دانا رەشید 
 
خەتەری دەوڵەتی چینی شەعبی لەسەر  کۆی گشتی  سیاسەتی  ئەمەریکا بە تایبەتی و  زلهێزەکانی جیهان بە گشتی ، لە دوای ساڵی ١٩٧٢ دەستی پێ کردوە ، کاتێ ماوتسیدونگ خۆی هێشتا لە ژیاندا بوو کە بریاری  فرۆمات کردنەوەی  سیستەمی دەوڵەتداری لە دەوڵەتی چین دەرکرد ، ئەمەش لە کتێبە گرنگەکەی ماو بە ناوی قسەی ماوتسیدونگ  دەنگی داوەتەوە ، بێ گومان چین و سۆڤیەتی جاران وەک دوو دەوڵەتی گەورەی خاوەن پێگەی کۆمۆنستی  لە نیوەی گۆی زەوی ململانێی توندیان هەبوو ، چین زیاتر خۆی بە کۆمۆنستی راستەقینە دەزانی کە  هەر سەردەمی ستالین  ململانێی ئەو دوو  قوتبە کۆمۆنستیە دەرکەوت ،کاتێ  هەندێ رۆژنامە نوس بە گاڵتەکردن بە فکری ماو بە ستالین دەڵێن ، جیاوازی نێوان سۆڤیەت و ئەو مۆدیلەی ماو لە  چین چۆن دەبینی ، ستالین دەڵێن ،  کۆمۆنستی سۆڤیەت و کۆمۆنستی چین  لە بیرو بروادا وەک رۆنی چێشت و کەرەی خواردنی بەرچایی وان ، لێرەدا مەبەستی ستالین سۆڤیەت وەک رۆنی جێشت وەسف کردوە . کە حەتمەن دەبێ بوونی هەبێ بەڵام کەرەی سەر سفرەی بەیانیان  بوونی کاتی یە  نەشبێ گرنگ نی یە .
ستالین مردوو چین و ماو  رۆژ بە رۆژ گەورەتر و کاریگەر تر دەبوون ، تا کۆتایی شەستەکانی سەدەی ڕابوردوو سەرەتای ساڵانی حەفتاکان ئیدی چین بە کردەوە گەورە دەوڵەتی کۆمۆنستی جیهان بوو نەک سۆڤیەت ، بۆیە ململانێ گەرمەکان لە سەرەتای حەفتاکان دەست پێ دەکات ،ساڵی ١٩٧٢ ماو دەڵێ ئێمە دەبێ بگۆرێین  ، لە دەوڵەتی چینی شەعبی  جوتیارەوە بۆ  دەوڵەتی پیشەسازی و بازرگانی ، کاتێ دەبینرا نەوەی نوێی چین  زۆر خولیای زانستی تەکنیکی و  ئارەزوی بازرگانی نێودەوڵەتی بوون ، چین ئەم خولیایەی گەنجانی دەوڵەتی قۆستەوە ، سەرەتا دەوڵەت بە دروست کردنی زانکۆ و پەیمانگا دەستی پێ کرد ، بۆ ئەوەی  زۆر ترین خوێندکار لە خۆ بگرێ ، بە ئێستاشەوە چین  کێشەی کەمی زانکۆی هەیە بۆیە ساڵانە رێژەیەکی زۆری خوێندکاری چینی لە زانکۆکانی ئەوروپاو جیهان  خوێندن تەواو دەکەن .  لە هەنگاوی یەکەم بە زانست و پیشەسازی کردنی کشتوکاڵ بوو ، واتە دەست کردن بە  برەودان بە پیشەسازی کشتوکاڵی . ماو ساڵی ١٩٧٦ کۆچی دوایی کرد ، بەڵام بەرنامەو ئەو  پلانی گۆرانەی چین  درێژەی پێ درا ،  ساڵی ١٩٧٦ واتە هەمان ساڵی مردنی ماوتسیدۆنگ  ، چەند گۆرانکاری لە  رۆژهەڵاتی ناوەراست و  ئاسیا و بەشێک لە ئەوروپا ڕویان دا کە سەرجەمیان دژی بەرژەوەندی دەوڵەتی چین بوون ، کەرت بوونی دورگەی قوبرس و  دروست کردنی دەوڵەتۆکەیەک بۆ تورکەکانی قوبرس ،  ئینقلابی سەربازی تورکیاو  حوکمی عەسکەرتاری ،  رێکەوتنی نێوان شای ئێران و رژێمی بعس لە عیراق کە شۆرشی کوردستانی باشور هەرەسی هێنا ، دورگەی تایوان کرا بە دەوڵەتێکی سەربەخۆو پڕ کرا لە بانکەکانی ئەمەریکاو ئینگلیز ،  هۆنگ کۆنگ  بە دژی چین بەکار دەهێنرا ،  ئەمەریکاو ئینگلیز لە هندستان و پاکستان  دامەزراوەی نەوەویان دامەزراند ئەمەش  بۆ دەستبەسەرداگرتنی سنورە ئاوی و ئاسمانیەکان بوو ،  لەمسەرەوە دەوڵەتی چین لەگەڵ یابان زۆر ناکۆکی سیاسیان هەبوو کە رەگی مێژویی هەبوو ، دەسەڵاتدارانی سۆڤیەت رێگەیان بە کۆریای باکورد نەدادا  بێ پرسی ئەوان  پەیوەندی لەگەڵ چین بکات ،   واتە  دەوڵەتی چین بەتەواوەتی هەرچوار دەوری بە توندی گیرابوو دژی ئەو ریفۆرمە  بەهێزەی کە خۆی لە گۆرینی سیستەمی دەوڵەتی چین دەبینیەوە لە چینی شەعبی  جوتیار بۆ چینی بازرگان و پیشەسازی ، کوردەکان لە باشور لە خراپترین حاڵەتیاندا بوون کە هەموو ئەو گۆرانە جەنگی و سیاسیە لە دژیان بوون ،بۆیە یەکێتی  نیشتمانی کە دروست بوو وەک ئەوە کە دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە ،  بیرو بروای ماوی کرد بە مەنهەجی خۆی و وەک دەڵێن جەلال تاڵەبانی  دوو جار ویستویەتی پەیوەندی ژێر بە ژێر لەگەڵ دەسەڵاتدارانی چین دروست بکات ، ئەمما  سەرهەڵدانی جەنگی ئێران و عێراق و هاتنە سەرکاری خومەینی و دەسەڵاتی ئیسلامی لە ئێران و  دەستپێکردنی ململانێێ ئەمەریکاو  ئێران هاوکێشەکەی گۆڕی . 
جمهوری ئیسلامی ئێران و جەنگی ئێران عیراق دەروی بەرەحمەت بوو لە دەوڵەتی چین کرایەوە ، ئیدی چین بە توندی خۆی دەخاتە ئێرانەوە ، ئێران بۆ جەنگ پێویستی بە هەموو شتێک بوو ، چەک ، پیشەسازی ، تیجارەت ، بۆیە چین لە رێگەی دروست کردنی چەندین کۆمپانیاو گروپی  چینی  کار بۆ ئێران دەکات و  بەمە  لە ڕوی داراییەوە زۆر  ئیستفادە دەکات و لە ڕوی سیاسیشەوە  زاڵ بوون و سەرکەوتن بەدست دەهێنێت  ، لە کرانەوەی ئەو تەوقە کە ئەمەریکاو ئینگلیز دەوری دەوڵەتی چیان دابوو ، چین لە رێگەی  بازرگانە ئێرانیەکانەوە بە تایبەت یەهودیە ئێرانیەکان  پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دروست دەکات ،  لە رێگەی دەوڵەتی تازە رزگار بووی ڤێتنامەوە  دەتوانێ ناکۆکیە سیاسی و جەنگی و مێژویەکانی خۆی لەگەڵ یابان بەلادا بخات و  پەیوەندیەکی سیاسی بازرگانی نوێ دروست بکات ،  ئەمەریتکاو ئینگلیز  وەک سیاسەتی خۆیان  هەمیشە  دین و مەزهەب بەکار دەهێنن ، لە ئەفغانستانەوە تا تورکیاو تا  ئەلبانیا  و بۆسنە و هەرسک بە ناو مسوڵمانانی سۆڤیەتدا  دەست دەکەن بە دروست کردن چاندنی چەندین رێکخراوی ئیسلامی تیرۆرست ، هەروەک چۆن  گرنگیەکی زۆر بە گروپە دینیەکانی چین درا دژی دەوڵەتی چین وەک  ئەو گرنگیەی بە دەلەیلاما دەدرا ،  میخائیل گۆرباچۆف  کۆتا سەرۆکی یەکێتی سۆڤیەت لە کتێبی پیرۆسرۆیکا  لە باسی سنورەکانی هندستان بە تەواوی دان بە خەتەری چینی نوێدا دەنێت ، بەڵام هەموو ئەو خەتەرانە دوای ساڵی ١٩٨٨ دەرکەوت کاتێ جەنگی ئێران عیراق وەستاو شێ‌دەماری  سودو قازانجە جەنگیەکان بۆ سۆڤیەت وەستا ، بۆیە سۆڤیەت  توشی قەیرانێکی قورسی ئابوری هات ، لەکاتێکدا چین سەرکەوت بەسەر ئەو هەموو  تەنگ و چیڵەمانداو ، دوای جەنگ گوژمێکی نوێێ لە ئێران و  چواردەوریدا دەست پێ کرد ، ئەوەش ئاوەدان کردنەوە بوو ،لە بنیشیدا پیشەسازی سەربازی نوێ بۆ ئێران ، وەک چۆن ساڵی ١٩٧٦ گۆرانکاریەکان دژی بەرژەوەندی چین بوو بەڵام ساڵی ١٩٨٨ بەدواوە هەموو گۆرانکاریەکان تا ڕادەیەکی باش لە قازانجی چین بوو ئەوەش بە گەرانەوەی هۆنگ کۆنگ  بۆسەر نەخشەی دەوڵەتی چین ، و دروست کردنی پەیوەندیەکی ئابوری و پیشەسازی لەگەڵ هندستان و  هێور کردنەوەی ناکۆیەکانی لەگەڵ ئەمەریکاو ،  پەیوەندی پیشەسازی  لەگەڵ مالیزیاو  سەنگافورەو و  بەرهەمی پیشەسازی چین دەگەیشتە ئەوپەری جهان و بازاڕەکانی پڕ کردبوو ، هەرەسی ئیتحادی سۆڤیەت زۆر لە سودو قازانجی دەوڵەتی چین و دژی بەرژەوەندی ئەمەریکا بوو ، چونکە بالانسی  تەوازنی سیاسی تێک دا ، یەک بە دوای یەک ئەوروپای شەرقی روخاو  ئەڵمانیا شەرق و غەربی یەکی گرتەوە ، بەمەش رۆژی پرشنگداری دەوڵەتی چین هەڵهات و تیشکی گەیشتە هەموو کون کەلەبەرێکی جیهان ، ئێستە دەوڵەتی چین وەک چۆن ئیسفنجێک بخرێتە ناو قاپێک شلەمەنی هەموی لەخۆیدا کۆ دەکاتەوە ، ئاوا خۆی خستۆتە ناو جتهان و هەموو جتهانی لەخۆیدا کۆ کردۆتەوە ، کاڵای چینی  هەموو ماڵێک و بازاڕێکی پڕ فرۆش کردوە و پیشەسازی ئەمەریکاو  یابان و ئەوروپاشی هەرزان فرۆش کردوە ، ئێستە جیهان  بە چینەوە سەرقاڵە ، نەک چین بە جیهانەوە .