راپۆرت: درەو نزیكەی (30) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، بەپێچەوانەی یاساوە هاوكات لەگەڵ كاری پەرلەمانتاریدا، سەرقاڵی خوێندنی باڵان، یەكێك لە ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان ناوی لە لیستی دەیان كەسی تردایە كە بڕوانامەی توانستی زمانی ئینگلیزیان بۆ خوێندنی باڵا ساختە كردووە، بە پێی ئەو بەڵگەنامانەی دەست (درەو) كەوتووە، ژمارەیەكی زۆری خوێندكارانی خوێندنی باڵا ساختەكاریان كردووە. نوسراوی سەر تابلۆكە ! ساڵی 2019 لەسەر تابلۆی ئاگاداركردنەوە لە كۆلیژی ئادابی زانكۆی سەلاحەدین لیستێك هەڵواسرا، ئەم لیستە ناوی ژمارەیەك قوتابی خوێندنی باڵای تێدا بوو كە بۆ خوێندنی ماستەرو دكتۆرا، بڕوانامەی توانستی زمانی ئینگلیزییان ساختە كردبوو. ئەم لیستە دوای چەند رۆژێك لەسەر تابلۆی كۆلیژی ئاداب لابرا، بەپێی ئەوەی لەناوەڕۆكی نوسراوەكەدا هاتووە، ئەم كەسانە بەهۆی ساختەكارییەوە لەلایەن زانكۆی سەلاحەدینەوە خراونەتە لیستی رەشەوە‌و مافی خوێندنیان لە هەموو زانكۆكانی هەرێمی كوردستان لێوەرگیراوەتەوە.  ساڵی 2016 وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی هەرێمی كوردستان، بوونی بڕوانامەی جیهانیی لە زمانی ئینگلیزیدا كرد بە مەرج بۆ وەرگرتنی قوتابیان لە خوێندنی باڵا (ماستەرو دكتۆرا)، ئیتر ئەو كاتەوە چەندین جۆری فیڵ‌و ساختەكاری بۆ بەدەستهێنانی ئەم بڕوانامەیە سەریهەڵدا، بەشێك لە مامۆستایانی زانكۆو قوتابیانی خوێندنی باڵا پەنایان برد كڕین‌و ساختەكردنی بڕوانامەی جیهانیی زمانی ئینگلیزی بەتایبەت (ئایەلس‌و تۆیفڵ). بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لە كابینەی پێشووی حكومەتی هەرێمدا كە یوسف گۆران وەزیری خوێندنی باڵا بووە، سەدان كەس لە خوێندنی باڵادا بڕوانامەی توانستی زمانیان ساختە كردووە، بەڵام وەزارەت‌و زانكۆكان بەشێكی زۆری لیستی ساختەكارەكانیان شاردوەتەوە.  مامۆستای زانكۆ حەسانەی نیە، بۆیە لەڕووی یاساییەوە وەكو فەرمانبەر مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، تاوانی ساختەكاری تەنیا لە یاسای سزادانی عێراقیدا لەماددەكانی (289 و 298)دا رێكخراوە، بەپێی ئەم یاسایە، كەسی ساختەكار لە كارەكەی دەردەكرێت‌و جارێكی تر مافی دامەزراندنەوەی نییە، خۆ ئەگەر لەسەر ساختەكارییەكەی دادگا حوكمی لەسەر بدات، لەسەرو پێنج ساڵەوە زیندانیی دەكرێت.  پەرلەمانتار لە لیستی ساختەكاراندا ! (درەو) نوسراوێكی تری وەزارەتی خوێندنی باڵای لە كابینەی پێشوودا لەبەردەستدایە، كە جەخت لەسەر ئەوە دەكات بۆ ساڵی خوێندنی (2016- 2017) لە زانكۆی سەلاحەدین لە هەولێر، (24) قوتابی خوێندنی باڵا لە ماستەرو دكتۆرا، بڕوانامەی توانستی زمانی ئینگلیزییان ساختە كردووە، یەكێك لەوانەی كە ناوی لە لیستەكەدا هاتووە (بەهمەن كاكە عەبدوڵا)یە كە ئێستا ئەندامی پەرلەمانی كوردستانە لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان.  پەرلەمانتارو خوێندنی باڵا بابەتەكە تەنیا ساختەكاری نییە، بەگوێرەی بڕیاری وەزارەتی خوێندنی باڵا‌و ئەنجومەنی شورای هەرێم، پەرلەمانتارانی كوردستان‌و عێراق‌و خاوەن پۆست‌و پلە تایبەتەكان لە وەزارەتەكان‌و فەرمانگەكانی حكومەتی هەرێم، لەوكاتەی لە پۆستەكانیاندان، بۆیان نیە، پێشكەشی خوێندنی باڵا بكەن، چونكە لەیەك كاتدا هەردوو كارەكە پێكەوە ناكرێت. بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، سەرباری ئەو رێنماییانەی وەزارەتی خوێندنی باڵاو ئەنجومەنی شورا، ژمارەیەكی زۆر لە ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان لە خولەكانی پێشوو و ئێستای پەرلەمانی كوردستان‌و بەرپرسانی حكومەت‌و فەرمانگەكان، لەناوخۆو دەرەوەی كوردستان دەخوێنن، ئەمەش پێشێلكردنی رێنماییەكانە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە وەزارەت‌و ئەو زانكۆیانەی كە ئەم پلە تایبەتانە لێی دەخوێنن، بێدەنگن.  (درەو) زانیویەتی، لە خولی ئێستا پەرلەمانی كوردستاندا، زیاتر لە (25) ئەندام پەرلەمان هاوكات لەگەڵ كاری پەرلەمانتاریی، لە خوێندنی باڵاش دەخوێنن، واتە بەپێچەوانەی یاساوە دوو كار پێكەوە دەكەن.  ئەوانەی پلەی تایبەتییان هەیە‌و لە خوێندنی باڵاش دەخوێنن، هەندێكیان پاساویان ئەوەیە، بەرلەوەی ببنە پەرلەمانتار یان وەزیرو بەڕێوەبەری گشتی،  خوێندكار بوون، بەڵام ئەم پاساوە یاسایی نییە، چونكە بەگوێرەی بڕیاری ئەنجومەنی شواری هەرێم (ژمارە 13ی ساڵی 2014)، دەبوو ئەم كەسانە لەو كاتەوە كە پۆستی پەرلەمانتار یاخود هەر پۆستێكی تری حكومییان وەرگرتووە، خوێندنەكەیان بكردایە بە مۆڵەت، ئەم بڕیارە نیشانی دەدات ئەو پەرلەمانتارانەی كە هاوكات لەگەڵ كاری پەرلەمانتاریدا دەخوێنن، تەنانەت كاندیدبونیشیان نایاسایی بووە.  زیانەكان  ئەوانەی پلەی تایبەتیان هەیە‌و سەرقاڵی خوێندنی باڵان، لە چەند روویەكەوە زیان بە مافی گشتی دەگەیەنن: •    وەرگرتنی دەرماڵەی پایەو پۆست، لەكاتێكدا ئەوان بۆ ماوەی سێ ساڵ سەرقاڵی خوێندنی ماستەرو دكتۆران. •    ئەم كەسانە كە پلەی تایبەتییان هەیە، هەفتانە سێ بۆ چوار رۆژ دەبێت لە بەیانییەوە تا ئێوارە لە دەوامی خوێندنی باڵا بن، ئەمە دەبێتە هۆی چۆڵبوونی شوێنەكانیان لە پەرلەمان‌و وەزارەت‌و فەرمانگە حكومییەكان‌و كاروبارەكان لەو دامەزراوانە پەكدەخات‌و لە كۆتایدا هاوڵاتی زەرەرمەند دەبێت.  •     كۆكردنەوەی دوو كار پێكەوە، پێشێلكردنی بڕیاری ئەنجومەنی شوراو وەزارەتی خوێندنی باڵایە، لەسەر دەستی پلە تایبەتەكان شكۆی یاسا دەشكێندرێت.  •    خوێندنی پلە تایبەتەكان، ئەگەری ساختەكاری لە خوێندنی باڵادا زیاد دەكات، بەتایبەتی (دزی زانستی)، چونكە هیچ كەسێك ناتوانێت هەفتەی پێنج رۆژ دەوام بكات‌و هاوكات ماستەرنامە‌و نامەی دكتۆراش بنوسێت، لەم حاڵەتەدا رەنگە قوتابی پەنا بۆ كەسانی تر ببات ماستەرنامە‌و نامەی دكتۆراكەی بۆ بنوسن. 

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بڕیاربوو مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆببنەوە‌و ئەم كۆبونەوەیە بكەن بە مژدەی ئاشتەوایی نێوان پارتی‌و یەكێتی بۆ نەورۆزی ئەمساڵ، بەڵام لەپڕێكدا دۆخەكە بەشێوەیەكی خراپتر تێكچوو، نەرۆزی لە جەژنی ئاشتەواییەوە كرد بە بۆنەیەك بۆ بڵاوكردنەوەی سكانداڵی سێكسی. گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر ! دەستپێشخەریی مەحمود حەفیدزادە نەوەی شێخ مەحمودی مەلیكی كوردستان بۆ كۆبونەوەی نێوان بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی سەرباری ئەوەی هەنگاوی باشی بڕی، بەڵام لە پڕێكدا گەڕایەوە بۆ خاڵی سفرو دیدارەكە هەڵوەشایەوە.  تائێستا وردەكانی چۆنیەتی هەڵوەشاندنەوەی دیداری چاوەڕوانكراوی نێوان بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی نازانرێت، بەڵام هەندێك لەوانەی لە نزیكەوە ئاگادارن‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون، باسلەوە دەكەن، لە هەردوو حزب (پارتی‌و یەكێتی) كۆمەڵێك كەس هەبوون كە رۆڵیان بینیوە بۆ ئەوەی ئەو دیدارە رونەدات. دەستپێشخەری بۆ كوبونەوە، سەرەتا لەلای بارزانییەوە دەستی پێكرد‌و هەر لەلایەن ئەویشەوە هەڵوەشێندرایەوە، ئەمە هۆكارەكەیە كە هەندێك پێیانوایە لەناو پارتیدا كەسانێك بەبێ ئاگاداری بارزانی خۆی، كاریان بۆ تێكدانی دیدارەكە كردووە، بەیاننامەیەكی كتوپڕی ئامینە زكری بەرپرسی دۆسیەی حكومەت‌و پەرلەمان لە بارەگای بارزانی، دیدارەكەی هەڵوەشاندەوە، وەڵامنامەیەكی سكرتاریەتی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی بەهەمان زمان‌و وشەو رستەوە، كۆتایی بە دەستپێشخەرییەكەی حەفیدزادە هێنا، بەڵام لە بنەڕەتەوە قسەكردنی مەحمود حەفیدزادە لەبارەی دەستپێشخەرییەكەی، زیانی لە هەوڵەكەدا‌و نەیارانی ئەو دیدارەكەی لە هەردوو حزب بەئاگا هێنا.  لە ئاشتەواییەوە بۆ سكانداڵی سێكسی چەند كاتژمێرێك لە هەڵوەشاندنەوەی هەوڵی دیداری نێوان بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی، دەزگای هەواڵگری پارتی لەڕێگەی پەیجێكی تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە ڤیدیۆی سكانداڵی سێكسی بەرپرسێكی یەكێتی بڵاوكردەوە، ئەمڕۆش دەزگای هەواڵگری یەكێتی بەهەمان شێوە سكانداڵی سێكسی بەرپرسێكی پارتی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكردەوە، بەمشێوەیە نەورۆزی ئەمساڵ لەبری ئاشتەوایی، سكانداڵی سێكسی باڵی بەسەردا كێشا.  سكانداڵی سێكسی.. دواین چەك لە سیاسەتدا "زیاتر لە 40 گرتەی ڤیدیۆی سكانداڵی سێكسی سەرۆك‌و بەرپرسانی میسرو وڵاتانی عەرەبیم لایە، ئەگەر رێگری نەكەن لە دادگاییكردنی هاوسەرەكەم، هەموویان بڵاودەكەمەوە" سۆزان موبارەك هاوسەری حوسنی موبارەك سەرۆكی پێشووی میسر ساڵی 2011 بەم هەڕەشەیە هەوڵیدا پارێزگاری لە هاوسەرەكەی بكات. ئەمە دواینجار نەبوو كە سێكس وەكو چەكێكی هەڕەشە لەبواری سیاسەتدا بەكاربهێنرێت، ئێستا لەناو رەفەی كتێبخانەكانی جیهاندا چەندین پەرتوكی سەرگوزشتەی ئاوێتەبوونی سێكس‌و سیاسەت هەن، بەمدواییانە هەندێك لەو چیرۆكانە وەرگێڕدرانە سەر زمانی كوردی. دیاردەی بەكارهێنانی گرتەی سێكسی وەكو چەكێك بۆ هەڕەشەو یەكترخستنی سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا شتێكی نوێ‌و بێ پێشینە نیە. لەگەڵ گەشەكردنی خێرای ئامرازەكانی پەیوەندیكردن‌و گواستنەوەی كامێرا بۆسەر مۆبایل‌و جێگیركردنی لە شەقام‌و ماڵەكاندا بۆ مەبەستی پاراستن‌و سكیوریتی، دیاردەی بڵاوكردنەوەی گرتەی سێكسی ژنان‌و پیاوان پەرەی سەند، دەزگا هەواڵگرییەكان هەرزوو خزانە ناو ئەم بوارەشەوە‌و تیمی تایبەتییان بۆ دروستكرد. ئێستا چەندین كەیس لەبەردەم دادگاكانی هەرێمی كوردستاندان، تایبەت بەم جۆرە لە تاوانكاریی، پۆلیسی هەولێرو سلێمانی ماوە لەدوای ماوە هەواڵی دەستگیركردنی كەسانێك رادەگەیەنن كە لەڕێگەی گرتەی ڤیدیۆییەوە هەڕەشەیان لە كچان‌و ژنان كردووە، كەمن ئەو ژنانەی كە بەهۆی ئەم جۆرە هەڕەشانەوە لە دادگاكان‌و پۆلیس سكاڵا تۆمار دەكەن، چونكە هێشتا بابەتی سێكس لە كۆمەڵگەی كوردستاندا یەكێكە لەو بابەتانەی كە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە وەكو سكانداڵ "ئابڕوچوون" تەماشا دەكرێت‌و دەكرێت خەڵكانێك لەسەری ژیانی خۆیان دابنێن. دەزگا هەواڵگرییەكان بەباشی لە دۆخی كۆمەڵایەتی كوردستان لەبارەی سێكسەوە تێگەیشتوون، بۆیە ئەم بوارە وەكو چەكی سیاسی بۆ لێدانی یەكتر بەكاردەهێنن، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش بوون بە بوارێكی باش بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم جۆرە پەیامانە بەبێ وەرگرتنی هیچ جۆرە سزایەكی یاسایی.  شەڕی ڤیدیۆیی نێوان دەزگای هەواڵگری پارتی‌و یەكێتی گەیشتوەتە ئاستێك، ئێستا هەر كەسێك هەڵوێستێك پێچەوانەی هەڵوێستی گشتی حزبەكەی نیشان بدات، پێی دەڵێن "ڤیدیۆی هەیە" یاخود "هاككراوە"، ئەمە بابەتێكی شاراوە نییە، پەرلەمانتارانی هەردوو حزبە لەكاتە هەستیارەكاندا ئەم دەستەواژانە بەرامبەر بەیەكترو هەندێكجاریش لەناو خۆیاندا دژ بە یەكتر بەكاری دەهێنن، ئامادەبوون‌و نائامادەگیی لەناو دانیشتنە هەستیارەكانی پەرلەمانی كوردستاندا، زۆرجار لەڕێگەی ئەم جۆرە هەڕەشانەوە یەكلاكراوەتەوە، واتە سكانداڵی سێكسی بەتەواوەتی خزاوەتە ناو سیاسەت لە هەرێمی كوردستان.  دەردەكەوێت ئێستا ئیتر كەس سەلامەت نییە، هەموان لەژێر هەڕەشەی ئابڕوچونی كۆمەڵایەتیدان، بڵاوكردنەوەی دوو گرتەی ڤیدیۆی دوو بەرپرس كە یەكێكیان یەكێتی‌و ئەوی تر پارتییە، جارێكی تر ئەم رەشبینییەی دروستكردەوە، دەزگا هەوڵگرییەكان بۆ لێدان لە یەكتر، تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو بەكاردەهێنن، زۆرجار وێنە‌و گرتە ڤیدیۆییەكانیش دەشێوێنن‌و بەوشێوەیە بەرهەمیان دەهێنن كە خزمەت بە پەیامەكانیان دەكات، شارەزاو پرۆگرامی تایبەت بە هاككردن، تەكنەلۆژیای گوێگرتن لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكان، بەكارهێنانی ژنانی سێكسفرۆش، چاندنی كامێرا‌و ریكۆردەری دەنگ ئەو بوارانەن كە دەزگا هەواڵگرییەكانی حزب بۆ چاوێری نەیارە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكانیان بەكاری دەهێنن، قسەوباس هەیە كار گەیشتبێتە ئەوەش خزمەتكارە بیانییەكان كە لەناو ماڵاندا كاردەكەن، بۆ ئەم بوارە سودیان لێوەرگیرابێت.   پێشینەیەكی خراپ ئەو دوو بەرپرسەی كە لەچەند كاتژمێری رابردوودا سكانداڵی سێكسییان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكرایەوە، دواین كەس نین كە بوون بە قوربانی ئەم جەنگە تەكنەلۆژی- كۆمەڵایەتییە، ساڵی رابردوو یەكێك لە بەرپرسە باڵاكان كە لە پۆستێكی گەورەی هەرێمی كوردستاندایە، چەند فۆتۆیەكی بڵاوكرایەوە.  كۆتایی مانگی نیسانی (2019) بۆ یەكەمجارو بەشێوەیەكی ئاشكرا، پەرلەمانتار (شادی نەوزاد) پەردەی لەسەر ئەم بابەتە شاراوەیە هەڵماڵی، ئەم كچە كە ئەندامی خولی ئێستای پەرلەمانی كوردستانە، كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی سازكردو وتی:" لەڕێگەی مەسجێكەوە هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی گرتە ڤیدیۆی دروستكراوم لێدەكرێت". شادی نەوزاد پەرلەمانتاری فراكسیۆنی نەوەی نوێ بوو، ئەوكات كێشە لەناو حزبەكەیدا هەبوو، شادی كەوتبووە ئەو بەرەیەی كە دژی سەرۆكی جوڵانەوەكە (شاسوار عەبدولواحید) بوون، بۆیە شادی ئەوكات سەرۆكی جوڵانەوەكەی تۆمەتباركرد بەوەی كە لەپشت ئەوە بووە هەڕەشەی سكانداڵی سێكسی لێكراوە، ئێستا شادی خۆی وەكو پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ دەناسێنێت‌و وازی لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ هێناوە.  كەم نین ئەوانەی لەم ساڵانەی دوایدا، بەهۆی پاڵنەری سیاسییەوە ڤیدیۆی سێكسییان بڵاوكراوەتەوە یاخود هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی ئەو جۆرە ڤیدیۆیانەیان لێكراوە تاكو ناچار بكرێن بە ئەنجامدانی كار یان هەنگاوێكی سیاسی دیاریكراو، كە ئەوان نەیانویستووە پێشترو لە دۆخی ئاساییدا بیكەن، چەند نمونەیەك لەوبارەیەوە: •    لە هەڵبژاردنی ساڵی 2013ی پەرلەمانی كوردستاندا هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی گرتەی ڤیدیۆیی لە ژنە كاندیدێكی بزوتنەوەی گۆڕان كرا. •    لە گەرمەی كێشمەكێشمەكانی هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لە 2015دا، گرتەی ڤیدیۆیی پەرلەمانتارێكی پیاوی بزوتنەوەی گۆڕان بڵاوكرایەوە. •    كۆتایی ساڵی 2016 چەند وێنەیەكی سێكسی ژنە پەرلەمانتارێك بڵاوكرایەوە كە لەوكاتەدا سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان بوو لە پەرلەمانی عێراق. •    لە كاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2018دا، چەند گرتەیەكی سێكسی ژنە كاندیدێكی پارتی دیموكراتی كوردستان بڵاوكرایەوە، بەمەبەستی ناچاركردنی بە كشانەوە لە پرۆسەی خۆكاندیدكردن. لەسەر ئاستی عێراقیش بەمدواییە ئەم دیاردەیە زیادی كرد، بەتایبەتی لەكاتی بەڕێوەچوونی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا، چەند نمونەیەك: •    لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراقدا، گرتەی ڤیدیۆیی ژنە كاندیدێكی هاوپەیمانێتی (نەسر) بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی بڵاوكرایەوە، بەوهۆیەوە ئەو ژنە لە هەڵبژاردنەكان‌و پرۆسەی سیاسیش دوورخرایەوە. •    لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی عێراقدا گرتەی ڤیدیۆیی ژنێك بڵاوكرایەوە كە كاندیدكرابوو بۆ وەرگرتنی یەكێك لە پۆستە وەزارییەكان، بەو هۆیەوە ئەو ژنە چانسی وەرگرتنی پۆستەكەی لەدەستدا.  تاوان‌و سزا ! بەپێی یاسای سزادانی عێراقی، بڵاوكرانەوەی ئەم جۆرە ڤیدیۆیانە (گرتەی سێكسی كەسەكان)‌ یاخو هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی ئەو جۆرە ڤیدیۆیانە، سزاكەیان بەمشێوەیەیە:  •    هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی هەر بابەتێك كە پەیوەندیداربێت بە شەرەفەوە، بەپێی ماددەی (430)‌و (431)ی یاسای سزادانی عێراقی، سزای تاوانبار تا (7 ساڵ) زیندانی دەڕوات، بەپێی جۆری كەیسەكە. •    بڵاوكردنەوەی هەر بابەتێك كە پەیوەندیداربێت بە شەرەفەوە لە ماددەی (438)دا دیاریكراوە، لەم حاڵەتەدا تاوانبار سزا دەدرێت بە زیندانیكردن بۆ ماوەیەك كە لە (ساڵێك) زیاتر نەبێت. واتە بەپێی یاسا، هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی هەر بابەتێك كە پەیوەندیداربێت بە شەرەفەوە سزاكەی زیاترە لە بڵاوكردنەوەی بابەتەكە. لە هەرێمی كوردستان زۆرینەی ئەوانەی كە گرتەی سێكسی كەسەكان بڵاودەكەنەوە یاخود وەكو هەڕەشە بەكاری دەهێنن لە سزای یاسای دەرباز دەبن، بەتایبەتیش ئەگەر كارەكە دەزگا هەواڵگرییەكانی لە پشتەوە بێت، بەڵام دیمەنی گەشاوەی ناو ئەم دیاردە مەترسیدارە كۆمەڵایەتییە، ئەوەیە، هەر كاتێك كەسایەتییەك دەكەوێتە بەردەم هەڕەشەی لەكەداركردنی ناوبانگی كۆمەڵایەتی، خەڵك بەبێ لەبەرچاوگرتنی بیروباوەڕی سیاسی، كەمپەینی گەورە دەكەن بۆ پاڵپشتیكردنی كەسە بەئامانجگیراوەكە، رەنگە هۆكاری ئەم پاڵپشتییە بۆ ئەوە بگەڕێتەوە هەمووان لەوە تێگەیشتوون، دیاردەی بڵاوكردنەوەی گرتە ڤیدیۆییەكان مەترسییە لەسەر تەواوی كۆمەڵگە نەك تەنیا ئەوانەی بەئامانجدەگیرێن، بەوپێیەی لەم جۆرە كۆمەڵگایانەدا پرسی سێكس هێڵی سورەو بابەتێكی داخراوە كە ناكرێت بە ئاشكرا گوزارشتی لێبكرێت. دەزگای هەواڵگری لە كوردستان لە هەرێمی كوردستان دوای سێ دەیە لە كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس، هێشتا دەزگایەكی هەواڵگری نیشتمانی بوونی نییە، ئەوەی هەیە دوو دەزگای هەواڵگری حزبییە كە یەكێكیان سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە بە ناوی (پاراستن)‌و ئەوی تر سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانە بەناوی (زانیاری). بەڵام ساڵی 2011 یاسایەك لە پەرلەمانی كوردستان پەسەندكرا بۆ ئەوەی ئەم دوو دەزگایە لەچوارچێوەی دامەزراوەیەكدا یەكبخرێن، ئەو یاسایە پێی دەوترێت یاسای ژمارە (4)ی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان.  ئەنجومەنەكە بەفەرمی لە ساڵی 2012دا دەستبەكاربووە، لەماوەی (8)ی رابردوودا‌و لە سەرەتای دامەزراندنییەوە تائێستا، ئەم ئەنجومەنە بەهۆی ناكۆكی نێوان ئەندامەكانییەوە، كۆنەبوەتەوەو هەماهەنگی تەواوەتی لەنێوان ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستاندا نییە، بۆیە زۆرجار كە كێشەیەكی ئەمنی لە یەكێك لە زۆنەكان روودەدات، بەرپرسانی ئەمنی ناو ئەنجومەنەكە لەڕێگەی بەیاننامەوە قسە لەگەڵ یەكتر دەكەن‌و وەڵامی یەكتر دەدەنەوە. لە ساڵی 2013وە هەرێمی كوردستان یاسای بودجەی نەبووە، بەڵام بەپێی دواین پرۆژە یاسای بودجە، ژمارەی كارمەندانی ئەنجومەنی ئاسایش (6 هەزارو 476) كارمەندەو بودجەكەشی (344 ملیارو 630 ملیۆن) دینارە، رێژەی (2.9%)ی بودجەی هەرێم لەو ساڵەدا بۆ ئەم ئەنجومەنە تەرخانكراوە. ئەمە سەرباری ئەوەی، هەربە بەپێی دواین پرۆژە یاسای بودجە، دەزگای ئاسایش كە ژمارەی كارمەندانی بە (31 هەزارو 421) كەس دیاریكراوە، بڕی (487 ملیارو 443 ملیۆن) دیناری بۆ تەرخانكراوە كە دەكاتە (4.2%)ی كۆی بودجەی هەرێم لەو ساڵەدا. لەدوای ساڵی 2013ەوە تائێستا بەهۆی نەبوونی یاسای بودجەوە نازانرێت بودجەی ئەو دەزگایانە چەندەو چۆن خەرجدەكرێت، سەرباری ئەمە بودجەی ئەنجومەنی ئاسایش‌و وردەكاری خەرجییەكانی وەكو بابەتێكی ئاسایشی نیشتمانیی تەماشا دەكرێت‌و ناكەوێتە ژێر چاودێری پەرلەمانەوە.  

راپۆرتی شیكاری: درەو یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران وەک یەک خزمەت بە لایەنە سیاسییەکان ناکات، بۆیە سیستمەکە بەشێک لە حیزبە سیاسییەکان مەحکوم بە بەستی هاوپەیمانی دوو قۆڵی و سێ قۆڵی و بگرە چوار قۆڵیش دەکات، لە پێناو پاراستنی لانی کەمی پێگەی ئێستایان. ئەمە هەر بۆ هێزە سیاسییە بچوکەکان ڕاست نیەو لە حاڵەتی ڕودانی هاوپەیمانی ئەو هێزانە، وا دەکات هێزە سیاسییە گەوەرەکانیش بخزێنێتە نێو هاوپەیمانی جیاوازەوەو پەلکێشی هێزەکان بکات بۆ لای یەکتر. بازنەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی گۆرەپانی گەرمی ململانێى لایەنەکان دەبێت، چونکە زۆرترین کاریگەرییەکانی بەستنی هاوپەیمانی بۆ بەدەستهێنانی کورسی  لەم پارێزگایە دەبێت.  پێشتر لە ڕاپۆتێکی شیکاری درەو میدیادا، وردەکاری سیناریۆی ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانمان لەسەر بنەمای دەنگەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ٣٠/٩/٢٠١٨، وەک دواین هەڵبژاردن لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی و دهۆک)  بۆ هێزە سیاسییە کوردییەکان خستەڕوو. کە وا بڕیارە هەڵبژاردنەکە لە ١٠ی ١٠ی ٢٠٢١ ئەنجام بدرێت. کاتێک ئاماژەمان کرد،  بەوەی  ئەو سیستمەی یاسای ژمارە (٩) ساڵی ٢٠٢٠ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران تەبەنی کردووە، پێگەی لایەنە سیاسییە گەورەكان گەورەترو مامناوەندەكان بچوكتر و دەنگی بچوكەكانیش دەكاتە ئاردی ناو دڕك، ڕەنگە ببێتە پاڵنەری ئەوەی بەشێک لە لایەنە سیاسییەکان بیر لە بژاردەی هاوپەیمانی بکەنەوە. بۆ خۆێندنەوەی ڕاپۆرتی پێشوو (بڕوانە: هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی عێراق: سیناریۆی پێگەی پارتەكانی هەرێم):  دەکرێت سیناریۆی زیاتر لە سەدان جۆر هاوپەیمانی نێوان هێزە کوردییەکان لە بازنەو پارێزگانی هەرێمی کوردستان ڕوبدات، بەڵام لەم شیکارییەدا لەسەر کۆمەڵێک بنەمای لێکنزیکی لایەنە سیاسییەکانی هەرێم وەک (مێژووی هاوبەش، خەباتی هاوبەش، ڕێککەوتنی هاوبەش، بیرو فکری هاوبەش) هەشت جۆر سیناریۆی جیاواز بۆ ئەو لایەنانە بخەینە ڕوو ئەوانیش؛ 1.    لیستی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆنی (ڕابردوو و ئێستا): گۆڕان و یەکگرتوو کۆمەڵ(دادگەری) و نەوەی نوێ  2.    لیستی هاوبەشی (ئۆپۆزسیۆنی ڕابردوو): گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ (دادگەری) 3.    لیستی هاوبەشی (ئۆپۆزسیۆنی ئێستا سەردەمی کابینەی نۆ): کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ  4.    لیستی ئیسلامی: کۆمەڵ(دادگەری) و یەکگرتوو 5.    ڕێککەوتنی سیاسی (کابینەی نۆ): پارتی و گۆڕان 6.    لیستی لایەنە بەشدارەکان کابینەی نۆی حکومەت لە لایەک و ئۆپۆزسیۆن لە لایەکی تر: (پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ)  7.    مێژوو و کاری هاوبەش: یەکێتی و پارتی 8.    ڕێککەوتنی سیاسی (حکومەتی خۆجێیی): یەکێتی و گۆڕان تێبینی: 1.    لەم ڕاپۆرتەدا شیکاریمان بۆ سەنگی ئەو لایەنانە کردوو کە ئێستا لە ئارادان (وەک ئەوەی کە هەیە)، لە ڕاپۆرتی پیشوو شیکاری ئەوەمان کردووە لە حاڵەتی سەرهەڵدانی هێزی نوێ لە هەرێمی کوردستان کاریگەری چی دەبێت؟ و کار لە پێگەی کام پارتی سیاسی و دەکات؟ و ڕێژەی ئەو کاریگەرییانە چۆن دەبێت؟.  ‌‌‌(هاوپەیمانی هیوا)مان بە نمونە وەرگرتووە. چونکە؛ یەکەم: سەرهەڵدانی هێزی نوێ جا بەناوی (هاوپەیمانی هیوا، دەنگی ناڕازی، هەنگ، یان هەر گروپ و هێزێکی نوێ) کاریگەری زیاتر لەسەر دەنگی لایەنەکانی (گۆڕان بە پلەی یەک و دواتریش نەوەی نوێ و کۆمەڵ و گۆڕان جێدەهێڵن). دووەم: ئەو گروپانە ئەگەر هاوپەیمانی لە نێوان خۆیان و دەرەوەی خۆیان ئەنجام نەدەن، دەبنە هۆی زیاتر پەرتکردنی دەنگی هێزە مامناوەند و بچوکەکان و خۆشیان ئەو هێزانەش زەرەرمەند دەکەن، ڕەنجەکەیان دەچێتە خزمەتی تەکێتی و پارتییەوە. سێیەم: ئەگەر ئەو هێزە نوێیانە هاوپەیمانی فراوان ئەنجام بدەن، دەتوانن، هاوکێشەکان بگۆڕن، بە تایبەی لە پارێزگای سلێمانی. 2.    ئەو سیناریۆیانەی دەخرێنە ڕوو لە سنوری بازنەکانی پارێزگای سلێمانی دەکرێت لە ڕوی جوگرافییەوە گشتگیربن و سەرجەم سەرجەم بازنەکان بگرێتەوە، وەک چۆن دەکرێت سیناریۆیەک بۆ بازنەیەک ڕاست بێت، سیناریۆکی تر بۆ بازنەیەکی دیکەی هەمان پارێزگا ڕاست بێت لە هەمان کاتدا دەکرێت سیناریۆیەکیان بۆ دوو هێز یان زیاتریان لە بازنەک ڕووبدات لە بازنەیەکی تر بۆ هەمان ئەو هێزانە هاوپەیمانییەکان بەجۆرێکی تر بێت، بەپێی بەرژەوەندی لایەنەکان. 3.    ململانێی زۆرێک لەو پارتانەی نزیکن لە بەدەستهێنانی کورسییەک، یان نزیکن لە کورسی کۆتایی بازنەکە، لە سەر کورسی (کۆتای ئافرەتان) دەبێت و زۆرێکیان چاویان لە کاندیدکردنی ئافرەتە. 4.    ئەگەرچی پاڵنەری گەورەو گرنگ هەیە بۆ بەستنی هاپەیمانی، بەڵام گرفت رێگریش کەم نێن، لەوانە؛ یەکەم: رێکنەکەوتنی لایەنەکان لەڕوی بەرنامەی سیاسی پارتەکانیانەوە. دووەم: ڕێکنەکەوتنیان لەسەر کاندیدەکانیان. سێیەم: قورسی ڕازی کردنی جەماوەری هێزە سیاسیەکان کە دەنگ بە کاندیدی لاینەێکی دیکە بدات کە هاوپەیمانن.   سیناریۆکانی هاوپەیمانی لە پارێزگای سلێمانی بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای سلێمانی (١٨) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٥) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا) لە خوارەوە شیکردنەوە بۆ هەر بازنەیەکی ئەو پارێزگایە بەپێی ئەو سیناریۆیانەی کە پێشبینی دەکرێن. پارێزگای سلێمانی بازنەی (١) بازنەی (1): کە ناسێنراوە بە بازنەی (باکوری قەزای سلێمانی + شارباژێڕ + ماوەت) ناوەندەکانی تۆماری بریتین لە: (ناوەندی شار یەک 1، 2 + ناوەندی شار دوو 1، 2 + ناوەندی شار سێ 1، 2 + ناوەندی شار چوار 1، 2 + ناوەندی شار پێنج 1، 2 + شارباژێڕ + شارباژێڕ(نوێ) 1، 2، 3 )   خشتەی ژمارە (١) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) و نەوەی نوێ بازنەی (١) سلێمانی   خشتەی ژمارە (2) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (١) سلێمانی خشتەی ژمارە (٣) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) و نەوەی نوێ  بازنەی (١) سلێمانی   خشتەی ژمارە (٤) هاوپەیمانی کۆمەڵ(دادگەری) و یەکگرتوو بازنەی (١) سلێمانی   خشتەی ژمارە (٥) هاوپەیمانی گۆڕان و پارتی بازنەی (١) سلێمانی   خشتەی ژمارە (٦) (هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (هاوپەیمانی کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ) بازنەی (١) سلێمانی   خشتەی ژمارە (٧) هاوپەیمانی یەکێتی و پارتی  بازنەی (١) سلێمانی خشتەی ژمارە (٨) هاوپەیمانی یەکێتی و گۆڕان  بازنەی (١) سلێمانی   پارێزگای سلێمانی بازنەی (٢) بازنەی (2): کە ناسێنراوە بە بازنەی )باشوری قەزای سلێمانی + قەرەداغ) ناوەندەکانی تۆماری بریتین لە: (ناوەندی شار شەش 1، 2، 3 + ناوەندی شار حەوت 1، 2 + ناوەندی شار هەشت 1، 2 + ناوەندی شار نۆ 1، 2 + ناوەندی شار دە 1، 2، 3 + قەرەداغ + بازیان 1، 2 + ناوەندی شار یانزە + قەرەداغ نوێ) خشتەی ژمارە (٩) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٢)  خشتەی ژمارە (١٠) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٢) سلێمانی   خشتەی ژمارە (١١) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) و نەوەی نوێ  بازنەی (٢)    خشتەی ژمارە (١٢) هاوپەیمانی کۆمەڵ(دادگەری) و یەکگرتوو  بازنەی (٢)    خشتەی ژمارە (١3) هاوپەیمانی گۆڕان و پارتی  بازنەی (٢)  خشتەی ژمارە (١٤) (هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (هاوپەیمانی کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ) بازنەی (٢)   خشتەی ژمارە (١٥) هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی  بازنەی (٢) خشتەی ژمارە (١٦) هاوپەیمانی یەکێتی و گۆڕان  بازنەی (٢)   پارێزگای سلێمانی بازنەی (٣) بازنەی (3): کە ناسێنراوە بە بازنەی (هەڵەبجە + سەیدسادق + شارەزوور + پێنجوێن) ناوەندەکانی تۆماری بریتین لە: (هەڵەبجە + وارماوە + هەڵەبجەی تازە 1، 2+ هەڵەبجەی شەهید 1، 2، 3 + سەید سادق 1، 2، 3، 4+ پێنجوێن 1، 2، 3 + شارباژێڕ 2) خشتەی ژمارە (١٧) هاوپەیمانی  یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٣)  خشتەی ژمارە (18) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٣)  خشتەی ژمارە (١9) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ بازنەی (٣)  خشتەی ژمارە (20) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٣)            خشتەی ژمارە (21) هاوپەیمانی گۆڕان و پارتی  بازنەی (٣)    خشتەی ژمارە (٢٢) (هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (هاوپەیمانی کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ) بازنەی (٣)    خشتەی ژمارە (٢٣) هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی بازنەی (٣)  خشتەی ژمارە (٢٤) هاوپەیمانی یەکێتی و گۆڕان بازنەی (٣)    پارێزگای سلێمانی بازنەی (٤) بازنەی (4): کە ناسێنراوە بە بازنەی (پشدەر + ڕانیە + دوکان) ناوەندەکانی تۆماری بریتین لە: (دوکان  1، 2، 3 + دوکان نوێ  1، 2 + چوار قوڕنە  1، 2 + حاجی ئاوا + ڕانیە یەک  1، 2، 3 + ڕانیە دوو + بێتواتە + بێتواتە نوێ  1، 2 + قەڵادزێ 1، 2، 3، 4، 5) خشتەی ژمارە (٢٥) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٤)  خشتەی ژمارە (٢٦) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٤)  خشتەی ژمارە (٢٧) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٤)    خشتەی ژمارە (٢٨) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٤)    خشتەی ژمارە (٢٩) هاوپەیمانی گۆڕان و پارتی  بازنەی (٤)    خشتەی ژمارە (.٣) (هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (هاوپەیمانی کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ) بازنەی (٤)    خشتەی ژمارە (٣١) هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی   بازنەی (٤)  خشتەی ژمارە (٣٢) هاوپەیمانی یەکێتی و گۆڕان  بازنەی (٤)    پارێزگای سلێمانی بازنەی (٥) بازنەی (5): کە ناسێنراوە بە بازنەی (کەلار + دەربەندیخان + کفری + چەمچەماڵ + بەشێکی خانەقین) ناوەندەکانی تۆماری بریتین لە: (دەربەندیخان  1، 2، 3 + کەلار 1، 2 + سمود + کفری 1، 2 + چەمجەماڵ 1، 2 + شۆڕش و سەنگاو) خشتەی ژمارە (٣٣) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٥)  خشتەی ژمارە (٣٤) هاوپەیمانی گۆڕان و یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری)  بازنەی (٥)  خشتەی ژمارە (٣٥) هاوپەیمانی یەکگرتوو و کۆمەڵ(دادگەری) نەوەی نوێ  بازنەی (٥)  خشتەی ژمارە (٣6) هاوپەیمانی کۆمەڵ(دادگەری) و یەکگرتوو  بازنەی (٥)    خشتەی ژمارە (٣7) هاوپەیمانی گۆڕان و پارتی  بازنەی (٥)    خشتەی ژمارە (٣٨) (هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان) (هاوپەیمانی کۆمەڵ و یەکگرتوو و نەوەی نوێ) بازنەی (٥)    خشتەی ژمارە (٣٩) هاوپەیمانی پارتی و یەکێتی بازنەی (٥) خشتەی ژمارە (٤٠) هاوپەیمانی یەکێتی وگۆڕان  بازنەی (٥)   راپۆرتی پەیوەندیدار: هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی عێراق: سیناریۆی پێگەی پارتەكانی هەرێم

درەو: لەماوەی دوو هەفتەدا پارێزگاری هەولێر (330) وێنە، پارێزگاری سلێمانی (350) وێنە، دهۆك(72) وێنە، هەڵەبجە (74) وێنەو بەغداد (31) وێنەی خۆیان بڵاوكردووەتەوە، ئەی پارێزگارەكانی ( لەندەن و نیویۆرك) چەند وێنەی خۆیان بڵاوكردووەتەوە.  وێنەی پارێزگارەكان دیارترین كاری پارَزگارەكانی هەرێمی كوردستان، بڵاوكردنەوەی وێنەكانیان بە دەرزەن لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا، جاری وابووە (80) وێنە لەیەك پۆستدا بڵاوكراوەتەوە، (درەو) تەنیا (12) رۆژی مانگی ئازاری 2021ی وەرگرتووەو تەواوی وێنەی پارێزگارەكانی لەو (12) رۆژەدا بژاردووە، دەركەوتووە پارێزگارەكانی هەرێمی كوردستان كێبەركێیانە بۆ بڵاوكردنەوەی وێنەكانی خۆیان، بەشێك لە وێنەكان وێنەی چالاكی و بازاڕو كردنەوەی مۆڵ و  پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكانە.   یەكەم: پارێزگاری هەولێر ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر ( 2 ملیۆن و 254 هەزار) كەسە، ئومێد خۆشناو لە پشكی پارتی دیموكراتی كوردستان پارێزگاری هەولێرە، لە بەرواری 1/3/2021 بۆ 12/3/2021 لە ماوەی (12) رۆژی مانگی ئازاردا  (330) وێنەی خۆی لە چالاكیە كۆمەڵایەتی و ژینگەیی و چالاكیە ئیداریەكانیدا بڵاوكردووەتەوە. زۆرترین وێنەی لە رۆژی (8/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە (62) وێنەبوو لەو رۆژەداو كەمترین وێنەی لە رۆژی (5/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە تەنیا (8) وێنە بووە.   دووەم: پارێزگاری سلێمانی پارێزگاری سلێمانی كە ژمارەی دانیشتوانەكەی ( 2 ملیۆن و 152 هەزار) كەسە، پارێزگارەكەی لە پشكی بزوتنەوەی گۆڕانە، لە بەرواری 1/3/2021 بۆ 12/3/2021 واتا هەڤاڵ ئەبوبەكر (352) وێنەی خۆی لە چالاكیە كۆمەڵایەتی و ژینگەیی و چالاكی ئیداریەكانیدا بڵاوكردووەتەوە. زۆرترین وێنەی لە رۆژی (6/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە (96) وێنەبوو لەو رۆژەداو كەمترین وێنەشی لە رۆژی (5/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە تەنیا (2) وێنە بووە، هیچ رۆژێك نەبووە وێنەی خۆی تێدا بڵاو نەكردبێتەوە، تەنانەت لە رۆژە پشووەكانیشدا.  سێیەم: پارێزگاری دهۆك ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆك ( ملیۆنێك و 648 هەزار) كەسە، عەلی تەتەر پارێزگاری دهۆك، لە بەرواری 1/3/2021 بۆ 12/3/2021 لە ماوەی (12) رۆژدا  (72) وێنەی خۆی لە چالاكیە كۆمەڵایەتی و ژینگەیی و چالاكی ئیداریەكانیدا بڵاوكردووەتەوە، لە پەیجی رەسمی خۆی بڵاوكردووەتەوە  زۆرترین وێنەی لە رۆژی (8/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە (28) وێنەبوو لەو رۆژەداو كەمترین وێنەی لە رۆژی (11/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە تەنیا (1) وێنە بووە، هەندێك رۆژی (1، 5، 6، 12/3/2021) هیچ وێنەیەكی بڵاونەكردووەتەوە. چوارەم: پارێزگاری هەڵەبجە ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەڵەبجە ( 115 هەزار) كەسە، ئازاد تۆفیق پارێزگاری هەڵەبجە، پەیجی رەسمی خۆی نیەو لە پەیجی رەسمی پارێزگای هەڵەبجەوە وێنەی چالاكیەكانی بڵاو دەكاتەوە،  لە بەرواری 1/3/2021 بۆ 12/3/2021 لە ماوەی (12) رۆژدا  (74) وێنەی خۆی لە چالاكیە كۆمەڵایەتی و ژینگەیی و چالاكی ئیداریەكانیدا بڵاوكردووەتەوە. زۆرترین وێنەی لە رۆژی (8/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە (16) وێنەبوو لەو رۆژەداو كەمترین وێنەی لە رۆژی (5/3/2021) دا بڵاوكردووەتەوە كە تەنیا (1) وێنە بووە، هەندێك رۆژی (6، 7، 12/3/2021) هیچ وێنەیەكی بڵاونەكردووەتەوە.  پێنجەم: پارێزگاری بەغداد  ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای بەغداد (8 ملیۆن و 650 هەزار) كەسە پارێزگارەكەی ( محەمەد جابر عەتا)یە لە ماوەی (12) رۆژدا لە 1/3/2021 بۆ 12/3/2021 لە پەیجی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك (14) پۆستی كردووە، (31) وێنەی خۆی بڵاو كردووەتەوە، بەشێك لە وێنەكان خزمەتگوزاری و پەیام و پیرۆزباییە.  شەشەم: پارێزگاری نیویۆرك: ئەندرۆ مارك كۆمۆ پارێزگاری شاری نیویۆرك كە لە ساڵی 2011 ەوە لەو پۆستەدایە، ژمارەی دانیشتوانی شاری نیویۆرك نزیكەی ( 9ملیۆن) كەسە، لە مانگی ئازاردا لە لاپەڕەی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك هیچ وێنەیەك و چالاكیەكی خۆی بڵاو نەكردووەتەوە، لە پەیجی رەسمی پارێزگاری نیویۆركدا (6) پۆستی كردووەو لەماوەی ئەو 12 رۆژەدا كە بەشێكیان كۆنگرەی رۆژنامەوانین تایبەت بە هۆشیاری كوتان و كۆرۆنا. لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر پارێزگاری نیویۆرك هیچ وێنەیەكی خۆی بڵاو نەكردووەتەوەو تەنیا باسی لەو رێوشوێنانە كردووە كە تیمەكانیان بۆ كوتانی كۆرۆنا گرتویانەتە بەر و رایگەیاندووە 20%ی دانیشتوانی نیویۆرك بە ڤاكسینی كۆرۆنا كوتراون كە تا ئێستا ( 6 ملیۆن و 88 هەزار) كەس لە نیویۆرك ڤاكسینی كۆرۆنایان وەرگرتووە. لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر پارێزگاری شاری نیویۆرك (68) پۆستی كردووە، یەك وێنەی خۆی دانەناوە، تەواوی پۆستەكانی تایبەتن بە ئاگاداری كوتان بە ڤاكسینی كۆرۆنا و هەواڵی چاكبوونەوەو هۆشیاری كوتان و خستنەرووی ئامارەكانی كوتان بە ڤاكسینی كۆرۆنا، لەگەڵ (4) كۆنگرەی رۆژنامەوانی تایبەت بە خستنەرووی ئامارەكانی كۆرۆنا و هۆشاری كۆرۆنا بڵاوكردووەتەوە. حەوتەم: پارێزگاری لەندەن سادق خان پارێزگاری لەندەن (عومدەی لەندەن) كە لە ساڵی 2016 ەوە پارێزگاری ئەو شارەیە كە ژمارەی دانیشتوانەكەی نزیكەی (10 ملیۆن) كەسە، لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیس بووك تەنیا (21) پۆستی كردووەو تایبەتن بە خزمەتگوارییەكان هۆشیاری كۆرۆناو لە دوو وێنەدا كە لینكی رۆژنامەی میترۆی بڵاوكردووەتەوە وێنەی خۆی دەرچووەو نوسینەكە باسی خزمەتگوزاری دەكات، لە وێنەیەكیشدا هانی خەڵكی دەدات بۆ بەكارهێنانی بایسكل بەهۆی زۆری و قەرەباڵغی ئۆتۆمبێلەوە وێنەی خۆی بە بایسكلیەوە دەرچووە.   لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەریش چەند پۆستێكی كردووەو لینكی ئەو نوسین و بابەتانەی بڵاوكردووەتەوە كە تایبەتن بەخۆی و هۆشیاری خۆپاراستن لە كۆرۆنا.  

درەو:  بۆ سەرۆك كۆمارو سەرۆكی پەرلەمانی توركیا: بۆچی نامانكەنە بابەتی رۆژ و گرنگیمان پێنادەن لە میدیاكانەوە..؟؟ ئەی پەنا بۆ كوێ بەرین  ئەو دیلانە، کە سوپای تورک لە گارە کوشتنی، لە ئەیلولی ٢٠١٩دا نامەیان بۆ سەرۆک کۆماری تورک، سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و سەرۆکی گشتیی جەهەپە نارد و لە نامەکاندا رەخنەی ئەوەیان لێگرتون، کە لەبەر چی بۆ ئازادکردنیان هیچیان نەکردووە. سەرباز، پۆلیس و سیخوڕە دیلکراوەکانی تورک، کە لە ئەنجامی هیرشی داگیرکەریی سوپای تورک بۆ سەر گارە و بەهۆی بۆردومان و گازبارانکردنەوە کوژران، نامەی هاوبەشیان بۆ موستەفا شەنتۆپ سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا، کەمال قلیچدار ئۆغڵو سەرۆکی گشتیی پارتی کۆماریی گەل (جەهەپە) ناردووە. دیلەکان نامەیان بۆ بنەماڵەکانیان و هەروەها نامەیان بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورک ناردووە و داوایانکردوە، کار بۆ ئازادکردنیان بکرێت. کۆپییەک لە نامە هاوبەشەکان لە سەرچاوەکانی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە)ەوە دەست ئاژانسی هەواڵی فوارت (ANF) کەوتوون. نامەکان لە ٦ی ئەیلولی ٢٠١٩ دا نووسراون و ئیمزای سەدات سۆرگیون، ئومید گجر، سەدات یابالاک، وەدات کایا، حوسێن ساری، مەولود قەهوەچی، سەمیح ئۆزبەی، سولەیمان سونگیور، موسلیم ئاڵتنتاش، ئایدن کۆسە، عادل کاباکلی و م. ساڵح کانجانی پێوەیە. لە نامەیەکدا، کە بە ناونیشانی "بۆ سەرۆکی ئەنجوومەنی نەتەوەیی گەورەی تورکیا بەڕێز پرۆفیسۆر دکتۆر موستەفا شەنتۆپ" دا نووسراوە، زانیاری لە بارەیانەوە، شێوە، کات و شوێنی دیلکردنیان لەلای دەزگا پەیوەندیدارەکاندا هەیە. راشیانگەیاندووە، جگە لە هاووڵاتییەک، پۆلیسێک و سەربازێکی ئەرکدار، ٤ سەبازی تریش هەیە، کە لە کاتی سەربازیی ناچاریدا دیلکراون لێرەدا هەن. لە نامەکەدا ئەوە هاتووە، ماوەی سەربازیی ئەو سەربازانە چەند ساڵ لەوە پێش کۆتایی پێهاتووە، هەر خۆی بە هۆی یاساکانی پەرلەمانەوە ماوەی سەربازی کەمکراوەتەوە بۆ ٦ مانگ و هەروەها سەربازیش بە پارە دەکڕدرێتەوە، بۆیە ئەم پرسیارەیان کردووە، "باشە تاوانی ئەو سەربازانە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان بووە بۆ دەوڵەت؟" لە نامەکەدا ئەوەش دەستنیشانکراوە، هەمان ئەو پرسیارە لەلایەن بنەماڵەی سەربازەکانەوە چەندینجار لە بەردەم کامێراکاندا دووبارە کراونەتەوە، بەڵام هیچ وەڵامێکیان پێ نەدراوەتەوە. بۆ ٦٠٠ پەرلەمانتاری بخوێننەوە دیلەکان رایانگەیاندووە، بەرپرسانی دەوڵەت کەم و زۆر دەزانن، کە ئەمان لە چ هەلومەرجێکدان و داوا لە موستەفا شەنتۆپ سەرۆکی پەرلەمان دەکەن، کە نامەکەیان لە بەردەم ٦٠٠ پەرلەمانتاردا بخوێنێتەوە. دیلەکان لە نامەکەیاندا ئەوەشیان وتوە، "باشە لەبەر ئەوەی کەسەکان لێرە راگەیاندکار و منداڵی بنەماڵە دەوڵەمەندەکان نین، ئیدی خاوەنداری و  پشتیوانییان لێناکرێت؟ ئێمە چاوەڕێمان نەدەکرد، کە دەوڵەتی کۆماری تورکیا زیاتر لە ٤ ساڵ، واتە نزیکەی ١٥٠٠ رۆژ خاوەنداری لە سەرباز و پۆلیسەکانی نەکات. چاوەڕوانی بووین سەرەی ئێمەش بگات وەک ئەو کەسانەی دیلکرابوون، چ هاووڵاتییانی کۆماری تورکیا و چ ئەو کەسانەی هاووڵاتیی تورکیا نەبوون، هەوڵەکان لە ساڵی ٢٠١٤ لە کاتی گرتنی کۆنسوڵخانەی تورکیا لە موسڵ لەلایەن رێکخستنی تیرۆریستیی داعش بۆ ئازادکردنی ئەو کەسانەی لە کۆنسوڵخانەکەدا بوون، بۆ ئەو کەسانەی لە نەیجیریا لەلایەن تیرۆریستانەوە دیلکرابوون، بۆ وەرگرتنەوەی ئەندامانی فەتۆ لە گابۆن، بۆ سەربازە ئۆکرانییەکان، کە لەلایەن رووسیاوە دیلکرابوون، بۆ ئازادکردنی تاتارەکانی کریمییە، بۆ ئازادکردنی رۆژنامەنووسە ژاپۆنییە دیلکراوەکانی دەستی قاعدیە دیالۆگتان کرد و لە ئەنجامی هەوڵەکان و دیالۆگ دا ئازاد بوون و گەڕانەوە بۆ ناو بنەماڵەکانی خۆیان و وڵاتی خۆیان. ئێمەش بە ئومێدەوە سەیری ئەو هەواڵانەمان کرد و بە ساڵان ئومێد و هیوامان ئەوە بوو، کە سەرەی ئێمەش بێت. باشە دەبێت ئێمە داوا لە شوێنێکی تر بکەین؟ لە ساڵانی رابردوودا کەس نەیتوانی گارانتیی تەندروستی و ئاسایشی ئێمە بکات و ئێستاش ناتوانن. لە دۆخێکدا، کە ژیانمان گارانتیی  نییە، ئێوە چۆن دەتوانن تەرمی ئێمە لێرە ببەنەوە؟ ئێوەش منداڵتان هەیە، خۆتان بخەنە شوێنی بنەماڵەکانمان، بۆ نمونە لە کاتی جەژن دا ئێوە چاوەڕێن منداڵەکەتان بێن و دەستتان ماچ بکەن، بەڵام ئەوە ٩ جەژنە ئێمە ناتوانین چاومان بە بنەماڵەکانمان بکەوێت و دەستیان ماچ بکەین. باشە ئێوە ئەگەر تەنها رۆژێک لە منداڵەکانتان دوور بن خێرا بە دوایاندا ناگەڕێن؟ زیاتر لە ٤ ساڵە ئێمەش لە بنەماڵەکانمان دورین و هیچ پەیوەندییەکمان لەگەڵیاندا نییە. لەو دۆخەدا ئێمە چی بکەین؟ ئێمە دەمانەوێت ئێوە ویژدانتان هەبێت. ئەگەر ئێمە تاوانبار دەکرێین، پێمان بڵێن، تاوەکو بیزانین ئەگەر ئێمە تاوانبار دەکرێین، ئەوا مافی ئەوەمان هەیە لەوە ئاگادار بین و بیزانین. باشە لەسەر ئێمە بڕیاری سزادان هەیە؟ ئێمە دەمانەوێت ئەوە بزانین. وتەی 'سەبر بکەن' بۆ بنەماڵەکان تەنها بۆ دواخستن و نەبینینی کێشەکەیە. چاوپێکەوتن لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجالان کرابوو و ئومێدی بە ئێمە دابوو، بەڵام لەوەش ئەنجامێک دەستنەکەوت. بۆ لە چاوپێکەوتنەکەدا قسە لەسەر ئێمەش ناکرێت، بۆ نابین بە رۆژەڤ؟ کاتێک بنەماڵەی ئەو کەسانەی بۆ کۆتایهێنان بە گۆشەگیریی سەر عەبدوڵا ئۆجالان دەستیان بە مانگرتن کردبوو، لە بەردەم پەرلەماندا چالاکیی دانیشتنیان ئەنجامدا، ئێوە لەگەڵ ئەوان قسەتان کردبوو و وتبوتان، داواکەتان بە بەرێز سەرۆک کۆمار و بەڕێز عەبدولحەمید گول وەزیری داد دەگەیەنن. لەو بابەتەدا حیزبێکی سیاسی، یان کەسێک، کە داکۆکی لە مرۆڤەکان بکات، یان مرۆڤەکان ئازاد بکات، ئەو مرۆڤانە، کە تاوەکو کۆتایی تەمەنیان ئازاد بکرێن، بنەماڵە و دەورووبەرەکەیان قازانج دەکات و بۆلای خۆیان رایاندەکێشت. بەو تێگەیشتنەوە ئێمە داواتان لێدەکەین، کە بە بەرپرسیاریەتێیەکانتان هەستن". بۆ سەرۆگشتی جەهەپە، کەمال قلیچدار ئۆغڵو دیلەکان لەو کاتەدا نامەیەکیشیان بۆ کەمال قلیچدار ئۆغڵو سەرۆکی گشتیی جەهەپە نارد. دیلەکان لەو نامەیەدا باسی قۆناغەکەیان کردبوو و رایانگەیاندبوو، "شەنەل ساریخان خانم سەرۆکی کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤ لە پەرلەمان لە ساڵی ٢٠١٦دا لەبارەی ئەم باتەوە لێدوانی دابوو، بەڵام ئەوە وەک پێویست نەبوو. ئێمە داواتان لێدەکەین، کە نامەکەمان و دۆخی ئێمە لە بەردەم کامێراکاندا بۆ رای گشتی بخەنەڕوو. داواتان لێدەکەین بە بەرپرسیاری هەستن". داوا لە ئەردۆغانی سەرۆک کۆمار یەکێک لە دیلەکان بە ناوی سەدات سۆرگیون نامەیەکی بۆ سەرۆک کۆمار ئەردۆغان نووسیووە. سەدات سۆرگیون لە نامەکەیەدا بۆ سەرۆک کۆماری تورک نووسیویەتی، "بەڕێز سەرۆک کۆمارم، با رەحمەت و بەرەکەتی خوا لەسەر ئێوە و وڵاتەکەمان بێت. ئینشائەڵا، ئامین". دوای ئەوەش سۆرگیون خۆی ناساندووە و باسی دیلبوونی خۆی و ئەو بارودۆخە کردووە، کە تیایدایەتی. هاکان ئاتیلای بە بیرهێنایەوە سۆرگیون لە نامەکەیەدا پرسیویەتی، "سەرۆک کۆمارم، من دەپرسیم، ئێمە کێین؟" و لە بەردەوامیی نامەکەیدا نووسیویەتی، "لێرە پێمان دەڵێن، 'دەوڵەت لە ئێوە ناپرسێت، خاوەنداریتان لێ ناکات، ئەگەر خاوەنداریتان لێ بکات دەتاننێرینەوە، ئێمە نامانەوێت ئێوە لێرە رابگرین'. وادیارە راست دەکەن. ئەوە ٤ ساڵ تێپەڕی، بەڵام سەرەی ئێمە نەگەیشت... بەڕێوەبەرانی رێکخستن (پەکەکە) دێن و قسەمان بۆ دەکەن و دەڵێن، 'با دەوڵەت داوای ئێوە بکات، ئێمە ئێوە ئازاد دەکەین، بەڵام کەس خاوەنداری لە ئێوە ناکات، ئەگەر ئێمە ئێستا ئێوە ئازاد بکەین، بە دڵنیاییەوە دەوڵەت دەتانکوژیت'.... کاتێک هاکان ئاتیلای جێگری سەرۆکی هاڵک بانک (دوای زیندانیکردنی لەلایەن ئەمریکاوە) گەڕایەوە بۆ تورکیا، ئێوە لە چاوپێکەوتنێکدا وتتان، 'هاکان ئاتیلا رۆڵەی ئێمەیە، ئەگەر ئێمە خاوەنداری لەو نەکەین، ئەی ئێمە خاوەنداری لە کێ بکەین؟ باشە دۆخی ئێمە چی بەسەر دێت سەرۆک کۆمارم؟ من ناڵێم، بۆ خاوەنداریت لەو کرد، بەڵام دەڵێم، ئێمەش هەین...". نامەیان بۆ بنەماڵەکانیشیان نارد دیلەکان لە هەمان کاتدا نامەیان بۆ بنەماڵەکانیشیان نارد. لە نامەکاندا بە زۆری باسی دۆخی خۆیان، حەز و خەون و چاوەڕوانییەکانیان دەکەن. هەروەها گلەیی و گازندەشیان کردووە. ئێمە وەک گوناحێک و تاوانێک دەشاردرێینەوە بۆ نمونە لە نامەکەی محەمەد ساڵح کانجا دا بابەتێکی سەرنجڕاکێش هەبوو. کانجا لە نامەکەیدا نووسیبوی، "بابەتێکی سەرنج راکێش ئەوەیە، کە دەزگاکانی راگەیاندن و میدیاکان بە هیچ شێوەیەک باس لە ئێمە ناکەن و نامانخەنە رۆژەڤ. ئاشکرایە ئیرادەیەک و بڕیارێک لە پشت ئەو بێدەنگییەوە هەیە. رەنگە ئەوە هۆکاری زۆری هەبێت، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە، کە ئەو هۆکارانە چەند رەوان؟ ئەگەر بەرپرسانی دەوڵەت لەبارەی دۆخی ئێمەوە لێدوان و راگەیاندراو بڵاوبکەنەوە، ئەوە بۆ هەمومان لێرە دەبێتە ئومێد و هیوا، بەڵام  بۆ ئێمە وەک قورسترین بار، یان وەک گوناحێک و تاوانێک دەشاردرێینەوە".  

 (درەو): نەوەیەكی مەلیكی كوردستان دەیەوێت گرژیەكانی نێوان یەكێتی و پارتی بڕەوێنێتەوە، مەسعود بارزانی بەڵێنی پێداوە لەگەڵ لاهور شێخ جەنگیدا كۆببێتەوە. مەحمود حەفیدزادە نەوەی شێخ مەحمودی "مەلیکی کوردستان" چەند رۆژێکە هەوڵێکی دەستپێکردووە بۆ ئاشتەوایی لەنێوان یەکێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی پارتی دیموكراتی كوردستان. رۆژی ٩ی ئەم مانگە مەحمود حەفیدزادە سەردانی مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستانی کرد، دوێنێش لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی نیشتمانی کوردستانی بینی. ئەمڕۆ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی (رووداو) حەفیدزادە ئاشکرایکرد، مەسعود بارزانی ئامادەیی دەربڕیوە لەگەڵ لاهور شێخ جەنگیدا دابنیشێت، بەڵام تێبینی و سەرەنجی هەبووە بۆ ئامادەکاری بۆ ئەو دانیشتنەکە. مەحمود حەفیدزادە وردەکاری سەرەنج و تێبینییەکانی بارزانی بۆ دیدار لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی ئاشکرا نەکرد، بەڵام وتی تێبینییەکانی بە لاهور شێخ جەنگی گەیاندووە. لاهور شێخ جەنگی لەبارەی دیدارەکەی لەگەڵ حەفیدزادەدا لە پەیجی فەرمی خۆی نوسیویەتی:" هەر هەوڵ و هەنگاوێک لەپێناو خزمەتکردنی خەڵک و رزگارکردنیان بێت لە نەهامەتی و برسێتی، پێشوازی لێ دەکەین". بە پێی قسەی حەفیدزادە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دیدارە چاوەڕوانكراوەكەی نێوان بارزانی و لاهور شێخ جەنگی زۆر پێ باشەو هەوڵی سەرخستنی دەدات   مەحمود حەفیدزادە کە لە شاری سلێمانی دادەنیشێت، ماوەیەکە جموجوڵە سیاسییەکانی زیادی کردووە، دیپلۆماتکارانی بەریتانی و ئێرانی دەبینێت. رەنگە شێخ مەحمود بیەوێت دوای نزیکەی (٨٠) ساڵ دابڕان، جارێکی تر بنەماڵەی حەفیدەکان بگەڕێنێتەوە بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسی، بەتایبەتیش ئەگەر بەریتانی نەیاری دوێنێی مەلیک مەحمود، پاڵپشتی لە جموجوڵەکانی شێخ مەحمودی نوێ بکات.

راپۆرتی: درەو حەوت مانگ لەمەوپێش وەزارەتی خوێندنی باڵا شەش پۆستی لەناو زانکۆی سلێمانی راگەیاند کە بەپێی (CV) پڕدەکرێنەوە، بەڵام بەهۆی دەستوەردانی یەکێتییەوە تائێستا پڕنەکراونەتەوە، ئێستا وەزارەتی شەش پۆستی تری لە سنوری دەسەڵاتی پارتیدا راگەیاندووە، لە زانکۆکانی هەرێمی کوردستان چی دەگوزەرێت ؟ چۆن فێڵ لە یاسا دەکرێت ؟ لیژنە زانستییەکان پۆستەکان یەکلادەکەنەوە یان لیژنە حزبییەکان ؟ وردەکاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. پڕكردنەوەی پۆستەكان وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی پۆستی سەرۆكی (6) زانكۆو سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای كوردستان بۆ پسپۆڕییە پزیشكییەكانی راگەیاند، کە گوایە دەیەوێت بەپێی مەرجە یاساییەکان و (CV)ی پڕیان بکاتەوە، پۆستەکان ئەمانەن: 1- سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەددین – هەولێر 2- سەرۆكی زانكۆی سۆران 3- سەرۆكی زانكۆی هەولێری پزیشكی 4- سەرۆكی زانكۆی دهۆك 5- سەرۆكی زانكۆی پۆلیتەكنیكی دهۆك 6- سەرۆكی زانكۆی زاخۆ 7- سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای كوردستان بۆ پسپۆڕییە پزیشكیەكان. ئەو مەرجانەی بۆ پۆستی سەرۆكی زانكۆكان دیاریكراوە، ئەمانە: 1- هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرا بێت. 2- نازناوی زانستی لە پرۆفیسۆری یاریدەدەر كەمتر نەبێت. 3- خزمەتی زانكۆیی لە (10) ساڵ كەمتر نەبێت. ئەم پۆستانە کە وەزارەت بۆ پڕکردنەوە رایگەیاندوون، بەشێکیان بەتاڵن و بەشەکەی تریان خانەنشین دەبن و هەموشیان دەکەونە سنوری "زۆنی زەرد"و هیچ سەرۆک زانکۆیەکی "زۆنی سەوز"ی تێدا نییە، ئەمە لەکاتێکدایە بەشێك لە سەرۆكی زانكۆكانی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی-ش وادەی یاساییان كە (٤ ساڵە)، بەسەرچووە. ئەو پۆستانەی هەر یەکلانەبونەوە ! بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، وەزارەتی خوێندنی باڵا تەنیا بەڕوكەش پۆستەكان رادەگەیەنێت و (CV) یەكان پڕدەكرێنەوە، ئەگەرنا ئەو پۆستانە لەلایەن حزبەكانەوە دادەنرێن و ئۆكەی كۆتاییان لەسەر دەدرێت، بەنمونەی ئەوەی هەموو سەرۆكی زانكۆكانی (زۆنی زەرد) پارتین و ئەوانەی (زۆنی سەوز) یەكێتین. رۆژی ١٠ی ئابی ساڵی رابردوو وەزارەتی خوێندنی باڵا پڕكردنەوەی (6) پۆستی لە زانكۆی سلێمانی راگەیاند، بەڵام تائێستا ئەو پۆستانە پڕنەكرانەوە، پۆستەكان بریتی بوون لە: 1-     راگری كۆلیژی پزیشكی 2-     راگری كۆلیژی پزیشكی ڤێتەرنەری 3-     راگری ڕاگری كۆلیژی زمان 4-     راگری كۆلیژی زانستە ئەندازیارییە كشتوكاڵییەكان 5-     راگری كۆلێژی بازرگانی 6-     راگری كۆلێژی هونەرە جوانەكان بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بەهۆی دەستوەردانی كوتلە جیاوازەكانی حزبەوە، وەزارەتی خوێندنی باڵاو زانكۆی سلێمانی نەیانتوانیوە ئەو پۆستانە پڕبکەنەوە، چونکە لە بنەڕەتەوە ئەوانەی چانسی وەرگرتنی ئەو پۆستانەیان هەیە، دەبێت تەزكیەی حزبییان هەبێت و كارەكتەرە حزبیەكان ئۆكەی دەستبەکاربونیان لەسەری بدەن. لیژنەی زانستی و لیژنەی حزبی لیژنەیەكی حزبی لە پشت لیژنە زانستییەكانەوە کاندیدەکان هەڵدەسەنگێنن و ئیرادەی راستەقینە لای ئەوانە، لەلایەكی تر دەستی كۆمیتەو ناوچەكان لەناو زانكۆو پەیمانگاكاندا كاریگەری راستەوخۆیان لە دانان و یەكلاكردنەوەی پۆستەكاندا هەیەو تارمایی پشتی دەسەڵاتەكانی ناو زانكۆن. هەندێك لە پۆستەكانی سەرۆكی زانكۆ و راگرەكان لەناو حزبەكاندا كێشەیان هەیەو هەندێكی تر سیڤییەكانیان لە یەكەمەوە لادەبرێت و دووەم دەخرێتە شوێنەکەی، ئەم یارییە كوتلەكانی باڵادەستەکانی ناو حزب دەیکەن. بەشێك لەسەرۆكی زانكۆو راگرو سەرۆك بەشەكان زیاتر لە (6 ساڵە) لە پۆستەكانیاندان، لەبەر ئەوەی چەند ساڵێك بە وەكالەت لەو پۆستەدا بوون و دواتر دەبنە رەسمی، لە نمونەی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی و سەرۆكی زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی، سەرۆكی زانكۆی سۆران.    فێڵ لە یاسا ! ئێستا لە زانكۆكاندا فێڵی گەورە لە یاسای ژمارە (10)ی ساڵی 2008ی وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی دەكرێت، ئەم یاسایە ماوەی سەرۆكی زانكۆو راگرەكانی بۆ (4 ساڵ) دیاریكردووەو دەبێت پلەی زانیستیان پرۆفیسۆری یاریدەدەر بێت. بەشێك لە سەرۆكی زانكۆو راگرەكان پلەی زانستیان بەدەرە لە یاساو پرۆفیسۆری یاریدەدەر نین و هەندێكیشیان بۆ ماوەیەك بە وەكالەت پۆستەكان وەردەگرن تا پلەی زانستییەكە وەردەگرن و دواتر پۆستەكانیان بۆ دەبێت بە رەسمی، ئەو كاتیش ماوەیەكی زۆر لەپۆستەكەدا دەمێننەوە.    بەشێك لەو سەرۆكی زانكۆ و راگرانە پلەی زانستیان نیە واتە (پرۆفیسۆری یاریدەر) نین، بەناوی نەبوونی پسپۆڕییەوە دانراون، لەكاتێكدا كوردستان پڕە لە كەسانی هاوپلە بە دامەزراوو دانەمەزراوەوە، بەڵام بەهۆی مەحسوبیەت و پاڵپشتی حزبەوە، لەو پۆستانەدا دانراون. دەستوەردانی حزب لە کاروباری زانکۆدا گەیشتوەتە ئاستێک، هەندێك بەش و راگر لەبەر ئەوەی حزب نایەوێت بكەوێتە دەست كەسانێك كە حزبی نین یان سەر بە كوتلەكەی دیاریکراو نین لەناو حزبدا، سەرپەرشتیاری بۆ دادەنێن، تا كەسێكی حزبی یان لە كوتلەی خۆیان دەدۆزنەوەو لەو پۆستەدا دایاندەنێن. ناوچەگەرێتی و دەستەگەری رۆڵی هەیە لە دیاریكردنی سەرۆكی زانكۆو راگرو سەرۆك بەشەكاندا، ئەگەر لە بوارەكانی دیكەدا ناوچەگەرێتی بوونی هەبێت ئەوا لە زانکۆو پەیمانگەکاندا حەرامە، چونكە ئەو پۆستانە پەیوەندی بە زانست و توانای زانستییەوە هەیە، لە یاسای بەرکاردا هیچ بڕگەیەكی نیە ئاماژە بە ناوچەگەرێتی بكات لە پڕكردنەوەی پۆستەكاندا. ماوە بەسەرچووەکان بەپێی بڕگەی یەكەمی مادەی (18)ی یاسای ژمارە (10)ی ساڵی 2008، سەرۆكی بەش یان راگری كۆلیژ، مەرجە پلەی زانستییان لە پرۆفیسۆری یاریدەدەر كەمتر نەبێت، بەڵام بەشێكی زۆری سەرۆك بەش و راگرەكان بەبێ ئەو مەرجە زانستیانە دانراون و بەشێكی زۆری سەرۆكی زانكۆكان ماوەی یاساییان بەسەرچووە كە بەپێی یاساكە چوار ساڵە.  بەپێی بڕگەی دووەمی مادەی (18) لە یاسای ژمارە (10)ی ساڵی 2008، مەرجە بۆ پڕكردنەوەی بەشێكی زانستی ژماریەك لە ئەندامانی دەستەی وانەوتنەوە لە (14) کەس زیاتر نەبێت و لە (8) کەس كەمتر نەبێت و خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرا بن یاخود لەوانە بن نازناوی زانستی پرۆفسۆری یاریدەدەرەو لانی كەم پێنج ساڵ خزمەتی زانكۆییان هەیە، بەڵام چەندین بەش كراونەتەوەو نە پرۆفسۆری یاریدەدەرو نە هەڵگری بڕوانامەی دكتۆراو نە ستافی ئەكادیمی دیاریكراویان هەیە. بەپێی راپۆرتیكى (ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان) كە پشتی بەستووە بە (رێبەری ساڵی خوێندنی 2018):  لەكۆی (624) بەشی زانكۆكانی هەرێمی كوردستان (407) سەرۆكی بەشیان بە نایاسایی و لەدەرەوەی یاسا دانراون كە دەكاتە (65%)ی كۆی سەرۆك بەشەكانی زانكۆكانی هەرێمی كوردستان.  •    لە كۆی (107) بەش و لقی زانستی لە زانكۆی سلێمانی (43) سەرۆكی بەش یان لق لەدەرەوەی یاسا دانراون كە دەكاتە رێژەی (40%) ئەو بەشانە پلەی مامۆستا یان مامۆستای یاریدەدەرن لەكاتێكدا بەپێی یاساكە نابێت لە پرۆفیسۆر یاریدەدەر كەمتر بێت. •    لەكۆی (33) بەش لە زانكۆی گەرمیان (26) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون كە دەكاتە رێژەی (79%). •    لە زانكۆی راپەڕین لە كۆی (28) بەش (23) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون كە دەكاتە رێژەی (82%)  •    زانكۆی هەڵەبجە لەكۆی (13) بەش هەموو سەرۆكی بەشەكان لەدەرەوەی یاساكە دانراون بەرێژەی (100%). •    لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی لەكۆی (77) بەش (51) سەرۆكی بەش لە دەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (66%) •    لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی دهۆك لەكۆی (48) بەش (46) بەشی لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (96%) دانراون. •    زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر لەكۆی (72) بەش (62) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (86%) •    لە زانكۆی سەڵاحەدین لەكۆی (78) بەش (41) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (52.7%)  •    لە زانكۆی كۆیە لەكۆی (27) بەش لە زانكۆكەدا (11) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (40%)  •    لە زانكۆی چەرمۆ لەكۆی (12) سەرۆك بەش ( 11) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (91.6%) •    لە زانكۆی دهۆك لەكۆی (80) سەرۆكی بەش (50) سەرۆكی بەشیان بەرێژەی ( 62.5%) لەدەرەوەی یاسا دانراون. •    زانكۆی زاخۆ لەكۆی (26) سەرۆكی بەش (10) سەرۆكی بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (38.4%)  •    زانكۆی سۆران لەكۆی (23) سەرۆك بەش (20) سەرۆكی بەشیان لەدەرەوەی یاسا دانراون، بەرێژەی (87%) ئەم ئامارانە هی ساڵی (2018)ن و پێدەچێت گۆڕانكاریان تێدا كرابێت.  زانكۆ و پەیمانگاكان لە هەرێمی كوردستان (16) زانكۆی حكومی و (19) زانكۆی ئەهلی و ( 14) پەیمانگا هەیە، بەم شێوەیە:  یەكەم/ زانكۆ حكومیەكان لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا (١٦) زانكۆی حكومی هەیە، كە دابەش بون بەسەر شارەكانی كوردستان، هاوكات دو دەستەو ئەنجومەنێكی حكومیش هەیە، كە ئەوانیش بەپێی پسپۆڕی كارەكانیان ڕایی دەكەن: لیستی ناوی زانكۆ و دامەزراوە حكومیەكانی هەرێمی كوردستان: دوەم / زانكۆ تایبەتەكان بەهەمان شێوە لەبەر ڕۆشنایی یاسای زانكۆ تایبەتەكان كە لە پەڕلەمانی كوردستان پەسەند كراوە، تا ئێستا (١٩) زانكۆ و لقی زانكۆیی لە شارەكانی كوردستان كراونەتەوە، كە ئەمانەن: لیستی ناوی زانكۆ تایبەتەكانی هەرێمی كوردستان: سێیەم/ پەیمانگە تایبەتەكان بەهەمان شێوە بەسود وەرگرتن لە یاسای زانكۆ تایبەتەكان و، لەبەر ڕۆشنایی ڕێنمای كردنەوەی پەیمانگەی تایبەت تا ئێستا (١٤) پەیمانگە لە شار و شارۆچكە جیاكانی هەرێمی كوردستان بەپسپۆڕی جیا و بەپێی پێداویستەكانی بازاری كار كراونەتەوە، كە ئەمانەن: لیستی ناوی پەیمانگە تایبەتەكانی هەرێمی كوردستان:   راپۆرتی پەیوەندیدار

شیكاری: درەو لەگەڵ ئەوەی لە بنەمادا سیستمی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیموكراتی ترەو هەل بۆ پاڵێوراوە سەربەخۆكان دەڕەخسێنێت بۆ دەستخستنی كورسی لەدەرەوەی حزبەكان، بەڵام بە خوێندنەوەی ئەم ڕاپۆرتە شیكارییە بۆت دەردەكەوێت، پێگەی لایەنە سیاسییە گەورەكان گەورەترو مامناوەندەكان بچوكتر و دەنگی بچوكەكانیش دەكات ئاردی ناو دڕك. سەرەتایەکی پێویست وا بڕیارە ڕۆژی 10ی تشرینی یەکەمی 2021، خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە عێراق بەڕێوەبچێت، بەپێ یاسای نوێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (9)ی ساڵی 2020، هەڵبژاردنەکە تەواو جیاواز دەبێت بەراورد بە خولەکانی پێش خۆی ئەویش بە پەیرەو کردنی؛  یەکەم: دابەشکردنی عێراق لە (18) بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ (83) بازنەی هەڵبژاردن، لەسەر دوو بنەما؛ 1.    پاراستنی پێگەی (25%)ی کۆتای ئافرەتان لە ئەنجومەنی نوێنەران، بەو پێیەش دەبێت لە هەر بازنەکی هەڵبژاردن ئافرەتێک سەربکەوێت و (83) ئافرەت کورسی ئەنجومەنی نوێنەرانیان هەبێت لە کۆی (320) کورسی گشتی و (9) كورسی كۆتا (پێكهاته‌كان). 2.    پاراستنی دەقی ماددەی (49)ی بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە تێیدا هاتووە (ئەنجومەنی نوێنەران لە ژمارەیەک ئەندام پێکدێت بە ڕێژەی یەک کورسی بۆ سەد هەزار کەس لە دانیشتوانی عێراق...)، بەم پێیەش هیچ بازنەیەکی هەڵبژاردن ژمارەی ئەو کورسییانەی بۆی تەرخان کراوە کە لە نێوان (3-4) کورسیدایە، ژمارەی دانیشتوانەکەی کەمتر نییە لە (400) هەزار کەس. دووەم: گۆڕانکاری لە سیستمی هەڵبژاردن وهەڵوەشاندنەوەی سیستمەکانی پێشوو، پەیڕەو کردنی سیستمێکی نوێ، وەک لە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (9)ی 2020دا هاتووە:  ماددەی (15) یەکەم: هەر پارێزگایەک بۆ چەند بازنەیەکی هەڵبژاردن دابەش دەبێت. دووەم: پاڵێوراو بەشێوەی تاکەکەسی دەبێت لە بازنەیەکی هەڵبژاردن.  سێیەم: ڕیزبەندی پاڵێوراوان لە بازنەیەکی هەڵبژاردن بە بەدەستهێنانی زۆرترین ژمارەی دەنگ (اعلی اصوات) براوە دەبێت، بەپێی سیستمی براوەی یەکەم، بۆپاڵێوراوەکانی دوای ئەویش هەر بەو شێوەیە دەبێت. بەپێی ئەم ماددەیە: 1.    عێراق بەسەر (83) بازنەی بازنەی هەڵبژاردن دابەش دەبێت. 2.    پاڵێوراو بەشێوەی تاکەکەسی دەبێت لە بازنەیەکی هەڵبژاردن، بەم پێیەش خۆپاڵاوتن لە لیستی حزبەکانەوە گۆراوە بۆ پاڵێوراوی تاکەکەسی (حیزبی و بێ لایەن) و لەم حاڵەتەشدا دەنگدەر تەنها یەک دەنگ بە پاڵێوراو دەدات و دەنگ بە لیست یان قەوارەی سیاسی نادات. ئەمەش ئەمانباتە بەردەم بنەمایەکی دیکە؛ 3.    کار بە سیستمی (تاک دەنگی نەگوێزراوە) دەکرێت، واتە ئەو دەنگە زیادانەی لە پاڵێوراوێکی سەربەخۆ یان سەر بە لایەنێکی سیاسی دەمێنێتەوە ناگوێزرێتەوە بۆ کەسی تر یان کەسێكی تری لایەنه سیاسییه‌كه‌. 4.    کام پاڵیوراو زۆرترین دەنگەکانی بازنەکەی خۆی بەدەست بهێنێت بەشێوەی ڕیزبەندی سەردەکەوێت، بۆ نمونە ئەگەر بازنەیەک چوار کورسی بۆ تەرخان کرابوو، ئەوا لەو بازنەیەدا (4) پاڵێوراوی خاوەن زۆرترین دەنگ سەردەکەون به‌شێوه‌ی ڕیزبه‌ندی، بە مەرجێ: ‌‌ا. یەکێک لە سەرکەوتووەکان ئافرەت بێت. ب. ئەگەر هەر چواریان لە ڕەگەزی نێربن، ئەوا کەسی چوارەمیان جێی دەهێڵێت بۆ ئافرەتێک کە زۆرترین دەنگی نێو ئافرەتەکانی بازنەکەی خۆی بەدەستهێنابێت. ج. ئەگەر دوو پاڵێوراوی کۆتایی (کێبڕکێ لەسەر کورسی چوارەم) دەنگەکانیان یەکسان بوو، ئەوا بەپێ هەمان یاسا و ماددە، تیروپشکیان بۆ ئەنجام دەدرێت. د. ئەگەر بازنەیەک سێ کورسی بۆ تەرخان کرابووە ئەوا هەموو ڕێوشوێنەکانی خاڵەکانی (‌ا، ب، ج، د) ڕاستن، بە کەمکردنەوەی کورسییەک لەو بازنەیە.   پێگەی لایەنە سیاسییەکان لە دەرەوەی دروستکردنی هاوپەیمانیدا لەم بەشەدا تیشک دەخەینە سەر پێگەی پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان (پارتی دیموکراتی کوردستان، یەکێتی نیشتمانی کوردستان، بزوتنەوەی گۆڕان، یەکگرتووی ئیسلامی، کۆمەڵی ئیسلامی (دادگەری)، نەوەی نوێ)، کە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کورسیان هەیە، پێگەیان لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان (هەولێر، سلێمانی، دهۆک) شی دەکەینەوە. بۆ شیکردنەوەکانیش پشت بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەبەستین لەبەر ئەوەی: یەکەم: دواین هەڵبژاردنە کە لە 30/9/2018 لەم سێ پارێزگایە ئەنجام درابێت. دووەم: ئەو زانیاریانەی لەبەردەستن بە وردی، ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستانە، ئێمە لێرەدا پشتمان بە ئەنجامەکانی بەستووە. سێیەم: ئەم راپۆرتە تەنیا شیكردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژاردنی پێشووەو دابەشكردنیەتی بەسەر بازنەكاندا، كە بێگومان لەو ماوەیەدا چەندین گۆڕأنكاری روویان داوەو كاریگەریان لەسەر زیادبون و كەمبوونی دەنگی لایەنەكان دەبێت.  پێش دەستکردن بە شیکارییەکان، پێویستە چەند تێبینیەک بخەینە ڕوو کە کاریگەری لەسەر ئەنجامەکان دەبێت و پێویستە لە بەرچاو بگیرێت، ئەوانیش: یەکەم: چاوەڕوان دەکرێت هێز و گروپی نوێ بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بکات، بەهێزتیرن گریمانەش لە ئێستادا (هاوپەیمانی هیوا)یە کە لە (١٥) پەرلەمانتاری ئەنجومەنی نوێنەران پێکهاتوون بەم شێوەیە (٥ پەرلەمانتاری بزوتنەوەی گۆڕان، ٣ پەرلەمانتاری پێشووی نەوەی نوێ، ٢ پەرلەمانتاری کۆمەڵی ئیسلامی (دادگەری)، ٢ پەرلەمنتاری یەکگرتووی ئیسلامی، ٢ پەرلەمنتاری پێشووی هاوپەیمانی دیموکراسی و دادپەروەری (سەربەخۆ)، ١ پەرلەمانتاری تەڤگەری ئازادی)، کاریگەری ئەم لیستە نوێیەش بەمشێوەیە دەبێت؛ 1.    زۆرترین کاریگەری لەسەر دەنگەکانی بازنەکانی پارێزگای سلێمانی بەجێدەهێڵێت، چونکە (١٠) پەرلەمانتاریان لە سنوری بازنەکانی پارێزگای سلێمانی دەنگیان پێدراوە (٤) یان لە بازنەکانی هەولێر و (١) پەرلەمانتاریان لە پشکی پارێزگای دهۆکە. 2.    دوای ئەوەی بەشێک لە دەنگی ناڕازی ئەو بەرەیە کۆدەکەنەوە کە لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردبوو کە بە (بەرەی بایکۆت) ناسرابوون، کاریگەرییان لە سەر دەنگی پارتە سیاسییەکان بەم جۆرە دەبێت؛ 1.    زۆرترین کاریگەری لەسەر دەنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان جێدەهێڵێن، بەو پێیەی (٥) ئەندامیان پێشتر لەسەر لیستی گۆڕان بوون، سەرەڕای ئەوەی بزوتنەوەکە توشی جۆرێک لە پاشەکشە بووە، بەهۆی نەبوونی میدیایەکی بینراو لە بەرامبەر میدیا بینراوە کاریگەرەکانی لایەنەکانی تر. لەلایەک ترەوە بەشداری کردنی لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە لای بەشێک دەنگدەران و هەڵسوڕاوێکی زۆر نیگەرانی دروستکردووەو حکومەتیش لە ئاستی پێویستدا نییە. ئەمە سەرەڕای ئەوەی بەشێک لە ناڕازییەکانی ناوخۆی بزوتنەوەکە سەنگەریان لێ گرتووە. 2.    نەوەی نوێ لەدوای بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئەو هێزە دەبێت کە زیان بە قەبارەکەی دەکەوێت، لەبەر ئەوەی (4) لە ئەندامەکانی گروپی (١٥) لەسەر پشکی ئەو جوڵانەوەیە بوون بە پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی نوێنەران، ئەمە جگە لەوەی بەشێک لە پەرلەمانتارەکانی لە پەرلەمانی کوردستان لێی جیابوونەتەوە، ئەمەش جۆرێک لە بێ ئومێدی بۆ دەنگدەرەکانی ئەو جوڵانەوەیە دروست دەکات. 5.    لایەن ئیسلامییەکان (یەکگرتووی و ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی (دادگەری)) دوو هێزی دیکە دەبن لەو هێزانەی کە زیانیان پێدەگات لە دوای بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێوە، چونکە سەرەڕای ئەوەی ئەندامەکانیان لە ئەنجومەنی نوێنەران چونەتە نێو هاوپەیمانی هیواوە، دەنگەکانی ئەوان و ئەو هێزانەی دیکەش لە بازنەکانی پارێزگاکان پەرش و بڵاو دەبنەوە ئاسان نابێت دەنگی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی بەدەستبهێنن، جا بە بۆنەی (هاوپەیمانی هیوا)وە بێت، یان هەر جۆرە هێزێکی نوێی دیکە کە بەشداری پرۆسەکە بکات. 8.    پارتی بە پلەی یەکەم و یەکێتی بە پلەی دووەم، سودمەندی سەرەکی سەرهەڵدانی هێزو لایەنی دیکە دەبن لەم هەڵبژاردنەدا، چونکە هێندەی دیکە دەنگی لایەنەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی پەرت دەبن، چونکە ئەو هێزانە بەهۆی ئەو جۆرە لە فرە بازنەیی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان جارێک دەنگەکان پەرت پەرت بووە جارێكی تریش توشی په‌رتبوون ده‌بن. دووەم: گریمانەی شیکارییەکان لەسەر ئەو بنەمایەیە، پارتە سیاسییەکان بتوانن پارێزگاری لەو دەنگانەی خۆیان بکەن کە لە هەڵبژاردنی ٣٠/٩/٢٠١٨ پەرلەمانی کوردستان بەدەستیان هێناوە.  سێیەم: ئەو هێزانەی (بەتایبەت یەکێتی و پارتی) کە دەنگەکانیان زیاترە لە هی کاندیدێک یان زیاتر لە بازنەکانی هەڵبژاردن، دەبێت جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی کاندیدەکانی خۆیان ڕابگرن، وەک ئەوەی ئێمە گریمانەمان کردووە، چونکە لاوازی دەنگی هەر پاڵێوراوێکی لایەنێکی بەهێز خزمەتی بە پاڵێوراوێکی بەهێزی لایەنێکی لاواز دەکات، لە شیکارکردنی بازنەکانی هەڵبژاردن ئەمە زیانر ڕونده‌بێته‌وه‌. چوارەم: پاڵاوتنی ئافرەتی بەهێز بۆ ئەو هێزانەی ئەگەری دەرچونیان لە بازنەیەک لاوازە چانسی لایه‌نەکە زیاد دەکات بۆ بەدەستهێنانی کورسی، لە شیکارییەکانی خوارەوەدا ئەم زیاتر روندەبێتەوە.   دەنگ و پێگەی لایەنە سیاسییەکان و گریمانەی ئەنجامەکان  یەکەم: پارێزگای هەولێر بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای هەولێر(١٥) كورسی گشتی و (1) كورسی تایبه‌تی مه‌سیحییه‌كانی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٤) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا) لە خوارەوە شیکردنەوە بۆ هەر بازنەیەکی ئەو پارێزگایە دەکەین. شیکاری بازنەی (١): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (٧٠.3%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەم بازنەیە بە نزیکەی (١٠) هەزار لە دواوەوەیە. 3.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (١)ی هەولێر، بە مەرجێک یه‌كێك له‌ پاڵێوراوه‌كانی ئافره‌ت بێت و هاوكات جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، چونکە ئەگەر یەکێک لە پاڵێوراوەکانی دەنگەکانی بێتە خوار ئەو ڕیژەیەی کە یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە دەستیهێناوەو هاوکات یەکێتی بە (١) پاڵێوراو لەم بازنەیە بەشداری بکات و سەرجەم دەنگەکانی کۆبکاتەوە ئەوا ڕاستەوخۆ کاندیدەکەی یەکێتی سەردەکەوێت.  4.    یەکێتی بۆ ئەوەی چانسێکی لانی کەم کەمیشی هەبێت و لەم بازنەیە (١) کورسی بەدەستبهێن، پێویستە پاڵیوراوەکەی ئافرەت بێت، خۆ ئەگەر پارتی پاڵێوراوێکی ئافرەتی هەبێت و ژمارەی دەنگەکانی لە هی ئەو زۆرتربێت ئەو چانسەشی بۆ نامێنێت.   5.    هیچ پارتێکی سیاسی جگە لە پارتی کورسی بەدەست ناهێنێت، لە بازنەی (١)ی پارێزگای هەولێر. شیکاری بازنەی (2): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی(48.9%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە دەنگی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی.  3.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (3) کورسی لە بازنەی (2)ی هەولێر بە مەرجێک جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، هاوکات یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (١) کورسی بە مسۆگەری ئەگەر تەنها (١) پاڵێوراوی هەبێت، بەڵام ئەگەر (٢) پاڵێوراوی هەبێت و هەوڵبدات یەکێکیان ئافرەت بێت، بردنی کورسی دووەمی بەشێوەی کۆتا لاواز دەبێت و مەترسی بۆ سەر کورسی یەکەمیشی دروست دەبێت. 4.    لە بازنەی (٢)ی هەولێر پارتی (٣) کورسی و یەکێتی بە (١) کورسی براوە دەبن و سەرجەم لایەنەکان بێ بەش دەبن لە سەرکەوتنی پاڵێوراویان. شیکاری بازنەی (3): 1.    لەم بازنەیەدا (3) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (56.6%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (٤) دەکەین هێندەی ژمارەی کورسییەکانی بازنەکە، هێشتا هێزی دووەم کە یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەم بازنەیە بە نزیکەی (3) هەزار لە دواوەوەیە. 3.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (3) کورسی لە بازنەی (3)ی هەولێر، بە مەرجێک یه‌كێك له‌ پاڵێوراوه‌كانی ئافره‌ت بێت و هاوكات جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، چونکە ئەگەر یەکێک لە پاڵێوراوەکانی دەنگەکانی بێتە خوار ئەو ڕیژەیەی کە یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە دەستیهێناوەو هاوکات یەکێتی بە (١) پاڵێوراو لەم بازنەیە بەشداری بکات و سەرجەم دەنگەکانی کۆبکاتەوە ئەوا ڕاستەوخۆ کاندیدەکەی یەکێتی سەردەکەوێت. 4.    یەکێتی بە پلەی یەک یان هەر هێزێکی دیکە دوای ئه‌و بۆ ئەوەی چانسێکی لانی کەم کەمیشیان هەبێت بۆ ئەوەی یەکێکیان لەم بازنەیە (١) کورسی بەدەستبهێنن، پێویستە پاڵیوراوەکەیان ئافرەت بێت، خۆ ئەگەر پارتی پاڵێوراوێکی ئافرەتی هەبێت و ژمارەی دەنگەکانی لە هی ئافرەتەکانی هێزەکانی دیکە زۆرتربێت ئەو چانسەشیان ده‌سوتێت.   5.    هیچ پارتێکی سیاسی جگە لە پارتی کورسی بەدەست ناهێنێت، لە بازنەی (3)ی پارێزگای هەولێر.   شیکاری بازنەی (4): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا پارتی دیموکراتی کوردستان ڕێژەی (52.2%)ی دەنگەکانی هەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (3) دەکەین، دەبینین تەنها دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەگەنە ئاستی پێویست بۆ بەدەستهێنانی کورسی.  3.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (3) کورسی لە بازنەی (2)ی هەولێر بە مەرجێک جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، هاوکات یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (١) کورسی بە مسۆگەری ئەگەر تەنها (١) پاڵێوراوی هەبێت، بەڵام ئەگەر (٢) پاڵێوراوی هەبێت و هەوڵبدات یەکێکیان ئافرەت بێت، بردنی کورسی دووەمی بەشێوەی کۆتا لاواز دەبێت و مەترسی بۆ سەر کورسی یەکەمیشی دروست دەبێت. 4.    لە بازنەی (4)ی هەولێر پارتی (٣) کورسی و یەکێتی بە (١) کورسی براوە دەبن و سەرجەم لایەنەکان بێ بەش دەبن لە سەرکەوتنی پاڵێوراویان.   دووەم: پارێزگای سلێمانی بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای سلێمانی (١٨) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٥) بازنەی هەڵبژاردن و کە پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا) لە خوارەوە شیکردنەوە بۆ هەر بازنەیەکی ئەو پارێزگایە دەکەین. شیکاری بازنەی (١): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕێژەی (35.4%)ی دەنگەکانی هەیە، بەدوایشیدا بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ڕێژەی (29.1%) دەنگەکانە. بۆیە دەکرێت بوترێت یەکێک دەبێت لە بازنە پڕ کێبڕکێکانی نێوان ئەو دوو هێزە. دەنگی هەردوو پارتەکە دابەشی (٢) بكه‌ین هێشتا هیچ هێزێکی دیکە لە توانایدا نییە بێتە نێو کێبڕکێکەوە. 3.    بەم ئەنجامە یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی لە بازنەی (١)ی سلێمانی و بە هەمان شێوە بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی لە هەمان بازنە، بە مەرجێک جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانیان ڕابگرێت، چونکە ئەگەر یەکێک لە پاڵێوراوەکانی هەر لایەنێکیان دەنگەکانی بێتە خوار ئەو ڕیژەیەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان  بە دەستیهێناوە، هاوکات دەبێت پارتی بە (١) پاڵێوراو لەم بازنەیە بەشداری بکات و سەرجەم دەنگەکانی کۆبکاتەوە ئەوا ڕاستەوخۆ کاندیدەکەی سەردەکەوێت، ئەگەر کاندیدەکەی ئافرەت بێت، ڕەنگە چانسی زیاتری هەبێت.  4.    کەواتە لە بازنەی (١)ی سلێمانی هەریەک لە یەکێتی و گۆڕان دەبنە خاوەنی (٢) کورسی.   شیکاری بازنەی (2): 1.    لەم بازنەیەدا (3) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا بە هەمان شێوەی بازنەی (١) کێبڕکێکە لە نێوان یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە ڕێژەی (37%)ی دەنگەکانی هەیە بزوتنەوەی گۆڕانە کە خاوەنی ڕێژەی (29%) دەنگەکانە. ئەگەر دەنگی یەکێتی دابەشی (٢) بکەین هێشتا جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان هیچ هێزێکی دیکە لە توانایدا نییە لەگەڵیدا بێتە کێبڕکێکەوە. 3.    بەم ئەنجامە یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی لە بازنەی (٢)ی سلێمانی و بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێتە خاوەنی (١) کورسی لە هەمان بازنە، بە مەرجێک یەکێتی جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت و یەکێک لەپاڵێوراوەکانیشی ئافرەت بێت، بزوتنەوەی گٶڕانیش بە تەنها (١) کاندید بەشداری بکات. 4.    کەواتە لە بازنەی (2)ی سلێمانی یەکێتی دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی و بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێنە خاوەنی (١) کورسی.  شیکاری بازنەی (٣): 1.    لەم بازنەیەدا (3) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا کێبڕکێکە گەرم دەبێت لە نێوان سێ لایەنی نێوان یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە ڕێژەی (٢٦%)ی دەنگەکان و بزوتنەوەی گۆڕان بە ڕێژەی (١٩%) دەنگەکان کۆمەڵی دادگەری بە ڕێژەی (١٦%).  3.    پێویستە ئەو لایەنانە یەکی بە (١) پاڵێوراو بەشداری بکەن، ئەگەر نا دەنگەکانیان پەرت دەبێت و ئەو کورسییەش کە مسۆگەرە لە دەستی دەدەن. 4.    پێویستە تەنها یەک پاڵێوراوی یەکێک لەو سێ لایەنە ئافرەت بێت. ئەگەر نا ئەگەری ئەوه‌ی سێیەمیان دەبێت کورسییەکی لەدەست بدات بۆ دوای ئەوەی خۆی کە ئافرەتە. هەروەک چۆن نابێت دوانیان ئافرەتبن، چونکە ئەوەی دووەمیان دەبێت چۆڵی بکات بۆ پیاوێک کە لەدوای دوو کاندیدەکەی تر زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە. 5.    بەم ئەنجامە یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (١) کورسی لە بازنەی (٣)ی سلێمانی و بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێتە خاوەنی (١) کورسی لە هەمان بازنە و کۆمەڵی دادگەریش (١) کورسی دەباتەوە.   شیکاری بازنەی (4): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پیویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕێژەی (40.9%)ی دەنگەکانی هەیە، بەدوایشیدا بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ڕێژەی (20.5%) دەنگەکانە. تەنانەت ئەگەر ڕێژەی دەنگی یەکێتی دابەشی (٣) بکەین هێشتا هیچ هێزێکی دیکە جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان لە توانایدا نییە بێتە هاوشانی. 3.    بەم ئەنجامە یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٣) کورسی لە بازنەی (٤)ی سلێمانی و بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێتە خاوەنی (١) کورسی لە هەمان بازنە، بە مەرجێک یەکێتی جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانیان ڕابگرێت، سەرەڕای ئەوە یەکێک لە پاڵێوراوەکانی ئافرەت بێت، چونکە لە داوای یەکێتی و گۆڕانەوە کۆمەڵی دادگه‌ری ڕکابەرێکی دیار دەبێت بۆ بردنی کورسییەک. 4.    کەواتە لە بازنەی (٤)ی سلێمانی یەکێتی دەبێتە خاوەنی (٣) کورسی و گۆڕان دەبێنە خاوەنی (١) کورسی.     شیکاری بازنەی (5): 1.    لەم بازنەیەدا (٤) پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لەم بازنەیەدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕێژەی (37.5%)ی دەنگەکانی هەیە، بەدوایشیدا بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ڕێژەی (23.9%) دەنگەکانەو ئەویش نەوەی نوێ (١٣.4%)ی دەنگەکانی هەیە. تەنانەت ئەگەر ڕێژەی دەنگی یەکێتی دابەشی (٢) بکەین هێشتا هیچ هێزێکی دیکە جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ لە توانایدا نییە بێتە هاوشانی. 3.    بەم ئەنجامە یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی لە بازنەی (٥)ی سلێمانی و بزوتنەوەی گۆڕانیش دەبێتە خاوەنی (١) کورسی لە هەمان بازنە و نەوەی نوێش (١) کورسی ده‌باتەوە، بە مەرجێک یەکێتی جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، سەرەڕای ئەوە یەکێک لە پاڵێوراوەکانی ئافرەت بێت، کورسی دووەمی مسۆگەرتر دەبێت. 4.    کەواتە لە بازنەی (٥)ی سلێمانی یەکێتی دەبێتە خاوەنی (٢) کورسی و گۆڕان دەبێنە خاوەنی (١) کورسی و نەوەی نوێ (١) کورسی.   سێیەم: پارێزگای دهۆک بەپێی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠، پارێزگای دهۆک (١١) كورسی بۆ تەرخان کراوەو دابەشکراوە بۆ (٣) بازنەی هەڵبژاردن و پێویستە لە هەر بازنەیەک (١) ئافرەت سەربکەوێت (بە دەنگی خۆی یان بە کۆتا) لە خوارەوە شیکردنەوە بۆ هەر بازنەیەکی ئەو پارێزگایە دەکەین. پاشان ئەنجامی بازنەکانی (١، ٢ ، ٣) پێکەوە شیدەکەینەوە، چونکە ئەنجامەکان تا ڕادەیەکی زۆر لێکەوە نزیکن. شیکاری بازنەی (١، 2، 3)ی پارێزگای دهۆک: 1.    لە بازنەی (١) چوار پاڵێوراو و لە بازنەی (٢) سێ پاڵێوراو لە بازنەی (٣) چوار پاڵێوراو سەردەکەون، کە پێویستە لە هەر بازنەیەکی هەڵبژاردن (١) پاڵێوراویان ئافرەت بێت. 2.    لە سەرجەم بازنەکانی (١، ٢، ٣) پارتی دیموکراتی کوردستان بەڕێژەی بەرچاو لەپێشەوەی دەنگەکانی هێزەکانی دیکەیە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی دەنگەکانی دابەشی (ژمارەی کورسییەکانی تایبەت بە بازنەکان) کراوە، هێشتا هێزەکانی دیەکە بە ڕێژەیەکی زۆر لە دواوەن. 3.    لە هەر سێ بازنەکە پارتی دەبێت کۆتای ئافرەتان لەبەرچاو بگرێت. 4.    بەم ئەنجامە پارتی دیموکراتی کوردستان دەبێتە خاوەنی (٤) کورسی لە بازنەی (١)ی دهۆک و (٣) کورسی لە بازنەی (٢) و (٤) کورسی لە بازنەی (٣)، بە مەرجێک جۆرێک لە هاوسەنگی دەنگی پاڵێوراوەکانی ڕابگرێت، چونکە ئەگەر یەکێک لە پاڵێوراوەکانی دەنگەکانی بێتە خوار ئەو ڕیژەیەی کە لایەنێکی دوای ئەو (بە تایبەت لە بازنەی (١) یەکگرتوو و لە بازنەی (٣) یەکێتی) بە ئەگەرێکی لاوازەوە یەکی بە (١) پاڵێوراو بەشداری بکەن و سەرجەم دەنگەکانیان لەو بازنەیە کۆبکەنەوە ئەوا ڕاستەوخۆ کاندیدەکانی ئەوان سەردەکەون.  5.    یەکگرتوو لە بازنەی (١) و یەکێتی لە بازنەی (٣) بۆ ئەوەی چانسێکی کەمیشیان هەبێت لەو بازنانە کورسی بەدەستبهێن، پێویستە پاڵیوراوەکەیان ئافرەت بێت، خۆ ئەگەر پارتی پاڵێوراوێکی ئافرەتی هەبێت و ژمارەی دەنگەکانی لە هی ئەوان زۆرتربێت ئەو چانسەشیان بۆ نامێنێت.   6.    هیچ پارتێکی سیاسی جگە لە پارتی کورسی بەدەست ناهێنێت، لە بازنەی (١، ٢، 3)ی پارێزگای دهۆک و پارتی دەبێتە خاوەنی هەر (١١) کورسییەکەی پارێزگاکە.   تێبینی: یەکەم: لە حاڵەتی دروستبوون و سەرهەڵدانی هێزی نوێ بۆ نمونە (هاوپەیمانی هیوا) ئەگەر دەنگە نارازیەكانی لایەنەكان لەخۆبگرێت  کاریگەری لەسەرئەنجامەکان دەبێت بە جۆرێک؛ 1.    ڕەنگە ئەنجامی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بەرێژەیەكی زۆر بهێنتە خوارەوە. 2.    کۆمەڵی ئیسلامی (دادگەری) و نەوەی نوێ زیان بەر دەنگەكانیان دەكەوێت چونکە دەنگەکانی پاڵێوراوه‌كانی ئەو هێزانە لە پارێزگای سلێمانی پەرت دەکات. 3.     ئەو کورسییانەی بە هۆی هاوپەیمانی هیواوە لە دەست ئه‌و هێزانه‌ دەچن، مسۆگەر نییە بچن بۆ هاوپەیمانی هیوا، چونکە دەنگی ئەوانیش پەرت دەبێت و مەرج نییە بیانگەیەنێت بە ئاستی بەدەستهێنانی چەند کورسییەک. 4.    بەڵام بە هەماهەنگی و هاپەیمانێتی ( گۆڕان و نەوەی نوێ و یەكگرتوو، كۆمەڵ، ناڕازیەكان و هاوپەیمانی هیوا) دەتوانن ژمارەیەكی زۆر كورسی بۆ خۆیان مسوگەر بكەن، بەڵام بە تەنیا بەشداری بكەن، ئەگەری بەدەستهێنانی كورسیان زۆر لاواز دەبێت. دووەم: لەگەڵ ئەوەی لە بنەمادا سیستمی هەڵبژاردنەکە دیموکراتی ترەو یارمەتی پاڵێوراوە سەربەخۆکان دەدات بۆ گەیشتن بە کورسی، بەڵام بە خوێندنەوەی ئەو شیکارییەی سەرەوە بۆمان دەردەکەوێت، پێگەی لایەنە سیاسییە گەورەکان گەورەترو مامناوەندەکان بچوک و دەنگی بچوکەکان دەکات ئاردی ناو دڕک. سێیەم: بۆ دەربازبوون لەو گرفتەی بەشێک لە لایەنە سیاسییەکان بەتایبەتیش ئەوانەی دەرەوەی یەکێتی و پارتی توشیان دەبێت، بژاردەی هاوپەیمانی جیاواز لە ئارادا دەبێت، بۆیە لە ڕاپۆرتی شیكاری داهاتوودا تیشک دەخەینە سەر سیناریۆ و ئەگەرەکانی هاوپەیمانی لایەنەکانی هەرێمی کوردستان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران.    سەرچاوەکان ١. دەستوری هەمیشەیی عێراق ٢. یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە ٩ ی ساڵی ۲۰۲۰ ٣. ئەنجامی هەڵبژادنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان، ۳۰ ی ۹ی ۲۰۱٨ ٤. ڕاپۆرتی بەرکەوتی قەوارە سیاسییەکان لە هەڵبژاردنی ۲۰۲۱، پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن. ٥. درەو میدیا، کورد لە هەڵبژاردنی پێشوەختی عێراقدا؛ http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=6937

 راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سبەینێ پاپای ڤاتیكان دووجار سەردانی هەولێر دەكات، جاری یەكەم لە فڕۆكەخانە نایەتەدەرەوە‌و راستەوخۆ گەشتی موسڵ دەكات، سەردانی پاپا بۆ عێراق، سەرۆكی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستانی لەنێوان كۆشكی سەرۆكایەتی كۆمارو سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستاندا دابەشكردووە، لاهور شێخ جەنگی لە بەغداد بەشداری كرد، بافڵ تاڵەبانی لە هەولێر بەشدار دەبێت، رێكخەری گشتی گۆڕان نەچوو بۆ بەغداد، بەڵام دەچێتە هەولێر، عەلی باپیر هەم بەغدادی بایكۆت كرد هەم هەولێر، واتە تەنانەت پاپاش نەیتوانی لایەنە كوردییەكان یەكبخات، وێنەیەك مەسعود بارزانی وەكو مەرجەعی سیاسی كورد نمایش دەكات.. زانیاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سەرۆكی پەرلەمان غائیبە سبەینێ پاپا فرەنسیس پاپای ڤاتیكان كاتژمێر (7:15 خولەك)ی بەیانی بە فڕۆكە لە بەغدادەوە بەرەو هەولێر گەشت دەكات، بەپێی ئەو كارنامەیەی كە دیاریكراوە، فڕۆكەكەی پاپا كاتژمێر (8:20 خولەك) دەگاتە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر.  لە فڕۆكەخانە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران‌و مستەفا سەید قادر جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە پاپا دەكەن، واتا نوێنەری سێ حزبە سەرەكییەكەی پێكهێنەری حكومەت (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)  بەشدار دەبن لە پێشوازیكردنی پاپادا، سەرباری ئەمە ژمارەیەك مامۆستای ئاینی‌و كەسایەتی بەشداردەبن لە مەراسیمی پێشوازیكردنەكەدا. پاپای ڤاتیكان لەناو بەشی (VIP) فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر بۆ ماوەی نزیكەی (30 خولەك) چاوی بە نێچرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم دەكەوێت، پێشبینی دەكرێت مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتیش لەم دیدارەدا بەشدار بێت، بەڵام ئەوەی لە مەراسیمی پێشوازیكردن لە پاپای ڤاتیكان بەدی ناكرێت رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستانە، كە پێشبینی دەكرێت بەهۆی ئەنجامدانی نەشتەرگەرییەوە، نەتوانێت بەشداری رێوڕەسمەكانی سەردانی پاپا بۆ هەولێر بكات.  پاپا ناچێتە ناو شاری هەولێر رۆژی یەكشەممە، دوای دیدارەكەی لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە بەشی (VIP) فڕۆكەخانە، پاپای ڤاتیكان ناچێتە ناو شاری هەولێرو لە كاتژمێر (9:00)دا راستەوخۆ لە فڕۆكەخانەوە بە هێلیكۆپتەرێك بەرەو موسڵ گەشت دەكات، نیوكاتژمێر دواتر فڕۆكەكەی لە موسڵ دەنیشێتەوە، لە كاتژمێر (10:00)دا لە كلێسایەكی موسڵ بەشداری نوێژێك دەكات بۆ گیانی قوربانیانی شەڕی "داعش". كاتژمێر (10:55 خولەك)، پاپا بە هێلیكۆپتەرەكەی موسڵ بەرەو ناحیەی "قەرەقوش" بەجێدەهێڵێت‌و كاتژمێر (11:10 خولەك) كۆپتەرەكەی لە قەرەقوش دەنیشێتەوە‌و لەوێ لەگەڵ مەسحییەكانی ناحییەكەدا بەشداری چەند مەراسیمێكی ئاینیی دەكات.  جارێكی تر دەگەڕێتەوە بۆ هەولێر دوای تەوابوونی مەراسیمە ئاینییەكانی لە قەرەقوش، پاپای ڤاتیكان لەكاتژمێر (12:15 خولەك) جارێكی تر بەرەو هەولێر دەگەڕێتەوە، كاتژمێر (4:00)ی ئێوارە دەچێتە یاریگای (فرانسۆ هەریری) لەناو شاری هەولێرو لەوێ بۆ ماوەی دوو كاتژمێر بەشداری لە مەراسیمێكی نوێژخوێندندا دەكات. بەرپرسانی حكومی‌و حزبی لە هەولێر نزیكەی (10 هەزار) كەسیان بانگهێشتكردووە بۆ ناو یاریگای فرانسۆ هەریری. مەرجەعی كورد‌و پاپای ڤاتیكان پاپا لە بەشە عەرەبییەكەی عێراقدا وەكو مەرجەع لەگەڵ ئایەتوڵڵا سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكاندا كۆبونەوەی كرد، بەڵام لە هەرێمی كوردستان وەكو مەرجەعی سیاسی، لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی دیدار دەكات. سەرباری ئەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بەپێی یاسا، لایەنی بەرپرسی یەكەمە لە پێشوازیكردن لە پاپا‌و دانانی دروشمەكانی پێشوازیكردن، بەڵام لە یاریگای فرانسۆ هەریری كە پاپا تێیدا ئامادە دەبێت، وێنەی گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لەگەڵ پاپای ڤاتیكان دانراوە، ئەمە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە لایەنی رێكخەری مەراسیمەكە دەیەوێت مەسعود بارزانی وەكو مەرجەعی باڵای سیاسی كورد لە هەرێمی كوردستان نیشان بدات. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو پارتی دەست (درەو) كەوتوون، پێشبینی دەكرێت مەسعود بارزانی لە مەراسیمی پێشوازیكردندا لە پاپای ڤاتیكان لەناو یاریگای فەرەنسۆ هەریری ئامادەبێت.  لەنێوان كۆشكی بەغداد‌و یاریگای فەرەنسۆ هەریریدا ! بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سەردانەكەی پاپای ڤاتیكان، سەرۆكی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستانی لەنێوان كۆشكی سەرۆكایەتی كۆمار لە بەغدادو یاریگای فەرەنسۆ هەریردا لە هەولێر دابەشكردووە. (درەو) زانیویەتی، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق، سەرۆكی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بانگهێشتكردووە بۆ كۆشكی بەغداد بۆ ئەوەی لەوێ بەشداری لە مەراسیمی پێشوازیكردن لە پاپا بكەن، بەڵام جگە لە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی، سەرۆكی هیچ یەكێك لە حزبە سیاسییەكان نەچوونە بەغداد، ئامادەبوونی لاهور شێخ جەنگی لە مەراسیمەكەی بەغداد رەنگە بەهۆی ئەو ئاڵۆزییانەوە بێت كە بەمدواییە لەنێوان پارتی‌و یەكێتی، بەدیاریكراویش لەنێوان لاهور شێخ جەنگی‌و مەسرور بارزانیدا سەریهەڵداوەتەوە. عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان یەكێك لەو كەسانە بوو كە بەرهەم ساڵح بانگهێشتی كردبوو بۆ بەغداد، (درەو) زانیویەتی، رێكخەری گشتی گۆڕان بلیتی فڕۆكەشی ئامادە كردووە بۆ ئەوەی گەشت بۆ بەغداد بكات، بەڵام دواجار لەسەر پێشنیازی مستەفا سەید قادر جێگری سەرۆكی هەرێم لەسەر پشكی گۆڕان، سەردانەكەی بۆ بەغداد‌و بەشداریكردن لە مەراسیمی پێشوازیكردن لە پاپای ڤاتیكان لەگەڵ بەرهەم ساڵح رەتكردوەتەوە.  جگە لە رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، سەرۆكایەتی كۆمار بانگهێشتنامەی بۆ سەرۆكی زۆربەی حزبە سیاسییەكان ناردووە، لەوانە عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان‌و سەلاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی، بەڵام كەسیان بەشدارییان نەكرد.  سبەینێ كە پاپای ڤاتیكان دێتە هەولێر، بەهەمان شێوەی سەرۆكایەتی كۆمار، سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بانگهێشتنامەی ئاڕاستەی سەرۆك‌و سكرتێری حزبە سیاسییەكانی هەرێم كردووە لەیاریگای فرانسۆ هەریری بەشداری مەراسیمەكە بكەن.  یەكێك لەو كەسانەی بڕیارە سبەینێ بەشداری مەراسیمەكەی یاریگای فرەنسۆ هەریری بكات، عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕانە (دلێر عەبدولخالق وتەبێژی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان ئەمەی بۆ درەو پشتڕاستكردەوە)، بەڵام عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان بەشداری ناكات (حەسەن بابەكر لە مەكتەبی سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان ئەم زانیارییەی بۆ درەو پشتڕاستكردەوە). بەڵام بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەوانەیە كە بڕیارە بەشداری مەراسیمەكەی یاریگای فەرەنسۆ هەریری بكات، بەڵام چەند سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو یەكگرتووی ئیسلامی بۆ (درەو)یان پشتڕاستكردەوە كە سەلاحەدین محەمەد بەهائەدین ئەمینداری یەكگرتوو هاوشێوەی عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەری بەشداری مەراسیمەكەی سبەینێ ناكات. جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و حزبی شیوعی كوردستان لەوانەن كە سەرۆكایەتی هەرێم بانگهێشتی كردوون بۆ یاریگای فرەنسۆ، نەوەی نوێ بەشداری ناكات، حزبی شیوعیش تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە خۆی یەكلانەكردوەتەوە ئایا بەشدار دەبێت یاخود نا ؟   

  راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت پاپا فرەنیس ئەمڕۆ ئەو خەونە پاپاكەی پێش خۆی بەدیدەهێنێت كە بەر لە (20 ساڵ) رژێمی سەددام لەگۆڕی نا، ئەو دەیەوێت نیشانی بدات پەیامبەری هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراوە نەك تەنیا زلهێزەكان، مەترسی كۆرۆنا‌و هێرشی موشەكی پشتگوێ خستووە بۆ ئەوەی بڵێت ڤاتیكان لەسەردەمی مندا كلێسایەكی ماندوو و بێتاقەت نییە‌و نایەوێت لە تەنیا لە ئەوروپادا قەتیس بمێنێتەوە، دوای دیدار لەگەڵ ئیمامی گەورەی سوننەكان دەیەوێت لەگەڵ مەرجەعی گەورەی شیعەكانیش پەیماننامەیەك ئیمزا بكات.  "جارێكی تر مەسیحییەكان بێئومد ناكەمەوە" پاپا فرەنسیس پاپای ڤاتیكان ئەمڕۆ بە سەردانێكی مێژووی، دەگاتە عێراق، ئەم سەردانە كە ماوەی چوار رۆژ دەخایەنێت، بۆ دڵنیابوون لە بارودۆخی مەسیحییەكان لە عێراق‌و بەهێزكردنی دیالۆگی نێوان ئاینەكانە. نزیكەی (10 هەزار) كەس لە هێزە ئەمنییەكانی عێراق خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە بۆ پاراستنی پاپای ڤاتیكان، سەرباری ئەمە لە شارەكانی عێراق بەهۆی رێگریكردن لە بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە قەدەغەی هاتوچۆ هەیە.  لە یەكەمین سەردانیدا بۆ دەرەوە لەدوای بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆنا، پاپای ڤاتیكان دەیەوێت لە عێراق چاوی بە ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكان بكەوێت.  سەرباری زیادبوونی ژمارەی توشبووانی كۆرۆنا‌و مەترسییە ئەمنییەكان، پاپا سوربوو لەسەر ئەوەی سەردانی عێراق بكات، رۆژی چوار شەممە كاتێك بنكەی (عەین ئەسەد)ی هێزەكانی هاوپەیمانان كرایە ئامانجی هێرشێكی موشەكیی، گومان دروستبوو لەبارەی ئەوەی پاپا سەردانەكەی بۆ عێراق دوابخات، بەڵام ئەو وتی:" ناكرێت جارێكی تر مەسیحییەكانی عێراق بێئومێد بكەمەوە، بۆیە سەردانەكە دەكەم". بەدیهێنانی خەونی پاپا یوحەننا ! كۆتاییەكانی ساڵی 1999 بڕیاربوو پاپا یوحەننا پۆلسی دووەم پاپای پێشتری ڤاتیكان سەردانی عێراق بكات، بەڵام سەردانەكەی هەڵوەشاندەوە، ئەمەش دوای ئەوە هات گفتوگۆكان لەگەڵ رژێمی سەددام حسێن هەڵوەشایەوە.  پاپا یوحەننا ئەوكات دەیویست لە عێراق سەردانی زێدی ئیبراهیم پێغەمبەر بكات، بەڵام رژێمی پێشوو بەبەهانەی ئەوەی ئابڵۆقەی لەسەرە، رایگەیاند، ناتوانێت سەردانەكەی پاپا رێكبخات. ئەوكات نیازی پاپا یوحەننا بۆ سەردانكردنی عێراق، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی سەددامی توڕەو نیگەران كرد، تا ئەو ڕادەی نامەیەكیان بۆ پاپا نوسی‌و داوایان لێكرد سەردانی وڵاتێك نەكات كە "لەژێر حوكمی دیكتاتۆریدا سەركوت دەكرێت". دوای نزیكەی 20 ساڵ لەم رووداوانە، جارێكی تر لەسەر دەستی ژمارەیەكی كەسایەتی ئاینی مەسیحی عێراق، بیرۆكەی سەردانكردنی پاپای ڤاتیكان بۆ عێراق زیندوو كرایەوە، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقیش بەفەرمی بانگهێشتنامەی ئاڕاستەی پاپای ڤاتیكان كرد.  لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا ژمارەی مەسیحییەكان لە عێراق لە (ملیۆنێك‌و 400 هەزار) كەسەوە كەمیكردووە بۆ نزیكەی (250 هەزار) كەس، بەهۆی كردەوە توندوتیژییەكانی دوای روخانی رژێمی سەددامیشەوە، مەسیحییەكان پەیتا پەیتا بەرەوە دەرەوەی وڵات كۆچ دەكەن. ساڵی 2014 كاتێك رێكخراوی "داعش" موسڵی داگیركرد، دەیان هەزار مەسیحی‌و هەڵاتن‌و ناوچەكانیان بەجێهێشت، كڵێسا مێژوییەكانیان وێران كرا‌و دەست بەسەر موڵك‌و ماڵیاندا گیرا، داعش مەسیحییەكانی خستە نێوان چەند بژاردەیەك (جزیە بدەن یان ئاینی خۆتان بگۆڕن)، بەپێچەوانەوە دەبێت وڵات بەجێبهێڵن یاخود دەمردن. پەیامبەری هەژاران یان زلهێزەكان ؟ لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2013وە بووە بە پاپای ڤاتیكان، پاپا فرەنسیس بە هەستیارییەكی زۆرەوە لەبارەی هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراو وتارەكانی پێشكەش دەكات، ئەمە پاشخانی (لاهوتی ئازادیخوازانە)ی ئەمریكای لاتینە، كە تێكەڵەیەكە لە بۆچونی مەسیحیەت‌و شیكارییە كۆمەڵایەتی‌و ئابورییەكانی ماركس‌و جەخت لەسەر بایەخدان بە دۆخی كۆمەڵایەتی هەژاران دەكات، هەروەك ئەم گوتارەی پاپا هەڵگری فەلسەفەی رۆحانیەتی یەسوعە كە لەسەر بنەمای بانگەواز راوەستاوە. سەرباری گوتارەكانی، پاپا بەكردەوەش كاری لەسەر ئەم بۆچونە كردووە، بۆ ئەمەش چەندین پاتریاك‌و ئەسقەفی لە نەتەوە‌و رەگەزە جیاوازەكان داناوە، هەروەها بازنەی سەردانكردنەكانی فراوان كردووە بۆ ئەودیو سنوری كلێساكانی ئەوروپا، وەكو ئەوەی بیەوێت بیسەلمێنێت كە كلێسا لەسەردەمی ئەودا، ئەو دامەزراوە پیرو پەككەوتەیە نییە كە تەنیا لە ئەوروپادا قەتیس ماوە، بەڵكو دەیەوێت لەگەڵ هەموو ئاین‌و گەلانی تردا دیالۆگ بكات.  بەم سەردانەكەی بۆ عێراق، پاپا دەیەوێت ئەو پەیامە بگەیەنێت كە ئەو تەنیا بایەخ بە پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەكانی جیهان نادات، بەڵكو پەیامبەری هەژاران‌و خەڵكانی پەراوێزخراویشە. پاپا دەیەوێت چی بكات ؟ بەپێی ئەوەی بەرنامەی بۆ داناوە، لەم سەردانەیدا بۆ عێراق، پاپا دەیەوێت هانی مەسیحییەكان بدات‌و لە كۆبونەوەیدا لەگەڵ سەركردە سیاسییەكان بانگەواز بۆ ئاشتی بكات. لە تۆمارێكی ڤیدیۆیدا بەر لە گەیشتنی بۆ عێراق، پاپا وتی دواین چەندین ساڵ لە شەڕو تیرۆر دەمەوێت نزای ئاشتەوایتان بۆ بكەم.. پێكەوە لەژێر بەیداخی ئیبراهیمی باوكماندا نوێژ بكەین كە موسوڵمان‌و جولەكە‌و مەسحییەكان لەناو یەك خێزاندا كۆدەكاتەوە.  "ئێوە هەموتان بران" ئەمە دروشمی سەردانەكەی پاپایە بۆ عێراق، ئەم قسەیە لە (ئینجیلی مەتا)وە وەرگیراوە، هەروەها لە ناونیشانی دەستنوسەكەی پایزی 2020ی پاپاوە ئەم دروشمە وەرگیراوە كە دەڵێ:" ئێمە هەموو براین"‌و تێیدا نوسیویەتی:" یارمەتیدانی یەكتر لەنێوان وڵاتاندا لە كۆتایدا بەسود بۆ هەموو لایەك دەشكێتەوە.. دەبێت هەموومان ئەو هۆشیارییەمان هەبێت كە دەبێت هەموومان پێكەوە رزگارممان ببێت یاخود كەس رزگارنابێت".  ئەم پەیامە درێژكراوەی بەڵگەنامەی "برایەتی مرۆیی لەپێناو ئاشتی جیهانی‌و ژیانی هاوبەش"ە، كە پاپا لە شوباتی 2019دا لەگەڵ ئەحمەد تەیب شێخی ئەزهەر لە ئەبوزەبی ئیمزای كرد.  دوای دیداری لەگەڵ گەورەترین ئیمامی سوننەكان كە شێخی ئەزهەرە، پاپا ئەمجارە دەیەوێت لەگەڵ ئیمام‌و مەرجەعی گەورەی شیعەكاندا دیدار بكات كە ئایەتوڵڵا عەلی سیستانییە، سەرباری ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا ئاڵوگۆڕی نامە لەنێوان نەجەف‌و ڤاتیكان هەبووە، بەڵام دیداری پاپا‌و سیستانی واتایەكی گەورەتر بە دیالۆگی نێوان ئاینەكان دەبەخشێت.  مەسیحییەكانی عێراق كێن ؟ بەگوێرەی قسەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئێستا لە عێراق كەمتر لە (250 هەزار) مەسیحیی هەن، كە نزیكەی (200 هەزار) كەسیان لەناوچەكانی دەشتی نەینەواو هەرێمی كوردستاندا دەژین.  رێژەی 67%ی مەسیحییەكان كلدانی كاسۆلیكن، كە كلێساكانیان لە ئەنجامدانی مەراسیمە ئاینییەكاندا پەیڕەوی نەریتی خۆرهەڵاتی دەكات، بەڵام دان بە دەسەڵاتی پاپای ڤاتیكاندا دەنێت، ئەمە لەكاتێكدایە رێژەی 20%ی مەسیحییەكانی عێراق سەربە كلێسای ئاشورییەكانن كە لە كۆنترین كلێساكانی عێراقە، ئەوەی كە دەمێنێتەوە سەربە سریانی ئۆرسۆدۆكس‌و سریانی كاسۆلیك‌و ئەرمەنی كاسۆلیك‌و ئینجیلییەكان‌و پرۆتستانت-ن. كارنامەی سەردانەكەی پاپا سەرچاوەكانی هەواڵ باسلەوە دەكەن، بەهۆی مەترسی دۆخی ئەمنی‌و زیادبوونی رێژەی توشبوانی كۆرۆنا لە عێراق، پاپا فرەنسیس كە تەمەنی (84 ساڵ)ە، لە سەردانەكەیدا بۆ عێراق بەشێوەیەكی سنوردار لەبەردەم خەڵكدا دەردەكەوێت.  بەپێی كارنامەی سەردانەكە، پاپا پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ دەگاتە فڕۆكەخانەی بەغداد، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆمارو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق پێشوازی لێدەكەن، دواتر دەچێتە كلێسای (سەیدە نەجات) كە كلێسای سریانە كاسۆلیكییەكانە لە بەغداد‌و لەوێ چاوی بە پیاوانی ئاینیی مەسحی دەكەوێت، ئەم كلێسایە ساڵی 2010 بوو بە ئامانجی هێرشێكی رێكخراوی قاعیدە‌و (52) هاوڵاتی مەسیحی‌و پۆلیسی تێدا كوژرا.  رۆژی شەممە واتە سبەینێ پاپا بەرەو باشوری عێراق گەشت دەكات‌و دەچێتە شاری نەجەفی شیعەنیشن، لەوێ لەگەڵ ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەكانی عێراق دیدار دەكات كە ئێستا تەمەنی (90 ساڵ)ە  دوای دیدارەكەی لەگەڵ ئایەتوڵڵا سیستانی، پاپا لە شوێنەواری ئور، بەشداری لە كۆبونەوەیەكدا دەكات لەگەڵ شوێنكەوتوانی هەرسێ ئاینی مەسیحی‌و ئیسلام‌و جولەكەدا، دەوترێت شوێنەواری ئور زێدی ئیبراهیمی پێغەمبەرە.   كەسایەتی ئیبراهیم پێغەمبەر ئەمڕۆ لەسەر ئاستی جیهان وەكو رابونێكی نوێ تەماشا دەكرێت، بەوپێیەی ئەم پێغەمبەرە وەكو "باوك"ێك تایبەتمەندییەكی كۆكەرەوەی هەیە لەنێوان ئاینە ئاسمانییەكاندا، بەپێچەوانەی ئەو ناكۆكییە زۆرەی كە لەنێوان شوێنكەوتوانی ئاینی ئیسلام‌و مەسیحی‌و جولەكەدا هەیە، هەڵبژاردنی شوێنەواری ئور لەلایەن پاپاوە ئەوە نیشان دەدات دەیەوێت ئاینەكان كۆبكاتەوە، نەك ناكۆكییەكان زیاتر بكات.  رۆژی یەكشەممە پاپا سەردانی شاری موسڵ دەكات، لەوێ‌و لە كلێسای ساحە نوێژێك بۆ گیانی ئەو كەسانە دەكات كە لە شەڕی "داعش"دا كوژراون، دواتر سەردانی گوندی "قەرەقوش" دەكات، كە خەڵكەكەی لەكاتی هێرشی داعشدا هەڵاتن‌و ئێستا هەندێكیان گەڕاونەتەوە‌و كلێسا‌و خانوەكانیان نۆژەنكردوەتەوە.  پاشنیوەڕۆی یەكشەممە، پاپای ڤاتیكان لە موسڵەوە بەرەو هەرێمی كوردستان گەشت دەكات‌و لە هەولێر بەشداری قوداسێك دەكات لە یاریگای فرەنسۆ هەریری.  

  راپۆرتی شیكاری: درەو هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی  نوێنەرانی عێراق لە بەردەم ئاستەنگی دەستوری و یاسایی و تەکنیکی جدیدایە و بەم دۆخ و کەرەستانەی ئێستای بەردەست لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ ئەنجام نادرێت. بەم ڕەوشەوە ئەنجامدانی کاریگەری خراپ لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق جێدەهێڵێت هێندەی تر دۆخەکە ئاڵۆزتر دەکات و دەرەنجامەکەی لە لایەن بەشێک لە لایەنە سیاسییەکانەوە ڕەت دەکرێتەوە، بیانوی دەستوری و یاسایی گرنگیش لەئارادا دەبێت بۆ ئەو ڕەتکردنەوەیە. سەرەتا هەڵبژاردنی پێشوەخت پرسێکی باوە لە چواچێوەی پرۆسەی دیموکراسیدا، بە کۆمەڵێک هۆکاری جیاواز ئەنجام دەدرێت وەکو؛  یەک: هەوڵێک بۆ تێپەڕاندنی قەیرانێکی سیاسی لە وڵاتدا، کاتێک پرۆسەی سیاسی بگاتە ئاستی شەلەلی سیاسی.  دوو: بۆ مەبەستی هەڵمژینی توڕەیی و بێزاری جەماوەر و هێمن کردنەوەی شەقام لە ناڕەزایی خەڵک بەرامبەر دەسەڵاتەکانی جێبەجێکردن و یاسادانان.  سێ: هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامی نەگەیشتی هێزە سیاسییەکانە بە ڕێککەوتن بۆ پێکهێنانی حکومەت.  نزیکترین نمونەی هەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەنجامدانی سێ هەڵبژاردن لە ماوەی کەمتر لە ساڵێک لە ئیسرائیل کە دواترینیان (2/3/2020)بوو. یان ئەو هەڵبژاردنە پێشوەختەی ساڵی 2018 لە تورکیا ئەنجامدراو، دواتریش لە ساڵی 2019 هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان و سەرۆکایەتی ئەو وڵاتە ئەنجامدرایەوە.  هەر بۆیە دەبینین دواى سەرهەڵدانی ناڕەزاییە بەر فراوانەکانی شارە جیاوازەکانی عێراق لە 1/10/2019، کە لە بەغدادی پایتەختەوە دەستی پێکردو بە "شۆڕشی تشرینی یەک" ناسێنرا، دواتر زۆربەی شارەکانی خواروی عێراقی گرتەوە، دژ بەخراپی دۆخی ئابوری و بڵاوبونەوەی زیاتری گەندەڵی ئیداری و بێکاری ...هتد، کە زیاتر لە٧٥٠ شەهیدو ١٧هەزار برینداری لێکەوتەوە، لەژێر فشاری ئەو ناڕەزایەتییانە کابینە وزارییەکەی (دکتۆر عادل عەبدولمەهدی) ناچار بە دەست لە کارکێشانەوە کرا، یەکێک لە داخوازییە سەرەکییەکانیان هەڵوەشاندنەوەی حکومەت و ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بوو. دوای دەست لە کارکێشانەوەی کابینەکەی مەهدی و ماوەیەک لە مشتومڕ و هەوڵێکی زۆر  مستەفا کازمی ڕاسپێدرا بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ و لەڕۆژی ٧ی ئایاری 2020 مستەفا کازمی پۆستی سەرەک وەزیرانی عێراقی وەرگرت و لە پاڵ بەڵێنەکانی پەیوەست بە دۆسییەی ئابوری و ئاساییش و خزمەتگوزاری و سیاسی.  بەڵێنی هەڵبژاردنی پێشوەختەی بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، کە لە بەرنامەی وەزاری حکومەتەکەیدا و لە خاڵی (یەکەمی ئەلەویاتەکانی و خاڵی(1)دا) هاتووە: "ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت دوای تەواوبوونی یاسای هەڵبژادن لە لایەن دەسەڵاتی یاسادانانەوە، بە پاڵپشتی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن، جێبەجێکردنی تەواوی یاسای پارتەکان، حکومەت پابەند دەبێت بە دابینکردنی پێداویستییە ماددی و لۆجستی و ئەمنییەکان، هەڵبژاردن لە ماوەیەکی کاتی دیاریکراودا بەڕێوەدەچێت بە هەموو بێگەردی و شەفافیەت و دادپەوەریەک لەلێبڕکێ، بەو پێیەی یاساو دەستور دەیخوازێت". هەربۆیە حکومەتەکەی مستەفا کازمی دوای دەرچونی یاسای هەڵبژاردن و ڕێوشوێنی پێویست، سەرەتا رۆژی ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١ی وەک رۆژی هەڵبژاردن دیاری کرد. بەڵام هەر زوو چاودێرانی بواری هەڵبژاردن پێیان وابوو کە ئاسان نییە لە بەروارەدا هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و هەرواش بوو. بڕیارەکە گۆڕدرا بە 10 تشرینی یەکەمی 2021، چونکە کۆمەڵێک کێشەو ئاڵنگاری لەبەردەم پرۆسەکەدابوو، کە هەندێکیان تا ئێستا درێژەی هەیە و ئاستەنگن لەبەردەم ئەوەی پرۆسەکە لەو بەروارەشدا کە دیاریکراوە بەڕێوەبچێت، لە بەشی یەکەمدا تیشک دەخەینە سەر تەگەرەکان و بەشی دوای ئەویش سیناریۆکان دەخەینە ڕوو.   بەشی یەکەم: تەگەرەکانی بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت یەکەم: یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دوای ئەوەی لە 24 کانونی یەکەمی 2019 لە ژێر فشاری شەقام ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ژمارە (45)ی ساڵی 2013 تایبەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دا. پرۆژە یاسایەکی نوێ هێنرایە پەرلەمانەوە کە دواتر یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ لە جێگەی پەسەند کرا، کە بەگشتی جیاوازییەکی ڕیشەیی هەبوو بەراورد بە یاساکانی پێشوو، لە هەمووشی دیارتر دیاریکردنی سیستمی فەردی بوو لەسەر بنەمای بازنەی هەڵبژاردن بە جیاواز لە یاساکەی پێشوو کە تێیدا پاڵێوراو لەچوارچێوەی لیستی یان قەوارەی هەڵبژاردن و شێوەی فەردی دیارکرابوو، هاوکات هەڵوەشاندەنەوەی شێوازی سانت لیگۆ بۆ دابەشکردنی کورسی، لە بری ئەوە پشتی بەستووە بە شێوازی بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ (اعلی اصوات) بۆ پاڵێوراوی براوە، و تەبەنی کردنی فرە بازنەیی و گۆڕینی نەخشەی بازنەی هەڵبژاردن لە 18 بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ 83 بازنەی هەڵبژاردن. هەموو ئەم گۆڕانکارییانە لە ڕووی هونەرییەوە کات و تەکنیکی ورد و پرۆسەیەکی ئاڵوز لە هەڵبژاردن دێنێتە ئاراوە کە پێویستی بە لێهاتووی و ڕاهێنانی پێویست و کاتی زیاتر هەیە بۆ کۆمسیۆن و هۆشیارکردنەوەی دەنگدەر لە پرۆسەکە. دووەم: دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي)  دادگای باڵای فیدراڵی کە ئێستا خۆی  قەیرانی نصابی یاسایی هەیە، ڕۆڵی هەیە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەپێ دەستوری هەمیشەیی عێراق لە ماددەی (93) بڕگەی (حەوتەم) لە چواچێوەی کارە تایبەتییەکانی (اختصاصات) "پەسەندکردنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنە گشتییەکان بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران"ە. ئەمەش ڕاستەخۆ کاریگەری دەبێت لەسەر یەکەمین دانیشتنی ئەندامانی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران کە تایبەت دەبێت بە هەڵبژاردنی سەرۆک و جێگرەکانی ئەنجومەن. هەوەک لە ماددەی (54)دا هاتووە: سەرۆک کۆمار بانگهێشتی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات بۆ ئەنجامدانی دانیشتن بە فەرمایشت (مەرسوم)ێکی کۆماری لە ماوەی 15 ڕۆژ لە بەرواری پەسەندکردنی دەرەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەکاندا. دانیشتنەکە بە سەرۆکایەتی بەتەمەنترین ئەندام ئەنجام دەدرێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەن و هەردوو جێگرەکەی، وە نابێت زیاتر لە ماوەی دیاریکراو درێژ بکرێتەوە. دواتریش بەپێی (61)ی دەستوری هەمیشەیی ئەنجومەنی نوێنەران سەرۆک کۆماری نوێ هەڵدەبژێرێت. ئەویش "سەرۆک کۆمار" پاڵێوراوی ئەو فراکسیۆنە پەرلەمانییەی زۆرترین ئەندامی هەیە ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لە ماوەی 15 ڕۆژ لە بەرواری هەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆمار بەپێی ئەحکامەکانی ماددەی (76)ی بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی. کەواتە هەروەکو لە ماددەی (54) و (93)دا ئاماژەمان پێداوە "پەسەندکردنی دەرەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەکان" لە چواچێوەی کارە تایبەتییەکانی (اختصاصات) دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي)یەو دەرکەوتنی ئەنجامەکان بەس نییە بۆ سەلماندنی ئەندامێتی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران، چونکە ئەنجامی کۆتایی گرێدراوە بە پەسەندکردنی لەلایەن دادگای ناوبراوەوە، لە حاڵەتی نەبونی نیصابی یاسایی دادگاکە سەرجەم ئەو پرۆسانە پەکیان دەکەوێت یان دەبێت بە نادەستوری بەڕێوەبچن، لەم حاڵەتەشدا ئەندامانی نوێی ئەنجومەن لەڕووی یاساییەوە کێشە بۆ پارێزبەندی و ئیمتیازاتی ماددی و مەعنەویان دروست دەبێت. بۆیە یەکێک لە پێداویستییەکانی هەڵبژاردنی گشتی (جا پێشوەخت یان و خولی و لەکاتی خۆیدابێت)، پیویستی بە وجودی دادگای فیدراڵییە.  پرسیارەکە ئەوەیە کێشەی دادگای فیدراڵی چییەو چۆن سەریهەڵداوە و چارەسەری چییە؟  ئەم کێشەیە کاتێک دروست بوو جۆرێک لە مشومڕ کەوتە نێوان ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي) دەربارەی دۆخی دادگاکە، دواتر دەستەی گشتی دادگای تەمیزی ئیتحادی لە دانیشتی ڕۆژی 27/1/2020 بڕیاری دا کە دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي) ناتەواوەو نصابی یاسایی تێدا دروست نابێت بەپێی ئەحکامی مادەکانی 3 و 5 لە یاسای ژمارە 30 ساڵی 2005 تایبەت بە دادگای ناوبراو. تەوەری سەرەکی کێشەکەش ئەوەبوو یەکێک لە دادوەرانی دادگاکە بە ناوی (فاروق محەمەد ئەلسامی) لە 19/1/2020 خانەنشین بوو، دواتریش یەکێک لە دادوەرەکان بە ناوی (عەبود صالح مەهدی ئەلتميمی) لە 11/10/2020 کۆچی دوایی کرد. ئەمەش سەرچاوەی دروستکردنی بۆشایی یاسایی و دەستوریە بۆ دادگاکە، کە بە پێی یاسای دادگای فیدراڵی دانیشتنەکانی دادگای فیدراڵی کاتێک تەواو دەبێت کە جگه لە هەشت ئەندامەکەی دادگا دەبێت سەرۆکی دادگاش ئامادەبێت. چارەسەری پڕکردنەوەی شوێنی ئەو دادوەرانەش پێویستی بە یاسایە، سەرەڕای ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەکەم و دووەمی بۆ پرۆژە یاسای تایبەت بە دادگاکە کردووە، بەڵام بەهۆی ناکۆکی سیاسی لایەنەکان و فراکسیۆنەکانی نێو ئەنجومەن پرۆژەکە شکستی هێناوەو بە درێژایی چوار خولی ئەنجومەنی نوێنەران نەگەیشتوونەتە خاڵێکی هاوبەش تا لەسەری ڕێکبکەون دەنگ بە یاساکە بدەن. ئەم کێشە یاساییە ڕوبەڕووی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق دەبێتەوە، کە بەرپرسیارێتی دەستوری و یاسایی دروست دەکات بەرامبەر ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختەو ئەنجامەکەی پێویستی بە پەسەندکردن دەبێت لە لایەن دادگای ناوبراوەوە. سێیەم: هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران  لە ماددەی (64) لە دەستوری هەمیشەیی عێراق هاتووە؛ یەکەم: ئەنجومەنی نوێنەرانی بە زۆرینەی ڕەهای دەنگی ئەندامەکانی هەڵدەوەشێتەوە لەسەر داوای سێیەکی (3/1) ئەندامانی یان لەسەر داوای ئەنجومەنی وەزیران و بە ڕەزامەندی سەرۆک کۆمار.... دووەم: سەرۆک کۆمار لەکاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەراندا، داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی دەکات لە وڵاتدا لە ماوەیەکدا کە لە شەست رۆژ تێپەڕ نەکات، هەروەها ئەنجومەنی وەزیران بە دەست لە کار کێشراو دادەنرێت، بەڵام لە کارەکانی بەردەوام دەبێت بۆ بەڕێکردنی کاروباری ڕۆژانە. لێرەوە ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات: ئایا سەرجەم فراکسیۆن و کوتلە سیاسییەکانی نێو ئەنجومەنی نوێنەران ویستی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەن و هەڵبژاردنی پێشوەختیان هەیە؟ بێگومان نەخێر، چونکە بەلانی کەمەوە پێویستە نیمچە کۆدەنگییەک لە نێو ئەنجومەنی نوێنەران دروست بێت بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، بەتایبەت لە ئێستادا فشاری خۆپیشاندەران تا ڕادەیەکی زۆر ڕەویوەتەوە، بەشێک لە کوتلە سیاسییەکان وا بیردەکەنەوە زەرەرمەند دەبن بە لەدەستدانی بەشێک لە کورسییەکانیان لە حاڵەتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە چوارچێوەی یاسای نوێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران. ئەمە لە کاتێکدایە وەک ئاماژەمان پێدا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت پێویست وایە ئەنجومەنی نوێنەران خۆی هەڵبوەشێنێتەوە بەپێی داواکاری سێیەکی ئەندامەکانی. ئەمە بۆ ئەندامانی ئەنجومەنەکە ئاسان نییەو چاوەڕوان ناکرێت بەشێکیان لەگەڵ ئەوەبن و بەئاسانی دەستبەرداری ئەو ئیمتیازاتە ماددی و مەعنەویانە بن کە پێیان دراوە. چوارەم: دۆخی کۆمسیۆن و تەمویلی هەڵبژاردن  یاسای نوێی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن ژمارە (31)ی ساڵی 2019، گۆڕانکاری ڕیشەیی و بونیادی تێدا کراوە، بەپێی ماددەی (3)ی یاسای ناوبراو دەبێت ئەنجومەنی کۆمسیاران لە (9) ئەندام پێکبێت، لەهەمان دەقی یاساکە لە بڕگەکانی یەکەم و دووەم ئاماژە بەوە دراوە لە دەبێت (7) لە ئەندامەکان دادوەر بن، لە بڕێگەی سێیەمیشدا هاتووە دەبێت دوو ئەندامەکەی دیکە ڕاوێژکاری ئەنجومەنی دەوڵەت بن. لە دەقی ماددەی (5)ی یاساکەدا هاتووە "لە ئەستۆی ئەنجومەنی باڵای دادوەرییە ناوی ئەنجومەنی کۆمسیاران دوای هەڵبژاردنیان بەو ڕێ و شوێنەی لە ماددەی (3)ی یاساکەدا هاتووە ئاراستەی سەرۆک کۆمار بکەن بۆ دەرکردنی فەرمایشتی کۆماری لەماوەیەک لە 25 ڕۆژ تێپەڕ نەکات".  ئەگەر چی پرۆسەکە تا ئێستا ئەو قۆناغەی بڕیوە و بەم پێیەش یاساکە جیاوازە بەراورد بە یاساکەی پێش خۆی کە تێیدا ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران دەکرا لە دەرەوەی دادگا و ئەنجومەنی دەوڵەت بن، ئەم یاسایە هەڵبژاردنی ئەندامەکانی لە قاڵب داوەو بەجیاواز لە پێشوو کە ئەندامەکان لە دەرەوەو لە لایەن هێز و کوتلە سیاسییەکانەوە دەبرانە ئەنجومەنی نوێنەران و متمانەیان لەوان وەردەگرت. بەڵام ئەوەى نەکراوەو گرنگە، بەپێی دەقی ماددەی (25)ی یاساکە و بڕگەکانی سێیەم و چوارەم بەڕێوەبەرە گشتییەکانی ئێستای کۆمسیۆن (بە فەرمی و گرێبەستەکان)یشەوە بگوازرێنەوە بۆ دەرەوەی میلاکاتی کۆمسیۆن و گواستنەوەی جێگری بەڕێوەبەرە گشتییەکان بۆ دامەزراوەکانی دیکەی دەوڵەت و بەخشینی سەرۆک بەش و بەڕێوەبەری هۆبەکان لە پۆستەکانی ئێستایان. هەموو ئەم گۆڕانکارییانە لە شێوازی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی کۆمسیاران و گۆڕینی بەڕێوەبەرە گشتی و سەرۆک بەش  و هۆبەکان کۆمسیۆن دەخاتە بەردەم واقعێکی قورس و نوێوە، چونکە پڕکردنەوەی ئەو شوێنانە پێویستی بە لێهاتوويی و تواناو شارەزایی زۆر هەیە  بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن، کە وردەکاری ئاڵۆزی تێدایە، بۆ ئەوەی لانی کەم بە ئەنجامێکی دروستەوە لە پرۆسەکە بێنە دەرەوە، هەموو ئەمەش پێویستی بە ڕاهێنانی باش و کاتی زۆر هەیە. ئەوەی پەیوەندی بە تمویل و تەرخانکردنی بودجەوە هەیە لە ئێستادا کێشیەکی دیکەیە ڕوبەڕوی پرۆسەکە دەبێتەوە، بە تایبەت لە ماوەی ڕابردوودا عێراق به دۆخێکی دارایی قورسدا تێپەڕیوە، دۆخەکە گەیشتە ئاستێک موچەی فەرمانبەران بە قەرز دابینکرا، ئەگەر چی ئۆمێدێک هەیە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بەڵام هیچ گرنتییەک نییە بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی عێراق. بەپێی زانیارییەکان تێچوی تەنها یەک هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق (275-375) ملیۆن دۆلاری پیویستە، واتە تێچووی ماددی هەر دەنگدەرێک (11-15) دۆلار لە سەر بوجەی گشتی دەکەوێت _ئەمە ئەگەر کۆمسیۆن گۆڕانکاری ئەنجام نەدات لە پۆستەکان و یاساکە جێبەجێ نەکات بۆ گواستنەوەی فەرمانبەرەکانی و کەسانی نوێ لە شوێنیان دانەمەزرێنێت_ بە پێی ئامارەکان زیاتر لە (25) ملیۆن و (139) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، پرسیارەکە ئەوەیە حکومەتی عێراق لەم قەیرانەدا ئەو تێچووە لە ئەستۆ دەگرێت؟ سەرباری ئەو دۆخەش، تا سەرەتای ساڵی ٢٠٢١، 12 ملیۆن دەنگدەری عێراق خاوەن کارتی دەنگدان نەبوون و ناویان لە لیستی بایۆمەتری کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکاندا نیە، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ زیادبونی ژمارەیەکی بەرچاوی دەنگدەرانی نوێ. لەو ژمارەیە 10 ملیۆن دەنگدەر خۆیان بەهەر هۆکارێک بوە نەهاتون و دوو ملیۆن دەنگدەری دیکەش تەمەنیان بوەتە 18 ساڵ و یەکەمجارە دەنگ دەدەن.  لەکۆی ئەو 10 ملیۆن دەنگدەرە 6 ملیۆن کەسیان لەگەڵ ئەوەشدا کە ناویان لەلیستی بایۆمەتری کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان نەبووە، بەڵام کارتی دەنگدانیان بۆ کراوە و دواتر کۆمسیۆن بڕیاریدا ئەو 6 ملیۆن کارتی دەنگدانە بگەڕێنێتەوە و بۆ جاری داهاتوو کاریان پێنەکرێت، لە هەمان کاتیشدا 4 ملیۆن کارتی دەنگدان بونیان هەیە کە خاوەنەکانیان وەریاننەگرتونەتەوە. پێنجەم: دۆخی تەندروستی و ڤایرۆسی کۆرۆنا یەکێک لە ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت (تەنانەت لەکاتی خۆشیدا) قەیرانی کەرتی تەندروستی و هەڕەشەی بڵابوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنایە لە عێراقدا، ئەگەر چی وەک سەرەتایەکی باش لە ئێستادا بەشی یەکەمی پێکوتەی دژە کۆرۆنا گەیشتووە بە عێراق، بەڵام نە ژمارەکەی لە ئاستی پێویستدایە نە گرنتییەکی جیهانی دروستبووە بۆ کۆنترۆڵکردنی پەتاکە، بۆیە بە هەڕەشەیەکی جدی بۆ سەر پرۆسەی هەڵبژاردن هەژمار دەکرێت لە عێراقدا، تەنانەت ئەگەر بە ڕێککەوتنی سیاسیش قەیرانە تەکنیکی و یاسایی سیاسییەکانی تێپەڕێندرێت، ناتوانرێ باز بەسەر دۆخی خراپی تەندروستیدا بدرێت، چونکە تا ئێستا لە دەرەوەی ئیرادەی مرۆڤە. بەشی دووم: سیناریۆکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بە خوێندنەوەی دۆخی سیاسی بە شێوەیەکی گشتی و ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەکە سێ سیناریۆ لە ئارادان، ئەوانیش؛ سیناریۆی یەکەم: هەڵبژاردنی پێشوەخت لە ١٠ تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ وەک ئەوەی دەستنیشان کراوە ئەنجام دەدرێت، بە تێپەڕاندنی ئاستەنگە یاسایی و دەستوری و تەکنیکییەکانەوە بە شێوەیەکی گشتی، بەڵام ئەم سیناریۆیە هەر بە شێوەیەکی تیۆری ئاسانەو ئەستەمە هەنگاوی مەیدانی هەڵبگرێت، لە حاڵەتی ئەنجامدانیشیدا، دەرەنجامەکەی پڕ دەبێت لە کەم و کورتی یاسایی و دەستوری و تەکنیکی، ڕەنگە دان بە ئەنجامەکەشیدا نەنرێت بە تایبەت لە لایەن ئەوە لایەنە سیاسییانەی لە پرۆسەکە زەرەرمەند دەبن. سیناریۆی دووەم: هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام نادرێت، بەڵکو لە کاتی خۆیدا و لە ساڵی ٢٠٢٢ ئەنجام دەدرێت، دەکرێت بڵێین ئەم سیناریۆیە نزیکترە لە واقعی سیاسی عێراق و بەهێزترین سیناریۆ دەبێت، چونکە کاتێکی باشتر و ڕەنگە دۆخێکی گونجاتری سیاسی و تەندروستی و ئابوری و یاسایی لە عێراق بێتە ئاراوەوەو هەندێ لە ئاستەنگەکانیش لە ڕێگەی لایەنە پەیوەنیدارەکانەوە بە تایبەت ئەنجومەنی نوێنەران دەتوانرێت لاببرێت، ئەمانە سەرەڕای ئەوەی کات و توانایەکی باشتر بۆ کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن دەڕەخسێنێت بۆ تەواوکردنی ڕێ و شوێنە یاسایی و لوجستی و تەکنیکییەکانی. تاکە خاڵی لاوازی ئەم سیناریۆیە سەرهەڵدانەوەی فشاری شەقامی عێراقییە بۆ هەڵبژاردنی پێش وەخت لە پێش ساڵی ٢٠٢٢ لە وادەی خۆیدا. سیناریۆی سێیەم: هەڵبژاردن دوادەکەوێت و لە کاتی خۆشیدا ئەنجام نادرێت، کە ئەم سیناریۆیەیان تا ڕادەکی زۆر لاوازە و تەنها دوو پاڵنەر لە پشتییەوە دەبێت ئەگەر ڕوبدات، ئەوانیش؛ فشاری دەرەکی و بەتایبەت ئێرانی و ئەمریکییەکان بۆ پاڵپشتی و مانەوەی ئەم حکومەتەی ئێستاو پاڵپشتی کردنی، هەروەها حەزی مانەوەو درێژکردنەوەی خولی پەرلەمانی و دێژکردنەوەی تەمەنی کابینەی حکومەت. بەڵام هەردوو پاڵنەرەکە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بۆ دوای وادەی خۆی چاوەڕوان نەکراوەو یاسایی دەستورت نییە. سەرەڕای ئەوەی هۆکار و دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ناوخۆی عێراقی ئەوە ناخوازێت، فشاری شەقامی عێراقیش ڕێگە بە درێژکردنەوەی ئەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەران نادات، سەرەڕای ئەوەی کە ئەم سیناریۆیە متمانە بە پرۆسەی سیاسی و دیموکراسی هەێندەی تر کەمدەکاتەوە کە بەنچینەی پرس و پرۆسەکەیە.   سەرچاوەکان: نص دستور العراقی – ٢٠٠٥. موقع الالكتروني الرسمي للمحكمة الاتحادية العليا. د. أجمد حامد الهذال، الانتخابات المبُكِّرة في العراق .. تحديات ومسارات، مركز البيان للدراسات والتخطيط، علی الموقع الالکتروني؛ https://www.bayancenter.org/wp-content/uploads/2020/08/878393s.pdf المنهاج الوزاري لحكومة الكاظمي. قانون المحكمة الاتحادية العليا، قانون رقم (30) لسنة 2005. قانون انتخابات مجلس النواب العراقي، قانون رقم (٩) لسنة ٢٠٢٠. قانون المفوضية العليا المستقلة للانتخابات، قانون رقم (31) لسنة 2019. هەڵبژاردنی پێشوەخت لە عێراق روبەڕوی ئاستەنگییەکی دیکە دەبێتەوە، ماڵپەڕی خەندان؛ https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=111093&babet=2&relat=1024&fbclid=IwAR3ttoX3ab90tAU92aemPw3o0IPExP3ob-sn7jL7cgwYZ5fZEH7S647SM3Y

درەو: رانانی: سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەی    بە گشتى، دواى دەستبەکاربوونى جۆ بایدن (چل و شەشەمین سەرۆک کۆمارى ئەمریکا)، دەتوانرێت لە چوارچێوەى دوو تێڕوانیندا خوێندنەوە بۆ ئایندەى سیاسەتى وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست بکرێت: یەکەمیان ئەوەیە کە سیاسەتى ئەمریکا بەرامبەر ئەم ناوچەیە، لە سەردەمى بایدندا وەک سەرکردەیەکى دیموکراتخوازەکان هیچ نییە جگە لە درێژەدان بەو ڕوانگەیەی کە بە نزیکەیى لە ماوەى دە ساڵى ڕابردوودا، لە کۆتایى خولی یەکەمی سەرۆکایەتى باراک ئۆباماوە، سیاسەتى دەرەوەى ئەمریکاى ئاڕاستە کردووە. تێزى سەرەکى ئەم ڕوانگەیە ئەوەیە کە ناوەڕۆکى بەرژەوەندییە باڵاکانى ئەمریکا لە ئێستادا چۆتە قۆناغێکى نوێوە و زۆر جیاوازە لە قۆناغى ماوەى نێوان کۆتایى هەر دوو جەنگى دووەمى جیهانى و سەردەمی جەنگى سارد، لەم قۆناغە نوێیەدا دەوڵەتی چین یەخانگیریی سەرەکی ئابووری و سیاسییە بەرامبەر ئەمریکا نەک ڕووسیا، بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا لەگەڵ ڕۆژهەڵاتە نەک ڕۆژئاوا، بۆیە ئیدى وەرچەرخان بەرەو ڕۆژهەڵاتى ئاسیا لەسەر حسابی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەم قۆناغە نوێیەدا سەردێری سیاسەتى دەرەوەى ئەمریکا دەبێت، بە تایبەت کە بەهۆى زۆربوونى بەرهەمى نەوتى بەردین لە ناوخۆى ئەمریکادا، ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست بایەخى ستراتیژیی جارانى وەک بەرهەمهێنەرێکى سەرەکى نەوت لاى ئەمریکا لەدەست دەدات، هەر لەسایەى ئەم هۆکارەشدا بوو گۆڕانکارى تەواو بەسەر ئەو مێژووە درێژە لە پەیوەندى توندوتۆڵ لە نێوان ئەمریکا و ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا هاتووە، کە دیارترین ئاماژەکانى بریتی بوو لە کشانەوەی سەربازى ئەمریکا لە ناوچەکە و بەدواشیدا کەمبوونەوەی چالاکییە سیاسیەکانى تێیدا. بەڵام تێڕوانینى دووەم، ئەوەیە گۆڕانکارییەکانى ناوچەکە لە چەند ساڵى ڕابردوودا و کاریگەرییە دوورمەوداکانیان لەسەر بەرژەوەندییە باڵاکانى ئەمریکا بۆ سەردەمى بایدن بەو ئاسانییە نابێت، بەتایبەت دواى ئەو گۆڕانکارییە زۆرانەى کە لە بەرەوپێشچوونى بەرنامە ئەتۆمییەکەى ئێراندا ڕوویداوە و مەترسییەکانیشى وەک هەڕەشەیەکی جیهانی زیادى کردووە، لەپاڵ هەڕەشەى دووبارە سەرهەڵدانەوەى تیرۆر و گرووپە تیرۆریستییەکان لەناوچەکەدا و مەترسییە ڕاستەوخۆکانى بۆسەر بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا، ئەمە وێڕاى ئاڵنگارییەکانى پەلهاویشتنى چین بەرەو ئاسیا و ئەفریقا، بەپێى پرۆژە زەبەلاحەکەی کە ناسراوە بە “پشتێن و ڕێگا” و کە وەک ئەژدیهایەک زۆرێک لەو وڵاتانەى کە پێشتر لە خولگەی ڕۆژئاوا و ئەمریکادا بوون بخاتە خولگەی هەژموونى ئابورى و سیاسى و ستراتیژى چینییەوە، هەر لە  باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا، ئۆقیانووسیا، ئەفریقا، ئاسیا، ڕۆژهەڵات و باکورى ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و دەریای باکووری ڕوسیا، کە بە نزیکەیى تا ئێستا ١٣٠ دەوڵەت بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕەزامەندییان لەسەر پرۆژەکە ڕاگەیاندووە، زیاد لە نیوەى ئەم ژمارەیش ڕێککەوتنامەیان لەگەڵ پەکین ئیمزا کردووە. هەڵبەت بەشێک لە تێپەڕگەکانى ئەم پڕۆژەیە بە ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا دەڕوات کە بۆ چین جێى بایەخە، بەتایبەت وڵاتانی نەوتی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست کە دابینکەری سەرەکى وزەن و هەندێکیان (وەک سعودیە) گەورەترین هەناردەکەری نەوتن بۆ چین. بۆیە بەپێى ئەم تێڕوانینە هەموو ئەم هەڕەشە و مەترسییانە، ئەمریکا ناچار دەکات لە ماوەى سەرۆکایەتى بایدندا پێداچوونەوە بەو چەمکەى بەرژەوەندییە باڵاکانییدا بکاتەوە کە لە دە ساڵى ڕابردوودا گەڵاڵەى کردووە، لەم پێداچوونەوەیەشدا جارێکی دی ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست جێى بایەخى زۆرى ئەمریکا و تەنانەت تەوەرێکى گرنگى کێبڕکێ نێودەوڵەتییەکانیش دەبێت. هەرچەندە سەختە لە ئێستادا بتوانین لەوە دڵنیابین کە کام لەو دوو تێڕوانینەى سەرەوە دەبنە نەخشەڕێژى ئایندەى سیاسەتى ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا (لە ماوەى چوار ساڵى داهاتووى حوکمڕانى ئیدارەکەى بایدندا)، بەڵام گەر بەخێراى لە پاشخانى هەندێک لە فیگەرەکانى ئەم ئیدارەیە بڕوانرێت، ڕەنگە بتوانرێت پێشبینى هەندێک لە سیناریۆکانى ئەو ئایندە نزیکە بکەین: – بریت ماکگورک؛ (ڕێکخەرى سەرۆکی ئەمریکایە بۆ رۆژهەڵاتى نێوەڕاست وباکورى ئەفریقا) نێردەی تایبەتی باراک ئۆباماى سەرۆکى پیشوترى ئەمریکا بووە بۆ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش و پێشتریش لە دیزاینەرانى دەستورى عێراقیی بووە. – ئەنتۆنى بلینکین؛ (وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا) بەوە ناسراوە لە لایەنگرانى بژاردەى دبلۆماسییە لەگەڵ ئێران و پاڵپشتێکی بەهێزی ئیسرائیلیشە، جگە لەوەى کە هەوادارى گەڕانەوەیە بۆ هاوپەیمانى و ڕێکخراوە فرەلایەنەکان. – لوید ئۆستن؛ (وەزیرى بەرگرى ئەمریکا) لە دوا ژەنەڕاڵەکانی ئەمەریکایە کە سەرکردایەتی داگیرکردنی عێراقیان کردوە، هاوکات یەکەم پیاوی ڕەشپێست بووە بووەتە سەرکردەى فەرماندەی ناوەندی سوپای ئەمریکا کە تایبەتمەندە بە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست. – وێندی شێرمان؛ (جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا) ساڵى ٢٠١٥ سەرۆکی وتووێژکارانی ئەمریکابووە لە دانوستانەکانی ڕێککەوتنامە ئەتۆمییەکەى ئێران و لە ماوەی ئیدارەی ئۆباماشدا جێگری وەزیری دەرەوە بووە. – ڕۆبێرت مالێی؛ (نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکایە بۆ دۆسێى ئێران) پێشتر ڕاوێژکاری ئیدارەی ئۆباما بووە و ئەندامی تیمی دانوستاندنکارانی ئەمریکا بووە لە دانوستاندنەکانی ڕێککەوتنامە ئەتۆمییەکەى ئێران، جگە لەوەى لە شارەزایانى ئەکادیمیی کاروبارى ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستیشە، – لەسەرو هەموشیانەوە کامالا هاریس؛ (جێگرى سەرۆکی ئەمریکا) بەوە ناسراوە کە نوسخەیەکى ژنانەى ئۆبامایە. کەواتە بە تێڕوانین بۆ فیگەرەکانى ئیدارەى نوێی ئەمریکا، دەتوانین بڵێین گرنگترین ڕایەڵەکانى سیاسەتى ئەمریکا بەرامبەر رۆژهەڵاتى نێوەڕاست لە ماوەى چوار ساڵى داهاتوودا بریتی دەبن لە: ١- گەڕانەوە بۆ دانوستاندن بەمەبەستى دووبارە پابەندبوونەوەى وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا بە رێککەوتننامە ئەتۆمییەکەى ئێران، بەڵام بە ڕاوێژ لەگەڵ هاوپەیمانانى ئەمریکا و بەشدارانی ڕێککەوتننامەکە، بەشێوەیەک کە بەر لە هەڵگرتنى سزاکانى سەر ئێران بتوانرێت لە دانوستاندنەکاندا زامنى سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەى ئێران توندتر بکرێت، لەگەڵ چارەسەرکردنى بەرنامە مووشەکییەکانی ئێران لەهەمان ڕەوشدا. ٢- چاوخشاندنەوە بە پشتیوانییە سەربازیییەکانى ئەمریکا بۆ وڵاتانی کەنداو لە جەنگى یەمەندا، بە تایبەت سعودیە کە بەهۆى ئامادەنەبوونى ئیدارەى نوێى ئەمریکا بۆ چاوپۆشیکردن لە تێوەگلانى سەرانى ئەم وڵاتە لە کوشتنى جەمال خاشقچی-دا، ڕەنگە ئەمەش لەماوەى داهاتوودا گرژییەکى زۆر بخاتە پەیوەندییەکانى نێوانیان، هەرچەندە سعودیە دەخوازێت لەم کاتەدا سوود لە کارتى ئاساییکردنەوەى پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیلدا وەربگرێت. ٣- جەختکردنەوە لەسەر جەنگى دژ بە تیرۆر لە ناوچەکەدا، وێڕاى هەوڵدان بۆ کۆتاییهێنان بە ناکۆکییەکان لە ئەفغانستان و عێراق و بەردەوامیدان بە کشاندنەوەى هێزە سەربازییەکانى ئەمریکا لەم دوو وڵاتە بۆ ئاستێکی کەمتر. ٤- پابەندبوونی هەمیشەیی ئەمریکا بە ئاسایشی ئیسرائیل، وێراى ئەو توڕەییەى لە ٢٠١٨ ەوە لە ناوچەکەدا بەرامبەرى دروستبووە بە هۆى گواستنەوەى باڵیۆزخانەکەی لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس، هەرچەندە پێچەوانەى ترامپ کە زیاتر لایەنگیریی ئیسرائیل بە هەڵوێستەکانییەوە دیاربوو، بایدن (وەک نەریتێکى دیموکراتەکان) پابەندە بەچارەسەری “دوو دەوڵەتی” فەلەستینیی و ئیسرائیلییەکان. ٥- هەوڵدان بۆ تۆخکردنەوەى ئامادەیى ئەمریکا لە ڕووداوەکانى ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا، لانى کەم بە ئاستێکى پێویست بۆ بەرەنگاربوونەوەى ئاڵنگارییەکانى هەریەک لە ڕوسیا و چین، کە یەکەمیان  بە سوودوەرگرتن لە تێکچوونى ئارامى ناوچەکە و سەرهەڵدانی ناکۆکیەکان، هەوڵ بۆ گۆڕینی پێکهاتەی ئەمنی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەدات لەپێناو فراوانکردنی هەژموونى لەناوچەکەدا. هەرچى دووەمیشە (چین) دەخوازێت بە سودوەرگرتن لە لاوازی ئابووریی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست پێگەى خۆى لە ناوچەکەدا بەهێزتر بکات.   - ڕانانی ئایندەیی ژمارە (9) - توێژەران:  د.هەردی مهدی میکە، د.یوسف گۆران، د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول،

راپۆرت: محەمەد رەئوف - فازڵ حەمەرەفعەت  بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لە كەركوك عەرەب‌و توركمانەكان خۆیان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتیدا كۆكردەوەتەوە، بەڵام كورد بە لایەنی جیاجیا دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە، پارتی‌و یەكێتی رێكنەكەوتن، لە دەرەوەی ئەوانیش حزبەكانی تر دەیانەوێت بەشێوەی سەربەخۆ بەشداری بكەن،  بازنەی یەك بۆ كورد و بازنەی سێ بۆ عەرەب یەكلابووەتەوە، ململانێی پێكهاتە جیاوازەكان لەسەر بازنەی دووی هەڵبژاردن لەكەركوك چڕبووەتەوە. نەخشەی هەڵبژاردن لە كەركوك بەپێی یاسای نوێ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پارێزگای كەركوك كە خاوەنی (12) كورسی پەرلەمانە، دابەشكراوە بەسەر (3) بازنەی هەڵبژاردندا، بازنەكانی هەڵبژاردنی دوو جۆر ململانێی دروستكردووە، ململانێیەك لەنێوان پێكهاتەكان‌و ململانێیەك لەناو هەر پێكهاتەیەكدا، تائێستا لایەنە كوردستانییەكان لەسەر میكانیزمی بەشداریكردنی كورد لەو پارێزگایە رێكنەكەوتوون.  بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، زۆرینەی لایەنە توركمانییەكان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا خۆیان رێكخستووەتەوە، لایەنە عەرەبیەكانیش بەرەیەكیان پێكهێناوە، بەڵام لایەنە كوردییەكان رێكنەكەوتوون‌و هەر لایەنێك دەیەوێت بەتەنیا دابەزێتە ناو هەڵبژادنەكەوە.  كورد لە هەڵبژاردنی كەركوكدا یەكێتی كە ئێستا خاوەنی (6) كورسی كەركوكە لە پەرلەمانی عێراق، دەیەوێت لایەنەكانی كەركوك بەهاوبەشی بەشداری بكەن، بەڵام لەم هەنگاوەدا سەركەوتوو نەبووەو پارتی بەمە رازی نییەو دەیەوێت بەشداری هاوبەش لە هەموو ناوچە جێناكۆكەكان بێت، نەك بەتەنیا لە كەركوك. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، یەكێتی كەسی یەكەمی خۆی لە كەركوك كە (رەوەند مەلا مەحمود)ە، دیاریكردووەو دەیەوێت سەربەخۆ بەبێ لایەنەكانی تر بەشداری هەڵبژاردنی پێشوەختەی بكات. پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنی رابردوودا بەشداری نەكرد، دەیەوێت ئەمجارە بەشێوەی سەربەخۆ لە كەركوك بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمەش دوای ئەوەی نەیتوانی یەكێتی رازی بكات پێكەوە لە هەموو ناوچە جێناكۆكەكان بە یەك لیست بەشداری بكەن، پارتی (شاخەوان عەبدوڵا)ی بۆ كەسی یەكەمی هەڵبژاردنەكان لە كەركوك دیاریكردووە.  لایەنەكانی دیكەش هەریەكەو بڕیاریان خۆیانداوە، كاندیدی سەربەخۆی خۆیان پێشكەش بكەن، حزبی شیوعی دەڵێن بەشداری هەڵبژاردن ناكەن‌و كاندیدیشیان نابێت، بەڵام بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداری دەكات‌و كاندیدی دەبێت. بزوتنەوەی گۆڕِان‌و كۆمەڵی دادگەریی كوردستان‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و یەكگرتووی ئیسلامی، هەریەكەیان بەنیازن بەشێوەیەكی سەربەخۆ بەشداری بكەن‌و كاندید پێشكەش بكەن.  بازنەكانی هەڵبژاردن لە كەركوك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، بەگوێرەی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان، كەركوك دابەشكراوە بەسەر سێ بازنەی هەڵبژاردندا بەمشێوەیە:  بازنەی یەكەم: رۆژهەڵاتی قەزای ناوەندی كەركوك    ئەمە گەورەترین بازنەی هەڵبژاردنە لە پارێزگای كەركوك، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (5) كورسی پەرلەمانی داهاتووی عێراق لەم بازنەیەدا یەكلادەبێتەوە، (4) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە كۆتا ژن دەیبات.  ئەم بازنەیە، دەنگدەرانی خۆرهەڵاتی شاری كەركوك دەگرێتەوە، كە زۆرینەیان كوردن‌و بریتییە لە ناوچەكانی (رەحیماوە، عەرەفە، شۆریجە، موسەڵا، ئیسكان، بەشێكی قۆرییە، قادسیەی یەك‌، حورییە، پردێ، دوبز، لەیلان). كورد چاوی لەوەیە هەر پێنج كورسیەكەی ئەم بازنەیە بباتەوە، چونكەی زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە ناوچەیە كوردن، بۆ زانینی ئاستی پێگەی جەماوەریی لایەنە كوردییەكان لەم بازنەیەدا، پەنا بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2014دا دەبەین‌و ئەنجامی دواین هەڵبژاردن وەرناگرین كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، بەوپێیەی ئەو هەڵبژاردنە بەتێكڕا لەسەر ئاستی عێراق گومانی ساختەكاری گەورەی لەسەر دانرا.  بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ساڵی 2014، لەم بازنەیەدا دەنگی پێكهاتەكانی كەركوك بەمشێوەیە بووە:  •    كورد: 215 هەزار دەنگ •    عەرەب: 16 هەزار دەنگ •    توركمان: 10 هەزار دەنگ   بازنەی دووەم: قەزای ناوەند/ ناوەڕاستی شاری كەركوك     ئەم بازنەیە بە دووەم گەورە بازنەی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك دادەنرێت، (4) كورسی پەرلەمانی عێراق لەم بازنەیەدا یەكلادەبێتەوە، (3) كورسی پیاو دەیبات‌و كورسییەكەی تریش بەشێوەی "كۆتا" بۆ ژنێك دەبێت.  ئەم بازنەیە ناوچەكانی (تسعین یەك‌و دوو، داقوق، قۆریە - ئەڵماس‌، رێگای بەغدا، واستی، قادسیەی 2، تازە- رشاد 1، چەند ناوەندێكی موسەڵا، حەی عەسكەری، خاسە، سەورە، ریاز 3و یایچی) دەگرێتەوە، زۆربەی ململانێیەكانی لیستەكان لەسەر ئەم بازنەیەیە، بەوپێیەی توركمان ئەم بازنەیە بە پێگەی بەهێزی خۆی دەزانێت‌و چاوی لەوەیە زۆرینەی كورسییەكانی بازنەكە ببات، ئەمە لەكاتێكدایە پێكهاتەی عەرەب چاوی لە كورسییەكی ئەم بازنەیەیەو كوردیش دەیەوێت كورسییەك بۆ دوو كورسی بازنەكە ببات.  لە هەڵبژاردنی 2014دا، دەنگی پێكهاتەكان لەم بازنە پڕكێشمەكێشە بەمشێوەیە بووە: دەنگی كورد: 71 هەزار دەنگ •    عەرەب: 47 هەزار دەنگ  •    توركمان: 79 هەزار دەنگ بازنەی سێیەم: حەویجەو ریاز    ئەم بازنەیە بچوكترین بازنەی هەڵبژاردنە لە پارێزگای كەركوك‌و (3) كورسی بەردەكەوێت‌و یەكێكیان بۆ "كۆتا"ی ژنانە. ئەم بازنەیە زیاتر باشورو باشوری خۆرئاوای پارێزگای كەركوك دەگرێتەوەو پێكهاتووە لە (ناوەندی حەویجە، تەواوی هەردوو ناحیەی عەباسی‌و زاب، لەگەڵ زۆرینەی ناحیەی رەشادو تازە). ئەم بازنەیە زۆرینەی دانیشتوانەكەی لە پێكهاتەی عەرەبەو لایەنە عەرەبییەكان دەیانەوێت هەر سێ كورسییەكەی بازنەكە ببەن.  بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی ساڵی 2014، دەنگی پێكهاتەكان لەم بازنەیەدا بەمشێوەیە بووە:  •    كورد: 40 هەزار دەنگ •    عەرەب: 90 هەزار دەنگ •    توركمان: 3 هەزار دەنگ       پێشبینییەكان بۆ كەركوك بەشێوەیەكی گشتی چاوەڕوان دەكرێت لەكۆی ئەو (12) كورسییەی كە بەر پارێزگای كەركوك كەوتووە، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كورد (6) كورسی مسۆگەر بكات، (5) كورسی بۆ یەكێتی‌و (1) كورسی بۆ پارتی، توركمانەكان (2) كورسی ببەن‌و پێكهاتەی عەرەبیش (4) كورسی مسۆگەر بكات. واتە پێشبینی ناكرێت گۆڕانكاری گەورە لە پشكی پێكهاتەكانی كەركوك لە پەرلەمانی داهاتووی عێراقدا روبدات.  كەركوك لەدواین هەڵبژاردندا   لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە 12ی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو،  لە پارێزگای كەركوك پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری هەڵبژاردنی نەكرد، بەبێ پارتی ئەنجامی هەڵبژاردن بەمشێوەیە بوو:  لە كۆی (12) كورسی‌و ( 487 هەزارو 142 ) دەنگدەر:  * یەكێتی نیشتیمانی: (6) كورسی‌و ( 177 هەزارو 920) دەنگی بەدەستهێنا * هاوپەیمانی عەرەبی: (3) كورسی‌و (86 هەزارو 452) دەنگی بەدەستهێنا * بەرەی توركمانی: (3) كورسی‌و (82 هەزارو 33) دەنگی بەدەستهێنا * لیستی نیشتیمانی كە پێكهاتبوو لە (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەریی، كۆمەڵی ئیسلامی): (14 هەزارو 914) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * جوڵانەوەی نەوەی نوێ: (13 هەزارو 665) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان: (7 هەزارو 509) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: (4 هەزارو 784) دەنگی بەدەستهێناو هیچ كورسییەكی نەبردەوە كەركوك لە هەڵبژاردنی 2014دا  بەڵام لە هەڵبژاردنی 30/4/2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، لە پارێزگای كەركوك لە كۆی (750 هەزارو 795) دەنگدەرو (12) كورسی تەرخانكراوی پارێزگاكە، بەهای كورسی لە هەڵبژاردنەكەدا (47 هەزارو 566) دەنگ بوو، ئەنجامی هەڵبژاردن بەمشێوەیە بوو: •    یەكێتی: (209 هەزارو 964) دەنگی بەدەستهێنا‌و (6) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە. •    پارتی: (63 هەزارو 76) دەنگی بەدەستهێنا‌و (2) كورسی پەرلەمانی بردەوە كە یەكێكیان "كۆتا"ی ژنان بوو.  كەركوك لە هەڵبژاردنی 2010دا  لە هەڵبژاردنی 7/3/2010ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كورد بە چەند لیستێك بەشداری كرد، لەكۆی (557 هەزارو 37) دەنگدەری پارێزگاكە، لیستی هاوپەیمانی كوردستانیی كە لە (یەكێتی، پارتی‌و چەند پارتێكی دیكە) پێكهاتبوو، (206 هەزارو 542) بەدەستهێناو رێژەی (37% )ی كۆی دەنگەكانی كەركوكی برد، هاوپەیمانی كوردستانیی لە كۆی (12) كورسی كەركوك، لەم هەڵبژاردنەدا (6) كورسی بردەوە.  لەدوای هاوپەیمانی كوردستانیی، لیستی عێراقییە (211 هەزارو 336) دەنگی بەدەستهێناو رێژەی (37.9%)ی دەنگی پارێزگاكەی برد‌و بوو بە خاوەنی (6) كورسی. لیستی رافیدەین (28 هەزارو 78 ) دەنگی بەدەستهێناو كورسییەكی "كۆتا"ی كەمینەكانی برد.  •    لیستی گۆڕان: (36 هەزارو 554) دەنگی بەدەستهێنا •    یەكگرتووی ئیسلامی: (24 هەزارو 274) دەنگی بەدەستهێنا •    كۆمەڵی ئیسلامی: (7 هەزارو 175) دەنگی بەدەستهێنا •    حیزبی شیوعی: (3 هەزارو 397) دەنگی بەدەستهێنا دەنگی تێكڕای لایەنەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا لە كەركوك گەیشتە نزیكەی (70 هەزار) دەنگ، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەشێوەی سەربەخۆ بەشداربوون، دەنگەكانیان سوتاو كەسیان نەیاتوانی كورسی پەرلەمان ببەنەوە كە ئەو هەڵبژاردنە بەهاكەی (46 هەزارو 419) دەنگ بوو بۆ هەر كورسییەك. بەوپێیەش دەنگی كورد لە كەركوك، لەنێوان 2005 بۆ 2010 لە رێژەی (63.4%)ی كۆی دەنگی پارێزگاكەوە بۆ (49.9%) دابەزیوە، واتا بە رێژەی (13.5%)ی دەنگەكانی كەمی كرد.       

نوسینی: فرانك گاردنەر- پەیامنێری BBC بۆ كاروباری ئەمنی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت راپۆرتی هەواڵگری ئەمریكا لەبارەی كوژرانی رۆژنامەنوس جەمال خاشوقچی، كە نهێنیبوونی لەسەر هەڵگیرا، گورزێكە لە دەسەڵات‌و شكۆ‌و پێگەی نێودەوڵەتی یەكێك لە بەهێزترین پیاوەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست كە محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیەیە.  رەنگە ئەم هەنگاوە بۆ چەند دەیەی داهاتوو، لێكەوتی لەسەر مامەڵەی خۆرئاوا لەگەڵ شانشینی عەرەبی سعودیەدا هەبێت.  لەئێستاوە، سەلماندنی رۆڵی شازادەی جێنشین كە بە (MBS) ناسراوە، لەو تاوانە قێزەونەدا كە لە ساڵی 2018 رویدا، وادەكات سەركردەكانی خۆرئاوا سەختتر لە هەر كاتێكی تر بتوانن پەیوەندی ئاشكرا‌و كەسییان لەگەڵ شازادەدا هەبێت.  لەگەڵ ئەمەشدا، لەدۆخێكی وەكو ئێستادا، رەنگە محەمەد بن سەلمانی شازادەی جێنشین بۆ ماوەیەكی زیاتر بتوانێت هەژموون بەسەر تەختی سعودیەدا بكات.  محەمەد بن سەلمان تەمەنی تەنیا (35 ساڵ)ە‌و خاوەنی جەماوەرێكی بەرفراوانە لەناوخۆی سعودیەدا، بەتایبەتیش لەناو چینی گەنجاندا، ئەمەش لە رەهەندێكەوە پەیوەندی بە نیشتیمانپەروەریی‌و لەلایەكی ترەوە پەیوەندیدارە بە بەرتەسككردنەوەی ئازادییە مەدەنییەكانەوە هەیە، بەجۆرێك تائێستا رەخنەگرتن لە شازادەی جێنشین بەشێوەیەكی ئاشكرا، كارێكی دەگمەنە.  جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی بەوەكرد، ئەو دەیەوێت مامەڵە لەگەڵ سەلمان بن عەبدولعەزیز پادشای سعودیەدا بكات، نەك محەمەد بن سەلمانی كوڕی، بەڵام پادشاو كوڕەكەی بەشێوەیەكی زۆر هاوئاوازن، بۆیە ئەم جیاكارییە بەشێوەیەكی كرداریی تاڕادەیەكی زۆر، هیچ واتایەكی نییە. شا سەلمان بن عەبدولعەزیز تەمەنی (85 ساڵ)ە، لە دۆخێكی تەندروستی خراپدایە، بەشێوەیەكی كرداریی سەرجەم دەسەڵاتەكانی خۆی رادەستی كوڕەكەی كردووە.  لەرابردوودا پەیوەندی شازادەی جێنشین بە كوشتنی خاشوقچییەوە بۆ زۆرینەی ئاژانسە هەواڵگرییەكانی خۆرئاوا زانراو بوو، تەنیا ئەوە بوو جۆری پەیوەندییەكەی بە رووداوەكەوە رانەگەیەندرابوو.  تۆمارێك كە لەرزاندی جینا هاسبل كە سەرۆكایەتی ئاژانسی ناوەندیی هەواڵگری ئەمریكای دەكرد لە 2018وە بۆ كاتێكی پێشتری ئەمساڵ، گەشتی كردبوو بۆ ئەنكەرەی پایتەختی توركیا، لەوێ گوێی لە تۆمارێكی دەنگیی تۆقێنەر گرتبوو كە لای هەواڵگری توركیا بوو، تۆمارەكە ئەو ساتە تۆقێنەرانەی نیشان دەدا كە خاشوقچی لەناو كونسوڵگەری سعودیەدا پێیدا تێپەڕیبوو، كە بەشێوەیەكی جەستەیی كۆنترۆڵكرابوو پاشان لەلایەن ئەو بەركێگیراوانەوە خنكێندرابوو كە لە ریازەوە نێردرابوون.  سەرباری ئەوەی سیخوڕیكردن بەسەر دەستە دیپلۆماسییەكان كارێكە كە پێچەوانەی  نەریتی پەیڕەوكراوە، بەڵام توركیا ئەم بابەتەی پشتگوێ خستووە‌و ئەو تۆمارە دەنگییە نهێنییانەی كە لەبارەی رووداوەكانی ناو كونسوڵگەری سعودیە لەبەردەستیدا بووە، داویەتی بە دەزگا هەواڵگرییە خۆرئاواییەكان. بەرپرسانی ئەمریكی دەڵێن ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندی ئەمریكا بە "پلەیەكی مامناوەند تا پلەیەكی باڵا" گەیشتوەتە ئەو باوەڕەی كە "محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشین دەستی هەبوو لە كوشتنی خاشوقچی"دا.  سەردەمێك كە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا لە كۆشكی سپیدا بوو، راپۆرتەكەی دەزگای هەواڵگری ئەمریكای شاردەوە بۆ ئەوەی هاوپەیمانە نزیكەكەی لە ریاز شەرمەزار نەكات، بەڵام ئێستا ئیتر ئەو چەترە نەماوە كە ترەمپ رەخساندبووی.  باشترین نییە لای واشنتۆن شازادە محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە باشترین بژاردەی واشنتۆن نییە بۆ ئەوەی ببێت بە پادشای داهاتوو، باشترینی پیاوی ئەمریكا بۆ ئەم كارە شازادە (محەمەد بن نایف) بوو، كە كەسی دووەم بوو لە ریزبەندی تەختی شاهانەدا تا ئەوكاتەی كە ساڵی 2017 محەمەد بن سەلمان دوریخستەوە.  وەكو ئەوەی زانراوە، محەمەد بن نایف ئێستا دەستبەسەرە بەتۆمەتی گەندەڵی‌و پلانگێڕان دژی شازادەی جێنشین، بەڵام خێزانەكەی ئەمە رەتدەكەنەوە.  محەمەد بن نایف ماوەی ساڵانێكی زۆر گرنگترین هاوپەیمانی ئەمریكا بوو لەناو خێزانی شاهانەی سعودیەدا.  محەمەد بن نایف ماوەی چەندین ساڵ پۆستی وەزیری ناوخۆی بەدەستەوە بوو، سەركەوتوو بوو لە لەناوبردنی چالاكییەكانی قاعیدە لەناو سعودیەدا، پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا دروستكرد لەڕێگەی (سەعد جەبری)ی سەرۆكی هەواڵگرییەكەیەوە، كە ئێستا لە تاراوگەكەی لە كەنەدا دەژی، (جەبری)ی بەمدواییە سكاڵایەكی لەبەردەم دادگادا لەدژی محەمەد بن سەلمان بەرزكردەوە، تێیدا تۆمەتباری دەكات بەوەی تیمێكی ناردووە بۆ تیرۆركردنی، بۆیە شازادەی جێنشینی ئێستا تۆمارێكی دورودرێژەی لای دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا هەیە.  هێشتا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێویستی بە پەیوەندییەكی كاركردنی باش هەیە لەگەڵ دیوانی شاهانەی سعودیەدا، ئەمەش بەهۆی هەڕەشەی بەردەوامی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی‌و تیرۆرەوە كە لە رێكخراوی قاعیدەوە سەرچاوەی گرتووە، بەڵام ئەمریكا بەباشی دەزانێت مامەڵە لەگەڵ كەسایەتییەكی باوەڕپێكراو و سەقامگیری وەكو محەمەد بن نایفدا بكات لەبری كەسێكی وەكو محەمەد بن سەلمان كە ناتوانرێت پێشبینی بكرێت.  دیارییەك بۆ ئێران هەر شتێك كە شەراكەتی ستراتیژی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و سعودیە لاواز بكات، وەكو دیارییەكە بۆ ئێران كە ركابەرێكی هەرێمایەتی سعودیەیە.  سەرباری چەندین ساڵ سزا، پسپۆڕان بەمدواییە گەیشتونەتە ئەو باوەڕەی كە ئێران خاوەنی دەستی باڵایە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەڕێگەی ئەو میلیشیایانەوە كە بەوەكالەت كاری بۆ دەكەن، هەژموونی ستراتیژی خۆی لە لوبنان‌و سوریا‌و عێراق‌و یەمەن فراوانكردووە‌و سعودیەی بە ئابلۆقەدراوی بەجێهێشتووە.   كاتێك سەرۆك بایدن هەڵپەساردنی فرۆشتنی چەكی ئەمریكی بە سعودیە لە شەڕی یەمەندا راگەیاند، یاخیبووە حوسییەكان كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، بەشێوەیەكی خێرا سودیان لەم بڕیارە وەرگرت‌و لە چەند بەرەیەكەوە چونە پێشەوە، چونكە زانییان قەدەغەكردنی چەك، توانای دوژمنەكەیان سنوردار دەكات.  پێدەچێت هەموو ئەمانە وا لە سەركردایەتی سعودیە بكات، لەماوەیەكی درێژدا، بەرەو فرە سەرچاوەكردنی شەراكەتی خۆیان لە بوارەكانی بەرگری‌و ئاسایش هەنگاو بنێن، رەنگە دەرگای نوێ لەبەردەم روسیا‌و چیندا بكەنەوە.  هەروەك وا لە ریاز دەكات پەیوەندی توندوتۆڵتر لەگەڵ ئیسرائیل بنیاد بنێت، كە هەردووكیان لە مەترسیی فراوانخوازی ئێران‌و بڵاوبونەوەی چەكی ئەتۆمیدا هاوبەشن.   

درەو: لە دوای 2003ەوە كەرتی نەوت لە عێراقدا زۆرترین گەندەڵی تێداكراوە‌و زۆرینەی گرێبەستەكانی بواری نەوت لە رێگەی بەرتیلەوە دراون بە كۆمپانیای تایبەت‌و تائێستاش چەندین كەیسی بەرتیل وەرگرتن لێكۆڵینەوەیان لەسەر كراوە. سایتی (مەیدان) لە راپۆتێكیدا باس سكانداڵی بەرتیلێكی گەورە دەكات كە عێراق دەهەژێنێت‌و تێوەگلاوەكانیش بەرپرسان و وەزیرو بەرپرسە باڵاكانی عێراقین. كۆمپانیای لیتۆن ڕاپۆرتە میدیاییەكان ئاشكرایان كردووە كە پۆلیسی ئوسترالی تۆمەتی گەورەیان ئاراستەی ”دەیڤید ساڤدج” ی تەمەن  شەست ساڵ و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای لیتۆن كردووە، كە ناوبراو هەستاوە بەبڕی ٧٨ ملیۆن دۆلار  بەرتیلی داوە لە بەرانبەر گرەنتی وەرگرتنی چەند گرێبەستێكی نەوتی قازانج بەخش لە عێراق، ئەمەش پاش بەدواداچونێكی بەردەوام بۆماوەی ٩ ساڵ، كە تیایدا چەند پێدانێكی پارەی ناڕاست كە كۆمپانیایەكی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن پێشكەشی كردووە لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١. كۆمپانیای (نەوتی باشوور)ی عێراقی  لێكۆڵەرەوەكان دەڵێن كە ”كۆمپانیای لیتۆن ئۆفشور” كە(لقێكی نێودەوڵەتی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن)ە, لە ڕێگەی چەند كەس ولایەنێكی بەڵێندەرەوە، لەوانەش ”یۆنا ئۆیل” بەرتیلی داوە بە مەبەستی بەدەستهێنانی دوو گرێبەست بۆ ڕاكێشانی بۆری نەوتی بەبڕی نزیكەی (١.٥) ملیار دۆلاری ئەمریكی. پێشتریش لە ساڵی ٢٠١٩ دوو بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای ”ئۆیل” دانیان بە پێدانی بەرتیلدا ناوە بە بەرپرسانی حكومی بێگانە بەمەبەستی بردنەوە وبەدەستهێنانی گرێبەستی نەوتی لە هەندێك وڵاتدا كە دیارترینیان ئازەربایجان‌و سوریا‌و عێراقن. ”یۆنا ئۆیل” چیە؟ كۆمپانیایەكی نەوتیی ئێرانیە خاوەندارێتیەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ”ئیحسانی عەتا”ی ئێرانی  كە بارەگاكەی لە ”مۆناكۆ”یە، ور ِۆڵی ئەم كۆمپانیایە بریتیە لە پەیوەندیكردنبە كۆمپانیا نەوتیەكانەوە لەسەرتاسەری جیهان بۆ گرەنتیكردن و زامنكردنی گرێبەست بۆیان لە كێڵگە نەوتیەكانی عێراق لەڕێگەی بەرپرسانی دیاری عێراقیەوە, ئەم كۆمپانیایە بارەگایەكی بۆ خۆی كردوەتەوە لە شاری بەسرە لە دوای هاتنی ئەمریكییەكان بۆ عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣. زیندانیكردنی دوو بەڕێوەبەری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل لە مانگی (٧-تەموز)ی پارساڵی ٢٠٢٠ دا دادگای لەندەن بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٣ ساڵ بۆ  ”ستیڤن وایتلی” تەمەن ٦٥ ساڵ‌و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل دەركرد، هەروەها بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٥ ساڵ بۆ ”زیاد عەقل”ی بەریتانی بە ڕەگەز لوبنانی دەركرد، لە پای بەرتیلدان بەبڕی زیاتر لە نیو ملیۆن دۆلار بە بەرپرسێكی عێراقی لەپێناو بەدەستهێنانی ڕێكەوتنێكی نەوتی بەبڕی ٥٥ ملیۆن دۆلار لە پاش ڕوخاندنی سەدام. حسێن لە ساڵی ٢٠٠٣. گەورەترین ئابڕووچوونی بەرتیل پێدان  ئەم كەیسە لە ساڵی ٢٠١٦ دەستی پێكرد كاتێك لێكۆڵینەوەیەكی بنكۆڵكاری كە ماوەی ٩ ساڵ بەردەوام بوو دەربارەی گەورەترین بەرتیل پێدان كە جیهان لە عێراقدا بینیویەتی، ئاشكرای بكات ولێكۆڵنەوەكە كە لە لایەن هەردوو پێگەی ”فێبرفاكس میدیا” و”هافینتگۆن پۆست”ەوە ئەنجامدراوە ئاماژەی بە ناوی چەندین بەرپرسی عێراقی داوە كە ڕاستەوخۆ لەم. ئابڕووچوونەوە تێوەگلاون، و لەناویشیاندا چەند وەزیر‌و بەرپرسێكی دیاری حكومی هەن جگە لە چەند كۆمپانیایەكی نەوتیی بیانی كە دیارترینیان كۆمپانیای ”لیتۆن” و”یۆنا ئۆیل”ن. ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسان‌و كۆمپانیاكان باسل ئەلجەڕاح، كەسێكی عێراقی دانیشتووی دەرەوەی عێراقە‌و خاوەنی پەیوەندییەكی بەربڵاوە لەگەڵ ئەو كەسایەتییانەی كە دەسەڵاتیان بەدەستە لە عێراقدا لەپاش ساڵی (٢٠٠٣)ەوە، باسل ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسانی عێراقی ناو وەزارەتی نەوت‌و كۆمپانیای ”یۆنا ئۆیل”ی ئێرانیە. لێكۆڵینەوەكان لەسەر سەدان نامەی ئەلیكترۆنی باسل دەریانخستووە كە لەم نامانەدا چەند كێڵگەیەكی نەوتی عێراقی فرۆشراون بەرانبەر بە پێدانی ملیۆنان دۆلار وەك بەرتیل. بەرتیلی كۆمپانیاكانی دیكە بۆ كێڵگە نەوتیەكان 🔹باسل داوای لە كۆمپانیای ”هیۆندای” كردووە كە بڕی ٧ ملیۆن دۆلار بەرتیل بدەن بۆ بەدەستهێنانی گرێبەستێكی نەوتی بە بەهای ١٠٠ ملیۆن دۆلار. 🔹باسل لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١ دا بڕی ٢٠ ملیۆن دۆلاری وەك بەرتیل داوە بە بەرپرسانی عێراقی بۆ قایل كردنیان بۆ بەخشینی پشكێك بە كۆمپانیای لیتۆنی ئاوی، لە پرۆژەی ڕاكێشانی هێڵی نەوت كە بەهای گرێبەستەكەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. 🔹لە ساڵی ٢٠١١ دا كۆمپانیا ئێرانیەكە گەورەترین بەرتیلی داوە لە مێژووی خۆیدا، كە بڕەكەی ١٦ ملیۆن دۆلار بووە بەمەبەستی بەدەستهێنانی پشتگیری بەرپرسێكی عێراقی لە گرێبەستی ڕاكێشانی هێڵی بۆری نەوتی كە بڕەكەی ٦٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. نوێترین ڕاپۆرتەكانی ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی ور ِێكخراوی دەستپاكی نێودەوڵەتی (G.A.N) ئاماژە بەوە دەكەن كە عێراق ڕووبەڕووی چەندین كۆسپی جددی و ڕاستەقینە دەبێتەوە كە مایەی لاواز هێشتنەوەیەتی، و گەندەڵیش دیارترینی ئەو كۆسپانەیە، هەر بۆ نمونە، لە بودجەی ساڵی ٢٠١٤ دا بڕی ١٩٠ ملیار دۆلار خەرج كراوە بۆ ٦ هەزار پرۆژەی تەواو نەكراو یا وەستاو یان خەیاڵی(وەهمی)، قەبارەی گەندەڵی لە عێراقدا لە ساڵی (٢٠٠٣)ەوە بڕی ٤٠٠ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە‌و ڕێژەی هەژاریش بۆ ٣١% بەرزبوەتەوە.