گۆران عەلی کەریم ئەوكاتەی مام جەلال سەرۆك كۆمار بوو لەچەند شوێنێك باسی لەوە كردبوو كە ئەو چەند خەریكی بردنە پیشەوەی كارەكانیەتی وەك سەرۆك كۆمار، ئەوەندەش خەریكی پینەكردنی لێدوان و راگەیاندنەكانی سەرۆكی هەرێمە. زۆرجار مام جەلالەوە ئەوەوە بیسراوە، كە لایەنە عێراقییەكان بەو لێدوانەی بەرپرسانی هەرێم ئیستفزازکراون و ئەوانیش رق ئەستور بوون بەرامبەر هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی. ئیستاشی لەگەڵدا بیت گرفتەكە هەرماوە و لێدوان و راگەیاندنەكانی سەرۆكی حكومەت و بەرپرسەكانی تر، گرفتی گەورەیان بۆ تیمی دانوستانكارانی كورد لەبەغداد دروست كردوە، تەنانەت کار گەیشتە ئەوڕادەیەی بەناچاری ئەو كوردانەی لە لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانن بەراگەیاندنێك تكایان كرد، بالەهەرێمەوە بەلێدوانەکانیان گرفت و ئاڵۆزی دروست نەكەن بۆ تیمی دانوستكاران لەبەغداد.  لەبەغداد جگە لە  هەوڵەكانی شاندی هەرێم تیمێكی تریش لەنوێنەرانی كورد هەوڵەكانیان چركردۆتەوە بۆ ئەوەی رێككەوتن لەنێوان هەرێم و بەغداد بكریت و پشكی كورد لە پرۆژە یاسایی  میزانییە بەشێوەیەكی گونجاو شایستە جێگیر بكرێت، تیمی هاوپەیمانی هیوا و پەرلەمانتارە كوردەكان  لەهەموو فراكسیۆنەكان و سەرۆك كۆمار، پێكەوە هەوڵەكانیان چركردۆتەوە، تا رێگە خۆش بكەن بۆ رێككەوتن، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین دانیشتنیان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی ناوپەرلەمان و لایەنە سیاسییەكان سازكردوە، سەرۆك كۆمار د.  بەرهەم ساڵح بەدور لەئاراستەی سیاسی و حزبی لەگەڵ هەموولایەنە سیاسیەکانی هەرێم راوێژدەكات و توانا و پەیوەندیە دبلۆماسیەكانی خۆی خستۆتە گەڕ تا ئەو بەستەڵەكەی نێوان هەرێم و بەغداد بشكێنێت. کەچی ئەوەتا لەهەولێرەوە لەباتی دەستخۆشی و پێزانین تانە لەو هەڵە بەردەوامانە دەدرێت و ئەو پرسەش تێكەڵ بە ئەجێندای حزبی و رق و كینە دەکرێت و بەوە تۆمەتبار دەكرێن كە ئەوان دژی رێككەوتنی هەرێم و بەغدادن و وەك لەمپەر لەبەردەم ئەو رێككەوتنە وێنەیەكی ناشرینیان بۆ دروست دەكرێت.  دەرئەنجەمی ئەم لوتبەرزی و عینادیەی هەرێم جگەلە بێ باكی دەرهەق بە ژیان و گوزەرانی خەڵكی هەرێم و دەرخستنی ناكاراییان لە هونەری دانوستاندن هیچ شتێكی تر نیشان نادات، دیارە لای خەڵكی گریفان بەتاڵیش كە ماوەی چەند مانگە مووچەیان پێنەدراوەو حكومەت بێ باكانە دەڵێت ئەوەی بەردەستە ئەوە دابەش دەین و هیچ گرەنتیەک نیە بۆ موچە خۆران هاوڵاتیانی هەرێم کەحکومەت بەچی پێوەرێک مامەڵەیان لەگەڵ دەکات چونکە تائێستاش هیچ شەفافیەتێک لە داهاتی هەرێمدا نیە، بۆیە ئەم هەڵویستانە هەرگیز بەهەڵوێستی نەتەوەیی و كوردایەتی لێكنادرێتەوە جگە لەوەی دەبێتە مایەی تورەبوونی زیاتری خەڵك بەرامبەر بەم بێ باكییەی حكومەت و لایەنە باڵادەستەكان.

هەندرێن شێخ راغب  ئەزمونی یەكەم: لەساڵی 1921ەوە ، كێشەی بونیادی دەسەڵات لەعێراق ئەوەبوو كە سوننەكان بەجۆرێك حوكم دەكەن دەرفەت نادەنە شیعەو كورد. دەیانەوێت كوردو شیعە هاوڵاتی پلە سێ وچوار بن و هەردوو مەزهەبی شیعەو نەتەوەی كورد بتوێنەوە لەناو بۆتەی عێراقی بونێك كە سوننەكان دەیانویست. ئەم سیاسەتە نەك سەركەوتوو نەبوو، بەڵكو ماوەی هەشتا ساڵ ئاشوب و ناسەقامگیری و جەنگی بەردەوامی لێكەوتەوە. كەواتە چارەسەركردنی كێشەی كورد وایدەكرد سوننەكان هاوبەشێكی راگرتنی عێراقیان بۆ دروست بێت، یان چارەسەری دۆخی شیعەی زۆرینە! . بەڵام سوننەكان ئەوەیان نەكرد. دوای كەوتنی بەعسیە سوننەكانی دەسەڵات ساڵی 2003 بەدەستی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی، بونیادی دەسەڵاتی عێراق گۆڕاو لەبری سوننەكان، ئیدی شیعەكان بوونە حاكم. بەڵام شیعەكان نەك هەر ئەزمونییان وەرنەگرتووە، بەڵكو هەمان سیاسەتی ئەوان پەیڕەو دەكەن لە مومارەسەی دەسەڵات، ئەوەتا سوننەكانیان كردۆتە دژو لەسەر نەوت و بودجەو موچەو كەركوكیش كورد دژیانە. ئێستا شیعەكان دەیانەوێت سوننەو كورد ببنە پاشكۆی تەواوی سیاسەتی ئەوان. ئەمەش بەرەی دژە شیعەی عێراق بەهێزتر دەكات.  ئەزمونی دووەم: شیعەكان لەبیریان چووە بەرامبەر سوننەی عەرەبی عێراق زۆرینەن، بەڵام لەدنیای ئیسلام بەرامبەر سوننەكان كەمینەیەكن. سوننەكان سعودیەو میصرو ئیمارات و كوێت و ئوردن و توركیاو زۆرێك دەوڵەتی دیكە پشتیان دەگرن، خاوەنی هێزو جوگرافیاو ئەزمونێكی دوورودرێژی بەرێوەبردنی دەسەڵات و سیاسەتن لە عێراق، ئەمڕۆ باریان لارە شەرت نیە سبەینێ وابن؟ شیعەكان ئەوەیان لەبیر كردووە كە پەیدابوونی داعش دەرەنجامی پەراوێزی سوننەكان بوو لە موصڵ و ئەنبارو تەواوی عێراق؟ بۆیەش هەر زوو داعش لەناوچە سوننیەكان گەشەی زۆری كرد‌و خۆی گرت؟ شیعەكان دەبێت واقیعی بن بەرەی كوردو بەرەی سوننە زەبریان لێ دەدات.  ئەزمونی سێیەم: شیعەكان مەستی ئەوەن كە زۆرینەی ناو پرۆسەی سیاسی و دانیشتوان و ناوچەو دەسەڵاتی عێراقن، ئێرانێكی گەورەی شیعەشیان لەپشتە، بەڵام سوننەكانیش بەهێزبوون، خاوەن سوپایەكی گەورەی جیهانی بوون، دەسەڵاتیان لە بەغدا پتەو بوو، بەڵام كاتێك هەلومەرجی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی گۆڕا بینیمان چیان بەسەرهات؟. ئەزمونی چوارەم: لاوازبوونی كوردو هەرێمەكەی زەبری كوشندە لە دەسەڵاتی شیعەكان دەدات، ئێستا ئەوان بەرێگایەكی هەڵەدا دەڕۆن، پێیان وایە دەسەڵاتی كوردی كەوتووەو سلێمانی و یەكیەتی و هاوبەشەكانی لەبەرەی شیعەكان و حكومەتی ناوەندن، بۆچونیان وایە بەئاسانی دەتوانن وەك كەركوك مامەڵە لەگەڵ هەولێرو سلێمانی بكەن، دوای 16ی ئۆكتۆبەر هیچ ترس و شەرمێكیان لە كورد نەماوە، بە ئاشكرا باسی پارچەكردنی هەرێم و لاوازكردنی هەرێم دەكەن، بەجۆرێك باسی كورد دەكەن هیچ كات ئەوەندە بێ منەت نەبوونە، بەڵام لەبیریان چووە ئەوەی كێشەی هەیە دوو پارتی دەسەڵاتن لە حكومەت و دارایی و ململانێی ناوخۆیی، بەلام كورد وەك نەتەوە لە كوردستانەو ئەگەر چارەسەری بودجەو موچەی هاوڵاتیانی هەرێم نەكەن، ئەوا موچەخۆران و هاوڵاتیانی هەرێم چۆن ئێستا بە توندی رەخنە لە دەسەڵاتی هەولێر دەگرن، بەهەمان نەفەسیش روبەروی سیاسیە شیعەكان دەبنەوە؟. راستە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان چاویان لەدەست بەغدایە بۆ چارەسەری قەیرانی دارایی و موچە، بەڵام شیعەكان دەبێت ئیغرا نەبن، پێیان وابێت قەوارەی هەرێم دەسڕنەوەو دەیكەنە وەقفی شیعە، لاوازبوونی كورد خزمەت بە دەسەڵاتی شیعە ناكات و بەرەیەكی دیكەی كێشە بۆ دەسەڵاتی شیعەكان دروست دەبێت.  ئەزموونی پێنجەم: كاتێك صەددام كیمیابارانی هەڵەبجەی كرد، منداڵ و ژن و پیری خنكاندو گەیشتە ترۆپكی دڕندەیی، بەڵام موچەو بەشەخۆراك و بودجەی خەڵكەكەی لەكاتی خۆیدا دەنارد؟ ئەزانن ئەمە مانای چی؟ برسی كردنی خەڵك بوركانێكە لەبنەوە دەكوڵێت، تەنها دەرچەیەكی دەوێت بێتە دەرەوە؟ بەر لەهەموو كەس دەبێت شیعەكان ئەم وانەیە تێبگەن پێش دەسەڵاتی كوردی.  ئەزموونی شەشەم: شیعەكان ئەگەر گوێ لەهیچ نەگرن، دەبێت وانەیەك لە عەبدولكەریم قاسم فێربن، كاتێك كودەتای كردو دەسەڵاتی پاشایی عێراقی گۆڕی، بەڵام سەریان بڕی و كوشتیان و بەعسیە قەومیەكان هاتنە حوكم، زۆرینەی چاودێران و مێژوونوسان دەڵێن كاتێك حزبی شیوعی و گەلی كورد ناكۆك بوون لەگەڵ قاسم و بوونە دووبەرەی دژ بە دەسەڵاتی قاسم، وایكرد لەبەغدا بەتەنیا بمێنێتەوەو بەئاسانی بەعسیەكان ئەم بۆشاییەیان قۆستەوەو پەلاماری قاسمیان دا، بۆیە دەگوترێت ئەگەر كورد لەگەڵ قاسم بوایە، یان حزبی یەكەمی عێراق حزبی شیوعی لەگەڵی بوایە، ئەوا ئاسان بەعسیەكان نەدەهاتنە دەسەڵات. ئێستا شیعەكان لەهەمان دۆخن، نە سونەو نە كورد لە بەغدا دەسەڵات و هاوبەش و خاوەن بڕیاری راستەقینە نین. ئایا شیعەكان بەمجۆرە دەتوانن سەقامگیری سیاسی و دەسەڵات و دارایی عێراق وە دەست بخەن؟.  ئەزمونی حەوتەم: ئەگەر كورد چیرۆكی سەركەوتنی دەوێت، دەبێ وا هەڵسوكەوت بكات كە شتێك نیە ناوی عێراق و بەغدا، واتە ستراتیژی ئابوری خۆی هەبێت، ئابوری نیشتمانی و دەوڵەتی شەفاف دروست بكات، بلۆكی ئابوری حزب دەست لە قوڕگی ئەم وڵاتە بەردات، ئەبێ كورد وا بیربكاتەوە كە تەنها خۆی و خوای خۆیەتی و شتێك بەناوی بودجەو موچەی عێراق بوونی نیە. ئەمەش پلانی زانستی و نیشتمانی و دەوڵەتی دەوێت كە هەرێمی كوردستان لە داهات و خەرجی و فرە چەشنی كارو بەرهەم هێنان بە تەواوی بخاتە سەر سكەی ئابوریەكی شەفافی نیشتمانی. چونكە كەوتنی شیعەكان و هاتنەوەی سونەكان هەر هەمان چیرۆكە كاتێك تۆ چاوت هەر لەدەستی بەغدا بێت  واته‌ فه‌رق نيه‌ چ سووننه‌ يان شيعه‌ يان هه‌ر هێزێكی ديكه‌ كه‌ تۆ هه‌ر موحتاجی ئه‌وان بويت؟  

بەهرە حەمەڕەش لە درێژایی ژیانی کاردا، گفتۆی رۆژنامەوانی زۆرم لە گەڵ ئەو ئافرەتانە ئەنجامداوە، کە پێیان دەڵێن "لەشفرۆش"(*)، پتر لە گوێی جەستەم، زۆر ویستومە بە گوێی عەقڵ و هەستەکانیشم لە روخسار و قسەکانیان رامێنم. ئایا بۆچی ئەم کارە دەکەن؟ لە کاتێکدا کارێکی نەخوازراوە، بەپێی هەموو کلتور، نەریت و بەرنامە زەمینی و ئاسمانییەکان؟ لە سەرەتا دەمەوێت بەکۆمەڵێک پرسیار دەست بەنووسیەکەم بکەم، ئایا لەشفرۆشەکان، وەک پێداویستی جەستەیی ئەم کارە دەکەن؟ یان چێژی لێوەردەگرن؟ یان بەرامبەر بە پێداویستییەکی ژیان بە ناچاری ئەم کارەیان هەڵبژاردووە؟ ئایا بێ رەحمی کۆمەڵگە و تێڕوانینی بۆ کەسانی هەژار و بێ دەرەتان دووچاری لەشفرۆشی کردوون؟ یانیش پەیوەندییەکی خۆشەویستی، کە بەجۆرێک رادەستی خۆشەویستەکەی بووە، هەموو متمانەیەکی پێکردووە، دواجار وێنە و ڤیدیۆی بڵاوکراوەتەوە و خزێنراوەتە جیهانێک، کە خواستی ئەو نییە؟ ئایا لەشفرۆشی پیشەیە؟ ئەگەر پیشە نییە، بۆچی بازاڕی ئەم کارە پڕە لە کڕیار؟ کڕیارەکانیش لە ئاستی جۆراوجۆری پیشەیی و زانستی جیاوازدان. هەندێجار سیاسی بەناوبانگ و هەندێجار خاوەن پۆست و پلەی سەربازی، مامۆستا و ئەندازیار و هەندێجار کرێکار و دوکاندار و وردەنان فرۆشن!! هەندێجاریش رۆژنامەنوس و هەندێکیان شیکاری سیاسی، توێژەری کۆمەڵایەتی و دەرونین. کڕیارەکان هەریەکیان کوڕی ژنێکن، کە بەقۆناغی جۆراوجۆری گوزەراندا تێپەڕیون. نەهامەتی و شەونخونییان بەبەخێوکردنی منداڵەکانیانەوە بینیوە. تاڵ و سوێری ژیانیان چەشتووە. واتە کوڕ یان باوک، یانیش برا و مێردن. لەشفرۆشەکان ژنن، دایک، خوشک، یان هاوسەر و کچن. رەنگە نەهامەتی و دۆخی ژیان دووچاری رەوشێکی ناشایستەی کردبن.  لەشفرۆشەکان، زۆرترین رێژەیان بەهۆی دۆخی خراپی شەڕ و کۆمەڵگە و ناهەمواری ژیانەوە بەهۆکاری جۆراوجۆر دووچاری ئەم ژیانەبوون. لەشکڕەکان، هەموویان بە ئارەزوو و بەخواستی خۆیان، بەبێ زۆرلێکردن بوون و دەبنە لەشکڕ. لەشفرۆشەکان، دواتر کۆمەڵگە قبوڵیان ناکاتەوە، ئەگەر ببنە فریشتەش لەکەیەکی نەرێنیان لە سەر دانراوە، بەڵام لەشکڕەکان پیاو و کوڕی پیاون، ئەوان هەرچی بکەن لەکەدار نابن، بەڵکو هەندێجار وەکو رەمزی پیاوەتی و نێرایەتی دەیگێڕنەوە و باسی دەکەن.  لەشفرۆش و لەشکڕ، هەردوو رەگەز مرۆڤن. لە رووی بایۆلۆژییەوە پێداویستی جەستەیی و لە رووی سایکۆلۆژییەوە پێداویستی دەرونییان هەیە. هەردووکیان نەخۆش دەکەون و دەخۆن و دەخۆنەوە. بۆی هەیە هەڵە بکەن و راستبکرێنەوە یانیش راست ببنەوە. بۆی هەیە بەرووداوێکی ئۆتۆمبیل کەمئەندام بن، یانیش دووچاری نەخۆشییەکی کوشندەبن و چاوەڕێ بن بمرن، یانیش بە هیواوە لە تێکۆشان بۆ ژیانێکی باشتر بەردەوام دەبن. هەردوولایان دەیانەوێ بژین، بەڵام چانسی ژیان بۆ یەکیان زیاترە و بژرادەی جۆراجۆری لە بەردەستدایە. ئەویتریان، زۆربەی رێگاکانی مەترسیدارن. چەمکی لەشفرۆشی ئەگەر ئێمە وەک لۆژیکی زمان یان چەمک، قسە لە سەر لەشفرۆشی بکەین، ئایا لەش+فرۆشتن، بۆ ئەم کارە گونجاوە؟ لە چ باکگراوندێکەوە سەرچاوەی وەرگرتووە؟ زیهنیەتی داڕشتنی ئەم وشەیە لێکدانەوە و باکگراوندی  بۆ لەش و کاری فرۆشتن چیبووە؟ ئایا هەمان باکگراوندە نێرسالارییەکەیە یانیش ئەم وەکو کار هێنراوەتە گۆڕەپانی ژیان و قبوڵکردنێکی نافەرمی و کپکراوی پێدراوە! ئایا ئەو گۆرانیبێژانەی، کە لە شایی و ئاهەنگ گۆرانی دەڵێن، دەنگ فرۆشن؟ ئایا رۆشنبیر، نوسەر و سیاسەتوانان هزر فرۆشن؟ ئایا کرێکارەکان هێز فرۆشن؟ بەپێی ئەم چەمکە، لەشفرۆش پێناسەیەکی جەستەیی رووتی دراوەتێ و دیارە، بەڵام بەڕێوەبەری کار، ستاف و لەشکڕ دیارنین؟ ئەگەر کۆمەڵگەیەک هزری بەکارهێنان و داتاشینی وشە و چەمکی بۆ دۆخەکانی کۆمەڵگە، دیاردە و کارە جۆراوجۆرەکانی نەبێت، دیسان لە بازنەی تێڕوانینی هەڕەمەکی، بۆ کاری "لەشفرۆشەکان" دەگەڕێینەوە. ئەی ئەم چەمکە نیگەتیڤانەی، کە پێشتر شەرم و ئێستا ئاساییبوونەوە، وەکو: (خاک فرۆش، وڵاتفرۆش، نەتەوەفرۆش)، دەکەونە کوێی گوزەری ئەم کۆمەڵەی، کە مامەڵە و تێگەیشتنێکی نا عەقڵانی و هاوردەی بۆ چەمکەکان هەیە. دەبێ دان بەوەدا بنێین، کە نەمانتوانیوە خۆمان لە کۆمەڵێک گرێ و دەمارگیری ناپێویست و بێ بنەما رزگار بکەین، یانیش شیکردنەوەمان بۆ دۆخ و قۆناغ و بەکارهێنانی چۆنێتی و زیهنیەتی بەکارهێنانی چەمکەکان هەبێت. ماوەیەکە بەگەرمی باسی لەشفرۆشی بەشێوەیەکی هەڕەمەکی و نازانستی دەکرێت، لە ئاستێک، کە (دوکاندار، کاسب، راگەیاندنکار، قوتابی، دکتۆر، یاساناس، ئاسنگەر، ئیسلامی، چەپ و عەلمانی) قسەی لە سەر دەکەن، بەڵام خەڵکی پسپۆر لە بواری (ئەنترۆپۆلیژی، کۆمەڵناسی و دەرونناسەکان) بێدەنگن!! هەموان شیکردنەوە بۆ دۆخی کۆمەڵایەتی و دەرونیان دەکەن، هەندێکیش مۆڵەت بەخۆیان دەدەن وێنەکانیان بڵاوبکەوە و ئەم و ئەو تاوانبار بکەن، هەندێکیشیان داوای کوشتن و لە ناوبردنیان دەکەن، هەندێک دەڵێن، ئاگریان تێبەردەن و هەندێک دەڵێن ریسوایان بکەن. ئەم گەڕە لاوژەیە لە کاتێکدایە، کە دۆخی سیاسی، ئابوری، تەندروستی و دەرونی کۆمەڵ ناجێگیرە. رەوشێک هەیە، کە بەرهەمی نا تەندروست دەدات. کاتێک رەوشەکەمان قبوڵە، دەبێ بەرهەمەکانیشمان قبوڵ بێت. بیربکەینەوە چۆن کار لە سەر ئەگەرەکان بکەین، ئەگەر نەمانکرد چۆن مامەڵە لە گەڵ دەرئەنجامەکان بکەین. پێویستە ئەوەشمان لە بیربێت، کە لەشفرۆشی یەک لە کارە هەرە کۆنەکانە، بەڵام لە گەڵ گەشەسەندنی سستمی سەرمایەداری و جیهانی روکەش و پشتگوێ خستنی هزر پەرەی سەند. لە هەموو وڵاتان هەیە، بەڵام بە یاسا و رێسای تایبەت و رێوشوێنی تەندروستی و کۆمەڵایەتی کۆنتڕۆڵکراوە. لەشفرۆشەکان شوێن و جێگایان دیارە و لەشکڕەکانیش لە جیاتی حەرەمی ماڵەکانیان، بەدزییەوە بەکاربێنن خۆیان دەڕۆنە ئەم خانانەی، کە بۆ ئەم کارە تەرخان کراون.  ئەوەی کە ئێستا لە کۆمەڵگای کوردی دەبینرێت، رێژەی زۆری دامەزراوە و ئۆرگانەکان خەریکی نواندنن. هەمووی لە سەر ئاستی جۆراوجۆر: سیاسی، دکتۆر و ...، رۆشنبیر و نوسەر، فیتەر و شوفێر پێكڕا نمایش دەکەن، ئەگەر ئۆتۆمبیلەکەت جوان بوو چڵپاویش بەخەڵكدا بکەی ئاساییە!! ئەگەر سمت و رانت نمایش کرد، مێشکیشت بەتاڵ بێ ئاساییە، ئەگەر پارەت زۆربوو، نەزانی دوو رستەی بەسودیش بڵێی ئاساییە. ئەگەر جلەکانت و ئامێری مۆبایلەکەت گرانبەها بوو، لە ژیانتدا کتێبێکیشت نەخوێندبێتەوە ئاساییە، ئەگەر چوویە گەشت و گۆشت براژاندن و وێنەکەت بڵاوکردەوە، قەت رۆژێکت بۆ وەرزش تەرخان نەکردبێ ئاساییە، کە منداڵەکەت گریا لە بری ئەوەی بزانی پێداویستییەکانی دابین بکەین، ئایپادێک دەخەیتە دەستی دواییش دەیبەیە دکتۆر دەڵێن فێری قسە نەبووە ئاساییە. گوێ لە گۆرانی کۆری، هیندی و ئینگلیزی دەگری و کاتی دەدەیتێ بەڵام لێی تێناگەی ئاساییە..!! لە ناو ئەو هەموو نەشازی و نەگونجاویەدا، لە ناو ئەو هەموو پەیج و ئەکاونتی جنێوفرۆش و دەموچاوە ساختانەدا، کە رۆژانە کاریان رق چاندن و بێبەها کردنی جوانییەکانی ژیانە، لە ناو ئەو هەموو مامۆستا، دکتۆر وخاوەن بڕوانامە بێ زانستەدا هێشتا دەپرسن، کە بۆچی لەشفرۆشی هەیە؟!! ئایا زیانەکانی هەبوونی لەشفرۆش، زیاترە یان هی بڕوانامەی بێ زانست؟ ئەوان سەرچاوەی تێکدانی کۆمەڵگەن یان سیاسی، بەرپرس، مودیر، مودیرعام و مامۆستای ناشایستە؟ یان ئەو دکتۆر و نەخۆشخانانەی، کە بازرگانی بەتەندروستی و ژیانی خەڵکەوە دەکەن؟  ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ، پێویستی بەلێکۆڵینەوەی زانستییە لە بوارەکانی، ئابوری، تەندروستی، سیاسی، رۆشنبیری و کۆمەڵایەتی، هەروەها ئەم جۆرە مژارانە پێویستی بەمێزگرد، کۆنفرانس و سیمینارە، ئایا چۆن دەتوانین بەم لەرزۆکییەوە، چیتر بەرزیانەکانی گلۆباڵ نەکەوین، چیتر نەبینە کۆمەڵگەیەکی رۆبۆتی و ژیان بێبەها بکەین. بەکورتی، پێویستە کورد پەیمانگە و ناوندی جیاوازی هەبێت، بۆ دروستکردنی کلتوری پێکەوەژیان، جیاکردنەوەی جۆرەکانی شەڕ و ئاشتی، کلتوری ئۆپۆزسیۆن و رەخنەگرتن. کلتوری دەسەڵات و بەڕێوەبردن. ئیتر بوار و بونیادەکانی کۆمەڵگە وەک زنجیرەن، هەموان کاریگەرییان لە سەر یەکتر هەیە، ئەوەش کە دەڵێ دەست، بەکڵاوەکەمەوە گرتووە با نەیبا لە هەموان زەرەرمەندتر دەبێت. با کە قسەکانمان سودی بێدەنگ بین، کە نەمانتوانی برینەکان ساڕێژبکەین برینی تر دروست نەکەین.  ) تێبینی، من لە گەڵ بەکارهێنانی ئەم چەمکە نیم، بەڵام بۆ گەیاندنی فکرەکەم ئەم چەمکە بەکاردێنم، تاکو پسپۆر و شارەزایانی زمان، چەمکێکی گۆنجاوتر بۆ ئەم دیاردە دەئافرێنن.  

لەنجە عەبدوڵلا دەرکەوتنی کچە مۆدێلەکان لە شاشەکانی میدیای کوردی لەژێر ناونیشانگەلێکی جیاواز حاڵەتێکی چاوەروانکراوەوە وەک مومارەسەکردنی پیشەیەک بۆ پرکردنەوەی خواستی زۆری کۆمپانیاو گۆڤارە بازرگانیەکان و تەنانەت پێشکەشکردنی چەن بەرنامەیەکی دیاریکراو لە ھەندێ کەناڵی میدیایی بەتایبەت لە فەزایەکی وەک کوردستاندا کە راستەوخۆ کەوتۆتە ژێر کاریگەری شەپۆلی سەرمایەداری کە خەریکە مرۆڤی ئەم سەردەمە خاڵیدەکاتەوە لە فکرو بیرکردنەوە و ھەموو بەھاو پرەنسیپە ئینسانیەکانی مرۆڤ دەسڕێتەوە . بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئایا ئەوەی میدیا تەرویجی بۆ دەکات نیشاندانی مۆدێلێکە کە پرۆفیشناڵانە مومارەسەی کاری خۆی دەکات و بریاری داوە جوانی دەم و چاوی و جەستەی بخاتە خزمەت کارەکەی یان بەشی ھەرەزۆری گەرم کردنی بازاری جەستەیە لە رێگای خستەرووی چەن پرسیارگەلێکی سەیرو سەمەرە کە تێیدا باس لە گەورەیی سمت و فێلەری دەم و چاو ژمارەی ئەو بەرپرسانەی داوای سێکسیان لێکردوە وە لە پالیدا پرسیارکردن سەبارەت بە موڵک و ماڵ و داھاتی خەیاڵی ئەم خانمە کە رەنگە ھەندێکیان ساڵێک نابێت دەستیان بەم کارە کردووە کەچی خاوەنی سەیارەی گرانبەھاو شوقە و بزنس و سەروەتێکی خەیاڵین بەبێ ئەوەی کەس بپرسێت (من اين لك هذا ). بەرای من ئەوەی میدیا دەیکات بێ بەرنامە نیە رەنگە بەشێکی گەمژەیی و کاڵفامی سیاسەتی ئەو کەناڵەبێت لە تێنەگەیشتنی لە پیشەی بوون بە مۆدێڵ وەک ئەوەی لە ئەوروپاو وڵاتانیتر ھەیە کە ھەرچەندە من ھەرگیز لەگەڵ ئەم جۆرە پیشەیە نیم بەڵام ھیچ کات مۆدێلێکی وەک ئەوەی ئێرە نابینیت لە شەورۆژێکدا ببێت بە ملیۆنێر و بەستنەوەی ئەم جۆرە پیشەیە بە ئازادی ژن وەک بەدیلێک بۆ ھاتنەدەرەی لە فەزای گشتی کە من رام وایە ھیچ کاتێک نمایشکردنی جەستەو بەبازارکردنی بریتی نیە لە ئازادی و ھەڵبژاردەیەکی نادروستە کچانی کورد ھەڵبژاردەی تریان ھەیە بۆ ئەوەی تواناو لێھاتوویی خۆیان دەربخەن ھەرچەندە رێگریەکانیش زۆربن بەڵام ھیچ کاتێک ئەم جۆرە لە بزنس نابێت ببێتە ئەو بەدیلە . وە ئەوەشمان بیر نەچێت کەناڵی میدیایی لەم ھەرێمە موڵکی بەرپرس و پیاوانی دەسەڵاتدارە و من لەو باوەرەدام بڵاوبوونەوەی ھەر دیاردەیەکی لەم شێوەیە دەستێکی باڵای حزب و ئیرادەیەکی سیاسی لە پشتە چونکە دواجار ئەوان ئەمنیەت و سەروەت و سامانی ئەم وڵاتە بەرێوەدەبەن و ھەمووشمان دەزانین تێگەیشتن و ئیرادەی ئەھلی دەسەڵات بۆ مەسەلەی ژن لە چ ئاستێکە ھەر بۆ نموونە ئایا ئەو پارەیەی تەرخاندەکرێت بۆ رەفاھیەت و خۆشگوزەرانی ئەم کچانە ئامادەن بیخەنە خزمەت پرۆژەیەک کە ھاوکاری سەدان ژنی بێلانەو بێ دەرامەتی ئەم ھەرێمە دەکات کە رۆژانە قوربانی توندوتیژی و ناعەدالەتیە ئەگەر بەرپرس و بزنسمانی کورد ھێندە بەخشندەو دەستبڵاون بۆ پشتیوانی کچێکی گەنج بێ ھیچ بەرامبەرێک ئێمە ئەم سەخاوەتەمان نەدی لە بەرامبەر ھاوکاریکردنی ژنانی قوربانی و بێدەرامەتی ئەم ھەرێمە . بەرای من کاتی ئەوە ھاتووە رێکخراو ژنانی چالاکوان واز لە موجامەلەی دەسەڵات و ئەنجوومەنەکەی خانمانی بھێنن و کەمێک لەم ھوتێلە چوار ئەستێرانە بێنە دەرەوە کەمپینێکی سەرتاسەری رابگەیەنن بۆ دانانی سنوورێک بۆ ئەم بە بازاری کۆیلەییەی ژنان دانانی سنوورێک بۆ ئەو کەناڵانەی تەرویجی بۆ دەکەن ئێمە ھیچ کاتێک ئەو ژنانەمان لێ زیادنیەو دەبێت ھەوڵی پاراستنی ژیان و ئایندەی ئەو ژنانەش بدەین کە دڵنیان چەندین ھۆکارگەلی شاراوەو جیاواز ھەیە بۆ ئیستیغلالکردن و بەکارھێنانیان لەم بازارە قێزەونە و بەشێکی زۆریان رووبەرووی ھەرەشەی جۆراو جۆر دەبنەوەو تەنانەت من ھەندێ کەیسم بینیوە کە سکی پربوەو ناجار کراوە منداڵەکەی لەبارببات و دواتر ژیانی کەوتۆتە مەترسیەوە . ھیوادارم ھەڵمەتی پشتیوانی بۆ شەرعیەتدان بەم دیاردەیە رابگرن و ئەوەشی پشتیوانی لەم دەرکەوتنەی کچان دەکات وەک ھەوڵێکی ئازادانە دژ بە عورف و نەریت و بەربەستەکانی کۆمەڵگا و ئەمەی بە ھەوڵێک بۆ ھاتنەدەرەوە و بەشداری ژن لە فەزای گشتی لێکیدەداتەوە ھەڵەیەکی گەورە دەکات و ھیچ لە چەمکی ئازادی تێنەگەیشتوە چونکە ھیچ کاتێک لە پرەنسیپی ئازادی و عەدالەتی کۆمەڵایەتیدا ئیشتیغلالی جەستەی ژن و بەکاڵاکردنی بەدیلی مانەوەی ژن بە دیار تەباخەوە نەبووە !  

بەیار عومەر عەبدوڵا لە زانست و لێکۆڵینەوەی ئەکادیمیدا، دەبێت زانیاری لە کەسی بێلایەن وەربگیرێت، و نابێت زانیاری لە کەسێک وەربگیرێت کە لایەندار بێت یان وتنی ڕاستیەکان لە بەرژەوەنیدا نەبێت.  ئەگەر زانیاری لە کەسێک وەربگیرێت کە بەرژەوەندی لەو وتنی ڕاستیەکاندا نەبێت، پێی دەوترێت بەیەکداچونی بەرژەوەندی و زانیاریەکان بەهای زانستیان نابێت و لێکۆڵینەوەکەش قورسایی نامێنێت. لەم ڕۆژانەدا جێگری سەرۆکی حکومەت، قوباد تاڵەبانی، لە لێدوانێکدا وتویەتی گوایە (١١% ی نەوتی هەرێم لە پارێزگای سلێمانیدایە) و ئەم پارێزگایە ناتوانێت خۆی بژێنێت. ئەمە یەکەمجار نیە زانیاری هەڵە و لێدوانی نادروستی لەم جۆرە لەلایەن تیمی حکومەتی و پەرلەمانی یەکێتی و گۆڕانەوە دەدرێت لە هەولێر. وەکو دەڵێن تەنها (١١% ی بەرهەمهێنانی نەوت) لە دەڤەری سەوزە، ئەی بۆ ناڵێن (٦٥%ی یەدەگی نەوت و ٨٠%ی یەدەگی گاز)یش هەر لەم دەڤەرەیە.   زۆرینەی نەوت و گاز لەم زۆنەیە، بەڵام بەهۆی لاوازی تیمی یەکێتی و گۆڕان لە حکومەتدا، پارتی لە ڕێی وەزارەتی سامانە سروشتیەکانەوە زۆرینەی وەبەرهێنانی لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆکدا کردوە، و بیرەکانی پارێزگای سلێمانی فەرامۆش کردوە. واتە وەزارەتی سامانە سروشتیەکان کە بەدەست پارتیەوە، وایکردوە کە کۆمپانیا گەورەکانی بواری نەوت، زیاتر لە سنوری زەرد وەبەرهێنان بکەن و نەوت دەربهێنن.  تەنانەت کارێکیان کردوە کە ئەو بیرانەی پێشتر لەم سنورە هەبون بەرەو وشك بچن. بۆ نمونە نەوتی شیواشۆک، بە ئەنقەست بە شێوازێکی زۆر نازانستیانە نەوتی لێدەردەهێنن، بۆ ئەوەی بەرەو کەمبونەوە و وشک بون بچێت. ئەمانەش لە پێناوی ئەوەدا کە خەلکی پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین بکەن بە کۆیلە و بیانگەیەننە ئەو بڕوایەی کە ناتوانن خۆیان بژێنن و تەسلیمی ئیرادەی پارتی بن.  کاتی خۆی کاک نەوشیروان هەمان پرسیاری لە تیمی وەزاری گۆڕان کردبوو لە هەولێر و وتبوی ئایا پارێزگای سلێمانی دەتوانێت خۆی بژێنێت؟ لە وەڵامدا تیمی وەزاری گۆڕان، بەتایبەتتر وەزیری دارایی ئەوکات، کۆمەڵێک زانیاری ناڕاستی دابوو بە کاک نەوشیروان و وتبوی نەخێر سلێمانی ناتوانێت خۆی بژێنێت. ئەگەر پارێزگای سلێمانی بتوانێت خۆی بژێنێت و ببێت بە هەرێمێکی سەربەخۆ، وەزیرەکانی یەکێتی و گۆڕان کارەکانیان لەدەست دەدەن. کەواتە ناچارن زانیاری هەڵە و نادروست بدەن بە حزبەکانیان و بڵێن ئەم سنورە ناتوانێت خۆی بژێنێت، بۆ ئەوەی خۆیان لە پۆستەکانیاندا بمێننەوە. کەواتە زانیاری و لێدوانەکانی تیمی حکومی یەکێتی و گۆڕان و تەنانەت هەندێک پەرلەمانتاریان کە نزیکن لە پارتیەوە، جێی باوەڕ نیە و بەیەکداچونی بەرژەوەندیە و بەهای نیە.  ئەمە یەکەم، دووهەم لە ڕوی سیاسی و ئابوریەوە لە جیهاندا گاز لە نەوت زۆر گرنگترە. زۆربەی گازی کوردستان کەوتۆتە سنوری پارێزگای سلێمانی و چەمچەماڵ و قادر کەرەمەوە. دیسان وەزارەتی سامانە سروشتیەکان کارێکی کردوە کە ئەو گازە لە جیاتی ببێتە سەرچاوەی داهات بۆ ئەم دەڤەرە، بوەتە سەرچاوەی قەرزاری. وڵاتێکی وشک و بیابانی وەکو قەتەر، تەنها گازی هەیە و بووە بە یەکێک لە وڵاتە دەوڵەمەندەکانی ناوچەکە. ئێمە لەم دەڤەرەدا جگە لە گاز، نەوتمان هەیە، هەروەها زەوی بەپیتی کشتوکاڵیمان هەیە، هەروەها هەندێک پیشەسازیمان هەیە کە دەتوانین پێشیبخەین، هەروەها ناوچەی گەشتیاریمان هەیە کە دەتوانرێت بکرێت بە سەرچاوەیەکی گەورەی داهات بۆ سنورەکە.  ئەمە جگە لە داهاتە ناوخۆیی و گومرگیەکان. هەر بۆ زانیاری هەتا ئێستا بایی نزیکەی ٢٠ ملیار دۆلار گازی چەمچەماڵ بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبای هەرێمی کوردستان ڕۆشتوە، کە زۆرینەی بۆ وێستگەکانی هەولێر و دهۆک بووە.  ئێستا کارەبای سنوری زەرد باشترە لەم سنورە، لەکاتێکدا هەم سەرچاوەی گاز بۆ وێستگەکانی کارەبا لەم سنورەیە، هەم بەنداوەکانی دوکان و دەربەندیخان کە کارەبا بەرهەم دەهێنن لەم سنورەن. واتە سەروەت و سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی ئەم سنورە دەچێتە خزمەتی زۆنی زەردەوە، لەبەرامبەر پێدانی هەندێک پۆستی بێدەسەڵات بە یەکێتی و گۆڕان. لە دوایدا دەمەوێت ئەوە بڵێم کە لەسەروەختی خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییەدا، لەگەڵ کۆمەڵێک برادەردا سەردانی کاک محمد ئەمین پێنجوێنیمان کرد؛ ئەویش ئەم بەسەرهاتەی بۆ گێڕاینەوە؛ وتی ئاخیر جار کە چوە بۆ لای کاک نەوشیروان، پێی وتوە کە گۆڕان و یەکێتی، ڕاستر (کاک نەوشیروان و هێرۆ خان) ڕێکەوتون کە گازی چەمچەماڵ لە ڕێی بۆریەوە بگەیەننە سەر دەریای قەزوین یان کەنداوی فارس، وتویەتی تەنانەت ئەمریکیەکانیشمان ڕازیکردوە، چونکە ئەم دەڤەرە لە ڕوی جوگرافیەوە چاری نیە و تەنها سنوری بە ئێرانەوەیە.  کاک نەوشیروان وتویەتی کێبڕکێی سیاسی و سەربازی لەگەڵ پارتیدا دەگۆڕین بۆ کێبڕکێی ئابوری و ئەم ناوچەیە دەکەین بە ناوچەیەکی خۆشگوزەران و دەوڵەمەند و پێشکەوتو. بەداخەوە ئەوان لە گۆڕەپانی سیاسی دورکەوتنەوە و کۆمەڵێک پۆست پەرست جێی گرتنەوە. بەڵام خەلکی ئەم دەڤەرە چیتر چاوەڕێی تیمی حکومەتی یەکێتی و گۆڕان ناکەن و درەنگ یان زوو بڕیاری خۆیان دەدەن.  

سه‌ركۆ یونس   هەرێم، بۆ چەندین جار وەفدی حکومی ڕەوانەی بەغدا کردووە، هەموو ئەم هاتوچۆیانە هێشتا بەفەرمی ڕێکەوتنێکی کۆنکرێتی  لێ پەیدا نەبووە، لەم هاتن و چوون و کات کوشتنەدا، ئابووری و بازاڕی هەرێم و هاوڵاتیان و موچەخۆرانی هەرێم زەرەرمەندی یەکەم و کۆتایین. هەرێم، ئامادەیە ڕۆژانە (250) هەزار بەرمیل نەوت یان بەهاکەی بەنرخی سۆمۆ، ڕادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات و ڕێژەی (50%) داهاتی دەروازەسنوریەکان و داهاتی ناوخۆیش ڕادەست بکات، لەبەرامبەردا بەغدا پێویستە سەرجەم شایستە داراییەکانی هەرێم دابین بکات، کەمانگانە خۆی لەنزیکەی یەک تریلیۆن دینار دەبینێتەوە.بەڵام وادەردەکەوێت لایەنەسیاسیەکان و کوتلەپەرلەمانییەکان، داواکاری تریان هەبێت، تائێستا بە هیچ جۆرە ڕێکەوتنێکی سیاسی و یاسایی نەگەشتوون،پێ دەچێت ماڵی شیعە،پێداگیری لەسەر مەلەفی نەوتی هەرێم بکەن،ئەمەش لەلای هەرێم هێڵی سوورە. لەم ماوەیەدا، پێشنیار و ئەگەری زۆر لەسەر مێزی گفتوگۆکان خراوەتەڕوو، زۆربەیان لەدژی حکومەتی هەرێمن، بەداخەوە لایەنە سیاسییەکانی کوردستانیش هاوهەڵویست نین،لەنێوان ڕادەستکردن و ئابوری سەربەخۆدا یەکدی تاوانبار دەکەن.هەرئەم ناکۆکی و دژایەتی کردنی یەکترییە، بووەتە خاڵی لاوازی کورد لە بەغــــدا. لیژنەی دانوسانکاری هەرێم، بۆ کۆتاجار لە بەغدای پایتەختن، کۆبونەوەکانیان لەگەڵ لیژنەی دارایی و کوتلەکانی ناو پەرلەمان چڕوپڕکردوەتەوە، بە ئومێدی دواین گەڕی دانوسان. زیاتر لە مانگێکە، ڕەشنووسی بودجەی گشتی عێراق، لەئەنجومەنی نوێنەرانە، ناوەڕاستی ئەم مانگە دوا وادەیە، بۆ پەسەندکردنی پرۆژەیاساکە، پشکی هەرێم بە(12.67%)ی بودجەی گشتی دانراوە.کەنزیکەی 13 تریلیۆن و 900 ملیار دینارە، ئەگەر بڕی خەمڵێنراوی بودجەی گشتی کەمبکرێتەوە، ئەوا بێ گومان پشکی هەرێمیش کەمدەبێتەوە بەهەمان ڕێژە. لە ماوەی پێشوودا و دەرئەنجامی کۆبونەوەکانی هەردوولا، بێ منەتی بەغدا بەئاشکرا هەستی پێ دەکرێت، کەپێمان وایە لەبەر سێ هۆکاری سەرەکییە: یەکەم: عێراق ئەندامی ڕێکخراوی ئۆپیکە و پابەندە بەبریاڕەکانی ئەو ڕێکخراوەوە، کەلەئێستادا بڕیار دراوە بەڕێژەی (23%)نەوتی هەناردەکراوی ئەندامانی ئۆپیک کەمبکرێتەوە، بە ئامانجی سەقامگیری نرخی نەوت و پاراستنی هاوسەنگی بازاڕ، لەبەرئەوە بەغدا لەم قۆناغەدا خۆی بەبێ نەوتی هەرێم، هێشتا بەرهەمی زیاتری هەیە و ڕەوانەی دەرەوەی ناکات، نەوتی هەرێم بۆی بووەتە بارگرانی و سەرئێشە، چونکە خۆی دەتوانێت، ڕۆژانە نزیکەی 3 ملیۆن بەرمیل ڕەوانەی دەرەوە بکات. دووەم: بەغدا باش دەزانێت، بەهۆی کۆرۆنا  ڤایرۆس و لێکەوتەکانی لەئێستادا داهاتی خاڵەسنورییەکان و داهاتی ناوخۆی هەرێم، بۆ کەمترین ئاست دابەزیوە و بڕەکەی کەم بووەتەوە بۆ نزیکەی(100)ملیار دیناری مانگانە. هەر بۆیە تێبینی دەکەین، بەغدا بێ منەتی پێوە دیارە و بۆ ئەوەی حکومەتی هەرێم، زیاتر شان شل بکات لەبەردەم داواکارییەکانیاندا. سێیەم: لایەنەشیعەکان بەگشتی دەیانەوێت پێگەو قەوارەی سیاسی و ئابوری هەرێم، بچوک بکەنەوە،هەروەها جۆرێک لەجۆرەکان پەشیمان بوونەتەوە لە سیستەمی فیدراڵی و هەوڵی بەهێزکردنی ناوەند دەدەن، بێ گومان ئەم هەوڵە مەرامی هەندێ لە دەوڵەتانی ئیقلیمیشە. ئەمە جگە لەوەی کازمی خۆی باری لاسەنگە، دەیەوێت بەردەوام بێت لەکابینەکەی، لەم پێناوەدا ناچارە گوێرایەڵی لایەنە سەرەکیەکان بێت، هەمیشە لەژێر هەڕەشەو گوشاری سیاسی و زۆربەی جاریش شەقامدایە. هەڵوێستی کوتلەپەرلەمانییەکان و ئەندامانی لیژنەی دارایی جیاوازە وهەر ئەندامە ونوێنەرایەتی کوتلەیەک دەکەن، بۆیە ڕێکەوتن لەئێستادا ڕەهەندێکی سیاسی قووڵیشی وەرگرتووە. هیوادارین، سەردانی ئەمجارەی لیژنەکە، کۆتاجار بێت و ڕێکەوتنی کۆتایی بکرێت.بەشەبودجەی هەرێم بەیاسا دابین و مسۆگەر بکرێت، بەتایبەتی لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم، لەپاش حەوت ساڵ نەبوونی بودجە، دەیەوێت بۆ ساڵی دارایی (2021) پڕۆژە یاسای بودجەی هەبێت.

زەبەنگ بەهادین  لە مێژوی هیچ وڵاتێکدا میللەت نەبوە بە بار بەسەر حکومەتەوە.تەنها لە کوردوستان نەبێت، حکومەت بەو شێوەیە دەروانێتە خەلکەکە، لای دەسەلات خەڵک بارێکی گرانە بەسەر حکومەتەوە و دەیەوێت ئەو بارە لە کۆڵ خۆی بکاتەوە، ئەگەر لەوە گەرێین کە تائێستا دەسەڵاتی کوردی کردویەتی لە چەند ساڵی رابردوی حوکمرانیدا چونکە هێندە ووترایەوە سوان قسەکان، چاوێک بە رەفتار و کرداری ئێستایان بێنین لە ساتێکدا ئەو هەموو قەیرانە بەرۆکی هەرێمی گرتووە دەبینین دەسەلاتدارنی کوردوستان ئێرەیان کردۆتە ولاتی هەرەمەکەکان و بێباکن لە خەڵک و میللەتەکەی. یەکێک لە رەفتارە هەرەمەکاکانی ئەم دەسەڵاتە زیاتر بە حیزبیکردنی جومگە سەرەکییەکانی ووڵاتە، لە هەموو دنیا دەسەلاتی چوارەم بۆ ئەوە دروست دەبێت تا چاودێر بێت بەسەر دەسەلاتەکانی دیدا، تەنها لە کوردوستان نەبێت، تاک لێرە دەچێتە دەسەلاتی چوارەم بە ئاواتی گەیشتنی بە دەسەلاتی دووهەم و لەوێشەوە بۆ دەسەلاتی یەکەم، بە نمونە پارێزگارەکانی پارێزگاکانی هەرێم، دەبێت رۆژنامە نووس یان میدیاکار یان راگەیاندنکارێک چی لە بەرێوەربردنی هوونەری و یاسای بزانێت تا لەو شوێنە گرنگە دابنرێت، ئەم رەفتارانەی حیزبەکان تەنها لە بێمنەتیان بە سیستمی حوکمرانی و بێباکیانە بە ژیانی هاوڵاتیان  ، ئەوەه لای ئەوان  گرنگە تۆخکردنەوەی بە حیزبیکردنی دام و دەزگاکانی حکومەت و زیادکردنی رەگی قینگەری سیاسی یە لە ناو کۆمەڵگایە، حیزب بروای بە حکومەت و تواناکانی حکومەت نەماوە ئەمەش وای کردوە هێزی حیزب بخرێتە سەر هێزی دەوڵەتداری، زۆرینەی بریارەکانی حکومەت لە پێناوی پاراستنی دەسەلاتی حیزبەکان لەسەر مافی هاولاتیان. ئەم بێهودەکردنی حوکمرانی یە  ئەنجامەکەی هەرەسی زیاتری دەسەلاتی سیاسی هەرێم دەبێت، تا ئەو حیزبانەی ئێستا لە حکومەتدان بەم بیر و هۆشەوە رەفتار بکەن شکستی زیاتر بۆ خۆیان و نەهامەتی  زۆرتر بۆ خەڵک دروست دەکەن، بە ئاگا هاتنەوە لە هەر ساتێکدا کارێکی مەزنە بە مەرجێک لەسەر بنەمای لۆژیک و زانست بێت دەبێت کەسێک هەبێت بە سەرۆک یان بە مەرجەع بڵێت ئەوەی دەیکەن ماڵوێرانکردنی لەسەر خۆیە ئاخۆ ئێوە بۆ ئەمە هاتنەوە شار یان لە شاخیش هەمان بیر و رەفتارتان هەبووە?  ئەمەی ئێوە دەیبەن بەرێوە بەم سیستمی حوکمرانی و تەندروستی و پەروەردە و خزمەتگوازریەوە تەنها هی وڵاتی هەرەمەکەکانە.

فەرەیدون کونجرینی   ئەگەر ئێراقیەکان بە ڕابووردووی  نەتەوەو  وڵاتەکەیاندا  بچنەوە   مێژوویان  پڕ ئازارو نەهامەتی و جێگەگۆڕکەیەو  شەڕو  ڕەویان  زۆرترە لە گەشتوگوزارو ئاسودەیی ،   گەر هۆشیارنەبنەوە  بەهاوشێوەی  سەدان ساڵەیان  گوزەربکەن'    بۆ هەمیشە لەو  ڕوداوانەدا دەمێنەوە کەپڕە لە چیرۆکی تراژیدیاو نەهامەتی.  لە دوای جەنگی جیهانی دووەم تا ئێستا   هەزاران سەربازی ئەمریکایی لە وڵاتی ئەڵمانیا بوونی هەیە و ئەڵمانەکان خۆشحاڵی و سپاسگوزاری دەردەبڕن لە مانەوەیان" ئێراقیەکانیش" خۆیان بە ئەمریکاییەکاندا دەتەقێنەوە و داوا دەکەن وڵاتەکەیان جێبهێڵن"   گەر ناتۆ و“ سەربازی ئەمریکایی نەبوایە دەسەڵاتی بەعس و مانەوەی سەدام حسێن بەردەوام دەبوو، هیچ هێزێك نەی دەتوانی ڕژێمی بەعس لەدەسەڵات لابەرێت " تەنانەت ڕاپەڕینی بەهاری 1991ی باشوری کوردستان ڕووی نەئەدا . واتە بونی ناتۆو" بەتایبەت ئەمریکا  کاریگەرە" بەربەستە بۆ حوکمی دیکتاتۆری و دروستبونی گروپی تیرۆرست.  لەگەڵ دەسپێکی  پڕۆسەی ڕزگارکردن ئێراق ساڵی 2003 لەماوەیەکی کورتدا حکومەتی کاتی دامەزرا و پاش سێ ساڵ هێزی ئێراقی بە ئاستێکی پەروەردەی دەیان وڵات بۆ پارێزگاری ئێراقییەکان لەژێر ناوی فیدڕاڵی ڕێکخرا" بەڵام ئێراقیەکان جۆری پارێزگاریکردنەکەیان دابەشکردوە بەسەر ئاین و ڕەگەزپەرستی و بەرژەوەندی چەند گروپێک و نەیانتوانیوە گەشە بەپڕۆژەکانی   نوێنەری ئەوکاتی ئەمریکا برێمەر لە ئێراق و تا ئێستا بێنن.  ئاماری سەربازە ئەمریکاییەکان لە ئێراق کە بۆ پارێزگاری ماونەتەوە  زیاتر لە 40 هەزار ە،  کاتێکیش ئەو وڵاتە جێدەهێڵن دۆخی مەترسیداری تێپەڕاندبێت ، هەندێك جار  باس لەکشانەوە دەکرێ (تەنها هەواڵێکە ناچێتە بواری جێبەجێکردنەوە) خۆ ئەگەر هێزی ئەمریکا لە ئێراق نەمێنێت ئێراق دەچێتە دۆخی زۆرخراپ و جەنگی ناوخۆیی بەجۆرێك لە 100 " 20 کەس ڕزگاری نابێت. ئەم گوتە ئەوەمان بیر دەهێنێتەوە کە یەکەم جەنگی خوێناوی سەر پەڕاندن لە سەردەمی حوسێن کوڕی ئیمام عەلی لە نەجەف ڕویداو  لە 2014 دووپات بویەوە  بەناوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق‌و شام "داعش" ئەگەر هێزی ئەمریکاو هاوکاریی نێودەوڵەتی نەبوایە تەواوی ئێراقیان داگیردەکەرد،    بەجێهێشتنی هێزی ئەمریکایی  لە ئێراق ئەو وڵاتە دەبێتەوە بە مەیدانی شەڕی هۆزو ئایین و گروپە تیرۆرستەکان. لەگەڵ کۆتاهی هێنان بە داعش دۆناڵد ترەمپ  بڕیاریدا  هێزە ئەمریکاییەکان بکشێنێتەوە لە ئێراق ، زۆرێک لە حزب و ڕێکخراوو هاوڵاتیان کەوتنە ئاهەنگ و سەما گێڕان و خۆشی بەوەی داگیرکار وڵاتەکەیان جێ دەهێڵێت و داوایان دەکرد نوسینگەو سەفارەتی ئەمریکا لەو وڵاتە نەمێنێت،  لە لایەکی ترەوە"  ترەمپ لە ناوەڕاستی ساڵی 2020 بڕیاریدا کە بەشێک لە سەربازەکانی وڵاتی ئەڵمانیا بکشێنێتەوە"بەو پێیە ژمارەی سەربازەکانی ئەمریکا لە ئەڵمانیا   لە ٣٤ هەزار و ٥٠٠ کەسەوە  بۆ ٢٥ هەزار  کەم بێتە" لە هەمانکاتدا  ڕەخنەی لە ئەڵمانیا گرتبوو کە بە پێی پێویستە بەشداری لە ناتۆدا ناکات،  بەمەش بەرلین نیگەرانی خۆیی و هاوپەیمانەکانی دیکەی ناتۆی لێکەوتەوە و ترسی ئەوەیان هەبوو کە ڕووسیە بەهێزدەبێت، واتە سەربازی بێگانە لە ئەڵمانیا" پەیوەندیان بە ناتۆوە نەبوە بەڵکو بۆ پارێزگاریکردن بووە لە خاکی ئەڵمانیا"  وەک بەربەست لە هەستانەوەی نازییەکان.  لە وڵاتی ئەڵمانیا ساڵی 2006 تەواوی سەربازە ئەمریکاییەکان 72.416 سەربازبووە، ساڵی  2009 کەمکراونەتەوە بۆ 56،680 سەربازی ئەمریکایی ، ساڵی 2014 ئاماری سەربازە ئەمریکی 42.450 سەربازبووە، ساڵی 2016 کەمراوەتەوە بۆ 35.800 سەرباز ، ساڵی 2020 تا ئێستا 34.500 سەربازی ئەمریکایی لە ناوەڕاست و باشوری ئەڵمانیا بونیان هەیە. لە کاتێکدا ئەڵمانیا لە دوای 1960 بەدواوە ئارامی و سەقامگیری ئاسایشی  ئاسایی بۆتەوەو پڕۆژەکانی نوێژنکردنەوە بەسەر کەوتویی بەڕێکراون و بەهۆی پشتیوانی وڵاتانی جیهان  ئەو وڵاتە تەواو ئارام بوییەوە،  پرسیارەکە  ئەوەیە بۆچی  ئێراقیەکان  نایانەوێ ئەمریکا پاسەوانیان بکات !؟ دەیانجار نوێنەری لایەنە سیاسیەکان لە پەرلەمانی ئێراق و ڕێکخراوەکان خۆپشاندانیان ئەنجامداوەو داوایانکردووە کە هێزی ئەمریکا لە وڵاتەکەیان بچێتە دەرەوە" کەخۆیان پارێزگاری لە خاکی ئێراق دەکەن. ئەم جۆرە داواکارییە  لە پێشنیاری کەسانێکدا هاتوە کە خۆیان بە سیاسی و راوێژکارو شارەزا لە بارودۆخی ئێراق دەزانن و بە ئاگان لەوەی لە سایەی ناتۆو ئەمریکا بوو  حوکمی سەدام حوسێن کۆتایی هات. لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و  نەمانی شەڕو ئاسایی بونەوەی دۆخەکە تا ئێستا زیاتر لە 100 هەزار هێزی سەربازی ڕوسی" بەریتانی" ئەمریکی" فەڕەنسی " هۆڵەندی " کەنەدا" بەلجیکی لە وڵاتی ئەڵمانیادا هەیە  لە پێناو پارێزگاری،  با ئێراقیەکان ئەڵمانیا بکەن بە نمونە" بۆ هەمیشە سپاسی  ناتۆو ئەمریکابکەن  کە پارێزگاریان لێ دەکەن و  لەگەڵیاندان.

شەپۆل عەلی عەسكەری  لەم هەرێمە چکۆلە و بێ پشت وپەنایەدا  تەنها  حیزب ڕۆڵ دەبینێ ، خاکێکە پڕە لە پۆپۆلیزم وخاک فرۆش و کاڵ فام و گەمژەی سیاسی وهەرزەکاری فسفس پاڵەوان.لەم خاکەدا پاروی دەمی هەژاران، حیزب دەیدزێ و هەر بە خۆشیان دەفرۆشرێتەوە، خاکێکە دزە دەست سووکەکان تیادا زۆر بە ئاسایی دەست دەخنە گیرفانیەوە و بە بێ ترس سامانی سەر زەوی و ژێر زەوی  دەخەنە گیرفانیانەوە. لەسەر پشتی دایکی نیشتمان بە درێژایی شەست ساڵ براکان نەک پەنجە بەڵکو پشت ومل و قاچی یەکتر دەشکێنن تەنها بۆ رازیکردنی مامۆستا عەمامە ڕەش و گورگە بۆرەکان و پاراستنی بەرژەوەندێکانی خۆیان. جا وەرە خوا نەکا کەسێک پەیدا بێ کەهۆشداری بدات بۆ ڕاستکردنەوەی هێڵە خوارەکان و ئاشکراکردنی وێرانکارێکان ئەوە ڕێک یا  بوهتانی بۆ دەهۆندرێتەوە و یا تیرۆر یا وون دەکرێ. لە سەر ئەم خاکە پڕ لە ئازارە هەندێ  شتی سەیر و سەمەرەی تیایدا هەڵکەوتوە، یەکێک لەوانە کە خۆیان بە ڕەخنەگران ناساندوە  جا چ ئەوانەی لە ناوخودی حیزبەکانن یا لە ئۆرگانەکانی دی، خۆشیان قبوڵی ڕەخنە لێگرتن ناکەن. هەمووی بە ڕاست و بە چەپ خەریکی ڕوخانی بناغەی ماڵێکن کە بە هەوڵی سەدان ساڵ وبە ئێسک و پروسکی هەزاران ڕۆڵە بنیات نراوە. ئەوەی ئەم ئەحزابانەی ئەمڕۆ دەیکەن بۆ سڕینەوەی شوناسنامە و زوان و کەڵتوری خودی خۆیان و نەتەوکەیان، بە درێژایی مێژوو نە قوەت و جەبەرووتی  حوکمی ئال عوسمان وفارس و عەرەب بگرە  ئەوانەی پێشوتریش نەیانتوانی بیکەن. کە دەپرسی بۆ؟ هەریەکەیان جۆرەها پاساو دەهێننەوە بۆ کردارە قێزونەکانیان وهەر لایەو لایەکەی دی تۆمەتبار دەکات.  بە درێژایی ٢٩ ساڵ  نەمانتوانی فێری خۆبەریوەبردن بین نەمانتوانی سیستمێکی فەرمانڕەوایی سادە بەڕێوەبەرین کە تیایدا هەموو تکاێکی ئەم هەرێمە مافی پارێزراو بێ و لە هەمان کاتدا ئەرکەکانیشمان جێبەجێ بکەین بۆ بەدی هێنانی سبەیەکی پڕشنگدار، نەماتوانی پەرە بە یەکێک لە گرنگترین سەکتەرەکان بدەین ئەویش سەکتەری پەوەردە و تەندروستیە، بە درێژایی ٢٩ ساڵ  لە حولکڕانی کە دەبوو ئێستا ٤ بۆ ٥ جیلی ڕەوشن هزر و دڵسۆز بۆ خاک و نەتەوە وسەرکەوتوو بنیات بنێن، لە بری ئەوە پەروەردەیەکی لاوازئەوەی پێدەوترێ ڕۆشەنبیری و هاندان و پاداشتە بۆ کەسانی بەهەرمەند و زانست هەموویمان لەناو برد.  نەیانتوانی باری لاری خۆیان ڕاستبکەنەوە لە وڵاتێکدا کە لە بناغەوە هەڵتەکا و سەرلەنوێ بە دەستی خۆیان دروستیان کردەوە، بیری تیژی ئەو گەورە حیزبانە ئەوێ رۆژی تەنها لە گیرفانیان دوورتری نەدەدی و لە وانەکانی ڕابوردوو هیچ فێرنەبوون. ئەوی ئەمڕۆ باجی ئەدەن هەڵەی دوێنێیانە. بەڵام فێری ئەوە بوون کە چۆن وڵات بە ژێرخان و سەرخانی تاڵان کەن فێری ئەوە بوون کە چۆن کار لە  سەر ناخی هاوڵاتیان بەکەن و لە میللەتێکی ڕەوشت بەرزی بە بەرهەم و کۆڵنەدەر بگۆڕن بۆ میللەتێکی بەرخۆر کە دایم چاوی لە دەستی ئەحزاب بێ بۆ ژیان. ئەم وڵاتە بریندارە دا  حیزب وەک قارچک  لە گەڵ هەورە تریشقەدا سەر هەڵئەدا بەڵام  بێ سوود و بێ تام . ئەحزابێکن تێکەڵ سەر لێشێواو، تەنانەت هەندێکیش لەوانەی کە  خۆیان بە نوخبە دازانن، و هەندێکیان "د"ێک لە پێش ناویان داندراوە کە لە سەر گیرفانی هەژارانی ئەم وڵاتە پێی گەیشتوون هەموو ئیش وکاریان پشی پشی و ماستاو ساردکردنەوەیە بۆ کاکی سەرۆک و سەرکردە. هەمووی لە پێشبڕکێن بۆ وەرگرتنی دەسەڵات، بەڵام  نەهاتن خۆیان فێرکەن و چاولەو وڵاتانە بکەن کە  لەمان بێ دەرامەترن،  ئێستا بونەتە پێشەنگ لە زۆربەی سەکتەرەکانی هەم حوکمڕانی و هەم کەرتی تایبەت. نزیکترین نمونە بۆ ئێوە هەندێ لە وڵاتانی بەڵقان کە پێشتر یۆگوسڵافیایان پێکدهێنا  وەک ( کرواتیا و ئەلبانیا و کۆسۆڤۆو مۆنتینێگرۆ و صربیا).ئەوەی ئەحزابی ئەو وڵاتانە جیا ئەکاتەوە لە گەڵ ئێوە ئەویە کە ئەمان خۆیان بە خاوەن ماڵ دەزانن و بەرژەوەندی میللەت ئامانجیانە، بەڵام ئێوە قوڕوقەپکرەی دەنگی ئازادن ،و بەرژەوەندی خودی خۆتان و گیرفانتان ئامانجاتانە.  ئەحزابێکن سەرۆکەکان خۆیان بە نوێنەری پەروەردگار دەزانن، لەسەر گیرفانی میللەتی ڕەش و ڕووت پیاوەتی بە ئاوی حەمامەوە دەکەن. لە هەمووی سەیر و سەمەرە تر ئەوەیە کاکی فڵانی و ئەندامی نامیلکەی ڕامیاری دێتە سەر کەناڵەکەی کە بە کۆمەڵێکی زۆر لە  قووتی مناڵانی عەلاگە فرۆشی ماندوو دایمەزراندوە. ئەفەرموێ لە عەهدی مندا چاکسازی دەکرێ و شەڕی گەندەڵی دەکەم...! بەڵام نازانم کێ دەستی گرتوون؟ دەفەرموون لە خودی خانەوادەکانی خۆتانەوە دەست پێبکەن تۆزقاڵێ ڕووی خۆتان ڕوونتر بکەنەوە بۆ ئەوەی تۆزقاڵێ ڕوخسارتان دەرکەوێ هەر وا بە تاریک و رەشی نەمێنێتەوە. منەت بەسەر میللەتدا مەکەن حکومەتانی دوونیا پێشبڕکێ لە سەر ئەوە دەکەن کامیان هاوڵاتیانیان زێدەتر لە خۆشگوزاریدا دەژین، چۆن سەکتەرەکانی ژیان  وئابوری پتەوتر بکەن، ئێوەش تازە بەتازە خەریکی دوو بارەبوونەوەی دوو ئیدارەییتانە. بە خۆتاندا بچنەوە و سەریری خۆتان بکەن بۆ ئەوەی بزانن کە خۆتان گەیاندۆتە چ ئاستێکی نزم، کە لەو باو�ڕەدانیم ئیدی کەسێکی تر هەبێ لە خوارتانەوە....!    جاران تەنها سێ چوارێک بوون و هەموو میللەت لە کردارتان پەست و وەڕز بوون ئێستا ماشا‌و االله هەزارن... بەڵام هیچیتان بە کارن...!  سوپاس بۆ شکستەکانتان .. سوپاس بۆ هەڵە کووشندەکانتان.. سوپاس بۆ مل کەچ کردنتان بۆ دووژمانن و سوپاس بۆ پشتگوێزستنی میللەت لە برسی کردن سووکایەتی پێکردنیان. لە کۆتاییدا هەڵەی ئێوە نیە بەڵکو هەڵەی ئێمەی میللەتە کە هەم خۆێن و هەم ڕەنجمان بە خەسار چوو. جا لێرەدا ئیدی بەسە وێرانکاری بە ناوی کوردایەتیەوە....! 

بەیار عومەر عەبدوڵا  شاری کۆیە یەکێکە لە شارە هەرە زیندوەکانی کوردستان. شوێنی پێگەیاندنی چەندین سیاسی و ئەدیب و شاعیری گەورەی وەکو (حاجی قادر و مەلای گەورە و دڵدار) بووە. کۆیە ڕۆڵێکی کاریگەری هەبووە لە گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدا. هەروەها یەکێک بوە لەو شوێنانەی کە بزوێنەری شۆڕشەکانی کورد بووە. بەڵام لە جیاتی پاداشت، بایەخێکی ئەوتۆی پێنەدراوە. ئێستا کۆیە پەراوێزخستنێکی زۆری پێوەدیارە؛ دەبوو زۆر لە ئێستا ئاوەدانتر بوایە. کۆیە لە دوای شەڕی ناوخۆ و جیابونەوەی زۆنی سەوز و زەرد، بووە قوربانی؛ لە ڕوی ئیداریەوە سەر بە پارێزگای هەولێرە، بەڵام لە ڕوی سەربازی وسیاسی و کەلتوریەوە سەر بە پارێزگای سلێمانیە. ئەمە وایکردوە کە کۆیە لە نێوان دوو بەرداشدا بهاڕدرێت و ببێت بە یەکێک لە شارە پشتگوێخراوەکان. ئەگەر ئەم دەڤەرە ببێت بە هەرێمێک. یەکێک لە چارەسەرەکان بۆ کۆیە ئەوەیە کە ڕاپرسی تێدابکرێت و ببێت بە بەشێک لەم هەرێمە، هاوکات لە چوارچێوەی ئەم هەرێمەدا بکرێت بە پارێزگایەک کە (تەقتەق و ئاشتی و سکتان و سێگردکان و شۆڕش) و تەنانەت (دوکان و خەلەکان) و هەندێک ناوچەی چواردەوری بخرێتەسەر. کۆیە چەندین فاکتەری هەیە بۆ ئەوەی ببێت بە یەکێک لە پارێزگا دەوڵەمەندەکان.  ١-کەرتەکانی نەوت، کشتوکاڵ، و پیشەسازی: دەکرێت سود لە کێڵگە نەوتیەکانی شیواشۆک و تەقتەق وەربگیرێت، هەم لە شێوەی پەترۆدلاردا بۆ بوژاندنەوەی ئابوری کۆیە و تەقتەق و سنورەکە بە گشتی و پێشخستنی خزمەتگوزاری تێیدا، هەم سودی لێوەربگیرێت بۆ دروستکردنی پاڵاوگەی نەوت و کارگەی پەترۆکیمیایی، کە هەزارەها هەلی کار لە ناوچەکەدا دەڕەخسێنێت. هەروەها پەترۆدۆلار بەکاربهێنرێتەوە بۆ دروستکردنی چەندین بەنداو و پرۆژەی ستراتیژی لە کۆیە و چواردەوری، کە دەتوانێت ئاو و کارەبای کۆیە دابین بکات و هاوکات لەو ڕێیەوە پەرە بە کەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی خۆراک و گەشتوگوزار بدرێت. ٢-کەرتی گەشتوگوزار: کۆیە سروشتێکی جوانی هەیە و بە شاخەکانی هەیبەت سوڵتان و باواجی دەورە دراوە. دەکرێت ئاوی حەمامۆک و چنارۆک و شاخی کۆسار و بەنداوی سماقوڵی بکرێن بە شوێنی گەشتیاری.  کۆیە چەندین شوێنەواری دێرینی تێدایە وەکو قەڵای کۆیە (قشڵە) کە لە ساڵی  ١٨٧٠دا لە سەردەمی عوسمانیەکاندا دروستکراوە، وەکو قەڵایەکی سەربازی بۆ پارێزگاری لە کۆیە و چواردەوری. دەبێت چوارتاقان و بازاری کۆیە و خانی مەحمود ئاغا و حەوشی گەورە و ماڵی مەلای گەورە (باوکی نوسەری گەورەی کورد، مەسعود محەمەد)، گوندی هەرمۆتە و مەزارگەی مەربێن قەدێشە، کە قەشەیەکی مەسیحیەکانی کۆیەیە لەگەڵ شوێنەوارانەکانی تری کۆیە نۆژەنبکرێنەوە لەسەر شێوازی کۆن. دوای پەرەدان بە شارەکە و چواردەوری، دەتوانرێت ڕیکلامی بۆ بکرێت و ساڵانە هەزارەها گەشتیار لە کوردستان و ناوچەکانی تری عێراقەوە ڕویتێبکەن. بە کورتی، ئەگەر لە چوارچێوەی هەرێمی سلێمانیدا، کۆیە بکرێت بە پارێزگایەک و داهات و دەسەڵاتی پێبدرێت، دەتوانرێت بکرێت بە یەکێک لە پارێزگا دەوڵەمەند و نمونەییەکان.  

لۆنا دڵشاد مەریوانی بەڕاستی هەندێک بەناو میدیای کوردی تەواو سنووریان بەزاندووە، بەوەشەوە ناوەستن کە سەیریان ناکەیت، دێن لە سۆشاڵ میدیاش ئێخەت دەگرن.  من ڕاستە سەیری ئەو کەناڵانە ناکەم و فۆڵۆشم نەکردوون، بەڵام کە هەندێک شتم بۆ دەنێرن یان بەڕێکەوت دەیانبینم، بەڕاستی خەفەت لە حاڵی کۆمەڵگا دەخۆم. بۆ نموونە یەکێکیان هێناوە، کە نازانم چ کارەیە، زۆر بە شانازییەوە وەک ئەوەی کیسە خۆڵی فڕێ دابێت، دەڵێت لەخۆشەویستەکەی دووگیان بووە و کۆرپەلەکەی ناو سکی "فڕێ دا"وە.  من تێناگەم کوا وەزارەتی ڕۆشنبیری؟ کوا داواکاری گشتی؟ کوا وەزارەتی ئەوقاف؟ ئەمانە بۆ پلاتفۆرمیان دەدرێتێ قسە بکەن و ژەهر بڵاو بکەنەوە؟  من کەسێکی دۆگما نییم، بەڵام کۆمەڵێک بەها هەن ناسنامەی کۆمەڵگا و نەتەوەیەکن، ئەم بەهایانەش بەوە لەناو دەچن تۆ بەردەوام کۆمەڵێک شتی دژی ئەو بەهایانە نیشانی بینەر بدەیت، بەتایبەت گەنجان، چونکە لەڕووی دەروونییەوە بەرە بەرە لە نەستیاندا جێگیر دەبێت کە شکاندنی ئەو بەهایانە ئاساییە و پێویست ناکات پێیانەوە پابەند بن و لەخەمیان بن.  بەڕای من ئەم کەناڵانە زۆر باش دەزانن چی دەکەن و بەمەبەست دەیکەن، تا مرۆڤ زیاتر داماڵدرابێت لە بەها ئەخلاقی و مرۆڤایەتییەکان، مەترسیی کەمتر دەبێت، خاوەن بەها و ئەخلاق مەترسییە چونکە بە پارە ناکڕدرێت، بۆیە یان دەبێت وای لێ بکەیت ئەو بەهایانەی لەدەست بدات یان ئەگەر هەر نەهاتە ژێر بار، تیرۆری بکە، چونکە ترسناکترین کەس لای ئەوان کەسانێکن کە ناتوانیت نرخیان لەسەر دابنێیت.  کەواتە پیلانەکە ئەوەیە وامان لێ بکەن هەموو شتێک لەدەست بدەین. هەر هەمووی! هیوادارم نەژیم تا ئەو ڕۆژە ببینم تەنانەت ئەگەر لەڕیزی تیرۆرکراوەکانیشدا بم!

سەرتیپ وەیسی كەریم ئومێد خۆشناو، دواجار وەكو هەر بەرپرس‌و پارێزگارێكی دیكەی هەرێمی كوردستان، دەچێتە نێو سیستەمێكی سیاسی‌و حكومڕانی شێواو، بۆیە بە باشی‌و خراپییەكەوە دەبێتە بەشێك لەو سیستەمەو ناتوانێت موعجیزە بقەومێنێت‌و مۆدێلێكی نوێ‌و جیاواز لەوەی‌ پێش خۆی پێشكەش بكات. ئومێد خۆشناو بەراورد بە پارێزگاری پێشوو خراپی‌و باشی خۆی هەیە لەوانە:  *  كێشەی ئومێد خۆشناو ئەوەیە لەسەر بنەمای تەكنۆكراتی ئەو پۆستەی‌ وەرنەگرتوە، بەڵكو لەسەر بنەمایی حزبی بوون‌و موجامەلە گەیشتۆتە ئەو شوێنە، ئەوەندەی باوەڕی بە قسەكردن هەیە، ئەوەندە باوەڕی بە كاركردن نییە‌‌، لەكاتێكدا پارێزگار پارێزگاری هەموو شارە. *  لە‌ماوەی رابردوودا، ئومێد خۆشناو بەشێك بووە لە زەقكردنەوەی ململانێی‌و دروستكردنی رقی  سیاسی‌و حزبی لەنێو سۆشیال میدیاو راگەیاندكان، بۆیە تاوەكو ئێستاش  بەشێكی لایەنەكان هەر بەو چاوە سەیری دەكەن. *  ئومێد خۆشناو، لەو پیاوانەیە هێشتا لەناوەوەی خۆیدا گەورە نەبووە، بۆیە هەموو كات حەزی بە موجامالە‌و تەلەفۆنی سەرەوەیە، ئەمەش وادەكات لە ئەركەكەی بە لاوازی دەربكەوێت. * ئومێد خۆشناو پیاوێكی ئیداری نییەو روئیاو دونیابینی بۆ حكومەتێكی بچووكراوەی گرینگی وەكو هەولێر نابێت‌، بۆیە بە تەنها بێت‌و تیمی تایبەتی لەگەڵ دانەنرێت ناتوانێت سەركەوتوو بێت. * ئومێد خۆشناو لە خولی پێشووتری پەرلەمان وەكو كاندیدی پارتی دەنگێكی زۆری هێنا، بەڵام لە خولی دواتردا ژمارەی دەنگەكانی بە ‌رێژەیەكی بەرچاو كەمی كرد، كە ئەوەش ئاماژەیە ناوبراو بەشێكی لە پێگەو سومعەی پێشووتری لە دەستداوە. *  ئومێد خۆشناو رەنگە وەكو بەرپرسی لق خۆشەویست‌و قبوڵبكراو بوایە‌، بەڵام بۆ پارێزگاری شارێكی وەكو هەولێر پارتی تیایدا زۆرینە نییە، رەنگە ئەو حزبی بوونەی وابكات كەسێكی بێزراو بێت لای هەندێ خەڵك‌و لایەن. * تاڕادەیەك فرسەت سۆفی بە گەورەیی‌و لێهاتووی خۆی لەنێوان (مەسعود بارزانی‌و مەسرور بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی) قبوڵ كراو بوو، بەڵام ئومێد خۆشناو لە گچكەیی خۆی وەكو كادیرێك لەلایەن ئەوانەوە قبوڵ كراوە. دانانی ئومێد خۆشناو لەئەنجامدا نە بۆ مەسرور بارزانی‌و نە بۆ نیچیرڤان بارزانی سەركەوتن‌و شكست نییە، چونكە پیاوێكی یەكلاكەرەوە نییەو قوەتی هەردووكیان لە لاوازی  ناوبراودایە، بۆیە هەردووكیان قبوڵیان بوو‌. *  ئومێد بەهەمان شێوە لە ئاست سەركردەكانی پارتی لە ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە هەولێر لاوازە، هەریەكەیان خۆیان لە ئەو بە گەورەتر دەزانن. جگە لەوەش ناشتوانێت لەبەرامبەر هەندێك سەرمایەدارو بازرگان‌و دەوڵەمەندی گەندەڵكاری هەولێر بوەستێتەوە. * لەگەڵ ئەو سیفەتانەی هەیەتی‌، بەڵام ئومێد خۆشناو كەسێكی سادە‌و كۆمەڵایەتییەو لە قەزیە كۆمەڵایەتی‌و ئاینییەكان پابەندی تەواوی هەیە، ئەوەش وەك خاڵی بەهێزی ئەو لای خەڵكی هەولێر پەسەند كراوە، جگە لەوەی بەراورد بە خەڵكی دیكە كەمتر لە قەزیەی گەندەڵی تێوە‌گلاوەو زۆرجاریش وەكو كوڕە هەژارێك خۆی نیشاندەدات.  

سەرتیپ جەوهەر داواكردنی لێوەرگرتنەوەی هەموو دۆسیەی نەوت لەهەرێمی كوردستان لەلایەن بەغدا، دەریٔەنجامی پەرتەوازەیی و بێدەرەتانی كوردە لەم قۆناغەدا، یٔەم پەرتەوازەیی و بێدەرەتانییەش دەریٔەنجامی سیاسەتی تاكڕەوانەو پەراوێزخستن و نەبوونی شەراكەت و بەیەكەوە بڕیاردانە لەهەرێم.  سەرەتای باسكردنی یٔابوریی سەربەخۆ، لەسەر یٔاستی سیاسی لەهەرێمی كوردستان، هەموو لایەنەكان پشتیوانیان لەدەرهێنان و فرۆشتنی نەوتكرد، چونكە بەشێك لەكاربەدەستانی هەرێم، پرسی نەوت و فرۆشتنیان بەستەوە بەپرسی نەتەوەیی و گەیشتن بەسەربەخۆیی. گوایە بۆیە نەوت دەردەهێنن تاوەكو ببێتە قەڵغانی پاراستنی هەرێم و بەستنەوەی بەرژەوەندی وڵاتان بەهەرێمی كوردستان، بەكورتی دروستكردنی لۆبی لەسەر یٔاستی نێودەوڵەتیی. لەسەر یٔاستی كۆمەڵگای كوردستان، یٔەو كاربەدەستانە بانگەشەی زۆر قەبەیان دەكرد، تەنانەت هەبوو دەهاتە سەر شاشەی بانگەشەی بەدوبەیكردنی كوردستانی دەكرد! لەبانگەشەی هەڵبژاردن دا باسی مانگانەو پشكی هاوڵاتیانی لەفرۆشی نەوتی هەرێم دەكرد. دوای تێپەڕبوونی زیاتر 12 ساڵ، دەركەوت نەك خۆشگوزەرانیان بۆ خەڵكی كوردستان دابیننەكرد، یان پرسی كوردیان نەبردە قۆناغێكی نوێ‌، بەڵكو یٔەوانەی پێشەنگی یٔەو سیاسەتەبوون شكستێكی گەورەیان بەسەر یٔەزموونی هەرێمی كوردستان ساغكردەوەو بارگرانییەكی زۆر گەورەیان بۆ خەڵكی كوردستان بەجێهێشت. یٔێستا هاوڵاتیانی هەرێم بەدەست گیرۆدەی دۆخێكی زۆر خراپی یٔابوریی بوون. یٔەو نەوتەی میللەتانی لەدەوار نشینەی كردە شارستان و بووە نیعمەتێكی خوایی، بۆ یٔێمە بووە بەختێكی رەش و چارەنوسێكی خراپ. لەسەر یٔاستی سیاسی، رێگەیان نەدا جگە لەخۆیان هیچ گروپێك بەشداربێت لەداڕشتنی سیاسەتی بەرەو سەربەخۆبردنی یٔابوریی بەتایبەت نەوت. زنجیرەیەك گرێبەست و رێككەوتنی سیاسی و یٔەمنیان لەپەنای دۆسیەی نەوت كردو یٔێستا خۆیان و هەرێمی كوردستانیان گیرۆدەی دۆخێك كردووە، مەگەر یەكێكی وەك (محەمەد موسەدەق- 1883-1967) بێت یٔەم دۆخە رزگاربكات، یٔەگینا لەكوێی دونیا بووە زیاتر لە 50% فرۆشی نەوت تەخشان و پەخشان بكرێت. بۆیە یٔێستا هیچ لایەنێكی سیاسی لەكوردستان یٔامادەنییە لەڕێدا لەگەڵیان بڕوات و پشتیوانیی لەو گروپە بكات.  یٔەو گروپە تەنها پشتیوانیی لایەنە سیاسییەكانی كوردستانیان لەدەستنەداوە، بەڵكو لەسەر یٔاستی جەماوەریی بۆشاییەكی گەورە دروستبووەو ناڕەزایەتیی گەورە دروستبووە، بەجۆرێك لایەنە سیاسییەكان و خەڵك پشتیوانیی لەفرۆشتنی نەوتی هەرێم دەكەن لەلایەن حكومەتی ناوەندەوە نەك یٔەو گروپەی هەرێم، پێیانوایە یٔەگەر بەغدا نەوتەكە بفرۆشێت شەفافترو خاوێنتر دەبێت و داهاتەكەیشی باشتر دەگاتە دەست خەڵك. هەر یٔەم سیاسەتە وایكرد پیرەژنێك لەبادینانەوە بەمستەفا كازمیی بڵێت "كوردستان یٔەمانەتی تۆیە" یان لەسلێمانی یٔاڵای عیراق هەڵبكرێت و لەهەولێرش لەڕۆژی یٔاڵای كوردستان، كەس تاقەتی بەرزكردنەوەی یٔەو یٔاڵایەی نەبێت كە هەزاران هەزار گەنج و لاوی كوردستانی لەپێناودا بووەتە قوربانی. 

 جەعفەر عەلی (١)    خۆشباوەڕی ئەوەیە بەر لە روانین و بیرکردنەوەی قوڵ، تا ترۆپکی ئومێد رۆیشتبیت. بۆ پارچە پەڕۆی رەنگاوڕەنگ و دروشمی پۆپۆلیستییانە، فرمێسک لە چاوی هاوڕێ و هاونیشتیمانییەکانت بێنی، لە کاتێکدا ئەم دروشم و پارچە پەڕۆیانە دەیانجار فرمێسکی بە تۆ رشتبێت.    گرنگە مرۆڤ بە ئومێدەوە بژی، ئومێد هێزێکی پڕ بایەخی بەردەوامی و پێدانی وزە و چالاکی نوێیە بە ژیان. مرۆڤی بێ ئومێد، مرۆڤێکە توانای بیرکردنەوە لە ئایندە و هێزی گۆڕینی لە دەستداوە، نزیک لە کۆتایی تونێڵەکە وەستاوە، گەیشتووە بە دوا خاڵی ململانێکە و، دەستکاریکردنی دونیا لای ئەو بە بنبەست گەیشتووە.     بێگومان ئومێد بە مانای بیناکردنی تەلاری بەرز لەسەر زەوی فشەڵ نا، بە مانای بە دەستی بەتاڵ خۆکردن بە مەیدانی جەنگ نا، بە مانای زێدەگۆیی لە توانا و عەقڵ و بیرکردنەوە و نغرۆبوون لە خەیاڵ و یۆتۆپیا نا. ئومێد بە مانای نائومێدبوون لە ئومێدی گەورە، نائومێدبوون لە خەونی گەورە، نائومێدبوون لەو واقیعەی لانیکەم لە ئێستا و بۆ ماوەیەکی درێژی دیکەیش، سەرزەمینی بەرهەمهێنانی ئومێدی گەورەی تێدا نییە.    زۆر جار پێویست دەکات نائومێد بین، رەشبین بین، بەڵام نائومێدی و رەشبینی تا ئەو شوێنە نەڕوات، لە کۆی جوڵە و وزەکانمان بەتاڵ بکاتەوە، روانین و بیرکردنەوەمان لە ئایندە ورد و خاش بکات، تەواوی روناکیمان لە تاریکی و دونیای دۆزەخی خۆیدا بکوژێت. لە سەرزەمینی نائومێدیدا، ژیان بۆ ئامانجێک کارێکی ئاسان نییە، بەڵام ژیانی بێ ئامانجیش جگە لە وێرانکردنی هەموو شتێک، جگە لە پوچێتی شتێکی دیکە نییە. بۆیە مرۆڤ چەندیش لە ژینگەی قڕکردنی ئومێددا بژی، هێشتا گرنگە ئامانجێک بدۆزێتەوە تا بۆی بژی، کە رەنگە هەندێجار ئەو ئامانجە وەهمی بێت. ئاخر خاڵیبوونەوەی تەواو لە ئومێد، ژیانێک بێ ئامانج، هیچ ناگەیەنێت، جگە لە بێمانایی خودی ژیان خۆی، کاتێکیش ژیان لە مانا خاڵی دەکرێتەوە، ئیدی هۆکارێک نادۆزینەوە بۆ مانەوە و بەردەوام بوون. ژیان لە دەرەوەی ئامانجێکدا یەکسانە بە هیچ، دەبێتە عەدەمیەت و بە هێواشی هەنگاونان بەرەو خۆکوشتن.     نائومێدی، یان رەشبینی، دەبێ لە پاشخانی دەرککردنی مەعریفی، لە لێکدانەوە و بیرکردنەوەوە هاتبێ، نەک لە نائومێدییەکی تێکەڵ بە جەهل. جەهل و گەمژەیی ئامرازی گۆڕینی دونیا نین، بەڵکو ئامرازی کوشتنی ژیان و زانست و بە دۆزەخکردنی جوانین. نائومێدبوون تەنیا ئەو کاتە مرۆڤ و کۆمەڵگە ئیفلیج دەکات، کە لەدەرەوەی دونیای زانست و پاشخانی مەعریفییەوە بێت. نائومێدی و رەشبینی بەبێ پاشخانی مەعریفی، خۆکوژییە، خۆکردنە بە مەیدانی جەنگدا بە دەستی بەتاڵ، لە هەمووشی خراپتر، درێژکردنەوەی تەمەنی سیاسی ئەو دەسەڵاتەیە، کە ژینگەی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری و سایکۆلۆژی، مرۆڤەکان و کۆمەڵگەی بە نائومێدی رەنگڕێژ کردووە.  (٢) حیزب و ئومێد    ئومێد بە تەنیا لە یەک رووەوە سەیر ناکرێت، بەڵکو چەندین هۆکاری بابەتی و خودی هەن، کە دەشێ کاریگەری پۆزەتیڤ، یان نێگەتیڤ، بەسەر هیوا و ئومێدی مرۆڤەکانەوە دابنێن.     لایەنی بابەتی، واتە ئەو هۆکارە بابەتییانەی کە دەشێت بۆ نائومێدبوون کۆمەک بە مرۆڤ بکەن، یان بیرکردنەوە و ژیانی ئینسان بەرەو رەشبینی و بێ ئومێدی بەرن، کە دەکرێ هۆکاری سروشتی جوگرافی، سیاسی، ئابووری، یان کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری بن.      هەرچی لایەنی خودییە، مەبەست لەو هێز و توانایەیە، وا دەکات مرۆڤ بە ئومێدەوە بژیت و ئامانجێکی هەبێت بۆ داهاتوو. ئەو هۆکارانەش کە ئەو توانایە بە مرۆڤ دەبەخشن لە ناو خودی مرۆڤ خۆیدایە، نەک لە دەرەوەی.      زۆرجار ئومێد پەیوەندی بە یادەوەری مرۆڤەوە هەیە، ئەو رووداوانەی لە یادەوەریماندا دێن و دەچن، کاریگەری بەسەر دواڕۆژ و ئایندەمانەوە جێدەهێڵن. یادەوەرییەکان هەمیشە پۆزەتیڤ و چێژبەخش نین، بەڵکو گەلێک جار تاریک و تاڵن. واتە بەشێکی بیرکردنەوە و خەیاڵی  ئێستامان، ئەو کارەکتەر و رووداوانە داگیریان کردووە، کە لە رابردوودا لەسەر شانۆکە روویانداوە و نمایشی سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆیان کردووە. ئەم رووداو و نمایشانە، کەم تا زۆر، گوازراونەتەوە بۆ ناو خەیاڵدانی مرۆڤەکان و بووەتە بەشێک لە ژیانی سیاسی، کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری ئێستامان و هەمانکات ئاراستەکردنمان بەرەو فۆرمەڵەبوونی جۆرێک لە بیرکردنەوە و بونیادنانی داهاتوو. ئەرستۆ بڕوای وابوو، کە ئومێد بریتییە لە چاوەڕوانی و روانین بۆ داهاتووی باشتر. بە مانای ئەوەی مرۆڤ هەمیشە ئومێد بە ئایندەی باشتر دەخوازێت، خەیاڵی مرۆڤ بەردەوام روو لە باشترە، بەڵام رەفتار و جوڵەکانمان، بەردەوام هێزی بونیادنانی ئەم دونیا باشترەیان نییە، هەمیشە هێزی سیاسی، کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری ئەوەمان نییە دونیای جوانتر بخوڵقێنین، بۆیە ئەگەر ئێستامان لە رابردوو و  داهاتوومان لە ئێستا ناشیرینتر بێت، ئەوە گوناهێک لە مێژوو نییە، بەڵکو خەتا لەو کارەکتەر و هێزە کۆمەڵایەتییانەیە، کە لەو زەمەنە مێژووییەدا و لەو سەرزەمینە جوگرافیەدا جوڵە و رەفتاریان کردووە.     حیزبی کوردی، نزیک بە هەشتا ساڵە ئومێد دەبەخشێت، دەیەوێت باوەڕمان پێبهێنێت، کە ئێستامان لە رابردوو ناچێت و داهاتوومان لە ئێستا باشتر دەبێت. مەبەست لە ئێستا زەمەنی دامەزراندنی حیزبی سیاسی لە کوردستان و داهاتووش کاتەکانی دوای دامەزراندنی حیزبە. راستە دۆخی دروستبوون و گەشەکردنی حیزب لە کوردستان هاوشان بووە لەگەڵ جەنگ و نائارامی و خوێن، جا ئەو جەنگ و خوێنە لە نێوان حیزبەکان خۆیان، یان لەگەڵ دەرەوەیاندا بووبێت. بەڵام لە باشوری  کوردستاندا، سی ساڵە حیزبی کوردی دەسەڵاتدارە، ئەگەر لەو ماوەیە شەش بۆ حەوت ساڵی شەڕی ناوخۆشی لێدەربکەیت، هێشتا زیادتر لە بیست ساڵ دەمێنێتەوە، کە ئەوان لە باشوردا هەموو شتێکن. ئەوان لە ماوەی ئەو سی ساڵەدا لە بری پێشاندانی وێنەیەکی باشتر لە رابردوو، لە بری سەوزکردنی ئومێد بە ئایندەیەکی باشتر، لە هەموو شتێک زیادتر ئومێدیان لە هۆشیاری مرۆڤی ئێمەدا ریشەکێش کردووە، سەرزەمینێکی فراوانی ئاوس بە بەری نائومێدیان خوڵقاندووە.      گومان لەوەدا نییە، کە جەنگ و ناکۆکی و بە یەکدادان، هەروەها ئەو لێکەوتانەی لێیدەکەوێتەوە، هەستکردن بە ئاسایش کەم دەکاتەوە و دواتریش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی چاوەڕوانی بە داهاتوویەکی باشتر، سەرەنجامیش بەشێوەیەکی فراوان بێ ئومێدی بەسەر کۆی کایەکانی کۆمەڵگە و تەواوی خانە کۆمەڵایەتییەکاندا دەبەشێتەوە.    بەپێی ئەبراهام ماسلو، پێداویستییە بنەڕەتییەکانی مرۆڤ دەشێ بە هۆکاری ئابووری، یان دەروونی، لە هەرەمەکەدا ئاڵوگۆڕیان بەسەردا بێت. ئەگەر رۆژگارێک مرۆڤ بۆ ئازادی دەجەنگێ، ئەوا دوای ئازادی شەڕی بەدەستهێنانی پێداویستییەکانی دیکەی دەکات، بە هەمانشێوە تێرکردنی مرۆڤ بە پێداویستییە ئابوورییەکانی ناتوانێت جێگەی ئازادی گووتن و ئازادییە شەخسییەکانیشی بۆ بگرێتەوە. بە مانا مرۆڤ هەمیشە چاوی لەسەر باشترە، هەنگاو بەرەو جێکردنەوە و هێنانەدی خەیاڵەکانی لە داهاتوو هەڵدەگرێت، بۆیە هەر کاتێک بە تێربوونی پێداویستییەک دەگات، یان سنوری ئەم پێداویستییانەی فراوانتر دەبێ، یان فۆرم و شێوەی پێداویستییەکانی بەپێی زەمەن و شوێن و ئاستی رۆشنبیری کۆمەڵگە و بەرەوپێشچوونەکانی دونیا گۆڕانیان بەسەردا دێت.    حیزبی ئێمە لەم گۆڕانی پێداویستییە تێناگات، یان نایەوێت تێبگات. کارەکتەرەکانی سەردەمی شاخ و هاوتەمەنانی ئێمەیش شاهیدی ئەوەن، کە خەڵکی عیراق بە کوردیشەوە، بەر لە راپەڕین، کێشەی ئابووری گەورەی نەبوو، بەڵام بە دژی بەغدا راپەڕین. واتە لەوێدا ئابووری هەموو شتێک نەبوو، چونکە مرۆڤی عیراقی بە کۆی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبییەکانییەوە، کێشەی ئازادیان هەبوو. خەڵکی عیراق و کوردستان بە هۆکاری دەستگرتن بەسەر پێداویستییە بنەرەتییەکانی دیکەی ژیانیان لەلایەن دەسەڵاتی بەعسەوە، راپەڕین، نەک تەنیا بە هۆکاری ئابووری. بۆیە گوتنەوەی دەستەواژەی هەزارانجار دووبارەی دەسەڵاتی کوردی، کە دۆخی ئێستا باشترە لە رابردوو، ناتوانێ بۆ چرکەیەک ئارامی بە دڵی موچەخۆرێک، یان دایکی رۆژنامەنوسێکی تیرۆرکراو، یان کەسوکاری گەنجێک، یان مامۆستایەک، کە بە هۆکاری ئازادی گووتن، زیندانی حیزبی کراون، ببەخشێت. حیزبی کوردی و ئومێد، خەریکە دەبن بە دوو هێڵی تەریب و پێناچێ ئەگەر دەیان ساڵی دیکەیش دەسەڵاتدار بن، لە خاڵێکدا بە یەک بگەن.     حیزبی کوردی، دەیەوێت بە هەمان رێچکەی ئەو چیرۆک و ئەفسانە میللیانە رەفتار بکات، کە کۆی پەیوەندییە زەمەنی و کۆمەڵایەتییەکان تێدەپەڕێنێ، مەرج و پێداویستییە بابەتییەکانی رووداو فەرامۆش دەکات و هەوڵدەدات مەحاڵەکان لە ناو خەیاڵ و خەوندا جێگە بکاتەوە، بێئاگا لەوەی کە خەیاڵ و خەون تا ئەبەد هەر لە ئاستی خەیاڵ و خەوندا نامێنێتەوە، بەڵکو ئەگەر ئومێد وەک سەرەتا لە خەیاڵیشدا دەرکەوێت، دواتر دەپەڕێتەوە بۆ واقیع و گوزارشت لە پێداویستییە ژیانییەکانی مرۆڤ دەکات. ئەمە رێک ئەو لوغزە کوشندەیە، کە حیزبی کوردی تێیناگات، بڕوای وایە مرۆڤەکان بۆ هەمیشە دەتوانن لە خەیاڵ و  دروشمی یۆتۆپیانەی داهاتووی باشتری ئەواندا لە چاوەڕوانیدا بمێننەوە و بژین.         

رێبوار كه‌ریم وه‌لی قسه‌یه‌كی باو له‌ناو پارتییه‌كان هه‌یه‌:" ماڵی بارزان وه‌كو ئاگردان وان، زۆر لێیان نزیك بیه‌وه‌ ده‌تسووتێنن، زۆریش لێیان دوور بی ره‌ق هه‌ڵدێی". ئه‌مه‌ بۆ پارتییه‌كانه‌. بۆ ئه‌وانی دیكه‌، ئه‌گه‌ر زۆر لێیان دوور بی ده‌بییه‌ ئانتی پارتی و خه‌ڵك لێت كۆده‌بێته‌وه‌، زۆریش لێیان نزیك بی ده‌بی به‌ پڕۆ پارتی و وه‌ره‌قه‌ت ده‌سووتێ! * لانیكه‌م شه‌ست ساڵه‌ مێژووی سیاسی به‌و ئاراسته‌یه‌دا تێده‌په‌ڕێ كه‌ پێوه‌ری شه‌عبیه‌تی لایه‌نه‌كانی به‌رامبه‌ر به‌ پارتی، ئانتی پارتی بوونه‌. تا شلگێڕانه‌تر دژی پارتی و بنه‌ماڵه‌ی بارزانی بوه‌ستییه‌وه‌، له‌ ئه‌نواع قوماش خه‌ڵك چه‌پڵه‌ت بۆ لێده‌دات. ته‌نانه‌ت پێوه‌ره‌كانی ئازادی، دیموكراسی و دادپه‌روه‌ریش هه‌ر له‌و سۆنگه‌یه‌وه‌ پێناسه‌ ده‌كرێن. * پارتی له‌و پێناسه‌دا، دێوێك و زوحاكێكه‌ كه‌ هه‌ر جاره‌ كاوه‌یه‌كی ئاسنگه‌ر به‌گژیدا ده‌چێ. به‌ڵام راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هه‌مووان ده‌بنه‌ قوربانیی هه‌ڵه‌ی مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پارتییه‌وه‌ و له‌ ئاخیره‌كه‌ی ئه‌وان به‌ ده‌ستی به‌تاڵ  له‌ هاوكێشه‌كه‌ ده‌رده‌چن. پارتی و بنه‌ماڵه‌ی بارزانی هه‌ر له‌ شوێنی خۆیان ده‌مێننه‌وه‌. كه‌چی راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پارتی قه‌ت نایباته‌وه‌، ئه‌وه‌ ئه‌وانن كه‌ ده‌یدۆڕێنن. * بڵاوبوونه‌وه‌ی ده‌نگۆی دیداری لاهور شێخ جه‌نگی هاوسه‌رۆكی یه‌كێتی نیشتمانیی كوردستان، له‌ چوارچێوه‌ی دانیشتنێكی چوار پێنج قۆڵی له‌گه‌ڵ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانیدا، چه‌ند راسته‌ و چه‌ند دووره‌ بۆ خۆی باسێكه‌، به‌ڵام دیداری له‌و شێوه‌یه‌ و له‌و قۆناغه‌دا زه‌رووره‌ته‌. له‌ كاتێكدا له‌و عه‌سره‌دا، به‌رامبه‌ره‌كان نه‌ك قسه‌ی ره‌سمی، بگره‌ قسه‌ی ناوماڵی خۆشیان به‌رامبه‌ر یه‌كتری  بۆ ده‌چێته‌وه‌، ئیتر هیچ پاساوێك بۆ نه‌دیتنی روو به‌ڕوو نامێنێته‌وه‌، مه‌گه‌ر سیحره‌كه‌ نه‌بێ. * شوێنی دانیشتن له‌كوێیه‌ و چۆنه‌ گرنگ نییه‌(هاوسه‌رۆكه‌كان چه‌ند جارێكی دیكه‌ش به‌یه‌كه‌وه‌ چوونه‌ته‌ سه‌ری ره‌ش)، به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ دیداری له‌و چه‌شنه‌ ده‌بێته‌ هۆی سه‌رڕاستكردنه‌وه‌ی زۆر شت. به‌نسبه‌ت لاهور شێخ جه‌نگییه‌وه‌ ئه‌گه‌ر به‌شداری له‌ دیدارێكی وه‌هادا بكات، نه‌ك سیحری به‌تاڵ نابێته‌وه‌، بگره‌ له‌ قازانجیه‌تی و هه‌ندێك ته‌ڵه‌ش ده‌ته‌قێنێته‌وه‌.  * به‌شێكی زۆری سیاسه‌تكردن له‌گه‌ڵ پارتی و له‌ناو ماڵی پارتیش، په‌یوه‌سته‌ به‌ مه‌سافه‌ و جۆری په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ لاهوردا و، له‌سه‌ر پشتی ئه‌و به‌ڕێوه‌ ده‌چێت. ئه‌و دوكانانه‌ داده‌خرێن! ده‌رفه‌تێكه‌ بۆ خودی هاوسه‌رۆكیش كه‌ بیسه‌لمێنێ سیحره‌كه‌ی له‌ دژایه‌تیكردنی پارتیدا نییه‌، بگره‌ ئه‌و دوای هه‌موو ته‌جروبه‌كانی دیكه‌، ده‌توانێ په‌یوه‌ندییه‌كی وای له‌گه‌ڵ پارتیدا هه‌بێ كه‌ وا بكات ئاگره‌كه‌ نه‌یسووتێنێت. * پێككردنی لاهور له‌ لوتكه‌ی یارییه‌ سیاسییه‌كانی نێوان پارتی و یه‌كێتیی نوێدا، به‌شێكی ناچارییه‌و به‌شه‌كه‌ی دیكه‌شی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ورده‌ ورده‌ قه‌ناعه‌تێك دروست ده‌بێ كه‌ ناكرێ هه‌تا سه‌ر كێشه‌ شه‌خسییه‌كان سێبه‌ریان به‌سه‌ر بڕیاره‌ سیاسییه‌ گرنگه‌كانی دیكه‌وه‌ هه‌بێت. نانبڕاو له‌ هه‌ردوولا زۆر ده‌بن، به‌ڵام گرنگه‌ كه‌ لاهور ئه‌وه‌ بزانێت كه‌ ئه‌وه‌ خۆی له‌ خۆیدا ده‌بێته‌ دانپێدانانێكی گرنگ بۆ داهاتووی خۆی.