چیا عەباس 

ماوەیەک پێش هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٣ لە کوردستان بوم، رۆژێک لە گەڵ کۆمەڵێک دۆست و ناسیاو لە ماڵەکەی کاک نەوشیروان لە گردەکەی عەلی ناجی بوین. دوای نانخوارنی نیوەرۆ و ماڵئاوایی کاک نەوشیروان داوای لێکردم لای بمێنمەوە. 
وەک هەمو جارێک لە سەر قەنەفە کۆنەکەی دەستی چەپی دەرگای ژورەکە دانیشت و بەندەش لە سەر قەنەفەیەک لە دەستی چەپیەوە. بەدەم چا خواردنەوە و جگەرە کێشانەوە کۆمەڵیک بابەتی وروژاند، تەوەرەکان گشتی و هەمە جۆر بون. دوای نزیکەی چارەکە سەعاتێک، نیشانەکانی جدی و خەمخۆری بە روخساریەوە دەبینرا، گوتی:
دەزانیت تا ئێستا گۆڕان زۆر باشی هێناوە، بەرەو دامەزراوەبون هەنگاوی گەورەمان ناوە، گۆڕان بۆتە رەقەمێکی سیاسی گەورە لە هەرێم و عێراق، وڵاتانی دراوسێ دەیانەوێت پەیوەندی فراوان لە گەڵمان دروست بکەن و چەند عەرزێکی تەماع وروژێنەریان( ئەو دەستەواژەی موغری بەکارهێنا) بۆ کردوین، بۆ خۆم کاری جدیم لە سەریان نەکردوە چونکە ئەوان لە پەیوەندیەکاندا پێویستیان بە هێزی چەکدار و دەزگای جاسوسیە، من هەر دوکیانم نیە و گەر هەشم بێت نایان کەم بە دەسکەلای هیچ وڵات و هێزێک.
هاوکات باسیشی لەوە کرد کە گۆڕان و هیچ هێزێکی تر ناتوانێت بە تایبەت حساب بۆ کاریگەری ئێران لە سەر کوردستان نەکات، چەند جارێک پەیوەندی پچرپچرمان لە گەڵ تاران هەبوە.
لە درێژەی باسکردنەکەدا ئاماژەی کرد بەوەی سنورەکانی دەسەڵاتی گۆڕان دیارن، ئەوەی گۆڕانیش لە پەرڵەمان و لە ئاستی جەماوەریدا دەیکات بە ئەرکێکی ئەخلاقی و کۆمەڵایەتی بەرامبەر بە میللەت و جەماوەری گۆڕان دەبینین، کاریگەری خۆیان هەیە بەڵام یەکلاکەرەوە نین بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی قۆناغەکە، گوتیشی گەر بەو شێوازە بەردەوام بین دابینکردنی زۆربەی پێداویستیە مرۆیی و داراییەکانی گۆڕان ئەستەم دەبێت، ئەمە لە کاتێکدا سەدان هەڵسوراوی گۆڕان سزا دراون، لە کار لابراون و نانبراو کراون، زیادە بۆ ئەمانەش وڵاتانی دراوسێ دەتوانن ئەزیەتمان بدەن.
لە درێژەی قسەکانیدا باسی ئەوەشی کرد کاتێک بگاتە سەنگی مەحەک پارتی و یەکێتی ملکەچی پرۆسەی پەرلەمانی نابن، بە پێچەوانەوە ئەوان سودیان لە ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی کردوە، چونکە هەمی سەرەکی زلهێزەکان لە عێراق پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراقە، ئوپزسیۆنی کوردستان ئەو سەقامگیریەی ئەم بەشە گرنگەی عێراقی بۆ دابین کردون. 
نایشارمەوە باسیشی لەوە کرد بۆ خۆی زۆر ماندوە و بۆ رەچاوکردنی باری تەندروستی پێویستی بە پشویەک هەیە. دەرباری ئەم خاڵە پێمگوت: کاک نەوشیروان پاسپۆرتەکەت بدە بە بەرێوەبەری نوسینگەکەت ( ئەو کات توانا فائق هوشیار بو کە پێشتر خۆم لە سەر ئەو بابەتە قسەم لە گەڵ کردبو)، لە گەڵ مامۆستا جمال بە سێ قۆڵی دەچین بۆ شوێنێک بۆ ماوەی یەک دو هەفتە تا پشویەکی باش بکەیت، پێشم گوت کە خۆم سەردانی ناوچەی نۆرماندی فەرەنسام کردوە، ناوچەیەک دڵگیر، هێمن، مێژویی و دور لە زومی کامیرا و فزوڵیەکان. لە وەڵامدا گوتی بیرۆکەکەم پێ باشە، ئەوە بۆ ماوەیەک دادی من دەدات بەڵام گۆڕان زیاتر لە من پێویستی بە پشو و خۆرێکخستنەوە و خۆدارشتنەوە و داهات و سەقامگیری هەیە. 
پاش نیو سەعات تێگەشتم وەڵامێکی کورت و موفیدی لێم دەوێت، بەو نەریتەی کاک نەوشیروان ئاشنا بوم و تێشگەیشتم ئەم پرسەی لە گەڵ چەند کەسێکی تر باسکردوە، منیش راستەوخۆ و بە کورتی پێم گوت: کاک نەوشیروان بەشێکی ئەوەی جەنابت دەتەوێت بە بەشداریبون لە حکومەتی هەرێمدا دەکرێت.
بە کورتی وەڵامی دامەوە و گوتی: بیرێکی لێدەکەمەوە، بەیانی زو وەرە بۆ مەکۆی سەرەکی تا لە گەڵ برادەرانی تر باسی بکەین.
بەیانی رۆژی داهاتو لە مەکۆی سەرەکی بوم، وەک نەریتی هەمو رۆژێک زۆربەی بەرپرسی ژورەکان و هەڵسواروە باڵاکان ( ئێستا بەشێکیان ئەندامی خانەی راپەراندنن) لە ژوری کۆبونەوەکان ئامادە بون. کاک نەوشیروان دەستی بە قسەکردن بە ئاراستەی قسەکانی رۆژی پێشوتر کرد، کتوپڕ تەلەفۆنێک بۆ کاک نەوشیروان هات، تێگەێشتم کاک کاردۆ محمد، سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕانی ئەو خولەی پەرلەمانی کوردستان بو، پرسیارەکەی ئەوەبو کە فراکسیۆنەکان کۆدەبنەوە بۆ بریاردان لە کراوەیی یاخود داخراوەیی هەڵبژاردنەکانی کوردستان. ئەم بابەتە کاتێکی زۆری برد. لە دوا ساتەکانی ئەو دانیشتنەدا کاک نەوشیروان ئاماژەی دا بەوەی بەشداریکردن لە کابینەی ئایندەدا ئەگەرێکی کراوەیە لە بەردەم گۆڕاندا. ئەوەندەی بیرم بێت گرژی نارەزایی بە روخساری کەمێکی ئامادەبوانەوە دەبینرا.
رۆژانە دەمبینی کاک نەوشیروان بە خەستی سەرقاڵی رێکخستنی کەمپینی هەڵبژاردنەکە بو، لە دانیشتنەکانی بەیانیاندا جەختی دەکردەوە لەوەی دەبێت گۆڕان بە قەد بەرەی خۆی پێی رابکێشێت، نە دژایەتی کوێرانە و بێسەروبەر و نە دۆستایەتی و نزیکبونەوەی بێ بنەما بکات، پێویستە گۆڕان کەسایەتی سیاسی و مەعنەوی و جەماوەری خۆی بپارێزێت. گۆڕان بەشداری حکومەتی کرد، روداوەکانی دواتر لای هەموان ئاشکرایە.
چەند مانگێک پێش وەفاتی کاک نەوشیروان بۆ ماوەیەک لە لەندەن لای بوم، دەرفەتێک بو دوبارە نابێتەوە، رۆژانە ورد و درشتی یادەوەریەکانی خۆی لە کەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ و تا کەناری تایمس بە وردی باس دەکرد. ئەوەی لەم نوسینەدا مەبەستمە هەڵسەنگاندنی بەرێزی بو بۆ پرسی گۆڕان و حکومەت.
وێرای ئەوەی کاک نەوشیروان چەندین نوسینی دەرباری حکومەت و حوکمرانی و حزب بڵاوکردۆتەوە، لە گەڵ ئەوەشدا هەڵسەنگاندن و بۆچونی بۆ ئەزمونی گۆڕان و حوکمرانی لەم خاڵانەدا کۆدەکەمەوە:
یەکەم: گۆڕان پێویستی بە حوکمرانی بو تا بۆ خەڵکی بسەلمێنێت کار بۆ ئامانجەکان و پەیامە بنەرەتیەکانی دەکات، لە پشت قسە و لێدوان و دروشمەکاندا خۆی کەنارگیر ناکات،
دوەم: لە گەڵ کاک مسعود باسی خواست و بەرنامەکانی گۆڕانی کردوە، تایبەت لە چەند بوارێکی گرنگدا، وەک: رێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و بە نیشتمانی کردنیان بە رێگەی تەجنیدی ئیجباری و مەشق و راهێنان و پڕ چەککردنیان بە سیستەمێکی سەربازی دیاریکراو،
سێیەم: دارشتنی دامەزراوە و سیستەمێکی نیشتمانی بۆ مامەڵەکردن بە سەرچاوەکانی وزە لە کوردستان،
چوارەم: پەرلەمانی کوردستان مەرجەعی سەرەکی بێت بۆ پەیوەندیەکانی هەرێم لە گەڵ بەغدا و حزبەکان بە رێگەی فراکسیۆنەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆڵی خۆیان ببینن،
پێنجەم: پێویستە کوردستان پاش نزیکەی سەدەیەک لە ئەزمونی جۆرا و جۆر لە گەڵ سنورەکانی لە گەڵ بەشەکانی تری عێراقدا پشتێنێکی ئەمنی بۆ خۆی دروست بکات، ئەمەش بە رێگای پرۆژەیەکی گەورەی نیشتەجێکردنی کورد لەو ناوچانە، ئاوادانکردنەوەیان، دروستکردنی دامەزراوەکانی فەرمانرەوایی، دابینکردنی هەلەکانی کار بۆیان، دابینکردندنی ئارامی و خزمەتگوزاریەکان بۆیان.
شەشەم: پێرەوکردنی شەفافیەت و دادپەروەری و سەروەری یاسا لە حوکمرانیدا.
کاک نەوشیروان بە وردی لە کرۆکی پرسی حوکمرانی هەرێم تێگەیشتبو، هێزی چەکدار و پارە و وەلا و بنەماڵەیی و مێژو و حزب و کەسایەتیە ناودارەکان کۆڵەکە بنەرەتیەکانی حوکمرانین، پەرلەمان و دامەزراوەکانی تر ئارایشتەکردنێکی سەردەمانەیە بۆ ئەو پرۆسەیە، بۆیە بە لایەوە گرنگ بو بە وردی باسی یەکێک لەو خاڵانە بکات کە لە گەڵ کاک مسعود وروژاندبوی: ئەویش رێكخستنەوە و یەکگرتنی هێزەکانی پێشمەرگە بو.
لەو روەوە گوتی: ئێمە وەک گۆڕان چەند پرۆژەیەکمان بۆ ئەو مەبەستانە ئامادە کردبو و دابومان بە پارتی، تایبەت دەرباری تەجنیدی ئیجباری و بە نیشتیمانیکردنی هێزەکانی پێشمەرگە.
پێشتر ئەو وەزارەتە لە پشکی یەکێتی بو، گۆڕان و وەزیرەکەی لەو پۆستەدا تازە بون، کارمەند و بەرپرسە باڵاکانی وەزارەتەکە کە زۆربەیان سەر بە یەکێتی بون رێگری سەختیان لەو کارانە دەکرد، کاک مسعودم لەو دۆخە ئاگادار کرد، ئەوەبو کاک مسعود پەیامێکی بۆ وەزیری پێشمەرگە نارد و تێیدا داوای لێکرد هەر کەسێک رێگری لە کارەکانی دەکات ئاگاداری کاتەوە تا ئیجرائاتی پێویستی بەرامبەر بکات. دوای دورخستنەوەی وەزیرەکانی گۆڕان لە کابینەی هەشت وەزیرەکان و نوێنەرانی گۆڕان دەیان توانی بە لایەنی کەمەوە بێنە سەر تەلفزیۆن و راستیەکان بۆ خەڵک باس بکەن، مەخابن زۆر کەم لێیان و زۆر درەنگ ئەو کارەیان کرد. بۆیە چەندجار دەیگوت نازانم گلەیی لە کێ بکەم؟
ئەو سەردەمە گرێ کوێرەی بنەرەتی جۆری سیستەمی حوکمرانی بو، گۆڕان پێداگری سەختی لە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لە لایەن پەرلەمانەوە و کەمکردنەوەی دەسەڵاتەکانی دەکرد.
کاک نەوشیروان لەو بارەوە نوسیویەتی:  
" هه‌رکه‌س چاودێری ره‌وتی سیاسی روداوه‌کانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی کرد بێ و، وتار و قسه‌کانی ئێمه‌ی له‌ ده‌زگاکانی راگه‌یاندن دا خوێندبێته‌وه‌ یا بیستبێتی، ئه‌زانێ ناکۆکیه‌کانی ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ حیزب و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی به‌ هیچ جۆرێ له‌ سه‌ر شتی شه‌خسی نیه‌ به‌ڵکو له‌ سه‌ر جۆری به‌ڕێوه‌بردنی وڵاته‌که‌یه".
زیاتر لە ساڵێک دوای دورخستنەوەی گۆڕان لە حکومەت چەند جارێک پرسیار لە کاک نەوشیروان کراوە هەڵسەنگاندنی بۆ دۆخەکە چیە؟  لە وەڵامدانەوەدا دەگەرایەوە بۆ کارنامەی گۆڕان و جەختی دەکردەوە لەوەی ئەو باجەی گۆڕان داویەتی باجی پرەنسیپەکانیەتی، بەتایبەت پرسی جۆری سیستەمی حوکمرانی. 
لە دوا مانگەکانی ژیانیدا قەناعەتێکی لا دروستبوبو، لە کۆبونەوەیەکی فراوانی گۆڕان لە لەندەن راشکاوانە باسی لێکرد، ئەویش ژیانی پەرلەمانی لە کوردستان کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە. 
ئەم قەناعەتە بیرکردنەوەی بە ئاراستەیکی تر لە جۆری حوکمرانیدا بردبو، زۆر باسی دەکرد و تەنانەت نمای کوری بە پەرۆشیەوە چوبوە وردەکاری و قوڵایی ئەو ئاراستەیەوە، خوا یار بێت لە کاتی گونجاودا باسی وردەکاریەکانی دەکرێت.
کاتێک مرۆڤ بێ ئومێد بو لە هەر شتێکی ژیان بێگومان بە دوای ئەڵتەرنەتیڤەکاندا دەگەرێت، قەدەر و زەمانە ئەو دەرفەتەی بە کاک نەوشیروان نەبەخشی.
ئێستا، تایبەت پاش شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم، کارەساتەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر، گەرانەوە بۆ بەغدا، شکستی چەمکی سەربەخۆیی ئابوری، باڵادەستی زلهێزەکانی دنیا و ناوچەکە لە کاروباری باشور، مانەوەی مەترسیەکانی تیرۆریزم لە دەوروبەرمان، لاسەنگی هێز نێوان کورد و دەسەڵاتەکانی تر بە زەرەری کورد و لە هەموشیان گرنگتر کاڵبونی بەرچاوی متمانەی خەڵکی کوردستان بە پەرلەمان و حکومەت و فەرمانرەوایی، پرسیارەکە ئەوەیە پێویستمان بە چ جۆرە سیستەمێکی حوکمرانیە؟
ئەزمونەکانی پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن لە ناوچەکەمان ساوان، بە تەنیشتیانەوە لە سایەی لاوازی هۆشیاری کۆمەڵایەتی، هێزی دەسەڵاتی مێژو، حزب، کەسایەتیەکان، ئاین و بنەماڵە ناودارەکان رۆڵی زۆر کاریگەریان لە سەر پرۆسەکە هەیە. هەرچەندە تموحی سیستەمی دیموکراسی زۆر جوان و رەوایە، بەڵام ئەو ئەزمونانە سەلماندویانە بۆ ئەوەی نەبێت بە تموحێکی نەزۆک پێویستە لە کۆپیکردن و لاساییکردنەوە خۆمان دور رابگرین و بیر لە جۆرێک سیستەمی حوکمرانی بکرێتەوە کە بتوانێت هاوسەنگی نێوان پێکهاتە ناکۆک و رکابەر و ناحەزەکان بە یەکتر رابگرێت و کۆیان بکاتەوە تا سیستەمەکە هی هەموان بێت و خۆیان بە خاوەنی بزانن.
ئەزمونەکانی دیموکراسی تورکیا، چەند وڵاتێکی کەنداو، میسر، جەزائیر، لوبنان و تەنانەت ئەزمونی ئێرانیش سەلماندویانە کە بەرەو هەڵدێر دەرۆن و میللەتەکان باجەکەی دەدەن. 
کاتێک بە پرەنسیپە بنەرەتیەکانی پرسی دیموکراسی ئاشنا دەبین:
نوێنەرایەتیکردنی میللەت، هەڵبژاردنی ئازاد و پاک، جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان، یەکسانی سیاسی بۆ هەمو لایەک (دابینکردنی مافەکانی کەمینە)، بونی دەستور، ئازادی هاوڵاتیان پارێزراو بێت، بونی کاریگەریانەی رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و میدیای ئازاد، دەتوانین نمونەی حوکمرانی و سیستەمەکەی لای خۆمان هەڵسەنگێنین. هەنگاو دراون بەڵام زۆرمان ماوە، چونکە هێشتا چەک و پارە و هاوکێشە سیاسیە ئاڵۆزەکان تەحەکوم بە ئێستا و ئایندەمان دەکەن.

نوسینی: چیا عەباس
رۆتەردام: ٣ی ئەپریلی ٢٠١٩