د. شێركۆ عەبدوڵا × خه‌به‌رێكم پێ یه به‌گم، قایشى تێ هه‌ڵنه‌كێشراوه. ـ ئه‌زانم كوڕم.. دیعایه‌كه‌ى كه‌لـله‌پووته. × یه‌عنى بیستووته؟! ـ ئه‌وه قسه‌ى ئه‌مڕۆى نى یه..ده‌مێكه خه‌ریكیه‌تى.. گوایه ئه‌یه‌وێ ئه‌م دائیره‌یه بكات به ئه‌لیكترۆنى. × جا وه‌ڵـڵاهى به‌گم چاویشى ده‌رێ و ملیشى بشكێ و رووى بابى بابیشى ره‌ش بێ، ئیقتیراحه‌كه‌ى خراپ نى یه. ـ رۆڵه گیان ئه‌و ئیداره ئه‌لیكترۆنییه‌ى ئه‌و مه‌به‌ستێتى له هى ئۆمه‌تى محه‌مه‌د ناچێ.. نه‌وعێكه به‌تایبه‌ت بۆ خۆى دروست كراوه. × چۆن یه‌عنى؟.. تێم گه‌یه‌نه. ـ مه‌سه‌له‌ن ئه‌گه‌ر بیه‌وێ به‌س جه‌ماعه‌ته‌كه‌ى خۆى بانگ بكات، له گروپه‌كه‌یاندا ته‌بلیغیان ئه‌كات. × یان له واتسئاپ. ـ ئافه‌رم.. ئه‌گه‌ریش بیه‌وێ دڵى میسته‌ریشمان لێ بڕه‌نجێنێت (ریپۆرت)مان ئه‌كات. × ئه‌ى زۆڵ!!! ـ رقى له هه‌ر براده‌رێكى ئێمه‌ش هه‌ڵسێ (بلۆك)ى ئه‌كات. × واو!!! ـ كه مامه‌حه‌مه‌ییش بۆ كۆمپانیایه‌ك شتێك بكات په‌نجه ئه‌نێ به (پۆك)دا. × كوڕه ئه‌مه زۆر بلیمه‌ته. ئێ!! ـ بۆ ده‌ركردنى ته‌علیماتى تازه‌ش، ئه‌چێ ته‌علیماته كۆنه‌كان ئه‌هێنێ و (كۆپى په‌یست)یان ئه‌فه‌رمووێ. × ئه‌ى بۆ مه‌سه‌له‌ى خه‌به‌رى ناخۆش و ئه‌مانه؟ ـ (شه‌یر ئۆڵ) ئه‌كات. × شه‌یر ئۆڵ؟!!.. جا ناترسێ خه‌ڵكه‌كه تووڕه ببن و مه‌زبه‌ته‌ى لێ بكه‌نه‌وه و بۆى بنێرن؟ ـ نه‌خێر ناترسێ.. ئه‌ڵێ پێم نه‌گه‌یشتووه... به‌داخه‌وه.. خه‌ته‌كه خاوه.
.gif)
فارس نەوڕۆڵی له‌دیدارێكى میدیایى فازڵ میرانى سه‌باره‌ت به بارودۆخى كوردستان و په‌یوه‌ندیه‌كانى پارتى و یه‌كێتى و به‌ڕێوه‌چونى حكومڕانى له‌كوردستان ئاماژه‌ى به به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانى دا، میرانى گوتى قوباد تاڵه‌بانى نیوه‌ى هى ئێمه‌یه‌و نیوه‌ى هى یه‌كێتى ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه كاردانه‌وه‌ى له‌ناویه‌كێتیدا به‌دواى خۆیدا هێناو تائه‌و شوێنه‌ى قوباد تاڵه‌بانى، ڕونكردنه‌وه‌ى دا. له‌هه‌مان كاتدا ئه‌م قسه‌ى میرانى بوه باس و خواسى ناوخه‌ڵك له‌چى ڕوانگه‌یه‌كه‌وه میرانى ئه‌م قسه‌یه‌ى كرد، بۆ جارێكى دیكه‌و له‌یادى 60 ساڵه‌ى ده‌رچونى ڕۆژنامه‌ى خه‌بات میرانى سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى سه‌رنجه‌كانى له‌سه‌ر دۆخى كوردستان و حكومه‌ت و په‌یوه‌ندیه‌كانى پارتى و یه‌كێتى و لایه‌نه‌كانى دیكه خسته‌ڕو له‌ئاستێكى باڵاو په‌رۆشى كوردستانیدا قسه‌ى كرد، جارێكى دیكه به‌لایه‌نه‌كانى وته‌وه هێزى كورد له‌یه‌كانگیریماندایه. ئه‌وه‌ى مه‌به‌ستمه ئاماژه‌ى پێبده‌م میرانى جارێكى دیكه باسى له نیوه‌كه‌ى قوباد تاڵه‌بانى كرده‌وه، به‌ڵام ئه‌مجاره وتى (ئه‌گه‌ر براده‌رانى یه‌كێتى عاجز نه‌بن)، ئه‌وه‌ى ده‌مه‌وێ قسه‌ى له‌سه‌ر بكه‌م یان ته‌فسیرى ئه‌و قسه‌یه‌ى میرانى بكه‌م پێش هه‌موو شتێك ده‌مه‌وێ ئه‌وه بڵێم ئه‌م نوسینه‌م له‌ئه‌نجامى ئه‌وه‌دا نوسیوه دواى قسه‌كانى میرانى له‌ساڵیادى خه‌باتدا هه‌ندێ هاوڕێ ئه‌و پرسیاره‌یان لێكردم بۆچى فازڵ میرانى دوجاره ئه‌م قسه‌یه ده‌كات له‌میدیادا. بۆیه ئه‌م بابه‌ته‌م كرده وتارێك، مه‌رجیش نیه ئه‌م خوێندنه‌وه‌و ته‌فسیره‌ى من به‌دڵى به‌ڕێزان فازڵ میرانى و قوباد تاڵه‌بانى بێت له‌هه‌مانكاتدا ده‌بێت ئه‌وه بزانین قسه یان ده‌قێك یان وتارێك تا ئه‌و كاته‌ى خاوه‌نه‌كه‌ى خاوه‌ندارى ده‌كات كه‌هه‌ر لاى خۆى بێت و له‌فه‌زاى گشتیدا بڵاو نه‌بوبێته‌وه ئه‌و كاته‌ى كه‌ده‌كه‌وێته نێو پانتایى گشتى ئیتر ده‌بێته موڵكى گشتى یان قسه‌ى گشتى به‌تایبه‌تى ده‌بێته ماده‌یه‌ك بۆ قسه‌كردن له‌لایه‌ن ڕاڤه‌كاران و موفه‌سیره‌كان و ڕاى گشتیه‌وه، بۆیه منیش وه‌ك هه‌ركه‌سێكى دیكه مافى ئه‌وه‌م هه‌یه ته‌فسیرى قسه‌كه‌ى فازل میرانى بكه‌م له‌دیدى خۆمه‌وه. بۆ ئه‌وه‌ى بزانین یه‌كێتى و یه‌كێتیه‌كان هه‌قیانه له‌سه‌ر ئه‌م قسه‌یه‌ى میرانى عاجز بن یان ئه‌وه تێگه‌یشتنى هه‌ڵه‌یه وا ده‌كات هه‌ڵچونێكى میدیایى دروستبكات ، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته پێویسته له‌تێگه‌یشتنێكى زانستیه‌وه ده‌ستنیشانى ڕاستى و هه‌ڵه‌كان و مه‌غزاى ئه‌و قسیه‌ى میرانى بكه‌ین و، ماناى شاراوه‌ى ئه‌ودیو ڕوكه‌ش بخوێنینه‌وه به‌ڵام حه‌قیقه‌تى لۆژیكى و حه‌قیقه‌تى ڕاڤه‌كردنى پێبده‌ین، ئه‌مجا ده‌توانین ده‌ستنیشانى ڕاستى ناوقسه‌كه‌مان ده‌ستكه‌وێت، ئه‌وه‌ى فازل میرانى گوتى و تا ئه‌و شوێنه‌ى به‌نده له‌جیهانبینى میرانى گه‌یشتوم ده‌زانم ئه‌و ده‌زانێت چۆن و له‌چ سیاقێكدا قسه‌ده‌كات باشیش دۆخى سیاسى گشتى ده‌خوێنێته‌وه و له‌سایكۆلۆژیاى كوردستانى و حزبى كوردستانى باش تێده‌گات، بۆیه دڵنیام قسه‌كانى میرانى بۆ كۆكردنه‌وه‌ى هێزى كوردیه نه‌ك ترازان و یارى پێكردن و گومان دروستكردن چون ئه‌و قسه‌یه‌ى میرانى له‌سه‌ر نیوه‌كه‌ى قوباد جگه له‌وه‌ى لێدوانێكى سیاسیه له‌هه‌مان كاتدا بوعدێكى كۆمه‌ڵایه‌تى هه‌یه. ئه‌گه‌ر له‌گفتوگۆكانى نێو فه‌زاى گشتى كۆمه‌ڵایه‌تى كوردستان وردبینه‌وه ده‌بینین كه‌سێك بۆ ده‌ربڕینى متمانه‌و خۆشه‌ویستى بۆ كه‌سى دووه‌م یان سێیه‌م ده‌ڵێت نیوه‌ى له‌ئێمه‌یه یان ده‌ڵێت له‌خۆمانه ئه‌م گفتوگۆ كۆمه‌ڵایه‌تیه نیشانه‌ى متمانه‌یه به‌وى دیكه، له‌ڕووى سیاسیشه‌وه میرانى ده‌زانێت قوباد تاڵه‌بانى كوڕى كێیه، باوكى قوباد خوالێخۆش بوو جه‌نابى مام جه‌لال مێژویه‌كى دورودرێژى خه‌باتى هه‌یه كه‌وه‌ك به‌ڕێزیشیان ئاماژه‌ى پێداوه له‌قوتابخانه‌كه‌ى پارتیه‌وه ده‌ستى پێكردوه له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌كانى پارتیدا تائه‌وكاته‌ى كۆچى دوایى كرد، په‌یوه‌ندیه‌كى پته‌وى له‌ئاستى كۆمه‌ڵایه‌تى و سیاسیدا هه‌بووه مه‌راسیمى پرسه‌كه‌ى مام جه‌لال نیشانیدا كه‌سه‌رۆك و سه‌ركردایه‌تى پارتى چه‌ند به‌خه‌میه‌وه بوون. كه‌واته ئه‌م په‌یوه‌ندیه ئه‌وه دێنێ كه‌میرانى له‌سه‌ر نیوه‌كه‌ى قوباد قسه بكات له‌لایه‌كى دیكه‌وه ئه‌گه‌ر فه‌یله‌سوف و بیرمه‌ندى سیاسى و ئه‌وانه‌ى ئێسته‌و ئاینده قسه له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌و فه‌لسه‌فه‌ى سیاسى بكه‌ن ده‌بێت بگه‌ڕێنه‌وه بۆ قوتابخانه‌ى یۆنانى كۆن ، له‌كوردستانیش هه‌موو ئه‌و هێزه سیاسیانه كاره‌كته‌رو سه‌ركرده‌كانیان ڕۆژێك له‌قوتابخانه‌ى پارتیه‌وه ده‌ستیان به‌كوردایه‌تى كردووه خۆیان یان مامۆستاكان و سه‌ركرده‌كانى پێشویان بۆیه له‌و دیده كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه بیانه‌وێت یان نه‌یانه‌وێت په‌یوه‌ست بونێكى ڕۆحیان به‌و قوتابخانه‌وه ده‌مێنێت، ئه‌گه‌ر هێڵێكى كاڵیش بێت، چونكه هێشتا ئه‌و ئامانجه‌ى ئه‌و قوتابخانه‌ى بۆ دروستبووه نه‌هاتوه‌ته دى بۆیه هه‌مان ئه‌و قوتابخانه‌یه خه‌مى گشتیه كه‌واته له‌مه‌سه‌له‌ى كورد بوندا ده‌بێ بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌و قوتابخانه‌یه ، له‌لایه‌كى دیكه‌وه میرانى ئه‌رێنى وتى قوباد نیوه‌ى هى ئێمه‌یه چونكه ئێستا قوباد موڵكى گشتیه نه‌ك خێزان و حزبێك له‌به‌رئه‌وه موماره‌سه‌ى حوكمڕانى ده‌كات، واته ژماره‌یه‌كى جیاوازه له‌ناوخێزانه‌كه‌ى كه‌دێته ناویه‌كێتى ژماره‌ى حزبه ، كه‌موماره‌سه‌ى حكومه‌ت ده‌كات ژماره‌ى حكومه‌ته‌و حكومه‌تیش موڵكى هه‌مووانه ، كه‌واته له‌م ڕوانگه‌یه‌وه قسه‌كه‌ى میرانى دروسته، جگه‌له‌وه پێدانى ئه‌و ناونیشانه بۆ قوباد ده‌ستكه‌وتى مێژووییه چونكه مه‌غزاى قسه‌كه‌ى میرانى ئه‌وه به‌قوباد ده‌ڵێت هه‌ركاتێك نێوان پارتى و یه‌كێـتى ساردى یان گرژى تێكه‌وت ده‌كرێت تۆ خاڵى هاوبه‌ش و پردى لێكتێگه‌یشتن و تاڵى مه‌عاویه بێت، ئه‌ى بۆچى براده‌رانى یه‌كێتى و كاك قوباد زویرده‌بن ؟ یه‌كێك له‌هۆكاره‌كان له‌ئه‌نجامى ئه‌و مێژه‌وه تاڵه‌ى نێوان لایه‌نه كوردستانیه‌كانه نه‌توانراوه قۆناغى دڵه‌ڕاوكێ و بێ متمانه‌یى تێپه‌ڕێنین بۆیه هه‌مو لایه‌ك قسه‌ى به‌رامبه‌ره‌كه‌ى لا خراپهو به‌گومانه‌وه ده‌یخوێنێته‌وه، ئه‌مه یه‌كێكه له‌هۆكاره‌كانى توڕه‌بونى هه‌ڤاڵان له‌یه‌كێتى به‌ڵام پێویسته له‌م قۆناغه‌دا ئیتر ئه‌وه تێپه‌ڕێنین كه‌هه‌رچى پارتى وتى خراپه و هه‌رچى یه‌كێتى وتى خراپه ده‌بێ به‌چاك بڵێین چاك و خراپیش وه‌ك خۆى ته‌فسیر بكه‌ین، هۆكارێكى دیكه ئه‌و باڵباڵێنه‌یه هه‌ركه‌سه‌و بۆ خاڵى لاوازى ئه‌وى دیكه ده‌گه‌ڕێت، ئه‌گینا قسه‌ى فازل میرانى له‌ته‌وازوعى سیاسى و مه‌عریفیه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ و مه‌به‌ستى ئه‌رێنى له‌پشته له‌سه‌ر ئاستى فكر بۆ تێكه‌ڵكردنى په‌یوه‌ندیه‌كان به‌تێگه‌یشتنى سیاسى هه‌م كۆمه‌ڵایه‌تى ، بۆیه بۆئه‌وه‌ى بتوانین دۆخى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تى كۆمه‌ڵگه‌ى كوردستان گه‌شه پێبده‌ین نابێت هه‌موو قسه‌یه‌كى یه‌كتر به‌گومانه‌وه بخوێنینه‌وه به‌شێوازى بیركردنه‌وه‌ى سه‌رده‌مه ناشرینه‌كان ته‌فسیر بۆ قسه‌ى یه‌كتر بكه‌ین، چونكه ئه‌و ته‌فسیره هه‌ڵانه به‌ره‌و ترازان و نارۆشنى سیاسیمان ده‌بات، له‌به‌رئه‌وه ته‌فسیره‌كان حه‌قیقه‌ت ده‌ده‌نه چه‌مكه‌كان، له‌م باره‌یه‌وه نیتچه ده‌ڵێت (ڕاستیه‌كان بونیان نیه ئه‌وه‌ى حه‌قیقه‌تى هه‌یه ته‌فسیره‌و عه‌قڵ چوارچێوه‌یه‌كى ده‌داتێ بۆئه‌وه‌ى تێبگه‌ین)، كه‌واته بۆئه‌وه‌ى سه‌رگه‌ردانیه‌كان بڕه‌وێنینه‌وه پێویسته ئه‌وانه‌ى ته‌فسیر بۆ سیاسه‌ت ده‌كه‌ن، وردتر بابه‌ته‌كان بخوێننه‌وه بۆیه ده‌مه‌وێت بڵێم له‌ته‌فسیره‌كاندا لێكدانه‌وه‌ى هه‌ڵه بۆ قسه‌كانى فازل میرانى كراوه، دواجار به‌ڕوانینى من ئه‌و قسه‌یه‌ى ده‌ڵێت (نیوه‌كه‌ى قوباد هى ئێمه‌یه) لێوان لێوه له‌یه‌قین ده‌ربڕینێكى ئه‌قڵانیه‌و مه‌غزایه‌كى ڕێزى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تیه ئه‌مه حه‌قیقه‌تى لۆژیكى و ڕاڤه‌كردنه بۆ مانا شاراوه‌كانى.
مەریوان وریا قانع و ئاراس فەتاح لە بەشی یەکەمی ئەم نووسینەدا باسمان لەوە کرد کە بارزانی وەک سەرۆکی ھەرێم لە ساتێک لە ساتەکانی توڕەبوونیدا دەرگاکانی پەرلەمانی هه‌رێمی کوردستانی داخست و بوون و وه‌زیفه‌ی ئه‌م ده‌زگایه‌ی بە تەواوی بێنرخ و بێماناکرد. لەدوای داخستنی ئەم دەزگا ”شەرعییەوە“، کە گوایە باڵاترین دەزگای سیاسیی هه‌رێمی کوردستانە، ھەروەھا دوای كۆتاییھاتنی ماوه‌ی یاسایی و نایاسایی سەرۆكایه‌تییه‌كه‌ی، بارزانی به سه‌ركردایه‌تیی خۆی دەزگایەکی ناڕەسمیی و ناشەرعی تری دروستکرد بە ناوی ”ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم“ بۆ سهربهخۆیی. بە بیانوی ئەوەی گوایە ئه‌ركی ئه‌م ده‌زگایه ڕێكخستن و ئەنجامدانی بڕیاری ڕیفراندۆمە، لە غیابی په‌رله‌مان و لە بێنرخکردنێکی تەواوی حكومه‌تدا. هه‌ر ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ش بڕیاری كاراكردنه‌وه‌ی په‌رله‌مانی پەكخراوی هه‌رێمی ده‌ركرد، بۆ ئه‌وه‌ی شه‌رعییه‌تێكی یاسایی شكڵیی به‌‌ریفراندۆم ببەخشێت. پاش ماوه‌یه‌كی كه‌م بارزانی بهناوی ئەنجومەنەکە ڕازی نه‌بوو، چونکە خۆی له‌ئاستی ئه‌م پێگه تازە و ناشەرعییەدا نەدەبینییه‌وه. بۆیه له كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا ناوی ئەنجومەنەكه‌یان گۆڕی بۆ ده‌زگایه‌كی نوێی زه‌به‌لاحتر و وه‌زیفه‌یه‌كی سیاسیی گه‌وره‌تریان پێبه‌‌خشیی، ناویشیان نا "ئەنجومەنی باڵای سیاسی"ی كوردستان. ئەرکەکانی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه تازه‌یه‌ش بریتیی بوو لە زه‌مینه‌سازیی بۆ ”سهربهخۆیی كوردستان“ و ”سڕینەوەی سنوورەکانی سایکس-پێکۆ“ و تەرجەمەکردنی دەرەنجامی ریفراندۆمەکە بۆ واقیعێکی سیاسیی تازە، کە گوایە واقیعی ”دروستکردنی دەوڵەتی کوردیی“ە. بڕیاری دروستکردنی ھەموو ئه‌م ناو و ده‌زگایانه لە دەرەوەی سنوورەکانی حکومەت و ئەو دەزگا رەسمیی و ”شەرعیی“انەدا بوو کە لە ھەرێمدا هه‌ن، لەوانەش پەرلەمان و دەسەڵاتی جێبەجێکەر و دەسەڵاتی داوەریی. ئه‌م ده‌زگایانەش لە کاتێکدا دروستكران کە بارزانی ھیچ بنەمایەکی شەرعیی و یاسایی بۆ مانه‌وه‌ی له ده‌سه‌ڵاتدا نەمابوو بۆ کار و بڕیارە سیاسییەکانی. چونکە ھەموو ئەمانە دوای تەواوبوونی دوو خولی یاسایی سەرۆکایەتییەکەی و دوای درێژکردنەوەی تەمەنی سیاسییه‌كه‌ی بۆ ماوەی دووساڵ و، دوای مانەوەی بەشێوەیەکی نایاسایی لەشوێنەکەی خۆیدا ئەنجامدران. ھەمووشیان بەنیازی وه‌رگرتنی نازناوی ”سه‌رۆكی كوردستان“ له‌دوای ریفراندۆمەوە، دروستكران. بارزانی نەیدەویست دەستبەرداری پۆستە سیاسییەکەی ببێت، هه‌ر ئەمه‌ش بوو وایده‌كرد ھەرجارەو لە دەرەوەی دەزگا رەسمییەکانی ھەرێم خۆیدا، دەزگای تر دروستبكات و لە هه‌مووشیاندا نازناوی سه‌رۆک و سەرکردە بهخۆی ببه‌خشێت؛ جارێک بهناوی ”سه‌رۆكی ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم“ و جارێکی تر بهناوی سه‌رۆكی "ئەنجومەنی باڵای سیاسیی" كوردستانەوە. مرۆڤ نە ئەوکات و نە ئێستاش پێویستی بەوە نەبوو پڕۆفیسۆری بواری زانستە سیاسییەکان و پەیوەندییە ئیقلیمیی و نێودەوڵەتییەکان بێت، بۆئەوەی بزانێت پلانی پشتی جوڵەکانی بارزانی دامەزراندنی دەوڵەت و سڕینەوەی سنوورەکانی سایکس پیکۆ نەبوو. هه‌موو عه‌قلێكی سه‌لیم ئه‌و پێدراوه ساده‌یه‌ی ده‌زانی كه جگه له‌وه‌ی هێزه گه‌وره‌كانی دونیا و هێزه ئیقلیمییه‌كان ڕێگا به‌‌ده‌ستكارییكردنی سیستهمی هه‌رێمیی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ناده‌ن، له هه‌رێمی كوردستان خۆشییدا جگه له دابه‌‌شبوونی ناوەکیی قوڵی سیاسیی و جوگرافیی، هێزە سەرەکییەکانی ناو ھەرێم خۆشیان ھێزی نیمچە پرۆکسیی وڵاتە ئیقلیمییە ناکۆکەکان بوون لەگەڵیەکدا. ئەمە جگە لەوەی ئەنجامدانی پرۆژەیەکی وا و دروستکردنی دەوڵەت لە دەرەوەی توانای ھێزە سیاسییەکانی کوردستان و تواناکانی کورد خۆشیدایه. ئەوەی بارزانیی دەجوڵاند سایكۆلۆژیای شەخسی خۆی و حەزی پاراستنی پێگەکەی بوو وەک کەسی ژمارە یەکی ناو کایەی سیاسی لە کوردستاندا، بەتایبەتی لەدوای كۆچکردنی جه‌لال تاڵەبانیی و نه‌وشیروان مسته‌فاوە. بارزانی به‌هه‌ر نرخێك بووه نه‌یده‌ویست ده‌ستبه‌رداری دەسەڵات و پێگە سیاسییەکەی خۆی بێت، بۆیه ئاماده‌بوو نه‌ك چه‌ندین ئۆرگانی ناشه‌رعیی دروستبكات، به‌ڵكو مەترسیی گەورەش لەسەر ھەرێم و دانیشتوانەکەی دروستبكات و به‌رپرسیارێتی سیاسیی و ئه‌خلاقیی هیچ یه‌كێك له‌دەرئەنجامه‌كانیشی هه‌ڵنه‌گرێت. چەند ڕۆژێکی کەم دوای ڕیفراندۆمەکە دەرئه‌نجامە نێگەتیڤ و پڕمەترسییەکانی سایکۆلۆژیا و خواستە شەخسییەکانی بارزانی بۆ ھەرێمی كوردستان دەرکەوت. پارتی بەر لە ھەموو ھێزەکانی تر لە پرسی ڕیفراندۆم بۆ سهربهخۆیی پەشیمانبوونەوە و سه‌ركرده‌كانیشی به‌‌‌نۆبه‌‌‌ت و بە زیاد لە زمانێک لە بەغدا دەپاڕانەوە، بۆئەوەی مه‌وعدێكیان پێبدرێت و لەگەڵیاندا کۆبوونەوەیەک ئەنجامبدرێت. یەکێک لە دەرھاویشتەکانی ئەو دۆخەش ته‌نها سڕكردنی ده‌رئه‌نجامه‌كانی ڕیفراندۆمەکە نه‌بوو، به‌ڵكو سڕكردنی سەرۆکایەتیی هه‌رێمیش بوو. بارزانی لەلایەن ھێزە ئیقلیمیی و نێودەوڵەتییەکانەوە کەنارگیرکرا و بەڕەسمی ناچارکرا واز لە پۆستی سەرۆکی ھەرێم بھێنێت و ده‌سه‌ڵاته‌كانیشی دابه‌شبكرێت، بەڵام بارزانی وەک شەخس بە ھەمان عەقڵییەت و خواست و سایکۆلۆژیاوە ھەر مایه‌وه. لە دوای ڕیفراندۆم سوڕێکی کورتی بێدەنگبوون و کەنارگیربوونی بارزانی دەستیپێکرد، بەڵام ھاوکات دەنگێک لەناو حیزبەکەیدا دروستکرا کە داوایده‌كرد بکرێت بە ”مەرجەع“ و وەک ”ئایەتوڵایەکی سیاسیی“ لەسەر مۆدێلی ئایەتوڵای شیعەکان، سیستانیی و خومەینی، مامەڵەبکرێت. میدیای پارتی بەگشتیی و به‌‌تایبه‌‌‌تییش کۆمەڵێک لەو کادیر و ئەندام پەرلەمانانەی ڕیزەکانی یەکێتی نیشتیمانیی و بزوتنەوەی گۆڕانیان بەجێبھێشتبوو، کەوتنە پڕوپاگەندەکردن بۆ ئەم بە”مەرجەع“کردنەی بارزانی. بەڵام پێدەچێت بارزانی لە ھەموو ئەو میدیاکار و سەنگەرگۆڕانە عاقڵتر و تێگەیشتوتر بێت، بۆیە چاوەڕوانی بە”مەرجەع“بوونێکی بێبناغەی نه‌كرد و خۆی وه‌كو سه‌رۆكی پارتی شتێکی تازەی دروستكرد بەناوی ”بارەگای بارزانی“یەوە، كه له ڕێگایه‌وه جارێکی تر نازناوی سه‌رۆكی كوردستان بهخۆی ده‌به‌‌‌خشێته‌وه. ”بارەگای بارزانی“ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی دەزگایەکی تری ناشەرعیی دەرەوەی دەزگاکانی حوكمڕانییه له ھەرێمدا، بەڵام لە ھەموو دەزگاکانی ناو ئەو حوکمڕانییە بەھێزتر و به‌هه‌یبه‌تتره. واقیعی هه‌نووكه‌یی ناو کایەی سیاسیی له‌هه‌رێمدا پێماندەڵێت بارزانی سیاسەتی پارتی دەستنیشاندەکات و پارتیش سیاسەتی ھەرێم. ئەم پێدراوه‌ش یەک مانای ھەیە: له‌داهاتوودا ”بارەگای بارزانی“ وەک دەزگایەکی supranational یان بان-نه‌ته‌وه‌یی و بان-یاسایی و بان-سیاسیی، بەبێ ھیچ شەرعیەتێک، دەزگای ژمارە یەک و بڕیاردەری ھەرێمی كوردستان ده‌بێت. لە زانستە سیاسییەکاندا بەمجۆرە دەزگا و بکەرانەی دەرەوەی دەزگا شەرعییەکانی دەوڵەت دەگوترێت ”دەزگا“ یان ”ئەکتەرە نا-دەوڵەتییەکان“ non-state actors. ئەمانە ئەو دەزگا و ئەکتەرانەن کە لە دەرەوەی دەوڵەت و دەزگا رەسمییەکاندا دروستدەبن، بەڵام زۆرجار ئه‌وه‌نده بەھێز و کاریگەرن كه توانای دەستكاریكردنی هاوكێشه سیاسییه ناوخۆییه‌كانیان هه‌یه. لەزۆر دۆخدا ئیشی ئەم ئەکتەر و دەزگا نا-دەوڵەتییانە پەکخستنی کارەکانی دەوڵەت و دروستکردنی سێنتەری تری دەسەڵاتە، لە دەرەوەی سێنتەرە رەسمییەکانی دەسەڵاتدا. خه‌سڵه‌تی سه‌ره‌كیی ئەم دەزگایانەش جێگرتنه‌وه‌ی وه‌زیفه‌ی ده‌زگا ڕه‌سمیی و شه‌رعییه‌كان و بڕیاردانه له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌واندا و لەباتی ئەوان. ئەمەش تەنھا یەک مانای ھەیە: شکاندنی سەروەریی دەزگا رەسمییەکان و پێشێلكردنی سەروەریی یاسا و بێنرخكردنی پێگه‌ی سیاسیی و یاسایی ئەو دەزگایانە و دژایەتیكردنێکی ڕووت و ڕاسته‌وخۆی هه‌موو ئه‌و پرنسیپانه‌ی كه حوکمڕانییەکی یاسایی و بەرپرسیار پێویستیان پێیەتی. لەم ئاستەدا دروستکردنی ئەم ”بارەگا“یە بۆ بارزانی مانای ڕووتکردنەوەی په‌رله‌مان و حکومەته لە دەسەڵاتەکانی و گواستنەوەی ئەم دەسەڵاتانەیه بۆ ناو بارەگاکەی خۆی. ئەوەی لێرەدا ھەم کۆمیدیی و ھەم تراژیدییە ئەوەیە بارزانی له وەهمی دروستكردنی ده‌وڵه‌ته‌وه هه‌نگاو ده‌نێت بۆ قوتکردنەوەی دەزگایه‌كی نادەوڵەتیی و ناڕەسمیی، لە بەرامبەر حکومەت و پەرلەمان و ئه‌و دەزگا رەسمییانەی لە ھەرێمدا ھەن. ئەمەش بەکردەوە بێمانا و بێنرخکردنێکی تەواو و ھەمەلایەنی حکومەت و دەزگاکانیەتی. ساڵانێكی زۆر سه‌رۆكی پارتی بانگه‌شه‌ی سهربهخۆیی و دروستكردنی ده‌وڵه‌تی دەكرد، كه‌چی ئێستا بە کردەوە خەریکی شێواندنی ئەو حکومەت و دەزگایانەیە، کە بە دەیان نیوە و ناچڵیی و نووقسانیی گەورە و ترسناکەوە، لە ھەرێمدا بوونیان ھەیە. به‌بۆچوونی ئێمه جگه له خواستی شەخسی بارزانی خۆی و عەقڵیەتی وازنەھێنان و خانەنشین نەبوون تا مردن، ھیچ پێداویستیی و ھۆکارێکی سیاسیی و یاسایی و کۆمەڵایەتیی بۆ دروستکردنی ئەم بارەگایە، بەو ھەموو دەسەڵاتەوە لەئارادا نییە. مانا ڕه‌مزیی و حه‌قیقییه‌كانی ئه‌م ده‌زگایه درێژەدانە بەو پراکتیک و کولتووری حوکمڕانییە سەقەتە کە سەرکردە لە بێشکەوە تا قەبر بە سەرکردەیی دەھێڵێتەوە، واشدەکات کەسانێک وەک سەرۆک لە دایکببن و پێویستە وەک سەرۆکیش بمرن. بێده‌نگیی هه‌موو حیزبه سیاسییه‌كان به‌رامبه‌ر به‌‌‌دروستكردنی باره‌گایه‌كی له‌و شێوه‌یه، کۆمەڵێک پرسیار ئاراسته‌ی هه‌موو هێزه سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ده‌كات: ئەگەر حکومەت و سەرۆکایەتی ھەرێم و پەرلەمان و دەزگاکانی تری حوکمڕانیی بوونێکی ڕاستەقینەیان ھەبێت، ئیتر سیسته‌مه سیاسییه‌كه چ پێویستییەکی بە ”بارەگای بارزانی“ ھەیە؟ بارەگایەکی لەوبابەتە بە ناوی كێ و چییەوە قسەدەکات؟ تەعبیر لە چی دەکات؟ شەرعییەت و ڕەوایەتییەکەی لە کوێوە دەھێنێت؟ بڕیاره‌كانیشی چ هێزێكی یاسایی و سیاسیی هه‌یه و كێ جێبه‌‌جێیان ده‌كات؟ دروستکردنی ئەم بارەگایە هه‌ڵتۆقینی سێنتەرێکی تری دەسەڵاتە لە ھەرێمدا، لە دەرەوەی هه‌موو میکانیزمێک بۆ لێپرسینەوە و بەرپرسیارکردن.
كەمال محەمەد ئەگەر كۆی بكەینەوە سەریەك ئەوا تەواوی دەستەی سەرۆكایەتی و جومگە هەستیارەكانی سیاسەت و بەرێوەبردنی هەرێمەكە لەلایەن پارتییەوە دەستی بەسەردا گیراوە و سیستەمی سیاسی لە دۆخێكی زۆر مەترسیدار دا ئەبینرێت بەهۆی بەخێزانی كردنی دەسەڵاتەوە لەلایەن پارتییەوە ،كە بە بروای من پێهەڵگرتنێكی سەركەوتوانەی ئەنجام داوە بەهۆی لێكترازانی هێزەكانی دیكەوە كە هۆكار بوە بۆ بونی بۆشاییەكی سیاسی لە كاتێكدا كە سیاسەت بۆشایی ناناسێت !دەشێت ئەم بۆشاییە سیاسیە بێت كە پارتی بە درێژایی مێژوو سودی لێ بینیبێت . وەك ئاشكرایە لەپێشدا پارتی ئەو هێزە نەبوە كە بتوانێت سنوری دەسەڵاتی خۆی فراوان بكات و كۆی دەسەڵاتەكان بگەرێنێتەوە بۆ پایتەخت تا ئەو كاتەی كە رێككەوتنامەی ستراتیژی لە نێوان هێزی زۆنی زەرد و سەوزدا ئیمزا كرا ،رێكەوتنێك كە پارتی توانی لەو رۆژەوە سەركەوتنی سیاسەتی خۆی فراوانترو گشتگیرتر بكات، یەكێكە دیكە لە هۆكارەكانی سەركەوتنی پارتی نەبونی دەستورێكی نیشتمانییە كە یاساو رێساكان بەجۆرێك بێت كەهاوسەنگی تێدا بێت بۆ سیاسەت و حكومرانی بۆیە پارتی بەمەبەستی گەیشتن بە دەسەڵاتێك لەپێناو بەرژەوەندییە بنەماڵەیی و حیزبییەكەی لەگەڵ لایەنە هاوتاكەی كە یەكێتییە هەوڵی دواخستن و لەكارخستنی دەستوری داوە ،یان ئەگەر وەكو لەرەشنوسی دەستوری پێشوتردا كە لە خولەكانی پێشودا خوێندنەوەو هەمواری بۆ كراوە دیسانەوە ئەگەری هێنانە كایەی سیستەمێكی دیكتاتۆری بەهێزی تێدا بەدی ئەكرا ،بۆیە پارتی هەمیشە نیشانی ئەوەی داوە بە هێزەكانی دیكە كە لە سەركەوتن زیاتر هیچ هەڵوێست و رێكەوتنێكی دیكەی قبوڵ نییە و هەمیشەیی بون و حكومڕانیكردنی هەرێمیان بۆ خۆیان رەوا بینیوە ، دابەشكردن دەسەڵاتەكان بەسەر ئامۆزاكان و كۆنترۆڵكردنی پەیوەندییەكانی ناوخۆ و دەرەوەی هەرێم لەلایەن پارتی و كردنەوەی بارەگای بارزانی لە لایەن خودی بارزانی باوكەوە لە دوای ٤٤ ساڵ سەرهەڵدانەوەی بەسیفەتی مەرجەعی باڵاو گەڕانەوەی یاسا و پرسە نیشتمانیەكان و پەیوەندییەكانی ناوخۆی هەرێم و هەرێم و بەغداش بۆ ئەم بارەگایە بە واتای شەرعییەتدانی ئەم بارەگایە دێت لەسەرو یاسا و دەستور و سەرۆكایەتییەكانیشەوە ،ئەمەش پرۆسەی سیاسی ئەخاتە ژێر پرسیار و مەترسییەكی گەورەوەو هەرێمی كوردستان لە دیموكراتی و پابەند بە سیسیتەمێكی دیموكراتیانە دور ئەخاتەوە ، یەكێكی دیكە هەنگاوەكان لە كاتێكدا دوای ئەو كۆبونەوە یەك لە دوای یەكانەی لایەنەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت ئەنجامدراون و كراون بە رێكەوتنێك لەلایەن هێزەكانی بەشداربوی كابینەی داهاتوو شەركردنی گۆڕان و یەكێتییە بۆ پچڕاندن بەدەستهێنانی پۆستێك یان جێگرو بەرێوەبەرێك ،ئەمە لە كاتێكدا كە پارتی لە رێگەی هەڵبژاردنێكی پرساختەكارییەوە شەری بەدەستهێنانی سەرۆكایەتییەكانی مسۆگەر كردوە و لە دۆخێكی پێچەوانەدا شەری جێگری و رازیبون بە برا گەورەیی پارتی بۆ یەكێتی و پارتی بە جێهێشتوە و بەفەرمی دەستبەرداربونیان لەگەیشتن بە دەسەڵات و بەشدارییەكی راستەقینە لە سیستەمی سیاسی و حكومڕانی و پەیوەندییە دیبلۆماسییەكان و تەنانەت چەندێتی چۆنێتی لەبریاردان و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانیشەوە . ئەوەی مایەی هەڵوەستە لەسەركردن و رەخنەكردنە ئەو هێزە ئۆپۆزسیۆنانەیە كە بانگەشەی گۆڕینی سیستەمی سیاسی و نەكردنی بە بنەماڵەیی هەرێم ئەكرد كە قەراری دروست بونیشیان لەسەر ئەم بنەمایە بوە ،بەڵام ئێستا خودی ئەم هێزانە بەپێی چەند رێكەوتنێك لەگەڵ پارتی هەنگاو بەرەو بەخێزانێكردنی هەرێمی كوردستان ئەنێین و دوا جار رێكەوتنی نێوان ئەم هێزانە هۆكارێكی دیكەی ئەنجامگیر بونی دەسەڵات و سەركەوتنەكانی پارتییە لە كۆی پرۆسێسە سیاسی و دەسەڵاتدارێتییەكانی ئەم هەرێمەدا ،واتە بە كورتی و كوردی پارتی سەركەوتنەكانی خۆی ناكاتە قوربانی هیچ رێكەوتنێك و بەرژەوەندییەكی گشتی .
تەیب كەسنەزانی پەرلەمانی بەریتانیا لە گەرمەی موناقەشەکانی هاتنە دەرەوە لەیەکێتی ئەوروپا ( بریکست ) دوێنێ هۆڵی دانیشتنەکانی دڵۆپەی ئاویکردوو بە ناچاری بەهۆی کون بوونی بۆرییەکانیەوە دانیشتنەکانیان هەڵپەسارد، ئەم ڕوداوەش وایکرد کە ئەمڕۆ گفتوگۆی زۆر بە دوای خۆیدا بهێنێت ...هەندێک لە شیکەرەوەکان دەڵێن بە ئەنقەست ئەو کارە کراوە چونکە سەرۆک وەزیران تریزە مەی دەبوایە ئەمڕۆ بەرنامەی کاری بدایەتە پەرلەمان و پێشکەش بکردایە بۆ ئەوەی ڕۆژی دووشەممە موناقەشەی بکرێت لە پەرلەمان تاوەکو بزانن چەند کات داوا بکەن لە پەرلەمانی ئەوروپا بۆ دوا خستنی پرۆسەکە . چونکە ڕۆژی چوارشەممە ۱٠ ی ئەپرێڵ کۆبووەوەی نائاسایی سەرکردەکانی یەکێتی ئەوروپایە بۆ بڕیاردان لەسەر پرسی دواخستنی (بریکست). بەمەش تریزە مەی پەرلەمان ناچار دەکات کە تەنیا ۳ شەممەیان لەبەردەست بێت بۆ موناقەشەکردن و بەپەلە دۆخەکە تێپەڕێنێت چونکە کات لەبەرژەوەندی ئەو نیە. هەڵبەتە بەرنامەی کاری پەرلەمان دەبێت ۲٤ کاتژمێری کارکردن پێشوەختە پێشکەش بکرێت . هەندێکی تر بە تەنزەوە بۆچونیان وایە کە ئەم کونە لەم کاتەدا لەپەرلەمان ڕوویداوە بۆ ئەوەیە پیشانی بدەن کە ئەوەتا بۆری چاککەرەوەکان ( پڵەمەر ) کە زۆربەیان خەڵکی ئەوروپای شەرقین لەم ووڵاتەدا ئەوتا ئێستا نەماون و ئێرەیان بەجێهێشتوە بەهۆی بریکستەوەو پەرلەمان ناتوانێت بۆرییەکانی خۆی چاک بکاتەوە بۆیە پەرلەمان نایەوێت بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا دەرچێت بۆ ئەوەی بتوانن بۆرییەکانی خۆیان چاک بکەنەوە. ئەوەی کەهەیە سەبارەت بە ' چاڵەکەی' بەنداوی دوکانیش ، زۆر کەس پێی وایە کە ئەم بابەتە لەڕادە بەدەر گرنگی پێدراوە بۆ ئەوەیە کە سیاسیەکان و حیزبی دەسەڵات لەبیری خەڵکی کوردستانی بەرنەوە کە خەریکن یاسای سەرۆکایەتی زیندوو بکەنەوەو بەپەلە تێپەڕێنن لە بەرژەوەندی خۆیان و هەروەها ئەو ڕێکەوتنە سیاسیانەی کە لەنێوان لایەنە ڕکابەرەکان کراوە ڕای گشتی بەلاڕێدا بەرن ، چونکە بە بۆچونی ئەو سەرکردە سیاسیانە لە ئێستا دا خەمی ' چاڵەکەی ' دوکان مەترسیدارترە وەک لە ' چاڵە' سیاسیە گەورەکەی هەرێمی کوردستان کە بووە بە سێگۆشەی بەرمۆداو کە چارەنوسی خەڵکی کوردستانیان لە نادیارەوە بۆ نادیارتر بردوە .... پرسیارەکە ئەوەیە ، ئایە بۆرییەکەی پەرلەمانی بەریتانیا و چاڵەکەی بەنداوی دووکان لەیەک دەچن ؟ وەڵامەکەی بۆ بەڕێزتان بەجێدێڵم ....
د. هەردی مێد له هه‌رێمی كوردستان دوو ئامرازی گرنگی هاوڵاتیان بۆ سیاسه‌تكردن و سه‌ركۆنه‌كردن، كه هه‌ڵبژاردن و خۆپیشاندانی شه‌قامن، تا راده‌یه‌كی زۆر له كاریگه‌ری و مانا و گوزارشته‌كانیان به‌تاڵكراونه‌ته‌وه. گره‌وی سه‌ره‌كی هه‌موو دهسهڵاتێكی ئۆتۆریتێر بریتیه له كاریگه‌ریخستن و ناكاراكردنی فۆرمه‌كانی خه‌باتی مه‌ده‌نی. به‌ڵام، سه‌ڕه‌رای هه‌موو فشار و په‌له‌قاژه‌كانی ده‌سه‌ڵات، ده‌ستپێشخه‌ری هاوڵاتیان و ئاگایی ئه‌فراندن له داهێنانی فۆرمی نوێی شاریی بۆ خه‌بات و به‌ره‌نگاربوونه‌وه له بره‌ودایه. ئه‌مڕۆ له دونیایه‌ك ده‌ژین كه به هۆی ئامرازه‌كانی گه‌یاندن و كۆمینیكاسیۆن هه‌م بیر و بیرۆكه، هه‌م ئامراز و مه‌یلی ئه‌فراندن خێرا به دونیادا ده‌خولێنه‌وه و خه‌ڵكی به گشتی سود له ئامراز و كه‌رسته‌كانی یه‌ك دی ده‌بینن بۆ خۆڕێكخستنه‌وه و كاراكردنی خه‌باتیان له هه‌مبه‌ر ده‌سه‌ڵات. له‌م ساڵانه‌ی دوایی له ئه‌وروپا كارێكی زۆر له مه‌ڕ تاگ، وێنه، ئیماژ، دروشمه نوسراوه‌كانی سه‌ر دیواره‌كانی شاره‌كان كراون و له‌م باره‌یه‌وه ئه‌ده‌بیاتێكی باش له به‌رده‌سته كه سه‌رقاڵی شه‌نوكه‌وكردنی گره‌وه (issue) سیاسی، كولتوری، كۆمه‌ڵایه‌تی و ئێسته‌تیكی ئه‌م نوسرا و دروشمانه‌ن و وه‌ك به‌شێك له له ئامرازی هۆشیاركردنه‌وه، وه‌سیله‌ی كرده‌ی ده‌سته‌جه‌معی، سه‌ركۆنه‌كردن و به‌ره‌نگاری شار ته‌ماشایان ده‌كه‌ن. له‌م دیدگایه‌وه، له كوردستاش هه‌وڵ و ته‌قه‌لاكان به‌م ئاقاره‌دا زۆرن هه‌ر له خانه‌قینه‌وه بگره كه لیژنه‌ی هه‌ره‌وه‌زی شاره‌كه ده‌ستێكی باڵایان له‌م ڕووه‌وه هه‌یه تا شوێنه‌كانی دی كوردستان هه‌ست به ئه‌فراندن و داهێنانی دی له فۆرمه‌كانی خه‌بات و به‌ره‌نگاری مه‌ده‌نی ده‌كه‌ین. ئه‌وه‌تا له گه‌رمیان و له‌م چه‌ند رۆژه‌ی پێشوو خه‌ڵك و هاوڵاتی ساده بۆ سه‌ركۆنه‌كردنی نوخبه‌ی ده‌سه‌ڵات، هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵك و به‌گڕخستنی هه‌ست و وزه‌ییان، هاوتا دروستكردنی كۆئاگاییه‌ك له هه‌مبه‌ر كه‌موكوڕی و كه‌لێنه‌كانی نێو خزمه‌تگوزاری گشتی خه‌ڵك دێن له سه‌ر چاڵ و چه‌وێڵێكانی شه‌قام و ڕێگا گشتیه‌كان ناوی ئه‌و به‌رپرسانه ده‌نوسن كه به‌رپرسن له دۆخه‌كه. ئه‌م كاره تا بڵێی كاریگه‌ر و گرنگه له رووی ره‌مزی و كرده‌ییه‌وه چونكه دروستكردنی رایه‌ڵێكی راسته‌وخۆیه له نێوان كه‌موكوڕیه‌كه و ده‌سه‌ڵات. ئه‌م فۆرمه نوێییه له خه‌بات و به‌ره‌نگاری له راستیدا به ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی جێی ستایشه، ئه‌وه‌نده‌ش هاندان و بیركردنه‌وه له باره‌یانه‌وه له پێناو كاراكردن و به‌هێزكردنیان هه‌م له رووی كرده‌ییه‌وه، هه‌م له رووی ئاگایی و هزرییه‌وه.
یاسین تەها لەیاسای بودجەی گشتی 2019 عێراقدا پشكی هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی تاڕادەیەك شایستەو گونجاو جێگیر كراوەو ئەمەش كۆمەڵێك هۆكاری هەیە كە لێبڕان و جوهدی هەندێ خەڵكیشی تیایەو نابێت نادیدە بگیرێت، بەڵام بەو پێیەی عادل عەبدولمەهدی كەسێكی بێ لیستەو لەناو "دەوڵەتی قووڵ" دا حوكمڕانی دەكات لەسەر دۆسیەی نەوتی كوردستان لەژێر گوشاردایە كە بەشی زۆری لە ستافی حەیدەر عەبادییەوەیە كە بۆ یەكەمجار لەسەردەمی ئەودا دەرفەت ڕەخسا حكومەتی بەغدا زۆر دەسكەوت لە هەرێم وەرگرێتەوە چ لەكەركوك و چ لەبواری بودجەو دەروازە سنورییەكان و فڕۆكەخانەكان و.....هتد (2017 _ 2018). لەماوەی ڕابردوودا هەندێ ڕاپۆرتی رۆژنامەوانی عەرەبی و تەنانەت بیانیش ئەوەیان بەگەرمی وروژاند كە سەفقەیەكی گریمانكراو لەنێوان خودی بارزانی و عادل عەبدولمەهدیدا هەیە بۆ دواخستنی سكاڵایەكی نێودەوڵەتی یاسایی وەزارەتی نەوتی سەردەمی مالیكی (ئایاری 2014) دژی توركیا لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم كە داوای 26 ملیار دۆلار قەرەبوو دەكات بۆ بەغدا بەو پێیەی "توركیا بەقاچاغ نەوتی عێراق دەفرۆشێت بە كۆمپانیای دەوڵەتێكی دوژمن كە ئیسرائیلە". عادل عەبدولمەهدی سێ شەممە بەخێرایی ئەم هەواڵانەی رەتكردەوەو باسی لەوەكرد باشترین پارێزەریان گرتوەو بەردەوامن لەسكاڵا "كۆنەكە" و پاشەكشەیان نەكردووە. هاوكات لەگەڵ ئەم رێوشوێنە یاساییە كە ناوبەناو سەر هەڵدەدات، ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی هەنگاوێك لەو سكاڵایە چووە پێش كە دەمێكە دژی دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتی هەرێم تۆماركراوە. لەدانیشتنی ئەمڕۆدا دادگا لائیحەی لەهەردوو وەزارەتی نەوتی هەولێرو بەغدا وەرگرت و چاوەڕوانی رونكردنەوەی سەرۆك وەزیرانەكانی هەردوولادا دەكات تا 7 ئایاری داهاتوو بۆ ئەوەی حوكمێك دەربكات كە ئایا ئەو پرۆسەیە شەرعییە یان نا، شتێكی ئاشكراشە دادگای فیدراڵی باڵاترین دەزگای دادوەریی بنجبڕە لە عێراق و حوكمەكانی قابیلی تانەلێدان نین و هەر ئەم دادگایەش ئەنجامی ریفراندۆمی سڕ كرد. هەردوو سكاڵاكە قابیلی دواخستن و موساوەمە لەسەر كردنن چونكە هیچ شتێك لەعێراق بەیاسا بەڕێوەناچێت ئەگینا زۆر شت ئێستا دەگۆڕان و یاسا تەنها بۆ گوشاركردنە، بەڵام ئەو بەشە بودجەو پەیوەندییە باشەی ئێستا لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە ئەگەر كار بۆ پاراستنی نەكرێت و ئەو بنەمایە بەتەواوی نەچەسپێنرێت كە موچەی خەڵك لەگرێ و گۆڵە سیاسی و نەوتییەكان دوور بخرێتەوە كە بەس خودا ئەزانێت چەندە ئاڵۆزن و تەنانەت حكومەتەكانی بەغداو هەولێریش خۆیان دەرەقەتی نایەن، ئەوە ئەم گوشارو دووكەڵە بەردەوام زیاتر دەكات و ئەگەر زۆرە لە هاویندا كە بێكارەبایی و كێشەی ئاوی خواردنەوە لەباشور سەرهەڵدەدات زۆر زیاتر بكات و ئۆباڵەكەی بخرێتە ئەستۆی بەشە بودجەی كوردستان. با هێزە كوردییەكان لەسەر حوكمڕانی و سیستمی سیاسی و چۆنییەتی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری سەنگەر لەیەكتر بگرن، بەڵام ئەبێت بۆ ئاسایشی ئابووری كوردستان كە ئێستا بەشی زۆری لەسایەی بودجەی عێراقدایە هاوئاهەنگی و پلان و وەڵام و بژاردەیان هەبێت ـ بەتاك بێت یا كۆ ـ ئەگینا بارودۆخەكە وەك جاران نییە بەتەنها کەسێکی وەک مالیكی حوکمڕان بێت لەبەغداو پڕۆسەی بڕیاردان و ئامرازەكانی گوشار لەپایتەخت زۆر لەجاران فرە چەشنترو ئاڵۆزترەو كەس ناتوانێت تا دوو مانگیتر زامنی هیچ بكات و زۆر گرنگە كورد زوو زوو بچن بۆ بەغدا.
سیروان رەشید ئەو حەملەیەی کۆمەڵ و یەکگرتوو لەدژی گۆڕان لە پەیوەست بە یاسای سەرۆکایەتی هەرێم کارێکی کورتبینانەیەو خەرمانی نزیک بە ۱٠ ساڵ کاری پێکەوەی دەسوتێنێت. یەکەم: ساڵی ۲٠٠٥ بە دەنگی پەرلەمانتارانی کۆمەڵ و یەکگرتووش یاسای سەرۆکایەتی هەرێم لە پەرلەمان تێپەرێنراوە بۆ هەڵبژاردنی بارزانی بەسەرۆکی هەرێم بە کاملی دەسەڵاتەوە. دوو: ساڵی ۲٠٠۹ بە دەنگی کۆمەڵ و یەکگرتووش یاسای سەرۆکایەتی هەموار کرا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک لەناو خەڵک واتە سیستمەکە تەواو کرا بە سەرۆکایەتی. سێ: بەدەنگی پەرلەمانتارانی کۆمەڵ و یەکگرتووش لە ۲۲ی ٦ی ۲٠٠۹ بڕیار لە پرۆژەی دەستوری هەرێم دراو بڕیاریش درا لە ۲٥ی ۷ی ۲٠٠۹ دەستورەکە راپرسی بۆ بکرێت. کە ئەگەر ئەوکاتە دەستورەکە تێبپەرێنرایە ئێستا بەدەستور دیکتاتۆرێکمان بۆ سەرۆکی هەرێم دەبوو. چوار: لە گەرمەی قەیرانی سەرۆکایەتی هەرێم لە ۲٠۱٥ دا گۆڕان و یەکێتی و کۆمەڵ و یەکگرتوو بۆ ئەوەی قەیرانەکە چارەسەر ببێت پارتییان سەر پشککرد لە رازیبون بە بە یەکێک لەم دوو ئۆپشنە: یەک: سەرۆک لە ناو خەڵک هەڵبژێردرێت بە دەسەڵاتی تەشریفاتی . دوو: سەرۆک لەناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت بە مانەوەی دەسەڵاتەکانی وەک خۆی. کەسەرەنجام ئەو کاتە پارتی هیچیانی قبوڵنەکردوو قەیرانەکە بە داخستنی پەرلەمان قوڵتربۆوە. (تێبینی بکەن ئەوکات یەکگرتوو و کۆمەڵ لەگەڵ گۆران ئەمەخواستیان بوە). سیستمی پەرلەمانی دوو کۆڵەکەی هەیە: یەک: سەرۆک لە ناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت دوو: دەسەڵاتەکانی سنوردارو تەشریفاتی و رەمزی بێت ئێستا ئەوەی بەدەستهاتووە تەنها یەکێک لە کۆڵەکەکانی سیستمی پەرەلەمانی چەسپیوەو کۆڵەکەیەکی تری گرنگی ماوە. ئەم هەنگاوەو گرنگەو بەری رەنج و خەباتی گۆڕان و کۆمەڵ و یەکگرتووە لە دوای ۲٠٠۹ وە. یەکگرتوو و کۆمەڵ و گۆڕان زۆر کاری گەورەیان کردوە بە هاوبەشی. ئەڵبەتە لە داهاتوشدا زۆر کاری گەورە هەیە هەر دەبێ ئەو سێ لایەنە بەیەکەوە شان بدەنە ژێر باری. بۆیە بەردەوام بون لەسەر ئەو هێرشانە بۆسەر گۆڕان زیانی گەورە بە جەبهەی چاکسازیخواز دەگەیەنێت.
.gif)
كەمال چۆمانی ئێستا هەمو هێزەکان بە پشکەکانیان رازین. چیتر کێشە لەسەر پۆستەکان نەما. لە بێچارەییشمان، قبوڵمانە کە تا ئێستا پرسی کارنامەی حکومەت، پلان و ستراتیژ جێی گرنگیپێدانی هیچ هێزێک نەبوە. دەی با بزانین کام هێز لە پارلەمان و حکومەت خەمی ٢٨٠٠ توشوی ئۆتیزم لە هەرێمی کوردستان دەخوات؟ ئایا بە راستیی شەڕی پۆست و سەرچاوەکانیان بو یان شەڕی خزمەت؟ بەڵام حکومەت نابێت پلان و ستراتیژی نەبێت. نابێت کارنامەی نەبێت. حکومەت ئەگەر وەک ئینسانیش مامەڵە لەگەڵ وڵاتییەکان ناکات، هەندێک کەس هەن لە کۆمەڵگادا پێویستییان بە مامەڵەی ئینسانییانەتر هەیە کە پشتگوێخستنیان ئەوپەڕی نائینسانییە. لە هەمو ئەو توێژ و گروپانە ماڵوێرانتر، ئەو منداڵ و کەسانەن توشی ئۆتیزم بونە -بێگومان نەخۆشیی تریش زۆرن-. دایک و باوکیان ئازاری زۆر دەچێژن، نە حکومەت و نە کۆمەڵگاش لە خەمەکانیان ناگات. بە پێی راپۆرتێکی ئێنئاڕتیی کە ئومێد چۆمانیی ئامادەیکردوە -ئومێد چونکە خۆی منداڵی ئۆتیستیکی هەیە بۆیە زیاتر لە ئازارەکانی ئەو منداڵانە و دایک و باوکیان تێدەگات، میدیا ئەو کەسانەی ئیهمال کردوە، بەداخەوە- زیاتر لە ٢٨٠٠ توشبو بە ئۆتئیزم هەن، ئۆتیستیک. لە تەواوی کوردستاندا، تەنها سێ سەنتەری راهێنان هەن. تەنها لە هەولێر، نزیکەی ١٠٠٠ ئۆتیستیک هەیە، کەچی سەنتەرەکە تەنها ٣٢ کەسی وەرگرتوە. سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزم دەڵێ هەرێمی کوردستان پێویستی بە ١٥٠-٢٠٠ سەنتەر هەیە. دەشڵێت ١٠٠ خێزان کوردستانیان جێهێشتوە هیوابڕاوانە بەدوای ژیانێکی تر کەوتون بۆ منداڵەکانیان، بێگومان دیارە دەزانن لە ئەوڕوپا و باکوری ئەمریکا مامەڵەی تایبەتیان لەگەڵ دەکرێت، وەک ئینسان. پارێزگاری هەولێر نەوزاد هادی دەڵێت بە هۆی قەیرانی دارایییەوە حکومەتی هەرێم نەیتوانیوە سەنتەری پێویست و پرۆفێشناڵ دروستبکات، ئەی حکومەت لە ٢٨ ساڵی رابردو چی کردوە؟ حکومەتی هەرێم ٢٨ ساڵە نەیتوانیوە ژیانێکی شاییستە بۆ ئەو توێژە بێگوناهە فەراهەم بکات. خەڵک و میدیا و رێکخراوەکانیش ئاوڕیان لێ نەداونەتەوە. چیتر ناکرێ ئەو توێژە ئاوا ئیهمال بکرێت. پێویستە ئاوڕیان لێ بدرێت. مەلاکان و وتاربێژان پێویستە واز لەوە بێنن خەڵک کافر بکەن، بەڵکو پێویستە قسە لەسەر ئەوە بکەن ئەگەر حکومەتیش فاشیلە لە گرنگیدان بەو منداڵانە، لای کەم خەڵک رێز و خۆشەویستیی نیشانی ئەو منداڵانە و بەخێوکەرانیان بدات. ئەگەر کابینەی نوێ توانی لای کەم نیوەی لەجیاتی ٢٠٠ سەنتەر تەنها ١٠٠ سەنتەر دروستبکا و ژیانی ئەو توێژە بگۆڕێت، دەکرێت بڵێین شتێکی کرد کە لە ٢٨ ساڵی رابردو کابینەکانی رابردو نەیانتوانی بیکەن. سیستەمی تەندروستیی عێڕاق و هەرێمی کوردستان، سیستەمێکە کە حکومەت ئەرکی سەرەکییەتی ئەو سەنتەرانەی دروستکردبێتن. ئەوانەی لە ٢٨ ساڵی رابردو بەرپرسیار بونە لە سێکتەری تەندروستیی لەناو کابینەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەتایبەت سەرۆک حکومەت و جێگرەکەیی و وەزیری تەندروستیی، دەبێت خەجاڵەتیی بکێشن کە فاشیلترین کەس بونە کە بەڕاستی جگە لە ئازار و ناتەندروستیی شتێکیان نەکردوە لەبارەی تەندروستیی.
فارس نەورۆڵی ئەگەربڕیاربێت لەدنیای دیموکراتی و سیستەمی دیموکراتی دابژین و پێکەوە ، گەمەی دیموکراتی بەڕێوە بەرین دەبێ ڕێسایەک بۆڕێکخستنی بەڕێوەبردنی گەمەکان دابنێین ،کەبڕیارە پێکەوە بژین دەبێ یاسایەک بۆ ئەوجۆرە ژیانەھەبێت، کە تێیدا دەژین و ڕەچاوی چاکەی گشتی بکەین ، چونکە یاسا وەزیفەیەکی شەرعی ھەیە کە بریتییە لەڕێکخستنی کۆمەڵگا، بەتایبەتی میللەتێکی وەک کورد دەبێت لەگەمەی سیاسی نێوان ھێزە سیاسییەکان زۆر ھەستیاربێت چونکە لەقۆناغێکی ھەستیاردایە. ئێستا بابەتی گەرم مەسەلەی پێکھێنانی حکومەتە کە لە دوای ھەڵبژاردنەکانەوە گفتوگۆکان دەستی پێکردوە، ھەمولایەکیش دەزانین ڕێژەی کورسی لایەنەکان چەندە، ئیتر لەژیانی دیموکراتیدا زۆرینە نەخشە ڕێگا دیاری دەکات، دیاریشە پارتی ھێزی یەکەمە کەچی ماوەیەکی زۆرە گفتوگۆکان ئەنجام نادەن بەدەستەوە، ئەمەش بەھۆی کەم و زۆری پشکەکانەوە یاخود خەیاڵی پەنجا بە پەنجا، بەردەوامی ئەم شێوازە لە گفتوگۆ وادەکات خەڵک متمانەی بەدەنگدان نەمێنێت، ئاخر خەڵک پرسیاردەکات، کەدەنگدان سەنگی مەحەک نەبێت ھەڵبژاردن بۆچی، بۆبەشداربین لەھەڵبژاردن ، چونکە ئەوە ھێزە سیاسسیەکانن ھۆکارێکی یاریدەر دەبن، بۆدروستکردنی متمانە بۆبەشداربونی ھاوڵاتیان لەپرۆسەی سیاسی. ئەوەی سەرەوە یەکێکە لەمەرجەکانی، بنیاتنانی دیموکراتی جێگیر بەھۆی گرنگی ڕۆڵی حیزبەکان، لەبنیادنانی دیموکراتی بەڵام ئەگەر حیزبەکان ، لەپێوەرەکانی دیموکراتی دەرچن ، ئیتر ھاوڵاتی، چی بڕوایەکی بەھەڵبژاردن بمێنێت ، لەکاتێکدا چەپ و ڕاست و ناوەڕاست باس باسیان دیموکراتی و بەرژەوەندی گشتییە ، بەڵام واقع بۆ بەرژەوەندی حیزبییە. ئەگەر دورلە دیدی حزبی سەیری گفتوگۆکان بکەین ، پارتی سەرەڕای ئەوەی کە ھێزی یەکەمە بەڵام لەبەر ئەوەی واقیعی حاڵ دەخوێنێتەوە لە پشکی خۆی دەستی ھەڵگرتووە و بەخشیویەتی بەلایەنەکانی دیکە ، کەبەلای منەوە ئەمە کارێکی حەکیمانەیە وجۆری تێگەشتنی پارتی بۆ دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردستان نیشان دەدا وەک (کانت) بڕوای وابوو (ھۆشەکانمان جۆری تێگەشتنمان بۆ واقیع پێکدەھێنێ)، ئەمەش دروستی تێگەشتنی پارتی نیشان دەدا. لەلایەکی دیکەوە ئەم گفتوگۆ و مشتومڕەی لەسەر پێکھێنانی حکومەت حاڵەتێکی دروستە وەک وەرزشێک بۆ دەربازبوون لەپەتای توندوتیژی لەھەمانکاتدا دەکرێت ئەم گفتوگۆیانە ببنەھۆی کرانەوەی لایەنەکان بۆئەوەی ، ببێتە ھۆی لەدایک بوونی دیدێکی نوێ بۆسیاسەت بۆ پێکەوە ھەڵکردن و پێکەوە ژیان بەڵام گفتوگۆکان ، بیزەنتی نەبێت دواجاردەکرێ ھەریەکە و ڕێگای خۆی بیرکردنەوەی خۆی ، ئەزمون بکات بەمەرجێ خاڵی ھاوبەش گەڵاڵە ببێت لامان ، گەر نەگەینە خاڵی ھاوبەش ، واتە کورتبینی لە سیاسەت و ناڕێک و پێکی لەژیان ، (ھێربێرت مارکۆزە) دەڵێ: (ھەموکۆمەڵگایەکی ڕێک و پێک پێویستی بەھێزێک ھەیە کە لە لایەن ھەمویانەوە پەسەندکرابێت) ، بۆ ئێستای کورد ئیرادەی خەڵک خاڵی ھاوبەشە ھێزی ھاوبەشە کە لە سندوقەکانی دەنگدان دەریانبڕی ، کەواتە چیتر پێویست ناکات یاری بەکات بکرێت دەرونی خەڵک ماندوترکەین ئەگەر لایەنەکان خەباتیان بۆ دیموکراتی کردوە دەبێت پابەند بن بە پێوەرەکانی دیموکراتی ، لەم گەمەی گفتوگۆیەدا قوربانیدان باشترە لەتێکچونی ڕەنگی تابلۆکە ، پێشموایە پارتی و یەکێتی بۆزەمەنێکی دیکە پێویستیان بەیەک ھەیە بۆ شێوازی بەڕێوەبردن ئیتر دەکرێت ناویشی بنێین ڕێککەوتنی دەفعی بەڵا کەواتە پێویستە گەمەی پێکنەھێنان بگۆڕن بۆ بەرنامەی پێکھێنانی.
ژوان ئەحمەد سەعید شەش مانگە ، 13 كۆبونەوە كراوە، سەدان كادری بێموچەی یەكێتی رەوانەی سەر شاشەكانی تەلەفزیۆن كران تا داكۆكی لە ( گەڕانەوەی شكۆ، هاوسەنگی، شەراكەتی راستەقینە، ملنەدان بۆ پاشكۆی) بكەن. ئەمانە ئەو چەمكانە بون كە شەش مانگە سەركردایەتی یەكێتی دەرخواردی بنكەی جەماوەری خۆیانی دەدەن، زۆر بەدەنگی بەرز هاوار كرا ئیدی شوێن كەس ناكەوین، ڕێگە نادەین پارتی بە خواستی خۆی یاری بە موقەدەراتی خەڵك بكات، ناكرێ سەركایەتی تەسلیم بە پارتی بكرێتەوە. شەش مانگە واتان لە كادر گەیاند كە گرێكوێرەی ڕێك نەكەوتن لەگەڵ پارتی، پۆستی پارێزگاری كەركوك‌و وەزیری دادی عێراق‌و سیستمە. بەڵام بە قودرەتی قادر، شەش مانگ هیچ نەكرا، 13 كۆبونەوە هیچی پێ نەكرا، كەچی بە قودرەتی تەكنەلۆژیا، بە یەك پەیوەندی تەلەفونی ڕێكەوتنەكە كرا. ئایا هەڕەشەكەی بارزانی بوو زەنگی مەترسی لێدا بۆ سەر پرۆژە‌و بەرژەوەندیەكانی هەولێرو ناوچەكانی ژێردەستی پارتی؟؟!!! گفتی داتاشینی پێگە بوو بۆ كوڕ‌و كچ‌و‌و خزم و خوێش ئەمەی كرد‌و بە چەند خولەكێك گرێكوێرەكە نەك نەكەوتە دەم بەڵكو بە دەمێ: كرایەوە؟؟؟!! چاوەروان بوم ئەوانەی كە زۆر توند بون‌و لە وەفدی دانوستانكار‌و سەركردایەتی یەكێتین، وەڵامێك بۆ هەرەشەكانی بارزانی بدەن بەخەڵك نەك بە خۆیان!!! چاوەروان بوم پارتی بێتە سەرچۆك چونكە دواجار حكومەت بەبێ یەكێتیش پێك بێت لە حكومەتێكی نیوە یان كەم ئەندام زیاتر نەدەبوو كە بارزانی ئامادە نیە ڕیسكی لەو شێ,ەیە بە كوڕەكەی بكات، مەگەر شەڕی ناوخۆ هەڵبگیرسێنێت كە ئەوەش مەحاڵە بۆ هەردولا لە سایەی بەرژەوەندیەكان!! ئێتسا تەنیا یەك شت ماوە ئەوییش دەنگدانە بە یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، كە بەم رەفتار‌و ئاكارانەتان دڵنیام فشار دەخەنە سەر فراكسیۆنی یەكێتی بۆ ئەوەی دەنگی پێ بدەن ئەم ( كەوتنەتان بەبێ ( ڕێ) پیرۆز، ئەمە ڕێك - كەوتن بوو نەك ڕێكەوتن... ئەگەر بەو شێوەیەش بێت ئەوا حزبەكەمان توشی سزای قورس دەكەن بیریشتان نەچێ، جارەكانی پێشوو كادر لە پشتی رێكەوتنەكەتان بوو، بەڵام ئەم جارە تەنها خۆتانن‌و تەنها خۆیشتان بەرپرسیارن لە بەرامبەر ئەم ڕێكەوتنە زۆر خراپە، باجەكەشی هەر خۆتان دەیدەن دڵنیابن
چیا عەباس ماوەیەک پێش هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٣ لە کوردستان بوم، رۆژێک لە گەڵ کۆمەڵێک دۆست و ناسیاو لە ماڵەکەی کاک نەوشیروان لە گردەکەی عەلی ناجی بوین. دوای نانخوارنی نیوەرۆ و ماڵئاوایی کاک نەوشیروان داوای لێکردم لای بمێنمەوە. وەک هەمو جارێک لە سەر قەنەفە کۆنەکەی دەستی چەپی دەرگای ژورەکە دانیشت و بەندەش لە سەر قەنەفەیەک لە دەستی چەپیەوە. بەدەم چا خواردنەوە و جگەرە کێشانەوە کۆمەڵیک بابەتی وروژاند، تەوەرەکان گشتی و هەمە جۆر بون. دوای نزیکەی چارەکە سەعاتێک، نیشانەکانی جدی و خەمخۆری بە روخساریەوە دەبینرا، گوتی: دەزانیت تا ئێستا گۆڕان زۆر باشی هێناوە، بەرەو دامەزراوەبون هەنگاوی گەورەمان ناوە، گۆڕان بۆتە رەقەمێکی سیاسی گەورە لە هەرێم و عێراق، وڵاتانی دراوسێ دەیانەوێت پەیوەندی فراوان لە گەڵمان دروست بکەن و چەند عەرزێکی تەماع وروژێنەریان( ئەو دەستەواژەی موغری بەکارهێنا) بۆ کردوین، بۆ خۆم کاری جدیم لە سەریان نەکردوە چونکە ئەوان لە پەیوەندیەکاندا پێویستیان بە هێزی چەکدار و دەزگای جاسوسیە، من هەر دوکیانم نیە و گەر هەشم بێت نایان کەم بە دەسکەلای هیچ وڵات و هێزێک. هاوکات باسیشی لەوە کرد کە گۆڕان و هیچ هێزێکی تر ناتوانێت بە تایبەت حساب بۆ کاریگەری ئێران لە سەر کوردستان نەکات، چەند جارێک پەیوەندی پچرپچرمان لە گەڵ تاران هەبوە. لە درێژەی باسکردنەکەدا ئاماژەی کرد بەوەی سنورەکانی دەسەڵاتی گۆڕان دیارن، ئەوەی گۆڕانیش لە پەرڵەمان و لە ئاستی جەماوەریدا دەیکات بە ئەرکێکی ئەخلاقی و کۆمەڵایەتی بەرامبەر بە میللەت و جەماوەری گۆڕان دەبینین، کاریگەری خۆیان هەیە بەڵام یەکلاکەرەوە نین بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی قۆناغەکە، گوتیشی گەر بەو شێوازە بەردەوام بین دابینکردنی زۆربەی پێداویستیە مرۆیی و داراییەکانی گۆڕان ئەستەم دەبێت، ئەمە لە کاتێکدا سەدان هەڵسوراوی گۆڕان سزا دراون، لە کار لابراون و نانبراو کراون، زیادە بۆ ئەمانەش وڵاتانی دراوسێ دەتوانن ئەزیەتمان بدەن. لە درێژەی قسەکانیدا باسی ئەوەشی کرد کاتێک بگاتە سەنگی مەحەک پارتی و یەکێتی ملکەچی پرۆسەی پەرلەمانی نابن، بە پێچەوانەوە ئەوان سودیان لە ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی کردوە، چونکە هەمی سەرەکی زلهێزەکان لە عێراق پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراقە، ئوپزسیۆنی کوردستان ئەو سەقامگیریەی ئەم بەشە گرنگەی عێراقی بۆ دابین کردون. نایشارمەوە باسیشی لەوە کرد بۆ خۆی زۆر ماندوە و بۆ رەچاوکردنی باری تەندروستی پێویستی بە پشویەک هەیە. دەرباری ئەم خاڵە پێمگوت: کاک نەوشیروان پاسپۆرتەکەت بدە بە بەرێوەبەری نوسینگەکەت ( ئەو کات توانا فائق هوشیار بو کە پێشتر خۆم لە سەر ئەو بابەتە قسەم لە گەڵ کردبو)، لە گەڵ مامۆستا جمال بە سێ قۆڵی دەچین بۆ شوێنێک بۆ ماوەی یەک دو هەفتە تا پشویەکی باش بکەیت، پێشم گوت کە خۆم سەردانی ناوچەی نۆرماندی فەرەنسام کردوە، ناوچەیەک دڵگیر، هێمن، مێژویی و دور لە زومی کامیرا و فزوڵیەکان. لە وەڵامدا گوتی بیرۆکەکەم پێ باشە، ئەوە بۆ ماوەیەک دادی من دەدات بەڵام گۆڕان زیاتر لە من پێویستی بە پشو و خۆرێکخستنەوە و خۆدارشتنەوە و داهات و سەقامگیری هەیە. پاش نیو سەعات تێگەشتم وەڵامێکی کورت و موفیدی لێم دەوێت، بەو نەریتەی کاک نەوشیروان ئاشنا بوم و تێشگەیشتم ئەم پرسەی لە گەڵ چەند کەسێکی تر باسکردوە، منیش راستەوخۆ و بە کورتی پێم گوت: کاک نەوشیروان بەشێکی ئەوەی جەنابت دەتەوێت بە بەشداریبون لە حکومەتی هەرێمدا دەکرێت. بە کورتی وەڵامی دامەوە و گوتی: بیرێکی لێدەکەمەوە، بەیانی زو وەرە بۆ مەکۆی سەرەکی تا لە گەڵ برادەرانی تر باسی بکەین. بەیانی رۆژی داهاتو لە مەکۆی سەرەکی بوم، وەک نەریتی هەمو رۆژێک زۆربەی بەرپرسی ژورەکان و هەڵسواروە باڵاکان ( ئێستا بەشێکیان ئەندامی خانەی راپەراندنن) لە ژوری کۆبونەوەکان ئامادە بون. کاک نەوشیروان دەستی بە قسەکردن بە ئاراستەی قسەکانی رۆژی پێشوتر کرد، کتوپڕ تەلەفۆنێک بۆ کاک نەوشیروان هات، تێگەێشتم کاک کاردۆ محمد، سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕانی ئەو خولەی پەرلەمانی کوردستان بو، پرسیارەکەی ئەوەبو کە فراکسیۆنەکان کۆدەبنەوە بۆ بریاردان لە کراوەیی یاخود داخراوەیی هەڵبژاردنەکانی کوردستان. ئەم بابەتە کاتێکی زۆری برد. لە دوا ساتەکانی ئەو دانیشتنەدا کاک نەوشیروان ئاماژەی دا بەوەی بەشداریکردن لە کابینەی ئایندەدا ئەگەرێکی کراوەیە لە بەردەم گۆڕاندا. ئەوەندەی بیرم بێت گرژی نارەزایی بە روخساری کەمێکی ئامادەبوانەوە دەبینرا. رۆژانە دەمبینی کاک نەوشیروان بە خەستی سەرقاڵی رێکخستنی کەمپینی هەڵبژاردنەکە بو، لە دانیشتنەکانی بەیانیاندا جەختی دەکردەوە لەوەی دەبێت گۆڕان بە قەد بەرەی خۆی پێی رابکێشێت، نە دژایەتی کوێرانە و بێسەروبەر و نە دۆستایەتی و نزیکبونەوەی بێ بنەما بکات، پێویستە گۆڕان کەسایەتی سیاسی و مەعنەوی و جەماوەری خۆی بپارێزێت. گۆڕان بەشداری حکومەتی کرد، روداوەکانی دواتر لای هەموان ئاشکرایە. چەند مانگێک پێش وەفاتی کاک نەوشیروان بۆ ماوەیەک لە لەندەن لای بوم، دەرفەتێک بو دوبارە نابێتەوە، رۆژانە ورد و درشتی یادەوەریەکانی خۆی لە کەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ و تا کەناری تایمس بە وردی باس دەکرد. ئەوەی لەم نوسینەدا مەبەستمە هەڵسەنگاندنی بەرێزی بو بۆ پرسی گۆڕان و حکومەت. وێرای ئەوەی کاک نەوشیروان چەندین نوسینی دەرباری حکومەت و حوکمرانی و حزب بڵاوکردۆتەوە، لە گەڵ ئەوەشدا هەڵسەنگاندن و بۆچونی بۆ ئەزمونی گۆڕان و حوکمرانی لەم خاڵانەدا کۆدەکەمەوە: یەکەم: گۆڕان پێویستی بە حوکمرانی بو تا بۆ خەڵکی بسەلمێنێت کار بۆ ئامانجەکان و پەیامە بنەرەتیەکانی دەکات، لە پشت قسە و لێدوان و دروشمەکاندا خۆی کەنارگیر ناکات، دوەم: لە گەڵ کاک مسعود باسی خواست و بەرنامەکانی گۆڕانی کردوە، تایبەت لە چەند بوارێکی گرنگدا، وەک: رێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و بە نیشتمانی کردنیان بە رێگەی تەجنیدی ئیجباری و مەشق و راهێنان و پڕ چەککردنیان بە سیستەمێکی سەربازی دیاریکراو، سێیەم: دارشتنی دامەزراوە و سیستەمێکی نیشتمانی بۆ مامەڵەکردن بە سەرچاوەکانی وزە لە کوردستان، چوارەم: پەرلەمانی کوردستان مەرجەعی سەرەکی بێت بۆ پەیوەندیەکانی هەرێم لە گەڵ بەغدا و حزبەکان بە رێگەی فراکسیۆنەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆڵی خۆیان ببینن، پێنجەم: پێویستە کوردستان پاش نزیکەی سەدەیەک لە ئەزمونی جۆرا و جۆر لە گەڵ سنورەکانی لە گەڵ بەشەکانی تری عێراقدا پشتێنێکی ئەمنی بۆ خۆی دروست بکات، ئەمەش بە رێگای پرۆژەیەکی گەورەی نیشتەجێکردنی کورد لەو ناوچانە، ئاوادانکردنەوەیان، دروستکردنی دامەزراوەکانی فەرمانرەوایی، دابینکردنی هەلەکانی کار بۆیان، دابینکردندنی ئارامی و خزمەتگوزاریەکان بۆیان. شەشەم: پێرەوکردنی شەفافیەت و دادپەروەری و سەروەری یاسا لە حوکمرانیدا. کاک نەوشیروان بە وردی لە کرۆکی پرسی حوکمرانی هەرێم تێگەیشتبو، هێزی چەکدار و پارە و وەلا و بنەماڵەیی و مێژو و حزب و کەسایەتیە ناودارەکان کۆڵەکە بنەرەتیەکانی حوکمرانین، پەرلەمان و دامەزراوەکانی تر ئارایشتەکردنێکی سەردەمانەیە بۆ ئەو پرۆسەیە، بۆیە بە لایەوە گرنگ بو بە وردی باسی یەکێک لەو خاڵانە بکات کە لە گەڵ کاک مسعود وروژاندبوی: ئەویش رێكخستنەوە و یەکگرتنی هێزەکانی پێشمەرگە بو. لەو روەوە گوتی: ئێمە وەک گۆڕان چەند پرۆژەیەکمان بۆ ئەو مەبەستانە ئامادە کردبو و دابومان بە پارتی، تایبەت دەرباری تەجنیدی ئیجباری و بە نیشتیمانیکردنی هێزەکانی پێشمەرگە. پێشتر ئەو وەزارەتە لە پشکی یەکێتی بو، گۆڕان و وەزیرەکەی لەو پۆستەدا تازە بون، کارمەند و بەرپرسە باڵاکانی وەزارەتەکە کە زۆربەیان سەر بە یەکێتی بون رێگری سەختیان لەو کارانە دەکرد، کاک مسعودم لەو دۆخە ئاگادار کرد، ئەوەبو کاک مسعود پەیامێکی بۆ وەزیری پێشمەرگە نارد و تێیدا داوای لێکرد هەر کەسێک رێگری لە کارەکانی دەکات ئاگاداری کاتەوە تا ئیجرائاتی پێویستی بەرامبەر بکات. دوای دورخستنەوەی وەزیرەکانی گۆڕان لە کابینەی هەشت وەزیرەکان و نوێنەرانی گۆڕان دەیان توانی بە لایەنی کەمەوە بێنە سەر تەلفزیۆن و راستیەکان بۆ خەڵک باس بکەن، مەخابن زۆر کەم لێیان و زۆر درەنگ ئەو کارەیان کرد. بۆیە چەندجار دەیگوت نازانم گلەیی لە کێ بکەم؟ ئەو سەردەمە گرێ کوێرەی بنەرەتی جۆری سیستەمی حوکمرانی بو، گۆڕان پێداگری سەختی لە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لە لایەن پەرلەمانەوە و کەمکردنەوەی دەسەڵاتەکانی دەکرد. کاک نەوشیروان لەو بارەوە نوسیویەتی: " هه‌رکه‌س چاودێری ره‌وتی سیاسی روداوه‌کانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی کرد بێ و، وتار و قسه‌کانی ئێمه‌ی له ده‌زگاکانی راگه‌یاندن دا خوێندبێته‌وه یا بیستبێتی، ئه‌زانێ ناکۆکیه‌کانی ئێمه له گه‌ڵ حیزب و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی به هیچ جۆرێ له سه‌ر شتی شه‌خسی نیه به‌ڵکو له سه‌ر جۆری به‌ڕێوه‌بردنی وڵاته‌که‌یه". زیاتر لە ساڵێک دوای دورخستنەوەی گۆڕان لە حکومەت چەند جارێک پرسیار لە کاک نەوشیروان کراوە هەڵسەنگاندنی بۆ دۆخەکە چیە؟ لە وەڵامدانەوەدا دەگەرایەوە بۆ کارنامەی گۆڕان و جەختی دەکردەوە لەوەی ئەو باجەی گۆڕان داویەتی باجی پرەنسیپەکانیەتی، بەتایبەت پرسی جۆری سیستەمی حوکمرانی. لە دوا مانگەکانی ژیانیدا قەناعەتێکی لا دروستبوبو، لە کۆبونەوەیەکی فراوانی گۆڕان لە لەندەن راشکاوانە باسی لێکرد، ئەویش ژیانی پەرلەمانی لە کوردستان کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە. ئەم قەناعەتە بیرکردنەوەی بە ئاراستەیکی تر لە جۆری حوکمرانیدا بردبو، زۆر باسی دەکرد و تەنانەت نمای کوری بە پەرۆشیەوە چوبوە وردەکاری و قوڵایی ئەو ئاراستەیەوە، خوا یار بێت لە کاتی گونجاودا باسی وردەکاریەکانی دەکرێت. کاتێک مرۆڤ بێ ئومێد بو لە هەر شتێکی ژیان بێگومان بە دوای ئەڵتەرنەتیڤەکاندا دەگەرێت، قەدەر و زەمانە ئەو دەرفەتەی بە کاک نەوشیروان نەبەخشی. ئێستا، تایبەت پاش شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم، کارەساتەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر، گەرانەوە بۆ بەغدا، شکستی چەمکی سەربەخۆیی ئابوری، باڵادەستی زلهێزەکانی دنیا و ناوچەکە لە کاروباری باشور، مانەوەی مەترسیەکانی تیرۆریزم لە دەوروبەرمان، لاسەنگی هێز نێوان کورد و دەسەڵاتەکانی تر بە زەرەری کورد و لە هەموشیان گرنگتر کاڵبونی بەرچاوی متمانەی خەڵکی کوردستان بە پەرلەمان و حکومەت و فەرمانرەوایی، پرسیارەکە ئەوەیە پێویستمان بە چ جۆرە سیستەمێکی حوکمرانیە؟ ئەزمونەکانی پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن لە ناوچەکەمان ساوان، بە تەنیشتیانەوە لە سایەی لاوازی هۆشیاری کۆمەڵایەتی، هێزی دەسەڵاتی مێژو، حزب، کەسایەتیەکان، ئاین و بنەماڵە ناودارەکان رۆڵی زۆر کاریگەریان لە سەر پرۆسەکە هەیە. هەرچەندە تموحی سیستەمی دیموکراسی زۆر جوان و رەوایە، بەڵام ئەو ئەزمونانە سەلماندویانە بۆ ئەوەی نەبێت بە تموحێکی نەزۆک پێویستە لە کۆپیکردن و لاساییکردنەوە خۆمان دور رابگرین و بیر لە جۆرێک سیستەمی حوکمرانی بکرێتەوە کە بتوانێت هاوسەنگی نێوان پێکهاتە ناکۆک و رکابەر و ناحەزەکان بە یەکتر رابگرێت و کۆیان بکاتەوە تا سیستەمەکە هی هەموان بێت و خۆیان بە خاوەنی بزانن. ئەزمونەکانی دیموکراسی تورکیا، چەند وڵاتێکی کەنداو، میسر، جەزائیر، لوبنان و تەنانەت ئەزمونی ئێرانیش سەلماندویانە کە بەرەو هەڵدێر دەرۆن و میللەتەکان باجەکەی دەدەن. کاتێک بە پرەنسیپە بنەرەتیەکانی پرسی دیموکراسی ئاشنا دەبین: نوێنەرایەتیکردنی میللەت، هەڵبژاردنی ئازاد و پاک، جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان، یەکسانی سیاسی بۆ هەمو لایەک (دابینکردنی مافەکانی کەمینە)، بونی دەستور، ئازادی هاوڵاتیان پارێزراو بێت، بونی کاریگەریانەی رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و میدیای ئازاد، دەتوانین نمونەی حوکمرانی و سیستەمەکەی لای خۆمان هەڵسەنگێنین. هەنگاو دراون بەڵام زۆرمان ماوە، چونکە هێشتا چەک و پارە و هاوکێشە سیاسیە ئاڵۆزەکان تەحەکوم بە ئێستا و ئایندەمان دەکەن. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٣ی ئەپریلی ٢٠١٩
.gif)
عەدنان عوسمان - زۆرجار کە باس لە توراسی کاک نەوشیروان ئەکرێت، هەندێک ئەوە لەبیری خۆیان ئەبەنەوە کە نەوشیروان مستەفا سەرکردەیەکی سیاسیی بو، قسەو رەفتار و کردارەکانی زادەی واقعێکی سیاسی دیاریکراون. بە گۆڕینی ئەو واقعانە، بیر و سیاسەت و تەکتیکی ئەویش گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە. - خۆ گەر ناچاربین باس لەو توراسە بکەین ئەبێ بزانین کۆکراوەی کرداری سیاسی ئەو، هەوڵدانە بۆ ئیتیفاق نەک دوبەرەکی و ئاڵۆزی. تەنانەت لەسەردەمی ئۆپۆزسیۆنبونی گۆڕانیشدا، هەوڵدرا لەگەڵ لایەنەکانی تری دەرەوەی فەلەکی پارتی و یەکێتی هەماهەنگی و هاوکاری هەبێت و پێکەوە پرۆژەکان گەڵاڵە بکەین. دواتریش هەر لەسایەی رێبەرایەتی ئەو، رێکەوتنی هەمەلایەنە لەگەڵ یەکێتی و پارتی کرا. - ئەگەر ناچاریش بکرێین لە یەک دێڕدا باس لە شێوازی سیاسی نەوشیروان مستەفاو گۆڕانی سەردەمی ئەو بکەین ئەوە دەبێ بڵێین: ئۆپۆزسیۆن بونی ئازایانەو راشکاوانەو کورد گوتەنی تاسەرئێسقان، وەیا هاوپەیمانێتی راستگۆیانەو جدییانەو خەمخۆرانەو بێ هیچ دڵەراوکێ و سڵەمینەوەیەک. - قسەکردن لەسەر سیستەمی حوکمڕانی هەرێم تەنها لە گۆڕانەوە دەست پێئەکات. پێشتریش تەنها کاک نەوشیروان لە ٢٠٠٥ نیگەرانیەکانی خۆی لەسەر یاسای سەرۆکایەتی هەرێم خستە روو. تا ئەم ساتەوەختە، هیچ هۆکارێک نیە کە گۆڕان ناچار بکات پاشگەز بێتەوە لەو رەخنانەی خۆی. هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لە ناو پەرلەمانەوەو سنوردارکردنی دەسەڵاتەکانی، نە لە پێگەکەی کەم ئەکاتەوەو نە بێنرخی ئەکات. بەپێچەوانەوە دەکرێ رۆڵێکی گرنگی هەبێت بەتایبەت لەنێوان بەغداو هەرێمدا. - کاک ئەرسەلان بایز ئەڵێ کە کاک نەوشێروان پێی وتم تەنها مەرجی ئەو هەڵبژاردنی سەرۆکە لە نێو پەرلەماندا. لەوانەیە کەس بە قوڵی لەسەر ئەم ویستەی کاک نەوشیروان قسەی نەکردبێت. ئەبێ ئەو پێداگریە لەچیەوە هاتبێت؟ سەرباری قەناعەتی تەواوی کاک نەوشیروان بە سیستەمی پەرلەمانی و خۆی گوتەنی هاوتاکردنی ئێرە بەوەی بەغدا، بەڵام ئەو ئەیویست پۆستی سەرۆکی هەرێمیش بخرێتە نێو ململانێ ودابەشکاریە سیاسیەکان، بۆ ئەوەی لەو رێگەیەوە هیچ پۆستێک نەمێنێت بەشێک نەبێت لەرێکەوتنی لایەنەکان. - گۆڕان بزوتنەوەیەکی ئیسڵاحییە، کۆمپانیا نیە. گەورەترین کێشە کە روبەروی گۆڕان بێتەوە راوبۆچونی جیاواز نیە، بەڵکو زاڵبونی عەقڵییەتی بەکۆمپانیا تەماشاکردنی گۆڕانە. خەمی گۆڕان ریفۆرمە لە دەسەڵاتەکان و دژایەتیکردنی گەندەڵییە، ئیش دۆزینەوە نیە بۆ ئەم و ئەو. گۆڕان لە پێناوی هەڵوێست و پرەنسیپەکانی، پۆستەکانی کردە قوربانی، ئەبێ وریابین قەزیە سیاسیەکەمان نەکەینە قوربانیی پۆست. - گۆڕان نابێ لە میحوەری پارتی و ناشبێ لە میحوەری یەکێتی بێت. گۆڕان ئەبێ لە میحوەری خۆیدابێت و، لە کابینەی تازەو پەرلەمان، کار لەسەر ئەجینداو ئامانجی خۆی بکات بە هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەکانی تردا. هەر حزبێک کە لەئەوی تری کرد: لە سیاسەت و پەیکەرەی حزبی و شێوازی بەرێوەبردن و رابەرایەتیدا، ئەوا ئیتر هۆکارەکانی بونی خۆی دەمرێنێت و هێڵەکانی جیاوازی کاڵئەکاتەوە تا ئاستی هاوتابون لەگەڵ ئەوی تردا، ئەمەش مەترسیەکی گەورەیە لە پێشیدا.
.gif)
ئارێز عەبدوڵا ھەواڵی رێککەوتنی یەکێتی و پارتی راگەیەندرا و بەو پێیەش یەکێتی بەشداری حکومەت دەکا. بێگومان لەم بارودۆخە رێککەوتن پێویستە، چونکە ھەلومەرجەکان ئەو رێککەوتنە دەخوازن. بەڵام ئایا بەشداریکردنی یەکێتی لە حکومەت دەبێتە مایەی چارەسەری تەواو، رێگەخۆشکردن بۆ چارەسەر یان ھەڵپەساردنی کێشە بنەڕەتیەکان؟ ئاشکرایە بەبێ یەکێتی ئاسان نییە حکومەت پێکبھێندرێ و بەشێوەیەکی ئاسای کاروبارەکان بەرێوەبچن، بەڵام خۆ ناکرێ بارودۆخی کوردستان ھەر بەو شێوە ناسەقامگیر و نا ئاساییە بمێنێتەوە. ئەگەر لەمڕۆ بەدواوە کاربکرێ بۆ جێگیرکردنی سیستمی پەرلەمانی، لەم خولەی پەرلەمانەدا پڕۆژەی دەستور ھەمواربکرێتەوە، بخرێتە ریفراندۆم لەلایەک و لە لایەکی دیکەش لێک جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و بەھێزکردنی دامەزراوەکانی حکومەت و نەھێشتنی سیمای دوو ئیدارەیی بەرنامەی کاربێ دیارە ئەم وڵاتە قۆناغێکی گەورە دەبڕێ و دەکرێ سەرکەوتنێکی مێژوویی تۆماربکەین، بەڵام بەپێچەوانەوە کێشەکان لە ژێرەوە وەکو خۆیان و بگرە بەتەشەنەکراویش بمێنەوە و دوای سێ ساڵ و نیوی تر دەبێ ھەمان بالۆرە لێ بدەینەوە. ئەو کات لە جیاتی سەرکەوتن رێک کەوتن تۆماردەکەین. دەبێ لەبیرمان نەچێ رێککەوتن دوو مانای ھەیە یەکیان ئەوەی ئەمڕۆ لە نێوان یەکێتی و پارتی باسی لێوەکراوە یەکیشیان بە رێکی کەوتنە، کەوتنیش ھەر کەوتنە رێک بکەوێ یان نا رێک بکەوێ. ئەگەر ئەو رێککەوتنە ھەنگاوی تری بەدواوە نەبێ من لە ئێستاوە دەڵێم ئەوە نا رێک کەوتنە تەنانەت ئەگەر رێککەوتنیش بێ.
مەریوان وریا قانیع - ئاراس فەتاح (١) یەکێک لە ئاکارە ھەرە سەرەکییەکانی ھەر کایەیەکی سیاسیی بریتییە لە جوڵە و جێگۆڕکێ و سەرلەنوێ ڕیزکردنەوەی پێگەکانی ناو کایەکه‌یە، بەجۆرێک کە دابەشکردنی دەسەڵات و پێگەی ھێزەکان و کارکردنی دەزگاکان و قورسایی بکەرە سیاسییەکان و جۆری پراکتیکە سیاسییەکان، فۆرمی تر و ناوەرۆکی تازە وەردەگرن. کایەی سیاسیی لە ھەرێمی کوردستانیشدا لەم جوڵە ناوەکەییە بەدەر نییە. لە چەند وتارێکی کورتدا ھەوڵدەدەین ھەندێک لەو گۆڕانکاریی و جێگۆڕکێی و سەرلەنوێ ڕیزکردنەوانە دەستنیشانبکەین کە لە ئێستادا ڕوودەدەن و پێویستیان بە قسەلەسەرکردن و ڕاڤەکردن ھەیە. دواھەمین ھەڵبژاردنی په‌رله‌مانی ھەرێم ھەندێک ڕاستیی تازەی ھێنایە پێشەوە، لە ھەموویان گرنگتر باوەڕنەمانی کۆمەڵگای ئێمەیە بەوەی کە ھەڵبژاردن بتوانێت شتێک لەو فۆرمی حوکمڕانییە بگۆڕێت کە بە چارەکە سەدەیەک قۆرخکاریی و پارچەپارچەکردن و توندوتیژیی و خراپ بەکارھێنانی دەسەڵات و گەندەڵیی و به‌خێزانییكردن و تێکەڵکردنێکی ترسناک و ھەمەلایەنی سیاسەت و ئابوریی بەیەکتری، دروستکراوە. لە دواھەمین ھەڵبژاردندا زیاد لە شه‌ست لە سەدی خەڵکانێک کە مافی دەنگدانیان ھەبوو، بەشداریی ھەڵبژاردنیان نەکرد و پارتی و یەکێتیش بە یەکەوە، لەپاڵ تەزویرێکی ڕێکخراو و سیستماتیکدا، جگە لە بیست بۆ بیست و پێنج لە سەدی کۆی دەنگدەرانی ئەو کۆمەڵگایەیان نەبردوە. ئەو باوەڕەی کە ھەڵبژاردن میکانیزمێک نییە بۆ دەستکاریکردنی ئەو فۆرمە خراپە لە دەسەڵاتی سوڵتانیی لە ھەرێمدا، خەڵکی ئێمەی بەرەو ئەو بایکۆتکردنە برد کە بینیمان. ئەوەی ئێستا ھەیە و دروستدەکرێت دونیای دوای ئەو بایکۆتە گەورەیەیە، لەناویشیدا بەھێزکردنی پایەکانی ئەو فۆرمەیە لە دەسەڵات کە هیچ پێگەیەکی جەماوەریی ڕاستەقینەی لەناو کۆمەڵگادا نەماوە و ھیچ پەتێکی متمانەش لەنێوان ئەوان و کۆمەڵگادا نەماوەتەوە کە نەپچڕابێت. پرسیاری سەرەکیی ئەوەیە ئایا لە قۆناغی دوای بایکۆتکردنی ھەڵبژاردندا چ گۆڕانکارییەک دروستبووە و چیش بەڕێوەیە دروستببێت؟ با سەرەتا لە پەرلەمانەوە دەستپبکەین. پەرلەمانی کوردستان؟ بە پێچەوانەی ئەرک و ھێزی پەرلەمانەوە وەک دەزگایەکی مۆدێرن، پەرلەمانی کوردستان ھەرگیز گەمەکەری سیاسیی ژمارە یەکی ناو کایەی سیاسیی ئێمە نەبووە. پەرلەمانی کوردستان بە بەردەوامی تیمی چوارەم و پێنجەمی سیاسەتکردن و دەزگایەکی پەراوێزیی بووە کە ڕۆڵی دیکۆرێکی سیاسیی بینیوە. بەڵام لەدوای ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٩ و دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئەم دەزگایە قورساییەکی سیاسیی و ڕەمزیی بۆ دروستبوو کە دەیتوانی لە پێگە پەراوێزییەکه‌ی خۆیەوە، کێشەی گەورە بۆ مۆدێلە حوکمڕانییە باڵادەستەکەی پارتی و یەکێتی دروستبکات. پەرلەمانی کوردستان بوو بە شوێنی پێکدادانی سیاسیی لە نێوان بەرەی ئۆپۆزیسیۆن و بەرەی حوکمڕانانی کوردستاندا. ئەم پێکدادانە گەرچی پێکدادانی ناو ڕووبەرێکی سیاسیی پەراوێزیی بوون و فشاری پێکدادانانەکانیش بۆسەر دەسەڵات، تەنھا فشارێکی رەمزیی و سایکۆلۆژیی بوو، بەڵام ھاوکات کێشەی گەورەی بۆ دەسەڵاتدارانی ھەرێم دروستکرد. یەکەمجار بوو ”پەراوێز“ێک لە پەراوێزەکانی دەسەڵات بە ئاشکرا بەگژ ”سێنتەر“ی دەسەڵاتەکەدا بچێتەوە و بڕێکی زۆر لە خراپهو خهوشهكانی دەربخات و ھێماش بۆ فۆرمێکی تر لە سیستهمی سیاسیی و مۆدێلێکی تری حکومڕانیکردن بکات ناکۆک بەوەی لە ھەرێمدا دروستکراوە. تا کار بەوە گەیشت مەسعود بارزانی، کە ھیچ مافێکی یاسایی و ئەخلاقیی نەمابوو وەک سەرۆکی ھەرێم بمێنێتەوە، دەرگای پەرلەمانەکەی داخست و بە دیار چاوی ھەمووانەوە پەکیخست. یەکەمین وانەیەک بکرێت لەو داخستن و ئاوتکردنەی پەرلەمانەوە بەدەستیبھێنین ئەوەیە کە سیستمە حوکمڕانییە باڵادەستەکەی ھەرێم بەڕادەیەک خێزانیی و شەخسیی و سوڵتانییە، بەڕادەیەک نایاسایی و نائەخلاقییە، تەنانەت گیر بەدەست ھەموو ئەو پەراوێزانەشەوە دەخوات کە لە بنەڕەتەوە بۆ به‌خشینی وێنەیەکی درۆزانە بە سیستمەکە دروستکراون، وێنەی سیستمێک کە گوایە دیموکراسییە، ھەڵبژاردنی ئازاد و پاکی تیادا ئەنجامدەدرێت و پەرلەمانێکی سەربەخۆ و بەھێزیش ئاراستەیدەکات. بە درێژایی قۆناغی دوای ڕاپەڕین ئەرکی سەرەکیی پەرلەمانی کوردستان ئەوەبووە ئەم وێنە درۆزنانەیە بە ئەزموونە شەخسییە دەسەڵاتگەرە سوڵتانییەکەی ھەرێم ببەخشێت. پەرلەمان دیکۆرێکی سیاسیی بێت بۆ شاردنەوەی ڕووە ڕاستەقینەکانی دەسەڵات لە ھەرێمدا. بۆیە لەگەڵ دروستبوونی ئۆپۆزیسیۆندا دۆخەکە دەگۆڕێت و پەرلەمان خۆی لە دۆخێکی تازەدا دەبینێتەوە کە لانیکەم ھەندێک لە بکەرەکانی کۆنترۆڵنەکراون و دەتوانێت لەو پێگە وێنەیی و پەراوێزییەی خۆشیەوە، کێشەی گەورە بۆ مۆدێلە سوڵتانییەکە دروستبکات. پەرلەمان لەو ساتەدا لەو ڕۆڵە دیکۆرییە لادەدات کە بۆی دەستنیشانکرابوو، بڕێك له وه‌زیفه‌كانی خۆی و په‌راوێزێكی گرنگ له‌سه‌ربه‌خۆیی ڕێژه‌یی به‌ده‌ستده‌ێنێته‌وه. بۆیە داخستنی په‌رله‌مان ته‌نها مانایەكی ره‌مزیی گه‌وره‌ی نه‌بوو، به‌ڵكو مانا حه‌قیقییه‌كه‌ی ئه‌و ڕاستییه بوو كه هه‌موو سه‌ربه‌خۆییه‌كی ڕێژەیی ئەم دەزگایە، بۆ ھێزێکی وەک پارتی، مانای بوونی جوگرافیایه‌كی سیاسیی مه‌ترسییداره كه له‌گه‌ڵ ستراتیژ و خواسته مۆنۆپۆلخواز و سوڵتانییەکانی ئەودا نایەتەوە و دەبێت یان دابخرێت، یان بە تەواوی کۆنترۆڵ بکرێت. پەرلەمانی ئەم خولە تازەیە مۆدێلی دوای بەگەڕخستنی تاکتیکی داخستنی پەرلەمانە، واتە مۆدێلی پەرلەمانێکە کە دەبێت بە تەواوی کۆنترۆڵ بکرێت. پەرلەمانێک بەتاڵکراو لەو پێگە پەراوێزییە سەربەخۆیەی لە دوای ھەڵبژاردنی ٢٠٠٩ بۆی دروستبووبوو پەرلەمانی ئەمجارە پەرلەمانێکی تەواو کۆنترۆڵکراو و ئاراستەکراوە، ھێندەی لە لقێک لە لقەکانی پارتی دەچێت، ئەوەندە لە پەرلەمانی میللەتێک ناچێت کە ھێزی جیاواز لەناویدا بە دید و ڕوانین و بەرنامەی جیاوازەوە ئامادەبن. له داهاتووشدا هێنده‌ی ”باره‌گای بارزانی“ ئاراستەی سیاسیی و یاسایی په‌رله‌مان ده‌كات، ئه‌وه‌نده ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی حیزبه كۆن و نوێكان ئاراستەی ناكه‌ن. ئەرکی ژمارە یەک و ھەرەسەرەکیی ئەم پەرلەمانە تازه‌یە، پەرلەمانی دوای بایکۆت، بریتییه له چارەسەرکردنی کێشە ناوەکییەکانی ناو خێزانە سیاسییە دەسەڵاتدارەکانی ھەرێم و دۆزینەوەی پۆستی سیاسیی بۆ نەوەی دووھەمی خێزانە سوڵتانییەکان، لەپاڵ بەخشینی ڕەوایەتی یاسایی و سیاسیی بەو پۆستانە. پەرلەمانی ئەمجارە پەرلەمانی بەخشینی شەرعیەتە بە دەستگۆڕکێی دەسەڵاتی نەوە سوڵتانییەکان لە نێوان خۆیاندا. پەرلەمانێکە سەرەتا دەیەوێت ململانێکانی ناو خێزانی بارزانیی، بە تایبەتی ململانێی نێوان دوو ئامۆزاکە و باوکیان، لەڕێگای چالاککردنەوەی دەزگای سەرۆکایەتیی ھەرێمەوە چاره‌سەربکات. چارەسەرێک كه دەخوازێت ده‌سه‌ڵاتی بنەماڵەی بارزانی ھەم لەڕێگای بەیاساییکردن و ھەم لەڕێگای بە دەزگاییکردنەوە بەئەبەدیی بکات. ئینجا دوای ئەوان پێگەی منداڵانی خێزانە سیاسییەكانی تری ناو ھەرێم بپارێزێت و بەھێز بکات. ئه‌م سیسته‌مه پیازئاسایه‌ی كه پارتی ده‌یه‌وێت دروستیبكات، مانای ئه‌وه‌یه پارتی ناوكی پیازەکە بۆ خۆی مۆنۆپۆڵ بكات و توێژاڵه‌كانی ده‌ره‌وه‌شی به‌پێی بڕ و توانای ملكه‌چیی سیاسیی، به منداڵانی خێزانه سیاسییه‌كانی تر ببەخشێت. به‌م ستراتیژه‌ش پارتی تەنها پێگه‌ی خۆی به‌هێز و جێگیر ناكات، به‌ڵكو وێنایه‌ك ده‌به‌خشێت به ده‌ره‌وه‌ی خۆی كه هه‌موو له ده‌وری ئه‌و كۆبوونه‌ته‌وه و بەبێ ئەو شتێک بەناوی سیاسەت و حوکمڕانییەوە لە کوردستاندا نامێنێت. لەم گەمەیەشدا پارتی خۆی وه‌ك ”میهره‌بانێكی سیاسیی“ نماییشده‌كات كه گوایە بۆ گۆڕان و یه‌كێتی له چه‌ند پۆستێكی خۆی خۆشده‌بێت، ته‌نها له‌به‌ر پاراستنی یه‌كڕیزیی سیاسیی وڵات و ڕێگاگرتن له مه‌ترسیی و هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر به‌رژەوەندییه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان، لە کاتێکدا ئەوەی پارتی ئەنجامیدەدات داڕشتنەوەیەکی تازەی سیستمە سیاسییەکەیە بەپێی لۆژیکێکی سوڵتانیی ڕەھا و بێڕکابەر، کە جومگە ھەرە سەرەکیی و بنەڕەتییەکانی سیستمەکە لە دەستی خێزانی بارزانیدا دەھێڵێتەوە. ئەم داڕشتنەوە تازەیەش بەناو زیندوکردنەوە و سەرلەنوێ داڕشتنەوەی پێگەکانی ناو پەرلەماندا تێدەپەڕێت. ئەم دۆخە تازەیە وادەکات پەرلەمانی ئەمڕۆ، پەرلەمانی قۆناغی دوای بایکۆت، ھەم خراپترین و ھەم ترسناکترین دەزگای ناو مۆدێلە حوکمڕانییەکەی ھەرێم بێت. پەرلەمانی ئەمجارە خەریکی چەسپاندن و بەیاسایی و بەدەزگایکردنی خواستە سوڵتانییە ترسناکەکانی بنەماڵە سیاسییەکانی ھەرێمە، ھەموو سیستمە سیاسییەکەشی کورتکردۆتەوە بۆ ئامرازی وەدیھێنانی خواست و ویست و تەماحی ئەو چەند خێزانە سیاسییە و منداڵەکانیان. ئه‌ركه‌كانی داهاتووی په‌رله‌مانی هه‌رێمی كوردستان زۆر ئاسان دەبێت، به‌ڵام ده‌رئه‌نجامه سیاسیییه‌كانی بۆ دواڕۆژی هه‌رێم و ئاساییشی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تییمان ھێجگار قورس و گران ده‌كه‌وێته‌وه. وەک وتمان ئه‌ركی بنه‌ڕه‌تیی و یه‌كه‌می په‌رله‌مانی داهاتوو بریتییه له به‌یعه‌ت بەخشین به سه‌رۆكێکی تازە بۆ ھەرێم بە بڕێکی زۆر گەورەوە لە دەسەڵات. ئەم بەیعەتدانەش وەیفەیەکی سیاسیی ئاسان و بێکێشەیە، چونکە سێنتەرە سەرەکییەکانی بەیعەتدانەکە لەناو پەرلەمان خۆیدا نین و لەدەرەوەی پەرلەماندا یارییە سیاسییەکانیان دەکەن. پارتی وەک براوەی ھەڵبژاردنێکی بایکۆتکراوی پڕتەزویر، له‌ڕێگای پەرلەمانه‌وه هه‌م ده‌سه‌ڵاته‌كانی سه‌رۆكی هەرێم دادەڕێژێتەوە و ھەم سەرۆکەکە لە خۆیان دادەنێت و هه‌م دووباره شه‌رعییه‌تیش به پێگه كه‌وتووه‌كه‌ی سەرۆکایەتی ھەرێم ده‌داته‌وه، ھەموو ئەمانەش له‌ڕێگای هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای سەرۆکایەتیی ھەرێم و دووباره‌چالاككردنه‌وه‌ی ده‌زگای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمەوە. بە کورتییەکەی ئەوەی ئێستا دەیبینین گۆڕانی تەواوی پەرلەمانی کوردستانە، لە دەزگا پەراوێزییە نیمچە ئازادەکەی دوای ھەڵبژاردنی ٢٠٠٩، بۆ دەزگایەکی تەواو کۆنترۆڵ و ئاراستەکراو، کە ھەموو جوڵەکانی لەدەرەوەڕا ئاراستەدەکرێت. بەشداربوونی ھێزەکانی تریش لەم پەرلەماندا بەشداربوونە لە دەزگایەکدا کە نەک تەنھا لەڕووی ره‌مزیی و سیاسییه‌وه لە کۆمەڵگای ئێمەدا تەواو شکاوە و بێنرخ بووە، بەڵکو ڕۆڵێکی سیاسیی تەواو ترسناکیشی پێبەخشراوە. ئەم پەرلەمانە لە ساتەوەختێکدا ڕەوایەتی بە دەسەڵاتی منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکان دەبەخشێت کە زۆرینەیەکی گەورەی ئەم کۆمەڵگایە بایکۆتی ھەڵبژاردنی کردەوە و قورسایی جەماوەری ھێزەکان لە نزمترین ئاستدایە.
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
