چاوپێكەوتنی: درەو    "ژمارەیەكی زۆری خێزانی كورد لە غەزە دەژین، وەك هاوڵاتیانی دیكەی غەزە لە دۆخێكی سەختداین، دۆخی ژیانمان لەسەرو هێزو توانای مرۆڤەوەیە، هیچ مرۆڤێكی سەر زەوی ناتوانێت بەرگەی ئەم نەهامەتیانە بگرێت، ئاو و كارەباو سوتەمەنیمان نییە، خۆراكمان نەماوە، تەنها لە چاخی سەرەتاییدا مرۆڤ بەم جۆرە ژیاوە، ئەمڕۆ بە منداڵەكانم وت ئیتر بە ئاوو خورما خۆتان تێر بكەن، بۆردومانی غەزە ژیانی وەستاندووە، ناتوانین لە ماڵەكانمان بێینە دەرەوە، بە تۆن موشەك بەسەرماندا دەبارێت، خەڵكی فەلەستین كوردیان خۆش دەوێت، بە برای خۆیانی دەزانن" ئەمە وتەی (ئیبراهیم كوردییە)، هاوڵاتیەكی كوردی دانیشتووی غەزەیە، زیاتر لە سەدەیەكە باوو باپیرانی لە عێراقەوە چوونەتە فەلەستین. (درەو) پێشتر دیداری كوردێكی دانیشتووی ئیسرائیلی بڵاوكردەوە، دوای چەندین هەوڵ توانی كوردێكی دانیشتووی غەزە بدوێنێت و باس لە دۆخ و ژیانی ئێستایان بكات. (ئیبراهیم كوردی) هاوڵاتییەكی كوردی خانەنشینی دانیشتووی غەزەیە وەك خۆی دەڵێت "زیاتر لە سەدەیەكە باوو باپیرانی لە عێراقەوە هاتوونەتە فەلەستین و ئێستا وەك هاوڵاتیەكی فەلەستینی لەگەڵ چەندین خێزانی تری كوردی لەوێ دەژین. ئیبراهیم كوردی كە لەغەزە كارمەندی وەزارەتی وزە بووە لە فەلەستین تا ئە كاتەی خانەنشینبووە، دەڵێت" ژمارەیەكی زۆر لە خێزانی كورد لە غەزە نیشتەجێن، ئێمە كوردین بەڵام ئێستا دانیشتویی فەلەستینین، لێرە لە دایك بوین و لەگەڵ خەڵكی ئێرەدا لە رێگەی هاوسەرگیری و منداڵەوە تێكەڵبوین و زیاتر لە سەدەیەكە لەسەر ئەم خاكە دەژین" ئیبراهیم كوردی كە لە ئێستادا لەگەڵ خانەوادەكەی (كوڕو كچ و براو كەسە نزیكەكانی) لە شوقەیەكدا كۆبوونەوەتەوەو پێكەوە دەژین دەڵێت" بەردەوام بۆمب بەسەرماندا دەبارێت، لە چاوەڕوانی مەرگداین، ئەمە قەدەرێكەو فەرمانی خوایەو تاقی دەكرێینەوە، بەڵام دڵنیاین خۆشی و سەركەوتن لە دوای هەموو ئەم تەنگانەو ناخۆشییە دێت، ئێمە لە غەزە نیشتەجێین ئامادەنین چۆڵی بكەین، لە ساڵی (1948)ەوە ئاوارە كراین جارێكی تر نامانەوێت ئاوارەببینەوەو غەزە جێناهێڵین". (درەو) ئەو دیدارە كورتەی بە ماوەیەكی دوورودرێژ تۆماركرد، بەهۆی خراپی هێڵی ئینتەرنێت و پچڕانی بەردەوامی پەیوەندییەكە، ئەو سەبارەت بە تەلەفۆن و پەیوەندییان بە لەگەڵ دەوروبەرو كەسە نزیكەكانیان دەڵێت" بەهۆی نەبوونی كارەباوە گرفتێكی گەورە روبەڕوومان دەبێتەوە ئەویش شەحن كردنەوەی تەلەفۆنەكانمانە، بەهۆی نەبوونی كارەباوە ناچارین جێگەیەك پەیدا بكەین بە سود بینین لە وزەی خۆر توانیومانە كارەبا دابین بكەین، خەڵك بۆ شەحن كردنەوەی ئامێری تەلەفۆنەكانیان سەرەڕای ترسی زۆر لە بۆردومان و موشەك ئەو رێگە پڕ ترسە دەبڕن تا ئامێری تەلەفۆنەكانیان پڕ شەحن بێت"   نەبوونی ئاوی خواردنەوە یەكێكی دیكەیە لە كێشەو نەهامەتییەكان كە بۆ هاوڵاتیانی غەزە درووست وبوە (ئیبراهیم كوردی) دەڵێت" تەنانەت بۆ پەیداكردنی ئاوی خواردنەوە زەحمەت و ماندوبوونی زۆری دەوێت، چونكە بۆری ئاوی خواردنەوە نەماوە، خەڵكی پشت بە ئاوی بیرەكان دەبەستن، بەشێك لەو بیرانەش كە هەیە تەنها رێگایە بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە ئەمەش بە ئاسانی پەیدا نابێت". بۆردوومان و شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس ژیانی لە غەزە سەختكردووە "ئیبراهیم كوردی" وتی، بۆردومانی غەزە ژیانی وەستاندووە، ناتوانین لە ماڵەكانمان بێینە دەرەوە، بە تۆن موشەك بەسەر غەزەدا دەبارێت، زۆرینەی خزم و كەس و خێزانەكان لە شوێنێكدا كۆدەبنەوە كە زیاتر پارێزراو بێت، ئێستا من لە شوقەیەكدا دەژیم لە نهۆمەكانی خوارەوەی باڵەخانەكەم، بۆیە خێزان و منداڵەكانی خۆم، ماڵی براكەم، خێزان و منداڵی كوڕەكانم و كچەكانم هەمو لەو شوقەیەدا دەژین، نە ئاو نە كارەبا نە هیچ خزمەتگوزارییەك نییە، ئەگەركەمێك دارو تەختەمان دەستبكەوێت بۆ پێداویستی خۆمان دەیسوتێنین، ئێمە لە قۆناغێكی زۆر سەختداین، بەڵام دڵنیاین لەوەی ئەمە ویستی خوایە چۆن كۆتایی پێبێت ئێمە سەردەكەوین، مادام خوامان لەگەڵە ئیتر هیچ شتێك چەندە قورس و گرانیش بێت بێهیوامان ناكات" (درەو) سەبارەت بە هەڵوێستی خەڵكی غەزە بەرامبەر كردەوە سەربازییەكەی حەماس پرسیاری كرد كە ئایا خەڵك لە كردەوە سەربازییەكانی حەماس نیگەران نین كە بووە هۆی ئەم دۆخە سەختەی سەر هاوڵاتیانی غەزە، ئایا خەڵك نیگەران نین لە گروچەكانی غەزە (ئیبراهیم كوردی) وتی، خەڵكی غەزە خۆیان فیدای هێزەكانی بەرگری دەكەن، ئێمە زەویمان داگیركراوە، ئەوان ستەمكارن خۆ ناكرێت دابنیشین و چاوەڕێ بكەین دەبێت هەنگاو بۆ رزگاری بنێین" (درەو) سەبارەت بە كورد و هەرێمی كوردستان پرسیاری لە ئیبراهیم كوردی كرد،  ئەو زۆر بەخێرایی و بێ ئەوەی چاوەڕوانی ئەوە بكات پرسیارەكەمان تەواو بكەین وتی، "خەڵكی فەلەستین كوردیان خۆش دەوێت، هەموو مییلەتێكی ستەملێكراو دەبێت یەكترمان خۆشبوێت، ئەوەی لە میدیاكان دەوترێت بەشێكی راست نییە، من هیچ كات جگە لە خۆشەویستییان بۆ كورد لە خەڵكی فەلەستین هیچی ترم نەبیستووە، فەلەستینییەكان كوردەكان بە برای خۆیان دەزانن، حكومەتەكان هەرچۆن بن كاریگەری لەسەر رای خەڵك دروستناكات، خەڵكی ئێرە كوردیان خۆشدەوێت. (درەو) پرسیاری زۆری مابوو لە ئیبراهیم كوردی بكات، بەڵام خراپی و پچڕانی بەردەوامی هێڵی پەیوەندیكردن، كۆتایی بە دیدارەكە هێنا.  

 راپۆرتی: درەو 🔻 وەزارەتی نەوتی عێراق رۆژی (1 تشرینی دووەمی 2023) ئامارە سەرەتاییەکانی تایبەت بە پرۆسەی نەوتی عێراق بۆ مانگی تشرینی یەکەم بڵاو کردەوە، بەرزترین ئاستی هەناردەکردنی لە ئەمساڵدا تۆمار کردووەو گەیشتووە بە زیاتر لە (109 ملیۆن و 589  هەزار) بەرمیل نەوت و بە تێكرا هەر بەرمیلێک بە (88 دۆلار و 26 سەنت) فرۆشراوەو کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (9 ملیار و 699 ملیۆن) دۆلار، ئەمەش بەرزترین ئاستی داهاتی نەوتە بەراورد بە مانگەکانی ڕابردوو، بەم پێیەش؛ 🔹 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق زیاتر لە (ملیارێک و 21 ملیۆن و 137 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 358 هەزار) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو زیاتر لە (ملیارێک و 5 ملیۆن و 381 هەزار) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 307 هەزار) بەرمیل فرۆشتبوو. 🔹 لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی تشرینی یەکەمی (2023)، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (79 دۆلار و 3 سەنت) فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە دە مانگی یەکەمی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (99 دۆلار و 7 سەنت). 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە دە مانگی یەکەمی (2023)دا (80 ملیار و 856 ملیۆن و  302 هەزار) دۆلار بووە. لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (99 ملیار و  670 ملیۆن و  643 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (18 ملیار و 814 ملیۆن و 341 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (19%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. یەکەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە دە مانگی یەکەمی ساڵی 2023 وەزارەتی نەوتی عێراق رۆژی (1 تشرینی دووەمی 2023) ئامارە سەرەتاییەکانی تایبەت بە پرۆسەی نەوتی عێراق بۆ مانگی تشرینی یەکەم بڵاو کردەوە، بەرزترین ئاستی هەناردەکردنی لە ئەمساڵدا تۆمار کردووەو گەیشتووە بە زیاتر لە (109 ملیۆن و 589 هەزار) بەرمیل نەوت و بە تێكرا هەر بەرمیلێک بە (88 دۆلار و 26 سەنت) فرۆشراوەو کۆی داهاتەکەی بریتی بووە لە (9 ملیار و 699 ملیۆن) دۆلار، ئەمەش بەرزترین ئاستی داهاتی نەوتە بەراورد بە مانگەکانی ڕابردوو، بەم پێیەش؛ بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا بڕی (ملیارێک و 21 ملیۆن و 137 هەزار و 754) بەرمیل نەوتی لە بازاڕەکانی جیهان ساغکردووەتەوە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 358 هەزار و 334) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (تشرینی یەکەم)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (109 ملیۆن و 545 هەزار و 589) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە زیاتر لە (79) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (ئەیلول) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە سەروو (91) دۆلار فرۆشراوە، بە درێژایی هیچ یەک لەم دە مانگە تێکڕای نرخی نەوت نەهاتووەتە خوار (71) دۆلارەوە. هەر بەپێی داتاکان کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (80 ملیار و 856 ملیۆن و 302 هەزار) دۆلار. مانگی (تشرینی یەکەم)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکراوەتەوەو گەیشتووە بە (9 ملیار و 669 ملیۆن) دۆلار، هیچ مانگێکی ساڵەکەش داهاتی نەوتی فرۆشراو دانەبەزیوە بۆ خوار (7 ملیار) دۆلار.   دووەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە دە مانگی یەکەمی ساڵی 2022 بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)دا بڕی (ملیارێک و 5 ملیۆن و  381 هەزار و 631) بەرمیل نەوتی فرۆشتبوو، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 307 هەزار و 640) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (تشرینی یەکەم)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (104 ملیۆن و 831 هەزار و 120) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 790 هەزار و 173) بەرمیل نەوتی خاو.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لە دە مانگی یەکەمی (2022)دا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (99 دۆلارو 7 سەنت) فرۆشرابوو، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (حوزەیران) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە (112 دۆلار 20سەنت) فرۆشراوە، نزمترین نرخێکیش نەوتی پێ فرۆشرابێت مانگی (کانونی دووەم) بووەو بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی تێدا دراوەتە (83 دۆلار و 82 سەنت). هەر بە گەڕانەوە بۆ داتاکانی دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (99 ملیار و 670 ملیۆن و 643 هەزار) دۆلار. مانگی (ئایار)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکرابوویەوەو گەیشتبووە (11 ملیار و 477 ملیۆن و 496 هەزار) دۆلار، کەمترین داهاتیش لە سەرەتاوە تا کۆتایی تشرینی یەکەمی (2022)دا لە مانگی (کانونی دووەم)دا بووەو بڕی (8 ملیار 322 ملیۆن و 679 هەزار) دۆلار داهاتی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بووە. سێیەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە دە مانگی یەکەمی ساڵی 2023 بەراورد بە دە مانگی یەکەمی 2022 وەک ئاماژەمان پێدا لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی تشرینی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق (ملیارێک و 21 ملیۆن و 137 هەزار و 754) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 358 هەزار و 334) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا (ملیارێک و 5 ملیۆن و 381 هەزار و 631) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی لە (3 ملیۆن و 307 هەزار و 640) بەرمیل فرۆشتبوو. بەم پێیەش بە تێکڕا لە دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ تەنها بڕی (4 ملیۆن و 307 هەزار و 469) بەرمیل بە ڕێژەی (4%) نەوتی هەناردەکراو زیادی کردووە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022). (بۆ وردەکاری تێکڕای بڕی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (1))   هەرچی دەربارەی تێکڕای نرخی نەوتی خاوی عێراقە لە دە مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (79 دۆلار و 3 سەنت) فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (99 دۆلار و 7 سەنت). بەو واتایەی لە دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوت بڕی زیاتر لە (20) دۆلار و بە ڕێژەی (20%) بەهاکەی لە دەستداوە. (بۆ وردەکاری تێکڕای نرخی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (2)).   بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە بازاڕەکانی جیهان، کاریگەری گەورەی لەسەر داهاتی گشتی نەوتی عێراق جێهێشتووە، بە جۆرێک؛ کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە دە مانگی یەکەمی (2023)دا (80 ملیار و 856 ملیۆن و 302 هەزار) دۆلار بووە. لە کاتێکدا لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (99 ملیار و 670 ملیۆن و 643 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (18 ملیار و 814 ملیۆن و 341 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (19%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. (بۆ وردەکاری داهاتی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (3)).   سەرچاوەکان؛ ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە دە مانگی یەکەمی ساڵی 2022، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛ -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر كانون الثاني الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=909 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=951 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1003 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر نیسان الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1039 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر ایار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1099 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر حزيران الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1123 ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە دە مانگی یەکەمی ساڵی 2023، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛ -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر كانون الثاني الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1419 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1455 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1480 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر نیسان الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1527 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر ایار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1555 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية الاولیة للصادرات النفطية لشهر حزيران الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1597 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر تموز الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1644 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر اب الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1695     -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر أيلول الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1754 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية الاولیة للصادرات النفطية لشهر تشرین الاول الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1767    

(درەو):   لە (300) رۆژی ساڵی 2023دا موچەخۆران تەنیا (7) موچەی مانگەكانی 2023یان وەرگرتووە ، ئەمساڵ (65) رۆژی ماوە، بەڵام هێشتا موچەی مانگی (8) دابەش نەكراوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت حكومەت تا كۆتایی ساڵ موچەی مانگی (9)ى2023 دابەشبكات و چارەنووسی موچەی مانگەكانی (10-11-12) بە نادیاری دەمێنێتەوە. بڕیارە لە یەك دوو رۆژی داهاتوودا حكومەتی هەرێمی كوردستان خشتەی موچەی مانگی (8)ی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان رابگەیەنێت، چارەنووسی سێ موچە بە نادیاری دەمێنێتەوە.  لە ئێستادا (300) رۆژ لە ساڵی 2023 تێپەڕێوەو موچەخۆران لە مانگی (11) چاوەڕێی موچەی مانگی (8) دەكەن، ئەو (300) رۆژە دابەشی (7) موچە بكرێت دەكاتە (43) رۆژ واتا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2023دا بە تێكڕا مانگانە بە (43) رۆژ موچەیەكی دابەشكردووە لەگەڵ ئەوەی حكومەتی هەرێم لە مانگی یەكدا موچەی مانگی (12)ی 2022ی دابەشكردووە بڕیارە لە یەك دوو رۆژی داهاتوودا حكومەتی هرەێمی كوردستان موچەی مانگی (8) دابە بكات، بە زیاتر لە دوو هەفتە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت حكومەتی هرەێمی كوردستان تەنیا یەك موچەی تر موچەی مانگی (9) دابەش بكات، لە مانگی (12)دا ئەو كات موچەی مانگەكانی (10-11-12)ی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بە نادیاری دەمێنێتەوە. واتا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە (356) رۆژی ساڵی 2023دا موچەی (90) رۆژی موچەخۆران پاشەكەوت دەكات و چارەنوسی ون دەبێت. حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ موچەی موچەخۆران پێشت بە سێ سەرچاوەی داهات دەبەستێت: •    مانگانە بڕی (700) ملیار دینار بە قەرز لە بەغدادەوە وەردەگرێت •    داهاتی ناوخۆ مانگانە (346) ملیار دینارە بە پێی راپۆرتی شەش مانگی یەكەمی وەزارەتی دارایی •    مانگانە (28) ملیار دینار لە هاوپەیمانان وەردەگرێت بۆ موچەی لیوا هاوبەشەكانی وەزارەتی پێشمەرگە. لە ئێستادا ئامادەكاری دەكرێت بۆ هەمواری یاسای بودجەی عێراق بۆ 2024 كە ساڵانە خشتەو تەخسیساتەكانی ناو یاسای بودجە دەگڕدرێت و بڕیارە لەو هەموارەدا پارەی موچەی موچەخۆرانی هەرێم جێگەی بكرێتەوەو جیابكرێتەوە لە شایستەكانی تری هەرێمی كوردستان.  

درەو: سبەینێ هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق دەستپێدەكات، كورد لە چوارچێوەی (71) كورسی پارێزگاكانی (كەركوك، نەینەوا، دیالە، سەڵاحەدین) كێبەركێ دەكات، بە (هاوپەیمانێتی، لیستی سەربەخۆ، بایكۆت) بەشدارە لە هەڵبژاردنەكان، چاوەڕوان دەكرێت لایەنە كوردییەكان نزیكەی (20) لە (71) كورسی  ئەو چوار پارێزگایە ببەنەوە. ئەمڕۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لیستی كاندیدەكانی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان پەسەند كرد كە بەتێكڕا (5 هەزارو 915) كاندید كێبركێ دەكەن بۆ بردنەوەی كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكان، لەم ژمارەیە: •   (4 ھەزارو 258) كەس لە كاندیدەكان پیاون •   (ھەزارو 657) كەس لە كاندیدەكان ژنن ئەنجومەنی كۆمسیارانی سەربە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق رۆژی 2023/11/1ی دیاریكرد بۆ دەستپێكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە بڕیارە لە رۆژی 2023/12/18 بەڕێوە بچێت، كە بەپێی راگەیاندراوی كۆمیسیۆن, (50) هاوپەیمانێتی سیاسی لە عێراق, كێبڕكێ‌ لەسەر بەدەستهێنانی (275) ئەنجومەنە خۆجێیەكان دەكەن لە (15) پارێزگای عێراق بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان: •   ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە: 16 ملیۆن و 158 هەزارو 788 دەنگدەر •   دەنگدەری گشتی: 15 ملیۆن و 108 هەزارو 135 دەنگدەر •   ناوەندی دەنگدانی گشتی: 7 هەزارو 166 •   وێستگەی دەنگدانی گشتی: 35 هەزارو 553 •   دەنگدەری تایبەت: ملیۆنێك و 2 هەزارو 393 دەنگدەر •   ناوەندی دەنگدانی تایبەت: 565 بنكە •   وێستگەی دەنگدانی تایبەت: 2 هەزارو 260 •   ژمارەی دەنگدەری ئاوارە: 48 هەزارو 260 •   ناوەندی دەنگدانی ئاوارە: 35 •   وێستگەی دەنگدانی ئاوارە: 120 كورد لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا لایەنە كوردیەكان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقدا, كێبڕكێی لەسەر (71) كورسی پارێزگاكانی (كەركوك و سەڵاحەدین و دیالەو نەینەوا) دەكەن. •   پاێزگای كەركوك (15) كورسی •   پارێزگای نەینەوا (26) كورسی •   پارێزگای سەڵاحەدین (15) كورسی •   پارێزگای دیالە (15) كورسی لایەنە كوردییەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بە چەند شێوازێك بەشدارن لەوانە: •   هاوپەیمانی (كەركوك هێزو ئیرادەمانە), هاوپەیمانێتی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و حزبی شیوعی كوردستانی. •   هاوپەیمانی (مەشخەڵی كەركوك), هاوپەیمانێتی نێوان یەكگرتوو ئیسلامی كوردستان و  كۆمەڵی دادگەری كوردستانە. •   پارتی دیموكراتی كوردستان و بزوتنەوەی ئیسلامی، حزبی ئیسلامی عێراقی و چەند لایەنێكی دیكە پێكەوە بەشدارن •   جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنی پارێزگای كەركوك دەكات. •   حزبی سۆسیالیستی كوردستان, بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنی پارێزگای كەركوك دەكات. •   بزوتنەوەی گۆڕان و حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان و بزووتنەوەی دیموكراتی كوردستان بایكۆتی هەڵبژاردنیان كردووە. كورد چەند كورسی دەباتەوە •    پارێزگای كەركوك لە پارێزگای كەركوك كە (15) كورسی بەدەكەوێت، چاوەڕوان دەكرێت لایەنە كوردییەكان (7-8) كورسی بەدەستبهێنن، كە بەسەر لیستەكانی (یەكێتی، پارتی، نەوەی نوێ) دابەشدەبێت. پێشبینی دەكرێت - یەكێتی: 5-6 كورسی بەدەستبهێنێت - پارتی: 1-2 كورسی بەدەستبهێنێت - نەوەی نوێ: 0-1 كورسی بەدەستبهێنێت. •   پارێزگای سەلاحەدین لە پارێزگای سەڵاحەدین كە (15) كورسی بۆ دیاریكراوە چاوەڕوان دەكرێت یەك كورسی بەدەستبهێنێت، ئەویش بۆ كاندیدەكەی یەكێتی دەبێت واتا یەكێتی كورسیەك بەدەستدەهێنێت لەو پارێزگایە. •   پارێزگای دیالە لە پارێزگای دیالە كە (15) كورسی بۆ دیاریكراوە، چاوەڕوان دەكرێت كورد (2-3) كورسی بەدەستبهێنێت، لەو ژمارەیە یەكێتی (2-3) كورسی و پارتی ئەگەری هەیە (1) كورسی بەدەستبهێنێت. •   پارێزگای نەینەوا لە پارێزگای نەینەوا كە (26) كورسی بۆ دیاریكراوە چاوەڕوان دەركێت لایەنە كوردییەكان (8-11) كورسی بەدەستبهێنێت، لەوانە (7-9) بۆ پارتی و (1-2) كورسی بۆ یەكێتی. واتا لەكۆی (71) كورسی لایەنە كوردییەكان دەتوانن نزیكەی (20 - 22) كورسی لەو چوار پارێزگایە ببەنەوە   دەنگی كورد لە پارێزگای كەركوك لە دوایین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا رێژەی دەنگی پێكهاتەكانی كەركوك بەم شێوەیەیە: بەپێی دواین ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای كەركوك كە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو _ كە پارێزگاكە لە سێ بازنەی هەڵبژاردن پێكهاتبوو لە سەر ئاستی هەرسێ بازنەكەی هەڵبژاردن (409 هەزار و 494) دەنگی ڕاستەقینە بەدەستهاتووە، بەجۆرێك؛ •    پێكهاتەی كورد زۆرینەی دەنگەكانی پارێزگاكەی بردووەتەوە بە (160 هەزار و 370) دەنگ. •    پێكهاتەی عەرەب بە پلەی دووەم دێت بە (120 هەزار و 672) دەنگ. •    پێكهاتەی تروكمان پلەی سێیەمی هەیە بە (45 هەزار و 773) دەنگی •    سەربەخۆكانیش (82 هەزار و 679) دەنگیان بەدەستهێناوە.        

درەو: (دامەزراوەی میدیایی درەو) كتێبێكی نوێی بڵاوكردەوە  (دۆخی ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان) بە زمانەكانی (كوردی، عەرەبی، ئینگلیزی)  بە ئامارو داتا و گرافیك پێشێلكاری و رەوشی رۆژنامەگەری خراوەتەروو. کاری رۆژنامەنوسی لە هەرێمی کوردستان یەکێکە لە پیشە سەخت و دژوارەکان، جارێک بەهۆی نائاسانی دەستگەیشتن بە زانیاری و داتای راست و دروست لە دامەزراوە فەرمی و نافەرمییەکانی هەرێمی کوردستان. جارێکیش بە هۆی ئەوەی زۆرجار رۆژنامەنوسان لە هەرێمی کوردستان پێشێلکاری زۆریان بەرامبەر دەکرێت، لە دەرەوەی یاسای کاری رۆژنامەگەری ژمارە (35)ی ساڵی (2007) لە دادگاکان مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت. ئەوەی دووەمیان _پێشێلکاری دژ بە رۆژنامەنوسان لە هەرێمی کوردستان_ جێگەی بایەخی ئەم ڕاپۆرتە دەبێت. تێیدا تیشک دەخەینە سەر ڕاپۆرتەکانی هەردوو دامەزراوەی (سەندیکای رۆژنامەنوسان و سەنتەری میترۆ) کە دوو دامەزراوەن لە هەرێمی کوردستان داکۆکی لە مافی رۆژنامەنوسان دەکەن، ساڵانە ڕاپۆرتی خۆیان لە بارەی ئەو پێشێلکارییانەوە بڵاو دەکەنەوە، کە دەرهەق بە رۆژنامەنوسانی هەرێمی کوردستان دەکرێت. پاڵپشت بە داتاکانی سەنتەری میترۆ لە ماوەی (2011 - 2022)، واتە لە ماوەی (12) ساڵدا (3 هەزار و 468) پێشێلکاری دژ بە رۆژنامەنوسان تۆمارکراوە. هاوکات بەپێ ئامارو راپۆرتەکانی سەندیکای رۆژنامەنوسان لە ماوەی (2008 - 2022)، واتە لە ماوەی (15) ساڵدا (هەزار و 289) پێشێلکاری دژ بە رۆژنامەنوسان تۆمارکراوە. ئەم ئامارە بەرزانەی تۆمارکردنی پێشێلکاری لە هەرێمی کوردستان، زۆرجار رێکخراو و دامەرزاوە نێودەوڵەتییەکانی وەک رێکخراوی پەیامنێرانی بێسنور، کۆمیتەی بەرگری رۆژنامەنوسان (CPJ) و رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و تەنانەت نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپاو زۆرجاریش کونسوڵگەری و وڵاتانی بیانی هێناوەتە سەرخەت. لە لاپەڕەکانی دواتردا، بە گرافیک و خشتەو ئاماری گشتی و ساڵانەی هەردوو دامەزراوەی ناوبراو لە ساڵی (2008)ەوە بۆ کۆتایی ساڵی (2022) روندەکەینەوە.   لینكی كتێبی (دۆخی رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان)  

  راپۆرتی: درەو 🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ هەشت مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی ئابی ساڵی (2023)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر لە (77 ترلیۆن و 454 ملیار) دینار بووە، کە (92.6%)ی داهاتی نەوت و(7.4%)ی داهاتی نانەوتی بووە. نزیکەی (ترلیۆنێک و 983 ملیار) دینار لە داهاتی ئاڵوگۆڕ کورتهێنانی هەبووە، بە پوختی زیاتر لە (75 ترلیۆن و 471 ملیار) دیناری بۆ ماوەتەوە، واتە بە تێکڕا داهاتی مانگانە نزیک لە (9 ترلیۆن و 434 ملیار) دینار و رۆژانە زیاتر لە (314 ملیار و 465 ملیۆن) دینار بووە، كۆی خەرجیش بریتی بووە لە (65 ترلیۆن و 192 ملیار) دینار، 🔹 لە هەردوو مانگی تەموز و ئابدا داهاتی نانەوتی بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەراورد بە مانگەکانی پێشتر زیادی کردووە و لە مانگی تەموزدا گەیشتووە بە (2 ترلیۆن و 445 ملیار و 734 ملیۆن و 551 هەزار و 988) دینار و لە مانگی ئابدا گەیشتووە بە (947 ملیار و 194 ملیۆن و 906 هەزار و 115) دینار، ئەمە لە کاتێکدایە بەرزترین ئاستی داهاتی نانەوتی لە مانگەکانی پێشتردا لە مانگی حوزەیراندا تۆمار کراوەو تەنها (538 ملیار و 174 ملیۆن و 810 هەزار) دینار بووە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (13.2%) و پتر لە (10 ترلیۆن 279 ملیار و 634) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی (2023)دا رۆژی (22ی تشرینی یەکەمی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی مانگی ئابی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ ئابی ساڵی (2023) لە (22ی تشرینی یەکەمی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (77 ترلیۆن و 454 ملیار و 775 ملیۆن و 344 هەزار و 113) دینار، بەجۆرێک بڕی (71 ترلیۆن و 497 ملیار و 920 ملیۆن و 354 هەزار و 643) دیناری بەڕێژەی (92.6%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە. بڕی (5 ترلیۆن و 956 ملیار و 854 ملیۆن و 989 هەزار و 470) دینار، بەڕێژەی (7.4%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. ئەوەی جێگەی سەرنجە لە هەردوو مانگی تەموز و ئابدا داهاتی نانەوتی بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەراورد بە مانگەکانی پێشتر زیادی کردووە و لە مانگی تەموزدا گەیشتووە بە (2 ترلیۆن و 445 ملیار و 734 ملیۆن و 551 هەزار و 988) دینار و لە مانگی ئابدا گەیشتووە بە (947 ملیار و 194 ملیۆن و 906 هەزار و 115) دینار، ئەمە لە کاتێکدایە بەرزترین ئاستی داهاتی نانەوتی لە مانگەکانی پێشتردا لە مانگی حوزەیراندا تۆمار کراوەو تەنها (538 ملیار و 174 ملیۆن و 810 هەزار) دینار بووە. بڕی (ترلیۆنێک و 982 ملیار و 943 ملیۆن و 166 هەزار و 390) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیە) کورتی هێناوە و بە پوختی (75 ترلیۆن و 471 ملیار و 832 ملیۆن و 177 هەزار و 723) دینار، کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 433 ملیار) دینار و رۆژانە پتر لە (314 ملیار و 465 ملیۆن) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز و ئابی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)).   دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج و شەش، حەوت و هەشتی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (65 ترلیۆن و 192 ملیار و 197 ملیۆن و 634 هەزار و 682) دینار، بەجۆرێک بڕی (57 ترلیۆن و 269 ملیار و 783 ملیۆن و 694 هەزار و 54) دیناری بەڕێژەی (88%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (7 ترلیۆن و 922 ملیار و 413 ملیۆن و 940 هەزار و 628) دیناری بەڕێژەی (12%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری، حوزەیران، تەموز و ئابی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)).   سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنانی وەزارەتی دارایی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە هەشت مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و ڕێگاوبان و  پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (7 ترلیۆن و 922 ملیار و 413 ملیۆن و 940 هەزار و 629) دیناری بەڕێژەی (12%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (395 ملیار و 589 ملیۆن و 272 هەزار و 829) دیناری بە ڕێژەی (5%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (764 ملیار و 441 ملیۆن و 571 هەزار و 371) دیناری بە ڕێژەی (9.6%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 909 ملیار و 241 ملیۆن و 516 هەزار و 628) دیناری بە ڕێژەی (24.1%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (3 ترلیۆن و 935 ملیار و 599 ملیۆن و 239 هەزار و 167) دیناری بە ڕێژەی (49.7%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (917 ملیار و 542 ملیۆن و 340 هەزار و 634) دیناری بۆ بە ڕێژەی (11.6%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە هەشت مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)).   چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی 2023 لە هەشت مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (65 ترلیۆن و 192 ملیار و 197 ملیۆن و 634 هەزار و 682) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (75 ترلیۆن و 471 ملیار و 832 ملیۆن و 177 هەزار و 723) دینار. واتە بڕی (10 ترلیۆن و 279 ملیار و 634 ملیۆن و 543 هەزار و 41) دیناری بەڕێژەی (13.2%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز و ئابی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)).   پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە هەشت مانگی یەکەمی 2023 لە هەشت مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (6 ترلیۆن و 268 ملیار و 706 ملیۆن و 973 هەزار و 382) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (364 ملیار و 192 ملیۆن و 629 هەزار و 819) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (314 ملیۆن و 34 هەزار و 550) دیناری بە کەمتر لە (1%) خەرجییەکانی لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (36 ملیار و 860 ملیۆن و 165 هەزار و 573) دیناری خەرجکردووە، (100%)ی خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (5 ترلیۆن و 867 ملیار و 654 ملیۆن و 177 هەزار و 990) دیناری خەرجکردووە، بڕی (4 ترلیۆن و 447 ملیار و 26 ملیۆن و 315 هەزار و 211) دیناری بە ڕێژەی (76%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 420 ملیار و 627 ملیۆن و 862 هەزار و 779) دیناری بە ڕێژەی (24%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە هەشت مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)).     سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة اب لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة سەرجەم ڕاپۆرتەکان لەم لینکەی خوارەوە بەردەستن؛ https://bitly.ws/YMZ3  

(درەو) دەقی تەواوی هەردوو بڕیاری (دادگای فیدراڵی عێراق) و ( دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس) سەبارەت بە نەوتی هەرێم یەکەم؛ بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە دۆسیەی نەوتی هەرێم ڕۆژی 15/2/2022 ‌ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بە ئامادەبوونی (9) ئەندامی دادگاکەو بە زۆرینەی دەنگی (7) ئەندام و (2) دەنگی پێچەوانە، بڕیارێکی له‌باره‌ی ناده‌ستوریبوونی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێم و نادەستوریبوونی فرۆشتنی نەوتی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە‌ ده‌ركرد. بە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و ناوەند پێدەنێتە نێو قۆناغێکی نوێ لە کێشە و قەیران، بەتایبەت بڕیاری دادگا لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غازی هەرێم کە لە ساڵی (2007) ەوە لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووەو ڕێگەی خۆشکردووە بۆ حکومەتی هەرێم بە ئەنجامدانی گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان بۆ گەڕان و پشکنین و بەرهەمهێنان و بەبازاڕکردن و فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە کێڵگە نەوتییەکانی سنوری هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی (هەولێر و سلێمانی و دهۆک) سەرباری دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت لە بەشێک لە کێڵگەکانی پارێزگاکانی موسڵ و کەرکوک و سەلاحەدین بەبێ گەڕانەوە بۆ حکومەتی ناوەندی. بەپێی بڕیاری دادگاکە؛ 1.    یاسای نەوت و غازی هه‌رێم، ژماره‌ 22ی ساڵی 2007 نادەستوورییەو پێچه‌وانه‌ی ماده‌ ده‌ستووریه‌كانی (110، 111، 112، 115، 121 و 130)ە. 2.    حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت بە ڕاده‌ستكردنی سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم و ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم كه‌ وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان ده‌ریهێناون، به‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق. 3.    ماف دراوە بە سکاڵاکار بەدواداچوون بكات بۆ پوچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكومەتی هەرێم‌ لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە. 4.    بڕیارەکە حکومەتی هەرێم پابەند دەکات ڕێگە بە وەزارەتی نه‌وتی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی به‌ هه‌موو گرێبه‌ست و مامه‌ڵه‌یه‌كی نه‌وتیدا بچنه‌وه‌، بۆ وردبینی و دیاریكردنی پابه‌ندییه‌ داراییه‌كان كه‌ ده‌كه‌ونه‌ سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم، دواتریش له‌ ژێر رۆشنایی ئه‌وه‌ پشكی هه‌رێم له‌ بودجه‌ی فیدرالی دیاریده‌كرێت.   دەقی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بە یاسای نەوتی هەرێم   دووەم: بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس سەبارەت بە نەوتی هەرێم بڕیارەكەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی لە پاریس كە بووە هۆی راگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان، لە (277) لاپەڕە پێكهاتووەو لە رۆژی (13ی شوباتی 2023) دەرچووە. بە پێی بڕیارەكەی دادگای ژووری ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، حكومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتێكی دەستوری و یاساییە لە چوارچێوەی عێراقدا، بەڵام ناتوانێت نەوت لە رێگەی بۆریەوە بگوازێتەوە بۆ دەرەوە، چی نەوتی باكور بێت، چی نەوتی هەرێم، چونكە هەرێمی كوردستان بەشێك نیە لە رێككەوتنی ( IPT) واتا ( بە بازاركردنی نەوتی جیهانی) كە لە نێوان توركیا و عێراق لە ساڵی 1973 تایبەت بە بۆری نەوت واژۆكراو. بە پێی بڕیارەكەی دادگای ژووری ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە فەرەنسا: •    هەرێمی كوردستان بەشێك نیە لە رێككەوتنی ( IPT) ی ساڵی 1973 كە لە نێوان توركیا و عێراق واژووكراوە،  حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆتایی ساڵی 2013ەوە بۆ گواستنەوە و باركردنی نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانەوە ڕاستەوخۆ بۆ توركیا كەڵكی وەرگرتووە، ئەمەش ناكۆكی درووستكردووە.   •    رێككەوتنی (ITP) نێوان عێراق - توركیا چیە؟ لە بڕیارەكەی دادگای ژووری نێوبژیوانی نێو دەوڵەتیدا بە ووردی باس لە رێككەوتنی( ITP) كراوەو هاتووە: لە ساڵی 1973   كۆماری عێراق و  كۆماری توركیا ڕێككەوتنی بۆری نەوتی خاویان واژۆكرد بۆ دابینكردن و كڕینی نەوتی خاو، ڕێككەوتننامەی بە ڕێككەوتنی بۆری عێراق - توركیا (ITP) ناسراوە. ‎ بەپێی ڕێككەوتنەكانی ( ITP) هەردوو لایەن ڕێككەوتن لەسەر دروستكردنی دوو بۆری نەوت كە لە كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك لە باكوری عێراقەوە بەرەو جەیهان كە شارێكی بەندەرییە لە باشووری توركیا (The Pipelines) دەڕوات.  جەیهان ناوەندێكی گواستنەوەی نەوت و گازی سروشتییە. ‎بە پێی ڕێككەوتننامەكانی(ITP ) هەردوو لا (دروستكردن، چاككردنەوە، بەڕێوەبردن و بەكارهێنانی بۆرییەكان و بەكارهێنانی) دامەزراوە پەیوەندیدارەكان لە جەیهان بۆ هەڵگرتن و باركردنی نەوتی خاو كە لە ڕێگەی بۆرییەكانەوە دەگوازرێتەوە بەڕێوەدەبەن.   بۆری یەكەم بەپێی ڕێككەوتنی ساڵی 1973  بۆری (40) ئینج ، بۆری دووەم (گەورەتر) دواتر لە ساڵی 1985 بۆری (46)  ئینج زیادكرا.  بەپێی ڕێككەوتنەكانی (ITP ) هەر لایەنێك دوو بۆرییەكە لە ناوچەكانی خۆیاندا دروست دەكەن و بەڕێوەی دەبەن و دەیپارێزن.  داواكار سوودمەند دەبێت لە كەناڵێكی نوێی هەناردەكردن بۆ نەوتەكەی و بەرامبەر زیاتر پەرەیان پێدەدات. لە بەرامبەر گواستنەوە و هەڵگرتن و باركردنی نەوتەكەی، داواكار كرێی گواستنەوە دەدات بە بەرامبەر.  هەروەها تا ساڵی 2010 بەشێكی دیاریكراو لە نەوتەكە بۆ كڕینی لەلایەن بەرامبەرەوە تەرخانكرابوو. حكومەتی عێراق بانگەشەی ئەوەی كردووە كە حكومەتی توركیا پێشێلی رێككەوتنی ( ITP)كردووە، چونكە ڕێگەی داوە نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانەوە بەبێ ڕەزامەندی وەزارەتی نەوتی عێراق لە ڕێگەی بۆرییەكانەوە بڕوات، جكومەتی عێراق جەختی لەوە كردووەتەوە كە نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەندەری جەیهان هەڵگیراوەو باركراوەو بەكارهێندراوە بە بێ رەزامەندی حكومەتی عێراق.     ‎     دەقی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بە یاسای نەوتی هەرێم دەقی بڕیارەكەی دادگای ژووری ناوبژیوانی لە پاریس    

درەو: راپۆرتی باكیر ئایدۆغان و محەمەد ئەلچا, كە پێگەی لە (Gulf International Forum) بڵاوكراوەتەوە, بە ناونیشانی (خەونی كۆتایهاتوی كوردستان, تێكۆشان و نائومێدی لەپشتی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد). 🔹لە (25) ئەیلولی (2017)دا, هەرێمی كوردستانی عێراق راپرسی سەربەخۆیی ئەنجامدا, ساتەوەختێكی مێژویی بوو, (93%) كوردەكان دەنگیان بەجیابونەوەدا, گومانی تیادانیە, بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن بەعس و كەمكردنەوەی بودجەو جیاكاری لە دوو دەیەی رابردوو, لەسایەی حكومەتی نوێدا لەبەغداد, هۆكاربوون بۆ بەهێزكردنی كەڵكەڵەی جوداخوازی. 🔹ئەو ماوەیەی پێش راپرسی, هەرێمی كوردستان خۆی لە پێگەیەكی ستراتیجی بەهێزدا دەبینیەوە, كۆنتڕۆڵی شاری كەركوكی دەوڵەمەند بە نەوتی كردبوو, نەوتی بە سەربەخۆ بە توركیا دەفرۆشت, خۆرئاوا بەردەوامبوو لە پشتیوانیكردنی لەڕووی سەربازییەوە, ویلایەتە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانەكانی ستایشی هێزە كوردییەكانیان دەكرد, لە شكستپێهێنانی داعش. 🔹بەڵام دوای شەش ساڵ لە راپرسی, كوردەكان خۆیان بەدور دەبینن لە سەربەخۆیی, بەهۆی ململانێی سیاسی ناوخۆ و كۆمەڵێك قەیرانی ئابوری و ئەمنیی. 🔹حكومەتە یەك لە داوی یەكەكانی ناوەند لە بەغداد, بە پەسەندتریان زانیوە سزای كورد بدەن, لەبری گرتنەبەری هەنگاوەكانی پتەوكردنی ناسنامەی عێراقی هاوبەش. 🔹لە واقیعدا, بەغداد هەوڵی داوە بۆ سنورداركردنی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی هەرێمی كوردستانی عێراق, لە هەولێكدا بۆ ئەوەی كوردستان هاوشێوەی پارێزگاكانی تری عێراق لێبكات. 🔹ساڵەكانی دوای (2017), دەوڵەتی عێراق بۆ وردوخاشكردنی هەر هیوایەك بۆ سەربەخۆیی كوردستان كەوتە جوڵە, دوای كەمتر لە مانگێك لەسەر دەنگدان بە سەربەخۆیی, سوپای عێراق بە تەواوی كۆنتڕۆڵی شاری كەركوكی كرد, لەگەڵ ناوچە كێشە لەسەرەكانی نێوان هەولێرو بەغداد. 🔹سیاسەتەكانی تاران و ئەنكەرە كە پێشەنگیان دا بە بەغداد, خەمی وڵاتانی خۆرئاواش بۆ یەكپارچەیی عێراق, هانی بەغدادی دا هەنگاوی توند بگرێتەبەر, بۆ بەهێزكردنی وەلائی هەرێمی كوردستان بۆ حكومەتی فیدڕاڵی. 🔹دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیاریدا, فرۆشتنی نەوت لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بە شێوەیەكی سەربەخۆ نایاساییە, هاوكات پەرلەمانی عێراقیش كۆتوبەندی توندتری خستە سەر پشكی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. 🔹ئەمە رێگەی خۆشكرد بۆ ئەوەی بەغداد وەك دوو قەوارەی جیاواز مامەڵە لەگەڵ هەولێرو سلێمانی بكات لە ئانیدەدا. 🔹فشارە نێودەوڵەتیەكانیش بەشداریكرد لە دابڕانی هەرێمی كوردستان, لەمانگی ئازاری (2023), دادگای ناوبژیوانی لە پاریس دژی توركیا حكومی دەركرد, ئەنكەرەی ناچاركرد بە پێدانی نزیكەی(1.5) ملیار دۆلار بە عێراق, لە سزای هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان. 🔹توركیا هەناردەی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەری جەیهان راگرت, ئەوەش كوردەكانی ناچاركرد رێككەوتن لەگەڵ بەغداد واژووبكەن, بۆ فرۆشتنی نەوت لەڕێی حكومەتی فیدڕاڵەوە. 🔹نامەكەی ئەم دواییەی مەسرور بارزانی, سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ جۆ بایدن, سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكان, كە تیایدا داوای هاوكاری لێدەكات لەچارەسەركردنی قەیرانە ئابوری و سیاسیەكانی كوردستان, نیشانیەكی روونە لەسەر نائومێدی. 🔹ناكۆكییەكانی نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان, دوای ماوەیەكی كەم لە راپرسی توندتر بووەوە, كاتێك پارتی یەكێتی تۆمەتباركرد بە ناپاكی, بەهۆی كشانەوەی هێزەكانی سەر بە یەكێتی لە كەركوك لە(16) ئۆكتۆبەری (2017). 🔹پەیوەندی توندوڵی یەكێتی لەگەڵ شیعەكانی عێراق كە هاوپەیمانی ئێرانن, رێگرە لە پێكهێنانی بەرەیەكی هاوبەش, كە ئەولەویەت بدات بە بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان. 🔹ناكۆكییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی پێینایە قۆناغێكی مەترسیدارەوە, دوای ئەوەی دادگایەكی هەولێر حوكمی لە سێدارەدانی بۆ فەرماندەی هێزەكانی دژە تیرۆری یەكێتی و پێنج ئەندامی تر دەركرد, بە تۆمەتی تێوەگلانیان لە كوشتنی ئەفسەرێكی پێشوی یەكێتی لە هەولێر. 🔹هەوڵەكانی یەكخستنەوەی پێشمەرگەش ڕاگیرا, كە ئەو هەنگاوە لەلایەن ئەمریكاو هاوپەیمانە خۆرئاواییەكانەوە پاڵپشتی دەكرا, سەرەڕای ئەوەی هەردوولا دەستیان كردووەتەوە بە گفتوگۆ لە ترسی بڕینی ئەو هاوكارییە مانگانەیەی كە بە (20) ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت و ویلایەتە یەكگرتووەكان مانگانە دەیدات بە پێشمەرگە, بەڵام گفتوگۆكانیان هیچ ئەنجامێكی نەبووە. 🔹دوای شەش ساڵ لە ئاهەنگی سەركەوتن بەسەر رێكخراوی داعش, هێشتا كوردەكان لەناو سەنتەری ململانێ ئیقلیمی و ناوخۆییەكاندان. 🔹توركیا بەشێوەیەكی ڕێكخراو گورزی ئاسمانی و هێرش بە فرۆكەی بێفرۆكەوان دەكاتە سەر پارتی كرێكارانی كوردستان, بارەگا سەربازییەكانیشی لەهەرێمی كوردستانە, ئێرانیش هەوڵی داوە تۆڵە لەویلایەتە یەكگرتووەكان بكاتەوە بە بۆردومانكردنی هەولێر لە دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی, سەرەڕای ئەوەی هێرشێكی موشەكی كردووەتە سەر ماڵی كەسایەتیەكی باڵادەستی نەوتی كوردستان, بە بیانوی ئەوەی بنكەیەكی ئیسرائیلی لە هەولێر كردووەتە ئامانج. 🔹ئاپۆرای ئەو كوردانەی دەنگیاندا لە بەرژوەندی سەربەخۆیی پێش شەش ساڵ لەمەوبەر, ئێستا خۆپیشاندان دەكەن دژی كەمكردنەوەی بودجەكەیان لەلایەن بەغدادو رەوانە نەكردنی موچەی فەرمانبەران, یان بۆ كەمی ئاو و خراپی ئیدارەدان و گەندەڵی لە هەرێمی كوردستان. 🔹هەڵبژاردنەكانی هەرێم بۆ زیاتر لە ساڵێكە دواخراوە, لەگەڵ ئەوەی ویلایەتی حكومەتی ئێستا كۆتایهاتووە, بەڵام سەركردەكانی تائێستا لەدەسەڵاتدان لەبری ئەوەی ببن بە حكومەتی كاربەڕێكەر. 🔹لەگەڵ ئەوەشدا, بەهۆی فشارە داراییەكانەوە, هاوڵاتیان وا تەماشی دواخستنی هەڵبژاردن ناكەن وەك ئەوەی خەمی سەرەكییان بێت, سەرەڕای ئەوەی كەمینەیەكی كوردەكان گەشبینن بەوەی, هەڵبژاردنی داهاتوو ببێتەمایەی گۆڕانی گەورە. 🔹حزبە كوردیە دەسەڵاتدارەكان كۆمەڵگەی كوردییان بەشێوەیەكی گەورە بێئومێكرد, بەجۆرێك گەنجەكان بەرەو وڵاتانی خۆرئاوا هەڵدین بۆ گەڕان بەدوای دەرفەتێكی باشتردا. 🔹دەستگیركردنی ستەمكارانەی رۆژنامەنوسان و چالاكان, هاوپەیمانە خۆرئاواییەكانی هەرێمی كوردستانی, توشی نائومێدی كردووە. 🔹وادەردەكەوێت, كوردەكان كە لەئێستادا بەشێوەیەكی بەرچاو پشتیان بە بەغداد بەستوە, خەریكە ببنە پارێزگایەك وەك هەرپارێزگایەكی تر لە عێراق, بەجۆرێك نائومێد بوون كە خۆشییەكانی راپرسیان لەیاد نەماوە. 🔹ئەگەر یەكێتی و پارتی شكستبهێنن لە دۆزینەوەی چارسەرێكی واقیعی بۆ ئەو قەیرانە, رەنگە بەغداد كە گروپە هاوپەیمانەكانی ئێران هەژموونیان كردووە بەسەریدا, هەست بەوەبكات كە توانای هەیە دانوستان بكات لەبارەی دۆخی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان بۆ هەتا هەتایە.

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   ماوەیەکی دریژە بەشێکی گەورەی مامۆستایانی کوردستان ماندەگرن و پۆلی وانەگوتنەوەی قوتابخانەکانیان چۆڵکردوە، سەدان هەزار قوتابی رێگای چوون بۆ قوتابخانەیان لەبەردەمدا داخراوە. ئەوەی دەیبینین دۆخی نارازیبوون و تووڕەبوونی کەرتێکی گەورەی کۆمەڵگایە، بە رووی فەشەلی ئەو حوکمرانییەدا کە زیاد لە سی ساڵە ئەندامانی چەند خێزانێکی دیاریکراو بە خواست و ئارەزووی خۆیان، بەڕێوەی دەبەن. ئەوەی دەیبینین ئەو بەشەی توڕەبوون و ناڕازیزبوونی خەڵکە، کە دەسەڵتداران نەیانتوانیوە کۆنترۆڵ وقۆرخی بکەن. لە کوردستاندا هەم سیاسەت و هەم ئابوریی و هەم حیزب و هەم هێزە چەکدارەکان و هەم سەرجەمی ماشێنی بیرۆکراسیەت و کۆیی دەزگاکانی حوکمڕانیی، قۆرخکراون. ئەوەی تا ئە ساتە قۆرخنەکراوە، ئەو توانای توورەبوونە کۆمەڵایەتییەیە، کە جار نە جار لەسەر شەقامەکان دەیانبینین و خۆیان بەسەر هۆشیاریی و تواناکانی بیرکردنەوەماندا، دەسەپێنن میلەتانی ئەم ناوچەیە لە قۆناغێکدان دەژین ناتوانن لەبەر خاتری هیچ شتێک لە دەسەڵاتداران و حوکمڕانەکانیان بێدەنگبن، نە لەبەرخاتری نەتەوە و نیشتیمان، نە لەبەر خاتری ئاسایشی گشتیی، نە لەبەر خاتری دین و خودا و پێغەمبەرەکانی. ھەموو سنوورێک تێپەڕێندراوە و هێڵێکی سور نەماوە، نەبەزاندرابێت. دۆخێک دروستبووە خەڵک ناچارکراوە بەرگریی لە خالە هەرە سەرەتاییەکانی بوونی خۆی بکات، بەرگریی لە پێداویستییە هەرە سەرەتاییەکانی، لەو لانیکەمەی کەرامەت کە ژیانی مرۆڤ لە ژیانی ئاژەڵەکان، جیادەکاتەوە. هەموو ئەمانە لە سەردەمێکدا تیایدا ئینسانی ئێمە گۆرانکاریی گەورەی بەسەرداهاتووە و دید و روانین و تێگەیشپنی بۆ خۆی و بۆ ئەو جیهانەی خراوەتە ناوییەوە، گۆڕاوە. بە بۆچونی من بەشێکی بەرچاوی ئینسانی ئێمە لە چارەکی یەکەمی سەدەی بیست و یەکەمدا چیتر ئینسانی خێڵ و بنەماڵە و حیزب و گوند و ناوچە داخراوەکەی خۆی نییە، بەڵکو مرۆڤێکە خاوەن «ژیانی تایبەتیی» خۆی، خاوەن حەز و خواست و ویستی تایبەت، ھاوکات چاوەروانیی تایبەتی هەم لە خۆی هەیە و هەم لەو کۆمەڵگایەش لەناویدا دەژیی. مەرجی بۆ ژیانی خۆی و بۆ ئەو پەیوەندییانەش هەیە کە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا دروستیاندەکات.  بە کورتییەکەی، لە دونیای ئێمەدا جۆرێک لە «تاکەکەس» لەدایکبووە کە دەیەوێت وەک تاکەکەس بژیی و وەک تاکەکەس مامەڵەبکرێت. لە رووی مێژوویشەوە لەدایکبوونی تاکەکەسیش هاوشانە بە لەدایکبوونی ماف، بە دەستەبەرکردنی لانی هەر کەمی ئازادیی و رێزگرتن لە هەڵبژاردن و ئیرادەی سەربەخۆ. بەبۆچونی من مێژووی ئایندەی ئێمە، ئایندەی کورت، چەند دەیەی داهاتوو، مێژووی ئامادەگیی سەختی ئەم تاکەکەسە دەبێت، مێژووی بەرگریکردنی ئەم تاکەکەسە لە ژیانی تایبەت و شەخسیی خۆی، لە ویست و خەون و مافەکانی، دژ بەو ژیانە گشتییە قۆرخکراوەی لە ئێساتدا هەموومان ساتەوەختە تاریکەکانی دەژین و دەبینین. ئەو ژیانە گشتییەی جارێک دین لەناو شوناشێکی بە موتڵەقکراو و جارێک نادین کۆی دەرکەوتە سەرەکییەکانی، قۆرخکردوە. ئێمە لەبەردەم لەدایکبوونی جۆرێک مرۆڤداین تەنها ئینتیمای بۆ دین و نەتەوە و نیشتیمان نییە، نایەوێت تەنها بە سیاسەت و خێری سیاسییەکان بژیی، تەنها بارەگای حیزبەکان و مزگەوتەکان نابینێت. ئێمە لەبەردەم مرۆڤێکداین ئینتیمای بۆ خودی خۆیشی هەیە، خواست و ویست و ئارەزووەکانی خۆیشی دەناسێت و دەنرخێنێت، بە تەنگ خەیاڵ و خەون و زمان و تواناکانی خۆشیەوەیەتی. کەسێک لەدایکبووە، بەبێئەوەی بکەوێتە ناو بیماریی نارسیزم و خودپەرستییەکی ناساغەوە، خەم لە ژیانی تایبەتی خۆی دەخوات و دەیەوێت خاوەنی ماف و رێز و کەرامەت بێت. هەرشتێک لەبەردەم دروستبوون و گەشەکردن و بەهێزبوونی ئەم ئینتیما شەخسیی و خودییەدا بوەستێت، هەر هێزێک ڕێگربێت لەبەردەم ئەم کردە و سیاسەتە تایبەتەی خودسازیدا، وەک تاوانبار دەبینێت.  گرنگ نییە ئەو رێگرە بەناوی چییەوە قسەدەکات، بەناوی خوداوە یان بەناوی نیشتیمانەوە، بەناوی دینەوە یان بەناوی نەتەوەوە، بەناوی خەباتی خێزان و بنەمالەی سیاسییەوە یان بەناوی بەڵێن و مژدەی درۆزنانەی هەمەجۆرەوە، ئەوەی گرنگە ئەو رێگرانە رێگرن، رێگرن لەبەردەم ئەوەدا ئەم مرۆڤە چۆن خۆی  خۆیدروستبکات و چۆن خۆی  خۆیدابهێنێت، چۆن خۆی ژیانی خۆی بنووسێتەوە و چۆن خۆیشی شێوەیەکی تایبەتی پێببەخشێت.   ئینتیما بۆ خود ئەو شێوازەیە لە ئینتیما کە لە دونیای ئێمەدا لەدایکبووە، ئینتیمایەکی تازەیە و لە قۆناغێکی هێچگار سەختی مێژووی ئێمەشدا لەدایکبووە. قۆناغێک لەسەرێکەوە هێزە سیاسیی و سەربازیی و دینییە مۆنۆپۆڵخوازەکان خەونی مۆنۆپۆڵکردنی هەمووشتێکیان هەیە، لەسەرێکی دیکەوە گوتارێکی بەهێزی خودنەفرەتیی لە ئارادایە و کاردەکات، کە سەرجەمی دەرکەوتەکانی مێژووی ئەم مرۆڤە و سەرجەم خەوان چاوەروانییەکانی وەک گەمژەیی و خورافەت و نەزانیی، سەیردەکاتو دەنرخێنێت . ئەم ئینتیما تازەیە رووی بەسەرجەمی ئینتیما و شوناس و گوتارە خۆسەپێن و چەپێنەرەکاندا دەتەقێتەوە، رێگای تر بۆ تەعبیرکردن لە خۆی و لە خواست و خەونەکانی دەدۆزێتەوە. ئەم تازەبوونەوەیەی ئینتیما، ئەم ئینتیمایە بۆ خود، کۆتایی بە فۆرمەکانی تری ئینتیما ناهێنێت، بەڵکو شێوازیتازە بۆ ئەوانیش ئەدۆزێتەوە، ئینتیما تەقلیدییەکانیش تازەدەکاتەوە. بۆ نموونە، داوای تێگەیشتنی نوێ بۆ شێوازەکانی تری ئینتیما و داوای تێگەیشتنی تازە لە ماناکانی نەتەوە و نیشتیمان و گەل و دەوڵەت و دین و حوکمرانیی، دەکات. تێگەیشتنێک دەتوانێت، لانیکەم، لە ئاستی فیکریدا، ئەم زەلکاوە بۆگەنەی ئێستا وشکبکاتەوە و کۆتایی بە بەشی هەرەزۆری دەرکەوت و بیمارییە ترسناکەکانی، بهێنێت. پێناسەکردنەوەی نەتەوە و نیشتیمان و دین و خودا و دەزگاکانی حوکمڕانیی بەشێکی سەرەکیی کاری ئەم تاکەکەسە نوێیە دەبێت. لەمەشدا وەک ووتم رووی بە سەرجەمی بونیادە گەورەکانی کۆمەڵگای ئێمەدا دەتەقێتەوە. بێگومان من ناڵێم ئەم تاکەکەسە تازەیە ئەم جەنگە دەباتەوە، بەڵام ئەم شێوازە لە بەریەککەوتن و ململانێ، دەبنە ئاکاری ئەو مێژووە نزیکەی لە بەردەمماندایە. کەسێک  لەدایکدەبێت  نایەوێتنەتەوە وەک گشتێکی لێکچووی کۆپیکراو ببینێت، بەڵکو وەک کۆی ژمارەیەکی گەورە لە تاکەکەسی ئازاد و خاوەن ئیرادە وێنایدەکات.  کەسێکی وا رووی بەسەرجەمی ئەو هێز و کەسانەدا دەتەقێتەوە کە پێناسێکی هولامیی بۆ نەتەوە دەکەن و نەتەوە وەک قەرەباڵغیەکی بێکاراکتەری سەرلەقێن، وێنادەکەن. کەسێک دین وەک ئینتیمای خودێکی ئازاد بۆ موقەدەسێکی ئاسمانی ببینێت، رووی بە رووی هەموو ئەو بانگخواز و پارت و دەزگا و کەسایەتییە دینیانەدا دەتەقێتەوە کە لە هەوڵی قۆرخکردنی ماناکانی دین و قۆرخکردنی قسەکردندان، بەناوی دین و موقەدەس و خوداوە. دەسەڵتدارێتی، هەموو دەسەڵاتدارییەتییەک، پێویستە سێ ئاکاری سەرەکیی تێدابێت. یەکەمیان، دەسەڵاتدارییەکی چالاک و کردەیی بێت. دووهەمیان، دەسەڵاتدارییەکی کاتی بێت و نەهاتبێت بۆئەوەی بۆ هەتاهەتاییە بمێنێتەوە، سێهەمیان، پێویستە دەسەڵاتداریەتییەکی سنوورداربێت و چەندەها حەرامی نیشتیمانیی و ئینسانیی و یاسایی و مەدەنیی هەبێت نەتوانێت بیانبەزێنێت. لە دۆخی کۆمەڵگای ئێمەدا، دەشێت، بەبۆجونی من، خاڵی چوارهەمی بۆ زیادبکەین، کە پێویستە دەسەڵاتدارییەک بێت ئەگەری لەدایکبوون و گەشەکردن و بەهێزبوونی ئەم تاکەکەسە تازەیەی هەڵگرتبێت و تەواو بە کێشە و تەحەداکانی ئەم لەدایکبوونە، هۆشیاربێت.  

درەو: مەسعود بارزانی مەكتەبی سیاسی راسپاردووە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ سەرجەم حزبەكان ئاسایی بكەنەوەو لەبری خۆی مەكتەبی سیاسی راسپاردووە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی كۆببێتەوە، كەیسێكی ئەمنی نایەڵێت گریكوێرەی پەیوەندییەكانی نێوان مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی ئاسایی ببێتەوە. رۆژی پێنجشەممەی رابردوو كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبووەوە، بەپێی راگەیەندراوی كۆبوونەوەكە"كۆبوونەوە بڕیاریدا، وەكو هەمیشە لەپێناو بەرژەوەندی دۆزی ڕەوای گەلەكەمان و بەهێزتركردنی قەوارەی سیاسی و یاسایی هەرێمی كوردستان و لێكتێگەیشتن و هاوكاری، پارتیمان بەردەوام ‌بێت لە دیدار و گفتوگۆكردن لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسییەكانی بەشدار لە حكومەت و ئەوانەشی كە بەشدارنین، هەروەها بەهێز خستنی خاڵە هاوبەشەكان و ئیدارەدانی ئەو جیاوازیانەی كە لەگەڵ پرنسیپە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانمان، ناكۆك نین" بە پێی زانیارییەكانی (درەو) بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێـتی نیشتمانی كوردستان داوای كۆبوونەوەی پارتی و یەكێتی كردووە لەسەر ئاستی باڵاو كەسی یەكەم، واتا كۆبوونەوەی مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی، بەڵام بارزانی لە كۆبوونەوەكەدا بەروونی رایگەیاندووە، كە ناتوانێت لەگەڵیان كۆببێتەوەو مەكتەبی سیاسی پارتی راسپاردووە بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ یەكێتی و لایەنەكانی تر، بارزانی لە كۆبوونەوەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە، دەبێت پارتی پەیوەندییەكانی لەگەڵ سەرجەم حزبەكان ئاسایی بكاتەوە، بۆ ئەو حزبانەش كە مەقیفی نانیشتیمانیان هەیە، پارتی وەك خۆیان مامەڵەیان لەگەڵدا بكات. چەند جارێكە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی داوای كۆبوونەوە دەكات لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، بەڵام بارزانی كۆبوونەوە رەت دەكاتەوە، بەپێی بەدواداچوون و ئەو زانیاریانەی دەست (درەو) كەوتووە، جەوهەری كێشەكە ئەوەیە، بارزانی نیگەرانە لە بافڵ تاڵەبانی كەیسێكی ئەمنی هەیە لە نێوانیان كە پەیوەندی بە هەوڵی تیرۆركردنی كوڕێكی مەسعود بارزانیەوە هەیە، بافڵ تاڵەبانی رەتی دەكاتەوە كە ئەوان ئاگاداری ئەو كەیسە بن و بارزانیش دەڵێت كارەكتەرێكی ناو یەكێتی تێوەگلاوە لەو پرسەو بەڵگەی وێنەو دەنگ و نامەش هەیە كە لەبەردەستیدایە.  

راپۆرت: درەو ئەمریكا لەپێناو سازدانی هەڵبژاردنێكی خاوێن لە ڤەنزوێلا لە ساڵی داهاتوودا، سزاكانی لەسەر كەرتی نەوتی ئەو وڵاتە سوككردووە، ئەمە بە زیان بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان‌و هەناردەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا دەشكێتەوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سوككردنی سزاكان لەسەر ڤەنزوێلا دوای چەندین ساڵ گەمارۆ، بەمدواییە ویلایەتە یەكگرتووەكانی سزاكانی لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا سوك كرد، ئەمەش دەرگای لەبەردەم شارەزایانی بواری وزەو كۆمپانیا تایبەتمەندەكانی بواری چاودێری كردوەتەوە خەمڵاندنی خۆیان بخەنەڕوو سەبارەت بە لێكەوتەكانی ئەم سوككردنی سزایانە لە بازاڕی نەوتی ناوچەیی‌و جیهانیدا.  لەم چوارچێوەیەدا، راپۆرتێكی شیكاری كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پێشبینی ئەوە دەكات كاریگەری زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەسەر بازاڕی جیهانی لاواز بێت، بەتایبەتیش كە هەڵگرتنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا كاتییە بۆ ماوەی شەش مانگە‌و دەكرێت درێژبكرێتەوە یان هەڵبوەشێندرێتەوە.  راپۆرتەكە وای دەبینێت گەشەی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەماوەیەی كورتخایەندا لە (200 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە زیاتر نەبێت‌و لە كۆتایی هاوینی ساڵی 2024دا بگاتە (400 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  وردەكاری سزا مەرجدارە سیاسییەكان سوكككردنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی سیاسیدایە لەگەڵ حكومەتی (نیكۆلاس مادۆرۆ) سەرۆكی ئێستای ڤەنزوێلا كە مەیلی چەپڕەویی هەیە، بۆ ئەوەی لە ساڵی 2024دا هەڵبژاردنێكی خاوێن لە وڵاتەكەی سازبدات‌و ئۆپۆزسیۆنی ڤەنزوێلا كە مەیلی ئەمریكای هەیە، بەشداری تێدا بكات.  فەرمانگەی چاودێری سەروەت‌و سامانی بیانی سەربە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا (OFAC)، چوار مۆڵەتی گشتی دەركرد بۆ هەڵپەساردنی هەندێك لەو سزایانەی كە بەسەر ڤەنزوێلادا سەپێندراون، ئەمەش دوای سەركەوتنی حكومەت‌و ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نەخشەرێگای هەڵبژاردن لە ساڵی 2024دا.  ماوەی ئەم مۆڵەتانە بۆ 6 مانگە‌و تێیدا رێگە بەوە دراوە لەنێوان ئەمریكا‌و ڤەنزەوێلا مامەڵە بە نەوت‌و غازەوە بكرێت، بەڵام بەگوێرەی بەیاننامەی رۆژی 18ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا، نوێكردنەوەی ئەم مۆڵەتانە بەندە بە ئاستی پابەندبوونی حكومەتی مادرۆر بە پابەندییە سیاسییەكان سەبارەت بە نەخشەرێگای هەڵبژاردن، ئەمە لەپاڵ ئازادكردنی دەستگیركراوان. هەندێك لە مۆڵەتەكان رێگە بە مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و هەناردەكردنی نەوتەكەی بۆ ئەمریكا دەدەن، هەروەك رێگە بە مامەڵەی بازرگانی دەدەن لەگەڵ كۆمپانیای پیشەسازی زێڕی ڤەنزەوێلا "مینرڤین" كە دەوڵەت خاوەندارێتی دەكات.  لە هەندێك لە مۆڵەتەكانی تردا هاتووە قەدەغەی بازرگانی سەپێندراو بەسەر هەندێك لە قەواڵە سیادییەكانی ڤەنزەوێلادا هەموار بكرێت، بەڵام قەدەغەی سەپێندراو بەسەر دەستاودەستكردن لە بازاڕی قەواڵەكانی ڤەنزەوێلا هەر بەردەوام بێت.  هەروەك هەندێك لە مۆڵەتەكانی تر ئاماژە بەوە دەكەن قەدەغەی بازرگانی سەپێندراو بەسەر مامەڵەی قەرزو پشكەكانی كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی حكومەتی ڤەنزەوێلا "پترۆلیۆس دی ڤەنزەوێلا ئێس ئەی) هەموار بكرێنەوە.  چاودێریكردنی خشتەی هەڵبژاردنەكانی نۆڤێمبەر وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا دەڵێ" ئامانج لە سوككردنی سزاكان لەسەر نەوت‌و بازرگانی زێڕو قەواڵەو قەرزەكانی ڤەنزەوێلا بۆ سنورداركردنی چالاكییە نایاساییەكانە لەم كەرتانە، بۆ ئەوەی رژێمی دەسەڵاتداری ئەو وڵاتە سود لە داهاتەكانیان نەبینێت".  دەكرێت ئەم رێوشوێنانە سەركەوتوو بن لە سنورداركردنی رۆیشتنی پارە بۆ حكومەتی سەرۆك مادۆرۆ، بەڵام وەكو راپۆرتەكەی (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) دەڵێ، ئەزمونەكانی پێشوو ئاماژە بەوە دەكەن سزای تیۆری لەسەر كاغەز زۆرجار جیاوازە لە جێبەجێكردنی لە واقیعدا، رەنگە ئامانجەكانیان نەپێكن، یان ئەنجامی پێچەوانەیان هەبێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، لە نمونەی سزاكانی سەر روسیا.  لە هەموو حاڵێكدا، حكومەتی مادۆرۆ تاوەكو مانگی تشرینی دووەمی داهاتوو مۆڵەتی لەبەردەمدایە بۆ دانانی خشتەی زەمەنیی كۆتایی بۆ هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكەی 2024، ئەمە لە كاتێكدا ئیدارەی ئەمریكا هۆشداری دەدات لە دووبارە سەپاندنەوەی هەندێك لە سزاكان، ئەگەر حكومەتی ڤەنزوێلا لەماوەی مانگی داهاتوودا خشتەی زەمەنی بۆ هەڵبژاردنەكە دانەنێت.  سەرباری هۆشداریدان‌و مەرجەكانی بڕیاری سوككردنی سزاكان  لەسەر نەوتی ڤەنزوێلاو سزا بازرگانییەكانی تر، پێدەچێت ئەمریكا چاو لە جێبەجێكردنی هەندێكیان یان هەموویان دابخات، ئەمەش بەهۆی پێداویستی زۆری بۆ رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی مادۆرۆ لە ئێستادا.  پەیوەندی بە رووداوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نییە جموجوڵ بۆ سوككردنی هەندێك لەو سزایانەی كە بەسەر ڤەنزوێلادا سەپێندراون، لە ساڵی رابردووەوە پێشبینیكراو بوو، لە بەرەنجامی دانوستانی دورو درێژ هاتە كایەوە‌و پەیوەندی بەو رووداوانەوە نییە كە ئێستا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوزەرێت (هێرشی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەززە).  ساڵی رابردوو ئیدارەی جۆ بایدن رێگەی دا بە دوو كۆمپانیای ئەوروپی (ئینی) ئیتاڵی‌و (ریسپۆڵ)ی ئیسپانی، نەوتی ڤەنزوێلا هەناردەی ئەوروپا بكەن. بەڵام سەبارەت بە كۆمپانیای شیفرۆنی ئەمریكی، سەرباری سەپاندنی سزاكان بەسەر ڤەنزوێلادا لەسەردەمی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوودا، ئەم كۆمپانیایە ڤەنزوێلای بەجێنەهێشت‌و سەركەوتوو بوو لەوەی لەسەردەمی ترەمپ‌و بایدنیشدا بواردنی بۆ بكرێت.  كۆمپانیاكە لە تشرینی دووەمی 2022دا مۆڵەتی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوتی ڤەنزوێلای بۆ ئەمریكا بۆ ماوەی 6 مانگ بەدەستهێنا، مۆڵەتەكەشی قابیلی درێژكردنەوەیە.  كاریگەری سوككردنەكە لەسەر كەرتی نەوتی ڤەنزوێلا ڤەنزوێلا كە خاوەنی گەورەترین یەدەگی نەوتی پشتڕاستكراوەیە لە جیهاندا، پێویستی بە پسپۆڕی‌و  توانای هونەریی هەیە كە كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان هەیانە، ئەمەش وای لێدەكات زۆر پێویستی بە شارەزایی كۆمپانیاكانی وەكو شیفرۆن‌و شلمبرگیر هەبێت بۆ خزمەتگوزاری كێڵگە نەوتییە جیهانییەكانی " SLB". هەروەك كەرتی نەوتی ڤەنزوێلا پێویستی بە وەبەرهێنانی بیانی خێرا هەیە، دوای چەندین ساڵ لە نەبوونی سەرمایەگوزاری‌و لاوازی پرۆسەی نۆژەنكردنەوە‌و هەڵاتنی كارمەندو توانا هونەرییەكانی بۆ كاركردن لە دەرەوە، ئەمە بووەتە هۆی دابەزینی ئاستی وەبەرهێنانی نەوتی خاو و كۆندێنسەیت لە دوو دەیەی رابردوودا.  لە دوو دەیەی رابردوودا، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزەوێلا  بەشێوەیەكی زۆر دابەزیوەو لە (3 ملیۆن‌و 200 هەزار) بەرمیلی رۆژانەوە لە ساڵی 2000دا هاتوەتە سەر (735 هەزار) بەرمیلی نەوتی رۆژانە لە مانگی ئەیلولی 2023دا.  پیشەسازی نەوتی ڤەنزوێلا پێویستی بە هەندێك ماددەی سوككەرەوە هەیە كە بە بەنزینی سروشتی (c5) ناسراوە، ئەمەش بۆ تێكەڵكردنی لەگەڵ نەوتی خاوی قورس بۆ ئەوەی بتوانرێت بگوازرێتەوە یان لەرێگەی بۆری‌و تانكەرەكانەوە هەناردە بكرێت.  پێشبینی دەكرێت سوككردنی سزاكان لەسەر نەوتی ڤەنزوێلا ئاسانكاری بۆ چوونە ناوەوە ئەو ماددانە بۆ ڤەنزوێلا بكات لەماوەیەكی كورتدا، ئەمەش لەبەرژەوەندی بەرهەمهێنەرانی نەوتی بەردینە لە ئەمریكا.  كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) قەبارەی ئەو ماددە سوككەرەوانەی كە دەكرێت وەبەرهێنەرانی ئەمریكا هەناردەی ڤەنزوێلای بكەن، بە (125 هەزار) بەرمیلی رۆژانە لەماوەیەكی كورتدا، دەخەمڵێنێت. ئەمەش بڕێكی كەمەو پێشبینی زیادبوونی دەكرێت بەپێی پەرەسەندنی سزاكان‌و ئەو رێككەوتنە سیاسییەی كە لەگەڵ حكومەتی مادۆرۆدا كراوە.  هەندێك لە پاڵاوگەكانی ئەمریكاش پێویستیان بە نەوتی خاوی قورسی ڤەنزوێلا هەیە بەتایبەتیش ئەو پاڵاوگانەی كە دەكەونە سەر كەناری كەنداوی ئەمریكا، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی توانای بەرزی تەكنیكییان بۆ پاڵاوتن‌و پرۆسێسكردنی جۆرەكانی نەوتی قورسی ڤەنزوێلاو وڵاتانی تری جیهان.  ئەگەر ماددە سوككەرەوەكان لەبەردەستی ڤەنزوێلا هەبێت، دەتوانێت لەماوەی چەند هەفتەیەكدا ئاستی وەبەرهێنان لە 300 هەزار بەرمیلەوە بۆ 400 هەزار بەرمیل بەرزبكاتەوە، دواتر بۆ ماوەی چەند مانگێك ئاستی وەبەرهێنان سەقامگیر دەبێت تا ئەوكاتەی ئەنجامی وەبەرهێنانی نوێ‌و بەشداری كۆمپانیا خزمەتگوزارییە گەورەكان‌و كاریگەرییەكەیان لەسەر زیادبوونی وەبەرهێنان دەردەكەوێت، ئەمەش بەگوێرەی راپۆرتێكی پێشتری كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز).  بوژانەوەی وەبەرهێنان پێویستی بە سێ ساڵە زیادبوونی بەرهەمهێنان بە بڕێكی زۆر كە بگاتە (ملیۆنێك) بەرمیلی رۆژانە، پێویستی بە لانی كەم سێ ساڵ هەیە، ئەمە پشتبەست بە تەماشاكردنی ئەزمونی 6 وڵاتی وەبەرهێنەری نەوت كە بەدەست ناسەقامگیری سیاسی‌و سزاكانەوە ناڵاندویانە.  كۆمپانیای شیفرۆنی ئەمریكی سەركەوتوو بوو لە زیادكردنی 200 هەزار بەرمیلی رۆژانە بۆ تێكڕای وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەئێستادا، پێشبینی دەكرێت 100 هەزار بەرمیلی تریش لەماوەیەكی كورتدا زیادبكات، پێشبینی دەكرێت هەموو ئەم زیادبوونانەش بۆ هەناردەكردن بڕوات.  ئەگەر رێككەوتنە سیاسییەكە لەگەڵ سەرۆك نیكۆلاس مادۆرۆ تێپەڕێت‌و وادەی هەڵبژاردن لە ساڵی 2024 دیاری بكرێت، پێشبینی دەكرێت ئەمریكا بۆ ماوەی شەش مانگی تر مۆڵەتەكانی نوێ بكاتەوە.  ئەم درێژكردنەوانە دەرفەت بە كۆمپانیا گەورەكانی بواری خزمەتگوزاری نەوت دەدەن ئاستی وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا بۆ  400 هەزار بەرمیلی رۆژانە لە كۆتایی هاوینی 2024دا بەرزبكەنەوە، لە نمونەی كۆمپانیای شلمبرگیری ئەمریكی "SLB"، واتا بەشێوەیەكی راستەوخۆ بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا، كە زۆربەی ئەو نەوتەش هەناردەی ئەمریكا دەكرێت.  كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) گومانی هەیە لەوەی دۆخی ڤەنزوێلا بگاتە چارەسەرێكی تەواوەتی كە لایەنی ئەمریكی قایل بكات، بەڵام پێیوایە ئیدارەی بایدن چاو لە هەر جۆرە پێشێلكارییەكی هەڵبژاردن‌و مافەكانی مرۆڤ دەپۆشێت لەپێناو بەردەوامبوونی رێككەوتنەكە.  پشتبەست بەمە، وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و هەناردەكردنی زیادبوونێكی بەرچاو بەخۆوە دەبینێت، تەنانەت ئەگەر حكومەتیش پابەند نەبێت بەو مەرجانەی ئیدارەی بایدن‌و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا لە بەیاننامەكەی رۆژی 18ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵدا دیارییان كردووە.  ئەگەر ئۆپۆزسیۆنی ڤەنزوێلا كە مەیلی ئەمریكای هەیە لە هەڵبژاردندا سەركەوێت، رەنگە خۆی لەبەردەم ناڕەزایەتییەكی بەهێزی ناوخۆیدا ببینێتەوە، ئەمەش بەهۆی پاڵپشتی راگەیەندراوی ئەمریكای بۆی، كە رەنگە ناوبانگی ئۆپۆزسیۆن بشێوێنێت‌و گومان لەسەر ئاستی سەربەخۆبوونی دروست بكات لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا دور لە چاودێری ئەمریكا، ئەمانە لەپاڵ تۆمەتباركردنی بە خیانەت بەهۆی گەیشتنی بە دەسەڵات بە فشاری توندو راشكاوی ئەمریكا.  هەروەك ئۆپۆزسیۆن روبەڕووی قەیرانێكی تریش دەبێتەوە كە پەیوەندیدارە بە كەمی توانای تەكنیكی‌و هەڵاتنی كارمەندانی كۆمپانیای نیشتمانی نەوت دوای ئەوەی هۆگۆ چاڤێزی سەرۆكی پێشووی وڵات لەماوەی ساڵانی 2002 بۆ 2003 زۆربەیانی دەركرد‌و ئەمە وایكرد زۆرێك لە شارەزاو ئەندازیارانی ڤەنزوێلا بۆ كاركردن روو لە كۆلۆمبیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەن.  پەیوەندی بە نەوتی كوردستانەوە چییە؟ كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پشتبەست بەم پاڵنەرانە، پێشبینی ئەوە ناكات گەشەكردنێكی خێرا لە وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا لەسەر هەردوو ئاستی مامناوەندو درێژخایەن رووبدات، بەڵكو زیادبوونی ئاستی وەبەرهێنان لەسەر ئاستێكی سنوردارو هێواش دەمێنێتەوە.  هەروەك كۆمپانیاكە پێشبینی دەكات، هەرجۆرە ئەگەرێكی زیادبوونی وەبەرهێنان لە بازاڕی نەوتی جیهانی‌و نرخەكەی، كاریگەری سنورداری هەبێت، ئەمەش بەهۆی زیادبوونی پێشبینیكراو لە خواستنی جیهانی لەماوەی چەند ساڵی كەمی داهاتوودا، ئەمە وادەكات زیادبوونی وەبەرهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا سنوردارو كاریگەری كەمی هەبێت.  بەڵام لەبەرامبەردا، دەكرێت زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی قورس لە ڤەنزوێلا، هەندێك لە توندی بازاڕی نەوتی ترشی مامناوەندی جیهانی كەمبكاتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان هەر لە دەرەوەی بازاڕەكان بمێنێتەوە. لەسەر ئاستی ناوخۆیش، پێشبینی بوژانەوەی داهاتەكانی حكومەتی ڤەنزوێلا دەكرێت لەرێگەی هەناردەی نەوتەوە، رەنگە ئەمە ئابوری شەكەتی ئەو وڵاتە هان بدات‌و ببێتە هۆی زیادبوونی بەركاربردنی ناوخۆیی نەوت لە ساڵانی داهاتوودا، پێدەچێت وا لە حكومەتی ئەو وڵاتەش بكات زۆربەی زیادەی وەبەرهێنان بۆ ناوخۆ بەكاربهێنێت لەبری بازاڕە نێودەوڵەتییەكان.  نەوتی كەنەدا یەكەم قوربانییە پێدەچێت نەوتی كەنەدا یەكەم قوربانی بێت كە بەهۆی سوككردنی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر نەوتی ڤەنزوێلا كاریگەر دەبێت، ئەمە بەهۆی پێشبینیكردن بۆ زیادبوونی هاوردەی نەوتی ڤەنزوێلا لەلایەن ئەمریكاوە لەبری هاوردەكردنی نەوتی كەنەدای دراوسێی.  پێشبینی دەكرێت جیاوازی نرخی نەوتی خاوی ئەمریكاو كەنەدا لەگەڵ زیادبوونی هاوردەكردنی نەوتی ڤەنزوێلا لەلایەن ئەمریكاوە، زیاد بكات، بەڵام ئەم مەترسییە دەكرێت كەم ببێتەوە ئەگەر هاتوو هێڵی بۆری (ترانس ماونتن) بكەوێتە كار، كە حكومەتی كەنەدی بەشێوەیەكی بەهێز پاڵپشتی لێدەكات.  هەندێك لە پاڵاوگەكانی ئەمریكا لە ناوچەی كەنداوی مەكسیك مەترسییان هەیە كاریگەری نەرێنییان لەسەر دروست ببێت ئەگەر هاتوو كەنەدا دەستیكرد بە هەناردەی نەوتەكەی لەرێگەی هێڵی (ترانس ماونتن)، پێشبینی دەكەن ئەمە ببێتە هۆی كەمبونەوەی قەبارەی هەنارددەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا‌و بەرزبوونەوەی نرخەكەی. پشتبەست بەمە، ئەو پاڵاوگانە وای دەبینن هاوردەكردن لە ڤەنزوێلاوە ئێستا بووە بە پێداویستییەكی گرنگ بۆ كێبركێ لەگەڵ كەنەدا لە پرۆسەی دروستكردنی هێڵەكە‌و ئارەزووەكانی بۆ بەكارخستنی ئەو هێڵە لە خێراترین كاتدا.  پێدەچێت خواستەكانی كەنەدا بۆ فرەچەشنكردنی هەناردەی نەوتی خاو بۆ وڵاتانی تر جگە لە ئەمریكا، وابەستە بێت بە ئاستی توانای ئەو وڵاتە لە زیادكردنی وەبەرهێنان لە هەرێمی ئەلبێرتا‌و نرخی نەوتی خاو لە ئاسیا‌و توانای كەنەدا بۆ چوونە ناو كێبركێ لەگەڵ نەوتی خاوی روسیا‌و نەوتی داشكێندراوی ئێران بۆ ئاسیا‌و نرخی ئارامكۆی سعودیە.  پاڵپشت بە ئەمانە، كۆمپانیای (ئینێرژی ئاوتلۆك ئەدڤایزەرز) پێشبینی ئەوە دەكات، هەناردەی نەوتی كەنەدا بۆ ئەمریكا بكەوێتە ژێر كاریگەری كرانەوەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڤەنزوێلاو زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوتی ڤەنزوێلا‌و ئەوەی لە زیادبوونی هەناردەكردن بۆ ئەمریكا دەكەوێتەوە. پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت ڤەنزوێلا جگە لە ئەمریكا، نەوتی خاو بۆ ژمارەیەك وڵات هەناردە دەكات لە دیارترینیان كوبای دراوسێ‌و ئیسپانیا‌و چین‌و وڵاتانی تر، زۆرجاریش تۆمەتباركراوە بەوەی لەرێگەی دەرگای پشتەوە لەوانە ئێران‌و روسیا نەوتی هەناردە كردووە.  سه‌رچاوه‌: الطاقة

راپۆرت: درەو ساڵێك بەسەر دەستبەكاربوونی كابینەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق تێدەپەڕێت، لەماوەی ئەم ساڵەدا، هەرێمی كوردستان هەناردەی نەوتەكەی راوەستاوە، سەرباری تێپەڕینی یاسای بودجە، هێشتا پشكی خۆی لە بودجەكەدا نازانێت، ماددەی 140 هەر لە سەرەمەرگدایە، رێككەوتنی شەنگال جێبەجێ نەكراوە‌و بودجەی پێشمەرگەش لەگەڵ پشكی هەرێمدا لەناو گێژاودا ماوەتەوە، پارتی‌و یەكێتیی چۆن دوای هەڵبژاردن چونە ناو دانوستانە سیاسییەكان‌و بەشداری حكومەتیان كردەوە؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. خواستی كورد لە كابینەی سودانیدا دیارترین ئەو دۆسیەیانەی كە كورد چاوی لەسەر بوو لە كابینەی سودانیدا چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە ئەمانەن: • ماددەی 140ی دەستور تایبەت بە "ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان" • (بەشە بودجەی هەرێم). • (دۆسیەی نەوت‌و گاز). • بەشداری شایستەی هەرێمی كوردستان لە دامەزراوە فیدراڵییەكان. • بابەتی ماف‌و شایستە دەستورییەكانی پێشمەرگە. • بابەتەكانی دیكەی وەك پرۆژە یاساكانی (دادگای فیدراڵی، ئەنجومەنی فیدراڵی‌و نەوت‌و گاز). كورد لە یەك ساڵەی كابینەی سودانیدا لەماوەی یەك ساڵی رابردوودا، كە محەمەد شیاع سودانی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرتووە، هەرێمی كوردستان‌و حكومەتەكەی روبەڕووی چەندین ئاڵنگاری بونەتەوە، لەوانە:  راوەستانی هەناردەی نەوت 25ی ئازاری ئەمساڵ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستا، ئەمە دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لەسەر سكاڵایەكی حكومەتی عێراق دژی توركیا. بە راوەستانی هەناردەی نەوت، حكومەتی هەرێم رێژەی نزیكەی 80%ی داهاتەكانی لەدەستدا. سەرباری ئەوەی توركیا بەمدواییە ئامادەیی نیشانداوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام هێشتا حكومەتی عێراق ئامادە نییە بچێتە ژێر باری هیچ مەرجێكی پێشوەختەی توركیا سەبارەت بە یەكلاكردنەوەی ئەو قەرەبووەی كە بەپێی بڕیاری دادگای پاریس دەبێت توركیا بە عێراقی بدات كە بڕەكەی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلارە، لەپاڵ ئەمەشدا، بەپێی یاسای بودجە، حكومەتی هەرێم پابەندكراوە بەوەی ئەگەر هەناردەی نەوت بۆ توركیا دەستی پێ نەكردەوە، نەوتەكەی بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات‌و لەسەر ئەو بنەمایە ئێستا رۆژانە حكومەتی هەرێم (85 هەزار) بەرمیل نەوت بە حكومەتی فیدراڵ دەدات. سودانی كە دەستبەكاربوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیارێكی دژی حكومەتی هەرێم دەركردبوو (بڕیاری 15ی شوباتی 2022)، بەپێی بڕیارەكە یاسای نەوت‌و غازی هەرێم هەڵوەشێندرایەوە‌و هەرێم پابەندكرا بە رادەستكردنی نەوت‌و غازەكەی بە حكومەتی فیدراڵ. سودانی هەر لە سەرەتاوە نوێنەرانی كوردی ئاگادار كرد لەوەی لەتوانایدا نییە بڕیاری دادگای فیدراڵی دژی هەرێم رابگرێت، چارەسەری بنەڕەتی بۆ ئەم كێشەیە ئەوەیە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی دەربچێت‌و لەو یاسایەدا دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەسەر سامانی نەوت‌و غازدا یەكلابكرێتەوە. سودانی لە كارنامەی حكومەتەكەیدا بەڵێنیدا لەماوەی (6) مانگ دوای دەستبەكاربوونی حكومەت، یاسای نەوت‌و غاز رەوانەی پەرلەمان بكات بەمەبەستی پەسەندكردنی، لە شوباتی ئەمساڵەوە نوێنەرانی حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ چوونە ناو زنجیرەیەك دانوستان لەبارەی یاسای نەوت‌و غاز، بەڵام هێشتا نەگەیشتونەتە رێككەوتن، نوێنەرانی حكومەتی فیدراڵ زۆرینەی داواكارییەكانی حكومەتی هەرێم لە یاسای نەوت‌و غازدا رەتدەكەنەوە، لەوانە: وەزارەتی نەوتی عێراق دژی ئەوەیە حكومەتی هەرێم (نەوت بفرۆشێت، هێڵی بۆری نەوت‌و غازی تایبەت بەخۆی هەبێت، ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەبێت، یاسای نەوت‌و غازی هەرێم دوای هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جارێكی تر زیندوو بكرێتەوە). بەم دۆخەوە، نەك شەش مانگ، ساڵێكیش بەسەر سوێندخواردنی حكومەتی سودانیدا تێدەپەڕێت‌و هێشتا چارەنوسی یاسای نەوت‌و غاز بە نادیاری ماوەتەوە كە یەكێكە لە بەڵێنە سەرەكییەكانی سودانی بۆ كورد لەم كابینەیەدا. سودانی خۆی لەناو لایەنەكانی چوارچێوەدا پێگەی بەهێز نییە، وەكو كاندیدی تەوافوقی دانراوە، یەكێك لە بەرپرسانی چوارچێوە وتویەتی" سودانی هەر هێندەی بەڕێوەبەرێكی گشتی دەسەڵاتی هەیە"، ئەو بەردەوام بەشداری لە كۆبونەوەكانی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت‌و چوارچێوەی هەماهەنگیی دەكات، لەسەر بنەمای راسپاردەكانی ئەم كۆبونەوانە سیاسەتی حكومەتەكەی ئاڕاستە دەكات.  پشكی هەرێم لە بودجەی حكومەتی سودانیدا بۆ جاری یەكەم لە دوای روخانی سەددامەوە، لە سەردەمی كابینەی سودانیدا پەرلەمانی عێراق پرۆژە یاسایەكی بودجەی دەركردووە كە بۆ سێ ساڵ كاری پێدەكرێت (2023-2024-2025)، ئەم یاسایە لە رۆژی 25ی حوزەیرانی ئەمساڵەوە كەوتوەتە بواری جێبەجێكردن، بەڵام هێشتا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەسەر پشكی هەرێم لەناو بودجەكەدا نەگەیشتونەتە رێككەوتن. حكومەتی هەرێم لە یاسای بودجەدا قایل بووە بەوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت‌و داهاتەكەی بەتەواوەتی رادەستی حكومەتی فیدراڵ بكات، بەڵام ئەو پارەی كە بۆ بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە یاساكەدا تەرخانكراوە، لەنێوان هەولێرو بەغداد كێشەی لەسەرە، سەرباری ئەمە هەردوو حكومەتەكە لەبارەی داهاتە نانەوتییەكان‌و بابەتی دیاریكردنی پشكی هەرێم لە خەرجی راستەقینەی عێراق ناكۆكن، بەهۆی ئەم دۆخەوە جارێكی تر بابەتی دواكەوتنی موچەی موچەخۆران لە هەرێم سەریهەڵداوە. لە پرۆسەی خوێندنەوەی یاسای بودجەوە ئیتر حكومەتی هەرێم‌و بەدیاریكراویش پارتی دیموكراتی كوردستان بەفەرمی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی تۆمەتبار كرد بەوەی لەرێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت‌و ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لایانداوە، بەتایبەتیش دوای دەستكاریكردنی رێككەوتنی مەسرور بارزانی‌و محەمەد شیاع سودانی لەلایەن لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە یاسای بودجەدا.  ئێستا كە حكومەتی سودانی یەك ساڵی تەمەنی خۆی بەڕێدەكات، پارتی‌و یەكێتیی وەكو دوو بەشداری حكومەتەكە چاویان لەوەیە بەغداد بەشێوەی قەرز بڕی (700 ملیار) دیناری تر لە هەفتەی داهاتوودا بۆ حكومەتی هەرێم بنێرێت، بۆ ئەوەی بەم پارەیە حكومەت بتوانێت لە كۆتاییەكانی مانگی 10دا دەست بە دابەشكردنی موچەی مانگی (8)ی موچەخۆرانی هەرێم بكات.  زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی وەكو لایەنی گەورەو بەهێزی ئیئتیلافی پێكهێنەری حكومەت ئامادە نین كێشە داراییەكانی هەرێم لە بودجەدا چارەسەر بكەن، تا ئەوكاتەی كورد قایل دەبێت بە تێپەڕاندنی یاسای نەوت‌و غاز.  ماددەی 140 كاراكردنەوەی لیژنەی ماددەی 140ی دەستور كە لەساڵی 2014وە پەكی كەوتبوو، یەكێك لەو بڕگانە بوو كە لەسەر داوای كورد لە رێككەوتنی پێكهێنانی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا جێگیركرا. كۆتاییەكانی تشرینی دووەمی 2022 خالید شوانی وەزیری دادی عێراق لە پشكی یەكێتیی ئاشكرایكرد" بە بڕیاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران، لیژنەیەكی باڵا بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور پێكدەهێنرێت، لیژنەكە لەماوەی 10 رۆژدا كۆدەبێتەوە بۆ ئامادەكردنی بودجەی تایبەت بە قەرەبووكردنەوەی ئەوانەی ئەم ماددەی دەستور دەیانگرێتەوە، دواتر بودجەكە ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران دەكات بۆ ئەوەی لەناو بودجەی گشتیدا دابنرێت". بەپێی دەستوری عێراق دەبوو ماددەی 140 تاوەكو ساڵی 2007 جێبەجێ بكرایە، بەڵام تائێستا جێبەجێ نەكراوە، كرۆكی ماددەیە ئەوەیە بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنوسی ناوچە جێناكۆكەكان، پرۆسەیەك بە سێ قۆناغ بەڕێوەببرێت، قۆناغی یەكەم ئاسایكردنەوەی دۆخی ئەو ناوچانە، قۆناغی دووەم سەرژمێریكردن‌و قۆناغی سێیەم‌و كۆتایش ئەنجامدانی راپرسی. عەرەب‌و توركمانەكان زۆرینەیان باوەڕیان وایە ماددەی 140 وادەی بەسەرچووە‌و چیتر زیندوو ناكرێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە ساڵی 2019 دادگای فیدراڵی پشتڕاستیكردوەتەوە كە ماددەی 140 هێشتا نەمردووە.  لەدوای پەسەندكردنی دەستوری عێراق لە ساڵی 2005، دۆسیەی سەرەكی كورد لە بەغداد پرسی جێبەجێكردنی ماددەی 140‌و گەڕانەوەی ناوچە جێناكۆكەكان بوو بۆ ناو چوارچێوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، بەڵام ئەم ساڵانەی دوایی كە پرسی نەوت‌و بودجە بووە بەتەوەری سەرەكی، چیتر ماددەی 140 ئەو سەرەنجەی جارانی لەسەر نەماوە.  یاسای ئەنجومەنی فیدراڵ‌و دادگای فیدراڵی هەمواركردنی یاسای دادگای فیدراڵی‌و دەركردنی یاسای ئەنجومەنی فیدراڵ دوان لەو یاسایانەن كە حكومەتی محەمەد شیاع سودانی بەڵێنیداوە جێبەجێیان بكات‌و بەلای كوردەوە گرنگن.  دادگای فیدراڵی لە سەرەتای 2022ەوە ژمارەیەك بڕیاری قورسی لەدژی هەرێمی كوردستان دەركردووە، لە دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت‌و غازی هەرێم‌و هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، بەرپرسانی هەرێم لەوكاتەوە ناو بەناو دادگاكە بە نادەستوری ناودەبەن، بەڵام پابەندیشن بە بڕیارەكانییەوە. ئەنجومەنی فیدراڵیش كە بە ژوری دووەمی دەسەڵاتی یاسادانان دادەنرێت، تائێستا لە عێراقدا بوونی نییە، ئەمە لەكاتێكدایە دەبوو دوای پەسەندكردنی دەستور لە 2005دا دروستبكرایە، بەوپێیەی بوونی ئەنجومەنێكی لەم جۆرە لە دەوڵەتە فیدراڵییەكاندا كۆڵەكەی سەرەكی سیستەمەكەیە‌و چاودێرە بەسەر ئەو یاسایانەی كە لەلایەن پەرلەمانەوە دەردەكرێن.  سەرباری بەڵێنەكانی سودانی لەبارەی دەركردنی یاسای دادگای فیدراڵی‌و ئەنجومەنی فیدراڵ، هێشتا هیچ هەنگاوێكی ئەوتۆ لەمبارەیەوە بەدی ناكرێت، هەرچەندە 24ی ئەیلولی ئەمساڵ لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق رایگەیاند" سەرۆكایەتی كۆمار ئامادەكردنی رەشنوسی یاساكانی دادگای فیدراڵی‌و ئەنجومەنی فیدراڵی تەواوكردووە". پێشمەرگە‌و شەنگال پشكی پێشمەرگە لە بودجەی وەزارەتی بەرگری عێراق بەپێی ئەوەی لەیاسای بودجەدا هاتووە بە بڕی (19 ملیار) دینار بۆ هەر مانگێك دیاری كراوە، بەڵام ئەمیش بەهۆی ناكۆكییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەبارەی بەشە بودجەوە، چارەنوسی بە نادیاری ماوەتەوە، هەرچەندە دانانی ئەم بڕە بودجەیە بۆ پێشمەرگە لەناو یاساكەدا وەكو جۆرێك لە دانپێدانان بە پێشمەرگە ئەژماردەكرێت وەكو هێزێكی بەرگری لە عێراقدا.  سەربارەت بە رێككەوتنی شەنگالیش كە سودانی لە بەرنامەی حكومەتەكەیدا بەڵێنی جێبەجێكردنی داوە، ئەم رێككەوتنە هێشتا جێبەجێ نەكراوە. هەرێم‌و بەغداد لە ئۆكتۆبەری 2020 رێككەوتنی شەنگالیان ئیمزا كردووە، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت دۆخی ئەو قەزایە ئاسایی بكرێتەوە‌و بەشێوەی هاوبەش هەردوولا ئیدارەی ناوچەكە بدەن.  كورد لە گێژاوی ململانێی ناوخۆی شیعەدا؟  ئەمڕۆ كابینەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق ساڵی یەكەمی تەمەنی خۆی تەواو دەكات، 27ی ئۆكتۆبەری 2022 ئەم حكومەتە متمانەی پەرلەمانی وەرگرت.  حكومەتی سودانی دوای ساڵێك دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی لە عێراق لەدایكبوو، هەڵبژاردنێك كە تێیدا سەدر زۆرینەی كوردسییەكانی بردەوە، بەڵام هاوشێوەی هەموو هەڵبژاردنەكانی عێراقی دوای روخانی رژێمی سەددام، ئەمجارەش براوەی یەكەمی هەڵبژاردن نەتوانی یان رێگەی پێنەدرا، كابینەی حكومەت دروستبكات.  هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كە 10ی ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو، پێنجەم هەڵبژاردن بوو لە مێژووی عێراقی دوای سەددامدا، ئەم هەڵبژاردنە جیاواز بوو لە هەڵبژاردنەكانی پێش خۆی، بەوەی دوای خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019 ئەنجامدرا، خۆپیشاندانێك كە بۆ یەكەمجار لە عێراقی نوێدا سەرۆك وەزیرانێكی (عادل عەبدولمەهدی) ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە كرد‌و سیستەمی هەڵبژاردنیشی لە وڵاتدا گۆڕی، لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمجار سیستەمی "فرە بازنەیی" لە عێراق جێبەجێ كرا.   هەر لە سەرەتاوە، دەرنجامی هەڵبژاردنەكە ماڵی شیعەكانی دابەشكرد بەسەر دوو جەمسەری ناكۆكدا، سەدرییەكان وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن (73 كورسی پەرلەمان) لەلایەك‌و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ عەممار حەكیم+ عەبادی+ فالح فەیاز) لەلایەكی تر، كە ناڕازیبوون لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە.  دوو هێزە دەسەڵاتدارەكەی هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتاوە دابەشبوون بەسەر ماڵە ناكۆكەكەی شیعەدا، پارتی كە 31 كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە، هەر زوو چووە ناو رێككەوتن لەگەڵ سەدرییەكان، سەدر وەكو براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بانگەشەی بۆ "پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی"‌و هەڵوەشاندنەوەی حكومەتی تەوافوقی دەكرد، كە لە عێراقی دوای سەددامدا بووە بە نەریت، یەكێتیش كە (18) كورسی بردەوە، خۆی بۆ پشتیوانی لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە یەكلاكردەوە كە بە "بەرە ئێرانییەكە" ناسراون. سەدر كە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا، پارتی‌و زۆرینەی سوننەكانی لەخۆی كۆكردبووەوە، یەكەم هەنگاوی خۆی بە ئاڕاستەی پێكهێنانی حكومەت بەبێ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی خستە بواری جێبەجێكردن‌و لەناو پەرلەماندا بەزۆرینە، محەمەد حەلبوسی بە سەرۆكی پەرلەمان لە پشكی سوننەكان هەڵبژاردەوە، هەنگاوی دووەمی رێككەوتنی سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی بریتی بوو لە هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆك كۆمار كە پشكی كوردە، پارتی لەچوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا، بۆ یەكەمجار ویستی پۆستی سەرۆك كۆمار لە یەكێتیی وەرگرێتەوە، (هۆشیار زێباری) بۆ پۆستەكە كاندید كرد. بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، دەرگا لەبەردەم سەدردا دەكرایەوە كابینەیەكی نوێی حكومەت دروست بكات، چونكە بەگوێرەی دەستور، سەرۆك كۆماری نوێ كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی رادەسپارد بە پێكهێنانی حكومەت، بۆیە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی لە دادگای فیدراڵییەوە دوو كاریان كرد بۆ رێگریكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار:  •    هەنگاوی یەكەم: لەسەر سكاڵای لایەنەكانی چوارچێوە، رۆژی 3ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی حوكمێكی دەركردو رایگەیاند، دانیشتنی پەرلەمان تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار نیسابەكەی بە (دوو لەسەر سێ) پێكدێت، واتا لە كۆی 329 ئەندامی پەرلەمان دەبێت (220) ئەندام ئامادە بن، ئەمە بە زیانی هاوپەیمانی سیقۆڵی سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی كۆتایی هات، بەتایبەتیش كە هاوپەیمانێتییەكە ئەم ژمارەی پێ كۆنەدەكرایەوە‌و بارزانی دەیویست بە زۆرینەی سادە سەرۆك كۆمار لە یەكێتیی وەربگرێتەوە، (دوو لەسەر سێ)كەی دادگای فیدراڵی دواتر ناوی لێنرا (دوو لەسەر سێی پەكخەر)، چونكە وایكرد هیچ هاوپەیمانێتییەك بەبێ ئەوەی تر نەتوانێت هەنگاوەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت تەواو بكات، واتا جارێكی تر دەرگای كردەوە بۆ ئەوەی حكومەتی تەوافوقی لە عێراق دروست بكرێت، نەك وەكو ئەوەی سەدر بانگەشەی بۆ دەكرد كە "حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی" بوو.   •    هەنگاوی دووەم: هەر لەسەر بنەمای سكاڵایەكی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، رۆژی 6ی شوباتی 2022، دادگای فیدراڵی رێوشوێنەكانی كاندیدبوونی (هۆشیار زێباری) بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار راگرت، بەهۆی ئەو تۆمەتانەی لەبارەی "گەندەڵی" ئاڕاستەی كرابوون، ئەمەش گورزێكی تر بوو بەر بارزانی كەوت، رۆژی 13ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی بڕیاری كۆتایی داو كاندیدبوونی هۆشیار زێباری بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتكردەوە، ئەمە هاوكات گورزێكیش بوو كە هاوپەیمانێتییەكەی سەدر.   ئەم دوو هەنگاوەی دادگای فیدراڵی بەتەواوەتی سەدری بێئومێد كرد، رۆژی 12ی حوزەیرانی 2022 لەسەر داوای موقتەدا سەدر، پەرلەمانتارانی كوتلەی سەدر كە ژمارەیان (73) پەرلەمانتار بوو، بەكۆمەڵ دەستیان لە ئەندامێتی پەرلەمان كێشایەوە‌و بەمە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن لە پرۆسەی سیاسی كشایەوە.  رۆژی 23ی حوزەیرانی 2022، پەرلەمانی عێراق میراتییەكەی سەدری بەسەر لایەنە براوەكانی هەڵبژاردندا دابەشكرد كە (73) كورسی بوو، بەمە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بوون بە كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان‌و ژمارەی كورسییەكانیان بۆ زیاتر لە (120) كورسی بەرزبووەوە.  تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تی شیعه‌كاندا كۆتاییەكانی مانگی ئەیلولی 2022، دوای زنجیرەیەك گفتوگۆ، ئیئتیلافی "ئیدارەی دەوڵەت" لەدایكبوو، ئەم ئیئتیلافە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و هاوپەیمانەكانی (واتا یەكێتی‌و هاوپەیمانی عەزمی سوننەكان) لەگەڵ هاوپەیمانەكانی پێشووی سەدر (واتا بارزانی‌و حەلبوسی) لە خۆگرت.  پارتی كە لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ سەدر بە دەستی بەتاڵ هاتە دەرەوە، دواجار ناچار بوو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بچێتە هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، پارتییەكان لە سەرەتاوە گەشبین بوون بە رێككەوتنەكەیان لەگەڵ سەدر، لەمەشدا زیاتر چاویان لەسەر ئەوە بوو كە رەوتی سەدر وەكو پارتی حزبێكی مەركەزییە‌و راوبۆچوونی جیاوازی تێدا نییە، بۆیە رێككەوتنەكە دەبێت بە رێككەوتنی نێوان بارزانی‌و سەدرو ئەگەری پابەندبوون پێیەوە بەهێزترە، پارتی بۆ ئەمە هەموو رەهەندە سیاسییەكانی تری سەدری پشتگوێ خست، بەتایبەتیش لەوەدا كە سەدر خەونی بە مەرجەعبوونی هەیە‌و لە كاری سیاسیدا زۆر پشوو درێژ نییە. یەكێتیش كە لەسەرەتاوەی خۆی بۆ لایەنەكانی چوارچێوە واتا بەرەكەی نزیك لە ئێران یەكلاكردەوە، دوای كشانەوەی سەدر ئیتر دەرفەتی بۆ خۆش بوو، پێگەی خۆی لە عێراقی نوێدا بەهێزبكاتەوە. رۆژی 13ی ئۆكتۆبەری 2022، لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا، لەتیف رەشید وەكو سەرۆك كۆماری عێراق هەڵبژێردرا، پارتی تاكە دەستكەوتێك كە لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگیی چنییەوە ئەوە بوو رێگری كرد بۆ جاری دووەم بەرهەم ساڵح بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری هەڵبژێردرێتەوە، بەمە تۆڵەی مێژووی خۆی كردەوە، یەكێتیش كە بەفەرمی پشتیوانی كاندیدبوونی لەتیف رەشیدی نەدەكرد‌و پەرلەمانتارەكانیشی دەنگیان پێنەدا، دواجار بە هەڵبژاردنی لەتیف رەشید وەكو كاندیدی خۆی قایل كراو خاڵی پۆستی سەرۆك كۆماریش لە وەرگرتنی پۆستە وزارییەكاندا، لە یەكێتی بڕدرا. دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، رۆژی 27ی ئۆكتۆبەری 2022، ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لە پەرلەمانەوە متمانەی بە كابینەی نوێی حكومەت بەخشی، لەم كابینەیەدا كورد (4) پۆستی وزارەتی بەركەوت، كە یەكێكیان پۆستی باڵایە‌و لەبری پۆستی سەرۆك كۆمار دراوە بە پارتی: • فوئاد حسێن جێگری سەرۆك وەزیران‌و وەزیری دەرەوە (پارتی) • خالید شوانی وەزیری داد (یەكێتیی) • بەنگین رێكانی وەزیری ئاوەدانكردنەوە (پارتی) • نزار ئامێدی وەزیری ژینگە (یەكێتیی) سەرباری ئەمە، پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق ئەمجارەش هەر لای پارتی مایەوە‌و ئێستا (شاخەوان عەبدوڵا) لە پۆستەكەدایە.  لە كابینەی سودانیدا، كورد دوو پۆستی بریكاری وەزیری وەرگرتەوە، كە یەكێكیان لای پارتی‌و ئەوی تر لای یەكێتییە:  •    مەسعود حەیدەر بریكاری وەزیری دارایی •    عزەت سابیر بریكاری وەزارەتی نەوت سەرباری ئەوەی پێكەوە بەشدارن لە ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت‌و پۆستەكانی حكومەتیان لەنێوان خۆیاندا دابەش كردبوو، بەڵام پارتی‌و یەكێتیی دوو دوو نەیاری سیاسی یەكتر چوونە ناو گفتوگۆكانی یاسای بودجەوە، ئەمە وایكرد لایەنە عێراقییەكان بتوانن بۆچونەكانی خۆیان لەناو یاساكەدا بچەسێنن. پارتی‌و یەكێتیی پشكی هەموو كوردیان لە ناو كابینەی حكومەت بردووە، كورد لەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا خاوەنی (63) پەرلەمانتارە، لەم ژمارەیە پارتی‌و یەكێتیی پێكەوە (49) كورسییان هەیە، ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە (9) كورسی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و (4) كورسی یەكگرتووی ئیسلامی‌و كورسییەكی كۆمەڵی دادگەریی.  

  درەو: راپۆرتی: رۆژنامەی عەرەبی لەندەنی ئێران لەهەوڵی زیندوكردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق سوریا(كەركوك-بایناس)دایە, بەوەش دەبێتە دووەم دەستڕاگەیشتنی بە دەریای ناوەڕاست, ئەو هێڵە, خواستی لەمێژینەی ئێران بەدیدەهێنێت, بە دروستكردنی پردێكی وشكانی هەمیشەیی كە بیبەستێتەوە بە دەریای ناوەڕاست, ئەوەش وایلێدەكات بتوانێت بڕوانێت بەسەر ئیسرائیلداو پێگەی خۆی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پتەوبكات. بەگوێرەی ئەو لێدوانانەی گەورە بەرپرسانی كۆمپانیای نەوتی باكوری عێراق داویانە, حكومەت ئامانجیەتی هێڵی بۆرییەكانی نەوتی عێراقی-سوری زیندوبكاتەوە, كە درێژییەكەی دەگاتە (825) كیلۆمەترو ناوچەی كەركوكی عێراقی دەبەستێتەوە بە بەندەری بانیاسی سوری, لەسەر دەریای ناوەڕاست. بركان حەسن عەبدوڵا, بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نەوتی باكور رایگەیاندووە: كۆبونەوەیەك ئەنجامدراوە لەبارەی دووبارە خستنەوەكاری هێڵی بۆرییەكان, تیادا ئاماژە بە كارەپێویستەكان و خشتە زەمنیەكان و تێچوی سەرلەنوێ‌ بنیاتنانەوەی كراوە. سەرچاوەیەكی باڵا لە وەزارەتی نەوتی عێراق, بە پێگەی ئۆیل پرایسی ئەمریكی راگەیاندووە: عێراقییەكان تەنها خۆیان نەبوون لە كۆبونەوەكان, بەڵكو ئێرانی و روسەكانیش ئامادەبوون. بەوتەی سەرچاوەكە, پلانی سەرلەنوێ‌ خستنەوەكاری ئەو هێڵە, لە مانگی حوزەیرانی ساڵی (2017)وە داڕێژراوە, بە ئاشكرا قسەی لەبارەوە كراوە بەوپێیەی كە" هێڵی بۆرییەكانی ئێران-عێراق-سوریا"یە. پلانەكە, خۆی لەراكێشانی بۆری لەكەركوكی عێراقەوە بۆ بانیاس لە سوریا لەڕێی حەدیسەوە دەبینێتەوە, بە توانای بەرهەمهێنانی سەرەتایی (300) هەزار بەرمیلی رۆژانە, بەشداری روسیاش پێشتر بڕیاری لێدراوە. وێڕای بونی سەربازی بەهێز لە سوریا, ئێرانن پێیوایە سەرقاڵبونی جیهان بە پرسە نێودەوڵەتیە جیاوازەكانەوە, بە تایبەت جەنگ لە ئۆكرانیاوەو ئاڵۆزییەكانی ئەم دواییەی غەزە, دەرفەتێكی گرنگە بۆ كرانەوەی بە ڕووی دەریای ناوەڕاست و بەدیهێنانی پرۆژەی "هیلالی شیعی", كە پێشتر شا عەبدوڵا پادشای ئوردن لەساڵی (2004) هۆشداری لەبارەوەدا, لەمیانی دیدارێكی لەگەڵ رۆژنامەی واشنتۆن پۆست. دەكرێت بۆری كەركوك-بانیاس چارەسەرێكی زیادە بۆ ئێران بڕەخسێنێت, لەبارەی هەناردەی نەوت و خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكا, بە تایبەت كە ئەو هێڵە بە ناوچەیەكی هاوپەیماندا دەڕوات, لەلایەن میلیشیا هاوپەیمانەكانی لە عێراق دەپارێزرێت, كە كۆنتڕۆڵی عێراقیان كردووە, تا دەگاتە سوریا, كە ئێران پێگەیەكی بەهێزی هەیە تیایدا. سوریا كۆمەڵێك خەسڵەتی ستراتیجی هەیە, لەنێویاندا هێڵێكی كەناری درێژی هەیە لەسەر دەریای ناوەڕاست, دەكرێت لێوەی نەوت و غاز هەناردەبكات, هاوكات ناوەندێكی سەربازی گرنگیشە, بەهۆی بوونی بەندەری دەریایی سەرەكی لە تەرتوس و بنكەی ئاسمانی سەرەكی لە لازقیە. شارەزایان دەڵێن, چانسی روسیا لەوەدایە, سوریا خاوەنی سەرچاوەیەكی گەورەی نەوت و غازەو دەكرێت كریملین بەرەوپێشیان بەرێت و بیانقۆزێتەوە, بۆ قەرەبووكردنەی بەشێك لە تێچوی جموجۆڵە جیۆسیاسیەكانی. سایمۆن واتكینز, نوسەر لە پێگەی ئۆیل پرایس ئاماژە بەوەدەكات, هێڵی بۆرییەكانی نەوت و غاز كە لەئێرانەوە دەستپێدەكات و دواتر بە عێراقدا دەچێتە سوریا, بە نیسبەت هەریەك لە ئێران و روسیاوە دەبێتە خاڵی بەرامبەر هێڵی بۆری غازی عەرەبی, كە لە نزیك عەریشی میسرەوە دەستپێدەكات و درێژ دەبێتەوە بۆ ئوردون و سوریاو لوبنان, لەگەڵ وابەستونی بە ئیسرائیل. سەرچاوە: رۆژنامەی (العرب)  

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیاریداوە هێڵی نەوتی (كەركوك - بانیاسی سوریا) بخاتەوە گەڕو نەوتی كەركوك لە رێگەی سوریاوە بگەیەنێتە دەریای ناوەڕاست، چاوەڕوان دەكرێت نەوتی هەرێمی كوردستانیش لەبری (توركیا- جەیهان) بە رێگای بۆڕی (كەركوك - بانیاس)دا هەناردە بكرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لە وەزارەتی نەوتی عێراقەوە دەستی كەوتووە، هەفتەی رابردوو لە وەزارەتی نەوتی عێراق گفتوگۆكراوە لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كەركوك لە رێگای بانیاسی سوریاوە، وەزارەتی نەوتی عێراق تیمی هونەری راسپاردووە بۆ نۆژەنكردنەوەی بۆری نەوتی (كەركوك - بێجی - حەدیسە) كە نزیكەی (300) كیلۆمەتر دەبێت، لەناو خاكی سوریاش گفتوگۆ لەگەڵ لایەنی سوری دەكرێت بۆ نوژەنكردنەوەی بۆری نەوت كە بەهۆی شەڕو كێشە ناوخۆییەكانی سوریا لەكاركەوتووە. بۆری نەوتی كەركوك - بانیاس لە ساڵی 1934 درووستكراوەو یەكەمجار بۆرییەكی (12) ئینجی بوو رۆژانە نزیكەی(85) هەزار بەرمیلی پێدا هەناردە دەكرا، لە ساڵی 1952 بۆرییەكی (16) ئینجی درووستكرا، دواتر لە كۆتایی شەستەكاندا دوو بۆری (30 و 32) ئینجی درووستكرا، بەڵام لە ساڵی 1982 حكومەتی عێراق  رەوانەكردنی نەوتی عێراقی لە رێگای سوریاوە راگرت بەبیانووی پشتیوانی سوریا لە  ئێران. لە ئێستادا بۆری نەوتی (كەركوك - بانیاس) لە دیوی عێراق و سوریاشەوە پێویستی بە نۆژەنكردنەوە هەیە بۆریەكە لەناو خاكی سوریا (850) كیلۆمەترەو بەتەواوی پێویستی بە نۆژەنكردن و درووستكردنی بۆرییەكی (42) ئینجی هەیە، كە دەبێت لەلایەنی سورییەوە درووست بكرێت، كە پێدەچێت كۆمپانیا روسیەكان درووستی بكەن. لە دیوی عێراقەوە دوو بەشە، لە كەركوك بۆ بێجی كە نزیكەی (120) كیلۆمەترە بۆرییەكە كێشەی نیەو بۆریەكی (42) ئینجەو توانای رەوانەكردنی (600) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، بەڵام لە بێجی بۆ حەدیسە كە نزیكەی (200) كیلۆمەترە بۆریەكی (30 و 32) ئینجی هەیە كە توانای رەوانەكردنی (150) هەزار بەرمیلی هەیەو پێویستی بە بۆرییەكی (40 بۆ 42) ئینجی هەیە كە توانای رەوانەكردنی (600) هەزار بەرمیلی رۆژانەی هەبێت. ساڵی 2007 عێراق و سوریا رێككەوتن بۆ درووستكردنەوەی هێڵی بۆری كەركوك - بانیاس و بڕیاربوو لەلایەن كۆمپانیایەكی سەربە كۆمپانیای گازپرۆمی روسیەوە درووست بكرێت بەڵام لە 2009 ئەو رێككەوتنە هەڵوەشایەوە بەهۆی گرانی تێچوون و كۆمەڵێك كێشەی ترەوە. زیندووكردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی (كەركوك - بانیاس) دۆزینەوەی رێگایەكی بەدیلە بۆ بۆری (توركیا - جەیهان) بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بە تەواو بوونی ئەو هێڵە نەوتی هەرێمی كوردستانیش لەوێوە رەوانە بكرێت، پێشتر رۆژانە (400) هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم و (90) هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك لە رێگای توركیاوە بۆ بەندەری جەیهان رەوانە دەكراو دەفرۆشرا، بەڵام لە 25ی ئازاری 2023ەوە رەوانەكردنی نەوت لەو هێڵەوە راگیراوە بەهۆی دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژێوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، لە چەند رۆژی رابردوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند عێراق و توركیا ئامادەییان دەربڕیوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، لەئێستادا تاكە كێشەی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم تێچووی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكانە كە گرێبەستیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردووە، دوای رێككەوتنیش لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان لە ماوەی ٣٠ رۆژدا هەناردەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە.    

  ئەنجامی: راپرسی درەو ئەزمونی هەرێمی کوردستان جێی گفتوگۆی قوڵی چەندان وڵات و دامەزراوە بووە. بەڵام کەمترین زانیاریی هەیە لەسەر کاریگەریی ئەم ئەزموونە لەسەر کوردانی وڵاتانی دراوسێ، لەناویشیاندا رۆژهەڵاتی کوردستان ئایا ئەم ئەزموونە لای کوردانی رۆژهەڵات چی دەگەیەنێت؟ ئایا وایکردووە لە دووبارەبوونەوەی ئەزمونێکی لەم شێوەیە بترسن یان هاندەر بووە خەبات بکەن بۆ دامەزراندنی هەرێمێک لە ئێراندا؟ ئەی کوردانی رۆژهەڵات لە چی شتێکی حکومەتی هەرێم ناڕازیین و بە چی شتێکی خەڵکی هەرێم و سەردانیکردنی کام شار دڵخۆشن یان بێزارن؟ ئەم پرسیارانە و چەندین پرسیاری تر لەلایەن ستافی بەشی راپرسیی دەزگای میدیایی درەو ئاراستەی کوردانی رۆژهەڵات کرا و ئەنجامی سەرنجڕاکێشی لێ کەوتۆتەوە کە لە خوارەوە دەیبینن. راپرسییەکە درەو لە سێ بەش و 17 پرسیاری سەرەکیی پێکهاتووە و لە لایەن دکتۆر نیاز نەجمەدین، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە زانکۆی سلێمانی سەرپەرشتیکراوە و بەشێوازی ئۆنلاین نێردراوە. بەهۆی بەربەستی سیاسیی و ئەمنییەوە، راپرسییەکە نەیتوانی لە دەنگی زیاتر لە (300) سێ سەد کەس کۆبکاتەوە. سەرباری ئەمە، مایەی خۆشحاڵییە بۆ 'دەزگای میدیایی درەو' یەکەم دەزگای میدیاییە لەم بوارەدا هەنگاوێکی نابێت. لە خوارەوە پوختەی ئەنجامەکان رادەگەیەنین و تەواوی راپۆرتەکەش هاوپێچ کراوە. ئەنجامەکان بەشی یەکەم: سەردانیکردن １-    لەناو شارەکانی هەرێمدا، پێدەچێت سلێمانی زیاتر کوردانی رۆژهەڵات رووی تێبکەن. نزیکەی 52.7% پتر ئارەزووی سەردانی شاری سلێمانی دەکەن، نزیکەی 36.3%ش ئارەزووی سەردانی هەولێر دەکەن. دهۆک و پاشان هەڵەبجە بەدوایاندا دێن. ２-    لەگەڵ ئەمەشدا، گلەییەکانیان لە سەر سنورەکانەوە بۆ ناو شار و شێوازی حکومڕانیی، دەستپێدەکات. بەرزترین رێژە (نزیکەی 31.8%) نارازییبوونیان بەرامبەر مامەڵەی بازگەکانی هەرێم لە کاتی سەردانیکردنی خۆیان یان کەسوکاریان پیشان داوە، نزیکەی (33%) گوتویانە مامەڵەیان ئاساییە، تەنها نزیکەی 28% گوتویانە کە (مامەڵەیەکی باشە). ئەویتری گوتویەتی کە نازانێت. ３-    زیاتر لە نیوەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 51%) 'هەست بە ئارامی" دەکەن کاتێک سەردانی هەرێم دەکەن یان ئەگەر بیانەوێت سەردانی هەرێم بکەن. بەڵام هێشتا رێژەیەکی بەرز (40%) هەست بە ئارامیی ناکەن. ئەویتری بە (نازانم) وەڵامی داوەتەوە. ４-    سەبارەت بە مامەڵەی هاوڵاتیانی هەرێم کاتێک خەڵکی رۆژهەڵات دێن، بە تێکڕا نزیکەی 40% دەڵێن خراپە یان زۆر خراپە، رێژەی 32% دەڵێن (مامناوەندە)، کە واتای ئەوەی مامەڵەکە دەبێت باشتر بکرێت. ئەو رێژانەی دەمێنێتەوە یان بە باش یان بە زۆر باش وەسفی مامەڵەی خەڵکی هەرێمیان کردووە. ５-    لە دیدگای نزیکەی 21%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە، کە دەشێت گوزارشت لە رای خەڵکی رۆژهەڵات بکات، هەرێمی کوردستان گەشەی کردووە، بەڵام بەرزترین رێژە (25.8%) رایان وایە ئەم گەشەیە بەشێوەیەکی مامناوەندە، واتە زۆر نییە، ئەوەی دەمێنێتەوە رایان وایە یان 'تۆزێک' یان 'هیچ' گەشەی نەکردووە. بەشی دووەم/ حکومڕانیی لە هەرێمدا 6-    ئایا ئەزمونی حکومڕانیی لە هەرێمدا سەرکوتوو بوو؟ بەداخەوە، تەنها 8% رایان وایە کە سەرکەتوو بوو. رێژەی 35% دەڵێن 'بەراورد بە وڵاتانی چواردەور سەرکەتوو بووە'. بەڵام رێژە گەورەکە (54%) دەڵێن سەرکەوتوو نەبووە. ئەگەر ئەمە وابێت، دەتوانین بڵێین کە ئەزمونی هەرێم نەوەک بۆ خەڵکەکەی خۆی، بەڵکو زیانی بە خەباتی سیاسی کوردانی ناوچەکانی تریش گەیاندووە.   7-    بۆ دڵنیایی زیاتر، پرسیارێک تایبەت بوو بە گواستنەوەی ئەزموونی هەرێم بۆ کوردستانی ئێران. دیسانەوە بەداخەوە کە لە 70% نایانەوێت ئەم ئەزمونە بگوازنەوە بۆ کوردستانی ئێران، تەنها نزیکەی 23% گوتویانە کە پێیان خۆشە ئەزمونێکی سیاسی لەو چەشنەیان هەبێت. 8-    گلەیی و گازندەی کوردانی ئێران گەیشتۆتە ئەو رادەیەی کە نزیکەی 78% بڵێن زۆر نارازیین لە هەڵوێستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مامەڵەی لەگەڵ دەوڵەتی ئێراندا. 9-    نزیکەی 55%ش گوتویانە 'مامەڵەی حکومەتی هەرێم لەگەڵ حزبەکانی رۆژهەڵات لە هەرێم تەندروست نییە و لە ژێر فشاردایە'، نزیکەی 25.2% رایان وایە مامەڵەیەکی خراپە، ئەویتری یان دەڵێن باشە (نزیکەی 14.4%) یان دەڵێن نازانن (5.4%). 10-    لە گۆشەیەکی ترەوە، ئایا کام حزب کاریگەریی لەسەر رۆژهەڵات هەیە: پارتیی، یەکێتیی، پارتی کرێکاران، یان حزبەکانی رۆهەڵات؟ نزیکەی 47%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە دەڵێن 'حزبەکانی رۆژهەڵات'. دوای ئەمان، پارتی دیموکراتی کوردستانە (بە نزیکەی 17.96%) و دواتر پارتی کرێکارانە (بە نزیکەی 14.37%)، ئینجا یەکێتیی نیشتمانیی دێت (بە نزیکەی 3.59%)، ئەویتری حزبی ترن. 11-    رەنگە حەز بکەیت بزانیت ئایا کوردانی رۆژهەڵات لە ژێر کاریگەریی میدیاکانی هەرێمی کوردستاندان؟ تەنها (38.3%) گوتویانە کاریگەریی زۆریان هەیە، شتێک کەمتر (37.13%) گوتویانە کاریگەرییەکی کەمی هەیە، ئەویتری دەڵێن یان نییەتی یان نازانن. 12-    لەگەڵ هەموو گلەیی و گازندەیەکیان، خۆشبەختانە نزیکەی 52.69% رایان وایە هەرێمی کوردستان پەناگەیەکە بۆ کوردانی رۆژهەڵات، ئەگەرچی نزیکەی 41%  پێچەوانەی ئەم بیروبۆچونەن. پێدەچێت یەکێک لە هۆکارەکان ئەوە بێت هەرێمی کوردستان دەرفەتی کاری بۆ رەخساندوون وەک لە بەشی سێیەمدا دەیبینین. 13-    وادەردەکەوێت مەیلی جیابوونەوە لە دەوڵەتی ئێرانیی لەناو کوردانی رۆژهەڵاتدا بەهێز بێت بەو پێیەی نزیکەی 52%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە رایان وایە جیابوونەوە هەنگاوێکی پەسەندە، تەنها 27.5% رایان وایە هەرێمێکیان هەبێت باشترە، نزیکەی 14.3%ٍ لایان باشترە لە چوارچێوەی ئێرانێکی دیموکراسییدا بژین باشترە، ئەویتری رای وایە دەستکاری دۆخی ئێستا نەکرێت و وەک خۆی بمێنێتەوە باشترە. بەشی سێیەم/ پرسیاری گشتیی 14-    سەبارەت بە کرانەوەی کولتوریی، لەوە ناچێت کوردانی رۆژهەڵات بە ئەزمونی هەرێم سەرسام بن. نزیکەی 72%ی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە رایان وایە رۆژهەڵاتی کوردستان لە رووی کەلتورییە لە هەرێمی کوردستان پێشکەوتووترە، تەنها 13.3% رایان وایە هەرێم لە پێشترە و نزیکەی 12% رای وایە لە یەک ئاستدان و ئەویتری 'نازانم'ی هەڵبژاردووە.   15-    سەبارەت بە رەخساندنی دەرفەتی کار و پشتیوانیی بژێویی رۆژهەڵات، بەشی گەورەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 59.5%) گوتویانە هەرێمی کوردستان بۆ کارکردنیان لەبارە و بەشدارە لە باشترکردنی گوزەرانیان، بەڵام 31% رای پێچەوانەی هەبووە و ئەویتری گوتویەتی "نازانم". 16-    هەرێم شوێنێکی سەرنجڕاکێشیش نییە تا تیایدا بژین. زۆرینەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 52.5%) گوتویانە نایانەوێت لە هەرێم بژین، تەنها 32% گوتویانە پێیان خۆشە لە هەرێم بژین، ئەویتری "بۆم گرنگ نییە"ی هەڵبژاردووە. 17-    دوا پرسیاریش هەواڵێکی ناخۆشە سەبارەی بە ئایندەی هەرێم. گەورەترین رێژەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە گوتویانە بە هۆکارێک هەرێمی کوردستان لەناودەچێت، ئیدی ململانێی ناوخۆ بێت، فشاری دەرەکیی بێت، یان هەردووکیان. زۆرینەی ئەوانەی وەڵامیان داوەتەوە (نزیکەی 37.97%( گوتویانە "داهاتووی هەرێم زۆر خراپە، هەم دەوڵەتانی ناوچەکە و هەم ململانێی ناوخۆ لەناوی دەبات"، بەڵام نزیکەی 20.25% گوتویانە "زۆر خراپە، ململانێی ناوخۆ لەناوی دەبات"، واتە خراپییەکە بەهۆی ململانێی ناوخۆوەیە. نزیکەی 10.13%ش گوتویانە "زۆر خراپە، دەوڵەتانی ناوچەکە لەناوی دەبەن"، واتە هۆکارەکە پتر دەرەکییە. تەنها 22.15% گەشبینن بەرامبەر ئایندەی هەرێمی کوردستان و ئەویتری گوتویەتی "نازانم".     پرۆفایلی بەشداربووان １-    زۆرترین گروپی تەمەن کە بەشداری لە راپرسییەکە کردووە تەمەنی 34-41 (بە رێژەی 34.3%)، تەمەنی 42-49 (بە رێژەی 26%(، پاشان تەمەنی 26-33  (بە رێژەی 20%(. ２-    بەپێی ئاستی خوێندەواریی و بڕوانامە، تەنها 3.8٪ هەڵگری بروانامەی سەرەتایی بوون، گەورەترین گروپی سامپڵەکە هەڵگری بڕوانامەی دبلۆم یان بەکالریۆس بوون ( بە رێژەی 43.7%). ３-    رێژەی 7.3%ی سامڵەکە لە رەگەزی مێ بوون و ئەویتری لە رەگەزی نێر بوون. ４-    سەبارەت بە پیشە، زۆرترین خاوەنپیشەی بەشداربوو بریتیی بوون لە کارمەندی کەرتی تایبەت و کاسب (بە رێژەی 33%)، ئەویتری کارمەندی دەوڵەتیی (بە رێژەی 24%)، بێکار بە رێژەی (9%) و خانەنشین بە رێژەی (6.6%). ５-     بەشداربووان دانیشتووی رۆژهەڵات، هەرێمی کوردستان و دەرەوەی وڵاتن. ６-    نزیکەی رێژەی 40%ی سامپڵەکەش سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردووە. ７-     یەکێک لە هۆکارە بەهێزەکان کە وایکردووە سەردانی هەرێم بکەن 'ئازادیی کۆمەڵایەتییە". نزیکەی 45% پاڵپشتی ئەم بۆچونە بوون.      دەقی راپرسیەكە لێرەوە وەربگرە