سەركۆ یونس
نرخی نەوت بەهۆی دەرئەنجامەكانی ڤایرۆسی كۆرۆنا بۆ نزمترین ئاست دابەزی و ئابوری ودارایی ئەو وڵاتانەی كە نەوت پێكهێنەری بودجەو داهاتی نەتەوەییانە تووشی گەورەترین مەترسی بوونەوەو وڵاتێكی وەك عێراق لەدوو مانگی ڕابردوودا نەیتوانی لەكاتی خۆیدا مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆران بدات و ناچار پەنای بردووەتە بەر قەرزكردن.
ئابوری عێراق بەهۆی دەرهاویشتەكانی كۆرۆناو سنورداركردنی هەناردەی نەوت لەلایەن ڕێكخراوی ئۆپێك پڵەسەوە توانای دارایی كەمی كردوە و لەئێستادا سەرەڕای نەبوونی یاسای بودجەو حكومەت داوای قەرزی زیاتر لە پەرلەمان دەكات.
لەلایەكی ترەوە بەهۆی زۆری خەرجیەكانی حكومیەوە بەگشتی و خەرجی بەگەڕ بەتایبەتی كەمانگانە تەنها بۆ مووچە پێویستی بەنزیكەی (5) ترلیۆن و چوار سەد ملیار دینار هەیە .
حكومەتی عێراقی بۆ دەربازبوون لەم قەیرانە لەماوەی ڕابردوودا لەگەڵ هەریەكە لە ئەردەن و میسر چەندین ڕێكەوتنیان ئیمزا كردوە لە بوارەكانی ووزە و خزمەتگوزاری وبازرگانی و پیشەسازی و وەبەرهێنان كە تێدا عێراق نەوت دابین دەكات بۆ ئەردەن و میسر بەنرخێكی ڕەمزی و لەبەرامبەردا هەریەكە لەو وڵاتانە خزمەتگوزاری پێشكەش دەكەن بە عێراق.
لەیەكێك لەبەندەكانی رێكەوتنەكەدا هاتووە پێویستە عێراق هێڵی بۆری نەوت بۆ ئەردەن ڕابكێشێت و نەوتی پێویست بۆ ناوخۆی ئەردەن بەنرخی گونجاو دابین دەكات كەنزیكەی (150)هەزار بەرمیل ڕۆژانە بۆ پاڵاوگەی (زەرقا‌و) و پاشان ئەگەر پێویست بێت لەو هێڵەوە عێراق دەتوانێت نەوتەكەی هەناردەی بازاڕەكانی تر بكات لە سنورەكانی ئەو وڵاتەوە و لەئایندەدا نەوت لەو هێڵەوە بگاتە میسر.
لەحاڵەتی ئاسایدا و بۆ جێ بەجێكردنی ئەم پرۆژەیە پێوستی بە (3 بۆ 5) ساڵ هەیە و بەتێچوونی زیاتر لە (8) ملیار دۆلار.
یەكێك لەسوودەكانی ئەم هێڵە نەوتیە ئەوەیە كە عێراق سەرچاوەی هەناردەكردنی دەبێت بە سێ سەرچاوە لەهەر حاڵەتێكی ناسەقامگیری سیاسی نێوان عێراق و توركیا ئەمە دەبێتە جێگرەوەی هێڵی بوری نەوتی جیهان و دەریای ناوەڕاست.
لەلایەكی ترەوە میسر پێویستی بە نەوتی هاوردەكراو هەیە بۆ پێویستی ناوخۆ و كەرتی پیشەسازی دەتوانێت لەڕێگەی (عەقەبە)وە كەئاسان و خێراتر دەبێت وەك سەرچاوەكانی تری هاوردەكردن، دەتوانن لەئایندەدا وێستگەی پاڵاوتنی نەوت دابمەرزێنن ئەمەش بەهایەكی بەرزی زێدە دەخاتە سەر ئابوری هەردوو وڵات و دەرفەتی هەلی كاری نوێ و پاڵپشتێكە بۆ گەشەپێدانی زیاتری ئابوری میسر.
یەكێكی تر لە بەندەكانی ئەم ڕێكەوتنە ڕاكێشانی هێڵی كارەبایە لەنێوان هەرسێ وڵاتدا و زیاتر لەم لایەنەوە خواستی عێراق لە كارەبا دابین بكرێت و لەكاتی پێویستیدا ئاڵوگۆڕ بكرێت.
شایانی باسە ئەم ڕێكەوتنە كەرتەكانی تری ئابوری و خزمەتگوزاری پەروەردە و كشتوكاڵ و بازرگانی و پیشەسازییش دەگرێتەوە.
لەبواری پەروەردە دەرفەتی هاریكاری هاوبەش لەلایەنی دابینكردنی كتێبخانەی دیجیتاڵی و پێشخستنی تاقیكردنەوەی ئەلیكترۆنی لەنێوان هەر سێ وڵاتدا خراوەتە ڕوو.
لەبواری كەرتی كشتوكاڵدا هەندێ پێشنیاری هاوكاری جیاواز پێشیناز كراوە لەوانە پرۆژەی تۆوی كشتوكاڵی و ئاڵوگۆری  شێوازەكانی هاوكاری جوتیاران.
لەلایەنی كەرتی بازرگانی و پیشەسازییەوە دەرفەتی هاریكاری و پشتیوانی گرنگ هەیە لەلایەنی بازرگانی جۆراوجۆر  و ئاڵوگۆری شمەك و كاڵاو دامەزراندنی وێستگەی جیاكاری و لەقوتونانی بەرهەمەكشتوكاڵییەكان و هاوكاری لە پیشەسازییە جۆراوجۆرەكانی تردا.
هەموو ئەم هەنگاوانەی عێراق بۆ دەربازبوونە لە ئابوری تاكجەمسەری نەوت و هەوڵدانە بۆ كردنەوە و دۆزینەوەی سەرچاوەی تری داهات و بەدەستهێنانی پاڵپشتی سیاسی و هەرێمایەتی بۆ حكومەتەكەی كازمی ئەژمار دەكرێت و هەوڵدانێكی عەرەبییانەیە بۆ خۆ دوور خستنەوە لە هەیمەنەی ئابوری وسیاسی ئێران.
ئەوەی جێگای سەرنجە لەم ڕێكەوتنە گرنگی نەدانە بە بەرهەمی ناوخۆی عێراق و لەكاتێكدا بەپێی ڕێكەوتنەكە عێراق باجی گومرگی لەسەر نزیكەی (371) كاڵای ئەردەنی لادەبات لەكاتێكدا ئەردەن تەنها (80) جۆر كاڵا بەرهەم دەهێنێت ئەمەش مانای تێكەڵكردنی كاڵای بیانی دێت لەگەڵ كاڵای ئەردەنی و لەبەرژەوەندی بازرگانەكانی ئەو وڵاتەیە و لەزیانی ئابوری عێراقە..
ئەمە لەكاتێكدا نزیكەی (5) ملیۆن دەستی كار لەعێراقدا بەدەست بێكارییەوە دەناڵێنن و ڕێژەی بێكاری بۆ (40%) بەرزبووەتەوە و ڕێژەی (31.7%) دانیشتوانی عێراق لەژێر هێڵی هەژارییەوەن!
هەروەها بەپێی بەندەكانی ڕێكەوتنەكە ڕێگە دەدرێت بە كرێكارانی میسری بچنە ناو بازاڕەكانی عێراقەوە ئەمەش دەبێتە هۆی دابەزینی كرێی كرێكار لەناوخۆی عێراق و چونكە كرێكاری میسری ئامادەن بەنیوەی كرێی ڕۆژانە كار بكەن.
ئەوەی تێبینی دەكرێت عێراق بەم بارودۆخە خراپەی ئابوری و داراییەوە لەوانەیە نەتوانێت ناوەڕۆكی ئەم ڕێكەوتنە سێقۆڵییە جێ بەجێ بكات و چونكە نەپارەی پێویستی لەبەردەستایە و نە ژینگەی سیاسی ناوخۆیی عێراق لەبارە بۆ ئەم پرۆژەیە.
جێگای وەبیرهێنانەوەیە عێراق نزیكەی (125) ملیار دۆلار قەرزاری ناوخۆ  ودەرەكییە و هێشتا داوای ڕێگەپێدانی بڕی (41) ترلیۆن دینار قەرزی تر دەكات بۆ پێدانی مووچە و خەرجییە پێویستیەكانیان.!!