راپۆرتی: درەو  پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی (بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان)، لەبارەی (وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق)لە ساڵانی (2020 - 2022)؛ 🔹 لە ساڵی (2020)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، لەو بڕەش (268) مێگاواتی بە رێژەی (9%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 800) مێگاواتیشی بە ڕێژەی (91%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. 🔹 لە ساڵی (2021)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 373) مێگاوات، لەو بڕەش (498) مێگاواتی بە رێژەی (15%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 875) مێگاواتیشی بە رێژەی (85%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. 🔹 لە ساڵی (2022)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 304) مێگاوات، لەو بڕەش (630) مێگاواتی بە رێژەی (19%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 674) مێگاواتیشی بە رێژەی (81%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. دەستپێک "کار دەکەین بۆ چارەسەرییەکی بنەڕەتی بۆ کێشەی کارەبا، لە زیادکردنی ئاستی بەرهەمهینان و کەمکردنی بەهەدەردان و دابەشکردنێکی پێشکەتوو و گونجاوی کارەبا. هەروەها کار دەکەین بۆ رێکخستنەوەیەکی گونجاوی نرخی کارەبا و دامەزراندنی میکانیزمێکی کاریگەر و سەردەمیانە بۆ کۆکردنەوەی پارەی کارەبا لە بەکاربەران". ئەمە بڕگەی (دووەم)ە لە ئاستی خزمەتگوزارییەکاندا، لە چوارچێوەی هێڵە گشتییەکانی بەرنامەی کاری کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. سەرەڕای ئەوەی تەمەنی ڕاستەقینەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆتایی هاتووە، لە ئێستادا لە قۆناغی کاربەڕێکردندایە، بەڵام کێشەی کارەبا هاوشێوەی کابینەکانی پێشوو بەردەوامەو نەتوانراوە چارەسەرێکی ئەوتۆ بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە. هەر پێی زانیارییە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ئێستادا زیاتر لە (ملیۆنێک و 850 هەزار) هاوبەشی کارەبا هەیە لە هەرێمی کوردستان و پێویستیان بە (7 هەزار) مێگا وات کارەبا هەیە. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان نیوەی بڕی پێویست بەرهەم دەهێنێت و لەوە بڕەش کە بەرهەمی دەهێنێت بەشێکی هەناردەی عێراق دەکات. لەم ڕاپۆرتەدا تیشک دەخەینە سەر داتاو ڕاپۆرتەکانی (بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان)، کە فەرمانگەی نابراو ساڵانە ڕاپۆرتی خۆی لەبارەی (وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بە مێگاوات) بڵاودەکاتەوە، بە گوێرەی ڕاپۆرەتەکانی بەردەست کە بۆ ساڵانی (2020 - 2022) بڵاو کراونەتەوە، ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبا گەشەکردنێکی ئەوتۆی بەخۆوە نەبینیوە، بۆ نمونە بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ساڵی (2020) بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، بەڵام لە ساڵی (2021) دا ئاستەکە بەرزبووتەوە بۆ (3 هەزار و 373) مێگاوات، بەڵام لە ساڵی (2022)دا بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی کارەبا دابەزیوەتەوە بۆ (3 هەزار و 304) مێگاوات. بەردەوام هەناردەکردن کارەبا بۆ نێو تۆڕی کارەبای عێراق رووی لە هەڵکشان کردووە. یەکەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2020 بە مێگاوات بەپێی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2020)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، لەو بڕەش (268) مێگاواتی بە رێژەی (9%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 800) مێگاواتیشی بە ڕێژەی (91%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 331) مێگا وات، لەو بڕەش (399) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 932) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (2 هەزار و 761) مێگا وات، لەو بڕەش (256) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 505) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 238) مێگا وات، لەو بڕەش (309) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 929) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2020) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (2 هەزار و 942) مێگا وات، لەو بڕەش (110) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 832) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2020) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2021 بە مێگاوات پاڵپشت بە ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2021)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 373) مێگاوات، لەو بڕەش (498) مێگاواتی بە رێژەی (15%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 875) مێگاواتیشی بە رێژەی (85%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 455) مێگا وات، لەو بڕەش (128) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (3 هەزار و 327) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 245) مێگا وات، لەو بڕەش (479) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 766) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 477) مێگا وات، لەو بڕەش (690) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 787) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2021) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 315) مێگا وات، لەو بڕەش (694) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 621) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2021) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2022 بە مێگاوات بە گوێرەی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2022)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 304) مێگاوات، لەو بڕەش (630) مێگاواتی بە رێژەی (19%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 674) مێگاواتیشی بە رێژەی (81%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 474) مێگا وات، لەو بڕەش (604) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 870) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 109) مێگا وات، لەو بڕەش (628) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 480) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 396) مێگا وات، لەو بڕەش (696) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 700) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2022) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 238) مێگا وات، لەو بڕەش (593) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 645) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2022) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) سەرچاوەکان 1.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2020) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFt 2.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2021) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFx 3.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2022) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFD 4.    حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی کارەبا، توانای بەرهەمهێنانی کارەبا گەیشتووەتە سێ هەزار و ٩٠٠ مێگاوات، 15 کانوونی دووەم 2023؛ https://bitly.ws/34cFN 5.    سۆران حوسێن، حکومەتی هەرێمی کوردستان: بەرهەمهێنانی کارەبا بۆ 3500 مێگاوات بەرزبووەتەوە، 9/9/2023، رووداو؛ https://bitly.ws/34cFT  

درەو: بە گوێرەی نوسراوێكی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، هەرێمی كوردستان دەكرێت بە سێ ناوچەی هەڵبژاردنەوەو پارێزگای سلێمانی (چوار) كورسی كۆتای بەردەكەوێت، دوو كورسی توركمان و دوو كورسی مەسیحی، بە كورسی كۆتاكانەوە، پارێزگای هەولێر (38) كورسی بەردەكەوێت، پارێزگای سلێمانی (45) كورسی، پارێزگای دهۆك (28) كورسی بەردەكەوێت. كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق بۆچونی خۆی ئاراستەی دادگای فیدراڵی عێراق كردووە سەبارەت بە شێوازی هەڵبژاردن و دابەشكردنی كورسیەكانی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان، ئەمەش وەك ئامادەكارییەك بۆ بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان، كە بڕیارە بەم زووانە بڕیاری كۆتایی لەبارەیەوە رابگەیەنێت. بە پێی نوسراوێكی فەرمانگەی تەكنەلۆژیای زانیاریی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، شێوازی دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن و دابەشكردنی كورسییەكان بەسەر بازنەكاندا روونكراوەتەوە، بۆ دادگای فیدراڵی عێراق.   لە نوسراوەكەی كۆمسیۆندا ئاماژە بەوە كراوە كە كۆمسیۆن پشت بە  تۆماری بایۆمەتری و كارتی بایۆمەتری دەبەستێت كە لە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و پارێزگاكان دەرچووە ژمارە (4) ی ساڵی 2018 هەمواری سێیەم. كۆمسیۆن لە دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بەسەر سێ بازنەی هەڵبژاردندا پشتی بە یاسای هەمواركراوی ساڵی 2018ـی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەستووە كە بەگوێرەی ئەو یاسایە هەر پارێزگایەك لە پارێزگاكانی عێراق لە بازنەیەكی هەڵبژاردن پێكدێت و (320) كورسییە گشتییەكەی پەرلەمان بەگوێرەی رێژەی دانیشتووان بەسەر پارێزگاكاندا دابەشدەكرێت. بەگوێرەی رێژەی دانیشتوان، سێ پارێزگاكەی هەرێم لە كورسییەكانی پەرلەمانی عێراق ئەم ژمارانەیان بەردەكەوێت: * سلێمانی: 18 كورسی * هەولێر: 15 كورسی * دهۆك: 11 كورسی واتە كۆی كورسییەكانی هەرێمی كوردستان دەكاتە 44 كورسی، بەوپێیەش رێژەی هەر پارێزگایەكی هەرێم لەكۆی كورسییەكان بەمشێوەیە دەبێت:  * سلێمانی 41% * هەولێر 34% *دهۆك 25% خشتەی ژمارە 1 بە پێی مادەی یەكەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە یەكی 1992 پەرلەمانی كوردستان لە (111) ئەندام پێكدێت كە لە (100) كورسی گشتی و (11) كورسی كۆتا پێكهاتووە،  ئەو (100) كورسیە بەم شێوەیە دابەش دەبێت: * سلێمانی: 41 كورسی * هەولێر: 34  كورسی * دهۆك: 25 كورسی خشتەی ژمارە 2 بەپێی نوسراوەكەی كۆمسیۆن باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق ورسی كۆتاكانی هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای رێژەی دانیشتوان، بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا دابەشدەكرێت: پارێزگای سلێمانی: ژمارەی دانیشتوان 41% واتا (4) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (2) مەسیحی و (2) توركمان. هەولێر: ژمارەی دانیشتوان 34% واتا (4) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (2) مەسیحی و (2) توركمان. دهۆك: ژمارەی دانیشتوان 25% واتا (3) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (1) مەسیحی و (1) توركمان، (1) ئەرمەن. خشتەی ژمارە 3 بە پێی ئەو خشتانەبێت كە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق خستویەتیە روو بەركەوتەی پارێزگاكان بۆ كورسی پەرلەمانی كوردستان لە كۆی (111) كورسیەكە بەم شێوەیە دەبێت پارێزگای سلێمانی: 45 كورسی پارێزگای هەولێر: 38 كورسی پارێزگای دهۆك: 28 كورسی خشتەی ژمارە 4 نوسراوەكەی كۆمسیۆن لەسەر بنەمای وەرگرتنی بۆچوونی كۆمسیۆنە لەلایەن دادگای فیدراڵی عێراقەوە كە بڕیارەی دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر ئەو سكاڵایانە بدات كە لەلایەن یەكێتیەوە لە دادگای فیدراڵی تۆماركراوە لەسەر یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان.      

راپۆرت: درەو سكاڵاكەی یەكێتیی لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان، سبەینێ دواین دانیشتنی دادبینی لەسەر دەكرێت، دادگای فیدراڵی تاوتوێی ئەوە دەكات ئەگەر هەڵبژاردنی كوردستان بكرێت بە فرەبازنە، چۆن كورسییەكای پەرلەمان دابەشدەكرێت بەسەر بازنەكاندا، بۆئەمەش كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكەی عێراقی بانگهێشتكردووە، كە سەرۆكەكەی دادوەرێكی سنوری پارێزگای سلێمانییە، وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  دواین دانیشتنی بەر لە بڕیاردان سبەینێ دادگای فیدراڵی عێراق جارێكی تر لەبارەی ئەو سكاڵایە كۆدەبێتەوە كە یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی (زیاد جەبار)ەوە تۆماریكردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سبەینێ دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر سكاڵاكە نادات‌و بەر لە بڕیاری كۆتایی، دواین دانیشتنی دادبینی بەڕێوەدەبات.  (درەو) زانیویەتی، بۆ دانیشتنی سبەینێ، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كە سەرۆكەكەی دادوەرێكی سنوری پارێزگای سلێمانییە، بانگهێشتی دانیشتنی دادگا كراوە، لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن دادگا پرسیاری لێدەكات، بەتایبەتی لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرەبازنەیی بەڕێوەبچێت، ئایا كۆمسیۆن بەكام تۆماری هەڵبژاردن كورسییەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەش دەكات ؟ ئایا بە تۆماری دەنگدەرانی عێراق یان تۆمارەكەی هەرێمی كوردستان ؟  بانگهێشتكردنی كۆمسیۆن لەسەر ئەم بابەتە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی دادگای فیدراڵی ئەو ماددەی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەندكردووە كە داوا دەكات شێوازی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان لە (یەك بازنەیی)وە بكرێت بە فرەبازنەیی، وەكو ئەوەی لە یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستاندا هاتووە بەر لە هەمواركردنی.  لەبارەی سكاڵاكەوە دادگای فیدراڵ عێراق ماوەی (7) مانگە تاوتوێی ئەو سكاڵایە دەكات كە یەكێتیی لەبارەی یاسای هەڵبژاردن تۆماریكردووە، لەم سكاڵایەدا، سكاڵاكارەكان دوو كەسن، یەكێكیان (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتییە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان (ئێستا ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتییە)‌، ئەوی تریان (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی (رافیدەین) لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیە.  دادگای فیدراڵی هەردوو سكاڵاكەی یەكخستووە، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم تۆماركراون. زیاد جەبارو ئامانج نەجیب شەمعون لە سكاڵاكەیاندا داوا لە دادگای فیدراڵی دەكەن حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورییە، واتا تانەیان لە ماددە هەمواركراوەكانی یاسای هەڵبژاردن داوەو داوا دەكەن دادگا هەموارەكان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی. كرۆكی ئەو ماددانەی یاسای هەڵبژاردن كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە ئەمانەن: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت‌و، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا (ئەمە ئەو ماددەیە كە سبەینێ دادگا لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردن دادبینی لەسەر بەڕێوەدەبات). ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن‌و بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشان‌و بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات. ماددەی بیست‌و دوو: 1-    هەر  كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێت‌و، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن. 2-    لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    پێنج كورسی بۆ كلدان ‌و سریان‌و ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 2-    پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 3-    یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەند بكات‌و هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پەنا بۆ یاسای (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق) ببرێت، كە یاسای یەكەم هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان‌و (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی) لە رۆژی 4ی نیسانی 1992 پەسەندی كردووە. ئەگەر دادگا هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر ئەسڵەكەی بەر لە هەمواركردن، واتا (یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان) كە ساڵی 1992 بەرەی كوردستانی دەریكردووە، بەتایبەتی لەو ماددانەی كە یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر كردوون، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت: ماددەی یەكەم: ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (100) كورسی پێكدێت. لەگەڵ (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی مەسیحی، واتا (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی توركمان هەڵدەوەشێتەوە، ئەمە بەشێك لە حزبە توركمانەكانی نیگەران كردووە.   ماددەی نۆیەم: كوردستانی عێراق دەكرێت بە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن، بەمەرجێ لە (4) ناوچە كەمتر نەبێت، یەكێتیی دەیەوێت لە رێگەی ئەم ماددەیەوە شێوازی هەڵبژاردن لە یەك بازنەییەوە بگۆڕێت بۆ فرەبازنەیی هاوشێوەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021دا، یەكێتیی‌و هەندێك لەلایەنەكانی تر پێیانوایە ئەوەی وایكردووە پارتی زۆرینەی پەرلەمانی هەبێت، شێوازی یەك بازنەیی هەڵبژاردنە، یەكێتیی پێشتر لە گفتوگۆكانیدا لەگەڵ پارتی جەختی لەسەر شێوازی فرەبازنەیی دەكردەوە، پارتی بەم مەرجە قایل بووە، هەردوولا رێككەوتن كوردستان بكرێت بە چوار بازنەی هەڵبژاردن (هەولێر- سلێمانی- دهۆك- هەڵەبجە)، بەڵام لەسەر دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن‌و هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانیش لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە كۆتایی  بە گفتوگۆكان هێناو نەتوانرا یاسای هەڵبژاردن‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێمی كوردستان هەموار بكرێتەوە. ماددەی پانزە: بۆ هەر ناوچەیەكی هەڵبژاردن خشە بەناوی هەڵبژێرەكان (دەنگدەر)‌و بەپێی ناوچەكانی هەڵبژاردن‌و بەپێی پیتەكانی ئەبجەدی ئامادە دەكرێت، كە پیشەو ناونیشان‌و مێژوو و شوێنی لەدایكبوونیان تێدا تۆمار دەكرێ‌و بە گەلێك دانە دەنێردرێن بۆ لیژنەی ناوچە، ئەگەر ئەمە لەتوانادا نەبوو  بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا رێگایەكی دیكەی لەبارتر دیاری دەكات بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پێویستە. ماددەی بیست و دوو: 1-    هەر حزبێك یان توێژێك یان كەمایەتییەكی نەتەوەیی وەك (توركمان، عەرەب، ئاشوری... هتد) بۆی هەیە لیستی تایبەتی بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات. 2-    لیستی پاڵیوراوەكان لەماوەی (10) رۆژ لە مێژووی راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لەماددەی بیست‌و یەكەمدا هاتوون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    سەرجەمی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەسەر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەندا دابەش دەكرێ بۆ دەرهێنانی تێكڕای هەڵبژاردنەكە (المعدل الانتخابی). 2-    ئەو دەنگانەی كە هەر لیستێك بەدەستی هێنا دابەش دەكرێ بەسەر تێكڕای دەنگی هەڵبژاردنەكە، بۆ دەستنیشانكردنی ژمارەی ئەو كورسییانەی كە لیستی پەیوەندیدار بەدەستی هێناوە، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەوەی لەم بڕگەی خوارەوەدا هاتووە. 3-    هەر لیستێك رێژەی 7%ی دەنگەكانی بەدەست نەهێنابێ نوێنەرایەتی لە ئەنجومەندا ناكات‌و دەنگەكانی بەسەر لیستە سەركەوتووەكاندا دابەشدەكرێتەوە بەرێژەی سەركەوتنەكەی. 4-    ئەو كورسییە چۆڵانەی كە لە ئەنجامی وەدەستهێنانی پاشماوەیەك كە ئەگاتە تێكڕایی دەنگی هەڵبژاردن دەخرێتە سەر ئەو لیستانە بەپێی زۆرترین ئەو دەنگانەی كە هێناویانە. چارەنوسی هەڵبژاردن ! هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەبوو لە رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2022دا بەڕێوەبچێت، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم مەرسومی بۆ دەركردبوو، بەڵام لایەنەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتیی نەگەیشتنە رێككەوتن، ئەمە وایكرد پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022دا بۆ ماوەی ساڵێك تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  رۆژی 26ی ئازاری ئەمساڵ، نێچیرڤان بارزانی مەرسومی دووەمی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دەركرد‌و رۆژی 18ی تشرینی دووەمی 2023ی دیاریكرد، بەهۆی رێكنەكەوتنی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن، ئەم مەرسومەش پەكی كەوت.  دوای هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی پەرلەمانی كوردستان، هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەما، بەتایبەتیش كە پەرلەمان نەیتوانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم كارا بكاتەوە‌و یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوە، ئیتر نێچیرڤان بارزانی مەرسومی سێیەمی دەركرد‌و رۆژی 25ی شوباتی 2023ی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دیاریكرد، سەرپەرەشتیكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنیشی دایە دەست كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق.   ئەگەر هەڵبژاردن لە 25ی شوباتی 2024 دوابكەوێت، كه‌ ئه‌مه‌ ئێستا ئه‌گه‌رێكی چاوه‌ڕوانكراوه‌، به‌تایبه‌تیش له‌حاڵی دروستبوونی ناكۆكی له‌باره‌ی چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی كورسی به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردن، دەبێت بە سێیەم جار هەڵبژاردن دوابخرێت، ئەمەش لەكاتێكدایە بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لە تشرینی دووەمی 2022وە وادەی یاسایی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هاتووەو حكومەتی هەرێم بووە بە حكومەتێكی كاربەڕێكەرو شەرعیەتی هەڵبژاردنی لەدەستداوە.  هەرێمی كوردستان لەكاتێكدا روبەڕووی مەترسی لەدەستدانی شەرعیەتی دامەزراوەكانی بووەتەوە كە لەژێر فشاری توندی حكومەتی فیدراڵیدایە‌و هێشتا پشكی خۆی لە یاسای بودجەی گشتی پێنەدراوە‌و پێویستی بە چەندین گەڕ دانوستان هەیە، ئەمە لەپاڵ دانوستان لەبارەی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، یاسایەك كە چارەنوسی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم بەسەر كەرتی نەوت‌و غازدا یەكلادەكاتەوە. 

راپۆرت: درەو لە ساڵی 2003وە تاوەكو 2023 پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی حكومەتی هەرێم یاخود بەشێوەی سەربەخۆ دەیان ملیۆن دۆلاریان لە دروستكردنی "لۆبی"دا لە ئەمریكا خەرجكردووە، بەڵام كە بڕیاریاندا ریفراندۆم بكەن بۆ سەربەخۆیی، ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكردن، حەلبوسی لەسەر گرێبەستێك كە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردویەتی، كەوتوەتە بەردەم ئەگەری ئەوەی حزبەكەی دابخرێت‌و خۆشی دادگایی بكرێت، بۆیە سەری خۆی ناوە بە سەری هەموو ئەو حزب‌و  كەسایەتییانەوە كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە هەوڵی دروستكردنی "لۆبی"یان داوە لە ئەمریكا، لیستی ناوی هەموویانی بڵاوكردەوە، حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی خەرجكردنی پارەی لە "لۆبی ئەمریكی"یدا بەركەوتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە، ئەو كۆمپانیایەی حەلبوسی لەسەر دادگایی دەكرێت، بەر لە حەلبوسی، پارتی گرێبەستی لەگەڵدا كردووە. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  حەلبوسی دادگا دەخاتە ناو گومانەوە ! كردنەوەی دۆسیە لەسەر محەمەد حەلبوسی سەرۆكی لەكارلادراوی پەرلەمانی عێراق بەمەبەستی داخستنی حزبەكەی (تەقەدوم)، بەتۆمەتی ئەوەی گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردووە بەبێ ئاگاداركردنەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، دەرگای لەسەر ئاشكرابوونی گرێبەستی حزب‌و لایەنە حكومی‌و كەسایەتییە عێراقییەكان‌و حكومەت‌و حزبەكانی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئاوەڵا كرد.  حەلبوسی لیستی ئەو لایەن‌و كەسایەتییە عێراقییانەی ئاشكراكرد، كە لە ساڵی 2003‌و دوای كەوتنی سەددامەوە تاوەكو ئەمساڵ (2023) لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان گرێبەستیان كردوە بەمەبەستی وەرگرتنی شارەزایی‌و بەدەستهێنانی پشتیوانی دامەزراوە دەوڵەتییەكانی ئەمریكا لەرێگەی گروپەكانی فشار "لۆبی"یەوە، لەرێگەی بڵاوكردنەوەی ئەم لیستەوە حەلبوسی دەیەوێت لە دادگای عێراق بڵێت ئەوە هەر من نیم گرێبەستم لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان هەیە‌و ئەگەر رێوشوێنی بگیرێتەبەر، هەموان لەم بوارەدا تێوەگلاون، چونكە بەپێی لیستە، لەدوای روخانی سەددامەوە ئەم كەسایەتی‌و لایەنە عێراقییانەش كاریان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە: •    ئەیاد عەلاوی ‌و عەدنان پاچەچی‌و ئەحمەد چەلەبی‌و باقر جەبر سۆلاغ‌و تاریق هاشمی‌و ساڵح موتڵەگ‌و ئەسیل نوجێفی •    حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و پارتی‌و یەكێتیی •    حكومەتی عێراق‌و وەزارەتەكانی دارایی‌و نەوت‌و دەرەوەو باڵیۆزخانەكان‌و راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی‌و دەزگای هەواڵگری عێراق. •    حەشدی شەعبی‌و ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی‌و چەندین حزب‌و كەسایەتی سیاسی تری عێراق.  دوای ئەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق سكاڵایەكی لەبارەی داخستنی حزبی تەقەدوم بەرزكردەوە بۆ دەستەی دادوەریی كۆمسیۆن، دوێنێ حەلبوسی كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی كرد‌و رایگەیاند" 286 دامەزراوەی عێراقی گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە، ئەو كۆمپانیایەی ئێمە گرێبەستمان لەگەڵ كردووە (كۆمپانیای BGR) 100% كۆمپانیایەكی ئەمریكییە، ئەمە وەكو وەڵامێك بۆ باسم خەشانی پەرلەمانتار كە سكاڵای كردووەو دەڵێ ئەو كۆمپانیایە ئیسرائیلییە. كورد لەناو لیستەكەدا ! حەلبوسی لیستی ناوی ئەو كەسایەتی‌و لایەنە حزبی‌و حكومیانەی عێراق دزە پێكرد كە 2003وە گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووەو ناویان لە وەزارەتی دادی ئەمریكا تۆماركراوە.  یەكەم لۆبی دوای كەوتنی سەددام دوای كەوتنی رژێمی سەددام حسێن، بەناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە ساڵی 2003دا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكیدا كراوە بە ناوی (Nijyar H. Shemdin)، لەم گرێبەستەدا حكومەتی هەرێم (ئیدارەی پارتی) بڕی (47 هەزارو 650) دۆلاری بە كۆمپانیا ئەمریكییەكە داوە‌و دیار نییە گرێبەستەكە بۆ چ مەبەستێك كراوە.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ئەو ناوەی لە لیستەكەدا وەكو كۆمپانیا تۆماركراوە، كۆمپانیا نییە، بەڵكو پیاوێكە بەناوی (Nijyar H. Shemdin) كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە، لە ئەمریكا‌و كەنەداو نەتەوە یەكگرتووەكان كاری بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان كردووەو لۆبی بۆ كردوون.  نیجیار ئێچ شه‌مدن له‌ ئۆفێسه‌كه‌ی خۆی له‌ ئه‌مریكا وێنه‌ی نێچیرڤان بارزانی هه‌ڵواسیوه‌ بەرزبوونەوەی خەرجی لۆبیكردن ! ساڵێك دواترو لە 2004دا، پارتی دیموكراتی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی بەناوی (Barbour Griffith & Rogers LLC)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە لە ئەمریكا‌و كورتكراوەكەی (BGR)ە، لەو ساڵەدا پارتی بڕی (214 هەزارو 206) دۆلاری بەم كۆمپانیایە داوە. هەر لە ساڵی 2004دا، حكومەتی هەرێمی كوردستان (ئیدارەی پارتی) جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ (Nijyar H. Shemdin) خەرجكردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (147 هەزارو 450) دۆلار بووە، بڕی دووەم (47 هەزارو 200) دۆلار بووە.  تەنیا بە كۆكردنەوەی ئەو پارانەی كە تۆماركراون، دەردەكەوێت لە 2004 پارتی نزیكەی (نیو ملیۆن) دۆلاری لە دروستكردنی لۆبیدالە ئەمریكا خەرجكردووە.  زیادبوونی گروپی لۆبی  لە ساڵی 2005دا حكومەتەكەی پارتی بەردەوام بووە لەسەر گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)‌و بە دوو بڕی جیاواز پارەی بە كۆمپانیاكە داوە، بڕی یەكەم بریتی بووە لە  (273 هەزارو 209) دۆلار‌و بڕی دووەمیش بریتی بووە لە (303 هەزارو 389) دۆلار.  بەهەمان شێوە لە 2005دا پارتی بەردەوام بووە لەناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكەرە ئەمریكییەكە (Nijyar H. Shemdin)، جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (217 هەزارو 920) دۆلار بووە، بڕی دووەم (107  هەزارو 189) دۆلار بووە.  لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم خەرجی دروستكردنی لۆبی زیاتر كردووەو گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا كردووە بەناوی (Russo Marsh & Rogers)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنەو سەربە پارتی كۆمارییەكانە، لەو ساڵەدا كەمپەینێكی دروستكردنی پشتیوانی بۆ حكومەتی هەرێم ئەنجامداوە، لەبەرامبەر ئەم كارەدا حكومەتی هەرێم بڕی (242 هەزارو 500) دۆلاری پێداوە.  پارەی خەرجكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی، لەم ساڵەدا بۆ زیاتر لە (یەك ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە.  2 ملیۆن‌و 500 هەزار دۆلار بۆ نوێنەرایەتی هەرێم  ساڵی 2006 پارتی دیموكراتی كوردستان بەردەوام بووە لە گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)، بەدوو بڕ پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (547 هەزارو  480) دۆلار بووە، بڕی دووەم (321 هەزارو 853) دۆلار بووە.  هاوكات حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا  كردووە بەناوی (Herald Group LLC)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری راوێژكاریی پەیوەندییە گشتییەكان‌و خزمەتگوزاری لەبواری پەیوەندییە ستراتیژییەكان‌و بەڕێوەبردنی هەڵمەتە جەماوەرییەكان‌و كەمپەینی میدیایی‌و توێژینەوەی ستراتیژیدا كاردەكات، لەو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی (16 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  ئەمساڵیش (2006) حكومەتی هەرێم بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)، بەڵام بڕی پارەكە لە لیستەكەدا تۆمارنەكراوە.  سەرباری ئەمانە، حكومەتی پارتی بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكارەكە (Nijyar H. Shemdin)، ئەمجارەش بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (123 هەزار) دۆلار بووە، بڕی دووەم (81 هەزارو 750) دۆلار بووە.  هەر لە 2006دا بڕە پارەیەكەی زۆر تۆماركراوە كە حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی خۆی لە ئەمریكا رەوانە كردووە بڕەكەی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلارە، لەم ساڵەدا قوباد تاڵەبانی كوڕی بچوكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پۆستی بەرپرسی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی لە واشنتۆن گرتەدەست، ئەو سەردەمە سەرەتای بڵاوبوونەوەی راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان بوو لەبارەی خەرجكردنی پارەیەكی زۆر بۆ دروستكردنی لۆبی كورد لە ئەمریكا. حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش (2006)، كاری لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی كردووە بەناوی (Slocum & Boddi PC)، بڕی ئەو پارەی كە پێیداوە، تۆمارنەكراوە.  ئەمساڵ پارەی رەوانەكراوی حكومەتی هەرێم بۆ ئەمریكا بۆ زیاتر لە (3 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە، ئەمە تەنیا ئەو بڕە پارانەیە كە تۆماركراون.  لۆبی كورد لە 2007دا ساڵی 2007 جارێكی تر حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی لە پارەدا بە كۆمپانیاكانی بواری لۆبیكردن لە ئەمریكا بەركەوتووە، لەم ساڵەدا، حكومەتی هەرێم بڕی (110 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیایەك بەناوی (American Business Development group)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری بازرگانی سەربازی كاردەكات.  گرێبەستەكەی حكومەتی هەرێم لە 2007دا لەگەڵ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)دا بەردەوام بووە كە كەمپەینی پشتیوانیكردنی لە حكومەتی هەرێم بەڕێوەبردووە، ئەمساڵیش بڕێكی پارەی تری بۆ نێردراوە، بەڵام بڕەكە تۆمارنەكراوە، لەپاڵ ئەمەدا پارەشی بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن ناردووە، بەڵام بڕەكەی تۆمار نەكراوە.  هەر لەم ساڵەدا، ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لەحكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 318) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC)ی ئەمریكی.  •    ئەمساڵ ناوی كۆمپانیایەكی تریش زیادبووە كە حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Greenberg Traurig LLP)یە، حكومەتی هەرێم بڕی (40 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  •    پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە بەردەوامە لە مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا گوماناوییەكە (BGR)، بە دوو وەجبە پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (381 هەزارو 487) دۆلار بووە، بڕی دووەم (478 هەزارو 669) هەزار دۆلار بووە.  نەهرۆ كەسنەزانی بەدوای لۆبیدا گەڕاوە ! بەپێی بەڵگەنامەكە، لە ساڵی 2008دا، (نەهرۆ كەسنەزانی) رێبەری ئێستای تەریقەدی قادریی، بڕی (60 هەزار) دۆلاری داوە بە لایەنێكی ئەمریكی بەناوی (Bitat, Janet M). رۆژی 6ی حوزەیرانی 2019، رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست)ی ئەمریكی راپۆرتێكی لەبارەی شێخ نەهرۆ بڵاوكردەوە، لە راپۆرتەكەدا باسی لەوە كردبووە، شێخ لەگەڵ براكەیدا، بەر لە روخانی رژێم لە 2003دا لەگەڵ ئەمریكییەكان كاریان كردووە، لەناو تۆڕە سۆفییەكەیاندا دەیان كەسیان كردووە بە هەواڵدەر كە لەناو دەزگا سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی سەددامدا كاریان كردووە، بەپێی كتێبێك كە (بۆب وودوارد) نوسیویەتی، ئەو زانیارییانەی كە دوو برا كەسنەزانییەكە‌و تۆڕەكەیان بە هەواڵگری ئەمریكایان داوە "زانیاری زۆر دەگمەن‌و سەرەنجڕاكێش" بوون، دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا ژمارەی نهێنی "ROCKSTARS" بۆ داناون. هەر لە راپۆرتەكەی (واشنتۆن پۆست)دا ئاماژە بەوە كراوە، شێخ نەهرۆ یەكێك لەو كەسانەیە كە لە ئەمریكا بەدوای لۆبیدا دەگەڕێت. پارتی پێش حەلبوسی گرێبەستی كردووە ! لە 2008دا حكومەتی هەرێم بە دووجار، دوو بڕ پارەی زۆری بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە ئەمریكا ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (ملیۆنێك‌و 243 هەزارو 282) دۆلار بووە، بڕی دووەمیش (ملیۆنێك‌و 198 هەزارو 611) دۆلار بووە. سەرباری ئەو پارانەی بۆ نوێنەرایەتی هەرێمی ناردووە، حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش پارەی بۆ ژمارەیەك كۆمپانیای ئەمریكی رەوانە كردووە كە ئەمانەن:   •    بە دوو بڕی جیاواز، بڕی یەكەم (84 هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (70 هەزار) دۆلار پارەی بۆ كۆمپانیای (American Business Development group) ناردووە.  •    ناردنی گوژمە پارەیەكی تر بۆ كۆمپانیای (BGR)، بڕەكە بە دووجار نێردراوە، جاری یەكەم (412 هەزارو  76) دۆلار، جاری دووەمیش (478 هەزارو 669) دۆلار. لەم ساڵەدا ناوی كۆمپانیایەكی نوێ دەردەكەوێت كە پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە كاری لەگەڵدا كردووەو پارەی پێداوە، كۆمپانیاكە ناوی (BGR Governmemt affairs)ە، بڕی (412 هەزارو 67) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەمە هەمان ئەو كۆمپانیایەیە كە حەلبوسی گرێبەستی لەگەڵدا كردووەو ئێستا لەسەر ئەم گرێبەستە دۆسیەی بۆ كراوەتەوە بۆ ئەوەی حزبەكەی دابخرێت، شیعەكان دەڵێن ئەم كۆمپانیایە لە بنەڕەتەوە كۆمپانیایەكی ئیسرائیلییە‌و سەرۆكی وەزیرانی پێشووتری ئیسرائیل دروستیكردووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) كە بڕی (18 هەزارو 938) دۆلاری وەرگرتووە، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP)، بە دووجار دوو بڕ پارەی لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، بڕی یەكەم (240  هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (248 هەزارو 288) دۆلار بووە، ئەم كۆمپانیایە لەبواری پارێزەرایەتیدا كاردەكات. •    حكومەتی هەرێم بڕە پارەیەكی تری بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) ناردووە، بەڵام بڕەكە لە بەڵگەنامەكەدا تۆمارنەكراوە.  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 948) دۆلاری بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) ناردووە.    2009 كورد زۆرترین پارەی ناردووە ساڵی 2009 حكومەتی هەرێم بەبەراورد بە لایەنە عێراقییەكانی تر، زۆرترین پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و كۆمپانیا ئەمریكییەكانی بواری لۆبیكردن ناردووە.  لەم ساڵەدا تەنیا بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن دوو بڕە پارەی زۆر رەوانە كراوە، بڕی یەكەم (2 ملیۆن‌و 603 هەزارو 663) دۆلار، بڕی دووەمیش (2 ملیۆن‌و 996 هەزارو 844) دۆلار.  ئەمساڵیش شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) بۆ هەمان لایەنی پێشتر، واتا (Bitat, Janet M) بڕی (21 هەزار) دۆلاری ناردووە.  ئەو كۆمپانیا ئەمریكییانەی بواری لۆبیكردن كە 2009 حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردوون ئەمانەن:  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بە دوو بڕی جیاواز پارەی وەرگرتووە، تێكڕای هەردوو بڕەكە (120 هەزار) دۆلار بووە.  •    كۆمپانیای (BGR Governmemt affairs) بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (438 هەزارو 541) دۆلار، بڕی دووەم (344 هەزارو 428) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc)، بەهەمان شێوە بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (48 هەزارو 304) دۆلار، بڕی دووەم (33 هەزارو 61) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێ دەركەوتووە كە حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Cassidy and Associates)ە كە لەبواری پەیوەندی نێوان حكومەتەكاندا كاردەكات، ئەم كۆمپانیایە (50 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بە دووجار پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (306 هەزارو 645) دۆلار‌و بڕی دووەم (250 هەزارو 219) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێی ئەمریكی هاتوەتە ناوەوە بەناوی (Qrvis Communications LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (150 هەزارو 513) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) بڕێك پارەی بۆ نێردراوە، لە راپۆرتەكەدا تۆمارنەكراوە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بە دوو بڕ پارەی بۆ نێردراوە، بڕی یەكەم (203 هەزارو 19) دۆلار، بڕی دووەم (35 هەزارو 517) دۆلار.  •    كۆمپانیایەكی نوێ لەم ساڵەدا هاتوەتە ناو بوارەكە، ناوی (TS Navigations LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (48 هەزار) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە.  لۆبی 2010 لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 242 هەزار) دۆلاری تەنیا بۆ نوسینگەی خۆی لە واشنتۆن ناردووە.  ئەمساڵ شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) لایەنێكی تری بۆ ناردنی پارە هەڵبژاردووە كە ناوی (Akbar, mir)ە، بڕی ئەو پارەی كە ناردویەتی لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش لەمساڵدا پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە ناردووە.  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (850 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) بڕی زیاتر لە (26 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (544 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •     كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە (500 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25  هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (96 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  پارەی لۆبی لە 2011دا ئەمساڵ بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir)، شێخ نەهرۆ كەسنەزانی بڕە پارەیەكی ناردووە، بڕەكە لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش ئەمساڵ ئەم بڕە پارەی بۆ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (789 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (130 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (4 هەزارو 920) دۆلاری وەرگرتووە.   •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (33 هەزار) دۆلار. لۆبی لە 2012دا ئەمساڵیش نەهرۆ كەسنەزانی لەسەر ناونیشانەكەی پێشوو ماوە كە (Akbar, mir)ە، بەڵام بڕە پارەكەی دیار نییە. ئەمساڵ ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (213 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (20 هەزار) دۆلار.  •    حكومەتی هەرێم پارەی بۆ چەند كۆمپانیایەكی تریش ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە.  لۆبی لە 2013دا  نەهرۆ كەسنەزانی بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir) پارەی ناردووە. حكومەتی هەرێمیش بۆ ئەم كۆمپانیایانە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە  (130 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2014دا •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی زیاتر لە (50 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (168 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (710 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Squire patton Boggs, LLP) بڕی زیاتر لە (67 هەزار) دۆلار. لۆبی 2015 ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی لە  واشنتۆن بڕی زیاتر لە (889 هەزار) دۆلاری ناردووە، سەرباری ئەمە پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە خەرجكردووە: •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (10 هەزار) دۆلار •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (67 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (65 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (244 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2016دا •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (3 هەزار) دۆلار.   •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (10 هەزار) دۆلار.  •    بۆ (Dentons US LLP) بڕی (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە.   لۆبی لە 2017دا ساڵی 2017 كە هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی بۆ سەربەخۆیی كردو ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكرد، پرۆسەی لۆبیكردن لەرێگەی كۆمپانیاكانەوە بەردەوام بووە‌و حكومەتی هەرێم  پارەی بەم كۆمپانیایانە داوە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (270 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (242 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ ناردنی پارە بۆ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕەكانیان تۆمار نەكراوە.  لۆبی لە 2018دا حكومەتی هەرێم ئەمساڵ  سەریاری ئەوەی بڕی (732 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی خۆی لە واشنتۆن، پارەی بۆ ئەم كۆمپانیا ئەمریكییانە ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (270 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (437 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی نزیكەی (6 هەزار) دۆلار. هەر لەم ساڵەدا، بەپێی بەڵگەنامەكە، لقی 7ی پارتی لە ئەمریكاو كەنەدا بڕی زیاتر لە (311 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Digenova & Toensing LLP). پارەی لۆبی لە 2019دا ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە رۆیشتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (OPC Strategies LLC) بڕی (8 هەزارو 900) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (520 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. پارەی لۆبی لە 2020دا  ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە بووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (181 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (200 هەزار) دۆلار.  •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە. پارەی لۆبی لە 2021دا  ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (972 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن، لەپاڵ ئەمەشدا ئەم پارانەی بۆ كۆمپانیاكانی لۆبی ئەمریكا خەرجكردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (327 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان دیاری نەكراوە.  یەكێتیش گرێبەستی كردووە داتای پارەی رەوانەكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی لە 2022و 2023دا لە بەڵگەنامەكەدا نەخراوەتەڕوو، بەڵام لەم دوو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بەهەمان شێوەی ساڵانی پێشتر پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و چەند كۆمپانیایەك ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە. لە  ساڵی 2023دا یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەك كردووە بەناوی (AF International, LLC)ی كردووە.    لێره‌ كلیك بكه‌ بۆ بینینی- ده‌قی راپۆرتی لۆبی عێراق له‌ ئه‌مریكا

راپۆرت: درەو هەرێمی كوردستان مەرجی هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، مەرجەكە  ئەوەیە هەر دەستكاریكردنێكی گرێبەستەكانی نەوتی هەرێم لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە، دەبێت رەزامەندی كۆمپانیا بیانییەكانی لەسەر بێت، چونكە كۆمپانیاكان هەڕەشەی پەنابردن بۆ دادگای ناوبژیوانی لەندەن دەكەن، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. "گرێبەستەكان دەستورین" كەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەكان بە وەكالەت رایگەیاند" ئەگەر گرێبەستەكانی نەوت لەگەڵ كۆمپانیاكان هەمواربكرێنەوە، دەبێت بەڕەزامەندی لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت بێت". رۆژی 8ی ئەم مانگە، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە (دوبە)ی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق كۆبونەوە، داوای قەرزەكانیان لە حكومەتی هەرێم كردەوە، مەترسی خۆیان نیشاندا لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم‌، پێشنیازی ئەوەیان كرد پشكی خۆیان لە نەوتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق بفرۆشن. گرێبەستی كۆمپانیا بیانییەكانی لەگەڵ حكومەتی هەرێم گرێبەستی (هاوبەشی لە بەرهەم"، واتا بەشێك لە بەرهەمی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان دەبەن، وەزارەتی نەوتی عێراق بەم جۆرە گرێبەستانە رازی نییە، دەیەوێت هاوتایان بكات لەگەڵ گرێبەستەكانی عێراق‌و بیانكات بە گرێبەستی (خزمەتگوزاری)، لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە 15ی شوباتی 2022، وەزارەتی نەوتی عێراق هەوڵیدا كۆمپانیاكانی هەرێم ناچار بكات بە گۆڕینی گرێبەستەكانیان، بەڵام كۆمپانیاكان ملكەچ نەبوون، بەمدواییە وەزارەتی نەوتی عێراق پێشنیازێكی تری بۆ دەستكاریكردنی گرێبەستەكان هێناوەتە پێش كە ئەویش گرێبەستی "هاوبەشیكردنە لە قازانج".  دادگای فیدراڵی عێراق لە بڕیارەكەی شوباتی 2022دا، یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوە‌و هەرێمی پابەند كرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی حكومەتی فیدراڵی بكات، بەڵام وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم ئاماژە بەوەدەكات" گرێبەستەكانی هەرێمی كوردستان گرێبەستی دەستورین‌و لەچوارچێوەی عێراقی فیدرالی دایەو هەرێم یاسای نەوت و غازی خۆی هەیە". رۆژی 16ی ئەم مانگە، گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان كە كورتكراوەكەی (ئەیپكور)ە، راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، تێیدا هۆشداری دا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، ئەگەر دەستكاری گرێبەستەكان بكرێت، پەنا بۆ دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەندەن دەبات.  ئەپیكور كە نوێنەرایەتی كۆمپانیاكانی (DNO، Genel Energy، Gulf Keystone Petroleum، HKN Energy ،ShaMaran Petroleum) دەكات، دەڵێ:" گرێبەستەكانی هاوبەشكردنی بەرهەمهێنان (PSCs) هێشتا بەركارن‌و بە یاسای ئینگلیزی بەڕێوەدەبرێن، چارەسەری ناكۆكییەكان لەبارەی گرێبەستەكانەوە لەرێگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتییەوە دەبێت لە دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەندەن". "داواكەی عێراق ناعەقڵانی بوو" هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، ئەمەش بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس لەبارەی سكاڵایەكی عێراق دژی توركیا سەبارەت بە بەكارهێنانی بۆری نەوتی عێراق بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە، لەم سكاڵایەدا دادگای پاریس بڕی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند، توركیا‌و عێراق هێشتا لەسەر چۆنیەتی پاكتاوكردنی ئەم قەرەبووە نەگەیشتوەنەتە رێككەوتنی كۆتایی. بەپێی قسەی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم، راوەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بڕی (7 ملیار) دۆلار زیانی بە عێراق گەیاندووە، كەمال محەمەد پێیوایە " داواكەی عێراق لە دادگای ناوبژیوانانی پاریس رەفتارێكی ناتەندروست‌و ناعەقڵانی بووە". دەستپێكردنەوەی هەناردە لە یاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراقدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان قایل بووە بەوەی نەوتی خۆی لەرێگەی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراقەوە "سۆمۆ" بفرۆشێت‌و داهاتی نەوتیش بە تەواوەتی رادەستی وەزارەتی دارایی فیدراڵ بكات، ئەمە لەبەرامبەر ئەوەی حكومەتی فیدراڵ مانگانە پشكی خۆی لە بودجە پێبدات.  رۆژی 11ی ئەم مانگە وەفدێكی حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت گەیشتە هەولێرو ماوەی دوو رۆژ لەگەڵ سەرۆك‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان گفتوگۆی كرد لەبارەی میكانیزمەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم. لە یەكێك لە كۆبونەوەكانی وەفدەكەی عێراقدا لە هەولێر، نوێنەری هەندێك لە كۆمپانیا بیانییەكانیش بانگهێشتكرابوون، بەپێی قسەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم، لەم سەردانەی وەزیری نەوتی عێراقدا بۆ هەولێر، چەند پێشنیازێك بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت گەڵاڵەكراون‌و وەفدی عێراق گەڕاوەتەوە بۆ بەغداد بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر یەكێك لە پێشنیازەكان بدات، بەڵام لەوكاتەوە تائێستا وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ بڕیارێكی نەداوە.  "تێگەیشتنی باش هەیە، شاندی هەرێم‌و بەغدا لە گفتوگۆدان، هیوادارم بگەینە رێككەوتن‌و دەست بە هەناردەكردنەوەی نەوت بكەینەوە" وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم وا دەڵێ.  توركیا رۆژی 2ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم راگەیاندووە، بەڵام چارەسەری كێشەی گرێبەستی كۆمپانیاكان لەلایەك‌و نرخی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی نەوت لەلایەكی تر، بەربەستی سەرەكین لەبەردەم دەستپَكردنەوەی هەناردە، چونكە لەیاسای بودجەی عێراقدا بڕی (6) دۆلار بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان دیاریكراوە، حكومەتی هەرێم بەمە رازی نییە‌و دەڵێ تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە هەرێم بڕەكەی (24) دۆلارەو تیچووی گواستنەوەی هەر بەرمیلێكیش (7) دۆلارە، واتا بە تێكڕای خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بۆ هەر بەرمیلێك (31) دۆلار دەكەوێت. یاسای بودجەی فیدراڵ رێگە بەوە نادات لە داهاتی نەوتی هەرێم پارە بۆ هیچ مەبەستێك ببڕدرێت، بودجە بەرپرسیارێتی دابینكردنی هەقدەستی كۆمپانیاكانی نەوتی لە هەرێمی كوردستان‌و خەرجی بەرهەمهێنان‌و گواستنەوەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی خستوەتە ئەستۆی وەزارەتی دارایی عێراق. بودجە پارەی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێمی لە خشتەیەكدا دیاریكردووە كە بڕەكەی (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دینارە بۆ یەك ساڵ، ئەم بڕە پارەیە كورتهێنانی هەیە بۆ هەرێمی كوردستان. بەگوێرەی لێكدانەوەیەك كە ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كردویەتی: •    كۆی گشتی خەرجی خەمڵێندراو بۆ گواستنەوەی بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ساڵی 2023 بریتییە لە (1 ترلیۆن‌و 428 ملیار) دینار. •    كۆی گشتی خەرجی خەمڵێندراو بۆ وەبەرهێنان‌و هەناردەكردنی بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ساڵی 2023 بریتییە لە (2 ترلیۆن‌و 448 ملیار) دینار. واتا بە تێكڕا خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە ساڵی 2023دا بڕەكەی بە (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دینار دیاریكراوە، ئەم پارەیە بڕەكەی بە دۆلار دەكاتە (2 ملیارو 980 ملیۆن) دۆلار. هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2022 بڕی (6 ترلیۆن‌و 695 ملیار) دیناری بۆ خەرجییەكانی نەوت خەرجكردووە، بەڵام لە بودجەی عێراقدا (3 ترلیۆن‌و 876 ملیار) دیناری تەرخانكردووە، لێرەدا حكومەتی هەرێم توشی كورتهێنانێك دەبێت كە بڕەكەی (2 تریلیۆن‌و 800 ملیار) دینارە، وەكو سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران دەڵێ" ئەم كورتهێنانە هیچ تەرخانكراوێكی بۆ نەكراوە لەناو بودجەی عێراق‌و هەرێمی كوردستانیش ناتوانێت پڕی بكاتەوە". یاسای نەوت‌و غاز.. گرفتێكی تر لە شوباتی ئەمساڵ‌و لەدوای دەستبەكاربوونی حكومەتی نوێی عێراق بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی، حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم دەستیان بە گفتوگۆیەكی نوێ كرد لەبارەی ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، یاسایەك كە دەبوو دوای پەسەندكردنی دەستوری عێراق لە 2005 دەربكرایەو بەهۆی ناكۆكی هەولێرو بەغدادەوە تائێستا ئەم یاسایە دەرنەكراوە. سودانی لە بەرنامەی كاری حكومەتەكەیدا بەڵێنیدا لەماوەی شەش مانگی یەكەمی دەستبەكاربوونی حكومەتدا رەشنوسی یاساكە رەوانەی پەرلەمان بكات بۆ پەسەند كردن، بەڵام ئەم بەڵێنەی جێبەجێ نەكرد، هەردوو حكومەت لەبارەی رەشنوسەكە ناكۆكن، سودانی بەر لە دەستبەكاربوونی بە نوێنەرانی كوردی لە پەرلەمانی عێراق وتبوو:" من ناتوانم بڕیاری دادگای فیدراڵی دژی هەرێمی كوردستان رابگرم، تاكە چارەسەر ئەوەیە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ دەربكرێت‌و لەو یاسایەدا دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەسەر كەرتی نەوت‌و غازدا یەكلابكرێتەوە. ئەمریكییەكانیش چاودێری گفتوگۆی نێوان هەولێرو  بەغداد دەكەن سەبارەت بە یاسای نەوت‌و غاز، بەپێی قسەی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم كونسوڵی ئەمریكا پرسیاری كردووە لەبارەی ئەوەی ئایا داڕشتنی یاساكە بەكوێ گەیشتووە.    چوار مەرج بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت  ئێستا كە هەردوو حكومەتی فیدراڵ‌و هەرێم چوونەتە ناو گفتوگۆیەكی نوێوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، كە بەپێی یاسای بودجە رۆژانە (400 هەزار) بەرمیلە، كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتیش هاتونەتە ناو گفتوگۆكان‌و ئامادە نین دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت بكەنەوە بۆ كوردستان تاوەكو ئەم (4) مەرجەیان لەبەرچاو نەگیرێت:  •    هەر زیادكردنێك دەبێت رێككەوتنی لەسەر بكرێت لەنێوان حكومەتی عێراق‌و حكومەتی هەرێم‌و كۆمپانیاكانی ئەپیكور.  •    دەبێت گرەنتی ئەوە بكرێت پارەی هەناردەی نەوت لە رابردوو و داهاتوودا دەدرێت.  •    دەبێت پارەی فرۆشتنی نەوتی لە داهاتوودا بەشێوەی راستەوخۆ بۆ كۆمپانیاكان حەواڵە بكرێت.  •    دەبێت پارێزگاری بكرێت لە مەرجە بازرگانییەكانی ئێستا‌و مۆدێلی ئابوری كۆمپانیاكانی ئەندامی گروپی ئەپیكور.   

راپۆرت: درەو 31 ساڵ لەمەبەر پەرلەمانتارێكی كورد لە هەولێرەوە نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، دەڵێ" ئێستا لە كوردستان كارەبا 2 بۆ 3 سەعات هەیە"، دوای ئەو هەموو ساڵە هێشتا دۆخەكە زۆر نەگۆڕاوە، ئەمڕۆژانە كارەبا لە شارێكی وەكو هەولێر بۆ 4 كاتژمێر كەمبوەتەوە، ئەمە یەكێكە لە چیرۆكەكانی شكستی حوكمڕانی. كابینەی نۆیەم بە بەڵێنی زیادكردنی كارەبا‌و كەمكردنەوەی نرخەكەی دەستبەكاربوو، بە كەمبونەوەی كارەبا‌و زیادبوونی نرخەكەی ماڵئاوایی دەكات. كارەبا لە كوردستان چۆن بەرهەمدەهێنرێت؟ چۆن دابەشدەكرێت؟ تێچووی چەندە؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.   كارەبا لە بامەڕنییەوە بۆ مەسرور بارزانی  لەگەڵ هاتنی یەكەم شەپۆلی سەرمادا، جارێكی تر حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی قەیرانی كارەبا بووەوە، قەیرانێك كە لە ساڵی 1992‌و دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس، لەكوردستان بەردەوامە‌و چارەسەری بۆ نەدۆزراوەتەوە.  رۆژی 15ی كانونی یەكەمی ساڵی 1992، ئەحمەد بامەڕنێ پەرلەمانتاری خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان، نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، لە نامەكەدا دەڵێ:" ئێستا دۆخی كوردستان زۆر خراپە، كارەبا تەنیا (2-3) كاتژمێر هەیە. 31 ساڵ دوای نامەكەی بامەڕنێ، دۆخی كارەبای كوردستان باشتر نەبووە، ئەم رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان زۆر كەمبوەتەوە، ئەمە ئەركی مۆلیدە ئەهلییەكانی قورستر كردووە. ئێستا رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە:  •    هەولێر: تەنیا 4 كاتژمێر •    سلێمانی: تەنیا 7 كاتژمێر •    دهۆك: تەنیا 8 كاتژمێر •    هەڵەبجە 6 كاتژمێر   كارەبا بۆچی كەمبوەتەوە ؟ چوار رۆژ لەمەوبەر، وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان كە وەزیرەكەی (كەمال محەمەد)‌و هاوكات بە وەكالەتیش وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەڕێوەدەبات، رونكردنەوەیەكی لەبارەی كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی كارەبای نیشتمانی بڵاوكردەوە.  لە رونكردنەوەكەدا وەزارەتی كارەبا دەڵێ:" بەهۆی پرۆسەی چاكسازی لە هەردوو یەكەی وێستگەی خەبات 300 مێگاوات، كارەبا لە رۆژی (15)ی ئەم مانگەوە كەمبووەتەوە". بەپێی قسەی وەزارەت، تا كۆتایی مانگ واتا سبەینێ، پرۆسەكە تەواو دەبێت‌و وێستگەكە دەكەوێتە كارو ماوەكانی پێدانی كارەبا ئاسایی دەبێتەوە. بەڵام ئەمڕۆ لە دیوانی وەزارەتی كارەبا كۆبونەوەیەك كراوە سەبارەت بە كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، لە كۆبونەوەكەدا باسلەوە كراوە، بارگرانیی لەسەر كارەبا دروستبووە، بەجۆرێك خواست لەسەر كارەبا (6 هەزار) مێگاواتی تێپەڕاندووە، لە كاتێكدا بەرهەمهێنانی كارەبا لە كوردستان تەنیا (3 هەزار) مێگاواتە، واتا هاتنی وەرزی سەرما بەرێژەی 50% خواستی لەسەر بەكارهێنانی كارەبا لە كوردستان زیادكردووە. بەو دۆخە داراییە قورسەی كە حكومەتی هەرێم لەدوای راگرتنی هەناردەی نەوتەوە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە تێیكەوتووە، وەزارەتی كارەبا ناتوانێت هیچ بەڵێنێك بدات بۆ چاككردنی دۆخی كارەبا، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی دیوانی وەزارەتدا ئاماژە بەوە كراوە" زیادكردنی بەرهەم پێویستی بە سوتەمەنی‌و بودجە هەیە". رۆژی 6ی ئەم مانگە كاتێك وەزارەتی نەوتی عێراق هەواڵی تەواوكردنی بۆری راكێشانی غازی كێڵگەی (كۆرمۆر)ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك راگەیاند، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم وەڵامی دایەوە‌و لە رونكردنەوەیەكدا رایگەیاند" تائێستا بڕی گازی پێویست بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابین نەكراوەو، بەپێی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای داناگاز، بەهیچ شێوەیەك كۆمپانیاكە بۆی نییە بەبێ رەزامەندیی حكومەتی هەرێم گاز لە كێڵگەكانی هەرێمەوە بۆ هیچ شوێنێكی دیكە بگوازرێتەوە". بەڵام كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كە لەگەڵ كۆمپانیای (دانەغاز) لەكێڵگەی كۆرمۆر بە هاوبەشی كاردەكات، بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پشكی غازی خۆی لە كێڵگەكە فرۆشتووە بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتیش غازەكە دەگوازێتەوە بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك.  ناعەدالەتی كارەبا ! لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرما‌و كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، مشتومڕ لەبارەی ناعەدالەتی لەبواری كارەبا دەستپێدەكاتەوە. لە كۆبونەوەی دیوانی وەزارەتی كارەبادا، ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر بەشداربووە، داوایكردووە رەچاوی پشكی پارێزگای هەولێر لە پێدانی كارەبا بكرێت‌و جەختی لە تێستی وەرزی بۆ پشكی كارەبای پارێزگاكان كردەوە.  شەش رۆژ لەمەوپێش، ئومێد خۆشناو قسەی كردو وتی:" هەولێر لە كارەبادا مەغدورە. هەست بەوە دەكەین نادادپەروەریی هەیە، كارەبای هەولێر لە شارەكانی تر جیاوازە، كارەبای نیشتمانی لە هەولێر كەمترە، تێستی ساڵانەی كارەبا بكرێت بە وەرزیی، بۆ ئەوەی بڕی كارەبای نیشتمانی دیاری بكرێت". ئایا بانگەشەكانی پارێزگاری هەولێر لەبارەی نادادپەروەرییەوە لە دابەشكردنی كارەبا دروستن ؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بە تەماشاكردنی داتاكانی دابەشكاری پشكی كارەبا هەیە بەسەر پارێزگاكان لە هەرێمی كوردستان، كە بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 42,6%ی تێكڕای كارەبای هەرێمی كوردستان •    پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجە: 33,1%ی تێكڕای كارەبای هەرێم •    پارێزگای دهۆك: 24,3%ی تێكڕای كارەبای هەرێم بەراوردكردنی ژمارەی دانیشتوان لە پارێزگان لەگەڵ داتاكانی دابەشكردنی كارەبا، هەندێك نادادپەروەریی نیشان دەدات، بەڵام نادادپەروەرییەكە لەبەرژەوەندی پارێزگای هەولێر شكاوەتەوە.  دانیشتوان لە هەرێم بەپێی داتای وەزارەتی پلاندانانی عێراق، بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 2 ملیۆن‌و 55 هەزارو 448 كەس (رێژەی 35%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە: 2 ملیۆن‌و 396 هەزارو 206 كەس (رێژەی 41%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای دهۆك: 1 ملیۆن‌و 432 هەزارو 396 كەس (رێژەی 24%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) كارەبا لە هەرێمی كوردستان هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابەشبوون بەسەر جۆرەكان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری)، وەزارەتی كارەبا هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون (ستییەكان)ی لە ماڵان جیاكردووەتەوە لەڕووی پێدان‌و نرخی فرۆشتنی كارەبا پێیان. پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (274) لە (24/11/2021) بڵاوكراوەتەوە. هاوبەشانی پۆلێنكردووە بۆ؛ (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری). هاوكات بە ڕێنمایی ژمارە (1)ی ساڵی (2023)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (306) لە (14/6/2023) هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) تایبەت بە ڕێنمایی‌و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا بڵاوكراوەتەوە، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "زیادكردنی بڕگەیەك بۆ خشتەی ژمارە (5) تایبەت بە نرخەكانی كارەبا لە رێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا ژمارە (2)ی ساڵی 2021، بەم شێوەیە دەبێت:  * نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر، بەمدواییە بەهۆی ناڕەزایەتی دانیشتوانی كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون، وەزارەتی كارەبا بڕیاریدا نرخی یەكەی كارەبا لەم كۆمەڵگایانە بۆ (100) دینار كەمبكاتەوە، بەڵام لەوكاتەوە بڕیارەكە لە ئەنجومەنی وەزیرانە‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت رەزامەندی لەسەر نەداوە، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆ وەزارەتی كارەبادا جەخت لەسەر بڕیارەكە كراوەتەوە. بەپێی ڕێنماییەكانیش نرخی كارەبا بۆ هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت؛ 1.    هاوبەشی ماڵان هاوبەشانی ماڵان لە هەرێمی كوردستان كە بەشی گەورەی هاوبەشانی كارەبا پێكدەهێنن، بەپێی ڕێنمایی وەزارەتی كارەبا، ئەگەر هاوبەشێك لە ماوەی مانگێكدا (1 بۆ 450) كیلۆ واتی بەكارهێنا، ئەوا هەر كیلۆ واتێك لێكدانی (18) دینار دەكرێت‌و بەرامبەر (8 هەزارو 100) دینار دەبێت بۆ مانگێك، خۆ ئەگەر بەشداربووەكە زیاتر لە (450) كیلۆ وات تا (900) كیلۆ واتی بەكاربرد، ئەوا (450) كیلۆ واتی دووەمیان لێكدانی (24) دینار دەكرێت‌و لەگەڵ بڕی بەكاربراوی پێشتردا كۆی نرخەكە دەگاتە (18 هەزارو 900) دینار، ئەگەر هاوبەشێكی ماڵان لە (900) كیلۆ واتە زیاتری بەكارهێناو تا ئاستی (1500) كیلۆ وات، ئەوا دوای لێدەركردنی (900) كیلۆ واتی پێشتر (600) كیلۆ واتەكە نرخی هەر یەكەكی بەرزدەبێتەوە (تصاعد) دەكات بۆ (42) دینارو بەم پێیەش بڕی (25 هەزارو 200) دیناری دیكە دەچێتە سەر ئەو (18 هەزارو 900) دینارەی ترو كۆی پارەی (هەزارو 500) كلیۆ واتەكە دەگاتە (44 هەزارو 100) دینار. پرۆسەكە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەكاربردنی كارەبا لەلایەن هاوبەشەكەوە دەگاتە سەروو (5 هەزار) كیلۆ وات، لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەكەكی بەركاربراوی كارەبا دەگاتە (180) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 2.    كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) وەزارەتی كارەبا تایبەت بە ڕێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر". بەم ڕێنماییەش بێت نرخی یەكەی كارەبا بۆ كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون لە هەرێمی كوردستان جێگیر دەكرێت لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی هەر كۆمەڵگایەك (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا دەبێت بڕی (234 هەزار) دینار بدات. لەكاتێكدا هەمان ئەو بڕە كارەبایە بۆ هاوبەشی (ماڵان) بریتیە لە (44 هەزارو 100) دینار- وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا_ واتە هەمان ئەو برە كارەبایە كە لە ستییەكاندا بەكاربراوە نرخەكەی (431%) زیاترە لەوەی لە ماڵان بەكاردەبرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 3.    هاوبەشانی بازرگانی هاوبەشانی كارەبا بۆ مەبەستی بازرگانی لە هەرێمی كوردستان جێگیرە، لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی بازرگانی (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (234 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. كە هاوتایە بەو بڕەی كە لە هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەردەگیرێت لە هەرێمی كوردستان (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 4.    هاوبەشانی میری هاوبەشانی میری لە هەرێمی كوردستان، دیسان فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (180) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی میری (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (270 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 5.    هاوبەشانی كشتوكاڵی هاوبەشانی كشتوكاڵی لە هەرێمی كوردستان، فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (36) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی كشتوكاڵی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (54 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 6.    هاوبەشانی پیشەسازی هاوبەشانی پیشەسازی تایبەتمەندی جیاوازیان پێدراوەو بە جۆرێك بەرزی (ڤۆڵتیە) دەكرێت بە پێوەر بۆ فرۆشتنی وزەی كارەبا پێیان، بە جۆرێك نرخی یەكەكان بریتی دەبن (144 دینارو 120 دینار) بۆ بەكاربردنی (1) كیلۆ واتەوە بڕی هەرچەندێك بێت. ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی پیشەسازی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بۆ ڤۆڵتییەی بەرز بڕی (216 هەزار) دینار و بۆ ڤۆڵتییەی نزم (180 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). كارەبا لە كابینەی مەسرور بارزانیدا ئۆكتۆبەری 2020 مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە چاكسازیی‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند" هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان لەپەرلەمانی كوردستان وتی:" لەئەنجامی هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا ساڵانە 300 ملیۆن دۆلارمان گەڕاندوەتەوە بۆ حكومەت. لەڕێگەی چارەسەركردنی یەكەكانی كارەباو زیادكردنی بڕی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی‌و بەگەڕخستنی وێستگەی هەڵمی خەبات، بڕی 843 مێگاوات كارەبامان زیاد كردووە". هەر لەو وتارەدا سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد، بۆ یەكەمینجار ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا لەهەرێمی كوردستان گەیشتووەتە 3700 مێگاوات كارەباو ماوەكانی پێدانی كارەبامان زیاد كردووە، بەڵام دوای سێ ساڵ لەم قسانە، ئێستا بەگوێرەی وەزارەتی كارەبا ئاستی بەرهەمهێنان بۆ 3 هەزار مێگاوات دابەزیوەو ئاستی پێدانی كارەبای نیشتمانیش كەمبوەتەوە. هەر لەو وتارەدا بوو كە سەرۆكی حكومەت بانگەشەی ئەوەی كرد "نرخی كڕینی كاتژمێرەكانی كارەبا كەمكراوەتەوە"، بەڵام بەمدواییە حكومەت لەچوارچێوەی پلانێكدا نرخی ئەمپێری كارەبای لەسەر هاوڵاتیان بەرزكردەوە، بەرزكردنەوەیەك كە ناڕەزایەتی بەدوای خۆیدا هێناوە‌و لەبەرامبەردا نەیتوانیوە كێشەی كەمی كارەبا چارەسەر بكات.   داهات‌و خەرجی كارەبا لە هەرێمی كوردستان داهاتێكی زۆر لە كارەبادا خەرج دەكرێت، بەجۆرێك ئێستا مانگانە زیاتر لە (100 ) ملیار دینار بۆ ئەو كۆمپانیایانە خەرج دەكرێت كە كارەبا بەرهەمدەهێنن. بەپێی راگەیەندراوێك كە وەزارەتی كارەبا لە 2ی تەموزی 2021دا بڵاویكردوەتەوە، رێژەی 65%ی خەرجی كارەبا لەسەر حكومەتەو 35%ی لەسەر شانی خەڵكە. لەپاڵ خەرجی بەرهەمهێنانی كارەبادا، كۆی خەرجی مانگانەی موچەی فەرمانبەرانی وەزارەتی كارەبا (17 ملیارو 850 ملیۆن) دینارە، ئەمە سەرەڕای ئەو پارەیەی هاوڵاتیان مانگانە خەرجی دەكەن بۆ كڕینی كارەبا لە مۆلیدە ئەهلییەكان بۆ مۆلیدە ئەهلییەكان. لە هەرێمی كوردستان ژمارەی هاوبەشانی كارەبا بۆ (ملیۆنێك‌و 776 هەزارو 963) هاوبەش زیادیكردووە، ئەگەر بە تێكڕا (4) ئەمپێر بۆ هەر خێزانێك لە كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان ئەژمار بكرێت‌و نرخی هەر ئەمپێرێكیش بە (10 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، ئەوا هەر خێزانێك مانگانە بەتێكڕا (40) هەزار دینار پارە لە كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكاندا خەرج دەكات، تێكڕای خەرجی هاوڵاتیان بۆ كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان مانگانە دەگاتە (71 ملیار) دینار، ئەمەش هەموو پارەیە كە لە كوردستان لە كەرتی كارەبادا بەخەرج دەدرێت. ژێرخانی كارەبا لە هەرێم بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی كارەبا كە بەبۆنەی دوو ساڵی یەكەمی تەمەنی كابینەی نۆیەمەوە بڵاویكردوەتەوە:  •    رێژەی (84%)ی كارەبای هەرێم لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بەرهەم دەهێنرێت‌و رێژەی (16%)ی لەلایەن كەرتی گشتییەوە بەرهەم دێت. •    توانای ژێرخانی بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێمی كوردستان (6902) مێگاواتە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنی‌و زۆربوونی تێچوونەكەی (3400 بۆ 3500) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت. •    لە (دوكان) توانای بەرهەمهینانی (400) مێگاوت كارەبا هەیە، بەڵام لەم رەوشە سەختەدا تەنیا (43) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە (دەربەندیخان) توانای بەرهەمهێنانی (249) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام (15) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە دهۆك توانای بەرهەمهێنانی (1000) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنیی دیزل‌و زیادبوونی تێچوونەكەی بەكارنەخراون، چونكە دابینكردنی موچەی موچەخۆران لە كارە پێشینەكانی حكومەتە. •    سێ یەكەی (29) مێگاواتی كەرتی گشتی لە دهۆك، هەولێرو سلێمانی (6-5) ساڵە لەكاركەوتوون. •    لە ماوەی دوو ساڵی یەكەمی كابینەی نۆیەمدا (615) مێگاوات كارەبا زیاد كراوە. وەزارەتی كارەبا ده‌ڵێ داهاتی ساڵی 2021ی كارەبا بڕی (825 ملیار) دینار بووە، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ داهاتی كارەبا لە 2018دا بڕی (289 ملیار) دینار بووە، بەو پێیەش (536 ملیار) داهاتی كارەبا زیادبووە، بەڵام وەزارەتی كارەبای هەرێم به‌م زیادبوونه‌ نەك نەیتوانیوە كارەبای (24) كاتژمێری دابین بكات بەڵكو لە هەندێك لە وەرزەكانی ساڵدا تەنیا (4) كاتژمێر كارەبا دراوە بە هاوڵاتیان.

(درەو):  باڵیۆزی توركیا لە هەولێر دوو بەرپرسی یەكێتیی بینیوە، كەركوك تەوەری سەرەكی گفتوگۆكان بووە‌و باسی دەستپێكردنەوەی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكراوە (به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی كۆبونه‌وه‌كان)، توركمانه‌كان نیگه‌رانی خۆیان له‌باره‌ی سكاڵاكه‌ی یه‌كێتیی له‌ دادگای فیدراڵی به‌ باڵیۆزه‌كه‌ گه‌یاندووه‌، به‌ڵام هێشتا توركیا له‌وباره‌یه‌وه‌ هیچ هه‌ڵوێستێكی فه‌رمی رانه‌گه‌یاندووه‌، دوو رۆژه‌ باڵیۆز له‌ هه‌ولێر له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان كۆبونه‌وه‌ ده‌كات، باسی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتیش ته‌وه‌رێكی گفتوگۆكانه‌.  باسی كەركوك چەند رۆژێكە عەلی رەزا گونەی باڵیۆزی توركیا لە هەولێرە، ئەمڕۆ هەریەكە لە (قوباد تاڵەبانی) جێگری سەرۆك وەزیران‌و (دەرباز كۆسرەت رەسوڵ) لێپرسراوی مەكتەبی پەیوەندییەكانی یەكێتیی بینیوە.  بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی، لە دیدارەكەدا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسی" هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، بەتایبەتیش هەڵبژاردنەكان لە كەركوك كراوە". دۆخی كەركوك بەهۆی پێكهاتەی توركمانەوە بەلای دەسەڵاتدارانی توركیاوە گرنگە، هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە كە كورد لە كەركوك كشایەوە، توركیا رۆڵی هەبووە لەوەی یەكێتیی پۆستی پارێزگاری كەركوك وەرنەگرێتەوە. "لەم ساڵانەی دواییدا جیاوازی زۆر دەكرێت لەنێوان پێكهاتەكانی كەركوك، چارەسەر ئەوەیە لەدوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، شێوازی بەڕێوەبردنی شارەكە بگەڕێینەوە بۆ پرەنسیپەكانی سەرۆك مام جەلال، بۆ ئەوەی كەركوك ببێتە شارێكی نمونەیی بۆ پێكەوەژیانی ئاشتییانە‌و هیچ لایەنێك هەست بە ستەم‌و نادادپەروەری‌و پەراوێزخراوی نەكات" قوباد تاڵەبانی وای بە باڵیۆزی توركیا وتووە. پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم‌و كێشەی بەشە بودجەی هەرێم تەوەرێكی تری قسەوباسەكان بووە، ئەمڕۆ باڵیۆزی توركیا بە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم وتووە توركیا ئامادەیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهان كە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، قوباد تاڵەبانیش لەبارەی ئەم بابەتە بە باڵیۆزی رایگەیاندووە:" پێویستە لەنێوان هەرێم‌و بەغدا رێككەوتنێكی گشتگیرو درێژخایەن بكرێت‌و كێشەی بودجەی هەرێم بەشێوەیەكی بنەڕەتی چارەسەر بكرێت".  چارەنوسی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی هیچ یەكێك لە قوباد تاڵەبانی‌و دەرباز كۆسرەت رەسوڵ لە دیدارەكەیاندا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسیان لە دۆخی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكردووە (بەپێی ئەوەی لە راگەیەندراوەكاندا هاتووە)، كە لە رۆژی 3ی نیسانی ئەمساڵەوە توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی بەڕوودا داخستووەو ئەم داخستنە تا رۆژی 3ی كانونی دووەمی ساڵی داهاتوو بەردەوام دەبێت، ئەگەر جارێكی تریش درێژنەكرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای راگرتنی گەشتە ئاسمانییەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی، قوباد تاڵەبانی دووجار سەردانی توركیای كردووە، بەڵام گفتوگۆكان بێسود بوون، توركیا سورە لەسەر تۆمەتباركردنی یەكێتیی بە پشتیوانیكردن لە پارتی كرێكارانی كوردستان‌و ئەمەش بەهانەی سەرەكی ئەنكەرەیە بۆ راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی. توركمانەكان‌و یەكێتیی سكاڵاكان لەدژی یەكێتیی تەنیا پەیوەندیدار نین بە پرسی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە، وا دەردەكەوێت لەسەردانی باڵیۆزدا بۆ هەولێر، لایەنە توركمانەكان گلەییان لە یەكێتیی كردبێت، بەتایبەتیش لە بابەتی سكاڵاكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدا، سكاڵایەك كە یەكێتیی دەیەوێت لەرێگەیەوە (5) كورسی "كۆتا"ی توركمانەكان لە پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە.  باڵیۆزی توركیا دوێنێ لە هەولێر (مونا قەهوەچی) جێگری سەرۆكی پارتی چاكسازی توركمانی بینیوە، قەهوەچی لەبارەی دیدارەكەی بەگەڵ باڵیۆزی توركیا دەڵێ:" ‌تیشك خرایەسەر گرنگی پاراستنی مافی پێكهاتەكان، لەمڕوەشەوە جەختمان لەسەر پێویستیی رەچاوكردنی ئیرادەو بەرژەوەندیی خودی پێكهاتەكان كردەوە". مونا قەهوەچی كە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا سكرتێری پەرلەمان بوو، یەكێك لەوانەیە بەتوندی دژی سكاڵای یەكێتیی نیشتمانی لە دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان وەستاوەتەوە. توركیا هێشتا بەفەرمی هەڵوێستی خۆی لەبارەی سكاڵاكەی یەكێتیی‌و هەڵوەشاندنەوەی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان رانەگەیاندووە. لەسەر ئاستی عێراق، توركیا پشتیوانی لە (بەرەی توركمانی عێراق) دەكات، سەركردەكانی ئەم حزبە زیاتر بەشداری لە كۆڕو كۆبونەوەكانی توركیادا دەكەن، ئەم حزبە توركمانییە لە سنوری پارێزگای كەركوك كارایە.  لەناو پێكهاتەی توركمان راوبۆچونی جیاواز لەبارەی كورسی "كۆتا"ی توركمان لە پەرلەمانی كوردستان هەیە، هەندێكیان لەگەڵ مانەوەی "كۆتا"ن وەكو زەمانەت بۆ پارێزگاری لە بەشداری ئەم پێكهاتەیە لە بڕیاری هەرێمی كوردستان، هەندێكیان دژن‌و دەڵێ توركمان پێكهاتەیەكی سەرەكییە‌و لە عێراق "كۆتا"ی بۆ دانەنراوە، ژماری خەڵكی ئەم پێكهاتەیە لە كوردستان زیاترە لە 5 كورسی "كۆتا". بەم ساڵانەی دوایی لەناو حزبە سیاسییەكانی هەرێم مشتومڕ لەسەر كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان دروستبووە، هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی هەرێم، پارتی دیموكراتی كوردستان تۆمەتبار دەكەن بەوەی نوێنەری پێكهاتەكان لەبەژرەوەندی خۆی بەكاردەهێنێت، بەتایبەتیش لە پرسە هەستیارەكاندا لەناو پەرلەمان. پەیوەندییەكانی توركیاو یەكێتیی  سەرەتای تێكچوونی پەیوەندیی یەكێتیی‌و توركیا لەم ساڵانەی دوایدا بۆ رۆژی 24ی حوزەیرانی 2017 دەگەڕێتەوە، لەم رۆژەدا توركیا بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتیی لە ئەنكەرە دەركردو بینای نوێنەرایەتییەكەی داخست، ئەمەش وەكو كاردانەوەیەك لەبەرامبەر دەستگیركردنی دوو گەورە بەرپرسی دەزگای هەواڵگری توركیا "میت" لە ئۆپراسیۆنێكدا لەلایەن هێزەكانی پارتی كرێكارانەوە لە شارۆچكەی دوكان.  ئەوكاتیش هاوشێوەی ئێستا، توركیا گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی راگرت، هەر لەو ساڵەدا بوو كە مەلود چاوەش ئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی توركیا یەكێتیی‌و بزوتنەوەی گۆڕانی بە هاوكاریكردنی پارتی كرێكاران تۆمەتباركردو وتی:" لەلایەن وەزیرێكی یەكێتییەوە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاگاداركراوین لەوەی پارتی كرێكاران بە تەواوەتی هەژمونی بەسەر ناوەندی بڕیاری یەكێتیدا كردووە"، ئەمە تۆمەتباركردنێكە كە یەكێتیی بەردەوام رەتیدەكاتەوە، بەڵام ئەنكەرەی پێ قایل ناكرێت.  ئەم ساڵانەی دوایی توركیا بەشێوەیەكی بێ پێشینە ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی لە سنوری سلێمانی چڕكردوەتەوە، بەردەوام فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكان‌و هەندێكجاریش فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بە ئاسمانی سنوری سلێمانیدا دەسوڕێنەوە، ژمارەیەكی بەرچاو لە ئەندامانی كۆنسەی سەرۆكایەتی پارتی كرێكاران لە سنوری سلێمانی لە هێرشی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكاندا كوژراون، سەرباری ئەمەش ماوە لەدوای ماوە، توركیا لەسەر زەمین‌و لەناو شارەكانیش، ئەندام‌و بەرپرسانی پارتی كرێكارانی كوردستان دەكاتە ئامانج‌و تیرۆریان دەكات.    تواندنەوەی بەستەڵەكی پەیوەندی نێوان یەكێتیی‌و توركیا سەرەتاكەی بۆ ساڵی 1991 دەگەڕێتەوە، كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی یەكەم سكرتێری یەكێتیی لەو ساڵەدا پەیوەندیی لەگەڵ تورگۆت ئۆزال سەرۆكی ئەوكاتی توركیا دروستكرد، ئەم پەیوەندییە لەوكاتەوە تائێستا چەندین هەڵبەزو دابەزی بەخۆوە بینیوە.   

درەو: ئەنجامی راپرسیی: ڕای هاوڵاتیانی کوردی کەرکوک سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا "تەنها (19%)ی سامپڵەکە دەڵێن ململانێی حزبە کوردییەکان لەسەر خاک و نەتەوەیە. لە بەرامبەردا، (38%) دەڵێن ململانێکەیان بۆ پۆست و ئیمتیازە و (36%) گوتویانە بۆ نەوت و داهاتە". "ئەزمونی هەرێم لەوە ناچێت رەنگدانەوەی ئەرێنیی هەبووبێت لەسەر پرسی نیشتمانیی و شوناس لای کوردی کەرکوک بەوەدا کە لە وەڵامی پرسیارێکدا رێژەی (44%) رایان وایە دەیانەوێت هەرێمێک بن لە چوارچێوەی عێراقدا و ئەوەیان هەڵنەبژاردووە سەر بە هەرێمی کوردستان بن. تەنانەت نزیکەی (22%)ی سامپڵەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە نزیکەی 1300 کەس وەڵامی داوەتەوە) رایان وایە هەر بیر لە هەرێمێکی سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراقدا نەکەنەوە بەوەدا گوتویانە وەک ئێستا بمێنێتەوە باشترە".   پێشەکیی ئەگەر پلانی هەڵبژاردن وەک خۆی بڕوات، لە کۆتا مانگی ساڵی 2023دا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دەست پێ دەکات. کەرکوک وەک هەمیشە چەقی بەشێکی سەرەکییە لە ململانێی هێزە سیاسییەکان لە سەرتاسەری عێراقدا، بە پارتە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیشەوە. لە هەمان کاتیشدا شارێکە کاریگەر بووە بە ئەزمونی هەرێمی کوردستان بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ. کوردی کەرکوک چۆن سەیری هەڵبژاردنی داهاتوو دەکەن؟ ئایا پێشبینیی ساختەکاریی دەکەن؟ ئایا بەشداریی دەکەن؟ ئەی چۆن ئەزمونی هەرێمی کوردستان هەڵدەسەنگێنن و گلەییەکانیان چییە؟ ململانێکانی ناوخۆیان چیین و تا چەند وەک کورد لایەنی پەیوەندیدار فەرامۆشیان دەکەن؟ دەشێت را و بۆچونی جیاواز لەم بارەیەوە هەبووبن، بەڵام تا ئەو شوێنەی ئێمە ئاگاداربین، بە شێوازێکی زانستیی هیچ دەزگایەک لەم پرسیارانەی نەکۆڵیوەتەوە و ئاماری پێویستی بەدەست نەهێناوە، کە بڕبڕەی پشتی پلاندانان و گۆڕینی ستراتیجی سیاسیی و توێژینەوەی زانستیین سەبارەت بە پرسی کەرکوک و کاریگەریی ئەزمونی هەرێم لەسەری و ململانێکانی ناوخۆیان. جگە لە پرۆفایلی بەشداربوو کە لە چوار پرسیار پێکهاتووە، راپرسییەکە سەرنجی لەسەر دوو رەهەندی سەرەکیی بووە، یەکەمیان بریتییە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا کە (9) پرسیاری لەم بارەیەوە کردووە، دووەمیان بریتییە لە واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا کە نزیکەی (7) پرسیاری لەم بارەیەوە کردووە. راپرسییەکە لە لایەن دکتۆر نیاز نەجمەدین، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە زانکۆی سلێمانی سەرپەرشتیکراوە و ئەنجامەکانی شییکراونەتەوە. راپرسییەکە لەلایەن (1646) کەسەوە بە شێوازی ئۆنلاین پڕکراوەتەوە. دەزگای میدیایی درەو راپرسییەکەی لە ناوەڕاستی نۆڤەمبەری 2023 بڵاوکردەوە و ئەنجامەکانی بە هەر سێ زمانی کوردیی و ئینگلیزیی و عەرەبیی رادەگەیەنێت. ئەمەی خوارەوە پوختەی راپۆرتەکەیە.   ئەنجامەکان بەشی یەکەم: هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک １-    ئەنجامی راپرسییەکە پیشانی دەدات کە بەشداریی هەڵبژاردن لەناو کوردەکاندا گەرموگوڕ دەبێت ئەگەر هیچ کاریگەرییەکی نوێ لە رۆژانی بەر لە هەڵبژاردندا دروست نەبێت. کەمترین رێژە  (8٪) ئەوانەن کە هێشتا "دڵنیا نین" لەوەی بەشدار دەبن، دوای ئەمان رێژەی بەشدار نەبوو دەگاتە (15٪)، بەرزترین رێژەش ئامادەی بەشداریی دەنگدانە. ２-    پرسیاری دووەمی ئەم بەشە بریتیی بوو لەوەی بەشداربوو دەنگ بە کام لیست دەدات؟ بەپێی ئەنجامی راپرسییەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە 1105 کەس بەشدار بووە)، دەنگی نەوەی نوێ لە دوای یەکێتیی و پارتییەوە دەبێت، بەڵام 'درەو میدیا' خۆی دەپارێزێت لەم ئەنجامە و پشت راستی ناکاتەوە بەو هۆیەوە پرسیارەکە هەستیارە و ئەندامانی حزبییەکان رەنگە ویستبێتیان هێزی خۆیان لە رێی ئەم پرسیارەوە پیشان بدەن. ３-    ئایا هەڵبژاردنێک دەبێت بەبێ ساختەکاریی؟ بەرزترین رێژە (46%) دەڵێن "ساختەکاریی دەکرێت"، رێژەیەکی بەرزی تریش (37%) گوتویەتی "نازانم". ئەم رێژەیەش ئاماژەیەکی خراپە بۆ هەڵبژاردن، چونکە 'نازانم" واتای ئەوەی دڵنیا نییە و گومانی هەیە لەوەی ساختەکاریی دەکرێت. تەنها رێژەیەکی کەم دەمێنێتەوە کە بەوپەڕی متمانەبەخۆبوونەوە گوتویەتی 'ساختەکاریی ناکرێت'.    ４-    بەڵام ئایا هەڵبژاردن لە روانگەی کوردەکانی کەرکوکەوە بۆ کورد گرنگە؟ بەڵێ، لای زۆرینە (75%) گرنگە و ئەو چوار یەکەی دەمێنێتەوە (25%) بە گرنگی نازانن.   ５-    ئێستا پرسیارێکی تر دێتە پێشەوە: ئایا کاندیدی حزبە کوردییەکان وەک نوێنەری کورد سەیر دەکەن؟ وەڵامی زۆرینە (64%) ئەمەیە: نەخێر. هاوکات لە (10%) ئەڵێن "نازانم و دڵنیا نیم". ئەتوانین بە کۆ بڵێین: لە 74%  متمانەیان بە کاندیدی حزبی کوردیی نییە، یان گومانیان هەیە لەوەی کە نوێنەری نەتەوە بێت، بەڵکو وەک نوێنەری حزب سەیریان دەکەن. بێ دوودڵیی، ئەوەی پێشبینیی بۆ ساختەکاریی بەرزە و گومانیشیان هەیە لەوەی کاندیدی کورد نوێنەری کورد بێت، زیانی هەیە بۆ بەشدارییەکی دروست لە هەڵبژاردنەکەدا. دەشێت ئەمە پێشنیاری ئەوەش بکات کە کاندیدی حزبەکان لە کاتی بانگەشەدا هەوڵ بدەن و پەیمان بدەن بە کوردی کەرکوک کە مەیلی نیشتمانییان بەهێزترە لە مەیلی حزبییان.   ６-     بەپێی سامپڵەکە، زۆرینەی کوردەکانی کەرکوک (47%) باوەڕیشیان بەوە نییە هەڵبژاردن چارەسەری کێشەکانی کەرکوک بکات. رێژەی (14%)ش 'دڵنیا نین" کە تا چەند هەڵبژاردن کێشەکانی کەرکوک چارە دەکات. ئەوەی دەمێنێتەوە (39%) بە ئومێدەوە سەیری هەڵبژاردنەکە دەکات. بە چەند وشەیەکی تر، پێدەچێت کوردی کەرکوک کێشەکانی کەرکوک زۆر لەوە بە سەختتر بزانن کە بە هەڵبژاردنێک چارەسەر ببن. ئەمەش سێ دیوی هەیە. یەکەمیان ئەوەیە رەنگە حزبی کوردیی توانای لاواز بووبێت لەوەدا هەڵبژاردن وەک کلیلی چارەسەر بناسێنێت و بۆ ئەمەش متمانەی خەڵک بە هەڵبژاردن بگێڕێتەوە. دووەمیان ئەوەیە دەشیت خەڵک وردە وردە بەرامبەر بە هەڵبژاردن وەک ئامرازێکی گۆڕانکاریی، واقعییتر و چێ‌وکراوەتر بوونەتەوە و زێدەڕەویی ناکەن لەوەی عەسای سیحرییە و هەموو شت چاک دەکاتەوە. سێیەمیان ئەوەیە خودی کێشە سیاسییەکانی کەرکوک بە چەشنێک کەڵەکە بوون، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا ناتوانێت چارەسەریان بکات. هەڵبژاردن دەکرێت تەنها کەرەستەیەک بێت بۆ چاکسازیی.        ７-    یەکێک لە بەڵگەکان کە پشتراستی شیکارییەکەی خاڵی پێشوو دەکات ئەوەیە کە تەنها (46%) رایان وایە هەڵبژاردنەکە گۆڕانکاریی دروست دەکات، رێژەکانیتر یان دڵنیا نین و نازانن (9%)، یان رایان وایە خراپتری دەکات (12%)، یان باوەڕیان وایە هیچ ناگۆڕێت (34%). ８-    دوو پرسیاری کۆتایی ئەم بەشە (واتە پرسیارەکانی 12 و 13) سەبارەت بە پێگەی حزبە کوردییەکانە دوای هەڵبژاردن، لەگەڵ پێشبینیی بەشداربووان سەبارەت بە شوناسی پارێزگاری کەرکوک. بۆ پرسیاری (12)، زۆرینە (57%) رایان وایە پێگەی حزبی کوردیی لە دوای هەڵبژاردن دەبوژێتەوە، بەڵام رێژەیەکی بەرزیش رایان وایە لاوازی دەکات (21%(، دوا رێژەش گوتویەتی کە نازانێت. هەرچی پرسیاری (13)یە، ئەوا زۆرینەی بەشداربووان (63%) رایان وایە کە پارێزگاری داهاتوو بۆ کورد دەبێت. لەبەرئەوەی ئەم راپرسییە ئاراستەی پێکهاتەکانی تری کەرکوک نەکراوە، ئەوا درەو میدیا ناتوانێت ئەم رێژەیە پشتڕاست بکاتەوە، یان بەرگریی لەم ئەنجامە بکات.    بەشی دووەم/ واقعی نەتەوەیی لە کەرکوکدا 6-    ئایا دۆخی کەرکوک لە روانگەی کوردەوە ئێستا باشترە یان ئەو کاتەی پارێزگار بە دەست کوردەوە بوو؟ ئەنجامەکان زۆر دڵخۆشکەر نین. رێژەی بەرز (52%) رایان وایە کە جاران باشتر بوو، ئەمەش واتای ئەوەی لەو کاتەوە بۆ ئەمڕۆ دۆخەکە بەرەو خراپتر چووە. بەڵام ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە شتی تر دەڵێن. رێژەی (23%) رایان وایە کە وەکو خۆیەتی، لە 21% رایان وایە ئێستا باشترە، لە 4%یش نازانن، واتە پێوەرێکیان نییە بۆ ئەم بەراوردکارییە. جێی سەرنج ئەوەیە کە هەر گۆڕانکارییەک بەرژەوەندیی گروپە کۆمەڵایەتییەکان بە ئاستی جیاواز دەستکاریی دەکات، بۆیە سەیر نییە گروپێک بەرەو خراپتر و گروپێک بەرەو باشتر ببات. هێشتاش رێژەیەکی بەرز هەن لە دەستدانی پارێزگاری کورد بە کێشەی سەرەکیی نابینن لە کەرکوکدا.    7-    ئەزمونی هەرێم لەوە ناچێت رەنگدانەوەی ئەرێنیی هەبووبێت لەسەر پرسی نیشتمانیی و شوناس لای کوردی کەرکوک بەوەدا کە لە وەڵامی پرسیارێکدا رێژەی (44%) رایان وایە دەیانەوێت هەرێمێک بن لە چوارچێوەی عێراقدا و ئەوەیان هەڵنەبژاردووە سەر بە هەرێمی کوردستان بن. تەنانەت نزیکەی (22%)ی سامپڵەکە (کە بۆ ئەم پرسیارە نزیکەی 1300 کەس وەڵامی داوەتەوە) رایان وایە هەر بیر لە هەرێمێکی سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراقدا نەکەنەوە بەوەدا گوتویانە "وەک ئێستا بمێنێتەوە باشترە". ئەویتری رای وایە سەر بە هەرێم بێت.   8-    وادەردەکەوێت کە کوردی کەرکوک تەنها لەوە نیگەران نەبێت ئەزمونی حوکمڕانیی هەرێم کێشەی قوڵی هەیە و وادەکات کوردی دەرەوەی هەرێم سەرسام نەبێت پێی، بەڵکو لە هەڵوێستی حزبە کوردییەکانیش لەناو کەرکوکدا پەستن. لە وەڵامی پرسیارێکدا، تەنها (19%) سامپڵەکە گوتویانە ململانێی حزبە کوردییەکان لەسەر خاک و نەتەوەیە. لە بەرامبەردا، (38%) گوتویانە ململانێکەیان بۆ پۆست و ئیمتیازە و (36%) گوتویانە بۆ نەوت و داهاتە. ئەو رێژەیەی دەمێنێتەوە نەیویستووە وەڵامی پرسیارەکە بداتەوە. 9-    سەبارەی بە ململانێی نەتەوەیی، کوردی کەرکوک لەم راپرسییەدا وەڵامی نەرێنێیان داوەتەوە بە شێوەیەک رێژەی (70%) هەست دەکەن مامەڵەیەکی یەکسانیان بەراورد بە پێکهاتەکانی تر لەگەڵ ناکرێت. دیارە ئەمە رای تەواوی کوردەکانی کەرکوک نییە و رێژەی (23%) گوتویانە هەمان مامەڵەیە. رێژەکەی دەمێنێتەوە گوتویەتی کە زانیاریی نییە و نازانێت. 10-    هەر سەبارەت بە بەراوردی هەرێم و کەرکوک، زۆرینە (69%)ی سامپڵەکە رایان وایە دۆخی گوزەران و بژێویی کەرکوکییەکان باشترە لە هەرێم، تەنها (10%) گوتویانە وەکو یەکن و (3%) گوتویانە نازانن، ئەویدیکە گوتویانە هەرێم باشترە لە کەرکوک. 11-     بەرواری 16ی ئۆکتۆبەر لە یادگەی کوردی کەرکوکدا ماوەتەوە. ئایا کاریگەریی چی بووە؟ رێژەی بەرز (40%) دەڵێن دۆخەکەی خراپتر کردووە، رێژەی (25%)یش دەڵێن وەک خۆیەتی. رێژەکەی تریش دەڵێن باشتر بووە. بەڵام بەو پێیەی رێژەیەکی بەرز گلەییان هەیە و رەنگە گوزەرانیان تێکچووبێت، ئەوا دەکرێت ئەو رووداوە وەک خاڵێکی وەرچەرخانی نەرێنیی سەیر بکرێت، بەتایبەت کە دەرفەتی بە دەسەڵاتدارانی پێکهاتەکانی تردا هەژمونی زیاتر بەسەر کەرکوکدا بکەن. 12-    پرسیارێک لە هزری زۆرینەی خەڵکی خوێندەواری وڵاتانی نەوتییدا هەبێت ئەوەیە نەوت نەفرەتە یان رەحمەت؟ کوردی کەرکوک وایدەبینن کە بۆ ئەوان بووە بە نەفرەت. بەرزترین رێژەی بەشداربووانی راپرسییەکە (86%) دەڵێن نەوتی کەرکوک نەبووە بە خێر و خۆشیی بۆ خەڵکەکەی. بێگومان گروپی کۆمەڵایەتیی هەن سودیان لێ بینیوە بە راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ. بۆیە سەیر نییە کە (10%) بڵێن سودی هەبووە و ئەویدیکەش گوتویان زانیارییان نییە. پرۆفایلی بەشداربووان １-    زۆرترین گروپی تەمەن کە بەشداری لە راپرسییەکە کردووە تەمەنی 34-41 (31%)، پاشان تەمەنی 26-33  (بە رێژەی 28%(. دوای ئەمانیش تەمەنی 18-25 و 42-49  بەشدارییان زۆرتر بووە. ２-    بەپێی ئاستی خوێندەواریی و بڕوانامە، تەنها 7٪ هەڵگری بروانامەی سەرەتایی بوون، گەورەترین گروپی سامپڵەکە هەڵگری بڕوانامەی دبلۆم یان بەکالریۆس بوون ( بە رێژەی 57%). خوێندنی باڵاش بە رێژەی (14%)  بەشداربوون. ３-    رێژەی 3%ی سامڵەکە لە رەگەزی مێ بوون و ئەویتری لە رەگەزی نێر بوون. بەداخەوە، راپرسییەکە گەیشتووە بە کەمترین رێژەی ژنان.    ４-    سەبارەی بە پیشە، زۆرترین خاوەنپیشەی بەشداربوو بریتیی بوون لە کارمەندی حکومەت (45%)، ئەویتری کاسب ( 23%)، کارمەندی کەرتی تایبەت (11%(، بێکار و خانەنشین و خوێندکار و خاوەن بزنسیش بە رێژەی بچوک بەشداربوون.   ئەنجامی راپرسی درەو سەبارەت بە هەڵبژاردنی كەركوك        

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) رۆژی چوار شەمەی رابردوو، رێکەوتی  22-10-2023 ھەڵبژاردنی پەرلەمان لە ھۆڵەندا ئەنجامدرا. ئەو ھێزەی کە پلەی یەکەمی لە ھەڵبژاردنەکاندا بەدەستھێناو بوو بە خاوەنی 37 کورسیی، ھێزێکی راستڕەوی پەڕگیرە. من ماوەی سی ساڵە لە ھۆڵەندا دەژیم، ئەمە یەکەمین جارە بومەلەرزەیەکی سیاسیی گەورەی لەم بابەتە، لەم وڵاتەدا ڕوبدات. ئەم ھێزە 37 کورسی لەکۆی 150 کورسیی پەرلەمانی ھۆڵەندا بەدەستھێنا، کە دەکات نزیکەی 25%ی دەنگەکانی ئەو وڵاتە. ھەندێ کەس ئەم ھێزە راستڕەوە بە ھێزێکی ” فاشیستی“، یان ”نیو فاشیستی“، واتە فاشیزمی نوێ“ دەزانن و بەوشێوەیە ناویدەنێن. ساڵانێک لەمەوبەر گفتوگۆیەکی زۆرلەسەر شوناسی ئەم ھێزەو ئەم شێوازە لە ھێزی سیاسیی لە ھۆڵەندادا دروستبوو، زۆرینەی راکان لەسەر ئەوە جێگیربوون کە ئەم ھێزەو ھاوشێوەکانی ھێزی فاشیستی نین، نە فاشیزمی کۆن و نە فاشیزمی نوێ، بەڵکو ھێزی راستڕەوی پەرگیرن کە پۆلیزم و دژایەتیکردنی خەڵکی بیانی، بە تایبەتی کۆچبەران، ئایدیۆلۆژیا سەرەکییەکەیان، پێکدەھێنێت. ئاکاری سەرەکیی ئەمجۆرە ھێزە ئەوەیە کە دووانەیەکی دژ بەیەک دروستدەکەن و لایەکی ئەو دووانەیە بە باش و لاکەی تریان بە خراپ، ناودەبەن. بۆ نموونە، دووانەی خەڵک، کۆمەڵگاو گەل لەبەرامبەر نوخبەی حوکمڕان لە وڵاتەکەدا. یاخود دوانەی سیستم بەرامبەر بە دژەسیستم. ئەم ھێزانە خویان بە نوێنەری لایەنە باشەکە دەزانن و بەناوی ئەوانەوە دژ بە لایەنە خراپەکە قسەدەکەن. لە ھۆڵەندادا ئەم ھێزە بەناوی کۆمەڵگای ھۆڵەندیی و ھۆەڵندییەکانەوە دژ بە ھێزە حوکمڕانەکانی وڵاتەکە، ئەوانەی ئەوان ناوی نوخبە یان سیستمیان لێدەنێن، قسەدەکات. باس لەوەدەکەن دەسەڵات لەو نوخبە حوکمڕانە دەسێننەوەو دەیدەنەوە بە خەڵک خۆی. بۆ ئەمەش بەردەوام بەناوی ھەموو میلەتەوە قسەدەکەن و ململانێ سیاسییەکەی خۆیشیان وەک ململانێی میلەت دژ بە نوخبەی حوکمڕان، یان میلەت دژ بە سیستم، بە خەڵک دەفرۆشن. بە مانایەک لە ماناکان ئەم ھێزە خۆی وەک فریادرەسێک وێنادەکات کە ھۆڵەندا لە دەستی حوکمڕانانی خراپ و گەندەڵ و دابڕاو لە خەڵک، رزگاردەکات.  باس لەوەدەکات کار بۆ گەڕاندنەوەی وڵاتەکەو خاکەکەی و خێروبێرەکانی بۆ میلەتەکە خۆی دەکات و لەدەستی ئەو نوخبە حوکمڕانە دەریدەھێنن کە زۆرجار قازانجی خۆیان و قازانجی دەرەکیی، یان قازانجی خەڵکانی کۆچبەر بۆ ئەو وڵاتانە، ئاڕاستەیان دەکات. میلەت لای ئەم ھێزە تەنھا ھۆڵەندییە سپی پێستەکانە، نەک ئەو خەڵکانەی تر کە چەندان نەوەیان لەو وڵاتەدا لەدایکبووەو باپیرەکانیان وەک کۆچبەر ھاتوون بۆ ئەو وڵاتە. ئەم ھێزە زۆربەی کێشە گەورەکانی وڵاتەکە، بە بوون و ئامادەگیی ئەو کۆچبەرانەوە گرێئەدات کە دەیان ساڵە لە وڵاتەکەدا دەژین. کێشەی ھەژاریی، کەمیی و نەبوونی خانوبەرە، کێشەی ئاسایش، نەبوونی کار، زۆری تاوان، مەسەلەی توندڕەویی، بەبوونی کۆچبەرانەوە گرێئەدەن و بەڵێنی کۆتاییھێنان بەم کێشانە لە رێگای کۆتاییھێنان بە دیاردەی کۆچەوە، بە کۆمەڵگاکەیان ئەدەن. ئەم ھێزە لەڕاستیدا ھێزێکی تاکەکەسییە، پارتەکە پارتی سەرۆکەکەیەتی بە تەنھاو ئەم سەرۆکە دەسەڵاتی رەھاو ھەمەلایەنی لەناو ئەو پارتەدا ھەیە. زۆربەی جار ئەم جۆرە پارتە، ئەو ئۆرگان و رێکخراو و بازنانەی دەسەڵاتی تێدانییە کە لەناو پارتێکی سیاسیی رێکخراودا ھەیە. کۆی بۆچوون و سیاسەتەکانی بە کەسی یەکەمی پارتەکەوە گرێدراوە. ئەوەی ئەم ھێزە لە دە پازدە ساڵی رابردوودا ئەنجامیداوە تێکەڵکردنێکی ترسناکی ناسیۆنالیزمێکی پەرگیرە بە دین. ئەم ھێزە لە سەرێکەوە بەناوی نەتەوە و شوناس و کولتوری نەتەوەیی ھۆڵەندییەوە ئەدوێت، خۆی بەبەرگریکارێکی سەرسەخت لەو شوناس و کولتورە دەزانێت. لەسەرێکی دیکەوە بەناوی دژایەتیکردنی ھەرشتێک لە حیسابی ئەواندا ھۆڵەندیی نەبێت، دەدوێت، لەوانەش دژایەتیکردنی کۆچبەران و کولتورو دینی ئەو کۆچبەرانەوە. لەمەشدا گریمانی ئەوەدەکات ھۆڵەندا یەک کولتوریی ھەیەو کۆچبەرانیش یەک کولتور، ئەم دوو کولتورەش جیاوازو ناکۆک و دژبەیەکن. ئەم ڕوانینە بۆ کولتور ڕوانینێکی تەواو ھەڵەیەو ھیچ میلەتێک نییە بە تەنھا یەک کولتوریی ھەبێت، ھەموو میلەتێک لە چەندان چین و گروپ و ھێز و ناوچەی جیاواز دروستبووە، کە تیایاندا کولتورو دیدگای جیاوازو ھەمەچەشن ئامادەیە. ئەم ھێزە دەیەوێت دەسکاری دەستوری ھۆڵەندا بکات و تیایدا بنوسێت کە میلەتی ھۆڵەندی ”میلەتێکی مەسیحیی و جولەکەی ھیومانیستیی“ەو دەبێت ئەم کولتورە مەسیحیی و جولەکەیی و ھیومانیستییە کولتوریی باڵادەست و سەروەربێت، لە وڵاتەکەدا. ئەمەش لە دژایەتیکردنی ئەو کۆچبەرو بیانیانەدا کە مەسیحی و جولەکە نین. ئەم پێداگرتنە لەسەر باڵادەستیی کولتوریی ئەم یان ئەو دین، تەواو ناکۆک و دژ بە دەستوریی ھۆڵەندایە، کە تیایدا ھەموو دینەکان وەک یەک ماماڵە دەکات و ئازادیی نەبوون یان ھەبوونی ھەر دینێک لە دینەکان، نەک تەنھا دینی مەسیحی و جولەکە، بۆ ھەموو کەسێک لە وڵاتەکەدا دابیندەکات. ھاوکات ئەم ھێزە داوای ھەڵوەشاندنەوەو لابردنی ئەو دەزگایانە دەکات کە دژ بە راسیزم و دژ بە دروستکردنی فەرق و جیاوازیین، لەسەر بنەمای ئەتنی یان دین، لەنێوان ھاوڵاتیانی ئەو وڵاتەدا. داوای ئەوەش دەکات ھۆڵەندا ئەو دوای لێبوردنەی کە بۆ بەشداربوون لە بازرگانیکردن بە کۆیلەوە لە سەدەکانی پێشتردا کردویەتی، ھەڵبوەشێنرێتەوەو لاببرێت. ھەروەھا داوای ھەڵوەشاندنەوەی ئەو داوای لێبوردنەی تریش دەکات کە ھۆڵەندا بەرامبەر بە کردەوەکانی وەک ھێزێکی داگیرکەرو کۆلۆنیالیست لەسەدەی بیستەمدا لەھەندێک وڵاتدا، ئەنجامیداوە. بەم مانایە ئەم ھێزە دەیەوێت رابوردی ھۆڵەندا وەک وڵاتێک کە بەشداربووە لە تاوانی بازرگانکردنی بە کۆیلەوەو وەک وڵاتێکیش کە داگیرکەرو کۆلۆنیایست بووە، باسنەکرێت و وانیشانبدرێت ئەو وڵاتە ھیچ ھەڵەیەکی مێژوویی نەکردوە. بەشێک لەو کۆچبەرانەی لە ھۆڵەندا دەژین لەو شوێنانەوە ھاتوون کە ھۆڵەندا داگیرکەریان بووە، یان نەوەی ئەو کۆیلانەن کە ھۆڵەندا بازرگانی پێوەکردون. ھاوکات داوای ئەوە دەکات باسی ئەو کەسانەش نەکرێت کە لەو رابردووەددا تاوانی گەورەیان ئەنجامداوە لە نموونەی تاوانی جینۆساید لە ئەندەنوسیادا. لە ھۆڵەندەدا نزیکەی ملیۆنێک تورک و عەرەبی مەغریبیی و نامەغریبی دەژین، کە دەکاتە نزیکەی ٥%، پێنج لە سەدی، دانیشتوانی وڵاتەکە. ئەم دۆخە وادەکات ھەندێکجار ئەو زانیاریانەی کە دەوڵەت دەیەوێت بە ھەموو دانیشتوانەکەی بگەیەنێت بە زمانی عەرەبیی و تورکیش بڵاوبکاتەوە. ئەم ھێزە راستڕەوە دەیەوێت حکومەت کۆتایی بەم کارە بھێنێت و چیتر بەو دوو زمانە زانیاریی، بڵاونەکاتەوە. ھاوکات دژایەتیی گرنگیدان بە ژینگە دەکەن و ئەو بڕە پارەیەی بۆ بەگژاچوونەوەی پیسبوونی ژینگە تەرخانکراوە، بوەستێنرێت. ھەروەھا دەیانەوێت ھەموو ھاریکارییەکی مادیی بۆ کاری ھونەریی و کولتوریی و بۆ مەسەلەی پاراستن و بەرگریکردن لە جیاوازیی بوەستێنن و کۆی ئەم شتانەش بە ھیوایەت و ”خولیای“ ھێزە چەپەکان ناودەبات. ھاوکات دەیانەوێت دارایی کەناڵە گشتییەکانی تەلەفیزیۆن، کە حکومەت دەستەبەری دەکات، بوەستێت و کۆی میدیاکانی ئەو وڵاتە ببنە میدیایەکی بازرگانیی. ئەمە جگە لە دژایەتیکردنی ئەندامبوون لە یەکێتی ئەوروپاو لابردنی یۆرۆ و گەڕانەوە بۆ ئەو جۆرە دراوەی بەر لە یۆرۆ لە وڵاتەکەدا، بەکاردەھێنرا. ئەم ھێزە لەچەندان سەرەوە ھێزێکی پۆپۆلیستی ترسناکەو ئەوەی داوایدەکات نادەستوریی و پەرگیرانەیە. بەڵام ئەوەی سیستمە سیاسییەکەی ھۆڵەنداو لەگەڵیدا کۆی کۆمەڵگای ھۆڵەندی لە ھێزێکی لەم بابەتە دەپارێزێت کۆمەڵێک خاڵە کە زۆر بە خێرایی و بە کورتیی ھێمایان پێدەکەم. یەکەم، ھۆڵەندا دەستورێکی ھەیە کە دادپەرەورو یەکسانخوازو دیموکراسە، تیایدا مافەکانی ھەموو مرۆڤێک کە ناسنامەی ئەو وڵاتەی ھەبێت، پارێزراوە. ئەو سنورانەی بە وردیی تیادا دەستنیشانکراوە کە ھیچ ھێزێک بۆی نییە تێیانبپەرێنێت و پێشێلیان بکات. دووھەم، ئەم وڵاتە خاوەنی دەیان دەزگای گرنگە کە ناتوانرێت قورسایی و بریارەکانیان وەلابنرێن، یان ھەر ھێزێک ھەڵبژاردنی بردەوە، بتوانێت پەکیانبخات. ئەو دەزگایانەی کە کۆمەڵگاکە لەبەرامبەر ھێزە حوکمڕانەکاندا دەپارێزێت. لەوانەش دەزگاکانی سیستمی داوەریی و ئەو دەزگایانەی تر کە کاریان چاودێریکردنی چۆنیەتی پیادەکردنی دەسەڵاتە. سێھەم، دەسەڵات لەم وڵاتەدا ھەمووی لە دەستی حکومەتدا کۆنەکراوەتەوەو دەسەڵاتێکی مەرکەزپەرست نییە، بەڵکو بەشێکی گرنگیی دەسەڵات لە دەستی شارەوانەییەکانیدایەو شارەکان و ناوچە جیاوازەکان خاوەنی بریارو دەسەڵاتی تایبەتی خۆیانن و ھەمووشتێک لە پایتەختەوە بڕیاری لەسەرنادرێت. چوارھەم، مەرج نییە ئەو ھێزەی کە ھەڵبژاردنی پەرلەمان دەباتەوە، ھەمان ئەو ھێزەبێت کە ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان دەباتەوە، ئەمەش وادەکات لە شاراوەنییەکاندا دەسەڵاتێک ئامادەبێت تاڕادەیەکی زۆر جیاوازبێت لە دەسەڵاتی مەرکەزی. بۆ نموونە لە شاری ئەمستردام ھێزە سەوزەکان و سۆشیال دیموکراتەکان حوکمدەکەن و ئەو ھێزە پۆپۆلیستییە راسترەوەی ھەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی بردەوە، لە ئەمستردامدا تەنھا ٨%، ھەشت لە سەدی، دەنگەکانی بردۆتەوە. پێنجەم، سیستمی سیاسیی وڵاتەکە سیستمێکی دوو حیزبی نییە ئەو حیزبەی ھەڵبژاردنی بردەوە ھەموو دەسەڵاتەکان ببات. براوەی ئەمجارەی ھەڵبژاردنەکان تەنھا نزیکەی ٢٥%ی دەنگەکانی بردوە، بۆئەوەی بتوانێت حوکمبکات ناچارە لەگەڵ ھێزی دیکەدا رێکبکەوێت کە ھەڵگری ئەو بۆچوون و دیدگایانەی ئەو نین. شەشەم، ھۆڵەندا بەشێکە لە یەکێتی ئەوروپاو یاساکانی ئەو یەکێتییە، زۆرجار، دەچنە پێش یاساکانی ناو ھۆڵەندا خۆیەوە، بە تایبەتی لە بواری پاراستنی مافەکانی مرۆڤدا. ئەمەش وادەکات ئەوروپای یەکگرتوو وەک پاڵپشتێکی بەھێزی پاراستنی مرۆڤ دژ بە راسیزم و بوغزو رقی کلوتوریی و ئەتنیی و دینیی، بپارێزێت. حەوتەم، ھیچ ھێزێکی سیاسیش نییە لەم وڵاتەدا میلیشیای تایبەت بەخۆی ھەبێت، یان ئابوریی وڵاتەکەی لەژێردەستدابێت، یان جیھازی بیرۆکراسیی وڵاتەکەی قۆرخکردبێت، یان کەناڵەکانی میدیای داگیرکردبێت، یان رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی قۆرخکردبێت. بە کورتییەکەی، وڵاتەکەو سیستمە سیاسییەکەی بەجۆرێک ڕێکخراوە، بەرگەی بومەلەرزەی سیاسیی لەم شێوەیە بگرێت، کۆمەڵگاکەو سیستمە سیاسییەکەی لە سیاسی خراپ و ھێزی سیاسیی ترسناک بپارێزێت. کاتێک دیموکراسیەت و مافە بنەڕەتییەکان وەک سیستم چەسپابێت، کاتێک دەزگای بەھێزھەبێت بۆ پاراستنی ئەو مافانە، ئەمجۆرە گۆڕانە لەپڕانە ناتوانن سیستمەکە ھەڵبوەشێننەوە.

راپۆرتی: درەو حەوت کۆمپانیای نەوتی زیاتر لە (36 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە 🔹 لە چارەکی سێیەمی (2023)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوتی وەک (ئیکسۆن مۆبیل، تۆتاڵ، شیڤرۆن، شێڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (36.3 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی سێیەمی (2022)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (70.69 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (49%) قازانجەکانیان کەمی کردووە. 🔹 لە چارەکی دووەمی (2023)دا هەمان ئەو کۆمپانیایانە بڕی (27.763 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی دووەمی (2022)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (66.03 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (58%) قازانجەکانیان کەمی کردووە. قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە چارەکی سێیەمی (2022 و 20203) لە چارەکی سێیەمی (2023)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوتی وەک (ئیکسۆن مۆبیل، تۆتاڵ، شیڤرۆن، شێڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (36.3 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی سێیەمی (2022)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (70.69 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (49%) قازانجەکانیان کەمی کردووە، بەجۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (9 ملیار و 70 ملیۆن) دۆلار، بەڵام بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە ڕێژەی (54%) کەمیکردووە، کاتێک قازانجی پێوانەیی تۆمارکردبووە بە بڕی (19 ملیار و 660 ملیۆن) دۆلار. دووەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا لەدوای کۆمپانیای (ئیکسۆن مۆبیل)ەوە زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی (6 ملیار و 670 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (50 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (1%) زیادی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (6 ملیار و 620 ملیۆن) دۆلار. سێیەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا پلەی سێیەمی قازانجی گرتووە، بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 520 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (4 ملیار و 710 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (42%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی سێیەمی (2022) بریتی بووە لە (11 ملیار و 230 ملیۆن) دۆلار. چوارەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا قازانجێکی زۆری کۆکردووەتەوە بە پلەی چوارەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 220 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (3 ملیار و 230 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (34%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی سێیەمی (2022) بریتی بووە لە (9 ملیار و 450 ملیۆن) دۆلار. پێنجەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی پێنجەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (3 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (4 ملیار و 860 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (60%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی سێیەمی (2022) بریتی بووە لە (8 ملیار و 150 ملیۆن) دۆلار. شەشەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی شەشەم دێت، بڕی قازانجەکەی (2 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (6 ملیار و 870 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (73%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی سێیەمی (2022)دا (9 ملیار و 170 ملیۆن) دۆلار بووە. حەوتەم؛ کۆمپانیای ئینی (Eni)ی ئیتاڵی، لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی حەوتەم دێت، بڕی قازانجەکەی (2 ملیار و 30 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی سێیەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (4 ملیار و 180 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (67%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی سێیەمی (2022)دا (6 ملیار و 210 ملیۆن) دۆلار بووە. بڕوانە خشتەوە چارتی ژمارە (1)   قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە چارەکی دووەمی (2022 و 20203) لە چارەکی دووەمی (2023)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوتی وەک (ئیکسۆن مۆبیل، شیڤرۆن، تۆتاڵ، شێڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (27.763 ملیار) دۆلار قازانجیان کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی دووەمی (2022)دا قازانجی ئەو کۆمپانیایانە (66.03 ملیار) دۆلار بوو، واتە بە ڕێژەی (58%) قازانجەکانیان کەمی کردووە، بە جۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (7 ملیار و 880 ملیۆن) دۆلار، بەڵام بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە ڕێژەی (56%) کەمیکردووە، کاتێک قازانجی پێوانەیی تۆمارکردبووە بە بڕی (17 ملیار و 850 ملیۆن) دۆلار. دووەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی دنیا پلەی دووەمی قازانجی گرتووە، بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 10 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (5 ملیار و 610 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (48%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی دووەمی (2022) بریتی بووە لە (11 ملیار و 620 ملیۆن) دۆلار. سێیەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا قازانجێکی زۆری کۆکردووەتەوە بە پلەی سێیەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (5 ملیار و 70 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (6 ملیار و 400 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (56%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی دووەمی (2022) بریتی بووە لە (11 ملیار و 470 ملیۆن) دۆلار. چوارەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 670 ملیۆن) دۆلاربووە، بەم پێیەش بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (ملیارێک و 610 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (28%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (4 ملیار و 80 ملیۆن) دۆلار. پێنجەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی پێنجەم دێت لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکان، بڕی قازانجەکەی (2 ملیار و 580 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی دووەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (5 ملیار و 870 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (69%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی دووەمی (2022) بریتی بووە لە (8 ملیار و 450 ملیۆن) دۆلار. شەشەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی شەشەم دێت، بڕی قازانجەکەی (ملیارێک و 820 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی دووەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (4 ملیار و 940 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (73%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی دووەمی (2022)دا (6 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار بووە. حەوتەم؛ کۆمپانیای ئینی (Eni)ی ئیتاڵی، لە چارەکی دووەمی ساڵی (2023)دا بە پلەی حەوتەم دێت، بڕی قازانجەکەی (323 ملیۆن) دۆلار بووە، بەم پێیەش بەراورد بە چارەکی دووەمی ساڵی (2022) قازانجەکەی بە بڕی (3 ملیار و 867 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (92%) کەمی کردووە، چونکە بڕی قازانجەکەی لە چارەکی دووەمی (2022)دا (4 ملیار و 190 ملیۆن) دۆلار بووە. بڕوانە خشتەوە چارتی ژمارە (2)   سەرچاوە -    وحدة أبحاث الطاقة - أحمد شوقي، أرباح شركات النفط الكبرى في الربع الثالث 2023 (إنفوغرافيك)، 2/11/2023؛ https://bitly.ws/33mnN    

درەو: (دواخستنی هەڵبژاردنەكان رەنگە دەسەڵاتی كورد لە عێراق لەباربەرێت) راپۆرتی شیكاری "بەكیر ئایدۆغان"   لە پێگەی "ئەمواج میدیا" بڵاوكراوەتەوە: 🔹پاش دواكەوتنێكی زۆر, بڕیاردرا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە (25) شوباتی ساڵ داهاتوو بەڕێوەبچێت. 🔹ئەو شایستەیە كە دووجار دواخراوە, هەڕەشە لە قوڵكردنەوەی ناكۆكییە سیاسیەكان دەكات لە هەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە رۆژی دوای هەڵبژاردن, دۆخی نادڵنیایی لە پێكهێنانی حكومەت بێنێتە پێشەوە, ئەوەش ببێتە هۆكاری مەترسی دروستبوونی پەرتەوازەیی زیاتر و زیاتركردنی ئەگەرەكانی لەباربردنی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی كوردەكان. 🔹دواخستنەكە لە بنەڕەتدا بۆ ناكۆكی بۆ هەردوو پارتی دەسەڵاتدار دەگەڕێتەوە, لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی هەرێم. 🔹بڕیاربوو هەڵبژاردن لە مانگی تشرینی یەكەمی (2022)دا ئەنجامبدرێت, بەڵام  دواخرا بۆ مانگی تشرینی دووەمی (2023) و سەرلەنوێ‌ دواخرا بۆ سەرەتای ساڵی داهاتوو. 🔹یەكێتی نیشتمانی كوردستان پێیوایە, سیستمی ئێستای هەڵبژاردن ئیمتیازاتی داوە بە پارتی دیموكراتی كوردستان, بە تەرخانكردنی كورسی بۆ پشكی كەمینەكانیشەوە. 🔹ئاڵۆزییە سیاسیە بەردەوامەكان, مەترسیە لەسەر دواخستنی جارێكی تری هەڵبژاردن. 🔹پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان, لە ئێستادا گەورەترین دابەشبون بەخۆیانەوە دەبینن.  🔹پێدەچێت هەڵبژاردنی داهاتوو و گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەت, ببێتەهۆی قوڵتركردنەوەی ئەو دابەشبونە. 🔹هەرێمی كوردستان تۆمارێكی خراپی هەیە لەو بوارەدا, لەدوای دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان, لەمانگی ئەیلولی (2018) حكومەت دوای (10) مانگ لە دانوستان پێكهات, لەدوای هەڵبژاردنەكانی مانگی ئەیلولی (2013)ش, دوای (9) گفتوگۆكردن ئەوسا حكومەت پێكهات. 🔹رەنگە بەشێك لە كێشەكان بگەڕێتەوە بۆ تێكچونی هاوسەنگی هێز, لەساڵی (2018)دا, پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان هەرێم (45) كورسی بردەوە, لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان (21) كورسی بەدەستهێنا. 🔹پێدەچێت دژەبەیەكی چانسی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, كاریگەری هەبێت لەسەر پێكهێنانی حكومەت. 🔹لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەساڵی (2021)دا, جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ نوێنەرایەتی پەرلەمانی كرد بە زیاتر لە دوو هێندە, لەكاتێكدا بزوتنەوەی گۆڕان هەر پێنج كورسیەكەی دۆڕاند كە لەبەغدا هەیبوو. 🔹سەرەڕای لاوازی پابەندی حزبی لەسەر ئاستی ناوخۆ, رەنگە جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ سودمەندبێت لەناكۆكییەكانی ناوخۆی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پاشەكشێی بزوتنەوەی گۆڕان و  بۆشایی روونی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە لە هەڵبژاردنەكانی شوباتی (2024) دەنگەكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, هەڵبكشێت و  ببێتە سێیەم حزب لە كوردستانی عێراق و شوێنی بزوتنەوەی گۆڕان بگرێتەوە. 🔹سیناریۆی دورخستنەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە حكومەتی هەرێم لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە هەرچەندە ئاسان نیە. 🔹هەر یەكێك لەم دوو حزبە دەزگای ئیداری و ئەمنیی تایبەت بەخۆی هەیە, بەوەش هەر حكومەتێك پێكبهێنرێت بەبێ‌ ئەویتریان, ناتوانێت كاربكات لەو ناوچە جوگرافیەی لایەنی دورخراوە باڵا دەستە تیایدا. 🔹ناكۆكییەنی نێوانیان پەرەیسەندو گەیشتە شەڕی دەستەویەخە لەپەرلەمانی كوردستان و كوشتنی بەرپرسانی ئەمنیی و بایۆكۆتكردنی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران, لەلایەن وەزیرەكانی یەكێتیەوە بۆ ماوەی شەش مانگ. 🔹رەنگە ناكۆكییەكانی ساڵی داهاتوو لەبارەی پێكهێنانی حكومەت ببێتە هۆی كەڵكەكردنی زیاتری ئەم كێشانە, ئەگەر یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەست بە پەراوێزخستن بكات لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە, خراپترین سیناریۆ چوونە دەرەوەیەتی لە ئیدارەی هەرێمی كوردستان, ئەگەر دانوستانەكانیش لەبارەی پێكهێنانی حكومەت شكستبهێنێت, رەنگە داواكاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێ‌ بێتە ئاراوە. 🔹دەكرێت بوترێت یەكێتی كاری لەسەر ئاسانكردنی ئەم كێشانە كردووەو هەوڵیداوە سەربەخۆیی بەدەستبهێنێت لەو پەیكەرە ئیدارییەی كە پارتی هەژموونی كردووە بەسەریدا, لەڕێی هاوكاری توندوتۆڵی لەگەڵ بەغداد. 🔹یەكێك لە ئەنجامە روونەكانی ئەو هاوكارییە ئاسنكاریكردن بوو لە بودجەی فیدڕاڵی, كە پارێزگاكانی هەرێم دەتوانن داوای پشكی خۆیان بكەن بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەبەغداد, ئەگەر هەست بەوەبكەن حكومەتی هەرێم پشكی دادپەروەرانەی خۆیان ناداتێ‌. 🔹لە رابردوودا, باوكی مەسرور بارزانی, سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی, توانیان بگەنە سازان دوای ساڵانێك لە ململانێ‌, بەڵام نەوەی ئێستا لەسەركردەكان دورن لەو ئەگەرە. 🔹هەرێمی كوردستان لەمڕۆدا نزیكترە لە لێكترازان وەك لەیەكخستنی دوو ئیدارەكەی و, بەرپرسانی یەكێتی چیتر دوودڵن لە وروژاندنی ئەو پرسە, كە لە ڕابردوودا قەدەغەكراو بوو. 🔹پێدەچێت هەرێمی كوردستان یەكێك لە سەخترین هەڵبژاردنەكان بەخۆوە ببینێت لەمێژووی خۆیدا, رەنگە ئەنجامدانی ساختەكاری و توندوتیژی كە لەساڵی (2018) دا بینرا, جارێكی سەرهەڵبداتەوە,  ئەوەش ئاڵۆزییەكان توندتردەكات. 🔹لەگەڵ هەموو ئەو ئاستەنگ و ناكۆكییەكانەشدا, سیاسەتی واقیعی كورد وەك هەمیشە هەردوو حزبەكە ناچار دەكات پێكەوە كاربكەن, لەبارەی حكومەتیشەوە پارتی سازش بۆ حزبەكان بكات بە یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشەوە, بۆ ئەوەی پشكیان هەبێت تیایدا و مەترسی دابەشوبنی زیاتر كەمبكاتەوە, سیناریۆی پێچەوانەی ئەمەش, هەرێمی كوردستانی عێراق رادەكێشێت بۆ حاڵەتێك لە نادڵنیایی سیاسی.

  درەو: كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتیەكانی بە وەكالەت: * لەرووی هونەرییەوە ئێمە هیچ كێشەیەكمان نیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم * وەك خۆیان رایان گەیاندووە توركیاش هیچ كێشەیەكی نیە لە ئێستادا * تەنیا كێشە لەوەدایە كە لەیاسای بودجەدا  (8 هەزارو 690) دینار دیاریكراوە بۆ خەرجی كۆمپانیاكان، كۆمپانیاكانی نەوت ناتوانن بەرهەمهێنان بكەن بەو بڕە پارەیەی بۆیان دیاریكراوە.  

  راپۆرتی: درەو 🔻 ئاست و ڕێژەی بەشداری و بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا؛ 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە لە (19/5/1992) بۆ خولی پێنجەم لە (30/9/2018)، ڕێژەی بەشداری لە (87%)ەوە بۆ (60%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق "لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (95%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران"لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکەی عێراق" لە ساڵی (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (80%)ەوە بۆ (43.5%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (20%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (56.5%). 🔹 لە دواین هەڵبژاردن و لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە (30/9/2018)، بۆ دواین خولی هەڵبژاردنەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (60%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (40%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). تەوەری یەکەم؛ هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان لەدوای دروستبوونی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستانەوە لە 32 ساڵی ڕابردوودا هاوڵاتیانی هەرێم دەیانجار بەشداری هەڵبژاردنی گشتیان کردوو ڕوویان لە سندوقەکانی دەنگدان کرد، بۆ دیاریکردنی نوێنەرەکانی خۆیان لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان و پرسە چارەنوسسازەکانی وەکو دەستور و ریفراندۆمی سەربەخۆیی، لەوانەش؛ یەکەم: هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەم لە 30ی 1ی 2005 3.    خولی سێهەم لە 25ی7ی 2009 4.    خولی چوارەم لە 21ی 9ی 2013 5.    خولی پێنجه‌م لە 30ی 9ی 2018 دووەم: سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان 1.    رابەری بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەمی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لە 25ی7ی 2009 سێیەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزا و ناحیەکان هەرێمی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 30ی 4ی 2014 چوارەم: ڕیفراندۆمی گشتی 1.    دەستوری هەمیشەیی عێراق لە 30ی 1ی 2005 2.    سەربەخۆیی کوردستان لە 25ی 9ی 2017 پێنجەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 7ی 3ی 2010 3.    خولی سێهەم لە 30ی4ی 2014 4.    خولی چوارەم لە 12ی 5ی 2018 5.    خولی پێنجه‌م لە 10ی 10ی 2021 تەوەری دووەم؛ بەشداری بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا بەشێوەیەکی گشتی مەبەست لە "بەشداری هەڵبژاردن"؛ پرۆسەیەكە تێیدا دەنگدەر دەچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدانی خۆی بەكاردێنێت. بەڵام "بایكۆت" واتا دەنگدەر بەهیچ شێوەیەك ناچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدان‌و مافی دەنگدان ممارەسە ناكات. یەکەم: دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان جار لەدوای جار متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (١)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کە لە (19/5/1992) بەڕێوەچوو، (ملیۆنێک و 112 هەزار) کەس مافی دەنگدانی هەبوو، لەو ژمارەیەش (971 هەزار و 953) کەس بە ڕێژەی (87%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (13%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (1)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی (1992)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2018) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). چارتی ژمارە (1) گرافیکی ژمارە (1) بەشداری هاوڵاتیانی هەرێم لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018) تەوەری سێیەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان) وەک چۆن ئاست و رێژەی بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان رووی لە پاشەکەشە کردووە، بە هەمان شێوە ئەو پاشکشەیە بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی عێراقیش لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان ڕاستە، هەڵبژاردن لە داوای هەڵبژاردن متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (2)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە (30/1/2005) بەڕێوەچوو، (2 ملیۆن و 290 هەزار و 736) کەس لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەبوو، لەو ژمارەیەش (2 ملیۆن و 176 هەزار) کەس بە ڕێژەی (95%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (5%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (2)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی (2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). چارتی ژمارە (2) گرافیکی ژمارە (2) بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018) وەک ئەوەی لە تەوەری دووەم و سێیەمدا رونکرایەوە،  پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە، کە لەدوای پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە (2018) بۆ بۆ پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە سێ ساڵ دوای ئەو هەڵبژاردنەوە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچووە، جارێکی دیکە ڕێژەی بایکۆت لە سەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم لە (%40)ەوە بەرز بووەتەوە بۆ (64%)، گرافیکی ژمارە (3) وێنەکە ڕونتر دەکاتەوە.   بایکۆت و بەشداری لە دواین خولەکانی پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   تەوەری چوارەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی گشتی عێراق) دابەزینی ئاستی رێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا تەنها بۆ هەرێمی کوردستان ڕاست نییە، ئەم پاشەکشەیە بۆ عێراقیش ڕاستە، بۆ نمونە؛ 1.    خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 1ی 2005) بەڕێوەچوو، نزیکەی (80%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (20%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 2.    خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (7ی 3ی 2010) بەڕێوەچوو، (60%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (40%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 3.    خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 4ی 2014) بەڕێوەچوو، زیاتر لە (62%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو نزیکەی (38%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 4.    خولی چوارەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (12ی 5ی 2018) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (44.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (55.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 5.    خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (10ی 10ی 2021) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (43.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (56.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. تایبەت بە ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکە ، بڕوانە (چارتی ژمارە (3))   تەوەری پێنجەم؛ هۆکار و سەرچاوەکانی بێ ئومێدبوون لە هەڵبژاردن ئەگەر چی ئەو ئامارانەی سەرەوە ئەو ڕاستییە دەردەخەن کە پاشەکشەی گەورە هەیە، لە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و عێراق، بەڵام هێشتا ئەو ڕێژانەش جێگەی گومانن، بە چەندین هەوڵی نادیموکراتییانە ڕێژەکان بەرزکراونەتەوەو بوون بە بەشێک لە سەرچاوە نائومێدی لە دەنگدان و بەشداریکردن تێیدا، ئەوانیش؛ یەکەم: ساختەکاری لە سەرجەم هەڵبژاردنەکان بەشێکی گەورەی ئەو ڕێژانەی پێکهێناوە، بەردەوام بەشێک بووە لە مۆتەکەی هەڵبژاردن کە بە چەندین ڕێگە ئەنجام دراون، لەوانە؛ 1.    زیادکردنی ڕێژەی بەشداری بە شێوەی ڕاستەوخۆو یاریکردن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان. 2.    بەشێک لە کادری پارتە سیاسییەکان چەندە بۆیان لوابێت لە دەنگێک زیاتر و هەندێک جار بە لێشاو دەنگیان داوە. 3.    بەکارهێنانی فشار و هەڕەشەی جۆراو جۆر بۆ گۆڕینی ئاراستەی دەنگی دەنگدەر. 4.    بەکارهێنانی سزای سیاسی دەنگدەر. 5.    کڕینی دەنگ لە ڕێگەی بەخشینی پارەو چەک و پۆست و پایە. 6.    بەکارهێنانی کەل و پەل و موڵک و ماڵ و پۆست و دامەزراوە گشتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن. 7.    بەکارهێنانی هێزی چەکداری هەرێمی کوردستان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی و حیزبی. دووەم: چەقبەستوویی سیستمی سیاسی و ئاڵوگۆڕی کارتۆنیانەی دەسەڵاتی سیاسی. سێیەم: بێ بەڵێنی و خۆدزینەوە لە بەرنامەو دروشمی کاندید و پارتە سیاسییەکان، دەوڵەمەندبوونی پارت و کاندیدە هەڵبژێردراوەکانیان لەسەر بودجەی گشتی. چوارەم: بەکارتۆنی کردنی دامەزراوەو ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکانی هەرێمی کوردستان، زاڵبوونی دەسەڵاتی قوڵی حیزب بنەماڵە و کەسایەتییەکان بەسەر دامەزراوە فەرمییەکان. پێنجەم: لە باربردنی خەمی گشتی و ئەولەویەتدانی پارتە سیاسییەکان بە بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆیان و کادرەکانیان. شەشەم: دابەزینی ئاستی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک (موچە، ئاو، کارەبا، ڕێگەوبان، تەندروستی و پەروەردە ...) حەوتەم: بەرتەسکبوونەوەی ماف و ئازادییە گشتییەکان و پێشێل کردنی سەروەری یاسا. هەشتەم: بەردەوامی گەورەبوونی قەبارەی گەندەڵی و ناشەفافییەت لە داهات وخەرجی لە هەرێمی کوردستان. نۆیەم: درێژەدان بە قەیرانە بەردەوامەکان، بەجێهێشتنیان لە کەبینەیەکەوە بۆ کابینەیەکی تر و لە بۆ حکومەتێکی تر و خۆ دزینەوە لە چارەسەر و یەکتر تۆمەتبارکردن بە کەمتەرخەمی. دەیەم: ئەنجام نەدانی هەڵبژاردنەکان لە کاتی خۆیدا، هەر بۆ نمونە لە ماوەی 32 ساڵی ڕابردوودا لە هەرێمی کوردستان تەنها دوو هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام دراوە، لە ساڵی (1992-2005) تەنها یەک هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی کوردستان ئەنجام دراوە، بەشێکشیان لە کاتی خۆی ئەنجام نەدراوە، هەر لەو 32 ساڵەدا هەرێمی کوردستان تەنها دوو سەرۆکی هەبووە، بەردەوامیش سەرۆکایەتییەکانی حکومەت لای یەکێتی و پارتی بووە، تەنها (٢) ساڵ نەبێت سەرۆکی پەرلەمان لەدەرەوەی ئەو دوو هێزە نەبووە، ئەویش بە زەبری هێز پەکخرا. یانزەیەم: نادادپەروەری لە زۆربەی کایە کۆمەڵایەتی و سیاسی و یاسایی و کارگێڕی و پەروەردەیی و وەزشی و هونەری و سەربازی شوڕبوونەوەی بۆ سەرجەم چینەکانی کۆمەڵگاو دروستبوونی بۆشایی گەورە لە نێوان بەرپرسانی سیاسی و منداڵەکانیان بەراورد بە خەڵک ئاسایی و منداڵەکانیان، سەرچاوەیەکی گەورەی نا ئومێدییە لە پرۆسەی سیاسی و حکومڕانی هەرێمدا دوانزەیەم: چارەسەرنەکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و ناوەند لە بوارەکانی (وزە، پێشمەرگە، دەستور، ماددەی ١٤٠...) دابەزینی ئاستی ململانێکان بۆ دەستکەوتی بچوک و کاتی وەک وەرگرتنی پشک و پۆستی حیزبی و پارەو بودجەو ... سەرچاوەکان 1.    کتێبی (کلیلی هەڵبژاردن)، ئامادەکردنی دامەزراوەی میدیایی درەو، ساڵی 2023. 2.    درەو میدیا، تۆماری بایۆمەتری و ئاماژەکانی پاشەکشەی بەشداری دەنگدەران، 15/4/2021؛ https://bitly.ws/32Vyz 3.    درەو میدیا، هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان.. هۆكارەكانی دابەزینی ئاستی بەشداریی، 19/4/2021؛ https://bitly.ws/32VyL       

(درەو):  دوای نزیكەی 10 رۆژ لە گەڕانەوەی وەفدی وەزارەتی نەوتی عێراق لە هەولێر، وەزیری وزەی توركیا گەیشتە بەغداد، پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان تەوەری سەرەكییە، وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم پێشبینی دەكات بەر لە كۆتایی ئەمساڵ هەناردە دەستپێبكاتەوە.  ئاڵپئەرسلان بایرەكتار وەزیری وزە‌و سەرچاوە سروشتییەكانی توركیا گەیشتە بەغدادو لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق كۆبوەوە.  بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی نەوتی عێراق، لەم كۆبونەوەیەدا باسی پەیوەندی دووقۆڵی نێوان عێراق‌و توركیا كراوە لەبواری نەوت‌و وزە. جگە لە دوو وەزیرەكە، ژمارەیەك لە بەرپرسانی وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتی وزەی توركیا بەشدارییان لە كۆبونەوەكەدا كردووە.  بڕیارە وەزیرەكەی توركیا لە بەغداد چاوی بە ژمارەیەكی تر لە بەرپرسانی عێراقی بكەوێت. رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ توركیا هەناردەی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەری جەیهان راگرت، ئەمەش دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس، بڕیارێك كە لەسەر سكاڵای عێراق، توركیا پابەند كرا بڕی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبوو بە عێراق بدات، بەهۆی ئەوەی بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی عێراق، نەوتی هەرێمی كوردستانی بە بۆری عێراق- توركیا هەناردە كردووە، بەڵام وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم دەڵێ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بەهۆی كێشەی نێوان عێراق‌و توركیاوەیە‌و پەیوەندی بە هەرێمەوە نییە.   توركیا رۆژی 2ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم راگەیاند، بەڵام هێشتا ناكۆكییەكانی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی عێراق لەبارەی چۆنیەتی چارەسەری قەرەبووە داراییەكەی دادگای پاریس یەكلانەكردوەتەوە.   رۆژی 12ی ئەم مانگە وەفدی وەزارەتی نەوتی عێراق بە سەرۆكایەتی وەزیری نەوت هاتە هەولێر‌و لەگەڵ سەرۆك‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بۆ ماوەی دوو رۆژ گفتوگۆی كرد، بەپێی قسەی مەسرور بارزانی، لەم گفتوگۆیەدا هەرێم‌و بەغداد لەسەر گەڵاڵەكردنی چەند پێشنیازێك بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت رێككەوتوون‌و وەفدی حكومەتی فیدراڵ گەڕاوەتەوە بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر یەكێك لە پێشنیازەكان بدات، بەڵام دوای نزیكەی 10 رۆژ لە گەڕانەوەی وەفدەكە بۆ بەغداد، هێشتا وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیاری خۆی یەكلانەكردوەتەوە.  سەردانی وەزیری وزەی توركیا لەم كاتەدا، بۆ تاوتوێكردنی پرسی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمە.  بەر لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، یەكێك لەو بابەتانەی كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ كاری لەسەر دەكات، دەستكاریكردنی گرێبەستی كاركردنی كۆمپانیا بیانییەكانە لە هەرێمی كوردستان‌و گۆڕینیان لە گرێبەستی (هاوبەشیكردنی بەرهەم)ەوە بۆ گرێبەستی (هاوبەشی لە قازانج)، كۆمپانیا بیانییەكان نیگەرانن لەوەی هێشتا لە ئەنجامی كۆتایی گفتوگۆی نێوان هەرێم‌و بەغداد ئاگادارنەكراون‌و هۆشداری دەدەن لە دەستكاریكردنی گرێبەستەكانیان.   سەرباری راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم، لە یاسای سێ ساڵەی بودجەی عێراقدا كە 25ی حوزەیرانی ئەمساڵ كەوتە بواری جێبەجێكردن، هەرێم پابەند كراوە بەوەی رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات‌و داهاتەكەی بگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی عێراق.  یاسای بودجە دەرەچەیەكی تری داناوە بۆ حاڵەتی بەردەوامبوونی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، ئەویش رادەستكردنی نەوتەكەیە بە وەزارەتی نەوتی عێراق بەمەبەستی بەكارهێنانی ناوخۆیی، بەمدواییە رۆژانە هەرێمی كوردستان 85 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی عێراق دەكات بۆ پێداویستی ناوخۆ.  دوێنێ كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمی رایگەیاند، پێشبینی دەكات تاوەكو بەر لە كۆتایی ئەمساڵ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا دەستپێبكاتەوە.  بەپێی یاسای بودجەی فیدراڵ، ئەگەر هەناردەی نەوتی هەرێمی دەستپێبكاتەوە، داهاتی نەوتی هەرێم جارێكی تر ناگەڕێتەوە بۆ حكومەتی هەرێم‌و داهاتەكە دەچێتە سەر ژمارە حسابی وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە بانكی ناوەندیی عێراق‌و وەكو داهاتی گشتی عێراق ئەژمار دەكرێت، لەبەرامبەر ئەمەدا حكومەتی فیدراڵ پشكی هەرێم لە یاسای بودجە رەوانە دەكات، پشكێك كە لە 28ی حوزەیران‌و بەركاربوونی یاسای بودجەوە هێشتا یەكلانەبووەتەوە‌و حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ لەبارەیەوە ناكۆكن.  دوای نزیكەی پێنج مانگ لە بەركاربوونی یاسای بودجە، بەپێی دواین لێكتێگەیشتنی نێوان هەولێرو بەغداد بڕیاردراوە یاسای بودجە هەموار بكرێتەوە بۆ چارەسەری ناكۆكییەكان، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێكی كرداریی بەو ئاڕاستەیەدا هەڵنەگیراوە.    

(درەو): حكومەتی عێراق دەست بە دابەشكردنی موچەی مانگی 11 دەكات، حكومەتی هەرێم بۆ دابەشكردنی موچەی مانگی 9 چاوەڕێی گەیشتنی (700 ملیار) دینارە قەرزەكەی بەغداد دەكات، ئەمە دوا مانگە بەغداد قەرز بۆ هەرێم بنێرێت، چارەنوسی سێ موچەی كۆتایی ئەمساڵی فەرمانبەرانی هەرێم لەسەر داواكارییەكی نوێی مەسرور بارزانی بۆ وەرگرتنی قەرز لە بەغداد راوەستاوە.  فەرمانگەی ژمێریاری لە وەزارەتی دارایی عێراق ئەمڕۆ دەستیكرد بە دابینكردنی خەرجی موچەی فەرمانبەران بۆ ئەم مانگە (تشرینی دووەم). حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوەڕوانە لەچوارچێوەی ئەو قەرزەی حكومەتی عێراق بۆ ماوەی سێ مانگ بۆی دابینكردووە، (700 ملیار) دینارەكە بگات، بۆ ئەوەی لیستی دابەشكردنی موچە رابگەیەنێت.  پرۆسەی دابەشكردنی موچەی مانگی 8 لە هەرێمی كوردستان رۆژی 9/11 كۆتایی هات، ئەو (700 ملیار) دینارەی ئەم مانگە حكومەتی فیدراڵ بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی دەنێرێت، دواین گوژمەی قەرزە سێ مانگییەكەیە، قەرزێك كە حكومەتی عێراق بۆ مانگەكانی (ئەیلول، تشرینی یەكەم، تشرینی دووەم) دابینی كردووە بەوهیوایەی تا سەرەتای ساڵی داهاتوو هەردوو حكومەتی بەغدادو هەولێر ناكۆكییەكانیان لەبارەی یاسای بودجە بەلادا بخەن.  ئەوەی تائێستا زانراوە، هەردوو حكومەت هاوڕان لەسەر ئەوەی یاسای بودجە هەموار بكەنەوە، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێكی كرداری بەو ئاڕاستەیەدا نابینرێت، بۆیە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم داوایەكی تری ئاڕاستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە بۆ پێدانی سێ مانگ قەرزی تر بە هەرێم بەمەبەستی دابینكردنی موچەی مانگەكانی (10-11-12)ی ئەمساڵ، تائێستا حكومەتی عێراق بڕیاری نەداوە لە ناردنی قەرزی تر بۆ هەرێم، بەوهۆیەوە چارەنوسی موچەی سێ مانگی كۆتایی ئەمساڵی فەرمانبەرانی كوردستان بەنادیاری ماوەتەوە.  كۆتایی مانگی رابردوو تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق ئاستەنگی بۆ ناردنی (700 ملیار) دینار قەرزەكەی هەرێم دروستكرد، بەر لە ناردنی پارەكە وەزارەتی دارایی هەرێمی ناچار كرد تەرازووی پێداچوونەوە (میزان المراجعە)ی هەرسێ مانگی (7-8-9)ی هەرێمی كوردستان رەوانەی بەغداد بكات، ئەمە بەو واتایە دێت ئەگەر حكومەتی عێراق رەزامەندی بدات لەسەر ناردنی (700 ملیار) دیناری تری قەرزی مانگانە بۆ سێ مانگی تر وەكو ئەوەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم داوایكردووە، ئەوا دەبێت وەزارەتی دارایی بەهەمان شێوەی تەرازووی پێداچوونەوەی خەرج‌و داهاتی خۆی بۆ ئەو سێ مانگەش رەوانەی وەزارەتی دارایی عێراق بكات.  ئەمە لەكاتێكدا بوو، وەفدی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رۆژی 18ی ئۆكتۆبەر چووە بەردەم لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق‌و بەئامادەبوونی خاتوو تەیف سامی، داهات‌و خەرجی هەرێمی بۆ شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵ خستەڕوو.  رۆژی 17ی ئەیلولی ئەمساڵ، دوای سەردانێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ بەغداد، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا تا ئەوكاتەی ناكۆكی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەبارەی یاسای بودجە یەكلادەبێتەوە، بڕی (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار) دینار بە قەرز بۆ هەرێم بنێرێت بەمەبەستی دابینكردنی خەرجی موچەی فەرمانبەران، ئەم پارەیە بە سێ مانگ بۆ هەرێم خەرج دەكرێت‌و هەر مانگێك بڕی (700 ملیار) دینار، قەرزەكە بۆ مانگەكانی (ئەیلول‌و تشرینی یەكەم‌و تشرینی دووەم)، بەڵام حكومەتی هەرێم بەهۆی ئەوەی لە دابەشكردنی موچە دواكەوتبوو، لە وەرگرتنی یەكەم بڕە پارەدا، موچەی مانگی (تەموز)ی پێ دابەشكرد‌و لە گوژمەی دووەمیشدا موچەی مانگی ئابی دابەشكرد، ئێستا دەیەوێت بە گوژمەی سێیەمی قەرزەكە موچەی ئابی فەرمانبەران خەرج بكات.  ئەم (2 ترلیۆن‌و 100 ملیار) دینارەی كە بەغداد بە قەرز بۆ هەرێمی دەنێرێت، بەپێی بڕیارەكەی لە شایستە داراییەكانی هەرێم بۆ ساڵی 2023 دەبڕدرێت، ئەگەر شایستەكانی هەرێم لەم ساڵەدا بەشی پێدانەوەی قەرزەكەی نەكرد، ئەوە لە شایستەكانی 2024 دەبڕدرێت، واتا حكومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنی ئەم قەرزە، شایستەی ساڵی دارایی داهاتووی خۆشی خستوەتە رەهنەوە.