ئاریان فەرەج عەببادی بە بیانووی ناكۆكی نەوتی لەگەڵ هەرێم، بڕینی موچەی فەرمانبەرانی درێژەپێدا كە پێش خۆی بە چاوساغیی زۆڵە كوردان و بۆ ملكەچ پێكردنی كوردستان پەیڕەوكرابوو. دوای ئەوەی سەری خۆی خوارد و دەرفەتێكی نوێ بۆ لێكگەیشتنی هەولێر و بەغدا هاتەپێش، یەك لەو پرنسیپانەی وەك سیاسەت و وەك یاساش پەسەندكرا، ئەوە بوو كە چیتر قوت و نان و موچەی خەڵك بە ناكۆكییە نەوتی و سیاسییەكانەوە گرێنەدرێن و پەنا بۆ سزادانی خەڵكی كوردستان نەبرێت. عەبادی كە دەرسی لە رابردوو وەرنەگرتووە و هێشتاش خوێنە شۆڤێنییەكەی جارانی تیا دەسوڕێ، بە پشتگیریی ئەوانەی دەیانەوێت بە بەدكاری و عەزیەتدانی میللەتی خۆیان بیسەلمێنن كە لە بەغدا دەسترۆیشتوون و هەولێر باش ناكات نایانخوێنێتەوە، پێدەچێ دیسان كلكیان لێكگرێدابێتەوە و بە هەمان نامەرد فورسەتییەكەی جاران خەریكی پیلانگێڕان وگێچەڵ بن بە موچەی خەڵكی ئازارچەشتووی هەرێم. ئەم بەدكاری و دژایەتییەی خەڵكی كوردستان، ئەگەرچی نەزۆك و بێ نەتیجەیە و لە كاتی زایعدایە و هیچی لێ شین نابێت، بەڵام ئاستی بوغز و كینە و دڵرەشیی كەسانی وەك عەببادی و هاوكوفەكانی و بێ حورمەتی ئەوانە نیشان دەدات كە لە پێناو بەدەستهێنانی دەسەڵات و ئیعتبار بۆ خۆیان، ئامادەن هەموو شتێك بفرۆشن. ئامادەن میللەتی خۆیان بخەنە تەهلوكەوە تا بە ناچاری حورمەتێكیان لێ بنێ كە شایستەی نین. ئەوانەی بەم پیلانەوە سەرقاڵن و دەستیان بە بڵاوكردنەوەی ترس و دڵەراوكێی بڕینی موچە كردووە، بە هەمان قەوانی رابردوو و بۆ هەمان مەرامی رابردوو كەوتونە خەتاباركردنی حكومەتی هەرێم كە گوایە بەهۆی رادەستنەكردنی نەوتەوە، دەبێتە سەبەبكاری دوبارە بڕینی موچەی خەڵك. لە هەمبەر ئەم پیلانە نەزۆك و نانەوەی ترس و نیگەرانییەدا، خەڵكی كوردستان دەبێ لەو راستییە دڵنیا بن كە موچەی خەڵك بە هیممەتی كوردپەروەران و دەسەڵاتدارانی نوێی بەغدا، لە یاسای بۆدجەی ئیتیحادیدا لە خیلافاتی نەوت جیاكراوەتەوە و مەترسی لەسەر نەماوە، ئەوانەش كە ئێستا پیلان لە موچەی هەرێم دەگێڕن، وەك جاران دەسەڵاتدار نین، خەڵكانێكی مایەپوچ و بایع موخەللەسی وەك عەبادی و ئەوانەن كە بە پیسكردنی سەرە رێی كانی، بوونی خۆیان دەسەپێنن.
کاروان عەلی شامار (١) شەش مانگ تێپەردەبێت بەسەر ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا وەلێ ھێشتا ھێزە سیاسیەکانی بەشدار لە کابینەی نوێی حکومەتی ھەرێمی کوردستان نەگەشتون بەرێکەوتن، ھۆکارەکان زۆرن بۆ پێکنەھێنانی حکومەت بارتەقای زیاتر لە پێداگری یەکێتی بۆ شەراکەتی راستەقینە گرفتەکانی ناوخۆی پارتی دیموکراتیش فاکتەرن بۆ نەسازانی لایەنەکان ! (٢) ئەو شەراکەتەی ھەنوکە یەکێتی داوای دەکاو پێداگری لەسەر دەکا بە ئیدیۆمێکی سادە واتە بەشداری راستەقینەی ئەو حیزبە لە سێکتەرەکانی دارایی و نەوت و ھێزە چەکدارەکان، یەکێتی سنورێکی جوگرافیای گەورەی لە ژێر دەستدایە ئەمە سەرباری مێژوەکەی و خەبات و قوربانیدانەکەی، ئەم فاکتانەش پێمان دەڵێ کە ناکرێ ھێزێکی وا گەورە پەرگیرکرێت و بەشداریەکی لاوازی ھەبێت لەحکومەتدا! (٣) جوڵەکانی ئەم دواییەی یەکێتی بۆتە جێگەی رەزامەندی و دڵخۆشی ھاونیشتیمانیان، ئەمەش بەھۆی درککردنیان بە دەرکەوتنی ئاماژە مەترسیدارەکانی لاسەنگی ھێز لە ھەرێمدا! کابینەی نوێ حکومەت گەر بەو شێوە پێکبھێنرێ کە پارتی دەیەوێ ئەوا ھاولاتیان زەرەرمەندی یەکەم دەبن و دواتریش ناوچەکە! چون سەرباری ئەو ناعەدالەتیە جوگرافی و ئابوریە کە لە زۆنی سەوز دروستکراوە بەبەراورد بە زۆنی زەرد لە زۆرێکیش لە فەرمانگە حکومیەکانی پایتەختدا بیرۆکراسیەتی ئیداری دەرھەق بە ھاوڵاتیانی ئەم دەڤەرە پەیرەودەکرێت! (٤) راستە پێکھێنانی حکومەت تارادەیەک دواکەوتووەو بەمەش جێکەوتەی ئابوری و کۆمەلایەتی و سایکۆلۆجی ھەبووە لەسەر ھاوڵاتیان، وەلێ مانەوەی ئەم دۆخە باشترە لەوەی ھەرچی جومگەو سێکتەری گرنگی حکومەتی ھەرێمی کوردستان ھەیە بکەوێتە ژێر ھەژمونی تاکە حیزبێک و وەکۆی تەواوی حیزبەکانی تر میوان و سێبەر بن لە کابینەی نوێدا، وە چوار ساڵی داھاتوو ھەرێمەکەمان دەرگیری دەیان گرفتی ناوخۆی و دەرەکی بکرێ! (٥) حزبە تازەکانی سلێمانی لەسەرەتای دروست بونیانەوە ئەوەندەی فاکتەرن بۆ پاشخستنی سلێمانی ئەوەندە خەمی پێشخستنی پارێزگاکەو بەرژەوەندنی ھاونیشتیمانیان نەبووە، بێئاگا لەوەێ بەھۆی ململانێی سیاسیەوە ناوچەکە لە زۆرێک لە خزمەتگوزاریەکان بێبەش کراوەو نغرۆی قەیرانی جیا جیا کراوەتەوە. سادەتر بڵێین ئەو پلانەی وا لە ھەگبەی پارتیدایە بۆ تێکدانی ئاشتەوای کۆمەلایەتی و پاشخستنی زۆنی سەوز، کەخۆی ناتوانێ ئەنجامی بدات بە بەشێک لەو ھێزە پۆپۆلیستانەی دەکا! (٦) خولاصە، بەشداری و شەراکەتی راستەقینەی ( ی ن ک) لە حکمەتی ھەرێمدا واتە (خزمەتی زیاتری ناوچەکەو گەرانەوەی پارسەنگی ھێزو رێگری لە ھەژمونی تاک حیزبی و دەسەلاتی دیکتاتۆری و حوکمی بنەماڵەیی، ھەروەھا رێگری لە بردنی قوتی ھاونیشتیمانیان و مولزەمکردنی حکومەت بە رێکەوتن لەگەل بەغداو جۆرێک لە شەفافیەتی داھاتی نەوتو دەستەبەرکردنی چوار ساڵی ئاشتی و ئاوادانی خۆشگوزەرانی بۆ ھاوڵاتیان، وەلێ بە پێچەوانەوە ھەموو ئەگەرەکان ئاوەژوو دەبنەوە!
شێرزاد شێخانى دوو پياوى كه‌ڕ ( گوێ قوڕس ) توشى يه‌كتر ئه‌بن ، يه‌كيان جانتايه‌كى به‌ده‌سته‌وه‌يه ، ئهويتر لێى ئه‌پرسێ " ئه‌وه چييه كابرا ئه‌ڵێى ئه‌چى بۆ كه‌ركوك"؟ . ئه‌ويش وه‌ڵامى ئه‌داته‌وه " نه‌وه‌ڵڵا ئه‌چمه كه‌ركوك" ! كابرا ئه‌ڵێ " ده‌بڕۆ وامزانى ئه‌چيته كه‌ركوك ". وه‌ڵامى ئه‌داته‌وه " نه‌وه‌ڵڵا ئه‌چمه كه‌ركوك "!!!. ئه‌مه حيوارى طوڕشانى پێ ده‌ڵێن كه رێك دانوستانه‌كانى يه‌كێتى و پارتييه. هه‌ردوولا هه‌ولێرى وته‌نى خۆيان " له‌مه‌ر‌غه " ناوه بۆ يه‌كترى ، واته له‌بۆسه‌دان. هه‌ردوو لاش باش ئه‌زانن هيچكاميان ته‌نازول بۆ ئهويتر ناكات ، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا درێژه به كۆبونه‌وه‌كانيان ئه‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ى ئاوى روويان بپارێزن و نه‌كه‌ونه به‌ر لۆمه‌ى ميلله‌ته‌كه‌يان . ئه‌گينا به‌قسه‌ى وته‌بێژه‌كانى هه‌ردوو حيزب بوايه ، ده‌بوايه سێ مانگ پێش ئێستا حكومه‌ت دابمه‌زرايه‌و په‌رله‌مان كارى خۆى بكردايه‌و، دونياش شامى شه‌ريف بوايه . به‌ڵام ئه‌وه غرورى پارتييه كه نايه‌وێ سازش بۆ يه‌كێتى بكات لانيكه‌م به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕاندا كردى له‌م خوله‌دا . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى پارتى باش ئه‌زانێ كه هيچ حكومه‌تێك به‌بێ به‌شدارى يه‌كێتى وه‌كو هێزى دووه‌مى سه‌ر ساحه‌كه سه‌ركه‌وتو نابێ ، به‌ڵام ئه‌و وه‌ك هه‌موو جارێ ئه‌يه‌وێ به‌شدارى يه‌كێتى ته‌نها ره‌مزى بێت ، له‌م كابينه‌يه‌شدا گوێرايه‌ڵى بێت ، به كورتييه‌كه‌ى ( جانتا هه‌ڵگرى ) سه‌رۆكى حكومه‌ت بێت . راسته پارتى به‌هه‌ر نرخێك بێت ئه‌يه‌وێ ئه‌مجاره‌يان كه مه‌سرور بارزانى حكومه‌ت به‌ده‌سته‌وه ئه‌گرێ و يه‌كه‌م ئه‌زمونيه‌تى له‌حوكمرانيدا ، هيچ كێشه‌يه‌كى بۆ دروست نه‌كرێ ، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نايه‌وێ تا ئه‌و راده‌يه ته‌نازول بۆ يه‌كێتى بكات كه له‌غروروهه‌يبه‌ت و مه‌كانه‌تى دابه‌زێنێ ، ئه‌مه‌ش دوو شتى زۆر دژ به‌يه‌كن ، به‌تايبه‌تى ئێستا له‌ناو سه‌ركردايه‌تى يه‌كێتى رۆڵى سه‌ركردايه‌تيه ته‌قليديه‌كه لاواز بوه‌و ، نه‌وه‌ى دووه‌مى يه‌كێتى ده‌سه‌ڵاتدارن ، ئه‌مانه‌ش مه‌له‌فێكى ئه‌وتۆيان به‌ده‌ست پارتييه‌وه نيه تا گوشاريان بخاته سه‌رو بيانترسێنێ ، ياخود به پاره‌و مقاوه‌لات رايانكێشێته ناو ئه‌جينداكانى خۆيه‌وه . ئه‌وه‌ى ئێستا له‌ئارادايه شكستى پرۆسه‌ى دانوستانه‌كانه ئه‌گه‌ر چى هێشتا ئيعلان نه‌كراوه ، به‌ڵام هه‌مو ئاماژه‌كان به‌ره‌و ئه‌وه‌ن كه‌وا ئه‌مدوو لايه‌نه ناگه‌نه رێكه‌وتن ، مه‌گه‌ر پارتى فێلێكى گه‌وره بكات وه‌كو ئه‌وه‌ى پێشترو له‌خولى رابردوودا له‌گه‌ڵ گۆڕانى كرد . واته رێكه‌وتنێك بكات و دواتر هه‌ڵێوه‌شێنێته‌وه . لاى پارتى ئه‌م شتانه‌ش زۆر ئاساييه ، چونكه بينيمان چۆن دواى ريفراندۆمى ده‌وڵه‌تى كوردى ريزيان به‌ست بۆ به‌غداى موفليس و ، چۆن سه‌رۆكى په‌رله‌مانو وه‌زيره‌كانى گۆڕانييان شاربه‌ده‌ر كرد ، چۆن دواى رێكه‌وتنيان له‌گه‌ڵ هێزه‌كانى رۆژئاوا ، ده‌روازه‌كانيان به‌سه‌را داخستن . نمونه‌ى تريش زۆرن . به‌ده‌ر له‌م فێڵه پارتى هيچى به‌ده‌سته‌وه نييه وه‌ك ده‌سكه‌وتێك بيداته يه‌كێتى، بۆيه كۆبونه‌وه‌كانى ئه‌مدواييانه چه‌نديش درێژه بكێشن ، هيچىيان لێ شيين نابێ ، لێره‌شدا هيچ بژارده‌يه‌ك له‌به‌رده‌م يه‌كێتيدا نه‌ماوه ته‌نها جێبه‌جێكردنى پڵانه‌كانى ( ب ، ج ) نه‌بێ .. زياتر له‌بيست ساڵه دوو ئيداره‌يى له‌هه‌رێمى كوردستاندا به‌حوكمى واقيع چه‌سپێنراوه ، ئه‌مه‌ش حه‌قيقه‌ته و كه‌س ناتوانێ نكووڵى لێبكات . ئێستاش دواى شكستى هه‌ردوولا له‌يه‌كخستنى ئيداره‌ى هه‌رێمو رێكخستنه‌وه‌ى هێزه‌كانى پێشمه‌رگه‌و ئاسايش وناوخۆ ، كاتى ئه‌وه هاتوه ئه‌م واقيعه ببێته واقيعێكى ياسايى و به‌شێوه‌يه‌ك له‌شێوه‌كان ئيداره‌كان جيابكرێنه‌وه . لێره‌دا دوو بژارده هه‌ن كه واقيعييانه‌ن ، هه‌ردوكيشيان له پرۆژه‌يه‌كى يه‌كێتيدا جێگير كراون . بژارده‌ى يه‌كه‌م ، چه‌سپاندنى سيسته‌مى لامه‌ركه‌زييه‌ته به‌شێوه‌يه‌ك ، كه جۆرێك له‌حوكمى زاتى بدرێته ئيداره‌كانى زۆنى سه‌وز تا ئاستى دامه‌زراندنى حكومه‌تێكى ناوچه‌ييش كه سه‌ر به حكومه‌تى مه‌ركه‌زى هه‌ولێر بێت و به‌شێك له‌بودجه‌ى هه‌رێمى بۆ دابينبكرێ ، به‌مه‌ش زۆربه‌ى كێشه‌كانى هه‌ردولا چاره‌سه‌ر ئه‌بێت و قه‌واره‌ى ياسايى هه‌رێميش به‌پارێزراوى ئه‌مێنێته‌وه . بژارده‌ى دووه‌ميش وه‌كو پارتييه‌كان ئه‌ڵێن له‌خراپترينه‌كه‌يان ، خراپه‌كه‌يه، ئه‌ويش جياكردنه‌وه‌ى ئيداره‌ى سلێمانييه به‌پێى ده‌ستوورى عيراق ، واته دامه‌زراندنى ئيداره‌ى دووه‌م له هه‌رێم كه خاوه‌ن سه‌رۆكايه‌تى وحكومه‌تى خۆى بێت و سه‌ر به‌به‌غدا بێت وه‌كو ئێستاى هه‌رێم . به‌مه‌ش كێشه‌ى ده‌سه‌ڵات وپۆست وپايه‌كان و دابه‌شكردنيان چاره‌سه‌ر ئه‌بێ و ملمڵانێى دوو حزبه سه‌ره‌كييه‌كه‌ش دائه‌مركێته‌وه . به‌حوكمى ئه‌وه‌ى هيچ ئاسۆيه‌ك نابينرێ بۆ رێكه‌وتنى پارتى و يه‌كێتى بۆ به‌ڕێوه‌بردنى هه‌رێم له قۆناغى داهاتوودا ، ئه‌م دوو بژارده‌يه ئه‌گه‌ر چى تاڵيش ين، به‌ڵام چاره‌سه‌رێكى واقيعيانه‌يه بۆ ئيداره‌دانى هه‌رێمو دوورخستنه‌وه‌ى له‌شه‌ڕو مڵمڵانيى توندى نێوان ئه‌مدو حزبه سه‌ره‌كييه ، چونكه هيچ به‌دوورى نازانم پارتى هه‌روه‌ك پێشتر له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕاندا كردى، هه‌مان شت دوباره بكاته‌وه به‌رامبه‌ر به‌يه‌كێتى و، رۆژێك له‌رۆژان يه‌كێتيش له‌هه‌وڵير ده‌ربكات و وه‌زيره‌كانيشى فرێبداته پشت سه‌يته‌ره‌ى دێگه‌ڵه‌وه‌و، هه‌رێم بگه‌رێنێته‌وه سه‌ر دۆخى ناوه‌ڕاستى نه‌وه‌ده‌كان و ، دوو ئيداره‌يى به‌بريارى خۆى زيندوو بكاته‌وه به‌تايبه‌تيش ئه‌و زۆر په‌رۆشى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى ميلله‌ته‌وه نيه به‌قه‌ده‌ر به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى خۆى .
سەروەر عەبدولڕەحمان سەرباری تێبینی لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و راگەیاندنی ئەنجامەكانی، شەش مانگی بەسەردا تێپەڕیوە كەچی هێشتا نە حكومەت پێكهاتووە و نە پەرلەمانیش كەوتۆتە كار. ئەوەی مەبەستی ئێمەیە لەم وتاردا سێ پاكێجەكەی یەكێتیە، كە لێكی گرێداون و وەك مەرجی رێككەوتن و بەشداریكردن لە حكومەتدا پێشكەشی كردووە، بەڵام پرسیار ئەوەیە كە ئاخۆ یەكێتی تاچەند مۆفەق بووە لە دەربڕین و تەرح كردنی هەر سێ پاكێجی (بەغدا، كەركوك، هەولێر) بەیەكەوەو بەم شێوازە: یەكەم: بەغدا: یەكێتی وەك حزبێكی سیاسی داوای موستەحەقاتی خۆی دەكات، هەروەك پێشتر و لە هەلبژاردنەكانی تر و كابینەكانی تردا زۆر بە ئاسانی وەك موستەحەقاتی خۆی چەندین پۆستی وەرگرتووە، بەڵام لە ئێستادا یەكێ لە مەرجەكانی یەكێتی بۆ بەشداریكردنی لە حكومەتی هەرێم وەرگرتنی پۆستی وەزیری دادە لە بەغدا، ئەمە لەكاتێكدایە بەحیساب لەبەغدا لەگەڵ زۆرینە رێك كەوتووە، هاوپەیمانێتیان لەگەڵ شیعە هەیە، دۆستی ئێرانن (كە هەیمەنەی بەسەر پرۆسەی سیاسی عیراقدا هەیە)، بالاترین پۆست كە سەركۆمارە بەدەست خۆیانەوەیە، كەچی ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە داوای ئەو پۆستە لە پارتی دەكەن، لەچەند هەولێكدا بۆ دانانی وەزیری داد سەركەوتوو نەبوون و عادل عبدالمهدی هاوپەیمان یان و هاوڕێی سەركۆمار ئەوەندەی گوێی بۆ پارتی گرت بۆ دانەنانی وەزیرەكەی یەكێتی نەخوێندەوە، ئێستاش سەرباری ئەم پێش مەرجەی یەكێتی و داواكردنی ئەم پۆستە لە پارتی، دیار نیە ئەو پۆستە بە یەكێتی دەدرێت یان نا، بەڵام لە هەردوو حاڵەتدا یەكێتی پۆستەكە وەربگرێت یان نا، پارتی براوەیە! بۆیە یەكێتی هەڵەی كرد لەو هەنگاوەیدا، ئەگەر نەیدەتوانی ئەو پۆستە وەربگرێت، قوربانی پێ بدابوایەو ئەو وەزیرەی نەویستایە باشتر بوو، نەك لەرووی سیاسیەوە خۆی بچوك بكردایەتەوەو بەم داوایەی خزمەتی بە پارتی بكردایە! دووەم: كەركوك: یەكێتی لە كەركوك نەك هەر زۆرینەیە بەلكو زۆرینەی دەسەلاتیشی بەدەستیەوە بوو، دوای 16ی ئۆكتۆبەریش كە پارتی لەكەركوك نەما، یەكێتی وەك خۆی مایەوە كە بە هۆكار و ئەنجامدەری رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەریش لەقەڵەم دەدرێتە، ئەگەر یەكێتی هۆكاری گێڕانەوەی دەسەلاتی ناوەند و حەشدی شەعبی بووە بۆ كەركوك و لەگەلیان رێك كەوتووە، ئەوە دەبوایە پاداشتەكەی وەربگرێت، خۆ ئەگەر رێكەوتنیش نەبووەو یەكێتی لەبەر خاتری خزمەتی كەركوك و خەلكەكەی ئەوەی كردووە، دیسانەوە ناكرێت بێ دەسكەوت لێی دەربچێت، ئەمە لەكاتێكدا یەكێتی بارەگایەكی مەكتەبی سیاسی و مەڵبەندو دەیان كۆمیتەو بارەگای جۆراوجۆری تری لەو شارەدا هەیە و پارتی هیچ بارەگایەكی نیە، یەكێتی لە هەلبژاردندا زۆرینەی كورسیەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی پارێزگاكەی بردووەو لەبەرامبەردا پارتی بایكۆتی پرۆسەكەی كردو هیچ كورسیەكی نیە، كەركوك سەربە ناوەندەو لە ناوەنیش یەكێتی سەركۆماری هەیە، دۆستی حەشدی شەعبی و لایەنە عیراقیەكانە، كەواتە یەكێتی بەو هەموو هێزەوەو پارتی بەو بچوكیەوە! كەچی یەكێتی لەپرسی دانانی پارێزگاری كەركوكدا وەك مەرجێك داوا لە پارتی دەكات رەزامەند بێت لەسەری و پێی بدات! هەرچەند دیار نیە هێشتا پارتی رازی دەبێت لەسەر مەرجەكەی یەكێتی یان نا، بەڵام لەمەشیاندا پارتی براوەیە، چونكە یەكێتی بەم سیاسەتەی سەلماندی كە زۆرینە بەهایەكی نیە لەبەرامبەر سیاسەتی پارتی، بەم سیاسەتەی مەسعود بارزانی كرد بە مەرجەعێك و پێی وتین سەرۆك بێت یا نا بڕیار هەر بۆ ئەو دەگەڕێتەوە! ئەمەش سیاسەتێكی هەڵەی یەكێتی بوو. باشتر بوو ئەو پێش مەرجەی ئێستا بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم دایناوە سەبارەت بە دانانی پارێزگارێكی یەكێتی بۆ كەركوك، لە بەغدا بیكردایە، ئەو ساتە بە هێزە عیراقیەكانی بگوتبایە كە بەشداری پرۆسەی سیاسیی عیراق ناكەم تا پارێزگاری كەركوك وەرنەگرم، بەڵام ئەو ساتە بڕیاربەدەستانی یەكێتی ئەوەیان بەخەیالدا نەدەهات و سەرمەستی هەڵپەی وەرگرتنی پۆستی سەركۆمار بوون، بەهەڵەداوان بەشداریان كرد و هەرچی ئیستیحاقی تری یەكێتی هەبوو كردیانە قوربانی پۆستی سەركۆمار! سێیەم: هەولێر: بەهۆی یەكلانەبوونەوەی یەكێتی و پارتی و داواكارییەكانی یەكێتیەوە، پێكهێنانی حكومەت دوواكەوتووە، یەكێتی داوای شەراكەتی راستەقینە دەكات! هەر لەسەرتاوە كۆمەلێك هەنگاوی هەڵەی نا، لە 18 ی شوباتدا بەشداری كۆبوونەوەی پەرلەمانی نەكرد و پێی وابوو پەرلەمان ناتوانێ كۆبێتەوە، بەڵام پارتی پەرلەمانی كۆكردەوەو دەستەی سەرۆكایەتیشی هەلبژارد و سەرۆكێكی پەرلەمانیشی دانا، یەكێتی كارتی دوو ئیدارەیی بەكاردەهێنا ئەویش كارتێكی سوتاو بوو، یەكێتی داوای پۆستی زیاتر و شەراكەتی راستەقینە دەكات كەچی زۆرینەی پۆستەكانیشی لەدەست داو گۆڕان وەریگرت، وەك (جێگری سەرۆكی هەرێم، وەزیری دارایی، ....)، ئەمە لەكاتێكدا گۆڕان لە خولی پێشوودا كە كاك نەوشیروان لە ژیاندا بوو و بە (24) كورسیشەوە، بەقەد ئێستا كە گۆڕان بێ كاك نەوشیروانەو كورسیەكانیشی بۆ نیوە (12) دابەزیوە، ئینجا زیاتری وەرگرتووەو ئەوسا ئەوەندە پۆستەی نەبووە! هەرچەندە وە ئەو كاتیش رێكەوتنی پێشوەختە لەنێوان پارتی و گۆڕاندا كرابوو و دواتر یەكێتی چوە پێشەوەو رێكەوت. ئەگەر یەكێتی پێی وایە هۆكاری ئەوە بووە كە گۆڕان بچێتە نێو حكومەتەوە تا لە رووی جەماوەرییەوە بیشكێنێت، هەڵە دەكات و ئەمەش راست نیە، چونكە گۆڕان پێشتر خۆی بڕیاریدا بوو هەر بەشداری حكومەت بكات، بەلكو یەكێتی بووە مایەی ئەوەی گۆڕان پۆستی زیاتری دەستبكەوێت، واتە یەكێتی بەم سیاسەتەی نەك نەیتوانی گۆڕان بچوك بكاتەوە بەلكو خزمەتی كرد. یەكێتی نەك هەر نەیتوانی هاوسەنگی رابگرێت بەلكو ئەوەی هەشبوو لەدەستیدا كە پێشتر دەوترا بەبێ یەكێتی حكومەت پێكنایەت. ئەوەتا هەلبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، دانانی ئەندامانی لیژنەكان، بەبێ یەكێتی كرا، یاسای سەرۆكایەتی هەموار دەكەن، دوو ئیدارەیی كارتێكی سوتاو، كەواتە ئەوە سیاسەتی هەڵەی بڕیار بەدەستانی یەكێتی بوو كە بووە هۆی ئەوەی هەیمەنەی یەكێتی بشكێنن و ئەو حزبە خاوەنی بڕیار و ستراتیج نەبێت و ئەوەی بەڕێوەی ببات و سیاسەتی دابڕێژێت تەنها بەرژەوەندی گروپ و كۆمپانیاكان بن. ئەگەر وا نیە بۆچی لەسەروبەندی ئەنجامە بەراییەكانی هەلبژاردنەكەدا كە رایگەیاند تەزویرێكی زۆر كراوەو هەمان كات بەبێ لایەنەكانی تر و لەگەل پارتی ئەنجامەكانی پەسەند كرد! وەك خۆیان دەڵێن: خۆیان عەیبدار كرد!؟ كەچی دواتر لەساتی دەسكەوتدا كێكەكەیان دا بە پارتی و گۆڕان! ئەگەر وانیە بۆچی سەرەتا كەسیان بیری كەركوكیان نەبوو؟ ئەوەی كە دوای كەوتبوون و شەڕیان لەسەری دەكرد تەنها پۆستی سەركۆمار بوو! ئەگەر دوێنێ مام جەلال هەبوو و دەیزانی لەكوێ شەڕدەكات و بۆچیش ئاشتی، هەموو هاوسەنگیەكانی لەبەرچاو بوو رایدەگرت، بەڵام ئێستا یەكێتی بێ مام جەلال كەسی نیە ئەم سیاسەتەی درێژە پێبدات، ئێستا نە دەزانن بۆچی شەڕ دەكەن و نە ئاشتیشیان بەرهەمدارە! هەر بۆیەشە پارتی بەو هەموو كەموكوڕی و سیاسەتە هەڵەیەی خۆیەوە یەكێتی بەدوای خۆیدا رادەكێشێ و بڕیار بەدەستەكانی چاوەڕێی كەرەمی بارزانی دەكەن تا رەزامەند بێت لەبەغدای سەركۆمار و زۆرینەی هاوپەیمانانی یەكێتی وەزیری دادیان پێ بدات! لە كەركوكی 16ی ئۆكتۆبەر و شەش كورسیی پەرلەمانی و زۆرینەی یەكێتی، چاوەرێی مەرحەمەتی بارزانین كە تەنانەت بەشداری پرۆسەی سیاسیش نەبووە تیایدا، كەچی چاویان لەدەستی كاك مەسعودە رەزامەند بێت لەسەر پارێزگارێك بۆیان! لەكوردستان داوای شەراكەتی راستەقینە دەكەن كەچی پارتی ئامادە نیە وەزارەتە سیادییەكانیان پێ بدات، بەتایبەت ئەوانەی تاپۆكانیان بەناوی پارتیەوەیە! ئەمانە هەمووی ئەنجامی سیاسەتی هەڵەی ئەو بڕیار بەدەستانەن كە بوونەتە مایەی ئەوەی ئەم حزبە لەنێو فەشەلی سیاسیی خۆیدا بژی. باشتر بوو یەكێتی لە بری ئەوەی ئەم سێ پاكێجە لە كاتی بەسەرچوودا كێك گرێ بدات، لەكاتی خۆیدا كاری لەسەر بكردنایە، لەبەغدا وەزیری دادی كە پێ وەرناگیرێت، وازی لێ بهێنایە نەك لە بارزانی بپاڕێتەوە، لەسەر پارێزگاری كەركوك كە بە ئیستیحقاقی خۆی دەزانێت هەر لەسەرتاوە وەك مەرج لە بەغدا تەرحی بكردایەو بەشداری پرۆسەی سیاسی نەكردایە، نەك هەموو شتێك بكاتە قوربانی پۆستی سەركۆمار. لە هەرێمیش زیاتر بچوایەتە پێش و موستەحەقاتی خۆی بە تەواوی وەربگرتایەو بە هۆكاری پەكخستنی پرۆسەی سیاسی ناو نەبرایە.
فەرید ئەسەسەرد هەر چەند سەرۆكی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان زۆر بە متمانەوە هەڵسوكەوت دەكا، بەڵام ئەو یارییەی كە لەگەڵ روسیا و ئەمریكا دەیكا یارییەكی مەترسیدارە و زۆر ئەستەمە بە ئاسانی پێشبینی سەرەنجامەكەی بكرێ. یارییەكە گەیشتۆتە رادەیەك كە یاریكەرەكە هەر دەبێ لەسەری بەردەوام بێ و پەراوێزێكی فراوانی بۆ پاشگەزبوونەوە نییە. ململانێی نێوان ئەمریكا و روسیا گوێزراوەتەوە ناو خاكی توركیا و بە شێوەی ململانێ لە نێوان موشەكی پاتریۆتی ئەمریكی و موشەكی ئێس 400 ی روسی رەنگی داوەتەوە. هەردوولا لە پێشبڕكێدان بۆ فرۆشتنی موشەك بە توركیا. بەڵام مەسەلەكە مەسەلەی بازاڕ نییەو هەروەها مەسەلەی ئەوە نییە كە كام موشەك لەوی تر باشترە. مەسەلەكە ئەوەیە كە هەڵبژاردنی هەر كام لەم دوو موشەكە، دەشێ ببێ بە وەرچەرخانێكی گەورە لە مێژووی توركیا و كاریگەریی قوڵ لەسەر رێچكەی ستراتیجی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی بەجێ بهێڵێ. توركیا دەوڵەتێكی ئاسایی نیە. كاتێك دەوڵەتێكی ئەندامی پەیمانی ناتۆ بڕیار دەدا چەك لە نەیاری پەیمانەكە بكڕێ، ئەمە بەم واتایە دێت كە ئەو دەوڵەتە بەپێی رێساكانی یاریی هاوپەیمانێتی كار ناكا. ناتۆ زۆر لەم هەڵسوكەوتەی توركیا نیگەرانە. رۆژنامەی تایمز لە سەروتاری هەفتەی رابردوو بەمجۆرە گوزارشتی لەو نیگەرانییە كردووە و وتویەتی توركیا بە كڕینی موشەك لە روسیا، هەڕەشە لە ئاسایشی هاوپەیمانەكانی دەكا لە ناتۆ. نیاز وایە لە حوزەیرانی داهاتوودا توركیا دەست بە وەرگرتنی موشەك بكا لە روسیا. تا ئێستا ئەردۆغان وا دەردەكەوێ كە نیازی هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەكەی نییە. نەك هەر ئەمە، بەڵكو بە متمانەیەكی زۆرەوە قسەیەكی واشی فڕێداوە كە روسیا كۆپییەكی لە ئێس 400 پێشكەوتووتری هەیە كە بە ئێس 500 ناسراوە. ئەمەش بەم مانایە دێت كە ئەگەر توركیا ئێس 400 بكڕێ، رەنگە دواتر ئێس 500 یش بكڕێ. پەیامەكە زۆر روون بوو. بەڵام كێشە گەورەكەی توركیا لەوەدایە كە مەسەلەكەی گەیاندۆتە ئاستێك كە پەشیمانبوونەوە لێی بۆتە كارێكی ئەستەم. ئەگەر توركیا سوور بێ لەسەر كڕینی ئێس 400، ئەمریكا دەستەوەستان ناوەستێ. تەنانەت رەنگە مەسەلەكە بگاتە رادەی هەڵپەساردنی ئەندامێتیی توركیا لە ناتۆ یاخود دەركردنی. لە هەردوو ئەگەردا رۆژئاوا توركیا لە دەست دەدا و روسیا توركیا دەگرێتە باوەش، جگە لەوەی كە ناتۆ بنكەی ئینچەرلیك لە دەست دەدا. دوور نیە یەكێتیی ئەوروپا، توركیا لە لیستی كاندیدەكانی ئەندامێتی دەركا و رایەڵە ئابوورییەكانی لەگەڵ بپچڕێنێ. دەشێ ئەم هەنگاوانە كاریگەریی خراپ لەسەر ئابووریی توركیا و لیرەی توركی بەجێ بهێڵن. هەروەها دەشێ ئەمریكا بگەڕێتەوە سەر بەكارهێنانی كارتی كوردی سوریا و توركیای پێ بترسێنێ. ئەگەر توركیا لە كۆتاییدا لە كڕینی موشەكە روسییەكان پاشگەز بێتەوە، بە دڵنیاییەوە روسیا دەستەوەستان ناوەستێ و هەموو كارتەكانی بەكار دێنێ. لانی كەم دەتوانێ وەرزی گەشتیاری لە توركیا وێران بكا و گەورەترین كێشە بۆ لیرەی توركی دروست بكا، هەروەك دەشتوانێ كۆتایی بە هەموو مامەڵە ئابورییە ستراتیجییەكانی لەگەڵ توركیا بێنێ، جگە لەوەی كە لە ئەمریكا باشتر دەتوانێ كارتی كورد بە قازانجی خۆی بەكار بێنێ، سەرباری ئەوەی كە دەتوانێ بە پشتگیری كردنی سوپای ئەسەد، هەموو ناوچەی ئیدلب لە گروپە چەكدارەكانی ئۆپۆزیسیۆن پاك بكاتەوە كە ئەمەش بە واتای كۆتایی هاتنی لێك تێگەیشتنەكانی ئەستانە دێت. وەك دەردەكەوێ، توركیا لە هەردوو دۆخدا زیانی بەر دەكەوێ. تاكە بژاردەی بەردەم توركیا لەو هەلومەرجەدا، ئەوەیە كە ئەو بژاردەیە هەڵبژێرێ كە كەمتر زیانی پێ دەگەیەنێ. رەنگە واز هێنان لە كڕینی موشەكی ئێس 400 كەمتر زیان بە توركیا بگەیەنێ. لە راستیدا نازانرێ سەركردایەتیی توركیا چ بژاردەیەك هەڵدەبژێرێ، هەر وەك روونیش نییە چۆن بیر دەكاتەوە. لە هەردوو ئەگەردا وەرگرتنی هەر هەڵوێستێك سەركێشییەكی گەورەیە و ئاكامەكانی مەترسیدارن. بەپێی شیكردنەوەی سەروتارەكەی تایمز، رەنگە سەركردایەتیی توركیا ئومێد لەسەر ئەوە هەڵچنێ كە لەگەڵ روسیا یان لەگەڵ ئەمریكا بگا بە سەودایەك لەسەر كوردی سوریا. كامیان سەوداكەی لەگەڵدا بكا، واز لە لایەنەكەی تر دێنێ. بەڵام تەنانەت لەم سیناریۆیەش، توركیا بە سەلامەتی لێی دەرناچێ. رەنگە توركیا بتوانێ ئەجینداكەی لە دژی كوردی سوریا جێبەجێ بكا، بەڵام ئەمە هیچ لەوە ناگۆڕێ كە توركیا لە سەوداكەدا دەبێ خۆی لە نێوان روسیا و ئەمریكا یەكلا بكاتەوە و خۆی لە سەنگەری یەكێكیاندا بدۆزێتەوە. ئەمەش وا لە لایەنەكەی تر دەكا، دەست بەجێبەجێكردنی هەڕەشەكانی بكا و زیان بە توركیا بگەیەنێ. یاری لەگەڵ زلهێزەكان یارییەكی مەترسیدارە. هیچ كام لە زلهێزەكان دەستبەرداری بەرژەوەندییەكانی نابێ و لە كۆتاییشدا یاریكەرە بچوكەكان باجەكەی دەدەن.
هیوا سەید سەلیم لە چەژنی نەورۆزدا، لەسەردەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات دوا پێگەی چەكدارنی تیرۆرستی داعش لە باغۆز دەستی بەسەر داگیرا، وە هەر لەوێش كۆتایی بە دەوڵەتی خەلافەت هێنرا، كە لە ساڵانی رابردوو داعش لە سوریا و عێراق ڕایگەیاندبوو. لە ئەنجامی شەڕی ئازادكردنی باغۆز و شەرەكانی پێشتر، بە هەزاران چەكداری داعش وەك دیل كەوتونەتە دەست هێزەكانی هەسەدە، كە لەنێو ئەو چەكدارانەی داعش كە دیلی شەرڤانانن، هەڵگری رەگەزنامەی جیاجیا لە ولاتانی عەڕەبی و ئەورپی و ئەمریكی هەن، كە لەسەرتایی سەرهەڵدانی ئەو رێكخراوە وەك بەشداریەك لە ئەوەی خۆیان ناویان نابوو جیهاد هاتبوونە سوریا و عێراق، وە بەشداریان لە هەموو تاوانەكانی داعش لە بەرامبەر خەڵكی سڤیل كردبوو. ژمارەی زۆری دیلەكان بەتایبەت لەوانەی هەڵگری ڕەگەزنامەی بیانین، وای لە هێزەكانی هەسەدە كرد كە داوایەك ئاڕاستەی ولاتەكانیان بكات، تا بێن خاوەنداریەتی لە هاوڵاتیەكانیان بكەن، تا شەرڤانان ئەو چەكدارانەیان ڕادەست بكەن، بۆ ئەوەی لە وڵاتی خۆیان لەسەر ئەو تاوانانەی ئەنجامیان داوە دادگایی بكرێن. لەبەرامبەر ئەو بانگەوازەی هەسەدە زۆربەی زۆری وڵاتان هەڵوێستێكی ئیجابیان نەنواند، بۆ وەرگرتنەوەی ئەو چەكدارانە، ئەمە وایكرد كە ئەمجارەیان ئیداری رۆژئاوا بانگەوازێك ئاڕاستەی ڕای گشتی بكات بۆ دامەزراندنی دادگایەكی نێودەوڵەتی بۆ دادگایكردنی تاونبارانی داعش لە رۆژئاوای كوردستاندا. دامەزراندنی ئەو دادگا نێودەوڵەتیە لە ئێستادا لەبەر چەندین هۆكاری سیاسی و یاسایی و ئەمنی بۆتە پێویستیەكی هەنوكەیی، بۆیە پێویستە وڵاتان بەپیر ئەو بانگەوازەوە بێن و لە نموونەی دادگا نێودەوڵەتیەكان، دادگایەك لە رۆژئاوای كوردستان دابمەزرێنن، باشترین شوێنیش بۆ ئەو دادگایە شاری كۆبانێیە، هەروەها وا باشە ئەو دادگایە هەر بەناوی دادگای كۆبانێ ناوبنرێت. دوای جەنگی جیهانی دووەم وڵاتانی براوەی جەنگ بە تایبەت( ئەمەریكا و یەكێتی سۆڤیەت و بەریتانیا) بڕیار لەسەر دامەزراندنی دادگایەكی سەربازی بۆ داگایكردنی سەرانی نازیەت لە ئەڵمانیا دەدەن، كە بە دادگای نۆرنمبێرگ ناسراوە. دامەزراندنی دادگای نۆرەمبێرگ لە مێژووی هاوچەرخدا رووداوێكی گرنگ بوو، بە تایبەت كاتێك ئەو دادگایە توانی بە دەیان تاونباری گەورەی سەرانی نازی بە سەرۆكایەتی هیتلەر دادگای بكات و سزای لە سێدارەدان یان بەندكردنی هەتاهەتایەیان بەسەر بسەپێنێت. لە ئێستاشدا كە شەڕی تیرۆرستانی داعش دوای ئەو هەموو قوربانیە زۆرە بەكۆتا هاتووە، دەكرێت دادگای نۆرمبێرگ بكرێتە نموونە بۆ دامەزراندنی دادگای كۆبانێ بۆ دادگایكردنی تیرۆرستانی داعش، چونكە داعش لە شێوەی نازیەكان تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ و جینۆسایدیان ئەنجام داوە. نموونەی جینۆسایدی ئێزیدیەكان و وێرانكردنی عەفرین و دەربەدەركردنی كاكەیی و كریستانەكان و دیل كوشتن و بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو و ئیغتساب و گۆڕی بە كۆمەل و دەیان تاوانی تری بێ وێنە. بۆ هەموو ئەمانە دەكرێت دامەزراندنی دادگای كۆبانێی نێودەوڵەتی بۆ تاوانەكانی داعش، لە ژێر چاودێری نەتەوەیەكگرتووەكان و بە پشتیوانی ئەو وڵاتانەی كە بەشێك بوونە لە هاوپەیمانیەتی بۆ شەڕی داعش بە تایبەت (ئەمەریكا و روسیا و فەرەنسا و بەریتانیا و ئەلمانیا) دابمەزرێت، وە دادوەرەكانیش هی خودی ئەو ولاتان بن بە هاوكاری هێزەكانی هەسەدە دەست بكەن بە دادگایكردنی سەرجەم ئەو تاونبارانە كە ئێستا لە كەمپەكان دەست بەسەرن. بە دامەزراندنی ئەو دادگایە چارەنووسی ئەو چەكدارانە بە دادگایكردنیان بە كۆتادێت، ئەو چەكدارانەش لە شێوەی نازیەكانی سەردەمی جەنگی جیهانی بەسزای خۆیان دەگەن، جیهانیش لەو دڵەەواكێیە رزگاری دەبێت كە بە مانەوە و یەكلانەبوونەوەی چارەنووسی ئەو چەكدارە دیلانەی داعش تێیكەوتووە. هەروەها ئەو دادگایە دەبێتە هۆكاری گێڕانەوەی مافێكی مۆڕاڵی گەورە بۆگەلی كوردستان بە گشتی و قوربانیانی دەستی داعش لە قوربانیانی ئێزیدی بە تایبەتی ، هەروەها هەموو ئەوانەی كە بوونەتە قوربانی تاوانەكانی داعش لە سوریا و عێراق و رۆژئاوا و باشووری كوردستان، لە ڕووی سیاسی و دبلۆماسیش دەبێتە دەستپێكێك بۆ داننان بە ئیدارەی رۆژئاوا و مافەكانی میللەتێك كە لەسەر دەستی داعش هەموو جۆرە تاوانێكی بەرامبەر ئەنجام دراوە.
عەدنان عوسمان لامەرکەزیەت گرنگترین خەسڵەتی کۆمەڵگەی نوێ و دیموکراتیە، بەجۆرێک وەک لازم و مەلزومی یەکترن. بۆیە ئەستەمە حزبێک ئیدعای دیموکراسیخوازی بکات، بڕوای تەواوی بە لامەرکەزیەت نەبێت لەهەمو بوارەکاندا. بەڵام ئەو لامەرکەزیەتەی هەندێک لێرەو لەوێ و بەتایبەت هەندێ ناوەندی یەکێتی باسی لێوە ئەکەن، جگە لە دروستکردنی مەرکەزیەتێکی تر لەناوچەی سلێمانی هیچی تر نیە. ئەوەی ئەوان ئەیانەوێت تەنها دابەش کردنی مەرکەزیەتی هەرێمە بۆ دوو ناوچەی مەرکەزی لەژێر فەرمانڕەوایی رەهای خۆیاندا. ئەمە جۆرێکی ترە لەمەرکەزیەت، کە تەنانەت سنورەکانی تریش ئەبەزێنێت و تەنها مەبەست لێێ زاڵکردنی مەرکەزییەتی حزبیی و لە حزبیشدا هەندێک کارەکتەری دەسترۆیشتوە. ئەو پەیامانە بەشێک نین لەهەوڵی دابەشکردنی هاوسەنگیانەی دەسەڵات بەسەر پارێزگاو ناوچەو قەزاکاندا لەسەر بنەمای شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتەکان. تۆ لەکاتێکدا ئەتوانیت جەنگێکی نەوعی دژ بە مەرکەزییەت بکەیت، کە جیاواز بیت، کە تێگەیشتنێکی تری سەردەمیانەت بۆ ئیدارەدان هەبێت، بەڵام کە تۆ بەهەمان شێوە، دەسەڵاتی حزب و حکومەت لە نێو بنەماڵەدا دابەش ئەکەیت و شەڕی دەستگرتنە سەر جومگەکانی ئەکەیت، وە مافی حزبەکانیتر ئەخۆیت و ئازاری لایەنگرانی ئەدەیت، ئەوا نەک هەر ئەتەوێت مەرکەزیەتێکی ئیداری توند و سەختتر لەم ناوچەیە دابڕێژیت، بەڵکو ئەتەوێت ئیقتاعیەتێکی بنەماڵەیی و حزبی جێبکەیتەوە لە فەزایەکی زۆر نامۆ بەو عەقڵیەتەدا. لامەرکەزیەت لەسەرجەم کوردستان و بەتایبەت لە دەڤەری سلێمانیدا پێویستی بە دوو فاکتەری یەکلاکەرەوە هەیە بۆ ئەوەی سەربگرێت: بڕوابون بە دابەشکردنی دەسەلاتەکان و فرەیی و پێکەوە کارکردن، وە هاوئاهەنگی و هەماهەنگی لە نێوان سەرجەم هێزە سیاسیەکان بەتایبەت لە نێوان گۆڕان و یەکێتیدا. گۆڕان لە روی جەماوەریەوە لە ئێستادا لە ناوچەی سلێمانی هێزی یەکەمە، کەچی هەندێک ناوەندی بڕیاری یەکێتی بەچاوی نەوەدەکان و سەرەتاکانی دوو هەزار سەیری ئێرە ئەکەن و خۆیان بەتەنها وەسی و خاوەندی ئێرە ئەزانن، کە ئەمەش ئاماژەیە بۆ عەقڵیەتی پاوانخوازی نەک لامەرکەزی. گۆڕان و لامەرکەزییەت: یەکێک لە پایە بناغەییەکانی گۆڕان بڕوابونی تەواوە بە لامەرکەزیەت لە ئیدارەدانی وڵاتدا. پێویستە گۆڕان چ لە رێکەوتن و چ لە کارنامەی پەرلەمانی و حکومیدا، بە جدی کار لەسەر ئەم پرسە گرنگە بکات و بەسەرخەتی ئیشکردنی خۆی بزانێت. سەرۆک لەناوخەڵک، سەرۆک لە پەرلەمان: گۆڕان بڕوای بە سیستەمی پەرلەمانی هەیە. لەدوای ئەم دێڕە ئیتر دەبێ بوەستین، چونکە ئەو رستەیە وردناکرێتەوە. سیستەمی پەرلەمانی سیمای خۆی هەیەو جیای ئەکاتەوە لە سیستەمەکانیتر کە ئەوانیش هەر بەشێکن لە فەزای دیموکرسیانەی کۆمەڵگاکان. گۆڕان جەخت لەوە ئەکاتەوە سیستەمەکە پەرلەمانی بێت و هەمو دەسەڵاتەکان لە پەرلەمانەوە شەرعییەت وەرگرن و لەژێر رکێف و چاودێریدابن. ئەمە لە ئێستادا بە گونجاوترین سیستەم ئەزانێت بۆ کۆمەڵگای کوردستان کە بوار بە گەشەسەندنی ئابوری و سیاسی و ئیداریی ئەدات بەتایبەت لەم ساتەوەختی دابەشبونە سەخت و قوڵەی کۆمەڵگەکەمان بەسەر ناوچەی نفوزی جیاوازدا.
سەردار قادر لەم كاتەدا كە لایەنە سیاسیەكان لە پرۆسەیەكی بەردەوامی دانوساندان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ، هەر لایەنێكی سیاسی لە ناو خودی پارتەكەدا خەریكی پێكهێنانی لێژنەن بۆ دانانی كاندیدەكان. لە هەموو لایەك ئەوە ئەبیسترێت كە پێوەر دائەنرێت بۆ كاندیدەكان وە هەوڵێك هەیە كە بە شێوەیەكی گشتی جۆرێك لە كاری دامەزراوی لەو پرۆسەیەدا جێ بە جێ بكرێت . پێوەر بۆتە زاراوەیەك كە لە گووتاری لایەنە سیاسیبەكان ئەبیسترێت، ئەو ئەزموونەی كە تاكی كوردی هەیەتی لە دانانی كاندیدەكان لە كۆمەڵیك خاڵدا خۆی ئەبینرێتەوە: # ئەو كەسەی پۆست وەرئەگرێت لە باشترین حاڵەتدا ئەبێت ئینتیمای هەبێت بۆ حیزب . # ئەو كەسە ی كاندید ئەكرێت ئەبێت لە حیزبیشدا ئینتیمای بۆ باڵێك یان تەكەتوولێك هەبێت وە نزیك بێت لە رابووردودا لە بریاردەر بەدەستانی ناو بۆتەی حیزب. # گەر پێوەر پێوەرێكی دادپەروەر بێت، ئەبێت كەسی كاندید كراو لە پێشوودا تیوە نەگلا بێت لە كەیسی گەندەڵی، دوور بێت لە كەیسی گواستنەوەی سەنگەر. ئەوەی ئەبینرێت هەڵسەگاندنی كاندید لەسەر رابووردووە، كەمترین هەڵسەنگاندن لە سەر داهاتووە ؟؟؟؟ دڵسۆزی بۆ حیزب بۆ تەكەتوول بۆ سەركردە بۆتە پێوەر ؟؟؟ گەر پرسیار بكرێت لەسەر داهاتووش هەمان مەنزڵگە پرسیاری لە سەر ئەكرێت، ئایا لە داهاتوو هەر موخلیسی حیزب و تەكەتوول و سەركردە ئەمێنێت ؟؟؟ پۆست بۆتە شوێنگەی بەرەكەتی خەبات، ئەووترێت لە رابووردوو تێ كۆشەر بووەو دڵسۆز بووە بۆ حیزب ؟؟؟؟ ئەوەی نابێتە جێ پرسیار ئایا لە داهاتوو ئەو كەسە چ رۆڵێكی هەیە لە كابینە ؟؟ ئایا لەوێ شەر یۆ حیزب ئەكات ؟؟ لەوێ خەریكی كار ئەبێت پرۆژەی پێ یە بۆ ئەوە پۆستەی كە كاندید كراوە ؟؟ رۆڵی چیە لە كارنامەی ئەنجوومەنی وەزیران ؟؟ یان ئەنێنرێت شەر یۆ حیزب بكات ؟؟ بە گشتی پێوەرەكان لە بۆتەی رابووردوو ئەسورێتەوە نەك لە داهاتوو . لە رابووردوش كەمترین پرسیار ئەكرێت لەسەر كارەكانی پێشوو، ئایا سەركەوتوو بووە لە كاری پێشوو ؟؟ سەركەوتوو بە چ پێوەرێك ؟؟؟ پۆست چە ند بەر پرسیاریە ئە وەندە زیاتر بۆتە ماف و دەست كەوت، ئەمە بۆچونێكی گشتیە، پۆست لە ووڵاتی ئێمە دا زادەی بەرەكەتی خەباتە، پۆست دەرئەنجامی دەنگی دەنگدەری... گیرفان بە تاڵ و پركەری گیرفانی خاوەن پۆستە !!!! پۆست و ئەركەكانیمان زۆر بە ئاسانی بینیوە و هەمیشە بووین و ئامادەین بۆ وەرگرتنی جا پۆست لە هەر بوارێكدا بو بێت و خۆمان بە شایستە زانیوە و پۆستمان بە پچوك زانیوە دەرهەق توانای زە بە لاحمان! حەقی خۆیەتی كە هەڵسەنگاندن بۆ رابووردو بكرێت هێندەی ئەوەش حەقی خۆیەتی كە لێكدانەوە بۆ داهاتوو بكرێت كە ئایا ئەو كاندیدە بەرێزە ئەتوانیت لە داهاتوو چی بكات بۆ خەمی گشتی ؟؟ شەركەرێك ئەنێری بۆ شەر بۆ خەمی گشتی یان شەر بۆ حیزب و تەكەتوول و باڵ و سەركردە ؟؟ كەسێك ئەنێری كە كار ئەكات بۆ خزمخەتگوزاری گشتی خەمی ووڵات و هاوولاتیەتی یان هاورێیەكە لەوێ پشتە یۆ حیزب و سەركردە ؟؟؟ كەسێك ئەروات بۆ داهاتوویەكی جوان یان كەسێكە لە رابووردوو تێ كۆشەرێكی ماندوو نەناس بووە ؟؟؟ هاووڵاتی چاوەرێ ی خزمەتە پێویستەكانێتی نەك كام كاك و كام خانم ئەبێتە وەزیر ؟؟؟ هاووڵاتی پێویستی بە ژیانی پر كەرامەتە نەك كێ ئەروات و كێ ناروات ؟؟؟ لەدەرئەنجامی لافاوو بوومە لەرزە بمان پارێزن !!! شەقامەكانمان بەرین بكەن و چاك بكەنەوە، مووچەكان وەك خێر پێمان مەدەن وەك مافی خۆمان پێمان رەوا ببینن، كارەبای نیشتیمانی زیاد بكەن و بە دادپەروەری بەشی بكەن بەسەرماندا بۆ گشت شارەكان . وارسی شەهیدەكان بە رێزەو سەیر بكەن نەك وەك موراجعی ئیزعاج ؟؟ رێز لە رۆژنامەنوسەكان بگرن و رووبەری ئازادی فراوان بكەن نەك قەڵە م و كامێراكانیان بشكێنن. ووڵات ئاوەدان بكەنەوە نەك زەویەكان بەش بكەن لە نێوان خۆتاندا، كۆمپانیا زەبەلاحەكان بۆ حكومەت دروست بكەن نەك تەنها حیزب خاوەن هەموو شتێك بێت . زانكۆ و قووتابخانەكان فراوان بكەن بۆ پروەردەیەكی دروست نەك بەشێك بێت لە هەژموونی حیزب. كەم ئەندامان وەك هاووڵاتی ئاسایی ی ببینن ئەوان بەشێكی ئەم كۆمەڵگایەن. دەرمان تەنها وەك كاسبی حیزب مە بینن بەڵكو وەك ئەرك بۆ خزمەتی گشتی ببینن. نەخۆش بكەنە سەنتەری خزمەت لە سیستەمی تەندروستی. ئەمانە داوای خەڵكن ئەمانە داوای دەنگدەرن.
عەدنان عەلی درێژەكێشانی دانوستانەكانی یەكێتی و پارتی و رێكنەكەوتنیان لەسەر پێكهێنانی كابینەی نۆی حكومەت وەك لە رووكەشدا نمایش دەكرێت كەمتر پەیوەندی بە دابەشكردنی پۆستەكان و شەراكەتەوە هەیە, بەڵكو هۆكاری سەرەكی نەمانی متمانەیە تا ئاستی سفر لە نێوان بڕیار بەدەستانی هەردوو حزبدا, ئەمەش بەدیاریكراوی دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی دوای رووداوەكانی ئۆكتۆبەری 2017 و لەو ماوەیەدا كۆمەڵێك رووداوی سیاسی رویانداوە كە هۆكاربوون بۆ پچڕانی بەشێك لە رایەڵەكانی پەیوەندی ئەو دوو حزبە. بەرپرسانی پارتی ناڕاستەوخۆ ئەوەیان دركاندووە كە متمانەیان بە دەسەڵاتدارانی یەكێتی لەق بووەو ئەو مەترسیەشیان نەشاردۆتەوە كە "لە شرینی خەودا یەكێتی حەشدی شەعبی بباتە سەریان لە هەولێر" ئەمەش بۆ خۆی لە دەستدانی تەواوەتی متمانەیە لە نێوان هەردوولادا, ئەوە لەكاتێكدا كە هەر لە بنەڕەتەوە غیابی متمانە یەكێكە لەو قەیرانە قوڵ و جەوهەرییانەی چی لەسەر ئاستی خەڵك و دەسەڵات و چ لەنێوان هێزە سیاسەكانیش لە هەرێمی كوردستان بەتۆخی ڕەنگیداتەوە. لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە پارتی كار بۆ ئەوەدەكات لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتدا یەكێتی تاكە بەشداری سەرەكی نەبێت لەگەڵیداو بەشدارەكانی فراوان بكات, بەكرداریش هەنگاوەكانی بۆ جێبەجێكردنی ئەو سیاسەتە دەست پێكردووە. لە بەرامبەر ئەم سیاسەتەی پارتیدا ئاراستەیەك لە ناو یەكێتیدا وا خۆی نمایشدەكات، كە ئێستا ئەوانن رابەرایەتی بەرزكردنەوەی "نا" بە رووی بنەماڵەی بارزانیدا دەكەن, بەڵام ئەو گروپە لەناوخۆ و لە دەرەوەی حزبەكەشیدا كۆمەڵێك ئاستەنگی گەورەی لەبەردەمدایە, ئەم گروپە كۆنترۆڵكردنی یەكێتیان بۆ یەكلایی نەبۆتەوەو بەشێكی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی وەك خۆیان دەڵێن " پرۆپارتیەكان" پێچەوانەی ئەوان بیردەكەنەوەو زیاتر مەیلیان بەلای پارتیدایە, هاوكات ئەم گروپە هاوشێوەی بنەماڵەی بارزانی خۆشیان بە پەیژەی بنەماڵەدا گەیشتونەتە ناوەندی بڕیار و ئەگەر كەسی یەكەم و دووەمی تاڵەبانی نەبونایە هەرگیز ئەو دەسەڵاتەیان نەئەبوو, بۆیە ئەم باڵەی ناو یەكێتی ناتوانێت نوێنەرایەتی ئەو رەوتە بكات كە لە شەستەكانی سەدەی رابردووەوە درێژبۆتەوە بۆ ئێستا, چونكە دەنگە ناڕازییەكان لە كوردستان بەشێكی پەیوەندی بە نادادی كۆمەڵایەتی و سنورداركردنی ماف و ئازادیەكانەوە هەیە بەشە زۆرەكەی دەنگی ناڕەزایی "نا"یەكی گەورەیە دژ بە سوڵتانیكردنی دەسەڵات لە كوردستان, بۆیە بنەماڵەی تاڵەبانی چەند خۆی دابڕسكێنێت بەرامبەر بنەماڵەی بارزانی لای ئەم بەشەی كۆمەڵگا جگە لە قوتبونەوەی بنەماڵەیەكی تری سوڵتانی هیچی تر نیە. یەكێتی حزبێكە خاوەنی هێزی سەربازی و ئابورییەكی زەبەلاحە و هاوشێوەی پارتی بەشێكی هەرێم لە رووی سەربازییەوە لە ژێر كۆنترۆڵدایە بەڵام ئەمە هاوكاریی ناكات بۆ ئەوەی لە ململانێكانیدا لەگەڵا پارتیدا لاسەنگی خۆی راست بكاتەوە، چونكە لە دوای ساڵی 2005ەوە بەهۆی سازشە بەردەوامەكانی بۆ ئەو حزبە كۆمەڵێك هەڵەی ستراتیژی و گەورەی كردووە, لە نمونەی دروستكردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم و تێپەڕاندنی یاساكەی بەو هەموو دەسەڵاتەو زیادكردنی ژمارەی كورسیەكانی كەمینەكان لە پەرلەمان لە 5 ئەندامەوە بۆ 11 ئەندام و یاسای ئەنجومەنی ئاسایش و چەندینی تر كە وایكردوە پارتی بكاتە حاكمی یەكەم لە كوردستان, بۆیە یەكێتی بەو رێگایانەی كە تاقیكردۆتەوە ناتوانێت هەیمەنەی پارتی بەسەر دەسەڵاتەوە كەمبكاتەوە, رێگای راست ئەوەیە بۆ قۆناغی داهاتوو هاوبەشی پارتی نەكات لە بەتاڵانبردنی داهات و تەزویراتی هەڵبژاردن و بردنی ئەم هەرێمە بەرەو چەسپاندنی حوكمی سوڵتانی, هاوكات لەگەڵا گۆڕانیشدا بە تیۆری موئامەرە رەفتار نەكات و رۆژێك بە دۆشكەو سەیارەی موسەلەحە هەڵبكوتێتە سەر گردی زەرگەتەو دواتریش وەك ئەوەی هیچ رووی نەدابێت لە بەرامبەر هیچدا داوای كاری هاوبەشی لێبكات, بەڵكو دەبێت یەكێتی لەگەڵا گۆڕان و هێزەكانی تری نزیكیان بەرەیەكی یەكگرتوو دروست بكات و رێككەوتنە سیاسیەكەی نێوانیان بكاتە راستەرێی كاری سیاسی و حكومڕانی, ئەو كاتە بە بەرەیەكی فراوان و خاوەن پرۆژەو روئیای سیاسی بچنە ململانێیەكی دیموكراسیانەوە لەگەڵا پارتی, نەك وەك ئێستا دوای ئیمزاكردنی دوو رێككەوتنی سیاسی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ هێشتا رێكنەكەوتوون.
مەسعود حەیدەر بەشێک لە نوێنەرانی کورد لە رابردوو وە ئێستاش، کاری پەرلەمانتاری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دژایەتی کیانی دەستوری و سیاسی ھەرێمی کوردستان بەکاردێنن لەسەر بنەمای ئەوەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان حاکمی ھەرێمە، زۆرێک لەو دژایەتیانە کۆنە قینە و ھەوڵی پاشقول لێدانی سیاسیە کە بەداخەوە لەرێگای شەڕکردنی راستەوخۆی قووت و ژیانی خەلکی ھەرێم و ئەمنیەتی ئەم کیانە فیدرالیە شەڕەکە دەکەن و ھیچ چوارچێوەیەکی انسانی و نیشتمانی و نەتەوەیی بوونی نییە لایان کاتێک ئەم کارە دەکەن. بێگومان ھاووڵاتی و مووچەخۆرو پێشمەرگەو کەسوکاری شەھیدو گشت چین و توێژەکانی ھەرێم ئاگاداری وردەکاری ھەوڵی ئەو کەسانە نین کە بەرژەوەندێ نیشتمانێکان و ژیانی تاکی ھەرێم دەخەنە بەر چەقۆی ئەوانەی لە فرسەتێک دەگەڕێن دژی کورد و کوردستان. ئەم کارو ھەڵوێستانە کە دەچێتە خانەی خیانەتی نیشتمانی و نەتەوەیی لەسەرەتای ساڵی ٢٠١٤ دەستی پێکرد بە ھاندانی بەغداد بۆ بڕینی بودجەی ھەرێم و پاشان ئەم ھەڵوێستە مەترسیدارە چووە قۆناغێکی تر و ھەوڵی ھەڵتەکاندن و ھەڵوەشاندنەوەی کیانی فیدراڵی ھەرێمی کوردستان درا کورد زیاتر لە سەد ساڵە خەبات و قوربانی بۆ ئەدا. ھەموو ئەو ھەوڵانە پووچەڵ کرایەوەو کوردستان بەھێزەوە لەو ھەموو لوغمە کوشندانە دەربازکرا. ھەموومان چاوەڕوانین لە قۆناغی داھاتوو کورد یەک دەست و یەک ھەڵوێست بێت و ژیان و گوزەرانی خەلک نەبنە کەرەستەی خەلکی پۆپۆلیست کە دوژمنایەتی ئەو میللەتە دەکەن ناردوونی لە بەغداد بەرگریان لێبکەن نەوەک لەژێر پەردەی شەرمەزاری سیاسی ھەوڵی مووچە بڕینیان بدەن. ئێمەی گەلی کوردستان لە باشووری کوردستان لەبەر نەبوونی دەستوور بۆ ھەرێمەکەمان تا ئێستا چوارچێوەیەکی نیشتمانی و نەتەوەییمان نییەو ھیچ شتێک تابوو نییە لای بەشێک لە حزبەکان و سەرکردەکانیان، بۆیە دەبینین زۆر بە سانایی خاک تەسلیم دەکرێت لەلایەن ھەندێ حزبەوەو دوای دوای دانپیانان ھەموو شت تێدەپەڕێنرێت و بگرە منداڵەکانی حزب پۆزشی بۆ دەھێننەوە، حزبی کوردی نوێنەری کورد لە بەغداد ساڵی ٢٠١٨ تکایان لە حیدر عەبادی کردووە کە قروشێک مووچەی ھەرێم نەنێرێت تاوەکو حکومەتی ھەرێم بڕوخێت و حکومەتی ئینقاز وەتەنی دروست بکەن بۆ خۆیان، حزبی کوردی و نوێنەرەکانی تکایان لە حیدر عەبادی دەکرد کە ھەرێمی کوردستان ھەڵوەشێنێتەوە وەکو ھەرێمێکی فیدراڵی، ھەموو ئەمانەش پەردەپۆش دەکرا لەژێر ناوی بەرگری لە خەڵکی، لە بنەماشدا داوای بڕینی قووتی خەلکیان دەکر بۆ بەدیھێنانی ئامانجە سیاسێ حزبێکان. ھەمووی مایە پووچ دەرچوون و ئامانجە حزبێکانیان نەپێکا چونکە خاک و میللەت لە حزب بەھێزترو مەزنترەو کیانی فیدرالی ھەرێم پارێزراو و مووچەی خەلکی ھەرێم بە ووشیاری و لێھاتووی سیاسی سەرکردایەتی گەلی کوردستان چارەسەر کرا. لەم قۆناغەدا ئەرکی نیشتمانی و ئەخلاقی نوێنەرانی کوردە لە بەغداد مووچەو قووتی خەلکی ھەرێم تێکەڵ بە ململانێ سیاسێکان نەکەن و چاوێکیان لە حکومەتی بەغداد بێت کە پێنج ساڵ بودجەی ھەرێمی بڕیوەو باشترە بیر لە چارەسەری گشتی مەلەفی ئابوری نێوان ھەرێم و بەغداد بکەنەوە نەوەک یاری بە ھەست و سۆزی خەلکی ھەرێمەوە بکەن دوای باشکردنەوەی مووچە، چارەسەرکردنی مەلەفەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد پێویستی بە خەلکانێکە پەرپرسیارێتی قۆناغەکە بگرنە ئەستۆ و لە چوارچێوەی موزایەدەو بەرژەوەندی حزب دەرچن بۆ چوارچێوەی نیشتمانی و خەمی خاک و خەڵک. بۆ ئەوەی چوارچێوەیەکی بەرژەوەندی ئاسایشی نەتەوەیی دیاری بکەین، لە ھەموو کاتێک زیاتر ھەرێمی کوردستان پێویستی بە دەستورێکە بۆ رێکخستنەوەی زۆر بابەتی سیاسی، ئابوری و نیشتمانی و پێناسەکردنی خیانەتی نیشتمانی و زەرەر گەیاندن بە بەرژەوەندی نیشتمانی و گەل و خاک.
دانا مه‌نمی پێم خۆشه كه‌مێك له‌سه‌ر دروشمی كوردستانێكی به‌هێز ڕاوه‌ستین ، پێویسته بزانین پارتی به‌چی لۆژیكێك ئه‌م دروشمه‌ی به‌رز كردووه‌ته‌وه لۆژیكی خێرو ئاشتی و پێكه‌وه ژیان و رێزگرتن له دونیای پلۆرالیزم ،یان كوردستانێكی به‌هێز هه‌ردروشمه و دیوی شاراوه‌ی ئه‌م دروشمه ناكۆكی و لێكترازان و سرینه‌وه خۆسه‌پاندن و به‌گژداچونه‌وه‌ی جیاوازییه‌كان و دونیای پلۆرالیزمه، ئه‌م دروشمه ئه‌توانێت هه‌رێمی كوردستان به‌ره‌و هێزی سیاسی و دیپلۆماسی و سه‌ربازی و ئابورییه‌وه به‌رێت، بێگومان نه‌خێر تا ئێستا كارنامه‌ی پارتی ئه‌وه‌یه له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی خۆیدا ئاماده‌یه ده‌ست له‌نێو ده‌ستی شه‌یتان بنێ ، هه‌رگیز چاوه‌ڕێی ئه‌وه مه‌بن كه له كارنامه‌كه‌ی پارتیدا خزمه‌تگوزاریه‌کانی ئاو وکاره‌با، سوته‌مه‌نی و هۆیه‌کانی گواستنه‌وه و گه‌یاندن، خویندن وته‌ندروستی لانی که‌می ژیان وبێمه‌ی تێرو ته‌سه‌ل وه‌ک مافێک بۆ هاولاتیان به‌فه‌رمی بناسرێت ،هه‌رگیز چاوه‌ڕێ مه‌بن یه‌که‌ی نیشته‌جێ بوون، فرسه‌تی کار، موچه‌ی به‌رز وهه‌رچیه‌ک که په‌یوه‌ندی به‌ژیانی خه‌لکی هه‌ژاره‌وه‌یه به‌سانایی دابین بكرێـت. پارتی به دروشمی (بنیاتنانی كوردستانێكی به‌هێز!) كارنامه‌ی خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی كوردستان دارشت ، بنیاتنانی كوردستانێكی به‌هێز وه‌كوشیعارێكی قه‌ومی نه‌ك نه‌چووه بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه به‌ڵكو كۆده‌نگی و یه‌كریزی نیشتیمانی له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی حیزبیدا توانده‌وه‌و سیمای ناكۆكییه ناوخۆییه‌كان تۆختربوونه‌وه ، هیچ هێزێک هێندەی پارتی قسە لەسەر یەکڕیزی کوردو پێکەوە ژیان ناکات ، وه‌لێ هەربۆخۆشی بووەتە کۆسپ لەبەردەم یەکڕیزی و هەرچی و هونەری یه‌كڕیزی و كۆده‌نگی و پێکەوە ژیانە تێکیشکاندووە ،كارنامه‌ی پارتی بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان بریتی بوو "له تێپه‌ڕاندنی ناكۆكییه ناوخۆییه‌كان وپابه‌ند بوون له سه‌ر بنه‌ماكانی شەراکەت و تەوافوق و هاوسەنگیی وەک پرنسیپ له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی باڵای كوردستاندا بۆ به‌شداری لایه‌نه‌كان له پێكهێنانی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێم ". به‌ڵام نیه‌تی پارتی له دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان به ده‌رونێكی نه‌خۆشه‌وه به دوای تۆڵه‌كردنه‌وه بوو له لایه‌نه سیاسییه‌كان به‌تایبه‌تی له یه‌كێتی . هه‌وڵی پارتی له‌ناو دروشمی كوردستانێكی به‌هێزدا ! هه‌وڵێكی رقاوی و هه‌ڵگری نه‌خۆشی ده‌رونی و به دووی تۆڵه‌ی سیاسییه‌وه‌یه ، ئاخر پارتی هه‌میشه شكستی خۆی به دژایه‌تیكردنی لایه‌نه‌كانی تر پڕ ده‌كاته‌وه ، هه‌روه‌ك چۆن شكستی به ده‌ستنه‌هێنانی سه‌رۆككۆماری عێراق به تۆڵه‌كردنه‌وه‌و په‌راوێزخستنی یه‌كێتی له پێكهێنانی حكومه‌تدا پرده‌كاته‌وه ، پارتی جگه له سه‌پاندنی گوتاره سیاسییه‌كه‌ی خۆی له ناو دروشمی كوردستانێكی به‌هێزدا! ژیان و فۆڕمێكی تر نابینێت بۆ سیاسه‌تكردن و پێویستی به ژینگه‌یه‌كی شێواو قه‌یرانێكی سیاسی یه كه كۆمه‌ڵگا له دۆخێكی ناجێگری ده‌رونیدا بژی ، دواجار به گشتی دروشمی كوردستانه به‌هێزه‌كه‌ی پارتی هاوشێوه‌ی دروشمی موچه‌ی كابانی ماڵه‌كه‌ی لێدێت كه بووه هۆی زیاتر بێكاریی و هێشتنەوەی ئافره‌ت لەماڵدا! هه‌موو ئه‌م دروشمانه له ده‌ره‌وه‌ی مه‌نتیقی سیاسیین و پارتی جارێ له هه‌ڵپه‌دایه كه سۆزو عه‌تفی خه‌ڵك به ناوی شیعاراتی قه‌ومییه‌وه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی حیزبی ئیستغلال بكات. پارتی له‌ناو دروشمی كوردستانێكی به‌هێزدا مه‌رجی لایه‌نه سیاسییه‌كانی بۆ به‌شداریكردن له كابینه‌ی نۆیه‌م دا به‌ستبویه‌وه به قڕوقه‌پ و بێده‌نگكردنی سیاسی خۆئه‌گه‌رنا ئه‌گه‌ری هه‌یه له‌ناو كوردستانێكی به‌هێزدا ! ده‌مكووتیش بكرێن ، بێده‌نگی سیاسی بۆخۆی په‌یامێكی مه‌ترسیداره بۆ پرۆسه‌ی دیموكراسی چونكه بێده‌نگی گه‌لانی عێراق سه‌دامیزمی به‌رهه‌م هێنا ، ئاخر له هه‌ر وڵاتێكدا ئۆپۆزسیۆن و ئازادی ڕاده‌ربڕین نه‌بێ واتا دیموكراسیه‌ت بوونی نیه ، كوردستانی به‌هێزیش پێویستی به بنیاتنانی پایه‌كانی دیموكراسی یه نه‌ك به‌هێزكردنی پایه‌كانی حیزب و بنه‌ماڵه و خێڵ !هه‌رچه‌نده ته‌مه‌نی ئۆپۆزسیۆن بوونیش له كوردستان دا زۆر درێژ نییه و خودی ئۆپۆزسینیش هێنده‌ی مامه‌ڵه‌ی كارو كرادانه‌وه بووه هێنده ئامانج و ئەجیندایەكی روونی بۆ چاكسازیی نەبووه ، ئۆپۆزسیۆن له دوای ساڵی ۲۰۰۹ وه وه‌كو هێزێكی نوێ كاریگه‌ری دروست كرد و ده‌نگی خه‌ڵكیشی كێش كرد، به‌ڵام وه‌كو ئۆپۆزسیۆنێكی ته‌ندروست هه‌ڵسوكه‌وتیان نه‌كرد و ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵك له مافه ره‌واكانی دابراندو ئاراسته‌یه‌كی فه‌وزه‌وی گرته به‌ر و دواجاریش له هه‌ڵبژاردنه‌كانی٢٠١٣ دروشمی گەورەو موزایەدەی سیاسی بەرفراوان دەستیپێكردو بووه خاوه‌نی وتارو شیعاراتی ناخ هه‌ژێن و پشتیشیان به سه‌ركرده‌یه‌كی كاریزمایی بۆ ڕاگرتنی پایه‌كانی بزوتنه‌وه‌كه به‌ستبوو نه‌ك پرۆژه و نه‌خشه‌ڕێگاوپلانێكی عه‌قڵانی -سیاسی كه لانیكه‌م پاشه‌كشه له هه‌ڵوێسته‌كانی رابرویان نه‌كه‌ن. له ڕوانگه‌ی زانستی مێژوه‌وه ( مێژوو خۆی دوباره ناكاته‌وه) به‌ڵام فه‌لسه‌فه‌ی مێژوو و پاڵنه‌ره بزوێنه‌ره‌كانی باس له نیمچه خولاوه‌ی مێژوو ده‌كات كه خۆی دوباره ده‌كاته‌وه وه‌لێ هه‌ندێك جار كاراكته‌ری تر ده‌بنه پاڵه‌وانی شانۆگه‌رییه سیاسییه‌كان و ئامانجی پارتی له په‌رله‌مانی كوردستاندا ته‌نها یه‌ك ڕوی هه‌یه كه خوازیارە بەر لە پێكهێنانی حكومەت، دامەزاروەی سەرۆكایەتی هەرێم كارابكاتەوە، ئێمه پێویستیمان به زانستی مێژوو نیه كه واقیعی ئه‌و ڕوداوانه‌مان بۆ شیبكاته‌وه كه ئێستا ڕو ده‌ده‌ن، هه‌روه‌ك چۆن پێویستیشمان به به فه‌لسه‌فه‌ی مێژوش نیه كه‌خوێندنه‌وه‌ی (ڕوداوه‌كان و پاڵنه‌ره‌كان)ی‌سیناریۆكانی پارتیمان بۆبكات ، هه‌روه‌ها پێویستیشمان به عه‌قل نییه تا ببێته ڕێنیشانده‌رمان بۆ هه‌ڵێنجانی ئه‌فكاری پارتی وچونكه پارتی نایه‌وێت په‌ند وه‌ربگرێت له هه‌ڵه‌كانی ڕابردووی خۆی ، بۆخوێندنه‌وه‌و ناسینی ئه‌فكاری پارتی هێنده ئاسان و ساده‌و ساكاره پێویستی به شیته‌ڵكاری وتوێژینه‌وه و لێكۆڵینه‌وه‌ی ورد نیه بۆ ئه‌وه‌ی پێشوه‌خت له هه‌نگاوو سیناریۆكانی تێبگه‌ین.
بڵێسە جەبار فەرمان ماوەی 3 مانگە حکومەتی عراق موچەو بوجەی هەرێمی کوردستان دەنێرێت بێ ئەوەی لە بەرانبەردا یەک تەنەکە نەوت ڕادەستی سۆمۆ کرابێت. ڕۆژانە لەناو پەرلەمان و لە لیژنەی پەیوەندیدار رووبەرووی رەخنەی توندی نوێنەرانی پارێزگاکانی تردەبینەوەو بیر لە کاردانەوەو بەرپەچدانەوەی سیاسەتی حکومەتی هەرێم دەکرێتەوە کە دووبارە راگرتنی موچەش لەخۆدەگرێت. لە بوجەی 2019 دا هاتووە کە هەرێم دەبێت رۆژانە 250.000 بەرمیل نەوت ڕادەستی سۆمۆ بکات و هەرێم نیازی پابەندبوونی نیە. ڕاستە کە موچەی فەرمانبەران بە برگەیەکی جیاواز لە ناو بوجەدا جێکراوەتەوە, بەڵام هەموو دەبێت ئەو راستیە بزانن کەئەوەش قابیلی ئاڵوگوڕەو بەهانە هەیە کە رابگیرێت. ئەگەر هاتو واژوی بۆ کۆکرایەوە, دەتوانرێت دووبارە بهێنرێتەوە ناو پەرلەمان و ئاڵۆگۆر بەسەر ئەو برگەیەدا بهێنن و رایبگرن. واتە شێوازی تر هەیە بۆ شەرعیەتدان بە راگرتنی پشکی هەرێم و ئینجا هەم پاشەکەوت و بڕین و کەمکردنی موچەی فەرمانبەرو موچەخۆران دێتەوە ناوان. ئەوەی کە دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە ئێمە بە ئەرکی سەر شانی خۆمان هەستاوین لە شەڕی مافی هاوڵاتیانی هەرێم و لەداکۆکی لێکرنیان بەردەوام دەبین, بەڵام ئەم شەڕە تەنها بە ئێمەی نوێنەران ناکرێت و بەبێ پابەندبوونی حکومەتی هەرێم بە بڕیارەکانەوە لەم شەڕەدا سەرکەوتوو نابین و بەوەش قەیرانەکانی هەرێم و بێ موچەیی بەردەوامی دەبێت. ئینجا ئۆباڵەکەی لە ئەستۆی کێ دەبێ و کێ سودمەندو کێش زیانمەند دەبێ؟ ئەمە پرسیارەکەیە پابەند بوون بەیاسای بودجە واتە بەردەوامی لە لابردنی پاشەکەوتی مووچەو هەوڵدان بۆ گەڕانەوەی مووچە پاشەکەوتکراوەکانیان. مل نەدان بۆ یاسای بودجە واتە گەڕانەوەی پاشەکەوت!.
لاوک سەلاح دووپاتی دەکەمەوە کە مامەڵەکردنی ئێمە لەگەڵ چەمکە سیاسی و فیکرییەکانی دەرەوەی کۆمەڵگەی خۆمان، ئەوانەی بەرهەمی پەرەسەندی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی کوردی نیین، لە زۆر کەیسدا هەڵە وتێنەگەیشتنی چەوت و زەقی لێکەوتۆتەوە، ئەوەش لەبەرئەوەی بە شێوەیەکی رەها وا دەزانین تێگەیشتنەکانمان لە سەدا سەد راستە و بە شێوەیەکی رەهاش بەرگری لە تێگەیشتنەکانمان دەکەین وەک ئەوەی ئەوە تەنها تەفسیری راست بێت و تا رادەی خوێن رشتنیش کۆڵمان نەداوە. گرفتی سەرەکی هەمیشە نەبوونی سەرچاوەی راست و دروستی زانیارییەکان و کەمی یان نەبوونی توانای لێکۆڵینەوە و کەمی توانای کەسەکان بۆ گەیشتن بە تێگەیشتنێکی جەوهەری دوور لە بەرژەوەندی سیاسی دیاریکراو بووە. گرنگە، زۆر گرنگە بە وریایی و بە گیانێکی بەرپرسیاریانە مامەڵە لەگەڵ ئەو چەمکانەدا بکەین، دوور بین لە بەکارهێنانی چەوت و سەقەت کردن و قەرزکردنی ئەو بەشە چەمکانەی کە غرورمان رازی دەکات. جاران لەگەڵ مارکسیەت و سۆشیالیزم و ناسیۆنالیزم و وجودییەت و مەسەلەکانی "ناوەرۆک یان شکڵدا" وامان دەکرد. با ئێستا لەگەڵ چەمکە هاوچەرخەکانی دیموکراسیەت و جیهانگیری وحکومڕانی و لیبرالیزم و لیبرالیزمی نوێ و ناسیۆنالیزمی نوێ دا ئەو رەفتارە سیاسییە بۆ رازیکردنی غەریزە بایۆلۆجییەکانی خۆمان هەمان رەفتارمان نەبێت. بۆ نموونە ناکرێت هەندێ زاراوەی وەک "دابران" بێنیتە ناو کۆمەلگەیەکەوە کە وەک رووداو و کارەسات ئەو زاراوەیە و چەمکەی تێپەراندووە. ئەوەندەی پەیوەندی بە لامەرکەزیەتەویە هەیە، چەند فۆرمێک لە لامەرکەزیەت تا ئەم ساتە بە کۆمەڵگەی ئێمە پێناسەکراوە، دەبێت ئەو راستییە بڵێین کە ئەم چەمکە لە پاش ٢٠٠٣ لەلایەن رێکخراوە نێودەوڵەتی و هێزەکانی هاوپەیمانانەوە وەک چارەسەرێکی نامۆ بە کۆمەڵگەی ئێمە ناسێنرا. بێگومان ئێمە بەگەرمی پێشوازیمان لێکرد بە بێ ئەوەی بتوانیین چەمکەکە بکەینە بەرهەمێکی خۆماڵی. من پێشنیاری کۆنفراسێکی راوێژکاری فراوان دەکەم لەسەر هەموو ئاستەکانی حکومەت و تەنانەت ناو پارتە سیاسییەکان کە سەرچاوەی ئەم گرفتەن بۆ ئەوەی لامەرکەزیەت نەوەک هەر ببێتە درۆشم بەڵکو بەرنامەی فیعلی هەموو لایەنێک. دووبارەی دەکەمەوە ئەم پرسە، بەرپرسیاریەتی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان نییە. پرسی ئەوان نییە کە لامەرکەزیەت لە ئامادەکردنی فۆرمی دارایی و ئیداریمان کورت بکەنەوە، ئەمە پرۆژەیەکی نیشتمانییە بە مانای ئەوەی دەبێت کۆمەڵگە ئیرادەی خۆرێکخستنەوەی هەبێت و ببێتە ئەولەویەتی کاری هەموو حکومەتەکانی ئاییندە. هەر بۆ زانیاری، لە ئێستادا حکومەتی هەرێم پرۆژەیەکی لەم جۆرەی هەیە بەناوی" خزمەت" ، باوەرناکەم لەسەر ئاستی گشتی کەس ئاگادار بێت، ئەوە جارێ داوای کاریگەری بەرنامەکە ناکەین، کە بەتەواوی پرۆژەی رێکخراوێکی نێودەوڵەتییە و هیچ جۆرە شارەزاییەک و بودجەیەکی حکومەتی هەرێمی کوردستانی تێدا نییە و تەنانەت وەک راوێژکاریش پرسی پێنەکاراوە، لەبەرئەوەی پرۆگرامەکە بەشێکە لە رێکەوتنی بانکی نێودەوڵەتی و حکومەتی عێراق. هەندێک داوای لامەرکەزیەتی ئیداری دەکەن، هەندێک داوای دەستەڵاتی رەهای دادوەری و ناوچەیی و دارایی دەکەن بە بێ ئەوەی دیدێکی شارەزا کە مەودای کارپێکردن و گونجاندن و بە قۆناغ کردنی ئامانجەکانی پێوابێت. دەبێت ئەوەش بڵێێن کە لامەرکەزیەت خۆی بەشێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی پەرەسەندنی سیاسی و سیستمی وردکردنەوە و پیادەکردنی چەمکەکانی دیموکراسیەت کە بێگومان کۆمەڵگەیەک بە چەندان جەنگدا تێپەربووبێت کارێکی ستەمە ئەو متمانەیە لە لای پارت سیاسییەکانی و رێکخراوە مەدەنییەکانی بخوڵقێنێت کە بە ئاسانی کاری پێ بکات و تێگەیشتنێکی واقیعی بۆ چەمکەکە هەبێت و بەتایبەتی کە خاوەنی میراتێکی شەکەت و درێژە لە شەر و جەنگ لە ناو خۆیدا و لەگەڵ دەرەوەیدا. هەر بۆیە تا ماوەیەک زاراوەکە بە مەنگی دەمێنێتەوە و بە گومانەوە تەماش دەکرێت. هەر بۆیە دەبێت ئەم دۆخە باش رەچاو بکەرێت و لۆبی باشی بۆ بکرێت لە سەر ئاستی بڕیاردەر و نوخبە و هاوڵاتییان. هەندێک بۆ بەرژوەندی سیاسی وتاکەسی کورت خایەن ئیدعای فۆرمێکی شێواو لە لامەرکەزیەت دەکات بۆ ئەوەی دەستەڵاتی سیاسی بۆ نەوەکانی خۆی لەو ناوچانەدا بهێڵێتەوە کە مۆنۆپۆلی کردووە و دەخوازێت هەر وا بمێنێتەوە، بێگومان بەم کارەیان هیچ بوارێک ناهێڵننەوە بۆ هێنانەکایەی ئەو پەرەسەندە سیاسییەی کە پێویستە بۆ ئەوەی لامەرکەزیەت بێتە کایەوە. ئەمە بە یەکێک لە هەرەشە سیاسییەکان دەژمێدرێت کە دەبێت حسابی بۆ بکرێت. بە ڕای من هەڵەی کوشندە و سەقەتی لامەرکەزیەت لە کۆمەڵگەی ئێمە لەو ساتەوە دەستی پێکرد کە رێکەوتنی واشنتۆن ناچارانە ئیمزاکرا و هەرێمی کردە دوو ئیدارە بۆ ئەوەی پارسەنگی هێز لە نێوان هێزە ناوخۆییەکان و هێزە ئیقلیمییەکان راگرێت. ئەو دابەشکردنی هێز و دەستەڵات و ناوچە و بودجە بووە سەرەتاییەکی نوێی دیکە بۆ کەرتکردنی هەرێم. بەداخەوە هەر دوو هێزە سەرەکییەکەی ئەو کاتە هەڵەیەکی کوشندەیان کرد و ئێستا باجەکەی دەدەن و بە ئاشکرا بە دانوستانەکانی ئێستاوە بۆ پێکهێانی حکومەت دیارە، رەنگە تەندروسترین بڕیار لەمەودای دووردا ئەوە بووبێت کە هێزی سێهەم و لایەنی دیکەی سیاسی دروست ببێت بۆ ئەوەی هەرێم لە درێژبوونەوەی مێژوویی سیاسی دوو جەمسەری قووتار بکات، بەهیوای ئەوەی هەرێم لە سەرهەڵدانەوەی دیکتاتۆریەت بپارێزێت و دەستەڵاتەکانیش دابەش بکات و وردە وردە پرۆسەیەکی سیاسی لە مەودایەکی دووردا بێتە ئاراوە و لە گەردەکانی پاکژی بکاتەوە. دەبێت ئەو چەمکە نەبێتە ئامرازێک بۆ گەمێی سیاسی نێوان لایەنەکان و بە بێ مانا و بێ ویژدان لە هەڵمەتە سیاسییەکان و دانوستانە سیاسییەکان بەکاربێت. تکایە ئەوەش مەشێوێنن.
بێستون حەمە ساڵح ((مولزه‌مین له‌بارته‌قای هه‌ڵه‌ی سیاسیه نه‌خوێنه‌واره‌كان و په‌رله‌مانتاره بێ ئه‌زمونه‌كان هه‌ڵوه‌سته بكه‌ین و مه‌ترسی بێ متمانه‌یی و بێده‌نگ بوون و هاوته‌ریب نه‌بونی فكرو واقیع به‌هاوڵاتیان ئاشنابكه‌ین و لێكه‌وته‌كان وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌یه شرۆڤه بكه‌ین ))!... خولی چواره‌می په‌رله‌مانی كوردستان مه‌ڵۆیه‌ك له ئاریشه و شارایه‌ك له بێ ئومێدی له‌دوی خۆیان جێهێشت ، یه‌ك له‌وانه میراتی قه‌یرانی داوده‌زگای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و ده‌سه‌ڵاته له‌بن نه‌هاتووه‌كانی بوو. قه‌یرانه‌كه به‌وه گه‌یشت كه به دووقانونی جیاواز یه‌كێكیان بۆ دابه‌شكردن (قانونی ژماره 2 ساڵی 2017 قانونی دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم به‌سه‌ر دامه‌زراوه ده‌ستوریه‌كانی هه‌ریم)و ئه‌وی دی بۆ هه‌ڵپه‌ساردنی داوده‌زگای ئاماژه‌بۆكراو به‌ئاكام گه‌یشت(قانونی ژماره 10ساڵی 2018 قانونی هه‌ڵپه‌ساردنی دامه‌زراوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌ریمی كوردستان-عێراق). سه‌رباری ئه‌وه‌ش پڕۆسه‌ی سیاسی له چوارساڵی خولی چواره‌می په‌رله‌مان به‌و ئاقاره گه‌یشت كه ڕووداوه‌كانی پردێ سنوری په‌كخستنی داوده‌زگای ته‌شریعی و ده‌ركردن و ناردنه‌وه‌ی په‌رله‌مانتار و وه‌زیری (گۆڕان)ی ئه‌وسای لێكه‌وته‌وه. له‌سه‌روبه‌ندی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستان دیسانه‌وه پێش وه‌خته بۆنی ڕێكه‌وتنی دوو قۆڵی (پارتی و گۆڕان ) ده‌رهه‌ق پڕۆژه‌ی ئاماده‌كراوی چۆنیه‌تی هه‌مواركردنی داوده‌زگای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم خاڵی وه‌رچه‌رخان و نزیكبونه‌وه سه‌رله‌نوێ له‌نێوانیان ته‌شكیل بوو. له 18شوباتی 2019 قه‌واڵه‌ی لێكگه‌یشتن نه‌ك ڕێكه‌وتن له نێوان (گۆڕان و پارتی) له پیرمام واژۆكرا. خاڵێكی گرنگ و پڕمه‌به‌ستی ئه‌م قه‌واڵه‌یه كاراكردنه‌وه‌ی ده‌زگای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وه‌ك خۆی به‌ته‌واوی ده‌سه‌ڵاته‌كانه‌وه بخرێته‌وه گه‌ڕ تا ئاماده‌كاری بۆ نوسینه‌وه‌ی ده‌ستوری هه‌رێم تا بتوانن مژده‌ی حوكمه‌تی كابینه‌ی نۆهه‌م و ڕاسپاردنی به‌ربژێری پارتی بۆ ته‌شكیلبونی حه‌قیبه‌ی وزاری نوێ ڕابسپێرن له په‌رله‌مانه‌وه و له‌لایه‌ن سه‌رۆكی هه‌رێمی هه‌ڵبژێراو له‌په‌رله‌مانه‌وه. كار به‌وه گه‌یشتووه (گۆڕان و پارتی) له‌بۆده‌قه‌ی چۆنیه‌تی داڕشتنی (پڕۆژه‌ی ته‌وحید) خۆیان ببینه‌وه سه‌باره‌ت به هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێمی ئاینده. له ڕاستیدا ئه‌م (پڕۆژه ته‌وحیده) ئاماژه‌یه‌كی مه‌ترسیداره ده‌شێ (ته‌وحیدی) تر به‌دوی خۆیدا بهێنێت. ئه‌وه‌ی گۆڕان به سێ ڕێكه‌وتن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی بۆی ئه‌نجام نه‌درا ئێستا گۆڕان ده‌یانه‌وێت به (پڕۆژه‌ی ته‌وحید )له‌ته‌ك پارتی چ بروسكه‌یه‌كی مەترسیدار به لایه‌نه‌كان و هاوه‌ڵه‌كانی خۆیان بگه‌یه‌نن؟!...
رەفیق سابیر *تورکیا دەیەوێت قەندیل بکاتە بارەگای سەرەکیی تیرۆریستانی ئیسلامی لە جیهاندا *پێویستە تیرۆریستانی داعش لە دادگایەکی نێونەتەوەیی، لە رۆژئاڤا، دادگایی بکرێن رۆژی ٢٣ ئادار هێزەکانی سوریای دیموکرات، رۆژئاڤای کوردستان و تەواوی رۆژهەڵاتی روباری فوراتی لە تیرۆریستانی داعش پاک کردەوە بەمەش گەلی کوردستان و گەلانی ناوچەکە و جیهان، لە هەڕەشە و پەلاماری گەوەرترین و ترسناکترین هێزی تیرۆریستی ئیسلامی، کە لە ٥٤ وڵاتەوە هاتبوون، دەرباز بوون. ئەمڕۆ جێگری وەزیری بەرگری ئەمێریکا، لە لێدوانێکدا ئەم سەرکەوتنەی بەرز نرخاند و وتی: ئەم سەرکەوتنەی هێزەکانی سوریای دیموکرات، لە مەیدانی جەنگدا، بۆ ئیمە ئیلهامبەخشە.. کاتی ئەوەیە هێزەکانی سوریای دیموکرات، کە رێبەرایەتی شەڕی داعشیان کردووە لە سوریا و هێزی ئەمنی عێراقی، کە رابەرایەتی شەری داعشیان کردووە لە عێراق و هێزەکانی هاوپەیمانان، (ئیعتیرافیان) پێ بکرێت لەو دەورەی بینیویانە. لە سەرەتای راپەڕینی گەلانی سوریا، لە ساڵی ٢٠١١ بە دەیان هەزار تیرۆریستی ئیسلامی، سەرەتا بە ناوی (ئەلنوصرە) دواتر بە ناوی داعش و هەندێ ناوی ترەوە، لەلاین تورکیاوە ئامادە و پڕچەک کران و دواتر گەیەندرانە سوریا و بەگژ گەلی رۆژئاڤای کوردستاندا کران. ئەوان شەڕی خۆیان، لە سوریا، بە کوشتنی کورد و وێرانکردنی ناوچەکانی سەرێ کانی و کۆبانێ و چەند ناوچەی تر. دەست پێ کرد. هەر ئەو کاتە کۆمەڵێک رێکخراوی سیاسی و کۆمەڵی مەدەنی، لە سوریا و باکوری کوردستان، ئەم هێرشانەیان بە کوشتاری بەکۆمەڵ و جینوسایدی کورد ناوبرد. ئەوان پێیان وابوو کە تورکیا و هەندێک دەوڵەتی عەرەبی، ئەم ئەرکەیان بە گروپی تیرۆریستیی ئەلنوسرە و داعش و عەرەبە رەگەزپەرستەکانی سوریا سپاردووە، چونکە خۆیان ناتوانن، لە ترسی کاردانەوەی نێودەوڵەتی، کوردی رۆژئاڤای کوردستان جینۆساید بکەن. دواتر بە بەلگەوە پەیوەندیی نێوان تورکیا و داعش و تیرۆریستانی ئیسلامی ئاشکرا بوو. تورکیا تا ئێستا دەیەوێت گەلی کورد لەو ناوچە کوردییانە دەرپەڕێنێت، کە بە درێژایی نزیکەی هەشتسەد کیلۆمیتری سنووری نێوان سوریا و تورکیا دەبێت. لە جیاتیان تورکمان و تیرۆریستانی ئیسلامی و خیزانەکانیان لەو ناوچانە جێگیر بکات. ئەگەر ئەم پلانە سەری بگرتایە، کوردی رۆژئاڤا، وەک ئەرمەنەکانی دەوڵەتی عوسمانی ئێزیدییەکان، تاڵان دەکران و بەشێکیان لەناو دەبردران، بەشەکەی تریشیان، پەرتەوازەی نێو سوریا وڵاتان دەبوون، یان بە پێی سورەی ئەنفال و عورفی ئەسحابەکانی ئیسلام، دەکرانە کۆیلە و سەبایا و کەنیزە و غولمان، کە ئەمە لە تەواوی مێژووی دەسەڵاتی ئیسلامیدا، ئامانجی هەرە گەرەی غەزوکردن و داگیرکردنی وڵاتان بووە. مانەوەی کورد و ئاسوری و ئەرمەن، لە باکوری سوریا، ئەنجامی خەبات و خۆڕاگریی کچان و کوڕانی هێزی سوریای دیموکرات و کۆمەکی هاوپەیمانانە. بەرهەمی قوربانیدانی گەلی رۆژئاڤایە ، کە یازدە هەزار شەهید و زیاتر لە بیست هەزار برینداری، لە شەڕی تیرۆریستانی داعش و هاوپەیمانانی، کردە قوربانی. بەڵام هێشتا گەلی رۆژئاڤا، لە مەترسیی شەڕ و جینۆساید، دەرباز نەبووە. تورکیا و سوریا، لە دەرفەتێکی گونجاو دەگەڕین تا پەلاماری ئەو ناوچانە بدەن. تورکیا، سەرەتا بە هۆی داعش و ئەلنوسرە و گروپی تری تیرۆریستییەوە، ئەم کارەی دەکرد، دوو ساڵێکە، راستەوخۆ پەلاماری رۆژئاڤا دەدات، ناوچەی داگیرکراوی ئافرین و جەرابلوس بە تورک دەکات. ئەمڕۆ تورکیا کراوەتە سەنتەری پێگەیاندن و داڵدەدانی تیرۆریستانی ئیسلامی لە جیهاندا. بە پێی هەندێک سەرچاوە، لەوانە روانگەی سوریی بۆ مافەکانی مرۆڤ، لەشکرێکی هەشتا هەزار تا سەد هەزار چەکداری تیرۆریستیی ئیسلامی لە ئیدلیب و جەرابلوس و هەندێ ناوچەی تری سوریا هەن. هەموویان، بە سوپای ئەلنوسرەی تیرۆریستی و پاشماوەکانی داعشیشەوە، تورکیا چاودێری و سەرپەرشتی و کۆمەکیان دەکات. خەونی سوڵتانیانەی ئەردوگان و ژیاندنەوەی ئیمپراتۆریای بەدناوی عوسمانی، پێویستیان بە لەشکرێکی تیرۆریستیی فرەنەتەوەیی لەم جۆرە هەیە. بەڵام ئەم لەشکرە، بەلای زۆرەوە، دەبێتە بارگرانییەک بۆ تورکیا. روسیا، کە تا ئێستا دەوڵەتی سوریای پاراستووە، دەیەوێت، لە نزیکترین دەرفەتدا، ناوچەی ئیدلیب، لە سوپای ئەلنوسرە و تیرۆریستانی تر، پاک بکاتەوە. سەرەنجام زۆرینەی ئەم تیرۆریستانە، کە لەشەڕی کورد و گەلانی تری سوریادا بەهێز و پڕئەزموون بوون، بە ناچاری، پەنا بۆ تورکیا دەبەن. لەوێ دەتوانن رێکخستنەکانیان، کە لەنێو تورکیادا بڵاو بوونەتەوە، فراوانتر و چالاکتر بکەن و کاری تیرۆریستی ئەنجام بدەن. دوور نییە ئەزموونی پاکستان لەگەڵ گروپی ئەلقاعیدە، کە خۆیان پەروەردەیان کردن، لە تورکیادا، دووبارە ببێتەوە. بە رای من پلانی تورکیا بۆ داگیرکردنی قەندیل، لە بنەڕەتدا بۆ ئەوەیە، ئەو ناوچە سەخت و عاسێیە، وەک تورابورای جارانی ئەفغانستان، بببێتە بارەگای سەرەکیی تیرۆریستانی ئیسلامی لە جیهاندا. بەم کارە هەم ئاگرەکە لەنێو ماڵی خۆی دوور دەخاتەوە، هەم ئەم هێزە تیرۆریستییە، وەک هێزی پشتیوانی خۆی، سەرەتا لە دژی باشووری کوردستان و رۆژئاوا و عێراق، دواتریش، لە دژی هەر وڵاتێکی تر بەکار دەهێنێت. ٢ دوای تێکشاکنی داعش هەزارانیان، کە لە وڵاتانی جۆراوجۆرەوە، بۆ شەڕی گەلی کوردستان و سوریا وعێراق هاتوون، کەتوونەتە دەست هەسەدە. ئەوانە، تاوانی جۆراوجۆریان بەرامبەری دەیان هەزار کەس کردووە. زۆربەی ئەو تاوانانە، لەوانە جینۆسایدی ئیزیدییەکان و کوشتنی بەکۆمەڵی خەڵکی مەدەدەنی، بەکۆیلەکردن ژن و منداڵ و بەکارهێنانیان وەک کۆیلەی سێکسی و فرۆشتنیان، بە تاوان دژی مرۆڤایەتی دادەندرین. ئەم تیرۆریستانە، بە پێی هەر قانوونێکی نێودەوڵەتی، دەبێ لەو وڵاتە دادگایی بکرین، کە تیادا تاوانیان کردووە. هەسەدە دوا دەکات دادگایەکی نێودەوڵەتی، لە رۆژئاوا، دابمەزرێندێ و لەوێ تاوانبارانی داعش دادگایی بکرێن. ئەمەش دروسترین و باشترین چارەسەرە. چونکە داعش رێخراوێکی ناوچەیی، یان تایبەت بە سوریا و عێراق نییە، بەڵکو رێکخراوێکی جیهانییە و بە هەڕەشەیەکی جیهانی دادەندرێت، کە تا ئێستا لە دەیان وڵاتی دونیا کاری تیرۆریستیی ئەنجام داوە. هەروا، لە شەڕی دژی داعش، لە سوریا، کە هەسەدە، رابەریەتی دەکات، نزیکەی حەفتا دەوڵەت، لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، بەشداری شەڕەکەیان کردووە. هەندێکیان، لەو شەڕەدا، قوربانییان داوە، یان وڵاتەکانیان بەر پەلاماری تیرۆریستانی داعش کەوتوون. لە هەمان کاتدا نەتەوەیەکگرتووەکان کوشتاری بەکۆمەڵی ئێزیدییەکانی، کە داعش لێی بەرپرسە، بە جینۆساید ناساندووە. لەبەر ئەوە پێویستە داعشییە دەستگیرکراوەکان، لە دادگایەکی نیودەوڵەتیدا، دادگایی بکرێن. ئەگەر ئەم دادگایە، بە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش (یان ئەگەر بشێ نەتەوەیەکگرتووەکان) دابمەزرێندرێ، زۆر باشە. بەڵام ئەگەر نەکرا، وڵاتانی هاوپەیمان، کە بەشداری شەڕی داعشیان کردووە، خۆیان دەتوانن دادگایەکی نێودەوڵەتی پێک بهینن و چاودێری و سەرپەشتی دادگاییکردنەکە بکەن. بەڵام ئەگەر لەبەر هەر هۆکارێک ئەم دادگایە پێک نەهێندرا، دەسەڵاتی سیاسی لە رۆژئاوای کوردستان دەتوانێ، بە کۆمەکی ئەمێریکا و هاوپەیمانانی شەڕی دژی داعش، دادگایەکی تایبەت دابمەزرێنێت. ئەو دادگایە، بە ئامادەبوونی چاودێری نێودەوڵەتی و ئامادەبوونی مێدیای جیهانی، تاوانبارانی داعش و هاوکارانیان، بە پێی قانوونی سوریا، یان ئەو قانوونەی لە رۆژئاوا کاری پێ دەکرێت، دادگایی بکات و سزایان بدات. پێکهێنانی ئەم دادگایە، لە رۆژئاوای کوردستان، کۆمەک بە داد و ئازادی و مافی مرۆڤ دەکات. هەروا دەتوانێت، لە داهاتوودا، رێگا لە دووبارەبوونەوەی جینۆساید و کاری جانەوەرانەی وەک کارەکانی داعش بگرێت. لە هەمان کاتدا دەتوانێت هەموو ئەو وڵات و لایەن و ریکخراوانە ئاشکرا بکات، کە لەپشت دیاردەی داعشەوە بوون. داعشیان پەروەردە و پڕچەک کرد و بەگژ گەلی کوردستان و گەلانی عێراق و سوریایاندا کردن. هەسەدە، بە کۆمەکی ئەمێریکا و هاوپەیمانان، رۆژئاڤا و ناوچەکەی، لە مەترسی داعش دەرباز کرد. ئێستا پاراستنی ئاسایش و ئاوەدانکردنەوە و بەهێزکردنی پەیوەندی لەگەڵ هێزی هاوپەیمانان و چەسپاندنی یەکێتیی نەتەوەیی و نیشتمانی و دیموکراسی ئەرکی گەورەی گەلی رۆژئاڤایە.
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
