راپۆرتی : بی بی سی  وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ ژنێکی كوردی خەڵكی هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان خەڵاتی داهێنەرانی بەریتانیای بۆ ساڵی 2019 پێبەخشرا، بەهۆی داهێنانی مادەیەك كە دژە ئاوەوە‌و دەكرێت لە پیشەسازی پەرداخ و پیاڵە سەفەری بەكاربهێنرێت وابكات جارێكی تر بەكاربهێنرێتەوە. ئەو ژنە كوردە كە ناوی " فانیا ئیسماعیل"ەو لەلایەن دامەزراوەی " Innovate UK" ( داهێنانەكانی شانشینی یەكگرتووە) ەوە خەڵاتی ژنانی داهێنەری بۆ ساڵی 2019 لە بەریتانیا پێبەخشرا،  جێڵێكی تایبەت بە كوپی دروستكراو لە كاغەزی داهێناوە، وادەكات بتوانرێت دووبارە بەكاربهێنرێتەوە‌و مرۆڤ لە بەكارهێنانی كوپی پلاستیكی دووربخاتەوە كە تەنها بۆ یەكجار بەكاردەهێنرێت. ئەگەر ئەم داهێنانەی فانیا لە بەریتانیاو دواتر جیهان گشتگیربكرێت، ئەوا جیهان لە پیسبونی ژینگە رزگاردەكات، كە یەكێك لە هۆكارەكانی پاشماوەی كوپە پلاستیكییەكانە و تەنها لە یەك ساڵدا لە بەریتانیا زیاتر لە 90 ملیۆن دانە بەكاردەهێنرێت. ئەو دامەزراوە بەریتانییە لەپای داهێنانەكەی بڕی 50 هەزار پاوەندی بەریتانی لەگەڵ كۆمەڵێك پرۆگرام و پێداویستی بە فانیا بەخشی بۆئەوەی یارمەتیدەری بن لە بەردەوامیدان بە داهێناكەی. هەروەها دامەزراوەكە لەگەڵ سەرجەم خوێندنگەكانی بەریتانیادا گرێبەستی كرد بۆئەوە قەڵغانی وەنەوشەیی بڵاوبكەنەوە كە هێمایە بۆ داهێنانەكانی ژن، لە پێناوی ئەوەەی كچانی لاوی بەریتانیا هانبدرێت تا چاو لە فانیا بكەن‌و بەشداری بكەن لە داهێناندا بە تایبەتی لە بواری زانستدا. فانیا كێیە؟ فانیا ئیسماعیلی تەمەن 48 ساڵ لە شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان لەدایكبووەو گەورەبووە‌و ساڵی 1992 لە زانكۆی سەلاحەدین بەشی كیمیای بە سەركەوتوویی تەواوكردووە‌و پاشان لە تەمەنی 24 ساڵیدا دوای جەنگی كەنداو ساڵی 1993 لەگەڵ خێزانەكەیدا روویان لە بەریانیا كردووە. فانیا لە خێزانێكی خوێندەوار‌و رۆشنبیردا گەورەبووە وخێزانەكەیان لەچوار كچ و پێنج كوڕ پێكدێت و باوكی یەكێك بووە لەو كەسانەی هەرێمی كوردستان كە زانستی شەریعەتی ئیسلامی لە ئەزهەر لە میسر خوێندووە. فانیا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ" بی بی سی " دەڵێت:" هاوسەرگیریكردن‌و خستنەوەی سێ‌ منداڵ رێگەیان لێ نەگرتم و بەردەوام بووو لە خولیا‌و هەوڵەكانم لە كیمیادا، لە هەمان كاتدا ئامانج‌و خولیاكانم رێگەرنەبوون لە بەجێهێنانی رۆڵ‌و ئەركەكانی شانم وەك دایك، لە بیركردنەوە بۆ گۆڕینی بیرۆكەكان بۆ شتی پراكتیكی راناوەستم، پرسە بە سانایی بریتیە لە خۆڵقاندنی هاوسەنگییەك لە نێوان ئەركەكانی خێزان و ئەركە پیشەییەكانم". ژینگەیەكی پاک و خاوێن فانیا ئیسماعیل كە بەڕێوەبەری جێبەجێكار‌و دامەزرێنەری كۆمپانیا ( Coating and Advanced Material Sol-Gel )، تێكەڵەیەكی نوێی داهێناوە، كە بریتیە لە شلەیەكی كیمیایی گەردیلەی بچوك بەرهەمدەهێنێت‌و دەچێتە پیشەسازی دروستكردنی كوپی سەفەری لە پلەی گەرمی ژوورێكدا و ئەم تەكنۆلۆژیایە پێی دەوترێت Sol-Gel ئەوەش وادەكات كوپە ئامادەكراوەكان بەرگەی ئاو بگرن‌و پێویست نەكات مادەی پلاستیك لە دروستكردنیاندا بەكاربهێنرێت. شارەزایانی بواری ژینگە دەڵێن بڕێكی زۆر پاشماوەی پلاستیك لە دەریای سپی ناوەڕاستدا كۆدەبێتەوە‌و نزیكەی دووهەزار تۆن مادەی پلاستیكی كە زۆربەی پاشماوەی شوشە و جانتا و عەلاگەیە دێتە سەر رووی دەریاكە، هەروەها لەم ماوەیەی دواییدا مادەی پلاستیكی لەناو سكی چەندین ماسی‌و باڵندە‌و كیسەڵ و نەهەنگدا دۆزرانەوە كە لە كەنارەكانی باكوری ئەوروپا گەشەدەكەن. فانیا دەڵێت تەكنۆلۆژیا نوێكەی ( سۆڵ جێڵ) ژینگە لە پیسبوون دەپارێزێت‌و جەختیشدەكاتەوە لەپێناوی ژینگەیەكی پاك‌و خاوێندا بەردەوام دەبێت لە پەرەپێدانی پرۆژەكەی.  

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: محەمەد رەئوف  ماوەی 42 رۆژ لە ناو زیندانەكانی ئاساییش و پۆلیسی دهۆك لەژێر ئەشكەنجەیەكی دەرونی و روحی زۆردا مایەوە، ئەو لە زیندان لەگەڵ داعش و تلیاك كێشەكاندا دایان ناوە، شێروان شێروانی رۆژنامەنووس و چالاكێكی دیاری دەڤەری بادینانە، لەسەروبەندی روداوەكانی شیلادزێ دەستگیركرا، پێشی وایە روداوەكانی بادینان و شیلادزێ " لە غیابی ئۆپۆزسیۆن و میدیای ئازاد و میدیای ئۆپۆزسیۆنی جاران رودەدەن و ئەمە ئاماژەی قۆناغێكی تری ئۆپۆزسیۆنی شەقامە، كە سەرەتاكەی لە بادینانەوە دەستی پێكرد"  شێروان لە زیندانەكاندا پێشێلكاری گەرەوی بینیوە "ئەگەر ئەو پێشێلكاریانەی ناو زیندان بخرێنە روو كۆی پرۆسەی سیاسی ودیموكراتی ئەوانەی بانگەشەی دەكەن دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە" دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانیەكەی درەو میدیا لەگەڵ شێروان شێروانی درەو میدیا: شێوازی ئازادكردنت چۆن بوو، دادگا بڕیاری كۆتایی داوە یان بە كەفالەت ئازادكراویت و دۆسیەكەت بە كراوەیی ماوەتەوە و ھەركات بیانەوێ دەستگیرت دەكەنەوە؟ شێروان شێروانی: هەرخۆی دەستگیركردنی ئێمە رەهەندێكی سیاسی حزبی هەبوو، چونكە ئێمە نیەتمان هەبوو گردبونەوەیەك بكەین،  لەسەر نیەت كەس سزا نادرێ چجای ئەوەی سزایەكی زۆر توند، گومانی لەسەر تەعلیقكراوە مادەی 156 چجای ئەوەی كە قسە لەسەر ئەوەیە ئاساییشی حزبی و ئاساییشی نەتەوەیی چەندێك جیاوازن لەو زۆنە كێ حوكمدارە كە پارتیە، ئاساییشی نەتەوەیی بە ئاساییشی خۆی دەزانێت، ئەوە پرسیارگەلێكن، بۆیە سەرلەبەری دەستگیركردن و راگرتن و ئەزیەتدانی ئێمە هەموو پەیوەندی بە میزاج و بەرژەوەندی حزبێكی دیرایكراوی ئەم ناوچەیەوە هەیە كە پارتی دیموكراتی كوردستانە، هیچ بنەمایەكی یاسایی وا قوڵ نیە، كە ئێمە مستەحەق بین ئەوان بەو شێوازە مامەڵەمان لەگەڵ بكەن. ئازادكردنەكەشی ئاوا بوو كە بەرێوەبەری ئاساییشی دهۆك ( بژار دۆسكی) بانگی كردم، دوای دانوستان و مناقەشەیەك وتی ئێمە بڕیارمانداوە ئێوە ئازادبكەین، لەگەڵ دادوەر قسەمانكردووە، بەڵام من خۆم هەستم بەوە كردبوو كە هەوڵی ئازادكردنمان لە ئەنجامی كۆمەڵێك فشارە كە هەندێك دەزگای نێودەوڵەتی و رایگشتی و ریكخراوەكان و هاورێكان و ئەمانە وایانكرد كە بەراستی كەیسی ئێمە ئەبێ بە چاوێكی تر سەیری بكرێن. ئێمە رۆژنامەنووسین شتی تر نین، بۆیە حاڵەتەكە هەندێك غەریب بوو بۆ دەزگا ئەمنیەكانی دهۆك و بەرێوەبەری ئاساییش كە ئەو خۆی نابێ تێكەڵی پرسی داعشێك لەگەڵ ئێمە بكات یان تلیاك كێش كە ئەو ماوەیە زیاتر لەگەڵ ئەو دوو چینە بووین، مامەڵەكردن لەگەڵ رۆژنامەنووس كۆمەڵێك بەرپرسیارێتی، نیشتیمانی و رێكخراوەیی و پیشەیی و ئەخلاقی هەیە، فیعلەن گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە رۆژنامەوان و چالاكوان دەبێت حسابێكی تری بۆ بكرێت، بۆیە لە ئەنجامدا بڕیاردرا ئازادبكرێین.  بەڵام نازانم چەندێك كەیسی ئێمە بە كراوەییە بەڵام لەناو لێكۆڵینەوەكاندا ئەو قسەیە دەوترا، كە مەبەستم لێكۆڵینەوەی ئاساییشە، كە ئەتوانین زۆر بەتوندی مامەڵەتان لەگەڵ بكەین و ئێمە هەندێك بەڵگەی ئێوەمان لەبەردەستدایە بە دۆكیۆمێنتەوەو دەتوانین دژی ئێوە بەكاری بهێنین، بەڵام بەكاری ناهێنین یەعنی وەكو تەهدید و هەڕەشەیەك بۆسەر گیانی ئێمە بۆ ئەوەی لە قەلەقدا بمێنینەوە. ئەو هێزانەی  قەلەقن لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنبووندا، مەشغوڵبوونی ئەوان بەدابەشكردنی كێكی حكومەتەوە لە سەر پشتی ئێمە كەوت و قورستر بوو   درەو میدیا: بارودۆخی ئێوەو هاوڕێكانت لە ناو زیندان چۆن بوو، ئایا ئەشكەنجەی جەستەیی یان دەرونیتان دراوە ؟ شێروان شێروانی: لە كاتی رەشبگیریەكەدا من خۆم گوێم لێ دەبوو لە شەق و زللەو لێدانی هاورێكانم، بەڵام من خۆم ئەشكەنجەی جەستەیی نەدراوم بەڵام دەرونی زۆر دراوم، خۆزگە ئەشكەنجە بدرام بەڵام زیندانی تاكە كەسی نەبینم، چونكە بەراستی سزایەكی قورس بوو، نۆ رۆژ لەناو زیندانی تاكەكەسی دواجار هەرچەندە تۆمەتبارێكی داعشیان هێنا لەگەڵ من، ئەوە بۆ من قورس بوو بەراستی، نۆ رۆژ لەوێ ئازارێكی زۆرم چەشت هەم ئەوەی سەرما بوو پێداویستی ناو ژوورەكە بەزیندان نەئەچوو، سەرمایەكی زۆر بوو بەتانیم داوا دەكرد نەیان دەهێنا، دەنگێكی زۆر بەهێز دەهات بەبەردەوامی هەواكێشی چێشتخانەیان خستبووە ئەو زیندانیە تاكە كەسیەو بەبەردەوامی كاری دەكرد بۆ ئەوەی مێشكمان تێكبچێت، گڵۆپی روناكی بەربەردەوامی هەڵكرابوو، ئاوی سارد، داوای كتێبم كرد رەتیانكردەوە، تەنانەت داوای قورئانێكم كرد وتم كاكە من هەر لە زیندانم قورئانێكم بدەنێ، ئەویشیان رەتكردەوە دوو سێجار بەراستی بۆ من قورس بوو، هەستمان بەوە كرد كە ئەشكەنجەیەكی روحی و دەروونی زۆر كراین، من 42 رۆژ خێزانی خۆم نەبینی، تەنها برایەكم بینی، خێزانی خۆم كوڕی خۆم هاتن نەیانهێشت بمبینن، بەبەردەوامی ئەو رۆژانەی سەردان هەبوو ( مواجهە) هەبوو موراوەغە بەمن دەكرا، ئەبرامە دەرەوە بۆ ئەوەی كەس نەمبینێ تەنانەت بەمنیان دەتوت تۆ قسەت كردووە لە كاتی سەردانی براكەت، دیارە من كە براكەم هات كۆمەڵێك شتم پێوت بۆ رای گشتی باس بكە بۆ برادەرەكان، ئەوە لەسەر من كەوتبوو باجی قورس بوو بەسەراحەت، بۆیە من پێناسەم بۆ ئەشكەنجەدان جیاوازە ئەمانە ئەگەر ئەشكەنجە نەبێت چیە.  درەو میدیا: كاتێك لە زیندان بویت باسلەوە كرا دەزگای میتی توركیا لێكۆلینەوەیان لەگەل كردویت، ئەمە راستە ؟ شێروان شێروانی: لەیەكەم رۆژەوە كە ئێمە دەستگیركراین هەڵبەت چاوی ئێمەیان بەست، دەستیشمان لە پشتەوە كەلەپچەكرا، براین بۆ ژورێك وەك تەكتیكی خۆیان لەم ژورە بۆ ئەو ژورە، شێوازێكی تەرهیبی شێوازێكی تۆقێنەر و ترسێنەر هەریەكەمان بە جیاواز، لێكۆڵەر دەهاتن لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكردین نازانین چاومان بەسترابوو، لەوانەیە لەوكاتەدا گۆمانێك هەبێت، چونكە زۆربەی پرسیارەكان 80%ی پەیوەندیان بە كەیسی پەكەكەو باشوری كوردستانەوە هەبوو، ئەمە گومانی بۆ درووستكردین هەندێك جار دەمان ووت چەندە دەبێت یاسایی بێت چەندە دەزگای هەواڵگری لێرە ئامادەیی هەبێت، بەڵام ئێمە بەچاوی خۆمان نەمانبینی كە دەزگای هەواڵگری میت لەوێ بێت، تەنها دەنگی لێكۆڵەری كورد دەهات كە پرسیاریان دەكرد، بەڵام لە لێكۆڵینەوەی یەكەم چاوی هەموومان بەسترابوو.    روداوەكانی بادینان و شیلادزێ  لە غیابی ئۆپۆزسیۆن و میدیای ئازاد و میدیای ئۆپۆزسیۆنی جاران رودەدەن و ئەمە ئاماژەی قۆناغێكی تری ئۆپۆزسیۆنی شەقامە، كە سەرەتاكەی لە بادینانەوە دەستی پێكرد   درەو میدیا: بۆ ئازادكردنت ھیچ بەڵگەنامەیەكیان پێ پركردویەتەوە كە ناچارت بكات لە داھاتوودا بەشدار ھیچ جۆرە خۆپیشاندان یان چالاكییەكی مەدەنی نەكەی ؟ شێروان شێروانی: نا هەڵبەتە زمانی نەرم بوو بەرێوەبەری گشتی ئاساییشی دهۆك، لەكۆتاییدا كە ئێمەی ئازادكرد تەنها وتی هەندێك شت كە هێڵی گشتین،  نابێت بیبەزێنن، دەبێت بەبەرسیارێتی مامەڵە بكەن، وتی 7 ساڵە من بەرێوەبەری گشتی ئاساییشی دهۆكم خەرقێكت بینیوە لەرووی ئەمنیەوە، منیش وتم یەك پرسیارم هەیە كە تۆ خۆت بەبەرپرسیار دەزانی ئەی باشە خێرە كەیسی شەهید وەدات حسین، ئاوا بەرێوەچوو لەناو جەرگەی بەرپرسایرێتی خۆتدا هەست بەبەرپرسیارێتی ناكەیت، ئەویش وتی هێشتا ئەو كەیستە لێكۆڵینەوەی بەردەوامەو لەگەڵ خانەوادەكەی دانیشتووین، هەندێك سەرەداومان بەدەستگەیشتووە بەس كاتی خۆی دێت. بەڵام لە كۆتاییدا زمانیان نەرم بوو هیچ بەڵێننامەیەكیان نەبوو، بەڵام ئێمەیان دەترساند كە كەیس وبەڵگەی ترمان لەسەرتان هەیەو وەك دەڵێی تەهدیدێكی نەرم دەكراین.   درەو میدیا: ئێستا دوای ئازادبونت بۆ چونت چییە لەسەر روداوەكانی شیلادزێ و پەلاماردانی بارەگاكانی توركیا ؟ شێروان شێروانی: هەڵبەتە ئەو روداوانە لە غیابی بوونی ئۆپۆزسیۆن و میدیای ئازاد و میدیای ئۆپۆزسیۆنی جاران رودەدەن و ئەمە ئاماژەی قۆناغێكی تری ئۆپۆزسیۆنی شەقامە، كە سەرەتاكەی لە بادینانەوە دەستی پێكرد، بۆ پارتی و دەسەڵاتداری ئەو ناوچەیە شوك بوو، قورس بوو هەزم نەدەكرا، لە كوردستاندا ئەو هێزانەی كە ئۆپۆزسیۆنن لە زەواج و غەراماتن لەگەڵ دەسەڵاتدا، بۆیە بزوتنەوەیەكی جدی لەشەقامدا درووستبوو كە پێشەنگایەتی چالاكوان و رۆژنامەنووسن ئەمەی پێهەزمنەكرا، بۆیە كەوتە رەشبگیركردن و زیندانی كردنی ئەو چالاكوان و خۆپیشاندەرانەی بادینان، خەڵك هەبووە بەشداری خۆپیشاندانی نەكردووە بەس پێشتر چالاكوان بووەو چالاكی هەبووەو تارماییەكی هەبووە دەستگیركراوە، ئێمە پێشتر 70 كەس بووین دەستگیركراین بەڵام بەشێكیان ئازادكران، ئەمە پەیوەندی بەو كارتەوە هەبوو كە بەرامبەر دەسەڵاتدارانی هەرێم بەرزكرایەوە لە بادینان، دەستدرێژی توركیا و بێدەنگی حكومەت و حزبەكان دەكرێت سنورێكی هەبێت، غەزەبی جەماوەر لە هەر لەحزەیەكدا بتەقێتەوە بەرووی ناوچەوانی بریارێكی حكومەت یان حیانەتی نیشتیمانی پارتی دیموكراتی كوردستان لەو دەڤەرە واتا روداوەكانی بادینان و شیلادزێ ئەگەر كارتێك بوو بێت دژ بە توركیا ئەوا دەیان كارت بووە بەرووی دەسەڵاتدارنی هەرێم.   دەستگیركردنی ئێمە رەهەندێكی سیاسی حزبی هەبوو، چونكە ئێمە نیەتمان هەبوو گردبونەوەیەك بكەین    درەو میدیا: هەڵوێستی رۆژنامەنوسان و رێكخراوەكان و بەتایبەت حزبەكان چۆن دەبینن لە بەرامبەر كەیسەكەی ئێوەدا ؟ شێروان شێروانی: زیاتر قسەكانم رووی لەو هێزانەیە وەك ( گۆڕان ، كۆمەڵ ، یەكگرتوو، نەوەی نوێ) ئەوانەی قەلەقن لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنبووندا، بەراستی موجامەلەی ئەوان یاخود مەشغوڵبوونی ئەوان بەدابەشكردنی كێكی حكومەتەوە تۆزێك لە سەر پشتی ئێمە كەوت و قورستر بوو، هەستمان نەكرد كە جوڵەیەكی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لە گەڵ ئێمە فشارە بەسەر دەسەڵاتی یەكێتی و پارتیەوە، بۆ ئیمە قورس بوو غیابی ئۆپۆزسیۆن لە شەقام، ئێمە بوینە قەڵغان بوینە باجدەری رەقەم یەك لە شەقامدا لەلایەكی تر میدیای ئازادیش لەژێر پرسیاردایەو وەك جاران نەماوە ئێستا پترۆ میدیا و میدیای سێبەرو  میدیای حزبی لەرووی گەوجاندنەوە بۆ رای گشتی زاڵە، ئەمە هەردووكی بۆ ئێمە قورس بوو لەو قۆناغەدا، بەڵام بەدیوێكی تردا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بەراستی  دوای ئازادكردنمان زانیمان فشارەكە لەوێوە دەستی پێكردووە، لە ئاستی نێودەوڵەتی لەئاستی بادینان گروپێكی پارێزەری خۆبەخش  درووست بوو ئەمە بۆ پارتی زۆر غەریب بوو، ئەوە پاڵپشتیەكی زۆر گەورە بوو، لەرووی نێودەوڵەتی و رێكخراوەكان و گروپی پارێزەران و هاورێكانمانەوە ئەوە شتێكی تازەش بوو لە چوارچێوەی خەباتی مەدەنیدا. درەو میدیا: ئێوە چیتان بینی لەناو  زیندانەكان رەوشی زیندانەكان چۆن بوو ؟ شێروان شێروانی: لەو ماوەیەی لە زیندان بووم بەشێكی لێكۆڵینەوەی ئاساییش لەسەر ئەوەبوو ئەو كارە رۆژنامەوانیانەی كردوومن، یەكەم، لەسەر تیرۆری سیاسی لە كوردستان، دووەم لەسەر زیندانی نهێنی و نایاسایی و پێشێلكاری دژی مافەكانی مرۆڤ دەكرێت، ئەو قوربانیانەی بەهۆی بۆردومانی توركیا و ئێرانەوە دەكەوێتەوە، كۆكردنەوەی بابەت لەسەر جەلادەكان، كە بڕیار بوو كۆمەڵێك بابەت كۆببكەینەوە لەسەر ئەوانەی دژ بە مافی مرۆڤ دەكرێت لە كوردستان لەلایەن حزبە دەسەڵاتدارەكان بەتایبەت یەكێتی و پارتی، ئەمانە هەمووی كرابوونە تۆمەت بۆمن هەتا گۆمانی ئەوەیان درووست دەكرد كە بۆ دەزگایەكی هەواڵگری جیهانی كاردەكەین و كە لە ئەنجامدا گەیشتنە ئەو باوەڕەی كە وانیە.  لەلایەكی تر ئەگەر رێكخراوێكی نێودەوڵەتی هەبێت و بتوانێت گرنتی ژیانی ئێمە بكات و نەكەوینە دەستیان،  دەیان حاڵەتی سەرسوڕهێنەری پێشێلكاری مافی مرۆڤ هەیە لە زیندان خۆم بەچاوی خۆم بینیم لەناو زیندان بەشێكی گوێم لێبوو ئەگەر ئەو كەیسانە بدرێتە رێكخراوە جیهانیەكان حكومەتی هەرێمی كوردستان تێكرا دەكەوێتە ژێر فشاری نێودەوڵەتی، چونكە پێشێلكاری ئەوەندە گەورەن ئەوەندە گەورەن، ئەگەر ئەو پێشێلكاریانەی ناو زیندان بخرێتە روو كۆی پرۆسەی سیاسی ودیموكراتی ئەوانەی بانگەشەی دەكەن دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە. 

درەو میدیا:  لە رونكردنەوەیەكدا كە بۆ ( درەو میدیا) نێردراوە، دامەزراوەی ڕاگەیاندنی هاوپەیمانیی نیشتمانی وەڵامی چاوپێكەوتنێكی درەو میدیا دەداتەوە كە لەگەڵ شێخ محەمەدی سەرگەڵو ئەنجامی داوەو رایگەیاندووە" كە   بە بڕیاری دكتۆر بەرهەم ساڵح  سەرجەم  مومتەلەكاتی هاوپەیمانیان لەگەڵ خۆیان بردووەتەوە و تەنانەت كورسی و مێزو تەپڵەكی بارەگانیشیان بەجێنەهێشتووە  وە ھیچ  یارمەتی هاوپەیمانی نەداوە بەڵكو قەرزاری مادی بەشێك لە ئەندامەكانی ئێستای  هاوپەیمانیی نیشتمانیە" هاوپەیمانی نیشتیمانی راشیگەیاندووە كە " هیچ پەیوەندییەكمان دوورو نزیك بە  دكتۆر بەرهەم ساڵحەوە نەماوە " دەقی رونكردنەوەكە  ڕونكردنەوەیەك لەدامەزراوەی ڕاگەیاندنی هاوپەیمانیەوە لەچاوپێكەوتنێكدا كە كاك شێخ (محمد سەرگەڵوی  ) كەسایەتی دیاری نزیك لەبەرهەم ساڵح لەگەڵ ماڵپەڕی درەو میدیایی ڕاگەیاندووە كە  بەرهەم ساڵح پاش بەجێهێشتی هاوپەیمانی گوایە بەڵێنی  پاڵپشتی داوە و یارمەتی هاوپەیمانیی نیشتمانیداوە و مومتەلەكاتی هاوپەیمانیەكەی بۆ بەجێ هێشتوون وە كرێی ٣ مانگی ئۆفسەكانی ھاوپەیمانی  داوە؟  لەگەڵ رێز و خۆشەویستیمان  بۆ  كاك شێخ محمد  بەڵام ناچارین وەڵام بدەینەوە  و ڕایبگەیەنین كە   بە بڕیاری دكتۆر بەرهەم ساڵح  سەرجەم  مومتەلەكاتی هاوپەیمانیان لەگەڵ خۆیان بردووەتەوە و تەنانەت كورسی و مێزو تەپڵەكی بارەگانیشیان بەجێنەهێشتووە  وە ھیچ  یارمەتی هاوپەیمانی نەداوە بەڵكو قەرزاری مادی بەشێك لە ئەندامەكانی ئێستای  هاوپەیمانیی نیشتمانیە ، وە سەبارەت بە  لۆگۆی هاوپەیمانیی نیشتمانی ئەو لۆگۆیە جیاوازییەكی زۆری لەوەی رابردوو  هەیە   ئێمە لە دامەزراوەی ڕاگەیاندنی هاوپەیمانی دوپاتی دەكەینەوە بەهیچ جۆرێك و  لەدوای ڕاگەیاندنی بەردەوامی هاوپەیمانی هیچ پەیوەندییەكمان دوورو نزیك بە  دكتۆر بەرهەم ساڵحەوە نەماوە  هاوپەیمانیی نیشتمانی بڕوای بە ئازادی تەواو هەیەو هەركەسێك ریزەكانی بەجێ بهێڵێت رێز لە بڕیارەكانی دەگرێت تەشهیر و تەخوینكردن دورە لە بنەمای كاری هاوپەیمانیی نیشتمانی. دامەزراوەی ڕاگەیاندنی هاوپەیمانیی نیشتمانی  ۱۳/۳/۲۰۱۹  

( درەو میدیا): پۆڵ مانافۆرت، بەڕێوەبەری پێشووی هەڵمەتی بانگەشەی دۆناڵد ترەمپ‌و یەكێك لەو كەسانەی بڕی یەك ملیۆن دۆلاری بۆ پشتیوانی ریفراندۆمەكەی هەرێم پێدرابوو، بە 73 مانگ زیندانیكردن سزادرا. لە دوو كەیسی جیادا سزای 73 مانگ زیندانیكردن بەسەر پۆڵ مانافۆرت، بەڕێوەبەری پێشووی هەڵمەتی بانگەشەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2016دا. مانافۆرت لە چوارچێوەی لێكۆڵینەوەكانی تایبەت بە دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا كە لێكۆڵەری تایبەت رۆبەرت مۆلەر سەرپەرشتی دەكات دادگایی دەكرێت. دادوەر ئیمی بیرمان جاكسۆن، دادوەری دادگای فیدراڵی ئەمریكا ئەمڕۆ چوارشەممە لە دانیشتنی دادگادا رایگەیاند 30 مانگ زیندانیكردن بەسەر مانافۆرتدا دەسەپێندرێت، ئەوەش دەچێتە سەر ئەو سزایەی كە لە كەیسێكی تردا هەفتەی رابردوو بەسەریدا سەپێندرا. لە میانی دانیشتنەكەی دادگادا مانافۆرت داوای لێبوردنی لە كردەوەكانی كردو داوای لە دادگا كرد لە سزادانیدا بەچاوی بەزەییەوە لێی بڕوانن. هەفتەی رابردوو، لە كەیسێكی تردا كە مۆلەر رەوانەی دادگای كردبوو،  دادوەری فیدراڵی ئەمریكا لە ڤیرجینیا، بە تۆمەتی خۆزدینەوە لە باج‌و فێڵكردن لە بانك 47 مانگ زیندانیكردنی بەسەر مانافۆرتدا سەپاند. لە سەروبەندی ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستاندا كە ساڵی 2017 بەڕێوەچوو، رۆژنامەی‌ نیویۆرك تایمزی ئەمریكی لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكرد مەسرور بارزانی‌ راوێژكاری‌ ئەنجومەنی‌ ئاسایشی‌ هەرێم، بڕی‌ زیاتر لە ملیۆنێك دۆلاری‌ داوە بە پۆڵ مانافۆرت تا لە ناوخۆی ئەمریكا لۆبی بكات و پشتیوانی بۆ ریفراندۆمەكەی هەرێم كۆبكاتەوە.

راپۆرتی: نامیق رەسوڵ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە راپۆرتی ساڵانەیدا دەربارەی مافەكانی مرۆڤ تیشكی خستوەتە سەر دۆخی مافی مرۆڤ لە عێراق و هەرێمی كوردستان‌و رایدەگەیەنێت، دەسەڵاتدارانی هەرێمی پێداچوونەوەیان بە راپۆرتی پێشێلكارییەكانی چەند ئەندامێكی هێزەكانی پێشمەرگە كردووە، بەڵام لە كۆتاییدا بەبێ‌ تاوان لە قەڵەمیانداون، سەرەڕای گومانی رێكخراوەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ و ئاشكراشیدەكات كە هەروەها بەرپرسە حكومییەكان‌و كارمەندانی هێزە ئەمنییەكان كە مافەكانی مرۆڤ پێشێلدەكەن، لە سزادان رزگاردەبن. ئەمڕۆ چوارشەممە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا راپۆرتی ساڵانەی  2018ی خۆی دەربارەی مافەكانی مرۆڤ لە جیهاندا بڵاوكردەوەو تێیدا بارودۆخی زیاتر لە 200 وڵات و ناوچەی لەخۆگرتووە. مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە پێشكەشی راپۆرتەكەدا ئاماژەی بەوەداوە كە " دامەزرێنەرانی ویلایەتە یەكگرتووەكان و نوێنەرانی لە لیژنەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ مافەكانی مرۆد، دانیان بەوەدا ناوە كە ئازادییە بنەڕەتییەكان، وەك ئازادی ئاین، ئازادی بیروباووەڕی و ئازادی رادەبڕین‌و گردبونەوەی ئاشتیانەن ماف و موڵكی هەموو مرۆڤێكە". پۆمپیۆ راشیگەیاندووە:" ئەو ئازادیانە حكومەتەكان نایبەخشن, بەڵكو لە كەرامەتی راستەقینەی مرۆڤەوە سەرچاوەیان گرتووەو ناكرێت بە هیچ پاساوێك لەلایەن حكومەتەكانەوە سنوردابكرێت‌و مایەی دەستكاریكردن نین و حكومەتەكان بەرپرسن لەوەی گەرەنتی ئەوە بكەن خودی خۆیان دەستوەردان نەكەن لە مافەكانی مرۆڤ‌و ئازادییە بنچینەییەكان". وەزیری دەرەوەی  ئەمریكا جەختیشدەكاتەوە" ئەو وڵاتانەی خاوەن سەروەرین پەیوەندی پتەو‌و بەردەوامیان لەگەڵدا هەیە، ئەو دەوڵەتانەن كە حكومەتەكانیان لەگشتی رێز لە مافەكانی مرۆڤ دەگرن و بەشداری ناكەن لە پێشێلركردنی مافەكانی مرۆڤی وەك كوشتن لە دەرەوەی دادگا، ئەشكەنجەدان‌و دەستگیركردنی ناڕەوا". وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە درێژەی وتەكانیدا  دەشڵێت:" ئەو وڵاتانەی كە هەڕەشە لە سەقامگیری ئیقلیمی دەكەن، یان ئەو وڵاتانەی سەرپەرشتیاری تیرۆرن یان ئەوانەی هەمیشە بانگەوازی چەكداركردنی تیرۆریستانن، ئەو دەوڵەتانەن كە حكومەتەكانیان لە رێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤی هاوڵاتیانیان كەمتەرخەمن". مایك پۆمپیۆ ئاماژەیبەوەشداوە وڵاتەكەی دۆست و پشتیوانێكی بەهێزی ئەو كەسانەیە كە هەوڵدەدەت بۆ چاكسازی‌و نەهێشتنی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ.  راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا تیشكی خستوەتە سەر دۆخی مافی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان و عێراق‌و ئێران و چەند وڵاتێكی تر: عێراق و هەرێمی كوردستان راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بۆئەوە كردووە كە ساڵی 2018دا دەسەڵاتدارنی عێراق نەیانتوانیوە بە تەواوەتی كۆنترۆڵی هەندێك كارمەندی هێزە ئەمنییەكان بكەن، بە تایبەتی چەند یەكەیەكی حەشدی شەعبی كە هاوپەیمانی ئێرانن. راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشداوە كە كردەوەی كوشتنی نایاسایی لەسەر دەستی چەند كارمەندێكی هێزە ئەمنییەكانی عێراق ئەنجامدراوە، بەتایبەتی لەلایەن ئەو گروپانەی حەشدی شەعبییەوە كە هاوپەیمانی ئێران. هەروەها راپۆرتەكە باسیشی لە پرۆسەی چەكداركردنی نایاسایی منداڵان و بەكارهێنانیان كردووە لەلایەن یەكەكانی حەشدی شەعبییە كە هاوپەیمانی ئێرانن و لە دەرەوەی كرۆنترۆڵی حكومەتدان. راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا باسیشی لە حاڵەتەكانی گرتنی بەزۆر و ئەشكەنجەدان و رفاندن و گرتوخانەكانی عێراق كردووە‌و رایگەیاندووە كە لە دۆخێكی زۆر خراپدان، كە هەڕەشەیە بۆ ژیان. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەیبەوەشداوە كە لە عێراقدا كۆت‌و بەند هەیە لەسەر ئازادی رادەبڕین و رۆژنامەگەری و ئینتەرنێت‌و ئازادی جموجوڵی ژنانیش كۆت‌و بەندكراوە و گەندەڵییەكی بەرفراوانی رەسمیش هەیە. دەربارەی حكومەتی عێراق راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە كە حكومەت و نوسینگەی سەرۆك وەزیران لێكۆڵینەوەیان لە پێشێلكاریی‌و كردەوە قێزەونەكانی هێزەكانی ئاسایش كردووە، بەڵام زۆر بەدەگمەن ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانیان راگەیاندووە یان سزای بەرپرسانی ئەو پێشێلكارییانەیان دابێت. هەرێمی كوردستان پەیوەست بە هەرێمی كوردستان راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت دەسەڵاتدارانی هەرێمی پێداچوونەوەیان بە راپۆرتەكانی پێشێلكارییەكانی چەند ئەندامێكی هێزەكانی پێشمەرگە كردووە كە زۆرینەیان دژ بە ئاوارەكان بووە، بەڵام لە كۆتاییدا بەبێ‌ تاوان لە قەڵەمیانداون، سەرەڕای گومانی رێكخراوەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ بە میسداقیەتی ئەو لێكۆڵینەوانە. هەروەها راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا باسیشی لەوەكردووە كە لە هەرێمی كوردستان‌و عێراق بەرپرسی حكومییەكان‌و كارمەندانی هێزە ئەمنییەكان لەوانەش هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ، پۆلیسی فیدراڵی، حەشدی شەعبیی، هێزی پێشمەرگە‌و هێزی ئاسایشی هەرێمی كوردستان لەسزادان رزگاردەبن.  

دیداری رۆژنامەوانی: درەو میدیا لە چل دەیەی رابردوودا یەكێك بووە لە كارەكتەرە نزیكەكان لە رووداوە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكانی كوردستان، بەتایبەتیش یەكێتی نیشتمانی كوردستان، ئەو یەكێك بووە لە كەسە نزیكەكان لە جەلال تاڵەبانی‌و هاوكات نەوشیروان مستەفاش، زۆرجار رۆڵی نێوەندگیری گێڕاوە، ئێستا دوای دەرچوونی جەلال تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا لە شانۆكە، پشتیوانێكی بەهێزی بەرهەم ساڵحە. لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ (درەو میدیا)، شێخ محەمەدی سەرگەڵو چیرۆكی جیابونەوە‌و گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی دەگێڕێتەوە، باسی ساتی جیابونەوەی نەوشیروان مستەفا لە یەكێتی‌و جەلال تاڵەبانی دەكات، سەرگوزشتەی دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان دەگێڕێتەوە، بۆیەكەمجار لەم دیدارەدا چەندین نهێنی پشتی پەردەی رووداوە سیاسییەكانی ئەمدواییەی كوردستان، بەدیاریكراویش وردەكاری هەوڵێك بۆ رێككەوتن لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕان ئاشكرادەكات. دەقی دیدارە رۆژنامەوانییەكە: درەو میدیا: ئێوە لە هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری لەگەڵ بەرهەم ساڵح دەركەوتن، ئێستا ئەو حزبە هەڵوەشاوەتەوە، رۆڵی ئێوە لە كوێیە، لەناو یەكێتیە یا وەك جاران بێلایەنن‌و ناتانەوێت بەشداری سیاسەت بكەن؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو:  من هەرلە زووەوە لە ساڵی 1990ەوە كاك بەرهەمم ناسیوە، پێموابوو كادرێكە بەكەڵكی ئەم وڵاتە دێت لەڕووی دیپلۆماسی‌و ئیداری‌و دەوڵەتدارییەوە، ساڵی 1990 هێشتا راپەڕین نەبووبوو، جارێكیان مام جەلال بۆخۆی بە ئێمەی وت:" من دەتوانم بە كاك بەرهەم بڵێم مامۆستای منە، چونكە قسەم بۆ راستئەكاتەوە لەگەڵ ئەوروپییەكان"، ئەو كاتەش كە هاتەوە من بۆخۆم زۆر ئەمەلم پێی هەبوو، پێموابوو كارەكتەرێكی باشە بۆ ئەم وڵاتە، پێم وابوو ئەگەر پشتیوانی لێبكرێ‌و پشتگیری بكرێت، سەركەوتنی باش بەدەستدەهێنێت لەڕووی دیپلۆماسی‌و ئیداری‌و دەوڵەتدارییەوە، من هەر پشتیوانیم كردووە، سەركەوتبێت یان كەوتبێت، سەرگەڵوش هەیە وەك ماڵی خۆی حسابی كردووە هەفتانە سەردانی كردووین. كاتێك نەشتەرگەریم بۆ كرابوو پار مانگی چوار هات بۆ لام وتی:" حەز ئەكەم لەگەڵمان بیت، وتم لەگەڵتان نابم وەك بەرپرسیارێتی"، بۆ جێگری خۆی باس دەكرام، بەڵام من وتم ئەو شتانە ناكەم،  پشتیوانتانم، دوایش داوایانكرد سەرپەرشتی سلێمانی بكەم، كردیشم، هەڵمەتێكی باشمانكردو دەنگی باشیش هات، بەڵام دەنگەكان زۆری بڕان، ئەوەی من زانیاریم هەیە ئەوەی لە هاوپەیمانی‌و گۆڕان بڕا هی هیچ هێزێكی دیكە ئەوەندەی لێكەمنەكرایەوە، لە كاتی خۆیدا هەموو ئەو پێشێلكاریانە بڵاوكرانەوە. كاك نەوشیروان پێی وتم  یاشێخ موشكیلەمان كاك عوسمانی حاجی مەحمودە، ئەگەر عوسمانمان لەگەڵ نەبێت، وەزعمان زۆر خراپ دەبێت درەو میدیا: رێككەوتنێكی پشتی پەردە هەبوو لەلایەن یەكێتی‌و پارتییەوە بەدیاریكراوی بۆ پرسی ساختەكاریی؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: بڕوا ناكەم، بەڵام بۆ لێدانی بەرهەم ساڵح هەموو لایەك موتەفیق بوون، بزوتنەوەی گۆڕانیش لەو كاتەدا كە ئێمە هاوپەیمانی بووین، راستگۆ نەبوون لەگەڵ بەرهەم ساڵح‌و هاوپەیمانیدا، پێموابوو نەیاندەویست بەرهەم ساڵح ببێتە كارەكتەرێك‌و لەم ناوچەیە دەوری خۆی ببینێت، بەرەئی من ئەوە جەماوەری گۆڕان نەبوون، چونكە جەماوەری گۆڕان خۆشیاندەویست، هاوپەیمانیشیان پێ باش بوو، پێشیان مەقبول بوو، هاوپەیمانیش دەبوو بە چەترێكی گەورە بۆ كۆكردنەوەی هەموو هێزەكان، پێموایە بەرژەوەندی هەندێك لە سەرەكردەكانی بزوتنەوەی گۆڕان رێگای بەوە نەدا. درەو میدیا: ئەو كاتە هەوڵتان ئەدا بۆ ئەوەی هاوپەیمانێتییەكە فراون بكەن‌و یەكگرتوو و گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی بێنە ناو بەرەكەی ئێوەوە، ئەو هەنگاوانە بۆچی شكستیان هێنا؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: هۆكاری یەكەم بزوتنەوەی گۆڕان بوو، چییان لەگەڵ ئەوەتین دوایی بە جۆرێكی تر رەفتاریان دەكرد، بە قەناعەتی من مەسەلەكە شتی شەخسی بوو، ئەیانزانی ئەم كۆكراوەیە كۆكراوەیەكی باشە، هەموو بەیەكەوە، گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو و هاوپەیمانی لەژێر یەك چەتر بوینایە، ئەبوینە هێزێكی زۆر باش، چەند محاوەلەیەكیشمانكرد، من خۆم لە كۆبونەوەیەك بەشداریم كردو لەگەڵ برادەرانی بزوتنەوەی گۆڕان، وتمان با خانەی راپەراندن نەبێت (د. یوسف‌و عەدنان عوسمان‌و محەمەد هەورامی‌و كاك ئاكۆو ئەمانە هاتبوون، كۆمەڵێك رۆژنامەنوسیش لە هاوپەیمانی هاتبوون)، دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایاری عێراق بوو، من قسەمكردو وتم:" ئەو هەموو دەنگانەیان تەزویركردو رۆیشتیش، خەڵكی بڕوای بە حزب نەماوە، بڕوای بەوە نەماوە پەرتەوازە بین، بەڵام ئێمە ئەتوانین یەك لیستی هاوبەش دروستبكەین، لیستی چاكسازی ناودەنێن، لیستی كوردستانی ناودەنێن، بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، ئەتوانین ئێمە چوار تەلەفزیۆنمان هەیە ئەو چوار حزبە، ئەتوانین بەیەك نەفەس تەوجیهی خەڵك بكەین، دەستەیەكی راگەیاندنی باش دابنێین بۆ سەرپەرشتیكردنی تەلەفزیۆنەكان‌و یەك دەستەش بۆ سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنەكان، پێموایە ئەتوانین متمانەی خەڵك بگێرێنەوە، دوو سێ مانگمان لە پێشەوەیە". هەموو زۆریان پێ باش بوو، د. یوسف بە هەمان نەفەس قسەیكرد، كاك عەدنان عوسمان‌و كاك محەمەد هەورامی قسەیان كرد، وتمان وەڵاممان بدەنەوە، كاك كەمال رەئوفمان لەگەڵ بوو وتی:" مادام ئەوەندە رێكن با كامێرەیەك بێت وێنەی بگرێت، د. یوسف وتی:" نەوەڵا ئێمە پرسمان بە خانەی راپەڕاندن نەكردووە، خۆش نیە لە پشتی ئەوانە بێین، بەڵام بە تەئكید ئێمە سبەینێ وەڵامتان ئەدەینەوە". كاك بەرهەم زۆر نائومێدبوو لە بزوتنەوەی گۆڕان، گەیشتینە ئەو بڕوایەی كە چەند لەگەڵ بنكەی جەماوەری گۆڕان لە خوارەوە رێكبین لەسەرەوە گرێیەك هەیە نایەڵێت پێكەوە بین درەو میدیا: راستە دەوترێت كاریگەری یەكێتی لەسەر كارەكتەرەكانی گۆڕان هەبووە بۆ ئەوەی ئەو هاوپەیمانێتییە سەرنەگرێت؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئەوەندەی ئێمە زانیاریمان هەبوو هەنێدك برادەر لەسەرەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لە خانەی راپەڕاندن یاخود لە ماڵی كاك نەوشیروان پەیوەندییەكیان لەگەڵ ماڵی مام جەلال هەبووە لەو سەردەمە، دانیشتینیان هەبوو، شتیان هەبوو، بەرژەوەندییان لەگەڵیان هەبوو، پێموابێت ئەوە پەیوەندی بەوەوە هەبوو ئێمە ئەو شتانەی لە كۆبونەوەكان باسمان دەكرد لەگەڵ سەرەوەی بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ رۆژی دواتر ماڵی مام جەلال لە دەباشان دەیانبیستەوە. درەو میدیا: لەو كاتانەدا باسی سەرۆكایەتی كۆمار كرابوو، پێتان وابوو بەو 11 كورسییەی ئۆپۆزسیۆنەوە سەرۆك كۆمار بەدەستدەهات؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئەكرا، ئەو سەردەمە وترابوو، مەگۆركیش (بریت مەكگۆرك نوێنەری پێشووی سەرۆكی ئەمریكا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش) وتبووی:" بەو 11 كورسییەوە یەكێك خۆی هەڵبژێرێت بۆ سەرۆك كۆمار"، پێیانوابوو بەرهەم ساڵح ئەتوانێت، تەنانەت بەرهەم ساڵح وتبووی:" ئێوە لەخۆتان كەسێك هەڵبژێرن، ئێمە دەكشێینەوە، یاخود بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئێمە ناچینە پرۆسەكەوە هەموو دەنگەكان كۆدەكەینەوە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان"، سوڵحەكەیان لەگەڵ نەكردین، دەلیلی بەهێز ئەوەبوو كە لە ساڵیادی كۆچی كاك نەوشیرواندا كە بەرهەم ساڵح چووە ئەوێ، برادەرانی بزوتنەوەی گۆڕان زۆریان پێخۆش بوو. كاك بەرهەم زۆر نائومێدبوو لە بزوتنەوەی گۆڕان، گەیشتینە ئەو بڕوایەی كە چەند لەگەڵ بنكەی جەماوەری گۆڕان لە خوارەوە رێكبین لەسەرەوە گرێیەك هەیە نایەڵێت پێكەوە بین. درەو میدیا: لەناو سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆمەڵێك هەبوون لەسەر خەتی بەرهەم ساڵح بوون، بەڵام كاتێك بەرهەم ساڵح هاوپەیمانێتییەكەی راگەیاند هیچ یەكێك لەو كەسانە نەهاتنە ناو هاوپەیمانێتییەكەی؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: داوایان لێنەكرا، ئەهاتن ئەگەر داوایان لێبكرایە. درەو میدیا: بەپێچەوانەی نەوشیروان مستەفا هەرچی هەیبو لەناو یەكێتی هێنایە دەرەوە؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: كاك نەوشیروان پارەیەكی زۆری بەدەستەوە بوو، كەسێتییەكی كاریزمایی زۆر بەهێزی هەبوو، كاك نەوشیروان هەر ئەو (12 ملیۆن) دۆلارە نەبوو كە لە مام جەلالی وەرگرت، كاك نەوشیروان رەنگە چەندین (12 ملیۆن) دۆلاری دیكەشی لەملاولاوە بۆ هاتبێت، ئیمكانیەتێكی گەورەی لەبەردەستدابوو، زانیاریم هەبوو كە بەرهەم ساڵح نزیكەی ملیۆنێك دۆلار قەرزار بووە لەسەر هاوپەیمانی، دەوترا كەسێكی وەك مەحمود سەنگاوی لە گەرمیان بێت زۆر بەهێزە، بەڵام مەحمود سەنگاوی (400 بۆ 500) چەكداری لەگەڵە بەچی بەخێوی دەكەیت ؟!، هەم زەمەنە، هەم كەسێتییە كاریزماییەكە، هەم توانا ئابورییەكەش دەوری خۆی هەبوو. درەو میدیا: پرۆسەی گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی چۆن بوو، بێگومان ئێوە لەناو روداوەكاندا بوون ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: سەرەتاكەی لە كاك بافڵ تاڵەبانی‌و كاك لاهورەوە دەستیپێكرد، ئەهاتن سەردانی دكتۆر بەرهەمیان دەكردو قسەیان لەگەڵ دەكرد، هەمیشە دەیان وت تۆ كەسێكی بەتواناو لێهاتووی، بەڵام هەرگیز نە لەسەرەوە نە ژێربەژێر باسی ئەوە نەكراوە كە هاوپەیمانێتییەكە هەڵوەشێنێتەوەو بەجێی بهێڵێت، هەتا دوای تەزویرو هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایاری عێراق، ئەوەبوو مەكگۆرك دووجار هات بۆ سلێمانی، جاری یەكەم هەوڵێكیدا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو لەوەی دكتۆر بەرهەم بگەڕێتەوە بۆ ناو یەكێتی، وە ئێرانییەكانیش هەوڵیاندا، بەڵام سەركەوتوو نەبوون، چەندین دانیشتن كرا لەوبارەیەوە.  ئارام قادر موافق بوو، بۆ گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی   درەو میدیا: رەئی پارتی دیموكراتی كوردستان لەوكاتەدا چی بوو؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پارتی پێی خۆش بوو بەرهەم ساڵح بەسەربەخۆ بمێنێتەوە، بۆ ئەوەی یەكێتی لاوازو پارچە پارچە بێت. دواینجار ئەوەبوو مەكگۆرك هات، چووە ماڵی دكتۆر بەرهەم‌و نانی بەیانی لەوێ خوارد، دوایی چونە گردەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‌و لەوێ كۆبونەوەیەك كرا، سێ كۆبونەوەشی لەگەڵ یەكێتی كرد، لەگەڵ دەباشان بەجیا، لەگەڵ مەلا بەختیار بەجیا، لەگەڵ كاك كۆسرەت بەجیا. كۆبونەوەی یەكەم ئەوەبوو بە 11 كورسییەكە، دكتۆر بەرهەم هەر تەركیزی لەسەر 11 كورسییەكە بوو، ئەیویست لەو رێگەیەوە بڕوات بۆ سەرۆك كۆماری، ئەمەیان نەكرا، ئێمە گەیشتینە قەناعەت كە بزوتنەوەی گۆڕان ئەو تەعامولەمان لەگەڵ ناكات‌و متمانەی نەبوو، ئەوەی دەیان وت متمانەمان بە بەرهەم نیە لە جڤاتی نیشتمانی‌و گشتی گۆڕان، مەسەلەكە متمانە نەبوو، بەرهەم هەموو بەڵێنێكی پێدەدان، بەڵام خۆیان نەیاندەویست، چونكە نەیان دەویست بەرهەم لەو بەرەیە نزیكبێتەوە، بە بڕوای من، كە ئەمە رەئی خۆمە، هەندێكیان پێیان وابوو كە بەرهەم كەسێتی ئەوان دەخوات، رەنگە ئەو رۆڵەیان نەمێنێت ئەگەر ئەو بچێت، هەندێكی حەساسیەتی شەخسی بوو. بۆیە دواینجار ئێمە لە ماڵی كاك بەرزان هەورامی لە تەویڵە كۆبونەوەیەكمان كرد، كاك كۆسرەت هات، برادەرانی خەتەكەی ئێمە لەناو یەكێتی 10 ئەندامی سەركردایەتی بوون هاتبوون، كاك بافڵیش لەسەر خەت بوو بەتەلەفۆن لەگەڵمان، كۆبونەوەیەكمان كرد، كاك كۆسرەت داوای لە دكتۆر بەرهەم ساڵح كرد كە كاندیدی دەكەن بۆ سەرۆكایەتی كۆماری عێراق‌و بگەڕێتەوە بۆ ناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان، ئێمە لەو سەردەمە پێمان لەسەر ئەوە چەقاند كە دەبێت سەرەتا وەك سەربەخۆ خۆی هەڵبژێرێت دوایی ئەوە بگەڕێتەوە ناو یەكێتی، ئەمە مەقبول نەبوو، وتیان ناتوانین‌و دەنگیش ناهێنین لە سەركردایەتی‌و ئەشخرێتە دەنگدانەوە، مەكگۆرگیش هەر بڕوای وابوو، لەو سەردەمەدا ئێرانییەكانیش هەر رەئیان وابوو، هەموولایەك رەئیان وابوو كە بەرهەم ساڵح بچێتە سەركردایەتی یەكێتی‌و لەوێ هەڵیبژێرن وەك كاندیدی یەكێتی بۆ سەرۆكایەتی كۆمار. درەو میدیا: هاوپەیمانی نیشتمانی‌و سەركردەكانی لەم گفتوگۆیانەی نێوان بەرهەم ساڵح‌و یەكێتی ئاگاداربوون ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پێش ئەوە دكتۆر بەرهەم لەگەڵ ئەنجومەنی گشتی هاوپەیمانی كۆبوەوە، لەگەڵ هەموو كادرە ئەساسییەكانی هاوپەیمانی كۆبونەوەی كردووە، پرسی بەهەموویان كردووە، ئەو كەسەی بڵێ من ئاگام لێی نەبووە، یان بەجێی هێشتوین، هیچ راست نیە. درەو میدیا: ئارام قادر ئەو كاتە بەشداربووە لە كۆبونەوەكان؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئارام قادر بەشداربووەو موافقیش بووە، بۆ گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی، بەڵێ بەشداربوو لە كۆبونەوەكەی بەرهەم ساڵح، یەكێك لەوانە كاك حەمەرەئوف بوو، ئەوانی تریش هەموویان. درەو میدیا: رەئی ئەوان چی بوو؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئارام قادر پێی ناخۆش نەبوو، پێی باش بوو، بەڵام مامۆستا حەمەرەئوف وتی :"زەمان چیە كە فێڵت لێناكەن ؟"، بەس من پێم وابوو دكتۆر بەرهەم زەمانەتەكەی وەرگرتبوو، زیاتر لەلایەنی ئەمریكییەكانەوە، زەمانەكەش ئەگەر بیرتان بێت ئەو ئیشارەتە بوو كە مەكگۆرگ لە دەباشانەوە قسەی كرد، وتی ئێمە بۆ سەرۆك كۆمار یەكێكمان دەوێت زمانزان بێت، دیپلۆماسی بێت، بڕوانامەی هەبێت‌و پەیوەندی نێودەوڵەتی باش بێت، لەناو یەكێتی كێی ترت هەیە واتا یەعنی دكتۆر بەرهەم، ئەوەبوو هێرۆخانیش هیچ تەعلیقێكی نەبوو، بافڵ‌و لاهوریش پشتیوانی یەكەمی بوون، زۆریان پێ باش بوو، بۆیە چەندجارێك هەر دادەنیشتین‌و گفتوگۆمان دەكرد، پێمان باش بوو دەستلەكاربكێشێتەوە لە هاوپەیمانی، بۆیە دەستیلەكاركێشایەوەو ئێمەش پێمان باش بوو، رەنگە یەكێك لەوانە من بووبم كە پێم وت:" ئەمە زۆر زۆر بڕیارێكی قورسە، بەراستی جورئەتێكی ئەوێت مرۆڤ ئەو بڕیارە بدات، بەڵام هەر ئەمە باشترە لەوەی ئێمە چوار ساڵی دیكە دابنیشین بەدیار دوو ئەندام پەرلەمانەوە، دەسەڵاتی هیچت نەبێت‌و پارەشت نەبێت‌و كرێی بارەگاكانیشت نەبێت"، وەزعی ئابوریشی خراپ بوو هەتا ئێستاش هاوپەیمانی قەرزی خەڵكی بەسەرەوە ماوە، هەربۆیە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیدا زۆرینەیان دەنگیان بە دكتۆر بەرهەمداو ئەوانی دیكە دەنگی زۆر كەمیان هێنا.  ئەوەنەی من ئاگادارم  یەكێتی جوابیان بۆ بزوتنەوەی گۆڕان نارد كە ئامادەن رێككەوتنی "دەباشان" جێبەجێ بكەن  درەو میدیا: ئێستا هیچ پەیوەندییەك هەیە لەنێوان بەرهەم ساڵح‌و ئەو حزبە تازەیەی كە لەسەر داروپەردووی هاوپەیمانی دروستبووە، واتا هاوپەیمانی نیشتمانی؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: كاك ئارام قادر سەرەتای پێی وتم لەگەڵمان بێیت بۆلای دكتۆر بەرهەم، كە سەرەتا هەڵبژێردرابوو بە سەرۆك كۆمار، بۆیە كۆبونەوەو  كاك ئارام‌و ئەوان داوای لۆگۆی هاوپەیمانیان كرد، بەرهەم ساڵح وتی بەسەرچاو، داوای مومتەلەكاتەكانی هاوپەیمانیان كرد، وتی هەمووی بۆ ئێوە، داویانكرد كە دوو بۆ سێ مانگ كرێی ئەو بینایانەیان بۆ بدەن، وتی بەسەرچاو، داوای دوو ئەندام پەرلەمانەكەی هاوپەیمانیان كرد، دكتۆر بەرهەم وتی ئەندام پەرلەمان كورسی‌و مێز نیە، ئێوە ئەتوانن قسەیان لەگەڵ بكەن، ئەگەر لەگەڵتان مانەوە ئەوە پیرۆزەو ئێوە هەر دۆستی ئێمەن‌و هاوڕێی ئیمەن، ئەوانیش بەهەمان شێوە، جگە لە مۆڵەتی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری كە ئەوەی نەدانێ، چونكە ئەوە بەناوی دكتۆر بەرهەمەوە بوو، بۆیە ناوەكەیان گۆڕی. لە ئێستادا هیچ پەیوەندیەكی سیاسی ژێربەژێر لەنێوان بەرهەم ساڵح‌و ئەواندا نەماوە، بەڵام هاورێیەتیان ماوە، بەڵام وەك خۆیان ئاماژەیان پێكرد، چەندینجار هەندێك لە كەناڵەكانی نزیك لە پارتی هەوڵیانداوە‌و ختوكەی ئەو سەركردانەیان داوە كە دژی بەرهەم ساڵح قسە بكەن، بەڵام ئەوان هیچ قسەیەكیان دژی نەكردووە. درەو میدیا: ئێستا تۆ یەكێتیت یان هاوپەیمانی یان كەسایەتییەكی بێلایەن؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من هەروەكو پێش هاوپەیمانی ساڵی 2000، مام جەلال ناردمی بۆ ئیدارەو مالیەی یەكێتی قەناعەتم وابوو ناتوانم لەوێ درێژە بە كارەكانم بدەم، دوو مانگ سێ مانگ لەوێ مامەوەو ئیستیقالەم كردو لەو سەردەمەوە من هیچ كارێك‌و بەرپرسیارێتییەكم لە یەكێتی نەبووەو تا 2003 كە لە عێراقدرا من نوێنەری یەكێتی بووم لەگەڵ ئەمریكییەكان لە میحوەری كەركوك، ئێستا من پەیوەندی شەخسیم باشە لەگەڵیان، بەینم باشە لەگەڵیان، بەڵام لە هیچ دامودەزگایەكی یەكێتی ئیشم نەكردووەو ئیشیش ناكەم، من خانەنشینم، حەزمكردووە حورمەتی پێشمەرگایەتی خۆم بپارێزم بەڕاستی. درەو میدیا: هەست بەوە دەكرێت لاسەنگییەك لە سیستمی حوكمڕانی ئێستای هەرێمی كوردستاندا هەیە، بەتایبەتی باس لەوە دەكرێت سلێمانی لە هەموو بوارەكاندا دواكەوتووە، لەڕووی دەسەڵاتی سیاسیشەوە پارتی دیموكراتی كوردستان زۆربەی جومگەكانی كۆنترۆڵكردووە، وەكو كەسێك لەناو رووداوە سیاسییەكانی چل ساڵی رابردوودا بوون، هۆكاری ئەو لاسەنگییە بۆچی دەگەڕێننەوە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من پێموایە بە درێژایی مێژووی دوای راپەڕین، ئێمە كە لە یەكێتی هاتوینەتەوە، كۆمەڵێك هەڵەی سیاسی گەورە كراوە، یەكێك لەوانە ئێمە ئەو دروشمانەی كە لە شاخ بەرزمانكردبووەوە، ئەو ئازادی‌و دیموكراتییەی كە ئێمە باسمان دەكرد، ئەو دژبوونی بنەماڵەییەی كە باسمان دەكرد، ئەو خۆنەویستییە‌و خەباتكردنە بۆ خەڵك كە باسمان دەكرد، كە هاتینەوە بەداخەوە بەشێك لە بەرپرسەكانمان وا تەسەڕوفیان نەكرد، وای لێهات لە چاوی زۆركەسی بێلایەن ئێستا كە سەیری پارتی‌و یەكێتی دەكات، دەڵێ وەكو یەكن. ئەمەش بۆ یەكێتی ناگونجێت، بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان‌و ماڵی مەلا مستەفا ئەگونجێت، چونكە ئەوان بە ئاشكرا ئەڵێن ئەو حیزبە هی ئەو بنەماڵەیەیە‌و ئەبێت هەمیشە یەكێك لەو بنەماڵەیە سەرۆكی ئەو حیزبە بێت، نابێت خەڵكی تر، لە هەموو شوێنە كاریگەر‌و هەستیارەكاندا یەكێك لەو بنەماڵەیە مەسئولیەتی، لە ئەنجومەنی ئاسایش‌و سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی هەرێم، ئەوانە هێڵی سورن‌و دەبێت بۆ یەكێك بن لە بنەماڵە، بەڵام ئەوەی یەكێتی نیشتمانی لە شاخ بانگەشەی بۆ دەكرد، بەپێچەوانەی ئەوانەوە بوو، خەڵكی سلێمانیش لەزووەوە خەڵكێكی رۆشنبیرو خەڵكێكی چاوكراوە‌و رەخنەگرن، تەحەمولی ئەم وەزعەی یەكێتییان نەكرد كە هاتینەوە لە شاخ، بۆیە من پێموایە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە جیابونەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لێی‌و بەدانیشتنی كۆمەڵێك لە كادیرەكانی، تۆ سەیركە یەكێتی چی بەسەرهاتووە، لە راپەڕین هاتینەوە باشترین كادیرەكانی یەكێتی ئەو سەردەمە لە قاسمەڕەش‌و لە سەقزو دیوی ئێرانەوە بەرەو ئەوروپا رۆشتن، دوای راپەڕین هاتینەوە كاك نەوشیروانیش رۆشت، ئەویش لە شەقلاوەوە بەجێی هێشت لە دوای كۆنگرەی یەك، بەدرێژایی پێنج شەش ساڵ نەهاتەوە لە ئەوروپا، كۆمەڵێك كادیری باشی تر رۆشتن، باشە ئەم كادیرە باشانە كە ئەڕۆن كێ جێیان ئەگرێتەوە، خەڵكی تر جێگای ئەگرێتەوە كە شیاو نییە بۆ ئەو شوێنە، من هەمیشە رەخنە لەخۆم دەگرم لەگەڵ هەموو هاوڕێكانمان، مەسئولیەتی یەكەمی ئەو وەزعانەی كە وای لێهات ئێمە هەموومانین كە بەجێمانهێشت، هەر كەسێك شوێنی خۆی بەجێهێشت‌و كەسی تر شوێنەكەی پڕكردەوە، ئیتر وای بەسەردێت، ئینجا بزوتنەوەی گۆڕانیش كە جیابونەوە باشترینی كادیرەكان لە مەكتەبی سیاسییەوە تا ناوەڕاست‌و خوارەوە جیابونەوە‌و رۆشتن‌و نانبڕاوبوون، بێ پارە بوون، بێ وەزع بوون، وازیان لە هەموو ئیمتیازاتی ناو مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی هێنا، كادیرە پێشكەوتووەكانی یەكێتی وازیان لە ئیمتیازات هێنا‌و لەگەڵ گۆڕان رۆیشتن، ئەمانە كە رۆشتن هەموو بەنیەتی پاك رۆیشتن، بەنیەتێك رۆیشتن كە درێژە بەو رێبازە بدەن یەكێتی لە شاخ هەیبوو، ئێ بەڵام دەركەوت بزوتنەوەی گۆڕان كە ئومێدێكی زۆری لەسەر هەڵچنرابوو، وە ئەو جەماوەرەی كە بزوتنەوەی گۆڕان هەیبوو خۆڕسك بەوشێوەیە، لەمێژووی تازەی كوردستاندا شتی وا نەبوو، بەڵام بەداخەوە ئەویش ئیدارەیەكی باشی نەدراوە، ئەویش وەكو پێویست نەبوو، ئێستا ئەیبینین. كاك فوئاد حسێن نازانێ لە مەجلیسێكدا چوار جوملەی موفید بڵێ، ئەمە چۆن ئەتوانی موچەی خەڵكی كوردستان بگێڕێتەوە  درەو میدیا: ئێستا دۆخی بزوتنەوەی گۆڕان چۆن دەبینی ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من پێموایە ئێستا دۆخی باش نییە، ئەوانەی كە وەزیفە وەردەگرن ئەڵێن هەرگیز گۆڕان دۆخی وەكو ئێستا باش نەبووە (بەپێكەنینەوە)، ئەوەشی كە كادیرە دڵسۆزەكانیەتی ئەڵێ وەزعەكان زۆر خراپە، ئەوەی من ئەیبینم بزوتنەوەی گۆڕان بەرەو هەڵوەرین ئەڕوات، من پێموایە ئایندەیەكی رەش چاوەڕێی گۆڕان ئەكات، نەك گەش. درەو میدیا: ئەی لەسەر یەكێتی بۆچونت چییە، پێتوانییە بارودۆخی ناوخۆیی یەكێتی وایكردووە سلێمانی دوابكەوێت ؟ یان بەكورتی ئەوەندەی ئێوە ئاگاداربن ئێستا دۆخی یەكێتی چۆنە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئەوەی من ئەیبینم دۆخی یەكێتی ئێستا بەرەو باشتر ئەڕوات، من بۆخۆم یەكێك لەو پرسیارانەی كە لە كاك بافڵم كرد رۆژێكیان، وتم ئێوە چۆن گەیشتنە قەناعەت كە بەوشێوەیە لەگەڵ بەرهەم ساڵح تەعامول بكەن، ئەو وتی من ئێستا پورەكانم‌و كێ و كێ مەرحەبایم ناكەن، وتم چۆن گەیشتیە ئەو قەناعەتە، وتی من گەیشتومەتە قەناعەتی تەواو كە یەكێتی بە ئەو نەبێ (بەرهەم ساڵح) بەئێمە بەڕێوەناچێت، پێویستمان بە بەرهەم ساڵحە سەرپەرەشتی ئەو وەزعانە بكات، من پێموایە ئێستا وەزعەكان وا گۆڕاوە، لە هەندێك حاڵەتدا كارەكتەرێكی وەكو بەرهەم ساڵح ئەتوانێت بڕیار بدات، بەڵام هێشتا ماویەتی، ئەگەر هەوڵبدەین‌و رەگ دابكوتێ‌و یەكێتی نیشتمانی تۆزێك خۆی كۆبكاتەوە، یەكێتی لەبارە بۆئەوەی بەپێی ئەو مێژووەی كە هەیەتی، ئەو جەماوەرەی كە هەیەتی، لەبارە بۆ ئەوەی بەرەو باشتر بچێت، من پێموایە ئەمساڵ باشترە لە پار. درەو میدیا: هیچ هەوڵێك هەبووە بۆ ئەوەی یەكێتی‌و گۆڕان تواناكانیان یەكبخەن، چونكە دەوترێت بەشی گەورەی كێشەی ئەم ناوچەیە پەیوەندی بە كێشەی نێوان یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان‌و كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتییەوە هەیە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: یەكێتی ئەمدواییە زۆر ویستی بەرەو بزوتنەوەی گۆڕان بچێت‌و رێككەوتنێك بكات بەتایبەتی لەم دوو سێ هەفتەی دوایدا. درەو میدیا: چۆن ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئەوەنەی من ئاگادارم جوابیان بۆ بزوتنەوەی گۆڕان نارد كە ئێمە ئامادەین رێككەوتنی "دەباشان" جێبەجێ بكەین، ئەمە پێش ئەوەی گۆڕان‌و پارتی ئیتیفاق ئیمزا بكەن، یەكێتی داوایكرد لەگەڵ گۆڕان پێكەوە بچن بۆ رێككەوتن لەگەڵ پارتی‌و یەكتری بەجێنەهێڵن، یەكێتی ئامادەیی دەربڕی ئیتیفاقی "دەباشان" جێبەجێ بكات یان ئیتیقافێكی نوێ لەگەڵ گۆڕان بكات، كاك مەسعود عەبدولخالق ئەو قسەیەی گەیاند بە بزوتنەوەی گۆڕان، لەگەڵ یەك دوو برادەری تردا، بەڵام لەوەدەچوو ئەوان گەیشتبنە قەناعەت كە ناتوانن لەگەڵ یەكێتی رێكبكەون، من پێموایە ئەسڵەكەی ئەوە نەبوو، پێدەچێت پێشتر لەگەڵ پارتی رێككەوتبن، رەنگە رێككەوتنەكەیان بگەڕێتەوە بۆ دوای 12/5 كە تەقەكان لە گردەكە كرا. درەو میدیا: ئێستا یەكێتی‌و گۆڕان بە جیا بەشداری حكومەتیان كرد، پێشبینی ئێوە بۆ پەیوەندی نێوان ئەو دوو هێزە لە چەند ساڵی داهاتوودا چییە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من وای ئەبینم هەردوكیان یەك چارەنوسیان هەیە، دەبێت لە كۆتایدا هەر نیمچە بەرەیەك دروستبكەن یان یەكبگرنەوە، چونكە بەمشێوەیە نابێت، ئێستا زۆرێك لە سەركردەكانی یەكێتیش گەیشتونەتە ئەو قەناعەتە، زۆرێك لە كادیرە ئەساسییەكانی بزوتنەوەی گۆڕانیش گەیشتونەتە ئەو قەناعەتە، بەڵام موشكیلەكەی بزوتنەوەی گۆڕان چییە ؟ ئێستا گۆڕان زۆری لێ هەڵدەوەرێت، زۆری لێ ئەڕوا، زۆر وازئەهێنێ، كادیرە بەهێزەكانی دادەنیشتن، بۆ نمونە ئەوە كاك عوسمانی حاجی مەحمود، ئەوە كاك قادری حاجی عەلی، كاك سەڵاح رەشید، كاك رۆستەم، جەمال عەزیز..، دانیشتون هەركەس لە ماڵی خۆی، من پێموایە ئەو خراپە بەڕاستی، من پێموابوو لەژێر هەر پەردەیەكدا بێت، ئەو برادەرانە بۆخۆیان لەناو بزوتنەوەی گۆڕان شتێك دروستبكەن‌و نەهێڵن ئەو خەڵكە بەملاولادا بڕوات، تاوەكو وردە وردە زەمەن وا حوكم ئەدات، چونكە تەعامولكردن لەگەڵ پارتی وائاسان نییە، ئەو تەعامولەی كە ئێستا پارتی دەیكات، ئیشی بە بزوتنەوەی گۆڕانە كە بەوشێوەیە بەپیریەوە ئەچێت‌و ئەڵێ تۆ 12%ی كورسییەكانت هەیە ئێمە 20% پێدەدەین، رەنگە ئەمە بۆ دروستكردنی فەوزاو ناكۆكی بێت لە سلێمانی، بەهەمان شێوەش كە لەگەڵ یەكێتی دێتەپێشەوە من پێموایە یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان زۆر ئاگاداری خۆیان بن، زۆر وریا بن، ئەبێ ئەو حەقیقەتە بزانن بەڕای من لە ئایندەیەكی زۆر دوریش نا، رەنگە چارەنوسیان هەر یەك چارەنوس بێت، ئەبێت هەر لە یەكتر نزیكببنەوە. یەكێتی ئێستا خەریكە لە بنەماڵەیی كاڵدەبێتەوە‌و تۆخایەتییەكەی ئەچێ بۆ گردەكە  درەو میدیا: ئێستا یەكێتی‌و گۆڕان هەردوكیان لاوازن لەبەرامبەر پارتیدا ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: بەڵێ هەردوكیان لاوازن، بەڵام ئەگەر تەبابن‌و تەنسیقێكی مونەزەم بكەن، من پێموایە وەزعیان باش ئەبێت. درەو میدیا: رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و پارتی چۆن دەبینی، سەرەتا وادەردەكەوت كێرڤی داواكارییەكانی یەكێتی بەرزە، بەڵام دواتر دابەزی، یەكێتی لە هەندێك لە داواكارییەكانی كشایەوە بەتایبەتیش لە پرسی كەركوكدا ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: یەكێتی ئەگەر بە نەخشە‌و پلان كاربكات، ئێستاش دەتوانێت هەر داواكارییەكی هەبێت بەسەر پارتیدا بسەپێنێت، بەڵام موشكیلەی یەكێتی تائێستا ئەوەیە كۆدەنگیی تێدا نییە، هەیە زۆری پێخۆشە لەگەڵ پارتی رێكبكەوێت، هەیە زۆری پێناخۆشە، ئەمە بوەتەهۆی ئەوەی لە هەڵبژاردنی كاندیدەكانیش كێشە دروست ببێت، من نازانم كاك كۆسرەت‌و كاك مەسعود چیان قەرارداوە، پارێزگاری كەركوكیان هێشتوەتەوە لەنێوان خۆیاندا‌و بەدوو قۆڵی خەریكن، بەڵام پێموایە یەكێتی تەنازول نەكات لەو مەوزوعە، ئەگەر تەنازول بكات وەزعی خراپ ئەبێ، یەكێتی ئەبێت پێ لەسەر ئەو داواكارییە دابگرێت كە هەیبوو، كە ئەویش ئاشتەواییە لە بەغدادەوە‌و بۆ كەركوك‌و بۆ كوردستان. درەو میدیا: ئێوە یەكێكن لە كەسە نزیكەكان لە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقەوە، لەبارەی ناردنی پارەی موچە لە بەغداد‌و هەڵگرتنی پاشەكەوتی موچەوە چ زانیارییەكتان هەیە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئەوەی من بزانم دكتۆر بەرهەم تەنسیقێكی زۆر باشی لەگەڵ دكتۆر عادل عەبدولمەهدی هەیە، بەبەردەوامی ئەندام پەرلەمانەكانی عێراق‌و حەلبوسی دەبینێ، ماڵەكانیان یەك دیواری بەینە. درەو میدیا: ئەمە چ كاریگەرییەكی لەسەر موچە‌و ژیانی خەڵك دەبێت ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من پێموایە یەكێك لەو شتانەی كە وایكردووە بەغداد بەوشێوەیە بێتەپێشەوە، دكتۆر بەرهەم كاریگەری خۆی هەبووە. درەو میدیا: ئێستا پارتی دەڵێت ئێمەبووین موچەمان گەڕاندووەتەوە، بزوتنەوەی گۆڕان‌و لایەنەكانی تریش دەڵێن ئێمە بوین؟ شێح محەمەدی سەرگەڵو: هەمووی ئەڵێ ئێمە بووین، تۆ سەیربكە، بڕینی موچەیان بە كاك قوباد راگەیاند، بەڵام كاك نێچیر رایگەیاند كە پاشەكەوت هەڵدەگیرێت، بەداخەوە كاك قوباد پیاوێكە بێ تەجوروبەیە، ئەگەرنا ئەبوایە هەرئەوكات مایكەكەی لەدەست كاك نێچیر وەربگرتایە، یان بۆ نمونە ئەڵێ ئێمە سوپاسی فوئاد حسێن ئەكەین، كاك فوئاد حسێن نازانێ لە مەجلیسێكدا چوار جوملەی موفید بڵێ، ئەمە چۆن ئەتوانی موچەی خەڵكی كوردستان بگێڕێتەوە، بۆیە بەدڵنیایی دكتۆر بەرهەم رۆڵەكەی گێڕاوە. درەو میدیا: واتە ئیتر كێشە لەنێوان هەرێم‌و بەغداد نەماوە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: نەخێر ئێستاش كێشە ماوە، هەرێمی كوردستان ئەبێت پابەند بێت بەوەی رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت بدات بە حكومەتی عێراقی، ئەگەر نەیدات ئەو بودجەیە بەوشێوەیە نایەت. درەو میدیا: چۆن ؟ ئەمە زانیارییە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: بەڵێ ئەمە زانیارییە، ئەمە زانیاری چەند رۆژێك پێش ئێستایە (بەپێكەنینەوە)، ئەبێ حكومەتی هەرێم ئەو نەوتە رادەستبكات، ئێستا حكومەتی هەرێم دەڵێ ئێمە 400 هەزار بەرمیل دەفرۆشین، 250 هەزاری ئەنێرین بۆ بەغداد، 150 هەزاریش تەكمیلەی داهاتی ناوخۆی پێ تەواو ئەكەین، بەڵام خەڵكی تر لەملاولاوە ئەچێ ئەڵێ 600 هەزار بەرمیل ئەفرۆشن، خەڵك هەیە ئەچێت ئەڵێ 700 هەزار بەرمیل ئەفرۆشن، ئاوا ناكرێت، ئەبێ حكومەتی هەرێم مل بدات بۆ ئەو رێككەوتنەی كە لەگەڵ بەغداد كردویەتی، ئەگەر نەیكات، بەغداش پابەند نابێت بە ناردنی ئەو پارەیەوە. درەو میدیا: بۆچونی تۆ چییە لەسەر هەڵگرتنی پاشەكەوتی موچە؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پێموایە بۆ خەڵك زۆرباشە، ئەگەر بەردەوام بێت، بەڵام ئینسان گومانی هەیە، ئایا پارتی پابەند دەبێت بەو رێككەوتنانەی كە لەگەڵ حكومەتی عێراق كردویەتی یان نایكات. پارتی ناتوانێت گۆڕان بكات بە بەدیلی یەكێتی درەو میدیا: ئێوە پێتانوایە پارتی فایلی نەوت رادەستی بەغداد بكات، لەكاتێكدا بەمدواییە رێككەوتنێكی لەبارەی غازەوە كردووە بۆ ماوەی 20 ساڵ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: دەبێت فایلی نەوت رادەست بكات، ئەگەر نەیكات دوچاری كارەساتێكی تر دەبینەوە، ئەوەش بە فشاری بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی بوو. درەو میدیا: گۆڕان‌و یەكێتی ئەو كارتانەیان بەدەستەوەیە فشار لە پارتی بكەن ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پێموایە یەكێتی كارتی باشی بەدەستەوەیە، یەكێتی لە سلێمانی سنورێكی گەورەو گرانی بە ئێرانەوە هەیە، سنورێكی گەورەی لەگەڵ بەغداد هەیە، ئەتوانێت بەهەموو جۆرێك مامەڵە بەو غازەوە بكات كە سەرچاوەكەی لە سنوری یەكێتیدایە، بتەوێت یان نا لە كوردستان كورسی گرنگ نییە، مەسەلە هێزو ناوچە‌و پارەیە. درەو میدیا: ئەی گۆڕان كارتی فشاری لەسەر پارتی هەیە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: من پێموایە گۆڕان وەزعی زۆر خراپ ئەبێت، چونكە نە ئەو پارەیەی بەدەستەوەیە نە ئەو هێزەشی بەدەستەوەیە، كورسی زۆریشی نییە، ئێستا پارتی ئیشیان بە بزوتنەوەی گۆڕانە، دڵیان رائەگرن‌و هەموو دڵدارییەكیان لەگەڵ ئەكەن تا ئەوكاتانەی مەرامەكانی خۆیان جێبەجێ ئەكەن. درەو میدیا: لەبارەی دۆخی ناوخۆییەوە، پێشبینی ئێوە بۆ دۆخی یەكێتی‌و گۆڕان چییە، ئایا یەكێتی‌و گۆڕان دواجار وەكو پارتی دەبن بە حزبی بنەماڵەیی ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: ئێستا بەرەو ئەوە ئەڕۆن، یەكێتی ئێستا خەریكە لە بنەماڵەیی كاڵدەبێتەوە‌و تۆخایەتییەكەی ئەچێ بۆ گردەكە (بەپێكەنینەوە)، من نازانم لە بزوتنەوەی گۆڕاندا مەسئولیەتم نییە، بەڵام ئەوەی لە برادەرەكانی ئەبیستم ئەڵێن بڕیار لای جڤاتی نیشتمانی‌و جڤاتی گشتی نییە، بڕیار لای چەند كەسێكە ئەویش كوڕەكانی كاك نەوشیروان دەوری خۆیان دەبینن بەتایبەتی كاك چیا. دلێری سەید مەجید كە كێشی (50 كیلۆ نەبوو) بەرپرسی بەڕو بەحری برایم خەلیل‌و زاخۆو دهۆك بوو درەو میدیا: هەندێك قسە هەیە دەڵێن پارتی دەیەوێت لەم ناوچەیە بزوتنەوەی گۆڕان بكات بە بەدیلی یەكێتی، تەنانەت باس لەوەش دەكرێت پارتی دەیەوێت هێزی چەكدار بۆ بزوتنەوەی گۆڕان دروستبكات، چ زانیارییەكتان هەیە لەوبارەیەوە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پارتی ناتوانێت گۆڕان بكات بە بەدیلی یەكێتی، دڵنیابە پێش ئەوەی هێزی سەربازی بۆ گۆڕان دروستبكات، یەكێتی هەڵوێستی زۆر توندی دەبێت، دڵنیابە.  درەو میدیا: باسی پەیوەندی نێوان یەكێتی‌و گۆڕانمان كرد، بەوپێیەی ئێوە نزیك بوون لە رووداوەكان، سەرەتای كۆتایهاتنی هاوڕێیەتی سیاسی جەلال تاڵەبانی‌و نەوشیروان مستەفا لەكەیەوە دەستیپێكرد ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: لەسەرەتای راپەڕین یەكێتی نیشتیمانی كوردستان تاكە سواری مەیدانەكە بوو، لەسەردەمی پێشمەرگایەتیشدا بە پانتایی سنورەكانی سلێمانی‌و هەولێر‌و دهۆك‌و كەركوك‌و خانەقین یەكێتی دەسەڵاتی یەكەم بوو، لەدوای راپەڕینیش كە هاتینەوە لە زاخۆوە تا خانەقین یەكێتی تاكە سواری مەیدانەكە بوو، پارتی ئەوكات هاتبووەوە، بەڵام ئەو هێزە نەبوو، بۆ نمونە دلێری سەید مەجید كە كێشی (50 كیلۆ نەبوو) بەرپرسی بەڕو بەحری برایم خەلیل‌و زاخۆو دهۆك بوو، هەرچی كاك دلێرو یەكێتی بڕیاریان نەدایە پارتی نەیدەتوانی لەوێش هیچی وا بكات، بەڵام بەهۆی ناكۆكی ناوخۆیی‌و بەهۆی ئەوەی یەكێتی ئەو بانگەوازەی دەیكرد، لە شاخەوە بۆ خەڵك وەك پێویست پەیرەوی نەكرد، وای لێهات زۆرێك لە كادریرەكانی داوای چاكسازیان دەكردو داوایان دەكرد بچنە ناو خەڵك، پێداوایستی خەڵكی دابین بكەن، بەڵام لە فرۆشتنی بەنداوی بێخمەوە بیگرە كە یەكێتی‌و پارتی پێكەوە فرۆشتیان تا ئاودیوكردنی ئەو مەكاین‌و شۆفڵ‌و شتانەی كە لە كوردستان هەبوون، ئەمە بوو بەهۆی ناڕەزاییەتییەكی گەورە، لەبەرئەوەی كادرەكانی یەكێتی فێری رەخنەگرتن بووبوون‌و رێكخستنەكانیشی زۆر بەهێزبوون لە شار، بەمافی خۆیان دەزانی كە هەر كەموكوڕییەكیان لە هەر شوێنێك ببینیایە باسیان بكردایە، ئەمانە درێژەیان كێشا تا ئەوەبوو كاك نەوشیروان ماوەیەكی دوورو درێژ چوە دەرەوەو لە لەندەن دەژیا، ئەو سەردەمانە ئێمە زیاتر لەگەڵ كاك نەوشیروان پێكەوە بوین، كاك نەوشیروان هەمیشە باسی ئەوەی دەكرد كە چاكسازی لەناو یەكێتیدا، بڕیاری بەكۆمەڵە‌و دەبێت مافی تاك پارێزراو بێت، بتوانین بینای موئەسەساتی دەوڵەتی‌و حوكمڕانی بەڕێكوپێكی بكەین، ئەمە درێژەی دەكێشا چەندجارێك كە كێشە دروست دەبوو، مام جەلال دەینارد بەدوای كاك نەوشیروانداو ئەهاتەوەو كێشەكان بەشێوەی كاتی چارەسەر دەبوون، تا گەیشتە ئەو رادەیەی كە نێوانی مام جەلال‌و كاك نەوشیروان بەتەواوی تێكچوو، ئەوەی من ئاگادارم ئەوەی لە مام جەلال خۆیم بیستووە، لە كۆبونەوەیەكی مەكتەبی سیاسی لە بەغداد، مام جەلال وتی كاك نەوشیروان جیایكردمەوە‌و وتی ئیشم پێتە، جیابووینەوەو كاك نەوشیراون وتی من پیاوێكی رۆژنامەنووسم، حەزم بەنوسین‌و خوێندنەوەی مێژووە، نامەوێ ئیتر تەداخولی سیاسەت بكەم، بۆیە من دێمە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی‌و خواحافیزیتان لێدەكەم.  درەو میدیا: واتە ئەوكات نەوشیروان مستەفا باسی پرۆژەی سیاسی نەكردووە؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: نەخێر، ئەوەی مام جەلال بۆ منی گێرایەوە كاك نەوشیروان هەر باسی سەنتەری ستراتیژی لێكۆڵینەوەی كوردی كردووە. مام جەلال بە كاك نەوشیروانی وتووە ئێمە چەند ساڵێكە بەیەكەوە خەبات دەكەین‌و با بەردەوام بین پێكەوە، بەڵام كاك نەوشیروان رازی نەبوو، دوایی چوینەوە ناو كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی‌و كاك نەوشیروان وتی هاورێیان ئەوە ئیتر من سەنتەرێكی ستراتیژی دادەنێم‌و وازدەهێنم لە یەكێتی‌و ئەتوانن ئێوەش تێیدا بنوسن، مام جەلال وتی منیش تێیدا دەنوسم، بەڵام كاك نەوشیروان وتی من پێویستیم بە پارەیە، وتم چەندت دەوێت وتی پێویستم بە 12 ملیۆن دۆلارە، وتی یەكسەر لەوێ بەرپرسی ئیدارییەكەم بانگكرد وتم ئەو پارەیە بێنن، وتی هێنایان (5 یان 7 ملیۆن دۆلار) بوو، تەلەفۆنی بۆ كاك دلێری سەید مەجید كرد لە سلێمانی باقییەكەی تری بۆ دابین بكەن، ئەوەبوو (12 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەرجكرد، بۆ خەرجی پێداویستییەكانی راگەیاندن‌و رۆژنامەو سایت، دواتر داوای گردەكەشی كردبوو. درەو میدیا: واتە هەر ئەوكات گردی زەرگەتە تاپۆكراوە ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: بەڵێ، هەر ئەو سەردەمەش تاپۆكرابوو، ئەوەی مام جەلال بۆ منی گێرایەوە ئەوە بوو كە كاك نەوشیروان وتویەتی بۆ ئەوەی سبەینێ برادەرەكان هەریەكەیان نەڵێن ئەوە بەشی منەو كێشە دروست ببێت، با یەكجاری لەسەر خۆم بێت باشترە، بۆیە منیش وەزیری دادو تاپۆم بانگكرد، چوون لە ماڵی كاك نەوشیروان ئەوەیان لەسەر تاپۆكرد، مام جەلال بۆی گێرامەوەو وتی: من تەسەورم دەكرد یەكەم نوسین من بینوسم لە سایت‌و رۆژنامەكەی كاك نەوشیروان، بەڵام یەكەم نوسین دژی خۆم بوو. من شتێكتان بۆ دەگێرمەوە، ئێمە (10) كەس بووین لە ئاوێنە (رۆژنامەی ئاوێنە) راپۆرتێكمان بۆ مام جەلال نوسی بوو، كە چەند خاڵێك بوو بۆ ئەوەی جێبەجێی بكات، یەكێك لەو خاڵانە ئاشتبوونەوە بوو لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان، خاڵێكی تر موفاتەحەی ئەنجومەنی سەرای سلێمانی بوو لە 17ی شوباتدا، كە كاوە محەمەد ئەو سەردەمە كادری یەكێتی بوو (ئێستا ئەندامی پەرلەمانی عێراقە لە فراكسیۆنی گۆڕان) قسەی كرد، مام جەلال لێی توڕە بوو، وتی: تۆ گۆڕانیت، تۆ جاسوسی گۆڕانیت، بڕۆ دەرەوە، منیش قسەم كردو پێشنیازم كرد كە لەگەڵ ئەنجومەنی سەرای ئازادی كۆببنەوە، ئەوانە كۆمەڵێك گەنجن‌و لەگەڵیان دابنیشەو دەعوەتێكیان بكە، مام جەلال وتی: چەند كەس دەبن ؟، منیش وتم: رۆژانی هەینی دەگەنە (5 هەزار) كەس، وتی ئینجا ئەوە چییە من پاسەوانەكانی خۆم (11 هەزار) كەسە، منیش وتم هەر ئەو (5 هەزار) كەسە نین، (10) پێنج هەزاری دیكەش دڵی لەگەڵ ئەواندایە، مام جەلال وتی: كاكە تۆ ئاگات لێ نیە، مانگی پێشوو پارەیان پێنەبووە من پارەم بۆ ناردوون (مەبەستی لەوە بووە پارەی بۆ بزوتنەوەی گۆڕان ناردووە)، دواتر هاتمە دەرەوە دكتۆر بەرهەم تەلەفۆنی كرد، وتم: مام جەلال دەڵێ من پارەم بۆ ناردووە، وتی: بۆ مام جەلال باسی كرد !! وتم بەڵێ. درەو میدیا: ئەی سەبارەت بەخۆت، تۆ لە نەوشیروان مستەفاوە نزیك بووی، چۆن بەشداری پرۆژە سیاسییەكەی ئەوت نەكرد ؟ شێخ محەمەدی سەرگەڵو: كاك نەوشیروان ئەیزانی كە من نابم بە گۆڕان، بەڵام ئەیزانی لەگەڵ برادەران زۆر نزیكم، وتی:" یاشێخ موشكیلەمان كاك عوسمانی حاجی مەحمودە، ئەگەر عوسمانمان لەگەڵ نەبێت، وەزعمان زۆر خراپ دەبێت"، سەرەتا هێشتا گۆڕانیان رانەگەیاندبوو، هێشتا ناوەكەشی نەبوو بوو بە گۆڕان، وتی:" بۆ دەعوەتێكیان ناكەیت، وتم:" باشە"، منیش (كاك عومەری سەید عەلی، كاك جەلال جەوهەر، لەگەڵ كاك عوسمانی حاجی مەحمود، كاك قادری حاجی عەلی بوو وابزانم) لەوێدا كاك نەوشیروان مەبەستی كاك عوسمانی حاجی مەحمود بوو بە پلەی یەكەم، لەوێ دانیشتین زۆر مناقەشەمان كرد، بە كاك عوسمانم وت:" كاك نەوشیروان رەئی ئەوەیە"، كاك عوسمان خواهەڵناگرێ ئەو دەمە تەقیمی خۆی هەبوو بۆ كاك نەوشیروان، وتی:" من چی بكەم ئێستا لەناو یەكێتی لەگەڵ ئەمانەدا كارم بۆ ناكرێت، هەرچۆنێك بێت لای كاك نەوشیروان باشترە"، هەرچۆنێك بێت بڕیاریداو كاك عومەری سەید عەلیش سوپاسی منی كردوو وتی:" دەستت خۆش بێت كە قەناعەتت هێنا بە كاك عوسمان". درەو میدیا: بۆچی نەوشیروان مستەفا زیاتر عوسمانی حاجی مەحمودی بەلاوە گرنگ بوو؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: پێی وابوو پیاوێكی خۆشەویستەو بەرپرسێكی سەربازی سەركەوتوو بوو لەناو یەكێتیدا، پیاوێكی بەخشندەبوو كە وەزیری ناوخۆ بوو، لەگەڵ گەرمیانییەكان وەكو گۆشت‌و خوێن وابوو، قەناعەتی وابوو ئەگەر كاك عوسمانی لەگەڵ نەبێت، لە گەرمیان‌و كەركوك وەزعیان خراپ دەبێت. درەو میدیا: سەرەتا مام جەلال پێشبینی دەكرد بزوتنەوەی گۆڕان ئەو 25 كورسییە بهێنێت؟  شێخ محەمەدی سەرگەڵو: نا، مام جەلال وایان تێگەیاندبوو كە لەزۆرترین حاڵەتدا (3 بۆ 4) كورسی دەهێنێت، من جارێكیان هەفتەیەك پێش هەڵبژاردنی 25ی تەموز سەردانی مام جەلالم كرد، وتی:" چۆن دۆخەكە دەبینیت؟" منیش وتم:" لە سلێمانی یان وەكو یەكن، یان بزوتنەوەی گۆڕان زیاتر دەهێنێت"، تورە بوو، پێی ناخۆش بوو، وتی:" ئەتۆ نازانیت، بزوتنەوەی گۆڕان (2 بۆ 3) كورسی دێنن، منیش كورسییەكیان دەدەمێ"، وا تێگەیەنرا بوو، زۆر راپۆرتی هەڵەی بۆ چووبوو، منیش وتم:" من لەناو خەڵكم، وانیە، گۆڕان زۆر دەهێنێت"، بەڵام دوای هەڵبژاردنەكان ئەچوو بۆ دوكان، تەلەفۆنی بۆكردم، من لەگەڵیدا چووم، وتی:" یا شێخ ئەتو راستت پێ وتم، ئەوانی تر هیچیان راستیان پێ نەوتوم"، مام جەلال بە ئەنجامەكان توشی شۆك بووبوو، بەڵام مام جەلال عادەتێكی هەبوو نەئەبەزی، رۆژێك پێم وت:" بۆ لەگەڵیان دانانیشیت، ئەوان 25 كورسیان هێناوە ؟، وتی:" ئینجا با 100 كورسیش بهێنن، كورسی چیە؟".

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف یەكێتی لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایش، داوای وەزارەتی ناوخۆ دەكات، لەبەرامبەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكانیش داوای پۆستی سەرۆكی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە دەكات، ئەمە دواین پەرەسەندنی دانوستانەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستانە. ئەمڕۆ جارێكی وەفدی باڵای پارتی و یەكێتی لەماڵی نێچیرڤان بارزانی لە هەولێر كۆبونەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە كۆبونەوەكەدا وەفدی یەكێتی‌و پارتی نەگەیشتوەنەتە ئەنجام، ئەوەش بەهۆی بەرزبونەوەی سەقفی داواكارییەكانی یەكێتی.   چوار پۆستەكە سەرچاوەیەكی باڵا لەناو یەكێتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆدا گفتوگۆی چڕكراوە لەسەر چوار پۆستی باڵا كە ئەوانیش بریتین لە پۆستەكانی (سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان- وەزیری ناوخۆ- بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە- وەزارەتی سامانە سروشتییەكان). وەفدی پارتی رایانگەیاندووە، ئەو چوار پۆستە هەر چواریان لای پارتی دەبێت، بەڵام لاهور شێخ جەنگی ئەندامی وەفدی یەكێتی وتویەتی:" دەبێت ئەو چوار پۆستە دابەشبكرێت، دوانیان بۆ یەكێتی‌و دوانەكەی تر بۆ پارتی". لاهور شێخ جەنگی بە وەفدی پارتی وتووە:" پۆستی وەزیری ناوخۆ لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشە، پۆستی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەش لەبەرامبەر پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانە‌و دەبێت لەو چوار پۆستە دوانیان بۆ یەكێتی بێت، وەفدی پارتی داواكارییەكەیان رەتكردوەتەوە. لە كۆبونەوەكەدا وەفدی پارتی رایانگەیاندووە، سەردانی سلێمانی دەكەن بۆ رێككەوتن لەسەر هەموو پۆستەكان، لاهور شێخ جەنگی وتویەتی:" سەردانی سلێمانیش بكەن، یەكێتی لە داواكارییەكانی خۆی نایەتەخوارەوە، ئەندامانی وەفدی یەكێتی هیچ قسەیەكیان لەسەر هەڵوێستەكانی لاهور شێخ جەنگی دەرنەبڕیوە.   پرسی پەرلەمان لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا لەبارەی پەرلەمانی كوردستانەوە، پارتی داوای لە یەكێتی كردووە بێتەپێشەوە‌و پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت، بۆ ئەوەی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم لەماوەیەكی دیاریكراودا هەمواربكرێتەوە‌و كاندیدی سەرۆكی حكومەتیش راسپێردرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. وەفدی یەكێتی جەختیان لەسەر ئەوە كردووە كە یەكێتی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی ناوێت، بەڵام پەرلەمان دەتوانێت بەردەوام بێت لەسەر كارەكانی‌و یاسای سەرۆكایەتیش هەموار بكاتەوە، یەكێتی كێشەی لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتیدا نییە، چاوەڕوان دەكرێت لەسەر بنەمای ئەم قسەیەی وەفدی یەكێتی، پارتی دەستبەكاركردن بكات بۆ هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، پێش كۆتایی ئەم مانگە كاندیدی پارتی (مەسرور بارزانی) رادەسپێردرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت.   جەوهەری كێشەكە ! لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا، وەفدی پارتی بەتەواوەتی بۆی روونبوەتەوە كە كرۆكی كێشەكانی یەكێتی‌و بەرزركردنەوەی سەقفی داواكارییەكانی، پەیوەندی بە كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتییەوە هەیە. یەكێتی دەیەوێت لە كابینەی نوێدا سێ پۆستی باڵا وەرگرێت، تاوەكو بەو پۆستانە پارسەنگی ناكۆكی نێوان باڵە جیاوازەكانی خۆی بكات، سێ پۆستی سیادی بۆ هەریەكە لە (قوباد تاڵەبانی- دەرباز كۆسرەت رەسوڵ- حاكم قادر). ئەو پۆستانەی كە ئێستا بەر یەكێتی كەوتوون، بەشی پڕكردنەوەی پێداویستی باڵەكان ناكات، یەكێتی دەیەوێت پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بگۆڕێتەوە بە دوو پۆستی باڵا، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان ناڕەزایەتی هیچ یەكێك لە باڵەكان دانامركێنێتەوە. چاوەڕواندەكرێت پارتی هاوكات لەگەڵ كاركردن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی یەكێتی لەناو كابینەی نوێ، كاریش بكات بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی نێوان باڵەكانی یەكێتی لەناوخۆی ئەو حیزبەدا، ئەمەش لەڕێگەی پێشنیازكردنی پێدانی پۆستی حزبی باڵا بەوانەی كە لە حكومەت پشكیان بەرناكەوێت.

( درەو میدیا): خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی هاوڵاتیان‌و چین‌و توێژەكانی جەزائیر، عەبدولعەزیز بوتەفلیقەی سەرۆكی جەزائیریان ناچاركرد، دەستبەرداری خۆكاندیدكردنی بۆ خولی پێنجەی سەرۆكایەتی بێت. بڕیاربوو، 18ی مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە جەزائیر بەڕێوەبچێت، لەگەڵ دەنگۆی خۆكاندیدكردنی بوتەفلیقە بۆ خولی پێنجەمی سەرۆكایەتی، هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین رژانە سەر شەقامەكان‌و خۆپیشاندانیان دەستپێكرد. دوای دوو رۆژ لە خۆپیشاندانەكان، بوتەفلیقە كە لە ساڵی 2013ەوە دووچاری جەڵتەی مێشك بووە و لەسەر كورسی گەڕۆكە جەزائیری بەرەو سویسرا بەجێهێشت بۆ چارەسەركردن‌و ئێوارەی یەكشەممە گەیشتەوە وڵاتە. دادوەرەكان پرسەكەیان یەكلاكردەوە ئەمڕۆ دووشەممە زیاتر لە هەزار دادوەری جەزائیر لە بەیاننامەیەكدا رایانگەیاند ئەگەر بوتەفلیقە خۆی بۆ خولی پێنجەمی سەرۆكایەتی كاندید بكات ئەوا ئامادەنین پرۆسەی هەڵبژاردن بەڕێوەبەرن. ئەو دادوەرانە لە بەیاننامەیەكدا رایانگەیاند ئامادەنین دژی خواستی هاوڵاتیانی وڵاتەكەیان بوەستنەوە. هەڵبژاردن دواخرا دوای گەڕانەوەی ئێوارەی ئەمڕۆ دووشەممە بوتەفلیقە ناچاربوو مل كەچ بكات بۆ خواستی خۆپیشاندەرانی وڵاتەكەی. بوتەفلیقە لە پەیامێكیدا بۆ گەلی جەزائیر كە ئاژانسی هەواڵەكانی ئەو وڵاتە بڵاویكردەوە دواخستنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی راگەیاند كە بڕیاربوو 18ی نیسانی داهاتوو بكرێت. هەروەها بوتەفلیقە راشیگەیاندووە باری تەندروستی و تەمەنی رێگەی پێنادەن كە ئەركی خۆی بەرامبەر بە گەلەكەی بەڕێوەبەرێت و ئاماژەیبەوەشداوە كە " هەرگیز نیازی ئەوەی نەبووە خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتەی كاندید بكاتەوە".  بوتەفلیقەی تەمەن 82 ساڵ كە لە ساڵی 1999ەوە چوار خولە سەرۆكی جەزائیرە، رونیشیكردەوەتەوە كە لە پەیامی گەنجانی جەزائیر تێدەگات و ئەو پرۆژە دەستورەی كە كۆڕبەندی نیشتمانی ئامادەی دەكات دەخات راپرسییەوە و دوای ئەنجامدانی دانوستانێكی  نیشتمانی گشتگیر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی سازدەكرێت. .  

راپۆرت: نامیق رەسوڵ- فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف قەیوان.. ناوی دوو گوندە (قەیوانی گەورە، قەیوانی بچوك) لەناحیەی (گاپیڵۆن)ی سەربە قەزای شاڕباژێر، ئێستا قەیوان نەك تەنیا سنوری شارباژێر، بەڵكو سلێمانی‌و هەرێمی كوردستانیشی تێپەڕاندووە. قەیوان ئێستا گروپێك كۆمپانیایە كە زۆنی سەوزی قوتداوە‌و جڵەوی زۆربەی كەرتە ئابورییەكانی سنورەكەی بەدەستەوەیە، بەهۆی پێگە ئابورییە بەهێزەكەیەوە، رەنگە لە داهاتوودا هاوشێوەی كۆمپانیا زەبەلاحەكانی خۆرئاوا هەژمونی خۆی بەسەر سیاسەتی ناوچەكەشدا بەسەپێنێت. قەیوان گەیشتوەتە قۆناغێك، خەریكە بەتەواوەتی بازاڕ لە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی لەدەستی كۆمپانیاكانی تر دەردەهێنێت. پەرلەمانی عێراق لێكۆڵینەوە دەكات لیژنەی نەوت‌و غاز لە پەرلەمانی عێراق بەنیازە لێكۆڵینەوە لە ئاستی باڵا دەستپێبكات لەگەڵ هەموو ئەوانەی لە دۆسیەكانی گەندەڵی لە وەزارەتی نەوتدا تێوەگلاون. هەیبەت حەلبوسی، ئەندامی ئەو لیژنەیە لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا وتی:" لیژنەی نەوت غاز سوورە لەسەر لێكۆڵینەوە لە گەندەڵی‌و گرێبەستەكانی كۆمپانیاكانی قەیوان‌، سۆمۆ، كار". دوان لەو كۆمپانیایانەی كە ئەو پەرلەمانتارەی عێراق ناوی بردوون، لە هەرێمی كوردستانن، كە ئەوانیش كۆمپانیای (قەیوان)و كۆمپانیای (كار)ە. (درەو میدیا) لە قۆناغی داهاتوودا بە زنجیرەیەك راپۆرت، زانیاری ورد لەسەر كاری كۆمپانیاكان لە هەرێمی كوردستان‌و چۆنیەتی وەرگرتنی پرۆژەكان‌و پشكداریی‌و دەستوەردانی سیاسەتمەنداران لە كاری كۆمپانیاكان ئاشكرادەكات. كۆمپانیای قەیوان بەگوێرەی ئەوەی لە پەیجی فەرمی كۆمپانیاكە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاوكراوەتەوە، ئەم كۆمپانیایە لە ساڵی 1990 دامەزراوە‌و كۆمپانیایەكی نێودەوڵەتییە، چەندین بەرژەوەندی هەمەجۆری بازرگانی‌و وەبەرهێنانی لە هەرێمی كوردستان‌و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، لەوانەش پاڵاوتنی نەوت‌و بازرگانی وزە‌و خانوبەرە‌و هۆتێل. خاوەنەكانی ئەم كۆمپانیایە، كوڕانی (شێخ تەیب قەیوانی)ن.  بەپێی زانیارییە نافەرمییەكان، كۆمپانیای قەیوان دووەم گەورە كۆمپانیایە لەسەر ئاستی عێراق لەڕووی سەرمایەوە، سەرمایەی ئەم كۆمپانیایە لەنێوان (10 بۆ 12) ملیار دۆلار ئەژماردەكرێت، جگە لە پرۆژە ئابورییەكان لەناو هەرێمی كوردستان، لە دەرەوەی وڵاتیش چەندین پرۆژەی هەیە، بۆیە كۆی گشتی سەرمایەی كۆمپانیاكە بەدیاریكراوی نازانرێت. ساڵی 2016 ئەم كۆمپانیایە بۆ دروستكردنی وێستگەی كارەبای بازیان، بڕی (105 ملیۆن) دۆلاری لە بانكێكی ئەڵمانی قەرزكردووە، ئەمە دەریدەخات، قەبارەی سەرمایەكەی زۆر گەورەترە لەو ژمارانەی كە باسیان لێوەدەكرێت. بەمدواییە، ژمارەیەك لە بەرپرسانی حزبیی لە سلێمانی، تەنگیان بە خاوەنەكانی كۆمپانیای قەیوان هەڵچنیوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەشێك لە كارەكتەرە سیاسی‌و ئەمنییەكانی زۆنی سەوز پێیانوایە ئەو كۆمپانیایە لەژێر چاودێری‌و ئاسایشی ئەواندا گەشەی كردووە‌و دەبێت لەبەرامبەر ئەوەدا هەندێك لە قازانجەكەی بەوان بدات. پرۆژەكانی (قەیوان گروپ) ئەم كۆمپانیایە زۆرینەی بوارەكانی لە زۆنی سەوز كۆنترۆڵكردووە، لە كەرتەكانی دەرمان، نیشتەجێبوون، نەوت، كارەبا، ئامێرە كارەبایی‌و ئەلیكترۆنییەكان، خوێندنگە‌و زانكۆدا پشكی گەورەی هەیە، بازرگانی ئەم كۆمپانیایە گەیشتووەتە برنج‌و كلینێكس‌و بۆیاخیش. پرۆژەكانی قەیوان لە كەرتی نیشتەجێبوون ئەم كۆمپانیایە سێ پرۆژەی گەورەی نیشتەجێبوونی لەناو شاری سلێمانی هەیە. •    بەرزاییەكانی سلێمانی (پرۆژەی نیشتەجێبوون لە باكوری شاری سلێمانی) •    قەیوان سیتی (پرۆژەی نیشتەجێبوون لە باكوری رۆژئاوای شاری سلێمانی) •    بەرزاییەكانی قەیوان (پرۆژەی نیشتەجێبوون لە رۆژهەڵاتی شاری سلێمانی) •    قەیوان تاوەر (تاوەری بازرگانییە لەناو جەرگەی شاری سلێمانیدا) پرۆژەكانی قەیوان لە كەرتی وزەدا لە كەرتی وزەشدا، كۆمپانیای قەیوان لە زۆرنی سەوزدا پشكی گەورەی هەیە، لە دیارترین پرۆژەكانی قەیوان لە بواری وزەدا: •    پاڵاوگەی بازیان (پاڵاوگەی نەوت) •    وێستگەی بازیان (بەرهەمهێنانی كارەبا) قەیوان‌و پرۆژەی كارەبا وێستگەی كارەبای بازیان كە سەربە كۆمانیای قەیوانە، توانای بەرهەمهێنانی كارەبا تێیدا (750 مێگاوات)ە، لە (4) یەكە پێكهاتووە، هەر یەكەیەكی (125 مێگاوات) كارەبا دەدات، (200 مێگاوات) كارەباش لە هەڵمی گەرمیەكەی وەردەگیرێت. ئێستا وێستگەی بازیان كارەبای سێ (یەكە)ی خۆی بە حكومەتی هەرێم دەفرۆشێت‌و كارەبای یەكەیەكیش بە حكومەتی عێراق. بەپێی رێككەوتنێك لەگەڵ وەزارەتی كارەبای عێراق، وێستگەی كارەبای بازیان لە تەموزی 2017وە بۆ ماوەی (5 ساڵ) بڕی (125 مێگاوات) كارەبا دەداتە حكومەتی عێراق، رێككەوتنەكە بەجۆرێكە حكومەتی عێراق خۆی گازوایل بۆ وێستگەی بازیان دابین دەكات‌و بۆ هەر واتێكیش بڕی (3.2 سەنت) بە كۆمپانیاكە دەدات، كە رۆژانە دەكاتە ( 96 هەزار) دۆلار، مانگانەش دەكاتە (2 ملیۆن‌و 880 هەزار) دۆلار. لەلایەكی ترەوە، وێستگەی بازیان كە سەربە كۆمپانیای قەیوانە، كارەبای سێ یەكەی تری خۆی بە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەفرۆشێت، كارەبای ئەو سێ یەكەیە (375 مێگاوات)ە، لە تشرینی یەكەمی 2018وە حكومەتی هەرێم بۆ هەر واتێك لە سەعاتێكدا بڕی (3.2 سەنت) بە كۆمپانیای قەیوان دەدات، واتە لە رۆژێكدا (288 هەزار دۆلار)، كە لە مانگێكدا دەكاتە (8 ملیۆن‌و 640 هەزار) دۆلار. قەیوان‌و كەرتی نەوت   لە بواری نەوتدا، گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان چەندین بازرگانی هەیە، لە گواستنەوەو پاڵاوتن‌و فرۆشتنی نەوتدا. ئەم كۆمپانیایە خاوەنی كەشتیەكی گواستنەوەی نەوتە لە بەندەری (خۆر زوبەیر) لە بەسرە، بەناوی كەشتی (دوبرا)، كە توانای هەڵگرتنی (7 هەزار تەن) نەوتی هەیە. سەرباری ئەو كەشتییە، بەپێی رێككەوتنێك لەنێوان كۆمپانیای قەیوان‌و كۆمپانیای نەوتی باكور، رۆژانە (38 بۆ 42 هەزار) بەرمیل نەوت لە كەركوكەوە دەدرێتە پاڵاوگەی نەوتی بازیان كە سەربە كۆمپانیای قەیوانە، بەمەبەستی پاڵاوتنی، هەر بەرمیلێكی بە (8 بۆ 10) دۆلار دەپاڵێوێت، داهاتی پاڵاوتنی ئەم نەوتە بۆ كۆمپانیای قەیوان مانگانە (12 ملیۆن) دۆلارە. لە كەرتی نەوتدا، كۆمپانیای قەیوان ئەم كارانە دەكات: •    پاڵاوتنی نەوتی سپی بۆ عێراق لە پاڵاوگەی نەوتی بازیان  •    گواستنەوەی نەوت لە كیڵگە نەوتییەكانەوە بۆ پاڵاوگەكان •    هێنانی سوتەمەنی (بەنزین، نەوتی سپی، گاز) لە ئیماراتەوە بۆ هەرێمی كوردستان  •    گرێبەستی گواستنەوەی گازی (LPG)  قەیوان‌و كەرتی تەندروستی كۆمپانیای قەیوان لە بواری هاوردەكردنی دەرمانیشدا كاردەكات‌و لە سلێمانی چەندین كۆگای دەرمانی هەیە، كۆمپانیاكە لە پەیجی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، باسی هەموو پرۆژەكانی خۆی دەكات، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی بە كارەكانی لە بواری دەرمان نەكردووە. كۆمپانیای قەیوان، بەپێچەوانەی كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵاوە، تائێستا لە بواری دروستكردنی نەخۆشخانەی ئەهلیدا خۆی تاقینەكردوەتەوە، بەڵام رەنگە لە داهاتوودا پەل بۆ ئەو كەرتەش بهاوێت، بەوپێیەی حكومەتی هەرێم رووی لەو ئاڕاستەیەیە تەندروستی رادەستی كەرتی تایبەت بكات. قەیوان‌و بازرگانی ئامێرە كارەباییەكان ئەم كۆمپانیایە هاوكات بریكاری سەرەكی ژمارەیەك براندی جیهانییە لە بواری ئامێرە كارەبایی‌و ئەلیكترۆنییەكان، لەوانە:  •    ئامێرەكانی هیتاچی •    هایسنس •    گراند قەیوان لە كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵادا  كۆمپانیای قەیوان، لەبواری وەبەرهێناندا، پەلی كێشاوە بۆ كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵا، لەو بوارەدا پاشەكشێی كەرتی حكومی قۆستوەتەوە بۆئەوەی وەبەرهێنان بكات، چەندین خوێندنگە‌و قوتابخانە‌و پەیمانگا‌و زانكۆی دامەزراندووە، كە خوێندن تێیاندا بە پارەیەو زیاتر منداڵانی چینە دەستڕۆیشتووەكان دەتوانن لەم خوێندنگانەدا بخوێنن. دیارترین پرۆژەكانی قەیوانی لە كەرتی پەروەردەدا: •    كۆمەڵگەی پەروەردەیی بەریتانی نێودەوڵەتی- سلێمانی •    قوتابخانەی كوردجینیەس •    پەیمانگای كۆمپیوتەری سلێمانی ناحكومی •    پەیمانگای تەكنیكی كوردستان •    پەیمانگای پەروەردەی وەرزشی سلێمانی- ناحكومی •    پەیمانگای سلێمانی ناحكومی بۆ زانستەكانی گازو پترۆڵ •    كۆلێژی سلێمانی ناحكومی كچان •    كۆلێژی سەلاحەدینی ئەیوبی كوڕان قەیوان‌و فەتحوڵڵا گوڵەن هەردوو كۆلیژی (سلێمانی ناحكومی كچان)‌و (سەلاحەدینی ئەیوبی كوڕان)‌و چەند قوتابخانەیەكی بنەڕەتی پێشتر سەر بە كۆمپانیای (فەزالەر)ی توركی بوون، دوای فشارەكانی حكومەتی توركیا بۆ داخستنی پرۆژەكانی بزوتنەوەی "خزمەت"ی فەتحوڵا گولەن، كۆمپانیای قەیوان بەهەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی هەرێم ئەو پرۆژانەی هەڵگرتەوە‌و ئێستا خاوەندارێتییان دەكات، بەڵام ستافی ئەو خوێندنگانە هەمان ستافی پێشوون.  پرۆژەی قەیوان لە كەرتی خوێندنی باڵادا: كۆمپانیای قەیوان، ساڵی 2018 زانكۆی نێودەوڵەتی قەیوان UTMی لە سلێمانی دامەزراند، ئەم زانكۆیە وەك زانكۆیەكی ئەهلی كە خوێندن تێیدا بە پارەیە لە وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێم‌و عێراق مۆڵەتی وەرگرتووەو خوێندن تێیدا بە زمانی ئینگلیزییە. بەوتەی بەرپرسانی زانكۆكە، ئەو بەشانەی لە زانكۆی قەیوان (یو تی ئێم) كراونەتەوە، لەسەر خواستی بازاڕو كۆمپانیاكانی هەرێمی كوردستان‌و عێراقن‌و دەرچووەكانی ئەم بەشانە، هەلی كاری مسۆگەریان دەبێت لە كەرتی تایبەتی‌و حكومیدا، بەشەكانیش بەگشتی لەبواری خوێندنی (تەكنۆلۆجیا، ئای تی، كۆمپیوتەر، سەرچاوەی مرۆیی‌و كارگێڕی)دایە، تیمێكی پسپۆڕی مالیزیی ئیدارەی زانستی‌و كارگێڕی‌و بەڕێوەبردنی زانكۆكە دەكەن. چەند  بازرگانییەكی تر سەرباری، كەرتە گەورەو گرنگەكان، قەیوان ژمارەیەك لە بازرگانییە بچوكەكانیشی كۆنترۆڵكردووە، لە نمونەی: •    بازرگانی كلینێكس (كلینێكسی مایا) •    بۆیاخی الجزیرە (پێشانگایەكە لە شەقامی 60 مەتری شاری سلێمانی) •    ساڵۆن‌و كلینیك‌و بەرهەمەكانی جوێل •    بەرهەمەكانی لێگۆ •    برنجی قەیوان  قەیوان‌و هەژمونی سیاسی گومانی تێدانیە دارایی كاریگەرییەكی بەهێزی بۆسەر ژێرخان‌و سەرخانی ئابوری هەیە لە جیهاندا، دارایی دڵی زیندوو و بزوێنەری ئابورییە، سروشتییە ئەوەی سامان‌و دارایی زۆری هەبێت، راستەوخۆ هێزۆ هەژمونی سیاسیشی هەیە، ئێستا كۆمپانیاكان ئەو قەوارەیەن كە سەرمایە زۆرەكانیان كەڵكە بووە، لەگەڵ تێپەڕینی كات‌و هەوڵی بەردەوام بۆ قازانج، چەندین كۆمپانیای زەبەلاح دامەزرێنران، كە خاوەنی سەرمایەو بودجەیەكی وەهان كە یەكسانە بە بودجەی ئەو دەوڵەتەی تێیدان. لە زۆنی سەوز لە هەرێمی كوردستان، كۆمپانیاكانی قەیوان خاوەنی گەورەترین هەژمونی سیاسین، ئەم كۆمپانیایە لەناو دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان بەدیاریكراوی لە پەرلەمان‌و وەزارەتەكاندا چەندین خەڵكی هەیە كە بەرگری لە پرۆژەكانی دەكەن، لەناوەندی سیاسی حزبەكانیشدا كارەكتەری سیاسی باڵا هەن پشتیوانی دەكەن، پشتیوانییەكەش جیاوازە، یان ئەوەیە هەندێك لەو كارەكتەرانە پشكدارن لە پرۆژەكانی كۆمپانیاكەدا، یان بەشێوازی تر سودمەندن لە سەرمایەی ئەم كۆمپانیایە. لەسەر ئاستی میدیاش، كۆمپانیای قەیوان چ وەكو كەناڵە میدیاییەكان، چ وەكو ئەو كارەكتەرانەی كە لە بواری میدیادا كاردەكەن‌و كەسانی دیارن، ئەسپی خۆی تاوداوە‌و وایكردووە زۆرێك لە میدیاكان قسە لەسەر پرۆژەكانی نەكەن، ئەمەش زیاتر لەڕێگەی ریكلامە بازرگانییەكانی كۆمپانیاكەوە جڵەوگیركراوە. قەیوان‌و كارە خێرخوازییەكانی ئەم كۆمپانیایە لەگەڵ گەورەبونی بەردەوامیدا، لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە زۆرجار بانگەشە بۆ كارە خێرخوازییەكانی دەكات. لە دیارترین كارە خێرخوازییەكانی كۆمپانیاكە بریتییە لە دروستكردنی مزگەوت‌و خوێندنگە‌و هاوكاریكردنی دامەزراوەكانی حكومەت‌و یارمەتیدانی هەژاران، خاوەنەكانی كۆمپانیاكە شانازی بەوەوە دەكەن كە زەكاتی سەرمایەكەیان دەردەكەن، بەڵام زۆرێك لە سەرمایەدارە بچوكەكان بەردەوام گلەیی ئەوە دەكەن قەیوان دەرفەتی كاری بۆ ئەوان نەهێشتووەتەوە‌و هەموو كەرتەكانی قوتداوە.  

راپۆرت: ئارام مەحمود  هەروەك چۆن بڕیاری سەپاندنی سیستمی زۆرەملێی پاشەكەوتی موچە لەماوەی سێ‌ ساڵی ڕابردوودا یەكێك بوو لە پرسە هەرە گەرمە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكان لە هەرێمی كوردستان، بڕیاری لابردنیشی بەهەمان سەنگ‌و بایەخەوە بووەوە باسی گەرمی ژمارە (یەك)ی شەقام‌و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و نێوەندە جیاوازەكان. بەبڕوای زۆرێك لە چاودێران، بڕیاری بڕینی بڕێكی نائاسایی و نایاسایی لەموچە‌و كۆكردنەوەی سێ‌ بەشی سفرەو خوانی سەدان هەزار خێزان لەچاوتروكاندنێكدا، بەقەبارەی گەورەیی ستەمەكەی سەركەشی و  سەركێشیەكی گەورەش بوو كە ڕەنگە كەم حوكمڕان هەبێت لەدونیادا جورئەتی هەنگاوێكی لەو شێوەیە بكات، لەترسی كاردانەوەو توڕەیی شەقام، بەڵام دەسەڵاتدارانی كوردستان نەك هەر گوێیان بەمە نەدا، بەڵكو بایەخیان بەو مەترسیەش نەدا كە هێزێكی گرنگ‌و ئەساسی وەك بزوتنەوەی گۆڕان هەمووی چەند مانگێك بوو لەحكومەت دورخرابۆوەو دۆخی سیاسیش بەتەواوی  شڵەژابوو. پاشكەوت لەڕەهەندە ئابورییەكەی داماڵرا بەشێك لە شارەزایانی بواری ئابوری دەڵێن، بڕیاری پاشەكەوتكردنی موچە لەبنەمادا بڕیارێكی ئابوری بوو، حكومەت بڕیاری سكەڵهگوشینی دا بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە داراییە ناهەموارەی بەرۆكی گرت، كە لە ئاكامی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆو بڕینی بودجە لەلایەن بەغداوە ڕوبەروی بووەوە، بەڵام سیاسییەكان ئەو پرسەیان لە ڕەهەندە ئابورییەكەی داماڵی‌و، كردیانە كارتێكی سیاسی‌و دژ بە یەكتری بەكاریانهێنا، ئەوەی یارمەتیدەریش بوو بۆ برەودان بەم بازاڕە، ئەو تۆمارە خراپەیە كە دەسەڵاتی سیاسی هەیەتی بەتایبەت لەبواری گەندەڵی و ناشەفافی و شاردنەوەی داهاتی گشتی. لێرەوە ئازارەكانی خەڵك‌و بڕینی قوتیان بوو بە كارتێكی قورس‌و گرانبەهای زۆرێك لە هێزەكان‌و ئەولەویەتی ئەوخاڵانەی ڕیزیان دەكرد بۆ یەكتر، لەكاتێكدا ئەو ڕاستیەشیان دەزانی كە بڕیاڕی هەڵگرتنی پاشەكەوت لەبنەمادا پەیوەستە بەڕێككەوتن لەگەڵ بەغداد، بەڵام بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی (استهلاك محلی) بەردەوام باسیان دەكرد. سەركەوتن هەزار خاوەن‌و شكست بێكەسە بۆچونی زۆرێك لەخەڵك وایە، لابردنی پاشەكەوتی مووچە كە هەندێك لە لایەنەكان  كردویانەتە دەستكەوت‌و ئازایەتی، پێش ئەوەی دینارێكی چووبێتە گیرفانی موچەخۆرانەوە، لەبنەڕەتدا نە دەستكەوتەو نە ئازایەتییە، بەڵكو ڕێككردنەوەی ستەمێكە كە دەبوو ڕونەدات.  بەوپێیەی ئەم پاشەكەوتە لەبنەمادا چ سەپاندنی و چ لابردنی، پرسێكی لۆكاڵی و ناوخۆی هەرێمی كوردستان نەبووە تا چارەسەرەكەی لەدەستی لایەنەكاندا بێت، بەڵكو لەهەردوو بارەكەیدا پەیوەست بووە بەهاتن و نەهاتنی بودجە لەبەغدادەوە، بۆیە هەرچی لەوبارەوە بوەترێت ناڕاستییەكی زەق و منەتكردنێكی بەلاشە بەسەر خەڵكەدا، ڕەنگە هەندێك  لەو سیاسەنەشی ئەو منەتە دەكەن دەیان هێندەی موچەخۆرێكی ئاسایی سودمەندترن لەو بڕیارە، زۆرێك لەخەڵك وەك فاكت ‌و ڕاستی حاشا هەڵنەگر ئەم تێگەیشتنەیان هەیەو ئەو ئیدیۆمە باوە دووبارە دەكەنەوە كە دەڵێت"سەركەوتن هەزار خاوەنی هەیە، بەڵام شكست بێكەسە". بودجە بەرامبەر گەڕانەوە  بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "درەومیدیا" كەتوون، هەرێم‌و بەغداد ڕێككەوتون لەمساڵدا هەولێر هیچ بڕە نەوتتێك ڕادەستی بەغداد نەكات، پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی 2019ش بۆیە بەوشێوەیە پەسەندكرا، ئەگەر هەرێم نەوتیش ڕادەستی بەغداد نەكات مانگانە بڕی (522) ملیار دینار وەردەگرێت، ئەمە ڕۆحی ڕێككەوتنەكەیە. زانیارییەكان ئاماژە بەوەدەكەن، هەرێم‌و بەغداد وا ڕێككەوتون لەمساڵدا، هەرێم نەوتی خۆی بەشێوەیەكی سەربەخۆ بفرۆشێت و بڕێك لەپارەكەی لەگەڵ بودجەكەی بەغداد بۆ موچەخۆران تەرخانبكات و كۆتایی بە پاشكەوتی موچە بهێنێت، مانگانەش  بڕی (200 ملیۆن) دۆلار بداتەوە بە قەرزی كۆمپانیا نەوتییە بیانییەكان، بڕیارە لەماوەی ئەمساڵەدا هەرێم قەرزی كۆمپانیاكان بداتەوەو لەساڵی داهاتوشەوە نەوتەكەی ڕادەستی بەغداد بكات، وەك دەوترێت ئەگەر ئەمە ڕووە هونەرییەكەی بێت، ئەوا ڕێككەوتنەكە دیوێكی سیاسی گرنگیشی هەیە. دیوی سیاسی ڕێككەوتنەكە چاودێرانی دۆخی عێراق دەڵێن، ئەو پێشهاتە تازەیەی هاتوەتەگۆڕێ‌، بەرهەمی لێكگەیشتنێكی پشتی پەردەی نێوان هەرێم و بەغدادیە بە سەرپەرشتی و فشاری وڵاتانی ئیقلیمی، بەتایبەت ئێران‌و موبارەكەی ئەمریكاش، بۆ هێوركردنەوەی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغداد ئەگەر بەشێوەیەكی كاتیش بێت، كە هەنگاوی یەكەمی بە گەڕانەوەی ڕەسمی كورد بۆ بەغدادو سفركردنەوەی كێشەكان دەستی پێكرد، هەنگاوی دواتریشی گەڕانەوەی بودجەی بڕاوی خەڵكی كوردستان بوو، ئەوەش دوای ململانێیەكی توند كە تا ئاستی ڕیفراندۆم‌و هەڕەشەی گۆڕینی نەخشەی سیاسی ناوچەكەو بەكارهێنانی هێزی سەربازی سەری كێشا. حكومەتی عێراق كە ئێستا كە شیعەكان بڕیاردەری یەكەمن تێیدا، بەخۆڕایی و بێئەوەی بەرمیلێك نەوتی دەستكبكەوێت لەساڵێكدا زیاتر لە (7 ترلیۆن) دینار نادات بە هەرێم و هەرێمیش نەوتەكەی بەشێوەیەكی سەربەخۆ بفرۆشێت‌و دینارێك ڕادەستی بەغداد نەكات، ئەگەر لەبەرامبەر دەستكەوتێكی سیاسی گەورەدا نەبێت، دەستكەوتەكەش وازهێنانی كوردە لەخەونی جیابونەوەو كردنەوەی بەغدادە بەقیبلەی سیاسی. شیعەكان‌و ترس لە نەفرەتی مێژوو شیعەكان ترسێكی مێژوویی گەورەیان هەبوو لەكەرتبونی عێراق و جیابونەوەی كورد لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەواندا، بۆیە پارەیان كردە قوربانی ناوبانگ و ترس لە " نەفرەتی مێژوو" . بۆ شیعەكان گرنگ بوو دوای زیاتر لە هەزار ساڵ گەڕاونەتەوە بۆ دەسەڵات لە عێراق، ڕوخسارو نەخشەی سیاسی ناوچەكە بپارێزن و ڕێگە بە دروستبوونی جسیمێكی سیاسی تازە نەدەن لەناوچەكە، ئەو قسەیە نەیەننە سەرخۆیان كە بەدرێژایی زیاتر لە هەزار ساڵ  سوننە مەزهەبەكان لەم ناوچەیە باڵادەستبون‌و ڕێگەیان بەكەرتبونی ناوچەكە نەداوە، بەڵام شیعەكان دوای چەند ساڵێك لە گەیشتنیان بە دەسەڵات ناوچەكە ڕوبەڕوی دابەشبوون بووەوە، وێڕایی ئەوەی جیابونەوەی كوردستانیان بە سەرەتای هەڵوەشانەوەی عێراق دەزانی و ترسیان هەبوو دوای ئەو هەنگاوە سوننەكان لەباكور و ڕۆژئاوای عێراق و هاومەزهەبەكانیشیان لەباشور (بەسرە) دوای جیابونەوە بكەن، بۆ ئەوەی ئەم ترسەش بەتەواوی دوربخەنەوە وەك چۆن ئامادەبون هێزی سەربازی بەكاربهێنن، لە دانوستان‌و سیاسەتكردنیشدا ئامادەبوون ملیارەها دۆلار بخەنە خزمەتییەوە.  

راپۆرتی: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف  لەماوەی تەنها (10) رۆژی داهاتوودا (11/3/2019 بۆ 21/3/2019) واتە تاوەكو جەژنی نەورۆز، بڕی زیاتر لە (یەك ملیار دۆلار) دەكەوێتە ناو بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانەوە. ئەم پارەیەش، ئەو موچەیەیە كە حكومەت بڕیاریداوە بەبێ پاشەكەوت بە فەرمانبەرانی بدات لەگەڵ ئەو پارەیەی كە بڕیارە بە بەڵێندەران بدرێت لەگەڵ خەرجی وەزارەتەكان، پارەكە بەمشێوەیە دابەشبووە: •    بڕی (881 ملیار) دینار بۆ موچەی موچەخۆران  •    بڕی (100 ملیار) دینار بۆ پارەی بەڵێندەران  •     بڕی (120 ملیار) دینار بۆ خەرجی وەزارەتەكان پاڵنەرەكانی بەرزبونەوەی نرخ  هاتنەناوەوەی ئەم بڕە زۆرەی پارە بۆناو بازاڕەكان، مەترسی هەڵاوسانی ئابوری درستكردووە، هەندێك هۆكار هەن كە وایكردووە فرۆشیاران چاویان لە بەرزكردنەوەی نرخەكان بێت، لەوانە:  •    لابردنی پاشەكەوتی موچە •    رێككەوتنی سیاسی‌و ئابوری نێوان هەرێم‌و بەغداد •     نزیكبوونەوەی وادەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم‌و رێككەوتنی لایەنەكان  •    نزیكبوونەوەی جەژنی نەورۆزو هاتنی ژمارەیەكی زۆر گەشتیار  نرخ لە بازاڕدا لەدوای راگەیاندنی هەواڵی هەڵگرتنی پاشەكەوت لەسەر موچەی موچەخۆران، كڕیاران لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان تاڕادەیەك هەست بەبەرزبوونەوەی نرخەكان دەكەن، بەڵام ئەم بەرزبوونەوەیەی نرخ هەموو بوارەكانی نەگرتووەتەوە. گۆشتی مریشك لەم رۆژانەدا نرخی هەر كیلۆیەكی لە (هەزارو 750) دینارەوە بۆ (3 هەزارو 500) دینار بەرزبوەتەوە. لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا)، گۆران قادر سەرۆكی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی رایگەیاند، هیچ بیانویەك نییە بۆ بەرزكردنەوەی نرخەكان‌و گرانفرۆشی، ئەوان وەكو لیژنەكانی قایمقامیەت رێگەنادەن دەستكاری ئەو نرخانە بكرێت كە دیاریكراون، هەر فرۆشیارێك سەرپێچی بكات، سزا دەدرێت. گۆڕان قادر رەتیكردەوە، لەدوای راگەیاندنی هەواڵی هەڵگرتنی پاشەكەوتی موچەوە نرخ بەرزبوبێتەوە، وتی:" ئەو نرخانەی كە ئێستا هەن، نرخی دیاریكراون‌و هیچ زیادبونێك روینەداوە". پسپۆڕانی ئابوری چی دەڵێن ؟ پسپۆڕانی ئابوری تاڕادەیەك لەسەر ئەوە كۆكن، هاتنی ئەو پارانە بۆ ناو بازاڕ، لێكەوتی ئابوری خراپی لە نمونەی هەڵاوسان‌و قۆرخكاری نابێت، هێندەی ئەوەی ئابوری هەرێم دەبوژێنێتەوە.  خالید حەیدەر مامۆستای زانكۆی سلێمانی‌و پسپۆڕی ئابوری لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" بەشێوەیەكی گشتی زانستی ئابوری پێمان دەڵێت هەر بڕەپارەیەك كە وەربگیرێت، خواست‌و توانای كڕین بەهێز دەكات، كارایی خواست لێكەوتی ئەرێنی دەبێت‌و ئابوری كارا دەكات". لە وەڵامی پرسیاری ئەوەی ئاخۆ زیادبوونی خواستی كڕین لە حاڵی كەمی خستنەڕوودا لە بازاڕ، هەڵاوسانی ئابوری یاخود قۆرخكاری دروستناكات؟ ئەو پسپۆڕە ئاماژەی بەوەكرد" لە بوارە گشتییەكاندا قۆرخكاری ئێستا باوی نەماوە، بۆ نمونە كارەبا‌و تەندروستی‌و ئەو بوارانەی تر كە بەدەست حكومەتەوەن، ئەمانە بابەتی گشتین‌و بەئاسایی نرخەكانیان گۆڕانكاری بەسەردا نایەت، لە بوارەكانی تریشدا وەكو خواردەمەنی‌و گەشتوگوزار‌و گواستنەوە‌و بابەتەكانی تر، بەهۆی ئەوەی كۆمپانیاكانی زۆر بوون، ركابەری نێوان كۆمپانیاكان لە بەرژەوەندی خەڵكە‌و رێگەنادات قۆرخكاری‌و بەرزبونەوەی زۆر لە نرخەكاندا روبدات". محەمەدروئوف سەعید پسپۆڕی ئابوری لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) باسی لەوەكرد" رەنگە هەندێك نرخ بەرزببێتەوە، بەڵام ئاستی گوزەرانی خەڵك باش ئەبێت، واتە ئەگەر نرخیش بەرزببێتەوە، بەو ئاستە مەترسیدارە بەرزنابێتەوە". لەبارەی ئەگەری رودانی هەڵاوسانی ئابوری، وتی:" هاتنی ئەو پارەیە بۆ ناو بازاڕەكان كاریگەری دەبێت بۆ هەڵاوسان، بەڵام بەهۆی ئەوەی كێبركێی نێوان فرۆشیاران زۆرە، پێناچێت قۆرخكاری روبدات".  

درەو میدیا:  مونا قاوەچی سكرتێری پەرلەمانی هەرێمی كوردستان دەڵێت" هۆكاری سەرەكی لادانی سیستمی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم سەردانی "سەرۆك مەسعود بارزانی" بوو بۆ بەغداد ئەو كلیلی لادانی ئەو پاشەكەوتەیە، خەڵك بە لادانی ئەو پاشەكەوتە بەرهەمی یەكێك لەدەسكەوتەكانی سەردانی سەرۆك بارزانی بۆ بەغداد دەخوات، دەشڵێت" ئەوە ڕاست نیە دەسكەوتی هیچ حیزب و لایەنێك بێت بەڵكو جگە لە سەرۆك بارزانی كە هۆكاری سەرەكی بوو ئەو حیزبانەی ئێستا لەدەسەڵات و حكومەتن و ڕۆژی هەینی بەشداربوون لەكۆبونەوەكەی ئەنجومەنی وەزیران بەشداربوون لەلادانی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران نەك حیزبەكانی دەرەوەی حكومەت. لە وتووێژێكدا لەگەڵ دەنگی ئەمریكا مونا قاوەچی سكرتێری پەرلەمانی هەرێمی كوردستان دەڵێت" پاش سەردانەكەی "سەرۆك بارزانی" بۆ بەغداد زانیمان كە گۆڕانكاری لە بژێوی خەڵك ڕودەدات ، بۆیە یەكێك لەبەرهەمەكانی سەردانەكەی سەرۆك مەسعود بارزانی بۆ بەغداد كە ئێستا خەڵك لێی دەخۆن بریتیە لەلادانی سیستمی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ،ئەوەش بووە هۆی ئەوەی حكومەتی هەرێم بڕیارێكی وا گرنگ بدات سەبارەت بەلادانی سیستمی پاشەكەوتی موچە، چونكە پاش سەردانەكەی" سەرۆك مەسعود بارزانی" بۆ بەغداد پەیوەندییەكانی بەغداد و هەرێم بەرەو ئاسایی بونەوە چوون، هیوادارین بەرهەمەكانی تریش لەبارەی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم بەجێ بەجێ كردنی دەستور بێتە دی كە ئەوەش یەكێكە لەكێشە سەرەكیەكان." سكرتێری پەرلەمانی هەرێمی كوردستان ڕەتیكردەوە كە ئەو حیزبانەی دەرەوەی ئێستای حكومەت هیچ ڕۆڵێكیان لەلادانی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بوبێت و وتی" وەك وتم یەكێكە لەبەرهەمەكانی سەردانەكەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغداد، پاشان ئەنجومەنی وەزیران بڕیارەكەی دا، واتە ئەو حیزبانەی ئێستا بە "فیعل"ی لەناو حكومەتدان بەشدارن لەحكومەت و لەو كۆبونەوەیەی ئەنجومەنی وەزیران بەشدارن لەبڕیاری لادانی پاشەكەوتی موچە، بەهیچ جۆرێك ڕاست نیە وە دوری-شە لەڕاستیەوە كە حیزبەكانی تر بەتایبەت ئەوانی ئێستا لەدەرەوەی حكومەتن و وەزیریان لە ناو ئەنجومەنی وەزیران نیە كە بەشداربوبێت لەكۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بەشدار بن لەو بڕیارە وە ناتوانن بیكەنە دەسكەوتی حیزبی ، بەڵام كلیلی سەرەكی سەرۆك بارزانی بوو كە سەردانی بەغدادی كرد لەگەڵ شاندەكەی." سكرتێری پەرلەمانی هەرێمی كوردستان "مونا قاوەچی" ڕەتیكردەوە" هیچ پڕۆژە یاسایەك لەناو پەرلەمان ئامادەكرابێت یا باسكرابێت بۆ گەڕانەوەی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران ڕایگەیاند" تا ئێستا هیچ پڕۆژە یاسایەك نەهاتۆتە پەرلەمان یا هیچ فراكسیۆنێك پێشكەشی نەكردووە كە باس لەدانەوەی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بكات بەڵام ڕەنگە ئەمە دوای پێكهێنانی لیژنە هەمیشەییەكان بێت چونكە ئەمە زیاتر كاری لیژنەكانی پەرلەمانە." قاوەچی وتیشی" پێدانەوەی پاشەكەوتی موچەكانی فەرمانبەران دەبێت بەیاسا ڕێكبخرێت تا مافیان نەفەوتێت، وە بتوانرێت میكانیزمێك دیاری بكرێت تا قورسایی نەكەوێتە سەر كابینەی داهاتوو چونكە ئەو بڕە پارەیە "مەبلەغێكی"زۆرە، بۆیە پێویشتە بەیاسا ئەو "ئالیەتە" دیاریبكرێت."  

 راپۆرتی: درەو میدیا - ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان بەشی چوارەم كەمی تاقیگەی زانستی ‌و دەنگ‌و كۆمپیوتەر و گۆڕەپانی وەرزشی و باخچە‌و هۆیەكانی فێركردن لە خوێندنگەكاندا، یەكێك لەو كێشانەی كە رووبەڕووی كەرتی پەروەردە و فێركردن بوەتەوە لە هەرێمی كوردستاندا. لە 88%ی قوتابخانەكان داتاشۆیان نیە 62%ی قوتابخانەكان كتێبخانەیان نیە، لە 49%ی قوتابخانەكان گۆڕەپانی وەرزشیان نیە، 80% تاقیگەیان نیە گرفتەكانی پەیوەست بە تاقیگەو هۆكارەكانی فێربوون نەبونی تاقیگەی زانستی: بەپێی سیستەمی تازەی خوێندن و بە پێی ستاندارتی نێودەوڵەتیش هەر وایە كە دەبێت هەموو قوتابخانەیەك تاقیگەی تایبەتی خۆی هەبێت بۆ وانەكانی (كیمیا، فیزیا، بایۆلۆجی، زانستەكان و كۆمپیوتەر) بەڵام زۆربەی هەرەزۆری قوتابخانەكانی هەرێمی كوردستان تاقیگەی زانستییان نیەو بەشێكی زۆر لە خوێندكارەكان تا قوتابخانەش تەواو دەكەن چاویان بە تاقیگە ناكەوێت و بە شێوازی پراكتیكی وانەكانیان ناخوێنن. ئەمەش گرفتێكی گەورەی فێربوونیانە كە تەنها بەشێوازی تیۆری گوێ‌ لە وانەكان دەگرن و لە گرنگیی تاقیگە بەهرەمەند نابن. لەم خشتەیەدا رەوشی تاقیگەی قوتابخانەكان دەردەكەوێت:   لە ساڵی خوێندنی (2017-2018) لە كۆی (6629) قوتابخانە تەها (617) قوتابخانە تاقیگەی زانستیان هەیە كە دەكاتە رێژەی (9. 3%) و لەبەرامبەردا (6012) قوتابخانە تاقیگەی زانستیان نیە كە دەكاتە رێژەی (90. 6%)ی قوتابخانەكانی هەرێم. لەو (617) قوتابخانانەی تاقیگەشیان هەیە (110)یان تاقیگەكانیان سەربەخۆ نیە و (186) تاقیگەشیان باری هۆڵەكانیان باش نیەو (248)یان ئامێرەكانیان بەشیان ناكات و (47) تاقیگەش ئامێریان هەر نیە! بەپێی داتاكان لەسەدا 80 ی خوێندنگاكانی هەرێمی كوردستان تاقیگەی پێویستیان بۆ خوێندنی وانە زانستییەكان نییە تا خوێندكاران بتوانن بە شێوەیەكی پراكتیكی وانەكانی تێدا بخوینن، وەك چۆن لە پرۆگرامە نوێكانی خوێندندا جێگەیان بۆ كراوەتەوە. نەبونی تاقیگەی دەنگ: بە دەگمەن نەبێت قوتابخانەكانی هەرێم تاقیگەی دەنگیان نیە بۆ وانەكانی فێر بوونی زمان، بەتایبەتی وانەی زمانی ئینگلیزی كە وانەی سەرەكییە. ئەمەش یەكێكە لەو هۆكارانەی كە بۆتە مایەی ئەوەی خوێندكاری كورد (12) ساڵا زمانی ئینگلیزی دەخوێنێت بەڵام كە خوێندن تەواو ئەكات ناتوانێت دوو رستە بە ئینگلیزی قسە بكات. بەپێی راپۆرتەكانی ئاماری ساڵانەی وەزارەتی پەروەردە، هیچ ئاماژەیەك بە بوونی هیچ تاقیگەیەكی دەنگی نەكراوە كە لە قوتابخانەكاندا هەبێت. كە یەكێك لە كێشە گەورەكان ئێستا بەئینگلیزیكردنی وانەكانی بیركاری و زانستە لەقوتابخانەكانە كە بەردەوام ڕێژەی ئەو قوتابخانانە زیاد دەكرێت، بەڵام نەبونی هۆیەكانی فێركاری و تاقیگەی زانستی كە ئەو وانانە پێویستیانە ئەوەش هێندە بارێكی گرانە بەسەر شانی مامۆستاوە چونكە ئەو پڕۆگرامە پێویستی بەو پێداویستیانەیە.  نەبوونی تاقیگەی كۆمپیوتەر: كۆمپیوتەر زانستێكی سەردەمیانەیەو لەم سەردەمی پێشكەوتن و تەكنەلۆجیایەدا ناكرێت دەستبەرداری بین. مایەی دەستخۆشیە كە وەك وانەیەك لە قوتابخانەكاندا جێگیر كراوە، بەڵام ئەوەی مایەی سەرسوڕمانە ئەوەیە كە ئەم وانەیەش لە زۆربەی هەرەزۆری قوتابخانەكاندا بە تیۆری دەخوێنرێت و خوێندكار (ئەگەر لە ماڵەوە خۆی كۆمپیوتەری نەبێت) لە قوتابخانە چاوی بە كۆمپیوتەر ناكەوێت و وەك پێویست لەم زانستە بەهرەمەند نابێت.  جگە لەمە كێشەیەكی تر هەیە كە قوتابخانەكان مامۆستای كۆمپیوتەریان نییە یان وەك پێویست وانەكە ناڵێنەوە، خراپی پڕۆگرامەكەو نەبونی مامۆستا، یان شێوازی وتنەوەو فەرامۆشكردنی، كێشەی دروست كردووە. هاوكات ئەو وانەیە پێویستە كرداری بێت، بەڵام لەنەبونی كۆمپیوتەر لەقوتابخانەكان، بەتایبەت بۆئەوانەی لەماڵەوە نیانە، ئەوەش گرفتێكی ترە. جگە لەمە وانەی كۆمپیوتەر كراوەتە لاوەكی و پەراوێزخراوە، لە زۆربەی قوتابخانەكان مامۆستای كۆمەڵایەتی وانەكە دەڵێتەوە.  ئەم خشتەیە رەوشی تاقیگەكانی كۆمپیوتەر لە قوتابخانەكاندا دەخاتە روو: لە ساڵی خوێندنی (2017-2018) لە كۆی (6629) قوتابخانە تەها (711) قوتابخانە تاقیگەی كۆمپیوتەری هەیە كە دەكاتە رێژەی (10.7%) و لەبەرامبەردا (5918) قوتابخانە تاقیگەی كۆمپیوتەری نیە كە دەكاتە رێژەی (89.3%)ی قوتابخانەكانی هەرێم. لەو (711) قوتابخانانەی تاقیگەشیان هەیە (62)یان تاقیگەكانیان سەربەخۆ نیە و (130) تاقیگەشیان باری هۆڵەكانیان باش نیەو (320)یان ئامێرەكانیان بەشیان ناكات و (40) تاقیگەش ئامێریان هەر نیە!   نەبوونی گۆڕەپانی یاری: وانەی وەرزش یەكێك لەو وانە گرنگانەیە كە شەوق و زەوقێك بە خوێندكار دەدات روو لە قوتابخانە بكات، گرنگە وانەكە وەك وانەیەكی بنەڕەتی كە پەیوەندی ڕاستەوخۆی بەتەندروستی مرۆڤەوە هەیە، بایەخی پێبدرێت، ئەركی پەروەردەش هەر ئەوەیە. بەڵام زۆربەی هەرە زۆری قوتابخانەكانی ئێمە یا گۆڕەپانی یارییان نییە، یا ئەگەر هەشیان بێت، هیچ مەرجێكی یاریگەی تیا نییە، یا خۆڵ و گڵە یا كۆنكریتە، ئەمەش لە گەلێ‌ كاتدا لە جیاتی ئەوەی سودی هەبێت، بە زیان دەشكێتەوە. گرنگیدان بەوانەكە بەشێوەیەكی ڕۆتینیە. لەلایەكی ترەوە لە وەرزشكردندا زیاتر بایەخ بە كوڕەكان دەدرێت و بەهۆی ناهۆشیاریەوە كچەكان وەرزشیان پێناكرێت، پەروەردە و سەرپەرشتیارانیش بێدەنگن و بەدواداچوونی بۆناكەن، هەندێك مامۆستا بە میزاجی خۆی پێیوایە نابێت جلی وەرزشی لەبەربكەن و عەیبەیە كچان وەرزش بكەن، بەتایبەت لە هەندێك لە قەزاكاندا! لەم خشتانەدا رەوشی قوتابخانەكان دەردەكەوێت كە ئاخۆ وەرزش و گۆڕەپانەكانیان لە چ ئاستێكدایە: ئەو گۆڕەپانانەش كە منداڵ وەرزشی تیادا دەكات بەهیچ جۆرێك بۆ وەرزش شیاو نیە، چونكە زەوییەكەی كۆنكرێتە و كاتێك منداڵ دەكەوێتە سەر زەوی دەست و قاچی دەشكێت. هەروەها مامۆستای وەرزش، وا دەزانێ‌ تەنیا دوو گۆڵی و تۆپتۆپێن وەرزشە، بۆیە تۆپێك دەداتە دەست قوتابییەكان و زۆربەی جاریش خۆی لە ئیدارە دادەنیشێت، منداڵەكانیش هەم بە هاوێشتنی تۆپەكانیان بە قیژە و هاواریان نایەڵن مامۆستایانی دیكە وانەكە بڵێنەوە.  نەبوونی كتێبخانە: كتێب سەرچاوەی زانستە و پێویستە هەر لەسەرەتای تەمەنەوە مناڵان رابهێنرێن بەوەی هاوڕێی كتێب بن، بەڵام بەداخەوە قوتابخانەكانی ئێمە بێ كتێبخانەن، خۆ ئەگەر بەناو ژورێكیشیان بۆ كتێبخانە تەرخان كردبێت، ئەوا چۆڵ و هۆڵە و كتێبی تیا نییە. هەرچەندە لە سیستەمی تازەشدا هاتووە كە دەبێت لە قوتابخانەكاندا كتێبخانە هەبێت. مایەی سەرسوڕمانە كەوا ساڵانە، لەسەر بودجەی پەروەردە، دەیان ملیۆن دینار بە كتێب دراوە، كەچی ئەو كتێبانەی كڕدراون، نە مامۆستایان و نە خوێندكاران، سودی لێدەبینن و نە بەسەر كتێبخانەی قوتابخانەكانیشدا دابەش كراون!!! گەر كتێبخانەش هەبێت، بەڵام لەلایەن قوتابیان و خوێندكارانەوە بەكارنەهێنرێن و نەخوێنرێنەوە، یان لەلایەن ستافی مامۆستایانەوە، قوتابیان فێری خۆشەویستی كتێب و بە كەلتووركردنی خوێندنەوە نەكرێن، دیسان هەر نامان گەیەنێت بەئەنجامی ئەوەی كە خوێندكار بخوێنێتەوەو خوێندنەوە ببێتە كلتور لەناو قوتابخانەكاندا. لەو قوتابخانانەشدا كە كتێبخانە هەیە، گرفتی تر هەیە، لەوانە كارمەندی تایبەتی نییە، بەمانگیش ژوورەكە ناكرێتەوە، پەڕپووتە. لەكاتێكدا ئەگەر كارمەندی خۆی هەبێت، رۆژانە دەوام دەكات و گرنگی بەرێكخستن و دەوڵەمەندكردنی كتێب و كتێبخانە دەدات.  لەم خشتەیەدا ڕێژەی بوونی كتێبخانە لە قوتابخانەكاندا دەخاتە بەرچاو:   نەبوونی هۆكارەكانی فێربوون: یەكێك لە رێگە سەركەوتووەكان بۆ فێربوونی زیاتر و تێگەیاندنی خوێندكار و خۆشەویست كردنی وانەكە لەلای، بەكار هێنانی هۆكارەكانی فێربوونە، وەك: داتاشۆ، نەخشە، وێنەو... هتد. بەڵام ئەوەی بەكارنەیەت لە قوتابخانەكاندا ئەو هۆكارانەن. بینینی وێنەیەك لەبری هەزار وشەیە، ئەوان كاتێك هۆی فێركارییان بۆ بەكار ناهێنرێت، وەك ئەوەیە شتێكی خەیاڵی باس بكرێت. لە پێنج ساڵی رابردوودا هیچ هەوڵێك نەدراوە بۆ دابینكردنی هۆكارەكانی فێربوون، جگە لە بۆرد و ماجیك، هیچ هۆكارێكی تر نەبووە، وەك لەم خشتەیەدا دەردەكەوێت:   نەبوونی شانۆ: لە هیچ كام لە قوتابخانەكاندا هۆڵێكی شانۆ نیە، كە خولیایەكی خوێندكارانەو زیاتر بەرەو قوتابخانە كێشیان دەكات و خوێندكاران دەیانەوێت و دەخوازن بەهرەكانی خۆیانی تێدا دەر بخەن. پێویستە ئەم بابەتە گرنگە لەبەرچاو بگیرێت، هەوڵبدرێت هۆلی شانۆ تەرخان بكرێت بۆ ئەم مەبەستە. لە پێنج ساڵی رابردوودا هیچ هەوڵێك نەدراوە بۆ دابینكردنی هۆڵی شانۆ و زەمینەسازی بۆ نەكراوە. بەپێی راپۆرتەكانی ئاماری ساڵانەی وەزارەتی پەروەردە، هیچ ئاماژەیەك بە بوونی هۆڵی شانۆ نەكراوە كە لە قوتابخانەكاندا هەبێت.  1.    نەبوونی ئینتەرنێت لە قوتابخانەكان: هێلەكانی ئینتەرنێت هۆكاری گەیشتنە بە زانیاری تازەو دنیای پێشكەوتووی دەرەوە، بەداخەوە قوتابخانەكانی ئێمە لەم تەكنەلۆجیایە بێبەشن و هێلی ئینتەرنێت لە هیچ كام لە قوتابخانەكاندا نیە. وا باشە بەرنامەیەك دابنرێت بۆ ئەم مەبەستە. داتاو ئامارەكان كۆنن لەناو پڕۆگرامەكاندا بۆیە گرنگە لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە نوێیەكان پیشان بدرێت. جگە لەوەی بۆ گەیاندنی هەر بڕیارو ڕێنماییەك گرنگە لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە بگات بە قوتابخانەكان لەبەری ئەو هەمو هاتوچۆكردن و تێچونە كەلەسەر قوتابخانەكان دەكەوێت. بەپێی راپۆرتەكانی ئاماری ساڵانەی وەزارەتی پەروەردە، هیچ ئاماژەیەك بە بوونی هێڵی ئینتەرنێت نەكراوە كە لە قوتابخانەكاندا هەبێت.    2.    نەبوونی ژووری تایبەتی وانە كۆمەڵایەتیەكان: چەند گرنگە تاقیگە تایبەت بە وانە زانستییەكان هەبێت ئەوەندەش گرنگە ژوری تایبەت بە وانە كۆمەڵایەتیەكان هەبێت تا لەو ڕێگەیە وانەكان بە پاوەرپۆینت و وێنە و ڤیدیۆ پیشان بدرێت كە بەدڵنییاییەوە ئەوەش كاریگەری باش بەجێدەهێڵێت لەسەر خوێندكارە جگە لەخۆشەویستكردنی وانەكە زۆر كات بەهۆی كەم و كوری پرۆگرامەكە لای خوێندكار ئەو وانانە بێزراون , هاوكات وادەكات بابەتەكانیان لەبیر نەچێتەوە بیرو هزریشیان فراوانتر بێت.

راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ- فازل حەمەڕەفعەت رۆژی 9ی مارسی 1897 سەید جەمالەدینی ئەفغانی كۆچی دوایی كرد، كە یەكێك بوو لە دیارترینی ئەو كەسانەی بانگەوازی شۆڕشی دەكرد لەدژی ئیمپریالیزم‌و روبەڕووبونەوەی دواكەوتوویی لە هەردوو جیهانی عەرەبی‌و ئیسلامیدا. سەید جەمالەدینی ئەفغانی كێیە ؟ جەمالەدینی ئەفغانی ساڵی 1838 لە شارۆچكەی ئەسەدئاباد لە خۆرئاوای كابولی پایتەختی ئەفغانستان لەدایكبووە، نازناوی سەیدی هەڵگرتووە بەهۆی ئەوەی خێزانەكەی سەربە ئەشرافەكان بووە. بەهۆی ئەوەی لە منداڵییەوە لە خوێندندا سەركەوتوو بووە‌و چەند زمانێكی زانیوە لەنێویاندا عەرەبی، لە تەمەنی لاوێتیدا گەیشتووەتە پلە‌و پۆستی دیار، لە گرنگترینیان پۆستی سەرۆك وەزیرانی ئەفغانستان لەسەردەمی شا محەمەد ئەعزەم خان، كە لە ساڵی 1862دا دەسەڵاتی گرتەدەست، بەڵام جەنگی ناوخۆیی رویدا‌و جەنگەكە بە داگیركردنی كابول لە ساڵی 1868 لەلایەن شێر عەلی خانەوە كۆتایی هات، كە برای محەمەد ئەعزەم خان بوو، لەلایەن بەریتانییەكانەوە پشتیوانی دەكرا. لەدوای ئەوە ئەفغانی كۆچی كرد بۆ هیند، ئینگلیزەكان ئابلۆقەیان خستەسەر ماڵەكەی بۆ ئەوەی رێگری بكەن لە دیداری لەگەڵ زانایان‌و شوێنكەوتووە موسوڵمانەكانی، دوای چەند مانگێك ئەفغانی لەڕێگەی دەریاوە گواسترایەوە بۆ میسر. لە میسریشەوە رۆشت بۆ ئیستەنبوڵ، عەبدولعەزیز مەحمود، سوڵتانی ئیستەنبوڵ بەباشترین شێوە پێشوازی لێكرد، بەڵام دواتر لەدژی هەڵگەڕایەوە، كاتێك هەندێك كەس گومانیان لە بیروڕای سوڵتاندا دروستكرد‌و لەلای سوڵتان بۆ جەمالەدینی ئەفغانیان تێچاند، بەپاساوی ئەوەی گوایە ئەفغانی وتویەتی "پێغەمبەرایەتی بەدەستدەهێنرێت"، ئەمە وایكرد ئەفغانی بگەڕێتەوە بۆ میسر. كاتێك ئەفغانی گەڕایەوە بۆ میسر لە رۆژی 23ی مارسی 1871، لەلایەن دەوڵەتەوە پێشوازی لێكراو حكومەت لە خان خەلیلی خانویەكی پێدا لەگەڵ موچەیەكی مانگانەدا كە بڕەكە (10 جونەی) بوو.  ماسۆنیەت لە میسر جەمالەدین ئەفغانی چووە ریزی بزوتنەوەی ماسۆنیەتەوە كە دروشمی  شۆڕشی فەرەنسی " ئازادی، برایەتی ، یەكسانی" بەرزكردبووەوە‌و پاكترین كەسانی كۆمەڵگەی لەخۆگرتبوو، بەبێ‌ رەچاوكردنی رەگەز‌و ئاین. بەڵام كاتێك پەیوەندی سەركردەكانی ئەو بزوتنەوەیەی بە ئیمپریالیزمەوە بۆ ئاشكرابوو، سەركردایەتی یاخیبوونی كرد دژبە مەحفەلی خۆرئاوا‌و مەحفەلی ماسۆنیەتی لە میسردا پەرتكرد، بەجۆرێك مەحفەلێكی خۆرهەڵاتی ماسۆنیەتی دامەزراند كە پەیوەست بوو بە مەحفەلی فەرەنسییەوە، بەرەچاوكردنی دژایەتیكردنی فەرەنسییەكان بۆ هەژمونی ئینگلیز لە میسردا. هەروەها لە میسر سەید جەمالەدین ئەفغانی سەركردایەتی یەكەمین حزبی نیشتمانی خۆرهەڵاتی كرد (پارتی نیشتمانی ئازادی نهێنی) كە دروشمی "میسر بۆ میسرییەكان"ی بەرزكردەوەو داوای دیموكراتیەت‌و رزگاربوونی لە حكومی دیكتاتۆریەتی تاكڕەوی‌و بەرپاركردنی شۆڕشی دەكرد دژ بە هەژمونی بێگانە. چەند ناوێكی دیاری وەك ئەحمەد عورابی، مەحمود سامی بارودی‌و عەبدوڵا نەدیم، لە ریزی مەحفەلی ماسۆنیەتی خۆرهەڵاتی‌و پاشان پارتی نیشتمانی ئازاددا دەركەوتن.  ئەحمەد عورابی دوورخستنەوە دوای هاتنەسەر دەسەڵاتی خدێوی تۆفیق لە میسر، وەك ئامادەكارییەك بۆ نەهێشتنی كاریگەری ئەفغانی لەسەر دۆخی سیاسی، خدێوی نوێ لە 24ی ئابی 1879دا ئەفغانی دووریخستوە بۆ هیندستان‌و كاتێك شۆڕشی عورابی لە میسر لە ساڵی 1882 دەستیپێكرد، ئەفغانی لە بۆمبایەوە گواستراوە كەلكەتا، لەوێ‌ دەسەڵاتدارانی بەریتانیا شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دیاریكرد، هەتا رووداوەكان بە داگیركردنی میسر لەلایەن بەریتانیاوە كۆتاییان هات، ئەوكات دەسەڵاتداران رێگەیاندا بە ویستی خۆی بۆ هەر كوێییەك دەیەوێت گەشت بكات، ئەویش رویكردە فەرەنسا. لە پاریس ئەفغانی پەیوەندی لەگەڵ كۆمەڵەی " العروە الوپقی" لەگەڵ رێكخراوە شۆڕشێگڕییەكانی فەرەنسادا رێكخست. كۆمەڵەی نهێنی "العروە الوپقی" لە وڵاتانی خۆرهەڵات دامەزرێنرا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئیمپریالیزم‌و داوای پاڵپشتی ئیسلامی‌و كۆمەڵگەی ئیسلامی دەكرد، ئەفغانی سەرۆكی ئەو كۆمەڵەیە بوو، گۆڤارێكی عەرەبی لە پاریس دەركرد بەناوی " العروە الوپقی"‌و ئامانجەكانی تێدا بڵاودەكردەوەو ئەفغانی بەڕێوەبەری سیاسەتی گۆڤارەكە بوو، شێخ محەمەد عەبدەش نوسەری یەكەمی بوو. سوڵتان عەبدولحەمید زانكۆی ئیسلامی ساڵی 1892 سوڵتانی عەبدولحەمید سوڵتانی عوسمانی، ئەفغانی بانگهێشتی ئەستانەی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی كرد، ئەویش بانگهێشتەكەی قبوڵكردو باوەڕی وابوو كە بە هاوكاری سوڵتان دەتوانێت پلانێك بۆ زانكۆی ئیسلامی دابنێت، بەڵام هەرزوو سوڵتان لێی هەڵگەڕایەوە، دوای ئەوەی ناوی ئەفغانی لكێندرا بە پرۆسەی تیرۆركردنی ناسرەدین شای قاجاری دەسەڵاتداری وڵاتی فارسەوە، كە لەلایەن یەكێك لە خوێندكارەكانی ئەفغانییەوە كوژرا‌و بەوەش دواهەمین ساڵی ژیانی وەك نیمچە زیندانییەك لە دەرباری سوڵتاندا بەسەربرد، دەشوترێت ئەو پزیشكی ددانەی كە چارەسەری دەكرد، ژەهرخواردی كردووەو لە ساڵی 1897 كۆچی دواییكرد‌و لە ئەستانە نێژرا. تیرۆرکردنی ناسرەدین شای قاجار

  راپۆرتی: درەو میدیا - ئینستتیۆتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان بەشی چوارەم  ئامانجی سەرەكی لە پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردندا، خوێندكارە كە پێویستە كۆی پرۆسەكە لە خزمەتی پێگەیاندنیدا بێت بە شێوەیەكی زانستی ‌و دروست، لە هەرێمی كوردستاندا چەندین كێشە‌و گرفتی سەرەكی پەیوەست بە خوێندكاران هەن كە كاریگەریی خراپیان بۆسەر كۆی پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن هەبووە. ئاستی خوێندن و فێرکردن لە هەرێمی كوردستاندا دابەزیوەو لەگەڵا ستاندارتی نێودەوڵەتیدا ناكۆكە، یەكێك لە هۆكارەكان زۆری رۆژانی پشووەكانە كە بە شێوەیەكی بەرچاو بە هۆكاری جۆراوجۆر زیادبوون، مامۆستایان ناتوانن بەباشی پڕۆگرامەكانی خوێندن تەواوبكەن و خوێندكاران فێربكەن، یان پەلە لە تەواوكردنی پڕۆگرامەكانیان دەكەن ئەوەش كاریگەری لەسەر ئاستی تێگەیشتنی قوتابی دەبێت. هەروەها دیاردەی وازهێنان لە خوێندن دیاردەیەكی خراپ و مەترسیدارە لە هەرێمی كوردستاندا، بە پێی ئامارەكانی خودی وەزارەتی پەروەردە ساڵانە ژمارەیەكی زۆر لە منداڵان واز لە خوێندن دەهێنن كە لە ساڵی 2018 دا ( 34 هەزارو 527 ) قوتابی وازیان لە خوێندن هێناوە. وەك پێویست نەبوونی كەرتی پەروەردە‌و خوێندنی حكومی، بواری بۆ وانەی تایبەت و كردنەوەی قوتابخانەی ئەهلی رەخساندووە، وانەی تایبەتە كە لەلایەن هەندێك مامۆستای موچەخۆری پەروەردەوە پیادەدەكرێت. و وانەی تایبەت بازرگانیەكی بەرچاوە بە پەروەردەوە دەكرێت، لە بەرامبەردا بۆ هەر وانەیەك (2-5) ملیۆن دینار لە خوێندكار وەردەگرن، گوایە بەپێی هێنانی نمرەكانیش پارە وەردەگیرێت، ئەمەش حاڵەتێكی دەروونی خراپی لای خوێندكارە هەژارەكان دروستكردووە. وانەی تایبەت، رەهەندێكی بازرگانی وەرگرتووە، نەك پەروەردەیی و زانستی. گرفتەكانی پەیوەست بە خوێندكاران دابەزینی ئاستی خوێندن: ئاستی خوێندن و فێربوون لە هەرێمی كوردستاندا دابەزیوەو لەگەڵا ستاندارتی نێو دەوڵەتیدا ناكۆكە. بۆ نمونە سالی 2012-2013 لە تاقیكردنەوەیەكی نێو دەوڵەتیدا كە لە كۆمەڵگەی شەهید فاخیر مێرگەسۆری بۆ ژمارەیەك قوتابخانەو خوێندكار ئەنجامدرا كە خوێندكاران لەسەر ئاستی هەرێم بەشدار بوون. رێژەی دەرچوون تیایدا ئەوەندە نزم بوو كە رووی باسكردنی نیە. كە ئەمە زەنگێكی مەترسیدار بوو و پێویست بوو وەزارەتی پەروەردە گوێی لێبگرێت و بەدووای هۆكارەكانیدا بچوایە و بەدوای چارەسازیدا بگەڕایە، بەڵام بەداخەوە نەك هەر ئەوەی نەكرد بەڵكو ساڵانی دواتر رێژەی دەرچوون زیاتر دابەزی، بەتایبەت لەم چەند ساڵەی قەیراندا زۆر كەمیكردوە.  یەكێ‌ لە هۆكارەكان زۆری رۆژانی پشووەكانە كە بە شێوەیەكی بەرچاو بە هۆكاری جۆراوجۆر زیادبوون، مامۆستایان ناتوانن بەباشی پڕۆگرامەكانی خوێندن تەواوبكەن و خوێندكاران فێربكەن، یان پەلە لە تەواوكردنی پڕۆگرامەكانیان دەكەن ئەوەش كاریگەری لەسەر ئاستی تێگەیشتنی قوتابی دەبێت. چونكە زۆری پشووەكان كاریگەری دەبێت لەسەر پەروەردە، ئاستی دەرچوون لە پۆلەكانی یەك و دووی ناوەندی كە زۆر نزمە، بە بەراورد بە ساڵانی پیشوو… پلە بەرزەكان بە پەنجەی دەست دەژمێردرێن و پلە ناوەندییەكان زۆر زۆر كەم بوونەتەوە، تەنها دەرچووەكان پلەكانیان لە نێوان 50 و 60 كاندا دێن و دەڕۆن.  لەم خشتەیەدا ئاماری دەرچوون و دەرنەچوونی پێنج ساڵی رابردووی خوێندكارانی هەرێممان بۆ دەردەخات:     وازهێنان لە خوێندن: دیاردەی وازهێنان لە خوێندن دیاردەیەكی خراپ و مەترسیدارە لە هەرێمی كوردستاندا، بە پێی ئامارەكانی خودی وەزارەتی پەروەردە ساڵانە ژمارەیەكی زۆر لە منداڵان واز لە خوێندن دەهێنن، ئەمە جگە لەوانەی كە هەر پەیوەندیان بە خوێندنەوە نەكردووە و ناونوس نەكراون كە ئەمانە هیچیان لەم ئامارانەدا نین، واتە ئەو كاتە ژمارەكە چەند قات زیاد دەكات، دیارە ئەمە هۆكاری زۆرە، هەر لە پەروەردەیی، دەروونی، كۆمەڵایەتی، ئابوری و سیاسی و هتد. هەندێك كات وازهێنانی خوێندكار لە خوێندن لە پاڵا هۆكارەكانی تردا دەبەسترێتەوە بە خراپی پرۆگرامی خوێندنەوە. كاری وەزارەتی پەروەردەیە لەگەڵا لایەنە پەیوەندیدارەكانی تردا هەوڵی بنەبڕكردنی، یا هیچ نا كەمكردنەوەی بدات، چونكە گەر ساڵانە ئەم رێژە زۆرەی نەخوێندەوار بڕژێنە نێو كۆمەڵی كوردەوارییەوە ئەوا بێگومان داهاتوی نەوەكانمان و كۆمەڵەكەمان باش نابێت.  لەم خشتەیەدا ئاماری دیاردەی وازهێنان لە خوێندنمان بۆ دەردەكەوێت كە چەند قات زیادیكردووە: پەیوەندی نەكردن بە خوێندن بە پێی هەندێك داتای نا فەرمی كە لەبەر دەستدان رێژەی ئەوانەی تەمەنیان دەگاتە شەش ساڵان و نانێردرێنە بەر خوێندن زۆرە، بەڵام هیچ داتایەكی فەرمیمان لەبەر دەستدا نیە، كە ئەمە لە داهاتودا گرفتێكی كۆمەڵایەتی گەورەی لێدەكەوێتەوە و پێویستە وەزارەتی پەروەردە بە ئەركی خۆی بزانێت و بەدوواداچوونی بۆ بكات نەك بێدەنگی هەڵبژێرێت.  داخل بوون و داخل نەبوونی خوێندكارانی قۆناغی (12): یەكێ‌ لە گرفتەكان مەسەلەی داخڵا بوون و داخل نەبوونی خوێندكارانی قۆناغی (12)یە بۆ تاقیكردنەوەی كەلۆری كە ساڵانە كێشەی لێدەكەوێتەوەو ساڵانە دڵەڕاوكێ‌ بۆ خوێندكاران دروستدەكات و دەبێتە سەرئێشە بۆ بەڕێوەبەرو مامۆستایانیش، ئینجا دیاردەی واسیتەو هەڕەشەو كێشەی لێ‌ دەكەوێتەوە، لەپڕێكدا وەزارەت بڕیاری (4) دەرسی دەر دەكات و مامۆستاكان تووشی شۆك دەكەن بەتایبەتی ئەو مامۆستایانەی پێیان وایە (مستەوای) قوتابی 1 یان 2 یانش 5 نمرەیە، زۆر جار مامۆستا (49) ناكەتە (50) ئەوەش زۆر تێنەگەیشتنە لەو سەردەمە و نەزانینە لە فێر بوون، چونكە فێركردن پێوەر (قیاس) ی قوتابیە نەك نمرە! هیچ پاساوێك نەماوە بۆ داخل نەبوون كەچی بڕیاری پەروەردە هەر ئەوەیە ساڵانە رێگە بە ژمارەیەك خوێندكار نادات بەشداری تاقیكردنەوەكانی كۆتایی ساڵ بكەن. دەركردنی خوێندكار: هەر چەندە دروشمی خوێندن بۆ هەموان بەرز كراوەتەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی خوێندكارێك دوو ساڵ لە پۆلێك دەرنەچێت، ئەوە مافی ئەوەی نامێنێت لە قوتابخانەی رۆژ دەوام بكات و دەبێت بچێتە دەوامی ئێواران، ئەمەش گرفتێكە و پێویستە چارەسەر بكرێت، چونكە ئەو خوێندكارە لە خوێندن دادەبڕێت.  دیاردەی توند و تیژی: هەرچەندە مایەی خۆشحاڵییە لەم ساڵانەی دواییدا بە بڕیار دیاردەی لێدانی منداڵان لە قوتابخانەكاندا قەدەغە كراوە، بەڵام لەگەڵا ئەوەشدا هێشتا بونی هەیە و لە هەندێك قوتابخانەدا دەبینرێت. چونكە هیچ رێكارێك دەستنیشان نەكراوە بۆ جێگرەوەی توند و تیژی و لە گەلێك لە خوێندنگەكانیشدا چاوپۆشی لە توندو تیژی كراوە و دەكرێت.  بۆ نمونە چەندین دەستەواژەی نەشیاو و ناپەروەردەیی هەیە كە هەندێك مامۆستا بەكاری دەهێنن، لەوانە: (لەسوچی پۆلەكەدا لەسەر قاچێك بوەستە، ئێوە بەرەڵاكراون، هەموتان دەستان بكەنەوە گوێ لەكەس ناگرم، ملت بشكێنە و دانیشە، ئەتنێرم بۆ لای بەڕێوەبەر...) ئەوە ئەو دەستەواژانەن كە هەندێك لە مامۆستایان بەكاریان هێناوە لەچەندین قوتابخانەدا، بەداخەوە بەپێی ئەوەی لێرەو لەوێ دەیبینین و دەیبستین هەرچەندە توندوتیژی دەروونی بەبەردەوامی لە قوتابخانەو خوێندنگاكاندا هەیە هاوكات جارێكی تر توندوتیژی جەستەیی بۆتەوە بەدیاردە بەتایبەت لەئەم ساڵی خوێندندا بەتایبەت تریش بۆقۆناغی 1-6بنەڕەتی، سزادان ئاسانترین و خێراترین ڕێگەیە كە مامۆستا دەتوانێت بەكاریبهێنێت وەك خۆیان دەڵێن بۆكۆنتڕۆڵكردنی پۆل و بێدەنگكردنی خوێندكارەكان، بەبێئەوەی بیر لە كاریگەرییە خراپەكانی ئەو شێواز و رەفتارانە بكەنەوە. زۆرپرسیاری ئەوە دەكرێت ئایا مامۆستایەك خۆی لەسایەی سیستەمیكی توندوتیژدا گەورە بێت دەتوانێت نەوەیەك پەروەردە بكات كە توندوتیژ نەبێت؟؟ بیگومان ئەوە پێویستی بەڕاهێنان و رێگا نوێیەكانی رەفتاركردنە تا ئەو دیاردەو حاڵەتانە كەمبكرینەوە هەم لەلایەن خودی مامۆستاكەوە هەم لەنێوان خوێندكارەكان لەرێگەی مامۆستاو دابینكردنی ژینگەی لەبار.   رۆژانە بەپێی هەواڵەكانی تیڤی و تۆرەِكۆمەڵایەتییەكانەوە چەند ڕووداوێك لە بارەی توندوتیژی و ئازاردان لە قوتابخانەو خوێندنگاكانەوە دەخرێنە روو، چ مامۆستا بەرانبەر خوێندكارو چ خوێندكار بەرانبەر مامۆستا! لە ڕاستیدا بۆ یەكێك سەرنجی وورد بدات و لەو ناوەندەدا كاربكات ئەو هەواڵانە مایەی سەرسوڕمان و شۆكبوون و سەیر نییە، چونكە لە بنەمادا كۆی كۆمەڵگاو حوكمڕانی كوردی و بونیادی كۆمەڵگا لە هەموو ڕوویەكەوە مایەی سەرسوڕمان و شۆكبوونە! لە خوێندنگاكان بە شێوەیەكی گشتی هەست بەوە دەكرێت توندوتیژی و ئازاردان بە هەموو جۆرو شێوەیەك هەیە چ مادی یان مەعنەوی لە چەشنی لێدانی جەستەیی و هەڕەشەكردن و ناووناتۆرە لێنان و گاڵتەپێكردن و شكانەوەو توڕەبوون و قسەی زبرو تەریقبوونەوەو هتد... پێویستە ناوەندەكانی خوێندن ڕێگا لە توندوتیژی بگرن و بنبڕی بكەن، كەم نین ئەو مامۆستاو بەرپرسە پەروەردەییانەی ئێستاش داخ بۆ ئەوە دەخۆن لێدان و دارو سۆندە نەماوەو دەڵێن تەنها قسەمان ماوە بیكەین" چ جۆرە قسەیەك!" و پێیان وایە كۆمەڵگای ئێمە دواكەوتوەو لێدان نەماوە!  جگە لەوە توندوتیژی بەرامبەر مامۆستاش هەیە، و گەلێ جار مامۆستاش لێی دەدرێ و بەبێ ئەوەی یاسایەك هەبێ كەرامەتی مامۆستا بپارێزێ چەندان جار سووكایەتی بە مامۆستا كراوە و تاكو ئێستەیش كەسانی تاوانكار هیچ سزایەك نەدراون. لەهەمان كاتیشدا پەروەردە بۆ مەسەلەی سزادانی منداڵ هیچ میكانیزمێكی دیارینەكردووە لەسەری بڕوات. واتا ئەلتەرناتیڤی نییە.  خۆكوشتنی خوێندكار: یەكێك لەو گرفتە ترسناكانەی رووبەڕووی پەروەردە بۆتەوە خۆكوشتنی خوێندكارانە، كە لەم دوواییانە زیادی كردووە و ساڵانە ئەم حاڵەتانە دەبیستین كە روو دەدەن و راگەیاندنەكانیش باسی لێوە دەكەن، ئەگەر هۆكارەكەیشی پەروەردە نەبێت، بەڵام یەخەی پەروەردە دەگرێتەوە، چونكە لە هەندێ‌ كاتدا بەهۆی دەرنەچوون یا كەمی نمرە یا لێدان و توند و تیژی مامۆستاوە خۆی دەكوژێت. پێویستە پەروەردە بەجدی بیرێكی لێبكاتەوەو بەرنامەی هەبێت بۆ رووبەڕوو بوونەوەی. ساڵانە دەیان خوێندكار توشی شۆك دەبن ئەگەر خۆشیان نەكوژن بەتایبەت دوای راگەیاندنی ئەنجامەكانی پۆلی 12. بۆ نمونە: -رۆژی 13/9/2014 دوای وەرگرتنەوەی نمرەی خولی دووەمی تاقیكردنەوەی قوتابخانە، دوو كچە قوتابی كۆتایی بە ژیانی خۆیان دێنن. یەكێك لە كچەكان لە كفری بە گوللە خۆی كوشت و ئەوەی دیكە لە دەربەندیخان خۆی فڕێدایە نێو رووباری سیروانەوە، گەنجێكیش كە لەو كاتەدا هەوڵیداوە رزگاری بكات، ئەویش دەخنكێت. -ساڵی 2015 لە سنووری قەزای رانیە، سێ كچە خوێندكار لە سێ كاتی جیاوازدا هەوڵی خۆكوشتن دەدەن، دوویان ویستیان خۆیان بخنكێنن و سێیەمیش ویستی خۆی بسووتێنێ، بەڵام هەوڵەكانیان سەرناگرێت، چونكە كەسوكاریان زوو فریایان كەوتوون و رزگاریان كردوون. -رۆژی 7/11/2016 دوای راگەیاندنی ئەنجامی كۆتایی تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی لە شارۆكەی شەقڵاوەی سەر بە پارێزگای هەولێر، گەنجێكی تەمەن 16 ساڵ خۆی بە پەتێك هەڵداوەسێت و كۆتا بەژیانی خۆی دێنێت. -رۆژی‌ چوارشەممە21/1/2016 بەهۆی دەرنەچوونیەوە لە وەرزی یەكەمی خوێندن خوێندكارێك لەقوتابخانەی‌ شەهید ئارام، لە شاری سلێمانی، فیشەكێك دەنێت بەسەری خۆیەوەو بەسەختی بریندار دەبێت، پاش سێ رۆژ مانەوە لەنەخۆشخانەی‌ فریاكەوتنی سلێمانی گیان لەدەستدەدات. -كچێكی‌ تەمەن 21 ساڵ نیوەڕۆی‌ ڕۆژی‌ شەممە 19/8/ 2017، بەهۆی‌ كەمیی‌ نمرەكانی‌ لەژورەكەی‌ خۆیدا لەگەڕەكی‌ قرگەی‌ شاری‌ سلێمانی‌ بەسەرپۆشەكەی‌ دایكی‌ خۆی دەخنكێنێت.  -كچێكی خوێندكار لە كفری لە پێنج وانەدا كەوت و بە دەمانچەكەی باوكی خۆی كوشت. -رۆژی 25/7/2017دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی تاقیكردنەوەی پۆلی دوانزە لەقەزای سەیدسادق كچە خوێندكارێك بەهۆی كەمی نمرەكانیەوە لەبینایەكەوە خۆی هەڵدەداتە خوارەوە بەمەبەستی خۆكوشتن، بەسەختی بریندار دەبێیت  -رۆژی 25/3/2017 كچە قوتابیەكی پۆلی هەشتەمی بنەڕەتی و دانیشتووی گەڕەكی ئاشتی لە شارۆچكەی قەڵادزێ‌، دوای ئەوەی نمرەی وەرزی یەكەمی تاقیكردنەوەكانی خوێندنی وەرگرتەوە و لە چەند وانەیەكدا كەوتبوو، ئاگری لە جەستەی خۆی بەردا، هەفتەیەك لەژێر چاودێریی پزیشكدا لە نەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانی مایەوە، بەڵام بەهۆی زۆریی رێژەی سووتانەكەی گیانی دەرچوو. -رۆژی 29/10/2017 لە ناحیەی شۆڕشی سەر بە شارۆچكەی چەمچەماڵ، قوتابییەكی تەمەن 13 ساڵان دوای دەرنەچوونی لە چەند وانەیەك، لە ژوورەكەی خۆیدا، خۆی كوشت. دیاردەی مانگرتنی خوێندكاران: یەكێ‌ لەو دیاردانەی وەك گرفتێك ساڵانە رووبەڕووی پەروەردە دەبێتەوە مانگرتنی خوێندكارانە، هەندێك لەو مانگرتن و بایكۆتكردنانەی خوێندكاران دەیكەن هۆكارەكەی رەوایە و هەندێكیشی ناڕەوا. ئەوانەی رەوان پێویستە پەروەردە گوێیان لێبگرێت و بۆیان جێبەجێ‌ بكات. بەڵام ئەوانەی ناڕەوان هەق نیە پەروەردە دەسكاری سیستەمی خۆی بكات و تەنها لە پێناو ئەوەی دەنگی ناڕەزایی نەهێلێت بەدەم داوایانەوە بچێت. پێویستە پەروەردە بەرنامەو ستراتیجی خۆی هەبێت و دوای دراسەكردنی ورد بڕیاری لێ‌ بدات، ناكرێت لەبەر خاتری ئەم و ئەو پاشگەز بێتەوە لە ستراتیجی خۆی و خاوەن بڕیاری خۆی نەبێت.  وەرنەگرتنی خوێندكاران لە زانكۆ: نەگەرانەوەی بەشێك لە ناوی خوێندكاران ساڵانە، كە رێژەیەكی زۆرە، بەشێكی بۆ بێپلانی وەزارەتەكانی پەروەردەو خوێندنی باڵا دەگەڕێتەوە، بەشێكیشی جۆرێكە لە بازرگانی و بازاڕ پەیداكردن بۆ زانكۆ ئەهلییەكان لە هەرێمی كوردستاندا. جیاواز لە ساڵانی ڕابردوو لە ئەمساڵدا ژمارەیەكی زۆر لە دەرچووانی ١٢ی ئامادەیی لە هەرێمی كوردستان لە هیچ زانكۆ و پەیمانگایەك ناویان نەهاتەوە كە هەندێكیان نمرەی بەرزیشیان بەدەستهێناوە، ئەوەش نیگەرانی خوێندكاران و كەسوكارەكانیانی لێكەوتووەتەوە و لە ماوەی رابردوودا و چەندین خۆپیشاندانیان لە ناوچە جیاوازەكانی هەرێم ئەنجامداوە. ئەمەش دوای ئەو بڕیارەی وەزارەتی خویندنی باڵا هات كە بۆ ئەمساڵی خوێندن داینابوو كە ڕێژەی لەسەدا ٧٠ی وەرگرتن لە زانكۆو پەیمانگاكان بۆ ئەو خوێندكارانە تەرخان كرا كە لە خولی یەكەم دەرچوو بوون هەروەها ڕێژەی سەدا ٣٠ یش بۆ ئەو خوێندكارانە تەرخان كرا كە لە خولی دووەم دەرچووبوون. نەهاتنەوەی ناوی بەشێك لەو دەرچووانە لەكاتێكدایە لەهەرێمی كوردستان ١٦ زانكۆی حكومی هەیە، كە دابەشبون بەسەر شارەكانی كوردستاندا، لەگەڵ ئەوەشدا ١٩ زانكۆ و ١٤ پەیمانگای ئەهلییش هەن كە هەندێكیان ئەمساڵ كراونەتەوەو ساڵانە بە پارەیەكی زۆر خوێندكار لە بەشەكانیان دەخوێنێت و زۆرینەی ئەو زانكۆ و پەیمانگا ئەهلیانە هی بەرپرسانی پارتی و یەكێتین. وەك بەشێك لە شارازایانی بواری خوێندن ئاماژەی پێدەكەن حكومەت لە رێگەی وەزارەتی خوێندنی باڵاوە دەیەوێت بەشێكی زۆر لە خوێندكاران بنێرێتە زانكۆ و پەیمانگا ئەهلییەكان كە كرێی ساڵانەی خوێندن تیایاندا زۆرە و لە توانای ئەواندا نییە. بەمەش وەرنەگرتنی خوێندكاران بەو رێژە زۆرە جۆرێكە لە بازرگانی و بازاڕ پەیداكردنە بۆ زانكۆ ئەهلییەكان، چونكە حزبە باڵادەستەكان هاوشێوەی كەرتەكانی دیكە دەستیان بەسەر كەرتی خوێندندا گرتووە و لە ماوەی چەند ساڵێكدا دەیان زانكۆی ئەهلیان كردووەتەوە و بە بڕە پارەیەكی زۆر خوێندكار وەردەگرن.  بۆ نمونە: ساڵی پار وەزارەتی خوێندنی باڵا بەهۆی وەرنەگرتنیان لە زانكۆ و پەیمانگاكان نزیكەی پێنچ هەزار خوێندكاری بێبەشكرد لە خوێندن، بەجۆرێك ئەو خوێندكارەی كە كۆنمرەی 62 بە خوارەبێت ناوی نەگەڕاوە، بەڵام ئەمساڵ بە پێچەوانەوە بۆ لقی زانستی كۆنمرەی 50 ناوی گەڕاوەتەوە، ئەوانەی پارساڵ ئەمساڵ چاوەڕێی گەڕانەوەی ناوەكانیان بوون لە زانكۆ و پەیمانگاكان، بەڵام هیچیان ناویان نەگەڕاوە. وانەی تایبەت: یەكێ‌ لە دیاردە ناشیرین و ناشایستەكان، مەسەلەی وانەی تایبەتە كە لەلایەن هەندێك مامۆستای موچەخۆری پەروەردەوە پیادەدەكرێت. وانەی تایبەت بازرگانیەكی بەرچاوە بە پەروەردەوە دەكرێت، لە بەرامبەردا بۆ هەر وانەیەك (2-5) ملیۆن دینار لە خوێندكار وەردەگرن، گوایە بەپێی هێنانی نمرەكانیش پارە وەردەگیرێت، ئەمەش حاڵەتێكی دەروونی خراپی لای خوێندكارە هەژارەكان دروستكردووە. وانەی تایبەت، رەهەندێكی بازرگانی وەرگرتووە، نەك پەروەردەیی و زانستی، دەبوو وەزارەتی پەروەردە بەیاسا ئەوە رێكبخات، دەیان سەرپەرشتیار وانەی تایبەت دەڵێنەوە، زۆریان بەگرێنتی 95%پارە لەقوتابی وەردەگرن، هەندێكیان كەموزۆر ئاگایان لەپرسیاردانان هەیە، ئەوە كێشەیەو پرسیار دزەكردنی ساڵانە بێ‌ هۆ نییە! بەداخەوە بەهۆی نەبونی هەڵوێست لەلایەن وەزارەتی پەروەردەو بەڕێوەبەرایەتیەكانەوە، ئێستا زۆرترین ریكلام بۆ وانەی تایبەت دەكرێت، تەنانەت مامۆستایان لەناو پۆل و لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بەشانازیەكی گەورەی دادەنێنن.  گرفتی مەلزەمە و سەرلێشێواندنی خوێندكار:  یەكێ‌ لە دیاردە خراپەكانی ناو خوێندنگەكان بوونی مەلزەمەیە، كە زۆرترین مەلزەمە لەلایەن هەندێ‌ مامۆستاوە ئامادە كراوەو خراوەتە بازاڕەكانەوە و زۆربەیان پرۆگرام و كتێبی خوێندنەكەشیان شێواندووەو سەریان لە خوێندكارەكانیش تێكداوە. مەلزەمە دانان بووەتە دیاردەیەكی بەربڵاو و بەنەرێنی كاریگەری لەسەر قوتابی داناوە، نەك ئەرێنی، ئەمەش بازرگانییەكی دیكەیە. مامۆستا هەیە لەقوتابخانەكەی خۆی مەلزەمە بەقوتابی دەفرۆشێت و پێیان دەڵێت: ئەوە پرۆگرامی منە، قوتابیان نانووسنەوە، بەحسابی ئەوەی هەیە لەو مەلزەمەیەدایە، راڕایی و دوودڵی زۆر لای قوتابی دروستبووە، نموونە پۆلی 12حەوت كتێبە، ئەگەر هەر قوتابییەك لەهەر وانەیەكدا دوو مەلزەمە لەخۆی كۆبكاتەوە، دەكاتە 21كتێب! ئەمەش دەبوو بەیاسا رێكبخرێت.   هەرچەندە دروستكردنی مەلزەمە و ساغكردنەوەی بەسەر خوێندكاراندا بەپێی یاسای وەزارەتی پەروەردە قەدەغەیە، بەڵام ساڵانە و رۆژبەڕۆژ لە تەشەنە سەندندایە و لە حاڵەتەوە بۆتە دیاردە بە تایبەتی بۆ قۆناغی 12ی ئامادەیی، ئەوەش كاریگەری خراپی كردۆتە سەر دەرونی خوێندكاران و نیگەرانی لا دروستكردون، هەروەها لە رووی داراییەوە بارگرانی بۆ كەسوكاری خوێندكاران دروستكردوە، خوێندكارانیشی لە بەكارهێنانی كتێب دورخستۆتەوە. لەوبارەیەشەوە مامۆستا بەكر محەمەد بەڕێوەبەری پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی لە پرێس كۆنفرانسێكدا وتی "پێویستە بەدەر لە وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتی دیكەش بێنە سەرخەت وەك وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی رۆشنبیری، چونكە مامۆستاكان لە رێگەی چاپخانەكانەوە مۆڵەتی چاپكردنی كتێب وەردەگرن و دواتر مەلزەمە چاپ دەكەن، چاپخانەكانی سلێمانی-یش بە ئاشكرا ئەو كارە دەكەن و وەزارەتی ناوخۆ لێی بێدەنگە". وتیشی "بەپێی بەدواداچونی بەڕێوەبەرایەتیمان، ساڵانە بەمەبەستی چاپكردنی مەلزەمە، زیاتر لە 900 هەزار دۆلار بەسەر خوێندكاراندا ساغدەكرێتەوە". دیاردەی مەلزەمە كاریگەری خراپی لەسەر خوێندكاران هەیە و پێویستە رێگەی لێبگیرێت. كڕینی مەلزەمەیەكی زۆر كە ریكلامی ئەوان و هەروەها هەڵەو ناڕونی و نەبوونی چاپی تازەی كتێبش كاریگەریی هەیە. هەرچەندە ئێستا بەپێی بریارێك كە بۆ خوێندنگاكان نێردراوە مەلزەمە قەدەغەیە، بەڵام ئەوە هیچ ناچێتە بواری جێبەجێكردنەوە لەبەر زۆری هەلەو كەم و كورییەكانی پرۆگرامەكان و هاوكات ئەو هۆكارانەی تریش كە لەسەرەوە باسكراوە. قورسیی ئەركی ماڵەوە: لە سیستەمی پەروەردەو خوێندنی وڵاتان ڕۆژ بەڕۆژ كار بۆ كەمكردنەوەی ئەركی ماڵەوەی خوێندكار دەكرێت بەڵام لە كوردستان ڕێك بەپێچەوانەوە ڕۆژ بەڕۆژ ئەركی ماڵەوە زیاتر دەبێت بەتایبەت لە قوتابخانە ئەهلییەكان كە كاتێكی زۆر لە قوتابخانەن و كاتێكی كەم لەماڵەوەن, كە هۆكاری ئەوەش بەشێكی پەیوەندی بە مامۆستایانەو بەشێكی تریشی پەیوەندی بە كاتی دەوامكردن و پڕۆگرام و.. هەیە، بۆیە پێویستە وەزارەت بیر لە ڕێگەیەك بكاتەوە چونكە گەر وابێت خوێندكار هەر لەماڵەوە بخوێنێت باشترە، چونكە بەو هەموو تێچوونەی  خوێندكار جا چ ئەوەی لەسەر پەروەردەیە یا ئەوەی خێزانەكان دەیكەن. گرفتی ئەو خوێندكارانەی لە دەرەوە دەگەڕێنەوە: ساڵانە ژمارەیەك خوێندكار و منداڵانی ئەو خێزانە كوردانەی لە دەرەوە دەگەڕێنەوە روو دەكەنە قوتابخانەكانی كوردستان، بەڵام لەگەڵا یەكەم رۆژی دەوامیاندا گرفتیان بۆ دروستدەبێت، هەر لە شێوازی هەڵس و كەوتی مامۆستا و سیستەمی خوێندن و پرۆگرامەكان و زمانەكانی كوردی و عەرەبی و وانەی ئایین و هتد. هەرچەندە هەوڵا دراوە میكانیزمێك دابنرێت بۆ هاوكاری كردنیان، بەڵام تاكو ئێستاشی لەگەڵدابێت گرفتەكانیان بنەبڕ نەكراوەو كێشەكانیان بەردەوامی هەیە.  گرفتی خوێندكارە ئاوارەكان: یەكێك لە گرفتەكانی پەروەردە خوێندكارە ئاوارەكانە، جا چ ئەو خوێندكارانی رۆژئاوابێت یاخود خوێندكارانی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم یاخود ناوچەكانی ناوەراست و باشوری عیراق كە روویان لە هەرێمی كوردستان كردووە، راستەوخۆبێت یا ناراستەوخۆ كاریگەرییان لەسەر پرۆسەی پەروەردەی هەرێمی كوردستان هەیە. بە گوێرەی ئاماری نوێنەرایەتی وەزارەتی پەروەردەی عێراق لە سلێمانی، بە هۆی شەڕی داعشەوە لە سەرەتادا، نزیكەی 80 هەزار قوتابی ئاوارەیان لە پارێزگای سلێمانی هەبووە، بەڵام لەئێستادا نیوەی خێزانە ئاوارەكان گەڕاونەتەوە ناوچەكانی خۆیان و تەنها 35 هەزار قوتابی ئاوارە ماونەتەوە و بۆ ساڵی نوێی خوێندن درێژە بە خوێندن دەدەن. لە پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك نزیكەی 220 هەزار قوتابی ئاوارە و 376 خوێندنگەی تایبەت بە ئاوارەكان هەیە، لەو ژمارەیەك 35 هەزار قوتابی دەكەونە سنووری پارێزگای سلێمانی، بۆ ئەو مەبەستەش 100 خوێندنگەیان بۆ كراوەتەوە و هەزار و 136 مامۆستایان هەیە كە ئەوانیش مامۆستا ئاوارەكانن مووچەكانیان لە لایەن حكوومەتی عێراقەوە دابین دەكرێت. لە سەرەتای ئەمساڵدا وەزارەتی پەروەردەی عێراق، بڕیاری داخستنی سەرجەم ئەو خوێندنگایانەی دەركرد كە ماوەی چەند ساڵێكە بۆ ئاوارە عەرەبەكانی نیشتەجێی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان كراونەتەوە، بە گوێرەی بڕیارەكەش بۆ ساڵی نوێی خوێندن هەموو ئەو خوێندنگایانە دادەخران. ئەو بڕیارەی نیگەرانی و توڕەیی ئاوارەكانی لێكەوتەوە و چەند جارێك لە بەردەم نوێنەرایەتی سلێمانی وەزارەتی پەروەدەی عێراق قوتابیان و كەسوكاریان گردبوونەوە و خۆپیشاندانی ناڕەزاییان ئەنجامدا و داوای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكەیان كرد. بۆ نمونە مانگی 11 ی 2018 بڕیاری داخستنی قوتابخانەیەكی تایبەت بە ئاوارەكان لە هەولێر كە ماوەی چوار ساڵە كراوەتەوە ناڕەزایی لێ كەوتەوە، خوێندكاران و كەسوكارەكانیان و مامۆستایانی قوتابخانەكە گردبوونەوەیەكی ناڕەزاییان ئەنجامدا و داوایانكرد بڕیارەكە هەڵبوەشێتەوە. ئەمە لەكاتێكدا  گەشتوونەتە نیوەی ساڵ و پێیانوتراوە دەبێ منداڵەكانیان بگوازنەوە بۆ قوتابخانەیەكی دیكە كە لێرەوە دوورە و پێویستیان بە ئۆتۆمبێل دەبێت بۆ گواستنەوەیان. ئەو خوێندكارانەی لەو قوتابخانەیە دەیانخوێند، بەشێكیان ئاوارەی شارەكانی باشووری عێراق بوون و بەشێكیشیان خەڵكی سوریا و ژمارەیەكیشیان خەڵكی هەولێر بوون.