپا و کیشوەرەکانی تر بە هەمان شیوە چەندین ئینشقاقی سیاسی دەبینین. تەنها لە ئەوروپا دوای جەنگی جیهانی دووەم زیاتر لە ٤٠٠ حاڵەتی ئینشیقاق لە حزبەکاندا هەبوون.  هۆکارەکان:  " مێژوو پێمان دەڵێت کۆکردنەوەی هەموو دەسەڵاتەکان لای یەک کەس یان گروپیک مانای ئەوەیە ئەوانی تر دەسەڵاتیان لێوەرگیراوەتەوەو دەسەلاتیان کەمی کردوە لەوەی پێویستە هەیان بێت، هەربۆیە لە سیستمی دیموکراسیدا بەردەوام تەئکید لە جیاکردنەوەی دەسەلاتەکان دەکرێت لەگەل ریگرتن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەلاتەکان و پاراستنی ئازادی هەموان"   ئەوکاتانەی ئەندامانی حزبێک بیر لە جیابونەوەو وازهێنان دەکەنەوە بریتین لە:  1.    ئەندامان داواکاری سیاسیان هەیە وهەست دەکەن دەسەلاتی پێویستیان نیە،یان وەڵامی داواکاریەکانیان نیە. ئەوکات دەرفەتی تەواو دروست دەبێت بۆ دروستبونی هێزێکی نوێ لەناو حزبەکەدا. 2.    کاتێک گروپێک یان کەسیک لەناو هەیکەلی حزبدا  نوسینگەو شوینە گرنگەکانی ، دارایی ،رێکخستن، کۆنترۆل دەکەن و بەمەش سەرکردەکانی تر هەست بە مەترسی دەکەن. لەوکاتەدا لەناو خودی حزبەکە ئەو ئەندامانەی کە ناڕازین بۆ سەرکردەیەک دەگەرێن کە لەدەوری کۆببنەوە کە توانای سەرکردایەتی کردنی ئەو نارەزایەتیەی هەیە و پاشان بەجێهێشتنی حزب دەستپێدەکات. 3.    هەندی جار فاکتەری ناوخۆیی حزبە کە هەڵوێستی بەرامبەر هاوپەیمانیەک یان روداویکی سیاسی جیاوازی دروست دەکات.   4.     هەندێ جار فاکتەری ترە وەک  هەڵبژاردن کاتێک حزب لە هەڵبژاردن دەنگ ناهێنێت، کە ئەویش کاردەکاتە سەر پێگەی حزب و هەندی لە ئەندامان بێئومید دەبن و دەڕۆن. 5.      لادانی سەرکردەکان لە دروشمی سەرەکی کە ئەوەش وێران بونە و سەرلەنوێ هەلسەنگاندنەوەی دەوێت کە لەسەر چ بنەمایەک دامەزراویت و ئێستا بەچی گەیشتویت واتە ناکۆکی ستراتیژی دروست دەبێت. 6.     رەنگە لە سوچێکدا غروری سەرکردەیەک تێرنەکرابێت، نەرجسیەتەکەی تەواو تێر نەبوە و هەست دەکات ئەو گرنگیەی پێ نادرێت، بۆیە بیر لەوە دەکاتەوە کە بەرەیەکی نارازی بۆ خۆی دروستبکات، یان سەرکردەیەک بەرژەوەندیە داراییەکانی دەکەوێتە مەترسیەوە بەهەمان شیوە دەبیتە نارازی. یان تەماحی بەرزی سەرکردەیەک بەوەی گرنگیەکی سیاسی ئەوتۆی پێ نادرێت و بۆیە حزبەکەی بەجێدەهێڵێت بۆ تەماحێکی گەورەتر و دەستکەوتی زیاتر دەڕوات. کەواتە سەرەتا نارەزایی، دواتر بێ ئومیدبون لە بەدیهاتنی داواکاریەکان و دواتر جیابونەوە. دەرئەنجام:  نارازیەکان چەند بژاردەیەکیان دێتە بەردەم: 1.    بەجێهێشتنی حزب و گفتوگۆ لەگەل حزبێکی تر بۆ ئەو داواکاریانەی هەیانە. 2.     چاوەروانیی تا ئەو کاتەی کە خوازیارن حزبە ئەسلیەکەیان بە دەنگ داواکاریەکانیانەوە بێت. 3.    بێلایەن بوون و دورکەوتنەوە لە سیاسەت.  4.    دەستگرتن بەسەر حزبەکەدا کە دەکرێت بە کودەتا ناوی بەرین.  5.     خۆسەرقاڵکردن بە دروستکردنی حزبێکی نوێوە.  دروستکردنی حزبی نوێ ئەرکێکی ئاسان نیە و دۆزینەوەو کارکردن لەسەر ئەو دەرفەتە پێویستی بە وردبینی و خوێندنەوەی واقیعیی هەیە، چونکە خەلک ئارەزو و حەزی بۆ هیچ هێزێکی تازە نابێت و دەنگی بۆ نادات تا پێی نەڵێت لەجیاتی ئەمەی ئێستا چی دادەمەزرێنیت، واتە بەدیلی ئێستای دەبێت بگوترێت و شیبکرێتەوە.بەومانایەی کە باسی خەباتی مەدەنی و گۆڕینی سیستمی سیاسی و بەریوەبردن دەکات دەبێت لە جیاتی ئەو سیستمیک هەبێت کە هاوڵاتی بروای پێبکات، لەسەروو هەمو ئەمانەشەوە بودجەو میدیای دەوێت، کەواتە پێویستە هەمو ئەو لایەنانە رەچاوبکرێت.  کاک نەوشیروان سەرەرای هەبونی بەرنامە و خەونی گۆڕین بۆ ئەوەی حزبێکی نوێ دروستبکات پێویستی بە پارە بوو بۆیە دوای دابینکردنی ١٠ ملێۆن دۆلاروژمارەیەک مولک لە مام جەلال لەگەڵ هاوڕێکانی بریاری دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕانیدا. دیارە بۆ نەوەی نوێش بەهەمان شێوە کە بریاردرا بە دامەزراندنی، پارەو میدیای شاسوار عەبدولواحید هانیدا ئەو حزبە دابمەزرینێت لەگەل هاورێکانی، دواتریش د.بەرهەم ساڵح بەهەمان شیوە سەرەرای بەرنامەو ستراتیژی نوێ ، توانای دارایی و میدیایی هەبوو کە بڕیاری دامەزراندنی حزبی نوێی دا لەگەڵ ئەندامانی تر. بەڵام  هەردوو حزب کە سۆسیالیست و زەحمەتکێشانە بەهۆی نەبونی ئەو فاکتەرە گرنگانە کە لە حاڵەتەکانی تردا هەن بە لاوازی مانەوە.   دیارە هەموو ئەو پاساوانە مانای ئەوە نیە حزبی دایک باشە و ئەوانەی لایان داوە خراپن،یان بە پێچەوانەوە، بەڵکوو سیاسەتکردن و ململانێی سیاسی هەندێک جار دەگاتە ئەو ئەنجامەی جیابووەکان دەچنەوە سەرهەمان سیاسەتکردنی حزبی دایک چونکە لەئەنجامی ململانێی زۆر و بەکارهێنانەوەی هەمان ئامرازەکانی حزبی دایک ولە ئەنجامی ئەو لاسایکردنەوەیە دەبنەوە بە هەمان بیرکردنەوەو بەرنامە لە جەوهەردا. بەڵام ئەگەر جیابوەکانیش بە بەرنامە ستراتیژی نوێ کاربکەن ئەوا ململانێکان بەرهەمدار دەبن و دەبنە هێزی کاریگەر لە کۆمەڵگادا، سەرەتای بزوتنەوەی گۆڕان بە نمونە، هەروەها لێرەدا دەتوانین سەرەتاکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە نمونە بهێنینەوە کە تا ئەوکاتەی ناسنامەی خۆی هەبوو لە ئاستی کۆمەڵگادا هێزێکی کاریگەر بوو لە ئاستی هەرێمی کوردستان و عێراقیشدا.

+ سه‌لام عەبدوڵڵا    تا (16)ی ئۆكتۆبەری 2017 هەرگیز نە حكومەتی عێراق و نە عەرەب نە توركمان لە كەركووك، نەك داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگایان نەدەكرد، بەڵكو بە ئاشكرا دژایەتیشیان دەكرد، كەچی دوای (16)ی ئۆكتۆبەر كە زۆرینەی خەڵكی رەسەنی كەركووك دەرپەڕێندرا، بە خێرایی پڕۆسەی تەعریب و نیشتەجێ بوونی نایاسایی جارێكی تر دەستیپێكردەوە كە لە ماوەیەكی كورتدا خەریكە تەواوی دیموگرافیای كەركووك لە بەرژەوەندی خۆیان دەگۆڕن، بۆیە وا بە پەلە پرۆزێ داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان بەتایبەتی لە كەركووكدا دەكەن، ئەمەش دوای ئەوەی كە بە هەزاران عەرەبی هاوردەیان هێنایەوە كە قەرەبووش -لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە -كرابوون و بە خواست و رەزامەندی خۆیان كەركووكیان بەجێهێشت و بۆ شارو گوندەكانی خۆیان گەڕابوونەوە، بەڵام هەر دوای ئەو كارەساتەی بەسەر كەركووكدا هێنرا، ئەوا بە بڕیاری راكان جبوری و خودی حكوومەتی عێراقی، هەموو ئەوانە مۆڵەت بە گەڕانەوەیان دراو داوا لە خەڵكە رەسەنەكە دوای چەندین ساڵ نەهامەتی گەڕابوونەوە سەر زێدی باو باپیرانیان كە موڵك و ماڵی خۆیان چۆڵ بكەن. جا نەك تەنیا ئەمە، بەڵكو كۆمەڵێ هەوڵی دوژمنكارانە درا بۆ ناچاركردنی جوتیاران و دانیشتوانی گوندە كوردەكانی نزیك كەركووك، ئەویش بە سووتاندنی دەغڵ و دانیان كە بژێوی ساڵانەی خۆیانیان پێ پەیدا دەكرد، ئەوانیش ناچار كران كە گوندەكانیان بەجێبهێڵن. پڕۆسەی تەعریب زۆر بە خێرایی بەردەوامەو رۆژانە عەرەبی هاوردە و خەڵكانی تر دەهێنرێتە كەركووك و هەر بە وتەی كۆمپانیای خۆراكی كەركووك لە ماوەی ئەم (7) مانگەدا چل هەزار كەسی تازە ناوی لە كەركووك تۆمار كراوەو كە مافی دەنگدانی پێدەدرێت. بۆیە حزبە كوردییەكان و دانیشتوانی رەسەنی كەركووك بەهیچ جۆرێك نابێ قبوڵی ئەو هەڵبژاردنە بكەن تا بارودۆخی كەركووك بە تەواوی ئاسایی دەكرێتەوەو هەموو ئەو بڕیارە چەوتانەی رژێمی دیكتاتۆری پێشوو لەپێناو بە عەرەب كردنی كەركووك و دەورووبەریدا دابووی پووچەڵ دەكرێتەوەو سەرژمێری 1957 دەكرێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی دانیشتوانی رەسەنی كەركووك. دەنا بەم شێوەیەی ئێستا كە رۆژ لە دوای رۆژ كورد كەمدەكرێتەوەو عەرەب زیاد دەكرێت ئەوا هەر لە ئێستاوە ئەنجامەكان ئاشكرایە كە لە بەرژەوەندی عەرەب و حكوومەتی عێراق دەبێ، هەرچەند حكوومەتی عێراق دەڵێ با جارێ هەڵبژاردن بكرێ و پاشان بە تۆماریی دەنگدەراندا بچنەوە كە بڕیارێكی چەوت و بێ مانایە، لێرەدا دەڵێین گەر توركمانەكان وا دەزانن بەم هەڵبژاردنە نائاساییە سوودمەند دەبن زۆر هەڵەن، چونكە لە كۆتاییشدا ئەوانیش زەرەرمەند دەبن، چونكە حكوومەتی عێراقی هیچ حیسابێكیان بۆ ناكات و كەركووك بە شارێكی عەرەب لە قەڵەم دەدات، هەموو بیرمانە هەڵوێستی تاریق عەزیز لە توركیا لە كۆتایی ساڵی هەشتادا كە چۆن لە ئەنقەرە لە وەڵامی رۆژنامەنووسانی توركدا گوتی: ((لە عێراقدا توركمان نییە)).. و لە زەمانی بەعسیشدا دەبوو توركمان نەتەوەكەیان بە عەرەب بگۆڕن گەر دەیانەوێت لە كەركووك بمێنن.