رێبوار کەریم وەلی ئەمجارەیان یەکێتی لە ئیمتیحانێکی سەخت دەرچوو؛ سەرۆک بەرھەم ساڵح و حەمەتۆفیق عەللاوی لەژێر پەردەی بێلایەنی و خەڵکی ناحزبیدا، لانیکەم سێ وەزیریان لە پشکی کورد خستبۆ ناو کابینەی لەدایک نەبووەوە. سێ وەزیر کە ھەرسێکیان، ئەگەر یەکێتیش نەبووبن، لانیکەم پارتی نەبوون. ھەر حزبێک لە جێگەی یەکێتی بوایە کە چەندین مانگ بۆ وەزارەتێک لە کابینەکەی عادل عەبدولمەھدیدا تەشەبوسیان بە دار و بەرد کرد و، پارتی رێگری دەکرد، ھەر بۆ تۆڵەسەندنەوە دەبوایە دەمودەست موبارەکەی حکومەتەکەی عەللاوی بکات. یەکێتی عەکسەکەی کرد. تەڵەکەی تەقاند و پشتی لە ئیجماعی کوردستانی نەکرد. پێدەچێ دوای نەمانی مۆتەکەی قاسم سلێمانی یەکێتی دەست کراوەتر بێت لە سیاسەتدا و، ھاوسەرۆکەکانیش نەیانویست لە یەکەم ھەنگاودا، تووشی بەریەککەوتن بن لەگەڵ پارتیدا تا ئەوکاتەی شوێن پێی خۆیان قایم دەکەن. * شکستی عەللاوی لە پێکھێنانی حکومەت، شکستی سێکوچکەی قوم (بەرھەم ساڵح، عامری و سەدر) بوو. سەرەتا ھێندە بێمنەت و بوغڕا بوون کە حیسابیان بۆ ھیچکەس نەدەکرد. ئەم سێکۆچکەیە کە ھەر لە سەرەتاوە ھەوڵیان دا شەقام و رای گشتی بە کارەکتەرێکی ساختی ئێرانی و تا سەر ئێسقان حزبی و مەزھەبی ھەڵخەڵەتێنن، گرەویان لەسەر ئەوە بوو کە لەناو کورد یەکێتی و لەناو سوننەش گرووپگەلێک ھەن کە پشتیوانیان دەبن و(ئاغای) عەللاویش لەسەر کورسییەکە دادەنیشێت. بەڵام حیسابی ئەوەیان نەکردبوو کە ناوماڵی شیعە ھەڵتەکاوە. نەمانی حاجی ئەوانیشی بێ شوان کردووە. بۆیە راستە یەکڕیزیی کورد گرنگ و چارەنووسساز بوو، بەڵام ئەگەر شیعە لەناو خۆیان تەبا بان، بە دڵنیاییەوە، بێ کورد و سوننە، تەنانەت قونچکە حکومەتیشیان پێک دەھێنا. * شکستپێھێنانی ھەوڵەکانی سێکوچکەی قوم، فەزڵەکەی بۆ کورد و سووننە و لەناو کوردیش بۆ پێداگریی سەرۆک بارزانی، ھەوڵەکانی سەرۆکی ھەرێم و یەکڕیزیی ھێزە سیاسییەکانی کوردستان دەگەڕێتەوە. لەو کێشمەکێشەدا جیاوازیی کاریزمای بارزانی وەکو سەرکردە لە بەرامبەر سیاسییە پلە دوو و سێیەکان بەدیار کەوت. ھەبوون کە پێیانوابوو ئیتر خۆی بارزانی لە گۆڕەپانی ململانێی سیاسی و ئاراستەکردنی سیاسەت و حوکمڕانیی عێراق ئاوا بووە، ئەمجارەیان گەڕانەوەیەکی پڕشکۆ بوو. بە شێوەیەک کە ئەمجارەش خەونی زۆرینەی سیاسی لە عێراق نەھاتەدی و ئەو ڤایرۆسەی کە وەک کڕۆنا لەناو جەستەی ھێزە سیاسییە کوردییەکان بوو، گوازرایەوە بۆ ناو ماڵی شیعە. یەک پەیامی بارزانی کە گوتی ئەگەر بێ کورد و سووننە دەتوانن حکومەت پێک بێنن، پیرۆزیان بێت، بەس بوو بۆ ئەوەی کۆتایی بە سێکوچکەی قوم بێت. * پێداگریی سەدر و ئەوانی دیکە لەسەر سەرۆکوەزیرانێکی بێلایەن و تەکنۆکرات، کە بە قسەی خۆیان عێراق لەو مەینەتییە رزگار بکات، تا ئەو کاتە راستە کە لێرە بەدواوە، سەرۆک بەرھەم ساڵح کە موکەللەفە بەوەی کە تا دوو ھەفتەی دیکە کەسێکی دیکە بۆ پێکھێنانی حکومەت راسپێرێت، وەکو پارێزەری دەستوور و بێ جیاوازی ئەو شانسە بدا بە کەسانی دیکەش، نەک ئەوانەی لە قومەوە دەستنیشان دەکرێن. سیاسییەکانی شیعە لە 17 ساڵی رابردوو کەسیان نەما تاقی نەکرێنەوە، ھەموویان فاشل دەرچوون. با ئەمجارە سەرۆک بەرھەم ساڵح ئەو شانسە بداتە کوردێک یان سوننەیەکی تێکنۆکرات، یان لانیکەم ئەو شانسە بدرێتە کەسایەتییەکی وەکو ئەیاد عەللاوی کە شیعەیەکی لیبراڵ و دۆستی کورد و سوننەیە. تۆ بڵێی ئەو کاتەش جەنابی سەدر و عامری و، تەنانەت خۆیشی پشتیوانیی لێ بکەن بۆ پێکھێنانی حکومەتێک دوور لە دەستێوەردانی حزبەکان؟ * پوختەی کەلام، ئەو حەمە تۆفیق عەللاوییەش ناوی دەچێتە ناو مێژووەوە، بەوەی کە لە دوای 2003 وە ئەوە یەکەم کەسە کە راسپێردرێت بۆ پێکھێنانی حکومەت، بەڵام نەتوانی حکومەت پێکبێنێت. RUDAW
مەجید ساڵح (1) پسپۆرانی بواری (بەڕێوەبردنی قەیران)، هەموو قەیرانەکان جا سروشتی بێت یان ئابوری یاخود تەندروستی و سیاسی.... دەکەن بە پێنج قۆناغەوە کە بریتین لە: ١. چاوەڕوانی؛ ٢. راگەیاندنی مەترسی؛ ٣. رزگاربون؛ ٤. ئاسایی کردنەوە؛ ٥. بونیاد نانەوە. بەپێی ئەم مۆدێلە، پرۆسەی بەڕێوەبردنی قەیران بە پێشبینی کردن دەست پێدەکات و بە سەرلەنوێ بونیاد نانەوەی ئەوەی زیانی لێکەوتوە کۆتایی دێت. بەهۆی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا ڤایرۆس لە زۆربەی وڵاتاندا، شتێکی چاوەڕوان کراوە بوو کە ئەم ڤایرۆسە ئەمڕۆ بێ یان سبەی خۆی دەگەیەنێتە هەرێمی کوردستان. بۆیە کارئاسانی کرد بۆ داموودەزگاکانی حکومەت تاوەکو بکەونە خۆیان و دۆخەکە بە مەترسیدان لە قەڵەم بدەن و بکەونە ئامادەباشی. بەپێی ئەم مۆدێلەی بەڕێوەبردنی قویران بێت ئێستا ئێمە لە قۆناغی دووەمداین و سێ قۆناغی دیکەمان لەبەردەمدایە. حکومەت چۆن مامەڵە لە گەڵ ئەو سێ قۆناغەدا دەکات؟ نامەوێ پێشبینی بکەم، ئەوە بەجێ دێڵم بۆ دوای تێپەڕبوونی قەیرانەکە. بەپێی پسپۆریەکەم کە راگەیاندنە، هەوڵدەدەم هەڵسەنگاندنێکی خێرا بۆ چۆنێتی مامەڵەکردنی میدیاکانی کوردستان لەگەڵ قۆناغی یەکەم و دووەم بکەم. (2) بەو پێیەی زۆربەی میدیاکانی کوردستان لە وەرگرتنی هەواڵ و زانیاریدا پشت بە ئاژانسە نێودەوڵەتییەکانی هەواڵ دەبەستن، بۆیە لەهەندێ حاڵەتی کەمدا نەبێ، ئەگینا زۆربەی ئەو زانیارییانەی کە لەسەر کۆرۆنا ڤایرۆس بە خەڵکی ئێمە دەگەیشت و زۆربەشیان (هەواڵە تۆقێنەرەکان) بوون لە دەستی دووەوە بوو، بۆیە لە پرۆسەی وەرگێڕان و ئامادەکردنی زانیارییەکاندا هەندێکی لێ دەپچرا و هەندێکی دیکەشی بە شێواوی دەگەیشتە لای خەڵک، بە گەڕانەوە و شیکردنەوەی ناوەڕۆک بۆ ئەو هەواڵ و زانیارییە ناکوک و دژبەیەکانەی کە میدیای کوردی لەکاتی سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکەدا بڵاویان دەکردەوە بۆت روون دەبێتەوە کە ئەو کەناڵانە چ فەوازیەکی زانیارییان لە لای خەڵک دروست کردوە چ سەرلێشێوان و سڵەژانێکی دەروونیان بەرپاکردوە. تەنانەت هەندێ کەناڵ ئەم دۆخەیان بە هەل زانی و بۆ زۆرکردنی بینەر و بیسەر و خوێنەر و هەژموون پەیداکردن لە دڵی خەڵکی ساف و ساویلکەدا، کەسانی دەجال و پۆخڵەواتیان دەهێنا قسەلەسەر ئەم قەیرانە تەندروستیە جیهانییە بکات کە زانایان تا ئەمڕۆش لە ناسینەوەیدا دۆش داماون. ئەو دەجالانە خواردنەوەی میز و پیساییان بە چارەسەر دەزانی، باری دەروونی خەڵکیان بۆ ئەوە رادەهێنا تەسلیمی ئەمری واقع ببن و مردنێک قەرزارن و گەر بەم ڤایرۆسەش مردن ترستان نەبێ، چونکە ئێوە بە پێچەوانەی کافرەکان بەهەشت چاوەڕوانتان دەکات. هەربەڕاستی لە (قۆناغی چاوەڕوانی)دا بەشیکی زۆری میدیاکانی هەرێم لە گۆمی لێڵدا مەلەیان کرد و خەڵکیان تاڕادەی تۆقاندن برد و گەمەیان بە ئەقڵی خەڵک دەکرد. بە هەمان شێوە لە قۆناغی (راگەیاندنی مەترسی) و ئیعلان کردنی حکومەت بەوەی ڤایرۆسەکە لە هەرێمدا بارگەی داکوتاوە، بەشی زۆری میدیاکان بە تایبەتی ئەوانەی لە دەسەڵاتەوە نزیکن، ١٨٠ پلە بایاندایەوە و کەوتنە هێورکردنەوەی دۆخەکە، لە هەواڵ و چاوپێکەوتنەکاندا، لەسەر یەک ئەو زانیارییانەیان بڵاودەکردەوە کە دۆخەکە هێندەش مەترسیدار نییە و ڤایرۆسەکە ئەوەندەش کوشندە نییە؛ ئەمەش رێک پێچەوانەی بۆچوونەکانی رێکخراوی تەندروستی جیهانی و ئەزمونی ئەو وڵاتانەیە کە لەگەڵ ڤایرۆسەکەدا دەستوپەنجە نەرم دەکەن و پێیان وایە زۆرمەترسیدارە گەر رووبەڕووی نەبینەوە. لە کاتی روودانی هەر قەیرانێکدا کاری راگەیاندن نە تۆقاندنی خەڵکە بەو رادەیەی کە دەستوپێی خۆیان ون بکەن و تەسلیمی مردن ببن، نە سادەکردنەوە و هێورکردنەوەی دۆخەکەشە بەرادیەیەک پشتێنی لێ بکەنەوە و بێخەم لێی دانشن.. ئەرکی ئەوان گەیاندنی هەواڵ و زانیاری و رێنمایی راست و دروست و لەسەرچاوەی باوەڕ پێکراو و شارەزایە، نەک لە کڵاوچی و دەجال.. هەموو قەیرانێک سەرەتا و گەیشتن بە لوتکە و کۆتایی هەیە، ئەم قەیرانەش هەروایە، زوو کۆتایی هاتنی دەکەوێتە دەستی هەوڵەکانی حکومەت و پەیڕوکردنی رێنماییەکان لە لایەن خەڵکەوە. بەڵام گەر راگەیاندنەکان هەروەها نازانستیانە و بە ئارەزووی خۆیان و بە پێی میزاجی حزبەکانی پشتیان مامەڵە لە گەڵ سێ قۆناغەکەی دیکەدا بکەن، بە دڵنیایەوە لە شێواندنی باری دەروونی خەڵک و درێژکردنەوەی ماوەی قەیرانەکەدا رۆڵی گەورە دەبینن. * ماستەر لە بەڕێوەبردن و ژینگەی کاری میدیایی
.gif)
شێرزاد شیخانی به‌پێی زانسته پزیشكییه‌كان ته‌وقه‌كردن و یه‌كتر ماچكردن یه‌كێكه له‌هۆكاره هه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی گواستنه‌وه‌ی نه‌خۆشییه فایرۆسییه‌كان ، به‌تایبه‌تیش نه‌خۆشی ئه‌نفله‌وه‌نزا ، له‌وانه‌ش ده‌رده پییسه‌كه‌ی ئێستای كۆرۆنا كه خه‌رێكه جیهان وێران ئه‌كا .. ئه‌مه‌و جگه له‌وه‌ی كه زانایانی پزیشكی باس له‌وه‌ش ده‌كه‌ن كه‌وا زۆربه‌ی نه‌خۆشیه‌كانی پێستیش به‌م رێگه‌یه‌وه ده‌گوازرێنه‌وه له‌مرۆڤێكه‌وه بۆ یه‌كێكتر .. له‌نێو به‌شێك له‌گه‌لانی دونیادا سڵاوكردن ورێزگرتن له‌به‌رامبه‌ر ، مه‌رج نیه به باوه‌شگرتن و ماچوومووچ و ده‌ست ماچكردن ته‌عبیری لێبكرێ ، وه‌كو ئه‌بینین گه‌لانی ژاپۆن وچیینییه‌كان و زۆربه‌ی گه‌لانی خۆرهه‌ڵاتی ئاسیا به نووشتانه‌وه سڵاو له‌یه‌كتر ئه‌كه‌ن .. گه‌لانی هیندستان دوو ده‌ست به‌یه‌كه‌وه ئه‌گرن و تۆزیك ئه‌چه‌مێنه‌وه . له‌وڵاتی ئه‌مه‌ریكا و زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌وروپاش له‌م سه‌رده‌مه‌دا باوه‌شكردن وماچكردن زۆر كارێكی عه‌یبه و مایه‌ی ئیحراجییه و قبوولی ناكه‌ن كه‌سێك باوه‌شیان پێوه بكات . له‌لای خۆمان ئه‌م كلتووری باوه‌ش پێداگرتن و ماچومووچه هه‌زاران ساڵه له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌كه‌ماندا باوه ، ته‌نانه‌ت بۆ ده‌ربڕینی خۆشه‌ویستی و رێزو ئیحترام چوارجار ماچكردنی به‌رامبه‌ریشت ئه‌وپه‌ڕی رێزده‌رخستنه .. جا ئه‌گه‌ر ئه‌مه تا ئێستا ئاساییی بووبێت ، پێویسته له‌مه‌ولا شوێنگره‌وه‌یه‌كی تازه‌ی بۆ بدۆزینه‌وه ، چونكه هه‌م دیارده‌كه ناشرینه كاتێك پیاو پیاو ماچ ده‌كا ، هه‌م له‌رووی شه‌رعی ئیسلامیشه‌وه حه‌ڕامه پیاو ژن ماچ بكات . من پێشنیارێكم هه‌یه حه‌زم كرد بیخه‌مه به‌رده‌متان بۆ ئه‌وه‌ی لێره‌وه‌و بۆ نه‌وه‌كانی داهاتووشمان ببێته كلتوورێكی جێگره‌وه‌ی ئه‌م كلتوره بۆماوه سه‌قه‌ته‌ی ماچكردن وته‌وقه‌كردن . هیواداریشم هه‌مووتان پشتگییری بكه‌ن . پێشنیاره‌كه‌ش به‌مشێویه : ( بۆ سڵاوكردن پێمباشه ده‌ست بخرێته سه‌ر سه‌رو دواتریش ده‌سته‌كه بخرێته سه‌ر سینگ له‌گه‌ڵ تۆزێك مل چه‌ماندنه‌وه .. ئه‌گه‌ر ویستیشت رێزێكی زیاتر بۆ به‌رامبه‌ره‌كه‌ت بنوێنێ ، ئه‌توانی له‌جیاتی جارێك ، دوو یان سێ جار ملت بچه‌مێنیته‌وه ) .. پێموایه به‌مشێوه‌یه ده‌توانی باشتر ته‌عبیر له‌رێزگرتن له‌به‌رامبه‌ره‌كه‌ت بكه‌ی له‌و ماچوومووچه‌ی ئێستا كه به‌ڕاستی كلتورێكی بێزاركه‌ره‌ره بۆ به‌رامبه‌ره‌كه‌ت نه‌وه‌ك رێزلێنان . با له‌ئێستاوه
.gif)
سەید ئەكرەم هەڤالان، خویندەڤانێن عەزیز ڤێ حیکایەتێ باش بخوین، بهزر و رامان تێفکرنێ تێدا بکەن، دا بزانین چ حیکمەت ل پشت ڤێ گوتنا پێشینەیادا هەیە...!! مە پاشەکەڤتێ خوە دڤێتن..بزانن چەند هەژاری و تێنەگەهشتن مە هەیە، برینا هزری و دەردی کەساتیا کوردی لباشور چەند و کویرو ب ئازارە...!! ئاخەک ۱٤۰۰سال داگیر کری، گەلەک بن دەست و هەژار، ۱۰۰سەد سال سیاسەت، ٦۰شێست سال شورەش و کوشتن، هەزارەها شەهید و دەربەدەر، هەزارەها بریندار و سەقەت..دێروکێ بخوینە عێراقاکەڤن یا کوردان بو، دەولەتا کاشیا کوردی حاکمداریا عێراقێ دکر..تاکو سالا۱۹٦٨ بغداد یا کوردان بو، ۷۰٪ مللک و مال و بازرگانی و تاکو دەستهەلات یا کوردان بو...ژنشکەکێ شورەش و خەباتا بێ لوجیک..بەغدا چوو، میسل چوو، خەریکە کەرکوک ژی بچیتن..دهوک ، هەولێر، سلێمانی خەریکە پروسێسا تەعریب، تەتریک، تەفریسێ لێ دهێتن پەیادە کرن...پشتی سیهسالان دەستهەلاتا خوبخویی ل سەر ڤێ خەزینا سامانن، ل جەنەتا سەرئەردی، وەی هەوار ...من پاشەکەڤتێ خوە دڤێتن...کەڤل بئاڤێ دا چوو، ژنوی پسیارا کەڤلی دکەی...داخازا ئاخێ ناکەن، داخازا یاسایێ ناکەن، داخازا دادەڤانیێ ناکەن، داخازا بەرێ خوین و خوها چەندین سالی دایی ناکەن...مە پاشەکەڤتێ خوە دڤێتن...سیهسالە تو حوکمداری..بەغدا ۱۷ هەڤدە سالە ژ دەستێن سەدامی رزگار بویی...دسەر هەمی خرابیا هەی ل بەغدایێ، داخازا ئاخێ دکەن، دبێن مە وەڵاتێ خوە دڤێتن، مە حوکمێ یاسایێ دڤێتن، مە کەساتیا خوە دڤێتن...داخا موچە و بودجا ناکەن...لەو مانێ ئەوا ل بەغدایێ دهێتن کرن، تەختێ سیهسالێن دەستهەلاتا دزو جەردەچیێن هەولێرێ لەقاند و هەژاند، دزانن ئەو خودان دەستورن و داخازیا عەدالەتێ دکەن...ئەو سەرکرد و بن گردێن سەر و مالێ مەتالان دکری و دبنە دەرڤەیی وەڵاتی، کەیف و لەزەتا پێ دکەن، دگەل سوزانی و بودیگاردێن تورک و عرەب و فارسی..دبێژن چریوو....ل دەمێ ڤەگەریانێ بقونێن ب باوەسیر و بکیرێن تژی ڤایروسێ ئێدزێ، ڤەدگەرهانە کوردستانێ...نوکە بەغدایێ کورسکێن وان هەژاندن و خەونێن وان کرینە کابوس...دبێژنێ هوین دێ چنە بن دارێ دادگەها گەلی...نوکە پێن وان لبن زکێ وان جووت بوینە....دهێتنە بیرا وان...دێهلال بایە، صەیێ ل بەغدایە...!! ژنوی ئەڤ بێ قیمەتە دزانن، ئەڤ پەندە باب و کالان بو وان هێلایە، دا کو بوخو بکەنە سەربور...ژنوی دزانن رامانا ڤێ پەندێ چیە...!! نوی دزانن ئەول بانە و صەیێ ل بەغدایێ و دزانن دێ گوهنێلێ ژ وان کەتن.....!! کوردێ هەژار ژی وەکی پەپیکا دکەتن هەوار....دبێژیتن مە پاشەکەڤتێ خوە دڤێتن....!! دەهلمن و ڤێ تێگەهشتنێ...براکا تو ل کیڤەی... داخازا ئاخێ بکەن، داخازا دادەڤانیێ بکەن...ئاخا مە کانیا زێریە، ئەقلێ مەهەبیتن...پێویستیا مە ب پاشەکەڤتی نینە، ئاخا خوە وەرگرین و باش وەبەرهێنانێ تێدا بکەین...مالا مە دێ بیتن جەنەت، ژیان دێ بیتن کەیف و لەزەت...بەس داخازا ئاخێ، دادڤانیێ، ئەقلێ ئازاد بکەن...هەرتشت وەک هەوە بڤێتن دێ چێبیتن...داخازا پاشەکەڤتی نەکەن، خونە خاپینن...بهایێن زۆر مەسترێ مەداینە...داخازیا بهایێن خویێن گەوهەری بکەن...براستی داخازیا موچە و بوجەی بەرنامەیەکێ پویچە و ئارمانجەکا بێ ووجە..!!
.gif)
عومەر عەلی محەمەد ئەگەر سەیری سیاسەتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بکەین لە جیاتی ئەوەی هەنگاو هەڵبگرێت بەرەو ئەوەی کە ببێتە حکومەتی هاوڵاتییان یان حکومەتی چاک ، دەبینین ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر هاوڵاتیان بێ هیوا دەکات و بارگرانی زیاتریان بۆ دروست دەکات و توشی ڕەشبینی و دڵەڕاوکێ و دواجاریش نەخۆشی دەرونی و جەستەی زیاتریان دەکات ، هەر حکومەتێک کە دروست دەبێت لە جیاتی چاوگێڕانەوە بە خواست و ویستەکانی هاوڵاتی و چارەسەری گەندەڵییەکانی حکومەتی پێشوو ، تەنها لە سەرەتاوە پڕۆژەیەکی بێ ناوەڕۆک دەخاتە ڕوو کە تەنها بۆ خۆڵکردنە چاوی خەڵکەو هیچی تر ، بە هەمان شێوازو ستایلی حکومەتی پێشوو درێژە بە کارەکانی دەدات ، بەمەش دەتوانین بڵێین حکومەتی هەرێم لە جیاتی ئەوەی خاوەنی ۲۹ ساڵ لە حکومڕانی بێت ، تەنها یەک ساڵەو ۲۹ جار دوبارەی دەکاتەوە .دروست بونی ئەم کابینە نوێیەی حکومەت لە بارودۆخێکی زۆر جیاوازتر بوو لە حکومەتەکانی پێشوو ، ئەو پڕۆژەیەش کە سەرۆکی حکومەت ڕای گەیاند سەرەتا خەڵک وا چاوەڕوانی دەکرد کە شتێکی نوێ بێ و هیوایەک بۆ هاوڵاتییانی بگەڕێتەوە ، چونکە ئەم حکومەتە لە دوای شەڕی داعش بو کە ئەمەش خەرجییەکی زۆری بۆ حکومەتی هەرێم گەڕاندەوە ، هەروەها نرخی یەک بەرمیل نەوت لە ۲۱ دۆلارەوە گەیاندە سەرو ٦۰ دۆلار ، دەستکەوتی دارایی ناوخۆش لە ۱۰۰ ملیۆن دۆلارەوە بەرز بووەوە بۆ زیاتر لە ۳۰۰ ملیۆن .ئەمەش سەرەڕای زیادکردنی باج و چەندان شتی تری وەک نرخی فلێکس و ئاوی ماڵان و کارەباو گەشەسەندنی بواری بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ ، لە لایەکی تریشەوە هەتا ئێستاش هاوپەیمانان بڕی ۲٥ ملیۆن دۆلار دەدەنە هێزی پێشمەرگە ، ئەمەش سەرەڕای زیادبونی دەستکەوتی سامانی گازو خاڵە سنورییەکان ، لە جیاتی ئەوەی حکومەت پڕۆژەیەکی تازە ڕابگەیەنێت بۆ ئەوەی کە زیادبونی دەستکەوتی دارایی بکاتە هۆکارێک بۆ گەشەپێدان و باشکردنی گوزەرانی هاوڵاتییان و بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری ، بەڵام هەموو چاکسازییەکی ئەوە بوو کە لە پەرلەمان پڕۆژەیەکی خستەڕوو کە ئەویش تەنها ڕێکخستنەوەی مووچە بوو . حکومەت هەتا ئێستاش ناتوانێت ئەوەی کە هاڵاتی و پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان دەیانەوێت ئەنجامی بدات کە ئەویش خۆی لە شەفافیەت و فرۆشتنی سامانی وزەیە کە لە نەوت و گازدا خۆی دەبینێتەوە ، لە ڕاستیشدا ئەمەش سەنگی مەحەکی ئەم حکومەتەیە ، لەمەوە دەتوانین بگەینە ئەو ڕاستیەی کەلە هەرێمی کوردستاندا دوو حکومەت بونی هەیە ، حکومەتێک لە پشتی پەردەوەو پارتە دەسەڵاتدارەکان بەڕێوەی دەبەن ، ئەو حکومەتەش کە وەک دیکۆر لە واقیعدا دەبینرێت . لەبەر ئەوە هەتا ئەم دوو حکومەتە یەکنەخرێت و بە شەفافی داهاتی نەوت و دەستکەوتەکانی تر نەخرێتە ڕوو ئەم دۆخە چارەسەر نابێت ، چونکە لەو دۆخەدا حیزب و بەرپرس و کۆمپانیاکانی هەڵدەستن بە دادۆشینی حکومەت و لەم حاڵەتەشدا هەر ئەوە بەرهەمدێت کە دەبینرێت ، ئەمە لە کاتێکدایە کە هاوڵاتییان ڕۆژانە ئەم دۆخە ناهەموارە دەبینن و ڕۆژانە مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن . کەواتە لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەم حکومەتە بۆ ئەوە هاتووە کە سزای هاوڵاتییانی بدات و لە مانگە ساردەکانی زستاندا سزای بێ نەوتی و بێ غازی بدات و موچەی بۆ پاشەکەوت بکات و سەروەت و سامانەکەی بەرێت . لە راستیدا ئێستا حکومەت تەنها ئەرکی بۆتە دابەشکردنی موچەو ناتوانێت ئەم کارەش بەباشی بکات و لە ئێستادا کە مانگی سێیە موچەی مانگی ۱۱ی پاردەدات کەواتە کە بەر پرسیایێتی حکومەت تەنها ئەمەبێت کواتە خەڵک حکومەتی بۆچیە چونکە ئەو ئەرکە بە فەرمانگەیەکیش دەکرێت و پێویست بەو هەمو دامەزراوە زەبەلاحە ناکات باشە حکومەت دەبوایە بەم شێوە بوایە یان دەبوایە بەردەوام لەگەڵ هاوڵاتییاندا بژیایە و هەوڵی چارەسەری کێشەکانیان بدات و ببێتە سەرچاوەی دابین کردنی خۆشگوزەرانی بۆیان و گرنگی بە پڕۆژەکانی گەشەپێدانی هەمەلایەنە بدایە .
.gif)
زمناکۆ ئیسماعیل بەهۆی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا (covid - 19)، بڕیاری داخستنی خوێندنگاکان لەزۆرێک لەووڵاتانی جیهان، بەشێوەیەکی کاتی خرایە بواری جێبەجێکردن، بەمەبەستی پارستنی خوێندکاران لەو ڤایرۆسە، لەهەرێمی کوردستانیش هەمان رێگا هەڵبژێردرا، دەرگای خوێندنگاکان بەشێوەیەکی کاتی داخراو خوێندن راگیرا، ئەمە کارێکی باش و دروستە کە بەبەستی رێگریکردن لە تەشەنەنەکردنی ئەو ڤایرۆسە جێبەجێکرا، بەڵام دەکرێت رێگای دیکە بۆ خوێندنی خوێندکاران بگیرێتەبەر، بەوپێیەی ئەو ڤایرۆسە هەتا ئێستا ڤاکسینی بۆ نەدۆزراوەتەوە، رەنگە ماوەی مانەوەی ئەو ڤایرۆسە، بۆ کۆتاییەکانی مانگی چوارو هەتا ناوەڕاستی مانگی پێنجیش درێژە بخایەنێت، لەوڕانگەیەوە دەبێت وەک ووڵاتانی پێشکەوتوو، بیر لەڕێگای (خوێندنی ئۆنلاین)، بکرێتەوە، بەتایبەت بۆ هەرسێ پۆلەکانی (شەش و نۆ و دوانزە)، کە تاقیکردنەوەی نیشتیمانین (بەکەلۆرییان) لەپێشە. بەلاتانەوە سەیر نەبێت، لە ١٥ی یەنایەر حکومەتی چین مەترسی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای راگەیاند، سەرەتا شاری هۆهان و پاشتر سەرجەم ووڵاتی چین، خوێندنی ووڵاتیان لەسەرەتاییەوە هەتا زانکۆکانیش کرد بە خوێندنی (ئۆنلاین)، خوێندکار لەماڵەکەی خۆی دادەنیشێت و مامۆستاکان لەڕێگای ئۆنلاین وانەیان پێ دەڵێتەوە، رەنگە بگۆترێت چێن پێشکەوتوەو کارەباوو ئینتەرنێت و ئامێرەکانی پێشکەوتنیان بۆ دابینکراوە، بەڵام ئەگەر خوێندن بەئۆنلاین بەڕێنەکرێت، دەبێت ئەمساڵی خوێندن و ساڵی داهاتوو نزیک یەک بکرێتەوە، سێ مانگی پشوی خوێندکارو مامۆستایان بکرێتە وەرزی خوێندن، (ئەم روداوە لەسەردەمی خوێندنی ئێمە لەدوای راکردنەکەی ١٩٩١ رویدا، کە سێ مانگی پشوو بکرێتە خوێندن، بەڵام بۆ ئەو کات ئەنجامی نەبوو، لەمانگی یەکەمی درێژکردنەوەی خوێندن ئەمە وەستێندرا، لەبەرئەوە خوێندنی ئەو ساڵە بەشێوەیەکی خراپ تێپەڕی بەسەر خوێندکارو مامۆستادا)، چەند رۆژێکیش لەمەوبەرو کاتێک ئەمریکا رایگەیاند کە ڤایرۆسی کۆرۆنا لەووڵاتەکەیاندا هەیە، لای خۆیەوە دکتۆرە نانسی میسیۆنەو بەڕێوەبەری ناوەندی کۆنترۆڵی نەخۆشییە خێراکان، لە وولایەتە یەکگرتوەکان رایگەیاند "لەئەگەری کۆنتڕۆڵنەکردنی ئەو ڤایرۆسە، دەتوانین خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی بکەین بە ئۆنلاین"، لەچەند ناوچەیەکی ژاپۆن و کۆریای باشور، کەمەترسی تەشەنەکردنی ئەو ڤایرۆسە هەیە، خوێندنکراوە بە ئۆنلاین. ئێمەش وەک هەرێمی کوردستان، دەتوانین ئەم ئەزمونە بۆ خوێندنکارانی (شەش و نۆ و دوانزە)، تاقیبکەینەوەو بۆ ماوەیەکی کاتی بیخەینە بواری جێبەجێکردن، هەتا ئەو خوێندکارانە لە پەیڕەوی خوێندن دوانەکەون، چونکە تا ئێستاو بەپێی هەواڵی میدیا گەورەکانی جیهان، پێکوتە (ڤاکسین)،ی کۆرۆنا نەدۆزراوەتەوە، لەئەگەری دۆزینەوەشیدا رەنگە درەنگتر بگات بەدەستی ئێمەی کورد، لەچاو هەندێک ووڵاتی خاوەن ئابوری بەهێزی جیهان، لێرەشدا سێ رێگامان دێتە بەردەم، یان دەبێت دەرگای خوێندن بکرێتەوەو مەترسی ڤایرۆسی کۆرۆنای وەلا بنرێت لەپێناوی دوانەکەوتنی خوێندکار لەخوێندن، یاخود دەبێت فشاری زۆر بخرێتە سەر خوێندکارو مامۆستا، لەمانگەکانی پشوی هاویندا قەرەبوی نەخوێندنی ئەم چەند مانگە بکرێتەوە، لەوڕوانگەشەوە ئەم رێگایە زەرەر لە خوێندکارانی تاقیکردنەوەی نیشتیمانی ئەدات، یاخود دەبێت خوێندن بکرێت بە ئۆنلاین، بەو مەرجەی ئاسانکاری بۆ خوێندکار بکرێت، هەتا ئەم دۆخەی ئێستا تێدەپەڕێنین. ئەگەر ئەم رێگایە بۆ خوێندنی پۆلەکانی شەش و سێ و دوانزە بەئەنجام بوو، ئەوا دەتوانین بەسەر زانکۆو پەیمانگاو یەکەکانی دیکەی خوێندندا پەخشی بکەین و ئەوانیش خوێندنیان بکەن بەئۆنلاین، هەتا ئەو کاتەی کە مەترسی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای (covid-19)، نامێنێت.
.gif)
سه لام عەبدوڵڵا ئەمە تێزی موحەمەد تۆفیق عەلاوییە كە دەیەوێ سواری شەپۆلی خۆپیشاندەران و ناڕەزایی گۆڕەپانەكانی بەغدا و شارەكانی خوارووی عێراق بێت (كە زۆربەی شیعە مەزهەبن). بەڵام ئایا لە سەرانسەری جیهاندا حكوومەتێك هەیە وەك عەللاوی و ناڕازییەكان داوا دەكەن كە هەر هەمووی ناحزبی بێت؟ لە وڵاتانی دیموكراتیدا رەنگە لە دامەزراندنی حكوومەتێكدا كەسێك یان كەسانێك بەشداری حكوومەتیان پێ بكرێ، ئەگەرچی ناحزبیش بن، ئەویش لەبەر لێوەشاوەیی و شارەزاییان لە بوارێكدا كە رەنگە لەنێو سیاسییەكاندا پەیدا نەبێت بەو توانا و شارەزاییەی كەسانی پسپۆڕ، بۆیە زۆر ئاساییە و گەلێك جاریش روویداوە كەسانی سەربەخۆ و ناحزبی لە وڵاتانی دیموكراتیدا بەشداری حكومەتییان پێ بكرێ و سەركەوتووش بن، بەڵام بتەوێت هەموو بەشداربووانی حكوومەت، كەسانی سەربەخۆ و ناحزبی بن تائێستا نموونەی لەو جۆرە نەبووە. راستە حزبە سیاسییەكانی عێراق، دوای رووخانی رژێمی دیكتاتۆریی عێراق، چاوەڕێی ئەوەی لێ دەكرا كە قۆناغێكی نوێ، پاش ساڵانی دوورودرێژی دیكتاتۆریەت بێتە ئاراوە، كە خزمەتی گەلانی عێراق بكات و دۆخیكی ئاوا بینیتە كایەوە كە سەرجەم پیكهاتەكانی نیو عێراق سوودمەندبن و لاپەڕەیەكی نوێی پێكەوەژیانی ئاشتییانە و خۆشگوزەرانی پێكەوە لەبن سێبەری سیستەمیكی دیموكراتی و فرەیی و فیدراڵیدا هەڵبدەنەوە و كۆمەڵگەیەكی نموونەیی بنیات بنێن. بەڵام مەخابن، ئەو حزبانەی كە ساڵانیكی دوورودرێژ، دژایەتی دیكتاتۆریەت و رژێمی عەسكەرتارییەتیان دەكرد، ئەوانیش وردە وردە بەرەو بنیاتنانی سیستەمیكی نادیموكراتی و مەزهەبی هەنگاویان نا كە عێراقی نوقمی گەندەڵی كرد، بە ئاستێك عێراقی ئەمڕۆ لە پیشەنگی دەوڵەتە هەرە گەندەڵەكانی جیهاندایە، ئەگەرچی خاوەن سەرەوت و سامانێكی ئەوتۆشە كە دەكرا وڵاتێكی خۆشگوزەران و خزمەتگوزارییەكی بەرفراوان و سیستەمێكی پێشكەوتوو و مرۆڤدۆستانەی تێدا بنیات بنرێت كە نەنرا. عێراق كە وڵاتێكی فرە پێكهاتە و فرەئایین و مەزهەبە، لەسەر بنەمای تەوافوق و شەراكەت و هاوسەنگی بنیاتنرایەوە، دوای چەندین ساڵ لە دیكتاتۆریەت و تاكە حزب، بۆیە ئەمڕۆ ئاسان نییە ئەو راستییە لەبەرچاو نەگیرێ و ئەو بنەمایانە كە گەرەنتی ئارامی و پێكەوەژیان و حوكمڕانی دەكرد، پێشێل بكرێ و بە ئارەزووی تاكە كەسێك كە خۆشی دەستنیشاندەی چەند لایەنێكی سیاسییە، ئەمڕۆ ئاوا نادیدە بگیرێ كە سەراپای پڕۆسەی سیاسی لە عێراقدا دەگێڕێتەوە بۆ چوار گۆشەی یەكەم، كە لە زیان زیاتر هیچی دیكەی لێ دەستەبەر نابێت. بۆیە ئەم هەوڵەی عەللاوی سەركەوتوو نابێت و ئەمڕۆ یان سبەی لە پەرلەمانی بەغدا رووبەڕووی ئەو راستییە دەبێتەوە. حكومڕانی لە عێراقدا بە حوكمی پیكهاتەكانی، هەر دەبێت لەسەر بنەمای تەوافوق و شەراكەت و هاوسەنگی بێت، دەنا ئەم عێراقە بەزۆر پێكەوە لكێنراوە، لەوە زیاتر بڕ ناكات و هەرەس دەهێنێت.
مەسعود عەبدولخالق لەرۆژێكی وەك ئەوڕۆ 1/3/1979رادیۆی لەندەن (bbc) هەوالی كۆچی دوای بارزانی ڕاگەیاند كەلەئەمریكابوو ، خەلكی كوردستان هەموی گوێی لەو ڕادیۆیە دەگرت وەك سەرچاوەیەكی باوەڕپیكراو ، هەر بۆ بەیانی خەلكی بەدوو جۆر گوزارشیان لەوخەمباریە كرد ،بەشی هەرە زۆری پشتێن وكراسی ڕەشیان لەبەر كرد ، دوەمیان كچانی قوتابخانە خۆپیشاندانیان كرد و دروشمەكەیان : سەرۆكی هەمو كوردان بوو خوای لێخۆش بی زۆر ئازابوو ...ئەوە لەشارەكانی سلیمانی و هەولیركرا بەلام كەمتر لە ناوچەكانی دهۆك بەدی كرا ، كاتی تەرمەكەشی گەیشتەوە شنۆ كاك مسعود لەسەر گۆڕەكەی ووتارەكی داو ووتی : بارزانی بەمردنی خۆی نەمرد بەلكو بە پیلانی سیای ئەمریكی لەناویان برد ، هەندێك لە سروشتەكانی مەلا مستەفا: 1- زۆر لەگەل حزبایەتی نەبوو (بەپیچەوانەی ئیستا) ئەگەر بێلایەنێك وحزبیەك هەبوایە بۆ پۆستێك ئەوا مەلا مستەفا لایەنگیری بێلایەنەكە دەبوو عادەتەن (م س)یش لایەنگری حزبیەكە دەبوو ، بەو مەرجەی ئەوكاتی حزبی بوون زۆر سەربلندی بوو نەك وەكو ئیستا حزبی بوون بەمانای پیدانی ئیمتیازو یاساشكاندن وتەمبەلی بێت . 2- زۆر دژی ئەوەبوو بەرپرسی حزب لەسەر حیسابی هەژارو میلەت خۆ دەولەمەندبكاو ناوی لێنابوون دز ،هەردەم دەیشكاندنەوە لەبەرچاوی خەلكی بۆیە ئەودیاردەیە زۆر كەم بوو بەپیچەوانەی ئیستا كە ڕێز لەدز دەگیرێ . 3- دەیزانی لەدوای خۆی ئەو مەسئولانە چ بەو میلەتە دەكەن بۆیە وەسیەتێكی بەناوبانگی هەیە و تیایدا هاتوە : (حكومەتی عێراق بێ ئەقلە، ئێمە داوای حوكمی زاتی دەكەین كەچی ئەوان دەستی بەدەستیمان پێ دەكەن، ئەگەر ئەقلیان هەبێ سەربەخۆیی تەواومان پێ دەدەن ئینجا بزانە دوای شەش مانگ لێپرسراوانی كورد چی بەسەر ئەو میللەتە دەهێنن) . 4- زۆر سادە بوو دانی بەهەلە دادەینا ئەگەر هەلەی بكردایە لەبەلگەنامەیبریتانی هەیە ودەلیت:( هەلەمان كرد ئێمە عبدالكریم قاسممان ماندوو كردو بەعسیش بە ئاسانی ڕاوی كرد). 5- ئەگەر دادگایی هەبوایە لەنێوان هەژاریك ودەسەلاتداریك هەردەم لای یەكەمی دەگرت بەپیچەوانەی ئیستا . لەگەل زۆر خالی تر ...وای كردبوو شەعبیەتی یەكجار زۆر بێت ، هەتا لەكاتی شكستیش ، بەپیچەوانەی ئیستا وا لەدەسەلاتن ئەوەندە بێشەعبیەتن لەتەنگانەیەكی زۆر سادە فەرماندەكانیان بەرەكانی جەنگ بەجێدێلن وهەلدێن وناچار داوای بەهانا هاتن لە ئیران وتوركیاو لای تر دەكەن . هەرچەندە ئەو وەسفانەی مەلامستەفا دەكریت بە مەدرەسەو ڕێبازو ..ئەوانە بەو شێوەیە نەبوە خوێندەواریەكەی زۆر نەبوە ،بەلام جاران هەمو مالێك رەسمیكی مەلا مستەفای لەمالەوە هەبوو نرخەكەشی لەچاو ئەو سەردەمی گران بوو كەچی ئیستا وینەی سەركردەكانی كورد بەدەگمەن نەبیت لەمالان نادۆزیەوە هەرچەندە نرخەكەشی هەرزانە ، ئەدی كەی شەعبیەتی مەلا مستەفا زۆر كەم بوویەوە ؟ كاتێ ئەو نەوەیەی ئیستا بینیان وا بەئاشكرا كوردایەتی وحزبایەتی بریتیە لە بازرگانی وكۆمپانیاو دزی و گەندەلی ..دەشلێن ئەوە ڕێبازی بارزانیە ئیتر ووتیان مادام ئەوە رێبازەكە بێت دیارە ڕێبازی دزی بووە ، هەر بۆیەش لەئیستا دا (پ د ك)لەبازنەی 36%ی بەشداربووی هەلبژاردن 44%ی هێناوە كە دەكاتە كەمتر لە20% دەنگی ماوە ، دەبوایە بۆ پاراستنی ئەو شەعبیەتەی مەلا مستەفا ( پ د ك)ی ئیستا ئیدعای ئەوەی نەكردبایە كە ئەوە رێبازی بارزانیە ،تا ئەو ئیدیعایە بەردەوام بێت شەعبیەتی كەمتر دەبێتەوە
.gif)
سامانی وەستا بەكر كاتێ سەرۆكی گەورەترین دەزگا شەرعیەكانی وڵات دەوڵەمنترین خەڵكانی ناو كۆمەڵگەبن ئەوە ئەوە ئەگەیەنێ كە دەستپیسی و دزی لەسەرەوە بۆ خوارەوە كشاوە و ئیتر ناتوانرێ چاوڕوانی زۆر لەە دەزگا شەرعیانە بكەی. هیچ شتێك وەك خۆی خراپ نیە، بەڵكو بەكاربەرەكەی خراپ بەكاری ئەهێنێ، واتە خود خۆی لەخۆیا چاكە بەڵكو بەفەرمانی بكەر ڕەوشتی باش و خراپ دایاری ئەكرێ، هەڵبەتە لە كۆمەڵگەی ئێمە لە دوای ساڵی ١٩٩١وە ئەم سەرەتا سادەیە تێكچووە یان ڕاستر بڵێین تێكدراوە. بێ ڕەوشت ناتوانێ دژی بەد ڕەوشتی ببێتەوە، بەڵام ئەتوانێ لە پشت بێ ڕەوشتێكەوە بێت بۆ سەرخستنی بەد ڕەوشتی، بەو جۆرەش ئەو كەسە دوو جار بێ ڕەوشتە، ئەمەش جۆرێكە لەو مۆدێلەی ئێستا كاری پێئەكرێ كە بێ ڕەوشتەكان بۆ مانەوەو سەركەوتن بەد ڕەوشتەكان ئەكەنە ڕاوێژكارو دەمڕاست. سەركەوتن و ناوبانگ چەن لە ڕێی بێ ڕەوشتی و كاری خراپەوە بە خێرایی پێی بگەیت هەر بەهەمان خێرایش ئەیدۆڕێنرێ. واتە باش و خراپ هەر بە ڕەوشت دیاری ئەكرێ، كە ڕەوشت بەرز و باڵا بوو هەموو ئەوانەی لە دایك ئەبن و بەرهەم ئەهێنرێن ڕوپۆشكرا و ناوەرۆكی جوانی ڕەوشت ئەبن، پێچەوانەكەشی راستە. ئەكرێت كۆمەڵگە بەبێ یاسا بەڕێوە بچێت بەڵام بەبێ ڕەوشت بەڕێوە ناچێت، واتە ڕەوشت ڕاگری كۆمەڵگەیە نەك یاسا چونكە سەرەتا و سەرچاوە و چاوگ بۆ یاسا ڕەوشتە، بەڵام پێچەوانەكەی هەڵەیە واتە یاسای زۆرو باش ناتوانێ كۆمەڵگەیەكی بە ڕەوشت بەرهەمبێنێ چونكە ڕەوشتی كۆمەڵگە بڕیاردەرە چۆن یاساكە بەكارئەهێنێ. پەروەردەی كۆمەڵگە بەسیاسی بەڕەوشت ئەكرێت، بە سیستمی بە ڕەوشت ئەكرێت، كە سیستم و دەسەڵات خۆی بێ ڕەوشت بوو ئیتر ڕەوشتی پەروەردەیی ون ئەبێت، ئەوانە یەنە ناوەوە كەخۆپیشاندەران ئەكوژن، ڕەخنە گران ئەكوژن، شەق لەمامۆستا ئەیەن،كچی حەوت ساڵ لاقە ئەكەن، بەئارەزوی دڵیان دزی و تاڵانی ئەكەن. ڕەوشت نەبوو ویژدان نابێت حاكم و دەسەڵاتدارەكانیش بێ ویژدان دەبن، كە ڕەوشتت نەبوو بەها نامێنێت، كەبەها نەما ژیانی شكۆمەندانە نامێنێت، سەرسەری و چەتەو شەقاوە و بێ ڕەوشت و دز دەبن بەهەموو شتێك، یاساش بۆخۆی بەشێك ئەبێت لە پارێزەری ئەو چەتانە. هەرێمی كوردستان نمونەیەكە لە بڵاو بوونەوەی بێ ڕەوشتی سیاسی، بێ ڕەوشتی ئابوری، بێ ڕەوشتی كۆمەڵایەتی، بێ ڕەوشتی سەربازی، بێ ڕەوشتی داد و دادوەری، بێ ڕەوشتی پەروەردەیی، بێ ڕەوشتی مێدیایی، بێ ڕەوشتی پەرلەمانی، بێ ڕەوشتی حكومەت و حكومڕانی ......هتد. بۆیە ڕەوشت گرنگە بۆ پێش خستن و گەشەی كۆمەڵگە، كۆمەڵگەی بە ڕەوشت كۆمەڵگەیەكی تەندروستە، پەروەردەی دروست بناغەی كۆمەڵگەی ئەخلاقیە، سیاسەت و ڕەوشت گرێدراوی یەكن. لە سەردەمی ئەم چینە حوكمڕانەی كوردستان بێ ڕەوشتی لە ئاستێكا بەرجەستە ئەكرێ كە ڕەشت و پێچەوانەكەیان لە كۆمەڵگە شێواندووە و بێ ڕەوشتی لە هەموو ئاستێكا پیادە ئەكەن، بۆیە لێرەوە هەندێك سەمەرە بە چەند نمونەیەك باسی ئەكەم. ئەمان هاتن مۆدێلێك لە دوو بەرەكایەتی بڵاوەكەنەوە بۆ دوورخستنەوەو دابڕانی ئەوەی كە پێی ئەوترێ زۆنی زەرد و سەوز كە ئەگەر زۆر بە ووردبین نەبی ھەستی پێناكەی كە ئەویش لە شێوازی بەكارھێنانی دەستەواژەو پیتەكانن، بۆ نمونە بەكارھێنانی پیتەكان، لە پیتی كوردی ئارامییا ھەردوو پیتی ("و" وە "وو") بوونی ھەیە، بۆ نمونە ئەو ڕاگەیاندن و مێدیایەی سەر بە زۆنی زەردن ئەنوسن (بوو، دوو، چوو كە ئەمانە ڕەوان و ڕاستن واتە پیتی "وو" بەكارئەھێن وە ھەندێك جار زیادە ڕۆی تیائەكەن و لەبری "ڕوناك ئەنوسن ڕووناك وە لەبری سنور ئەنوسن سنوور"). ھەرچی ئەو مێدیایەی سەر بە زۆنی سەوزن بۆ نمونە ئەنوسن (بو، دو، چو) كە ئەمە ھەڵەیەو ئەو ووشەو ڕاناوانە بە پیتی "وو" ئەنوسرێن، یان لایەكیان ئەنوسێ نموونە یان میژوو، كەچی ئەوتریان ئەنوسێ نمونە یان مێژو، كە ئەمەش سەرلێشێوانێكی زۆر بەدوای خۆیا ئەھێنێ و مناڵ و فێرخواز ئەخاتە سەر ڕێیەكی دووبەرەكی و ناراست، ئەمە لە كاتێكا كە ئەبوو كاری یەكەمی حوكمڕانی كورد لەدوای ساڵی ١٩٩١وە كاركردن بووایە بۆ زمانێكی یەكگرتوو ھاوبەش و لایەنی كەم ھەر ھیچ نەبێ ژمانێكی نوسینی ھاوبەش، ئەگەرچی پێش ھاتنی ئەمان تا ئاستێك ئەو زمانی نوسینی ھاوبەشە ھەبوو كە زۆری ئەو كارەش ئەگەڕێتەوە بۆ كتێبی ئەلف و بێی كوردی مامۆستا ئیبراھیم باڵدار بەڵام ئەمان ئەوەشیان تێك و پێك شكان، مەخابن زۆرێك لە مێدیا و مێدیاكاران بێ ئەوەی سەر بەیەكێك لەم دوو زۆنەبن بەڵام بەو شێوەیە ئەنوس بە جۆرێك بارگاوی بوون دوو كەس لە یەك ڕۆژنامە پێت و دەستەواژەكان وەك یەك بەكارناهێنن و پیتەكان بەپێی مەزاجی كەسی بەكارئەهێنن! لەو مۆدێلی بەرێوەبردنەی كە ئۆجەلان سەرمام بووە پێی و لەدوای ماری بوچین بیرمەندی ئەمەریكی گەشەی پێیاوە ھاوسەرۆكی وەك مۆدێلێكی بەڕێوەبردنی نێوان ھەردوو ڕەگەزی مێ و نێر داڕشتووە بۆ ھاوسەنگی دابەشكردنی دەسەڵات لەنێوان دوو ڕەگەزی ھاوسەنگی پێكھێنەری كۆمەڵگە، بەشێوەیەكی دادپەروەرو ھاوسەنگ تا ئاستێك كە لە ھەموو ئەو حیزب و لایەنانەی كە نزیكن لە پارتی كرێكارانی كوردستانەوە ئەو مۆدێلە شۆڕبۆتەوە لەسەرەوەبۆ خوارەوە، لە ھەندێك شوێنیشا ئەگەر دەستەی پێكھێنەری دەزگایەكی دیاریكراو ژمارەكەی نۆ كەس بێت بۆ نمونە، ئەوا پێنچ مێ و چوار نێر ھەڵەبژێرن، مەخابن لە ھەرێمی كوردستان بۆ شكاندنی ھەندێ باڵ و ڕاگرتنی ھاوسەنگی دوو باڵیتر ئەو سیستمە بەڕێوەبردنە ھاوسەنگەیان تێك و پێك شكان و دوو ڕەگەزی نێریان بۆ ھاوسەرۆكی دەستنیشان كرد بەمەش بێ ڕەوشتییەكی زۆریان كرد بەرامبەر تێزێك لە داهێنان كە ئەكرێ لە داهاتووا وەك جۆرێك لە سیستمی بەڕێوەیردنی دەسەڵاتی كورد لە كوردستانا بناسرێ. ھاتن لەبری دەستاودەستكردنی دەسەڵات دەسەڵاتیان لەنێوان خۆیانا دابەشكرد و لەناو خۆشیانا بۆ كوتلە دەسەڵاتدارەكان و دواتر بۆ باڵێكی دیاریكراو و لەناو باڵەكەشا بۆ بنەماڵەیەك و لە وێشەوە بۆ خێزانێك و لە ناو خێزانێكیشەوە بۆ باوك و كوڕ و ئاموزا بەو واتایەی سیستمی بەڕوەبردن و دەستاودەستكردنی دەسەڵاتیان كرد بە پشتاوپشتی دەسەڵات. ئەمان هاتن لەبری دابینكردنی ئاسایش ھاتن بۆ ھاوڵاتیان ھاتن كۆمپانیای ئاسایشیان بۆ خۆیان دامەزراند و بەسەر باڕو ڕێستاوڕانت و ھۆتێل و كۆمپانیا بازرگانی و شوێنە گشتیەكانا ئەیسەپێنن بۆ بەدەستھێنانی زۆر قازانج. لەبری بازاڕی ئازاد ھیچ ئازادیەكی بازرگانیان بۆ بزنسمانی بێ لایەن و خاوەن كار نەھێشتەوەو كۆی بازرگانی وڵاتیان لە دەرزیەكەوە بۆ نەوت و گەشتیاری و ئاسمان و ڕێسمانیان خستە ژێر كۆنترۆلی خۆیانەوەو بازاڕیان پڕكرد لە كاڵای خراپ و بەسەرچوو و لەگەڵ داو دەرمانی بێ كەڵك و گەچی سپی لەبری چارەسەری پێویست بۆ چاكبوونەوەی كەسی تووش بووی نەخۆش و كاڵای بێ كوالێتی و ھەڵگری چەندین نەخۆشی. هاتن بە دامەزراندنی چەندین مێدیای سێبەرو ئاڕاستەكراو مێشكی خەڵكیان وا جەجاڵ كرد كە نەك هەر عەوام و خەڵكی سادە بەڵكو سەریان لە ڕۆشنبیر و بیرمەندانیش شێوان، لەوەش ناشرینترو چەپەڵتر كۆی ئەو مێدیا حیزبی و سێبەرو ئاڕاستەكراوانە بە پارەی دزراوی دەوڵەت بەڕێوەئەبەن، تاكە مەبەستیش لێی مانەوەی خۆیانە بێ ئەوەی هیچ جۆرە پەروەردەیكی دروست لەبەرژەوەندی كۆمەڵگە بڵاوكەنەوە، بەڵكو غەزوی مێشك و عەقڵ و بیرو بۆچوون و كلتور و كەرامەت و باوەڕ و ویژدان و هەست و مرۆڤایەتی و فەرهەنگ و فەرمانمان ئەكەن. هاتن لەبری ئەوەی ڕێگاو جادەی ستراتیژی گرنگ دروستكەن و ناوچەكان پێكەوە ببەستنەوەو ژیانی خەڵكی لە مردن بپارێزن هەستان بەدروستكردنی باشترین ڕێگا بۆ ئەو ناوچانەی خۆیان لێی ئەژین و سەرڕێی خۆیانە. لەبری چاكسازی لە سیستمی پەروەردە و پاكردنەوەی لەو خەوشەی چەندین ساڵە مێشكی خوێندكاری كوردی پێ ژەھراوی ئەكرێ، كەچی ھاتن زیاد لە سی زانكۆیان لەژێر ناوی جیاجیا دامەزران كە تەنھا چەندانەیەكیان كە لە ژمارەكانی یەك دەست تێناپەڕێ زانستی كارەكەن و تا ئاستێك پەروەردەیەكی دروست بڵاوەكەنەوە ئەگەرنا ئەوانیتر نەك ھەر پەروەردەی دروست بڵاوناكەنەوە بەڵكو ھیچ داھێنانێكیشیا نەك نیە بگرە كاركردنیان لەبەرژەوەندی دوژمنانی كورد و زاڵ كردنی زمانی وڵاتێكی دیاری كراو و بڵاوكردنەوەی كلتورو فەرھەنگی ولاتانی داگیركەرن و لەوەش تێپەرێ مەبەست لە كردنەوەی ئەو ھەموو زانكۆیە تەنھا بازرگانیە و زانست لەوێ غیابە. زانكۆ واتە توێژینەوە و داھێنانی زانستی و شیكاری كردن بۆ زۆربەی بابەتەكان، كە لەو ڕێیەوە كۆمەڵگە بەرەو پێش و ھۆشیار ئەڕوات، بەڵام ئەو ناوچانەی كە زانكۆیان تیا كراوەتەوە ئاستی ڕۆشنبیری خەڵكەی بەبەراورد بە ڕابردوو نەك ھەر بەرەو پێش نەچوون و بەڵكو ئاستی ڕۆشنیری خەڵكەكەی لە پاشەكشەشدایە! كارەكانی حكومەت و سیستمی بەڕێوەبردنی وڵات هێندە بەد ڕەوشتی تیا ئەكرێ لەلایەن دەستەیەكی بێ ڕەوشتەوە، كە لە ئێستایا لەسەردەمی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، ترس و لەرزی خەڵك ھێندەی لە بێ متمانەییە لە حكومەت كە لەوانەیە لە كاتی تووش بوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا بە ئەركی سەرشانی خۆی ھەڵنەسێ ھێندە ترسی لە خودی ڤایرۆسركە نیە.
.gif)
ئه‌رسه‌لان بایز جەزائیر بە وڵاتی ملیۆن شەهید ناسراوە. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هیچ سیاسیەك نیە ناوی (جەمیلە بوحیرد)+ی نەبیستبێ كە لە زیندان جۆرەها ئەشكەنجە درا. چونكە لە شەڕی بەرەنگاربوونەوەو شۆڕش لە پێناوی سەربەخۆییدا، فەڕەنسیەكان بە ئاگرو ئاسن وەڵامیاندانەوەو دەیان زیندان و كوشتارگەیان بۆ خەڵكە فیداكارو پێشمەرگەكانیان دامەزراندبوو. نووسەرو ئەدەبیاتی ئەو وڵاتە چ لە سەردەمی شۆڕش و بەرەنگاربوونەوەدا، چ لەدوای سەركەوتنی شۆڕش دەیان شیعرو پەخشان و چیرۆك و رۆمانیان لەسەر خۆڕاگری و ئازایەتی ئەو گەلە فیداكارە نووسیوەك بەڵام یەكێ لەو شاكارانە بەناوی (الشهدا‌‌و یعودون هژا الاسبوع) لە نووسینی (الگاهر الوگار) زۆر كاریتێكردم و سەرنجی ڕاكێشام، چونكە زۆر لە ئەزموونی شۆڕشی كوردستانی باشوور دەچێت. پووختەی ڕۆمانەكە بە هەندێ دەسكارییەوە: ((دوای چەندین ساڵ خەبات و خۆڕاگری و قوربانی داگیركەرە فەڕەنسیەكان شكستیان هێناو شۆڕش سەركەوت، ئیتر ئاهەنگی خۆشی سەرانسەری وڵاتی جەزائری گرتەوە. خەڵكەكە خۆشی خۆشی ئەوەیان بوو لە دەست داگیركەر ڕزگاریان بوو، ئیتر خۆیان لە ڕێگای ڕۆڵەكانی خۆیانەوە حوكمڕانی دەكرێن و ئارامی و خۆش گوزەرانی و دادپەروەری و یاسا بەرقەرار دەبێ. ئیتر بەروبومی وڵات بۆ خۆیان خەرج دەكرێت و ئاوەدانی ڕوو لە هەموو شوێنێك دەكات.. چەوسانەوەو جیاوازی نامێنێت. بەڵام بەداخەوە پاش ماوەیەك لەسەر دەسەڵات و دەسكەوتی زاتی ناكۆكی كەوتە نێوان برا شۆڕشگێڕەكانی دوێنێ و ماڵە شەهیدەكان بێ ناز كەوتن. (ماندووبوون، فیداكاری، سەرماو گەرما، دوور كەوتنەوە لە ماڵ و مناڵ، زیندان و تێهەڵدان خرانە سەبەتەی بێ نرخ و فەرامۆش كران). ئیتر شەڕو ناكۆكی لە بری چەسپاندنی دیموكراتی و خزمەتگوزاری، لەبری دادپەروەری و سەروەری یاسا بوو بە ململانێی شەخسی لەسەر پۆست و ئیمتیازات)). نووسەر بەردەوام دەبێت و دەڵێ: (بەیانیەك زوو لەناكاو لەگەڵ شەبەقی، لە زەنگی دەرگای هەریەك لە ماڵە لێپرسراوەكانی حزب و حكومەت دەدرێت. لێپرسراوەكان بە شپرزەیی لە خەوی شیرین ڕادەپەڕن و خۆیان كۆدەكەنەوە، مەترسی ئەوەیان لەلا دروست دەبێت كە بێگومان (حتما) شتێكی خراپ ڕوویداوە. ئەگینا ئەو لە دەرگا دانە شەبەقیە لە پای چی و بۆ چیە…؟ كاتێ بە شپڕزەیی دەرگا دەكەنەوە دەبینن كۆمەڵێك شەهید لەبەر دەرگا وەستاون و هەموو بەیەك دەنگ دەڵێن ئێمە زیندوو بووینەوە. ئیتر شار دەشڵەژێ، لێپرسراوەكان سەنگەر دەگرن و بە ڕێگای هەمە جۆر فشار دەخەنە سەر لەشكری شەهیدەكان تاكو دەیان گێڕنەوە ناو گۆڕەكانیان). #منیش نایشارمەوە دەترسم ڕۆژێك هەمان ڕووداویش لە كوردستان ڕووبدات، شەهیدەكان بە كفنی سوورەوە دەرگای هەموو ماڵە لێپرسراوە حزبی و حكومیەكان بگرن و بڵێن: -ئێوە…! لەو ڕێبازەی ئێمە لەسەری شەهید بووین لاتان داوە. ئێوە لە خانووە قوڕەكان دوور كەوتونەتەوەو شەڕتان لەسەر دەسەڵات و دەسكەوتە. ئێوە هێندەی خەمی خۆتانە نیو هێندە خەمی میللەت و خزمەتگوزاری و دادپەروەری و سەروەری یاساتان نیە. یان بڵێن: -ئێمە زیندوو بووینەوە. هاتوین لە دەسەڵات و دەسکەوت بەشی خۆمان وەربگرین. ئێوە هەمووتان بەناهەق دەوڵەمەند بوون…ئەی بەشی ئێمەو مناڵەكانمان..؟؟!!!. باشە ئەگەر شەهیدەكان هاتنەوەو ئەو پرسیارو داواكارییانەیان لە ئێمە كرد، ئێمە وەڵاممان چی بێت..؟! ـــــــــــــــــــــــــ +جمیلە بوحیرد: ساڵی (1935) لە دایك بووە. ساڵی (1954) جەزائیرییەكان دژی داگیركەری فەرەنسا شۆڕشیان كرد. بەیانیان كاتێ قوتابیان ڕیز دەبوون و سروودیان دەوت. لە ژێر فشاری فەرەنسیەكان دەیانوت: (فەرەنسا دایكمانە) بەڵام (جمیلە) بە پێچەوانەی هەموو قوتابیەكان لە ڕیز هاتە دەرەوەو وتی (جەزائیر دایكمانە) بەڕێوەبەری قوتابخانە بانگی كردوو توندترین سزای دا. (جەمیلە) لە ساڵی (1954) ڕاستەوخۆ بەشداری لە خەباتی (بەرەی ڕزگاری نیشتیمانیی جەزائیركرد) بوو بە ئەڵقەی پێوەندی نێوان لێپرسراوی شۆڕش لە شاخ و لێپرسراوی ڕێكخستنە نهێنیەكان لە شار. فەرەنسیەكان بە وردی چاودێرییان كرد تاكو ڕۆژێك تەقەیان لێكردو برینداریان كرد. دواتر حوكمی لە سێدارە دانیان بەسەردا سەپاند. دنیا بۆ پشتیوانی هاتنە سەر خەت و فەرەنسایان ناچاركرد حوكمەكەی بە حوكمی تاهەتایی بگۆڕن. دوای چەندین ساڵ لە زیندان و ئەشكەنجەدان، لە دوای ڕزگار بوونی جەزائیر ئازاد كرا
ئه‌بوبه‌كر كاروانی سروشت‌و پەیوەندی دروستی نێوان دین‌و زانست ڤایرۆسی کۆرۆنا وەك نمونە لەبەرئەوەی دین دەقە، بەشێ لەدەقەکانیش سەبەب (نزول)و (ورود)یان هەیەو مرۆڤیش ڕاڤەیان دەکات، زۆرجارهەست دەکرێت، لەبەرامبەر هەمان پرس‌و بابه‌تەوە، زیاد لەتێگەیشتن‌و ڕاڤەو هەڵوێستێکی دینیمان هەیە. ئەوەش وادەکات هەوڵدان بۆ خستنەڕووی تێگەیشتن‌و مامەڵەیەکی دینی دروست و هاوسەنگ، ببێتە ئەرکێکی بەردەوامی دینی‌و زانستی‌و فیکری‌و ئەخلاقی. ئەوەی لێرەشدا دەخوازین چەند سەرە قەڵەمێکی لەبارەوە بنوسین پەیوەندییەکی دروست‌و ئینسانی نێوان زانست‌و دینە، لەڕێی بەنمونە وەرگرتنی ڤایرۆسی کرۆناوە. سەرەتا بەپێشگریمانەیەك دەستپێدەکەین، ئەویش ئەوەیە دین جێکرەوەی زانست نیەو کارلەسەر لاوازکردن وفەرامۆشکردنی ناکات. بەڵکو پشتیوانی دەکات ویەکتری تەواو دەکەن. پشتیوانی دینیش بۆ زانست لەمەسەلەی کرۆنایە بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت: ١- کارکردن لەسەردروستکردنی هوشیاریەکی سونەنیانە وبابەتی بۆ تاکی موسوڵمان.بەو واتایەی کرۆناو ڤایرۆس موسوڵمان وناموسوڵمان ناناسێ وتووشی مرۆڤ دەبێت بەدەر لە ئاین وشوناس وباوەڕی.بەوئەندازە ئەمانە کاریگەرن پەیوەندیان بەهۆکارەکانی تووش بونەوە هەبێت. یاساو سونەنەکانی خوا لەگەردون وژیاندا بۆهەمووان وەك یەك ویەکسانە. ٢- جەختکردنەوە لە سەرئەو ڕێنوێنی وئامۆژگارە دینیانەی کە پشتیوانیەکی ڕوحی ومەعنەوی ڕاسپاردەو ڕێکارە زانستیەکان دەکەن وپابەندبوون پێیانەوە بەرز دەکەنەوە بۆئاستی گوێڕایەڵی ئاینی .لەوێنەی داواکردنی ڕەچاوکردنی پاك وخاوێنی و دەرنەچون ونەچوون بۆو شوێنە ی پەتای لێ بڵاو دەبێتەوە هەروەکو لە فەرمودەدا هاتووە. ٣- ئماژە کردن بەوەی بەگوێرەی بەگوێرەی ڕێساو فەرمودەی (لکل داو دوا‌و) بۆهەموو دەردێ دەرمان هیە، کەئەمڕۆ یانسبەی ڤایرۆسەکە چارەسەری بۆ دەدۆزرێتەوەو،بۆیە پێویستی بەڕەشبینی ونائومێدی ناکات. بەدەرلەدین دەتوانێ لەڕێ ی زاناو بانگخوازەکانیەوە دووڕۆڵی تر بگێڕێت: ١- ورە بەرزکردنەوەو بەهێزکردنی لایەنی ڕوحی مرۆڤ کە کاردەکاتە سەر بە هێزکردنی سیستمی بەرگری جەستە. ٢- جەختکردنەوە لەوەی موسوڵمانی توشبوو بۆی نیە لەڕێی کەمتەرخەمی وگوێ پێنەدانەوە ببێتە مایەی توشبون وئازارو ناڕەحەتی یەکێکی تر بەحوکمی ئەوەی ئەم کارە بەگوتەی موفتی زادەی مەزن بەرزدەبێتەوە بۆئاستی ئەنجامدانی حەرام. هەموو کەمتەرخەمیەکی تریش لەم ڕەوە کەتووشبونی خەڵکی تری لێ بکەوێتەوە یاخود ستراتیژی خۆپارێزی کۆمەڵگە لاواز بکات هەمان حوکمی هەیە. بەمجۆرە زمانی دینی دەچێتە خزمەت کاریگەربوونی زانست و پابەندبوون بە ڕێکارە زانستی وفەرمیەکان.زانستیش دلەم بوارەدا دەچێتە خزمەت بەکرداری کردنی ئامۆژگاریە دینیەکان وبەهێزکردنیان هەردوکیشیان ڕۆڵی یەکتر تەواو دەکەن وخزمەتی مرۆڤ و کۆمەڵگە دەکەن.بەم جۆرە دەتوانین کایەکان بێ ئەوەی تێکەڵ یەك بن بچنە خزمەت یەک وبەهەردوکیشیانەوە خزمەتکردنی ژیان.هەڵبەت پەیوەندی نێوان دین و زانست زۆر لەمە ئاڵۆزترو فرە ڕەهەندترە. بۆنمونە لەهەندێ شوێن وکاتدا ئاین وئەخلاق دەبێت ڕۆڵی ڕەخنە گرتن لە دین بگێڕن بەڵام تا ئەو کاتەی زانست لە خزمەت مرۆڤ و مرۆڤایەتیدا بێت ومامەڵە لەگەڵ ڕاستیە زانستیەکان بکەین ئەو ئەو چوارچێوە وێناکراوەی سەرەوە دەتوانێ خزمەت بە پەیوەنیەکی هاوسەنگ ویەکتر تەواو کەری نێوان هەردوو کایەکە بکات.
.gif)
مەجید ساڵح کە ساڵی ٢٠٠٦ و ٢٠٠٧ کۆمپانیای وشەدەستی بە دروستکردنی سایت و دەرکردنی رۆژنامە کرد، ژمارەیەکی کەمی نوسەر و رۆژنامەنوس نەبێ کە ناوەکانیان بەسەر لاپەڕەکانی رۆژنامەکەوە ماوە، ئەگینا زۆر کەس نەیاندەویرا بە تەنیشتی گردەکەشدا تێپەڕن.. لەوسەردەمەدا قسەکردن و نووسین لەسەر دەسەڵاتداران بەو راشکاوییە و بەو سەراحەتە لە عودەی هەموو کەسێک نەدەهات، چونکە جگە لە هەڕەشەی نانبڕین و ناوزڗاندن و چاوسورکردنەوە، هەڕەشەی کوشتنشی لەسەر بوو... لەوسەردەمەشدا هەندێ لە رەعیلی یەکەم، ئیستقامەیان نەکرد و کاک نەوشیروانیان لە گەرمەی کارەکەیدا جێهێشت. ئامان لەوە هەرەس هێنان بوو بە کۆمپانیای وشە، بەڵام نەخشەکەی کاک نەوشیروان زۆر گەورەتر بوو لەوەی دەسەڵاتداران بیریان لێ دەکردەوە، بۆیە پەیامێکی بۆ ناردن وتی جارێ لە کوێیانە، ئێمە تازە خەریکی هەلکەندنی بیری ئیرتوازی و چاندنی دارودرختین لە گردەکە. ئەو کە لەدوای راپەڕینەوە بە هەموو شێوازێک تێدەکۆشا بۆ ئەوەی هاوڕێیانی سەردەمی شاخ بهێنێتە سەر ئەو قەناعەتەی کە بە ئەقڵێکی کراوە و دور لەگەندەڵی و پشکپشکێنەی حزبی و بنەماڵەیی، هەرێمێکی ئاوەدان بونیاد بنێن تاوەکو هاوڵاتیان تێدا بە خۆشگوزەرانی و بەختەوەری بژین، ئیتر گەیشتبوە ئەو باوەڕەی کە نەسیحەت تەبیعەت ناگۆڕێ و دەبێت خۆی بێتە مەیدانەکە، ئەوە بوو بزوتنەوەی گۆڕانی لە ٢٠٠٩ دروست کرد. هەر لە هەفتەی یەکەمی راگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕان، هەردوو حزبی باڵادەست خۆیان نەهاتنە مەیدان بۆ دژایەتی کردنی، بەڵکو لەلایەک بە ئەمریکایان وتبوو ئەمانە دەسکردی ئێرانن و بە ئێرانێیان وتبوو دەسکردی ئەمریکان. لەیەک هەفتەدا کاربەدەستانی ئەمریکا و ئێران خۆیان گەیاندە گردەکە و بە کاک نەوشیروانیان وت تۆ هاتووی هاوسەنگی هێز تێک دەدەیت، ئەویان ئەیوت پیاوی ئێرانیت و ئەویتریان دەیوت پیاوی ئەمریکات و قەبوڵ ناکەین لیستت هەبێ، بەڵام کاک نەوشیروان پێی وتن ئێمە هاتوین خزمەتی خەڵکی خۆمان دەکەین و کارمان بەکاری کەسەوە نییە. هەڵبژاردن کرا و سەڕەڕای تەزویر و گزییەکانی هەردوو حزب، بزوتنەوەی گۆڕان هەموو لایەکی شۆک کرد.. ئەمریکییەکان راستی قسەکانی کاک نەوشیروانیان بۆ دەرکەوت و لەوە بەولاوە وەک هیزێکی سەرەکی مامەڵەیان لە گەڵ گۆڕاندا دەکرد، بەڵام هەردو حزب و ئێران کێج کەوتە کەوڵیان و سێ قۆڵی کاریان کرد بۆ لێدانی.. کە زانیان نانبڕین دادیان نادات، هەڕەشەکانیان گەیاندە ئاستی پەلاماردان و داگیرکردنی گردەکە، بەوەش گۆڕان هەر بەردەوام بوو، دەستیان دایە خەڵک کڕین و تەزویری لە رادەبەدەر بەتایبەت لە ئەنجومەنی پاریزگای سلێمانی و هەولێر و ئەویش هەر فایدەی نەبوو، دوای کۆچی کاک نەوشیروان، بە تەزویرو هاک کردنی سندوقەکانی دەنگدان و دروستکردنی لیستی سیبەر و ساختەچی نەوەستان، کۆچی دوایی ئەویان بە فورسەت زانی و شەڕی دەروونی و نا ئومید کرد و بێهیواکردنی خەڵک و گۆڕان خوازانیان دەست پێکرد، لەوەش زیاتر بڕیاریاندا لە ماوەی شەش مانگدا شتێک نەهێڵن بە ناوی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، شەڕەکەیان تارادەیەکی زۆر سەری گرد و ژمارەی کورسیەکانی گۆڕانیان کەمکرد و بەسەدان کەس لە یارە نزیکەکانی دوێنێی کاک نەوشیروان هەریەک بەبیانوویەک گردەکەیان جیهێشت و بگرە هەندیکیان سەنگەریان لەگۆڕان گرد. بەڵام لەبەر ئەوە بیروباوەڗ و ئامانجەکانی کاک نەوشیروان رەگوریشەی لە ناو کۆمەلگاکەماندا هەیە، بە هەوڵ و تێکۆشانی سەدان کادیر و تێکۆشەڕ و هاوڕێی دڵسۆزی کاک نەوشیروان خۆی بزوتنەوەکە لەبەرامبەر هەموو هەڕەشەکان راگرد جگە لە رێکخستنەوەی ماڵی خۆی، لە دانوسانێکی ماراسۆنیدا بەشی هەر زۆری ئەو ئامانج و پەیامانەی کە بزوتنەوەکەی لە پێناودا دامەزراوە لە کارنامەی حکومەتدا جیگیر کردوە و ئێستا کار بۆ جێ بەجێکردنیان دەکات. بەڵام هێشتاش نەیارانی گۆڕان کۆڵیان نەداوە و بە بەڕێکخستنی لەشکرێک لە کۆمینت نوس و دەهۆڵ کوت و زوڕناژنەوە لەهەوڵی نا ئومێدکردنی خەڵک و گۆڕان خوازاندان، غافڵ لەوەی کە یارە راستەقینەکانی کاک نەوشیروان تازە خەرکی هەڵکەندنی بیری ئیرتیوازی نوێ و چاندنی داری دیکەن لەو گردەی کە گۆڕی یەکێک لە پاکترین تێکۆشەرەکانی کوردی تێدایە..
.gif)
هیوا سەید سەلیم رێکەوتنامەی سوچی کە لە ١٩ی سێبتێمبەری٢٠١٨، تایبەت بە بارودۆخی ئیدلب لە سوریا، لە نێوان روسیا و تورکیا واژۆکراوە، وە لەو ریکەوتنامەیە ئایندەی هێزە توندڕەوەکانی ئەو ناوچەیە کە لە لایەن حکومەتی تورکیا پشتیوانیان لێدەکرێت یەکلاکراوەتەوە بەوەی دەبێت تورکیا پشتیان تێبکات. چەند رۆژێکە پرسی ئەو رێکەوتنامەیە بۆتە خاڵی ناکۆکی نێوان ئەو دوو ولاتە، هەریکە و ئەوی دیکە بە پێشێلکردنی رێکەوتنامەکە تۆمەتبار دەکات. بە پێی رێکەوتنامەی سوچی کە لە دە خاڵ پێکهاتووە، دەبوو تورکیا تا ١٥ ئۆکتۆبەر٢٠١٩ تەواوی هێزە توندڕەوەکان لەو ناوچەیە دووربخاتەوە. بۆ ئەم مەبەستە روسیا چەندین جار هۆشیاری بە تورکیا دا، کە دەبێت پابەند بێت بە بەندەکانی رێکوتنامەکە، ئەو هێزانە لەو ناوچەیە دووربخاتەوە، وە گرەنتی ئەوە بدات کە رێکخراوە تیرۆرستیەکانی لە شێوەی پاشماوەی نەسڕە و ئەحڕار شام و ئەوانی دیکە کە لەسەر تورکیا هەژمار دەکرێن، هێرش نەکەنە سەر بنکەکانی روسیا لە نێو خاکی سوریا. ساڵێک زیاتر بەسەر ریکەوتنامەکە تێدەپەڕێت، تورکیا نەک پشتی لە تیرۆرستان نەکرد، بگرە بۆ دەرباز بوون لەو قەیرانەی لەگەڵ روسیای هاوپەیمانی تێیکەوتووە، ویستی پرسی ئەو رێکخراوە تیرۆرستیان بە گواستنەویان لە سوریا بۆ لیبیا چارەسەر بکات. بەڵام لەوێش روبەڕووی ناڕەزایی توندی روسیا و وڵاتانی دیکەی ئەورپا و ئەمەریکا و هاوپەیانەکانی ئەمەریکاش بووەوە. هاوشێوەی روسیا تورکیاش پێی وایە کە روسیا پێشێلی رێکەوتنامەی سوچی کردووە، وە بۆ هێرش و پەلاماری سەر ئیدلب پشتیوانی لە سوپای سوریا دەکات. گرژیەکانی نێوان روسیا و تورکیا کە خەریکە پەلدەکێشێت بۆ پێکدادانی سەربازی زادەی شکستی هەوڵە دبلۆماسیەکانی نێوان هەر دوو وڵاتە، کە لە کۆتایی هەفتە لەسەر ئاستی جێگری وەزیری دەرەوی هەردوو وڵات (روسیا و تورکیا) لە ئەنقەڕە کاری لەسەر دەکرا. لەگەڵ ئەوەی کە پەیوەندیەکانی نێوان تورکیا و روسیا لە ماوەی سێ سەدەی ڕابردوو بریتی بووە لە شەڕ و دواتر رێکەوتن، لە ماوەی ئەو سێ سەدەیە ١٥ جار شەڕ لە نێوان ئەو دووانە رویداوە. بەڵام لە پرسی سوریا هەریەک لە وڵاتی روسیا و تورکیا وەک دوو وڵاتی هاوپەیمان دەرکەوتن، وە بە یەکەوە خاوەنداریەتیان لە رێکەوتنامەی ئەستانە و سوچی کرد، تا بکرێنە جێگرەوەی ریکەوتنامەی جنێف کە ئەمەریکا سەرکردایەتی دەکرد. نزیکبوونەوەی تورکیا و روسیا لە ئاستی سەربازی و ئابووری گەیشتە ئەوەی کە یەکەمیان پشت لە پاتریۆتی ئەمریکی بکات و سیستەمی مووشەکی S400 لە روسیا بکڕێژ، وە چەندین رێکەوتنامەی ئابووریش لە نێوانیان واژۆبکرێت بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بە گوستنەوەی غازی روسیاوە هەیە بۆ ولاتانی ئەورپا. نزیکبوونەوەی تورکیای ئەندامی ناتۆ لە روسیا، بووە جێگای نارەزایی ئەمەریکا بە تایبەتی و ئەندامانی ناتۆ بە گشتی، بۆیە زۆرێک لە چاودێران پێشبینی ئەوەیان کردبوو کە تورکیا دەبێت باجی ئەو یاریە بدات کە لە نێوان روسیا و ئەمەریکا دەیکات. ئێستا کە نێوانی روسیا و تورکیا خەریکە تێکدەچێت، پێشبینی ناکرێت کە ئەمەریکا بە هانای تورکیا بچێت، پێشتریش وەک ناتۆ ئەوەیان بە گۆێی ئەردۆغان داداوە، بۆیە تاکە چەک کە ئەردۆغان پەنای بۆببات، بریتیە لە چەکی پەنابەرانی سوریا، ئەگەرنا تورکیا باش دەزانێت لە شەڕی ئیدلب دۆڕاو دەردەچێت، چونکە روسیا ئامادەنیە مەیدانەکەی بۆ چۆل بکات، تا تورکیا لە رێگەی رێکخراوە تیرۆرستیەکان تەڕاتێن لەو ناوچەیە بکات.
.gif)
بەیار عومەر عەبدوڵا ٢٠ ملیار دینار بۆ پایتەختی ڕۆشنبیری تەرخان کراوە، لە ژێر ناوی (بودجەی بنیادنانی ژێرخانی ڕۆشنبیری سلێمانی). بەپێی ڕاپۆرتی دەزگای چاودێری دارایی لەم پارەیە نزیکەی ١٥ ملیار دیناری لێخەرجکراوە و تەنها ٥ ملیاری ماوەتەوە، بەبێ ئەوەی هیچ پرۆژەیەکی ستراتیژی جێبەجێکرابێت کە شایەنی باس بێت. دەبوایە بەڕێوەبەرایەتی گشتی ڕۆشنبیری و هونەر لە پارێزگای سلێمانی لە جیاتی ئەوەی ئەم ١٥ ملیار دینارە تەخشان و پەخشان بکەن بە ناوی چەند چالاکیەکەوە، ژێرخانی ڕۆشنبیری و هونەریان لە سلێمانی پێدروستبکرایە کە بۆ نەوەکانی ئایندەش دەمایەوە. ئێستاش ٥ ملیارەکەی ماوەتەوە، ئەگەر حکومەت بڕێک پارەی تری بۆ زیادبکات، دەکرێت بەم شێوەیە خەرج بکرێت. ١-دروستکردنی چەند هۆڵێکی شانۆ و سینەما و مۆزەخانە و پێشانگای هونەری تەشکیلی. ئەمانە دەبن بە ژێرخانی هونەری و ڕۆشنبیری شاری سلێمانی و بەڕێوەبەری گشتی ڕۆشنبیریش دەتوانێت شانازی بکات کە خزمەتێکی شارەکەی کردوە. دەکرێت بەشێک لە کارگەی جگەرەی سلێمانی تەرخان بکرێت بۆ ئەوەی چەند هۆڵێکی شانۆ و سینەما و کۆنسێرت و مۆزەخانەی تیادروستبکرێت. ئەگەر یەکێک لە تەلارسازە بەناوبانگەکانی جیهان دەستنیشانبکرێت بۆ دیزاینکردنی پرۆژەکە، هەر خزمەت بە بواری ڕۆشنبیری و هونەر ناکات، بەڵکو بواری ئابوری و گەشتیاریش دەبوژێنێتەوە. لە زانستی تەلارسازیدا دیاردەیەک هەیە پێی دەڵێن کاریگەری بلباو (Bilbao Effect). تەلارسازی بەناوبانگی جیهانی فرانک گێری (Frank Gehry) لە شاری بلباو لە ئیسپانیا مۆزەخانەیەکی دروستکرد، مۆزەخانەکە بوو بە شاکارێکی تەلارسازی، کە وایکرد ساڵانە بە ملیۆنەها گەشتیار ڕوبکەنە شاری بلباو بۆ بینینی مۆزەخانەکە. سەرەنجام کەرتی گەشتوگوزار بوژایەوە و ئابووری بلباو زۆر لە جاران بەهێزتر بوو. پرۆژەیەکی هاوشێوەی ئەوەش لە شاری ڤالنسیای (Valencia) ئیسپانی هەیە، بە ناوی شاری هونەر و زانست (The City of Arts and Sciences) کە لەلایەن تەلارسازی بەناوبانگ کاڵاتراڤا (Calatrava) دیزاینکرا کە ئابوری ڤالنسیای بوژانەوە. بە هەمان شێوە، تەلارسازی بەناوبانگی عێراقی زەها حەدید (Zaha Hadid) کە ساڵی ٢٠١٦ کۆچی دوایکرد، سەنتەری حەیدەر عەلیێڤ (Heydar Aliyev Center) لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان دیزاینکرد، کە ساڵی ٢٠١٢ کرایەوە. سەنتەری حەیدەر عەلیێڤ بریتیە لە هۆڵی کۆنسێرت و ئۆپێرا و کۆنفرانس و مۆزەخانە و پێشانگای شێوەکاری؛ بەهۆی ئەوەی کە شاکارێکی تەلارسازیە، ساڵانە بە سەدەها هەزار گەشتیار لە سەرانسەری جیهانەوە ڕوودەکەنە باکۆ بۆ بینینی ئەم شاکارە تەلارسازیە، بەو هۆیەشەوە کەرتی گەشتوگوزار و ئابوری باکۆ بوژاوەتەوە. دەکرێت ئێمەش بەشێک لە کارگەی جگەرە بۆ پرۆژەیەکی هاوشێوە تەرخان بکەین کە وابکات ساڵانە هەزارەها گەشتیار ڕووبکەنە سلێمانی بۆ بینینی شاکارێکی هونەری و تەلارسازی، کە ئابوری سلێمانی ببوژێنێتەوە. ٢-دەکرێت فەرمانگەی شوێنەواری سلێمانیش گەڕەکێکی وەک سابونکەران بۆ نمونە، جیابکاتەوە و نەهێڵێت بینا کۆنەکانی بڕوخێندرێت و بیناکانی تریشی لەسەر شێوازە کۆنەکەی خۆی نۆژەنبکرێتەوە (Historical Preservation & Rehabilitation) و نەشهێڵدرێت سەیارەی پێداتێپەڕێت و بکرێت بە ناوچەیەکی پیادەڕەو. واتە گەڕەکێکی كه‌له‌پوری و گه‌شتیاری دروستبکرێت. ئه‌مه‌ش هه‌م سود به كه‌لتوری سلێمانی و كورده‌واری ده‌گه‌یه‌نێت، و وادەکات نەوەکانی ئێمە زیاتر ئاشنابن بە مێژووی شارەکەیان و جۆرێک لە هەستی متمانە بەخۆبون و شانازی بە کوردبونیان بۆ دروست بێت. هه‌م ده‌بێت به شوێنێكی گه‌شتیاری كه ساڵانه گه‌شتیار له ناوچه‌كانی تری هه‌رێم و عێراق و وڵاتانی دراوسێوه ڕویتێبكه‌ن و جوڵەی ئابوری زیاتر بخاتە شاری سلێمانیەوە. زۆر پرۆژەی لەم شێوەیەش لە دنیادا هەن، وەک بازاڕی وەقیف (Souq Waqif) لە دەوحەی پایتەختی قەتەر. ئەم پرۆژانەش بەوە دەکرێت کە لامەرکەزیەت بدرێت بە پارێزگاکان و داهات و دەسەڵات بگەڕێتەوە بۆ شاری سلێمانی و چیتر چاولەدەستی پایتەخت و پارتی نەبین سزامان بدات.
بابەکر دڕەیی ماوەیەکە هەڵمەتێکی زۆر ڕێکخراو دژی بزوتنەوەی گۆڕان خراوەتە ڕێ، دەیان پەیج و ئەکاونتی فیسبوک بەردەوام قسە و جوێن و تۆمەتی خراپ بۆ بزوتنەوەی گۆڕان هەڵەبەستن و ئەیانەوێ کێچێکی لێبکەن بە گایەک و سەروەریەکانی ئێستاو ڕابوردویشی بسڕنەوە.. یەکێک لەو پرسیارانەی کە ناحەزە هوشیارو ناهوشیارەکانی گۆڕان بەردەوام دوبارەی دەکەنەوە ئەم پرسیارەیە: ئایا گۆڕان ماوە؟؟ ناوەرۆکی ئەم پرسیارە ، وەک ڤایرۆس و پەتای ترسناک، دو مەبەستی نگریسی لەخۆیا شاردۆتەوە: یەکەم: گومان لە هەبونی بزوتنەوەیەکی گەورە بڵاودەکاتەوە کە هەزاران هەڵسوڕاوی هەیە جگە لە فراکسێۆنێکی پەرلەمانی بەهێز و گروپێکی وەزاری بەتوانا، دوەم: شەڕێکی نەفسی لەگەڵ لایەنگرانی گۆڕان بەڕێدەخات کە گوایە جوڵانەوەکەیان ئیتر لە نێوان مان و نەماندایە و ئەمەش بێگومان درۆیەکی زل و ناڕاستیەکی ئاشکرایەو ڕق و قینی سیاسی و دوژمنایەتی لەگەڵ حەق و عەدالەت و خاوێنی لەخۆیا هەڵئەگرێ. بزوتنەوەی گۆڕان قۆناغی زۆر سەختی بەڕێکرد.. پێرار ، دوای کۆچی کاک نەوشیروان ئێمە وەزعمان تەواو شێواو بو، بەڵام بە دیاریکردنی خانەی ڕاپەڕاندن ی دوای کاک ئێمە ئەو قۆناغەمان تێپەڕاند... دواتر هەڵمەتی " هاوڕێ" ٚناوخۆیی و دەرەکیەکان سەبارەت بە تەوریس دەستی پێکرد و ئەویش جەزرەبەی قورسی لێوەشاندین بە ڕادەیەک وایلێهاتبو سەردانی گردەکە بۆ هەنێ کەس وەک قارەمانی حساب دەکرا چونکە پێیان وابو "ٚ ئیتر گۆڕان تەواو.. کۆتایی هات.. هەڵبژاردنەوەی خانە و ڕێکخستنەوەی هەنێ لە میدیاکانی وشەو جوڵەی بەردەوامی هاوڕێکان لە هەمو ئاقارەکاندا چاوی ڕەشی زۆر کەسی ترییشی کاڵ کردەوەو پێی وتن کە : گۆڕان دار بی یەک نیە کە بەو جۆرە بایانە بلەرزێ. گۆڕان لە جوڵەو نوێبونەوەدایە. جوڵەو خۆڕێکخستنەوەی گۆڕان بەردەوامەو ئەرکێکە دەبێ ئەنجام بدرێ. فەزیلەی پیاوچاکان نیە.ئەرکی هەمو ئەوانەیە کە بیر لە ئێستاو ئایندەی ئەم وڵاتە دەکەنەوە و هیوایان بە ئازادی و عەدالەت لەق نەبوەو لەق نابێ. ئەمڕۆش لە کۆبونەوەیەکدا هاوڕێیان باسیان لە ڕێکخستنەوەی میدیایی گۆڕان کرد. پێشنیاری من بۆ هاوڕێکانم بەم جۆرە بو: بزۆتنەوەی گۆران بزوتنەوەیەکی سیاسیە، بەو مانایەش دەبێ سەرجەم ڕەهەندەکانی کاری سیاسی خۆی ڕون بکاتەوەو بە وردی بەرنامەیان بۆ داڕێژێ. شتێک نیە بە ناوی " میدیا"ٚ ی سیاسی و حزبی لە دەرەوەی پراتیکی گشتی حزبی بە شێوەیەکی گشتی. بە واتایەکی تر، تەنها کاتێ بزوتنەوەی گۆڕان میدیایەکی جەماوەری و سەرنجڕاکێش و سەرکەوتوی دەبێ کە لەم بوارانەدا بەتەواوی نەخشەی هەبێ و بەرچاوی ڕوون بێ: یەکەم : سیاسەتی ڕێکخستن و ڕێکخراوەیی، دوەم :ٚ سیاسەتی نەتەوەیی. ( لە ئاستی عیراق و لە ئاستی کوردستانی گەورە)٫ سێهەم : سیاسەتی کلتوری، چوارەم : سیاسەتی ئابوری...( مەسەلەی باج و ڕسومات و سنور و هتد) پێنجەم : سیاسەتی پەرلەمانی، شەشەم: سیاسەتی دبلۆماسی، حەوتەم: سیاسەتی تەندروستی، هەشتەم: سیاسەتی ناوچەیی و دراوسێکان.. نۆیەم: سیاسەت و بڕیار لە حکومەتە لۆکاڵیەکان. دەیەم: سیاسەتی میدیایی.. واتە سیاسەتی میدیایی گۆڕان بەشێک و تەنها بەشێک لە کۆی مۆراڵ و پراتیکی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان پێکدەهێنێ و ناتوانێ ببێتە بەدیل بۆ کۆی پرۆسەی کاری سیاسی بروتنەوەکە.. نمونەی ئەوەش لەوەدا دەرئەکەوێت کاتێک وزیرێکی گۆڕان یان بەڕێوەبەرێکی گشتی هەڵە یاخود کەمتەرخەمیەکیان هەبێ، میدیای گۆڕان ناتوانێ ببێتە پینەکاری هەڵەکە و ناتوانێ داکۆکی لە هەڵەی ئەندامێکی بزوتنەوەکە بکات... بەڵام ئەگەر کۆی جومگەکان پێکەوە هارمۆنی بن و خانەی ڕاپەڕاندن قاتعانە سەرپەرشتی هەموان بکات، بێگوان مەکینەی گۆڕان وەک جاران دەکەوێتەوە جوڵەو ئەوەی بنیات نراوە دەتوانێ ببێتە ڕێنیشاندەر بۆ کاری بەردەوام و جددی. ئێمە ناچارین لێرەوە بە ناحەزە دیارو نادیارەکانی خۆمان بڵێێین کە: دەستتان کەشفە.. خۆتان ماندو کرد و زۆرتان بوختان بۆ هەڵبەستوین.. بەڵام دڵنیابن کە: گۆڕان بەردەوامە..، گۆڕان لەسەر هەمان ڕێچکەی پێشوی درێژە بە خەبات دەدات،.. گۆڕان ملکەچی هیچ هێزو حزبێک نابێت و پرەنسیپەکانی خۆی دەپارێزێ.. گۆڕان حزبی تێکۆشەڕە ڕاستەقینەکانی عەدالەت و ئازادی یە.. درەختێکی بەڕو ئاسایە و بە هیج ڕەشەبایەک ناکەوێتە زەوی......
.gif)
.jpg)
.jpg)
.png)
.jpg)
