.gif)
چیا عەباس وا بۆ سی ساڵ دەچێت کورد لە باشور حوکمرانی خۆی دەکات، دوازدە ساڵ، بێجگە لە خولەکانی شەری ناوخۆ، بەردەوام لە سایەی ئابلوقە و هەرەشە و مەترسی ناوخۆ و رژێمەکەی سەدام و دەرودراوسێدا گوزەراوە، لە ٢٠٠٣ ێشەوە کێشمە و کێشە لە گەڵ بەغدا، ئاسەوارە خەستەکانی دو ئیدارەیی، کەمی متمانە، شەری داعش، دروستبونی گۆڕان و مامەڵەی توندی دەسەڵات لە گەڵیدا، دارمانی ئابوری، دەریایەک لە گەندەڵی و دیاردە قێزەوەنەکانی تر، شکستهێنان بە ریفراندۆم و لە دەستدانی نیوەی خاکی کوردستان لە کارەساتی ئۆکتۆبەردا دۆخێکی تەنراو بە بێ ئومێدی و نارەزایی و بێ باوەری لە کوردستان خەڵقاندوە. هەڵبژاردنەکانی کوردستان بونەتە ئامرازێک بۆ خەستتر چەسپاندنی ئەمری واقیع و ئارایشتەکردنی نەک گۆرانکاری فرە ئاراستە، ئەنجام و لێکەوتەکانی هەڵبژاردنەکان لە پراکتیکدا شتێکی ئەوتۆیان لە سەر ئەرزی واقیع نەگۆریوە، بەپێچەوانەوە دەسەڵاتی حزبی و دەمارگیری لۆکاڵیان تۆختر کردۆتەوە. پەرلەمانی کوردستان داماوانە لە بەر قاپی حزبەکان چۆكی داداوە و چاوەرانی رەحمەتی فەرمانەکانە. ئەو جورئەتە دەکەم و دەڵێم لە ئێستادا نەبونی لە بونی باشترە، چونکە شەرعیەت بە دۆخ و روداو و گۆرانکاری دەبەخشێت کە شایستەی نین، هەروەها بەهۆی دۆگمای حزبی و پشک پشکێنەوە بۆتە رێگر لە بەردەم فەرمانرەوایی دروست و لێپرسینەوە و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و سزادانی تاوانباران، ئەم جۆرە کارکردنەی پەرلەمان حەسانەی واقیعێکی تاڵ و دۆخێکی نەخوازیاری کردوە. هەرچۆنێک بێت پاش ژانێکی درێژخایانی بێ تام کابینەیەکی نوێ چاوی بە دنیا هەڵهێنا، هەر ئەو ژانە خەستە و یەکلایی نەکردنەوەی پرسی چەند پۆستێک و پارێزگاری کەرکوک هۆکاری بنەرەتی تر بون بۆ خەستبونەوەی بێ ئیرادەیی پەرلەمان و بێ ئومێدی خەڵک. هەرچەندە کابینەکە وەک ئەوانی پێشو بە رێکەوتنی لایەنەکان پێکهاتوە، بەڵام زۆربەی ئەزمونەکانی رابوردو دەیسەلمێنن کە رێکەوتنەکان لە بەردەم گەردەلولی حزبی و بەرژەوەندیەکاندا لە سات و ئانێکدا سراونەتەوە. زیادە بۆ ئەمەش کابینەی نوێ لە گرتبونەوەیەکی سەیر و سەمەرە دەچێت، کۆکردنەوەی رکابەر و بەرژەوەند پەرست و شکستخواردوەکان بە پەرتەوازەیی لە سایەی دەسەڵاتی رەهای پارتیدا. کاراکتەرەکانی پارتی لە کابینەکەدا تاکە گروپی یەکگرتو و تۆکمە و دیسیپلندار و بە بەرنامەن، رۆڵ و کارەکانی نێوان خۆیان رێكخستوە. کەسایەتیەکی عەلمانی کەم دوێ و داخراو و وردبین و تەموح بەرێوەی دەبات. کەسایەتیەک لە دوای راپەرینەوە لە روداوەکاندا ئەوەندە بەرچاو نەکەوتوە، لە سایەی باوکیدا قسە و باسی کەمی کردوە، لێدوان و نوسینی زۆر کەم و نەبیستراوی هەیە، ئەوەشی هەن لە سایەی پۆستەیەکدا بە نوێنەرانی وڵاتانی وتوە، راشکاوانە، جا بە دڵی من و تۆ نیە ئەوە شتێکی ترە، بۆچونی خۆی و هەڵسەنگاندنەکانی بەیان کردوە، تێیاندا بە تێرامانی خۆی دەری دەبرێت کە خەمخۆر و مەراق هەڵگری نەتەوە و نیشتمانەکەیەتی. مەسرور بارزانی مرۆڤێکە خۆرسکانە کار ناکات... کەوەری دەیجنێت و هەمێکی تریشی چەسپاندنی پێگەیەتی لە لوتکەی دەسەڵاتی پارتی و هەرێمدا. مسرور بارزانی لە سەر ئاستی بەشەکانی تری کوردستان ئەوەندە تێکەڵاو نەبوە، هێزە کوردستانیەکان هەڵسەنگاندنی بەرچاویان دەرباری نیە. مرۆڤێکە بروای بە کردارە و خۆی لە دروشم و قسەی بریقەدار دور راگرتوە. ئەم خەسڵەتانە بە گشتی و پۆستەکەی ئێستای دەرفەتێکی پێدەبەخشن کە بتوانێت لە پێگەیەکی بەهێزەوە قۆناغێکی تر بۆ ژیانی سیاسی خۆی دارێژێت و شێوازی حوکمرانیش بە ئاراستەیەکی نوێدا ببات و رێگر بێت لە دەمارگیری حزبی و ناوچەگەری. مسرور بارزانی واجهەیەکی ناسراوی ماڵباتی بارزانیە، وێرای جیاوازیە سروشتیەکانی لە گەڵ بەشێک لەو ماڵباتە، ناتوانێت سنورەکان ببەزێنێت. رەنگبێ لە ناخی دڵیدا خواستی بوبێت وەک مرۆڤێک سەرپشك بوایە بۆ بژاردەکردنی ئەو پیشە و کارەی حەزی لێیەتی، بەڵام بەهۆی مێژوی بنەماڵەکەیەوە رۆڵیکی پێسپێردراوە و ئەرکیەتی جێبەجێی بکات. ئەم واقیعە پێگە و دەسەڵاتەکانی بە هەزار و یەک کۆدەوە گرێدەدەن. ناشێت وا چاوەروانیش بکرێت هەر لە بەر ئەوەی کوری مسعود بارزانیە ئیتر جادەکەی بۆ تەخت بوە و عەسای سحریشی بە دەستەوەیە، زیادە بۆ ئەمەش کەسایەتیەکی نەخوازیارە لە لایەن بەشێک لە دەسەڵاتە ناحەزەکان بە کورد لە ناوچەکە. وەک خۆی رایگەند ئیرسێکی قورسی کابینەی پێشوی وەرگرتوە، بۆیە لە سەرەتای وەرگرتنی پۆستە نوێکەی نیەتی نزیکبونەوەی لە بەغدا پیشاندا، بەڵام راستیەکان ئاماژە دەکەن بەوەی بەغدا مەبەستیەتی ئەم نەرمیەی مەسرور بارزانی بقۆزێتەوە بە مەرامی قوڵکردنەوەی ناکۆکی و جیاوازیەکەنی نێو ماڵی کورد و ئیبتزازکردن، هەروەها سەپاندنی خواست و مەرامەکانی بەغدا لە بوارەکانی بودجە و هەناردەکردنی نەوت و دەسەڵاتەکانی لە ناوچە زەوتکراوەکان. لەم ئەختەبوتە سیاسی و ئابوری و ئەمنی و سەربازیە ئاڵۆزەدا لە گەڵ دەستتێوەردانی خەستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە کاروباری ناوچەکە و عێراق و کوردستان بژاردەکانی بەردەم مەسرور بارزانی زۆر سنوردار و ئاڵۆزن. گەر بتوانێت دابینی بودجە و موچەی هەرێم بکات، بە جدی روبەروی گەندەڵی و پێشێلکاریە یاساییەکان ببێتەوە، بە شێوەیەکی نەرم حوکمرانیەکی سەردەمانە بەرجەستە بکات و رێگر بێت لە حزبایەتی و دەستتێوەردانی حزبی لە ناو کابینەکەی و دام و دەزگاکانی حکومەت ئەوا پێگەی خۆی بۆ مامەڵەکردن لە گەڵ کێشە گەورەکانی تر بەهێزتر دەکات. با بێینە سەر جێگرەکەی، قوباد تاڵەبانی، بۆ خۆم دو تا سێ جار لە نزیکەوە دیومە، ئەو سەردەمانەی لە لەندەن دەژیا، گەنجێکی زۆر هێور و بەرز رەوشت و رێزدار، دواتر لە نزیکەوە نەمبینیوەتەوە تا هەڵسەنگاندنێکی تری بۆ بکەم. بەشێکی پێگە و دەسەڵاتی ئەمیش بۆ تەوریسی سیاسی دەگەرێتەوە، لە کابینەی هەشتیشدا جێگری نێچیرڤان بارزانی بو. گەر لە سەرەتادا ئەبستراکتانە سەیری ئەو دو کەسایەتیە گەنجەت بکردایە، ئومێد و هیوا لات دەبوژانەوە. بەڵام ماوەی حوکمرانی دوانەیان ناخۆشترین و دژوارترین و قورسترین و کێشەدارترین قۆناغی حوکمرانی هەرێم بوە لە دوای راپەرینەوە. بەشێکی هۆکارەکانی ئەم راستیە بۆ فاکتەرەکانی دەرەوەی دەسەڵاتیان دەگەرێتەوە، وەک شەری داعش، فشاری گەورەی پەنابەران لە سەر هەرێم و موچە و بودجە برین لە بەغداوە. کابینەی هەشت نەیتوانی پلانێکی تۆکمە بۆ بەرەنگاربونەوەي رەوشەکە دارێژێت، سەرەرای ئەوەی گۆران بە نارەوا و بە نایاسایی لە حوکمرانی دورخرایەوە بەڵام سەرۆک وەزیران و جێگرەکەی گوێرایەڵی فەرمانی حزبەکانیان بون و بەمەش ئارامی سیاسی و ئاشتی کۆمەڵایەتی و سەروەری یاسایان زیاتر خستە مەترسیەوە. لەو سەردەمەدا چاکسازیەکی روکەشی پچرپچری تەمەن کورتیان بەرێدەکرد، دورەپەرێزیەکی ناواقیعیان لە بەغدا پێرەو دەکرد، نەیانتوانی سودی گەورە لە رۆڵی گرنگ و هەستیاری کورد لە تێکشکاندی خەلافەتی داعش دروێنە بکەن، لە ماوەی فەرمانرەوایاندا بەرفراوانترین نارەزایی توێژە جیاکانی کۆمەڵگا رویاندا. بە کورتی و کوردی شکست و بێئەوەی هیچ هەنگاوی کرداری و کاریگەر بۆ بەرەنگاربونەوەی دۆخەکە بگرنە بەر. قوباد تاڵەبانی پەرسیاریەتی لەو هەمو روداو و شکستانەدا هەبوە، لە بەر ئەوەی کوری سەرکردەیەکی ناوداری کورد و خانمێکی خەباتکەری کوردە ناتوانێت شکستەکانی داپۆشێت. کەم و کوریەکی بەرچاوی قوباد تاڵەبانی ئەوەیە زۆر بە دەگمەن باسی دیدگا و بەرنامەی تایبەتی خۆی بۆ حوکمرانی کردوە، زیاتر دوای شەپۆلی روداوەکان کەوتوە و رەد فعلی هەبوە. ئێستاش لەم کابینە نوێەدا هەمان پۆستی پێبەخشراوە. کێشە بنەرەتیەکانی ئێستای پەیوەستن بە دۆخی ناوخۆی ئەو هێزەی نوێنەرایەتی دەکات، لە لایەک لە گێژاوی ناکۆکیەکانی ناو حزبەکەیدا ئابڵوقەدار بەرچاو دەکەوێت و لە لاکەی تریشەوە پارتی بواری تەواوی هەناسەدانی پێ نادات. لەم رەوشەدا گیرساوەتەوە، گەر وا بمێنێتەوە لە کاراکتەرێکی ناسراو زیاتر رۆڵی ئەوتۆی نابێت. بە تەنیشت ئەم دو کەسایەتیەی دو بنەماڵەی بەهێز لە کابینەی نوێ، گۆڕان دەمێنێتەوە کە ئارەزومەندانە بە پێکاهەتەیەکی دو ئاراستە بۆتە برا بچوکی ناو کابینەکە. تیمەکەی گۆڕان لە کابینەکەدا کەسایەتی ئاسایین و هیچیان خاوەن بنەماڵە و خێل و سەروەت و سامانی گەورە نین، گۆڕانیش هێزی چەکدار و دامودەزگای هەواڵگری و ئەمنی و سەرچاوەی جێگیری دارایی نیە، تاکە کەسایەتی بەهێز و کاریزمای گەورە کاک نەوشیروان بو ئەویش لە ژیاندا نەماوە، هاوکاتیش جەماوەری گۆران ئومێد و متمانەیان بە دەسەڵاتدارانی گۆران زۆر کاڵبۆتەوە، بۆیە تیمەکەی گۆران ئەلقە لاواز و لەرزۆکەکەی زنجیرەی حوکمرانیە. لە لایەک بەشێک لە تیمەکەی گۆڕان لە سەر حسابی چەمکی تەکەتولی ناو گۆران بۆ ئەو پۆستانە دانراون، بەشەکەی تریش لە ژێر کاریگەری پرۆسەی تەوریسی سیاسی ناو گۆڕان دانراون. ئەم تەوافقسازیەی بەرژەوەندیەکان کاریگەری تیمەکە سنوردار دەکات، مەترسی جدیش لە ئارادایە کورد وتەنی وەک پۆڕی خوراویان لێبێت. بێجگە لەم واقیعە لە ناو دەسەڵاتی حوکمرانیدا دەسەڵاتی سێبەر بۆ بەشێک لە ئەندامانی کابینەکە داتاشراوان بە ناوی یاریدەدەری سەرۆک وەزیران، ئەم ئیزدواجیەتە لە دەسەڵاتەکاندا یەکەم زەنگی ئاگادارکردنەوەیە بۆ پێکهاتەکان کە سنوربەزێنی نەکەن، ئەگەر ئەم هەنگاوە زادەی کەم متمانەیی بێت ئەوا دەبێت چاوەروانی کێشەی گەورە بکرێت، ئەگەریش زادەی دەوڵەمەندکردنی کابینەکە بێت بە کەسانی شارەزا و لێهاتو لە بوارە جیاکاندا باشترە دەسەڵاتەکان دابەش بکرێن و هەر کەس ئەرکی خۆی بزانێت. ئەگەرێکی تریش ئەوەیە زادەی هەر دو بۆچونەکە بێت، لەم حاڵەتەشدا توانا و هونەری تۆکمە و لێهاتوی پێویستە بۆ بەرێوەبردن و راگرتنی ئارامی و هاوسەنگی ناو کابینەکە. با چاوەروان بین نوسینی: چیا عەباس رۆەتردام: ٩ی سێپتەمبەری ٢٠١٩
.gif)
سەرتیپ وەیسی كەریم فرسه‌ت سۆفی؛ ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌می پڕۆفایل : فرسه‌ت سۆفی، گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 39 ساڵ، له گوندێكی ناوچه‌ی شاخاوی دووره ده‌ستی له سنووری باڵه‌كایه‌تی له ڕۆژهه‌ڵاتی شاری هه‌ولێر، دوای بڕینی هه‌ورازو نشێویه‌كی زۆرو به‌ڕێكردنی به‌شێكی ژیانی له "ئۆردوگا" زۆره ملێكان و، ململانێ سیاسی و حزبییه‌كان، دواجار ده‌بێته به‌رپرسی یه‌كه‌می كارگێڕی و ئه‌منی پارێزگای هه‌ولێر. فرسه‌ت سۆفی، سه‌ره‌تایی ژیانی سیاسی له یه‌كێتیی قوتابیانی كوردستان له قۆناغه‌كانی سه‌ره‌تایی خوێندنی ده‌ستپێده‌كات، ئه‌وه‌ی پله‌ی ئه‌ندامی سكرتاریه‌ت و سه‌رنووسه‌ری ڕۆژنامه‌ی " ڕوانین"ی له‌م رێكخراوه تێپه‌رده‌كات، دوای ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌تایی ساڵی دوو هه‌زاره‌كان، كۆلێژی یاساو ڕامیاری/ به‌شی یاسا ته‌واوده‌كات، ده‌ستده‌كات به خوێندنی ماسته‌ر، له‌یه‌كه‌م هه‌نگاوی بۆ وه‌رگرتن له خوێندنی ماسته‌ر هه‌ردوو قۆناغی ماسته‌رو دكتۆرا به پله‌ی یه‌كه‌مه‌كان و زۆر باشه ته‌واوده‌كات، و پاشان له دوای ساڵی 2009 ده‌بێته مامۆستای زانكۆ. سۆفی له‌سه‌ره‌تاكانداو دوای ته‌واوكردنی خوێندنی باڵا، ئاره‌زووی وه‌رگرتنی پۆستی "فه‌رمانگه‌ی ڕێكخراوه نا حكومییه‌كان" ده‌ات به پله‌ی به‌ڕێوبه‌ری گشتییی، به‌ڵام ناتوانێت بگاته به‌و پۆسته‌و دواتر هه‌وڵی به ده‌ستهێنانی پۆستی ئه‌ندامیه‌تی په‌رله‌مان ده‌دات، ئه‌وه‌بوو له هه‌ڵبژاردنی 2013دا، له پڕۆسه‌یه‌كی موجازه‌فه‌دا كه لیستی پارتی خرایه ژماره 100، به‌ڵام هه‌رتوانی توانی 16 هه‌زار ده‌نگ بهێنێت و ببێته ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان. له‌به‌رئه‌وه‌ی پسپۆرییه‌كه‌ی له بواری یاسادا ده‌بێت، هه‌وڵی ئه‌وه‌ده‌دات ببێته سه‌رۆكی لیژنه‌ی یاسایی، یاخود ئه‌ندام، به‌ڵام فراكسیۆنی ئه‌وكاتی پارتی ئه‌و پۆسته‌ی پێ ڕه‌وانابینن، بۆیه ده‌بێته ئه‌ندامی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌و لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له په‌رله‌مانی كوردستان. له خولی ڕابردوو په‌رله‌مان، ناوبراو یه‌كێك بوو له‌و كه‌سانه‌ی، به‌هۆی تواناو پسپۆرییه‌كه‌ی ئه‌گه‌ری زۆری هه‌بوو، بچێته ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان، به تایبه‌ت پۆستی سكرتێری په‌رله‌مان، به‌ڵام به‌هۆكاری هه‌ندێ رێگری ناوخۆیی، نه‌یتوانی ئه‌و پۆسته وه‌ربگرێت. سه‌ره‌تایی گه‌یشتن به لوتكه له‌سه‌روبه‌ندی ململانێكانی نێوان گۆڕان و پارتی له‌سه‌ر یاسایی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و مانه‌وه‌ی بارزانی له پۆسته‌كه‌ی، فرسه‌ت سۆفی ده‌بێته سه‌ره‌تایی یه‌كێك له باوه‌ڕپێكراوانی ماڵی بارزانی مه‌كته‌بی سیاسی ئه‌و حزبه، ئه‌ویش دوای ئه‌وه دێت له‌سه‌رجه‌م دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان له‌باره‌ی هه‌مواری یاسایی سه‌رۆكایه‌تی ( له 23ی حوزه‌یران، 19ی ئاب) تاكه كه‌س بووه له‌و حزبه، كه ڕاپۆرت و شیكارییه‌كانی له‌باره‌ی پێشهاته‌كان ڕاست ده‌رچووبوون، لای ماڵی بارزانی و مه‌كته‌بی سیاسی. دوای ئه‌وه‌ی ڕوودای 12ی ئۆكتۆبه‌ری 2015 ڕوویدا، پارتی ڕێگریكرد له هاتنه‌وه‌ی یوسف محه‌مه‌د، بۆ سه‌رۆكی په‌رله‌مان، زۆربه‌ی بۆچوون و شیكارییه‌كانی فرسه‌ت سۆفی له‌وباره‌یه‌وه ڕاست ده‌رچووبوون بۆ حزبه‌كه‌ی، نێچیرڤان بارزانیش له‌وباره‌یه‌وه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو: ته‌نها فرسه‌ت راستی كرد. فرسه‌ت سۆفی و چاكسازی له مانگی یانزده‌ی ساڵی 2015، دوای ئه‌وه‌ی لیژنه‌ی چاكسازی له‌لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و حكومه‌ت پێكده‌هێنرێت، هه‌ریه‌ك له فرسه‌ت سۆفی و گۆڕان ئازاد، به هه‌وڵێكی تاكه‌كه‌سی یه‌كه‌م كاریان ئاماده‌كردنی راپۆرتێك ده‌بێت، كه ئه‌و ڕاپۆرته كه ده‌بێته بنه‌مایی چاكسازی و دواتر حكومه‌ت چه‌ند بڕیارێكی له‌سه‌ر بنه‌مایی ئه‌و ڕاپۆرته ده‌ركرد، به‌هۆی ئه‌و هه‌وڵه مه‌سعود داوایان لێده‌كات بچنه لیژنه‌ی باڵای چاكسازی كه له لایه‌ن خۆیه‌وه ئه‌وكات دروستی ده‌كات، بۆیه فرسه‌ت سۆفی ده‌چێته لیژنه‌ی باڵای چاكسازی ده‌بێته ئه‌ندامی ئه‌و لیژنه‌یه‌و، له ماوه‌ی كاركردنیان زۆرترین دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵی و به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتیی هه‌ڵده‌داته‌وه، له‌وماوه‌یه‌شدا ناوبراو ده‌بێته كه‌سێكی نزیكی هه‌ریه‌ك له مه‌سعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی وڕۆژانه‌وهه‌فتانه زۆرترین جار ده‌یانبینێت. به‌پێی به‌دواداچوونه‌كان و قسه‌ی نزیكه‌كانی سۆفی، ناوبراو باوه‌ڕی به ژیانی شاهانه نییه، هیچ دۆسییه‌كی گه‌نده‌ڵیشی له‌سه‌ر نه‌بووه، له‌و ماوه‌یه‌دا له سنووری پارتی ده‌ستی بۆ زۆترین دۆسیه‌ی گه‌وره‌ی به‌رپرسی باڵای حزبی و حكومی برد، سه‌ڕه‌رای ئه‌وه‌ی زۆرترین ئۆفه‌رو هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌خرێته به‌رده‌م و ڕووبه‌رووی ده‌كرێته‌وه، به‌ڵام هه‌ر كۆڵ نادات و به‌رده‌وام ده‌بێت. له دوای سڕكردنی یاسایی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و نێچیرڤان بارزانی داوای لێده‌كات نوسینگه‌كه‌ی داناخات و به‌رده‌وام بێت له‌كاره‌كانی به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌و دیوانی چاودێری دارایی، له نێو حكومه‌ت. فرسه‌ت سۆفی به‌یارمه‌تی هاوكاره‌كانی ئه‌و مه‌له‌فانه‌ی په‌یوه‌ندی به سنووری سلێمانیشه‌وه هه‌بوو، له ڕێگه‌ی نێچیرڤان بارزانی و قوباد تاڵه‌بانی ده‌یخاته به‌رده‌م به‌رپرسانی ئه‌و حزبه به‌مه‌به‌ستی ساخكردنه‌وه‌یان. له‌ماوه‌ی ئه‌وه‌نده ساڵه‌ی كاركردنی ناوبراو له لیژنه‌ی چاكسازی، وه‌ك ده‌وترێ ئه‌وه‌ی "سڕو تڕی" به‌رپرسه حزبی و حكومییه‌كانه ده‌كه‌وێته به‌رده‌ستی، به‌مه‌ش زۆرێك له سه‌ركرده باڵا ده‌سته‌كانیش ده‌یانه‌وێ خۆی لینزیكبكه‌نه‌وه‌و به‌رده‌وام موجامه‌له‌یان كردووه. فرسه‌ت؛ عه‌راب و ئه‌ندازیاری نزكیبوونه‌وه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ هێزه‌كان له‌دوای ئه‌وه‌ی ناوبراو له ساڵی 2015 و 2016 ده‌چێته پێش، له‌وماوه‌یه‌دا زۆرترین لینك و په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی یه‌كێتیی و گۆڕان دروستده‌كات، دواتر به‌شێوه‌یه‌كی نا فه‌رمی ده‌بێته مونه‌سیقی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان پارتی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی و گۆڕان، زۆرترین په‌یوه‌ندی و دانیشتنه نهێنییه‌كان له لایه‌ن ئه‌وه‌وه ئه‌نجامدراوه. فرسه‌ت سۆفی له رێگه‌ی دۆسته‌كانی له نێو یه‌كێتیی و گۆڕان له لیژنه‌ی چاكسازی حكومه‌ت، له‌و ماوه‌یه‌دا به ئاگاداری هه‌ردووك بارزانی ده‌بێته متمانه‌پێكراوی هه‌ریه‌ك له هێرۆخان و كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ، زۆرترین جار دیدارو چاوپێكه‌وتنی له‌گه‌ڵیان ده‌بێت، هه‌موو جۆره په‌یام و نامه‌و ئاسایكردنه‌وه‌یه‌كی دۆخه‌كه‌ش له نێوان پارتی له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی و گۆڕان ڕۆڵی ئه‌وی تێدا ده‌بێت. ناوبراو په‌یوه‌ندییه‌كی توندو تۆڵی له‌گه‌ڵ كوڕه‌كانی تاڵه‌بانی و نه‌وشێروان موستا هه‌بووه‌و له زۆربه‌ی دۆسیه هه‌ستیاره‌كانی پارتی له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو لایه‌نه ئاماده‌یی هه‌بووه‌و زۆربه‌ی په‌یامه‌كان له‌و نێوه‌نده‌دا له لایه‌ن ناوبراو گه‌یاندراوه. ئه‌و هه‌ماهه‌نگی و ته‌نسیقه‌ی نێوان لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر ده‌ستی فرسه‌ت سۆفی به‌رده‌وامی ده‌بێت، تاوه‌كو هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی هه‌رێمی كوردستان، دواتریش سه‌ركردایه‌تی پارتی ده‌یكات به ئه‌ندامی لیژنه‌ی دانوستانكاری پارتی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان، به‌و پێیه‌ی ناوبراو كلیكی كردنه‌وه‌ی زۆربه‌ی دۆسیه ئاڵۆزه‌كانه‌و ئه‌ندازیای ئه‌و هه‌ماهه‌نگیه بوو. به‌ر له‌وه‌ی دانوستانه‌كانی پارتی له‌گه‌ڵ گۆڕان و یه‌كێتیی به فه‌رمی ده‌ستپێبكات، ناوبراو زه‌مینه‌یه‌كی زۆر له بار دروستده‌كات له نزیكبوونه‌وه‌ی پارتی و گۆڕان، دواجاریش ئه‌و زه‌مینه خۆشكردنه بووه هۆی پارتی و گۆڕان، له‌م چه‌ند دانیشتنێكی زۆر كه‌مه‌دا ڕێككه‌وتن واژووبكه‌ن. ئه‌گه‌رچی ناوبراو تاوه‌كو ئێستا پۆستێكی باڵای حزبی نییه، به‌ڵام دۆسیه ئاڵۆزه‌كانی دانوستاندنی نێوان پارتی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی دیكه، هه‌رده‌م له ژێر ده‌ستی ئه‌ودابوون و هه‌ركاتێك له‌یه‌ك دوور بایه‌ن، داوایان لێده‌كرت وه‌كو هۆكاری خێر چاره‌سه‌رێك بدۆزێته‌وه‌و قسه‌یه‌كی تێدا بكات. به‌پێی وته‌ی ئه‌ندامانی لیژنه‌ی دانوستانكاری هێزه‌كان له‌و كۆبوونه‌وه ئاڵۆزانه‌ی كه له‌ماوه‌ی ڕابردوودا به‌ڕێوه‌ده‌چوون، ناوبراو دوای هه‌مووان قسه‌ی خۆی ده‌كرد، زۆرترین پێشنیازو قسه‌كانیشی به ئاڕاسته‌ی گه‌یشتنی لایه‌نه‌كان بوو، له هه‌ركۆبوونه‌وه‌یه‌كیش لایه‌نه‌كان نه‌گه‌یشتبووان به لێكتێگه‌یشتن دواتر په‌یوه‌ندی به ناوبراوه‌وه ده‌كرا تا قسه‌یه‌كی باش له بابه‌ته‌كه بكات. له‌سه‌ر پرسی دانانی پارێزگاری كه‌ركوكیش ڕۆڵێكی گرینگی بینی له نێوان مه‌سعود بارزانی و كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ. فرسه‌ت سۆفی و پۆستی باڵا له هه‌ڵبژاردنه‌كانی 30ی ئه‌یلولی 2018، مه‌سعود بارزانی له ڕێگه‌ی په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنی په‌یوه‌ندی به فرسه‌ت سۆفیه‌وه ده‌كات، تاوه‌كو جارێكی دیكه خۆی بۆ ئه‌ندامیه‌تی په‌رله‌مان كاندید بكات، به‌ڵام ناوبراو به بارزانی ڕاگه‌یاند : كه هیچ ره‌غبه‌تێكی له‌سه‌ر بوون به ئه‌ندام په‌رله‌مان نییه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌ویش سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كاندید بكرێت، ئه‌وا داواكه‌ی بارزانی ڕه‌تناكاته‌وه.بارزانیش زۆری لێناكات و داواكه‌ی خۆی ده‌كاته ئاره‌زوومه‌ندانه، دواتریش ناوبراو له‌كاندیدكردنی ده‌كشێته‌وه. له دوای ئه‌وه‌ی فۆڕمی خانه‌نشینی خولی ڕابردووی په‌رله‌مان به‌سه‌ر ئه‌ندامان دابه‌شده‌كرێت، ناوبراو تاكه ئه‌ندام په‌رله‌مان ده‌بێت له فراكسیۆنی خۆی و فراكسیۆنه‌كانی دیكه، پڕكردنه‌وه‌ی ڕه‌تده‌كاته‌وه، به‌شێوه‌یه‌كی كرداری ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر كاری پێشووی وه‌ك مامۆستایی زانكۆی پۆله‌ته‌كنیك، له ئێستاشدا له یه‌كێك له زانكۆ ئه‌هلییه‌كان وه‌كو وانه‌بێژ وانه ده‌ڵێته‌وه. دوای فرسه‌ت سۆفی جێگای متمانه‌پێكراوی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی، دوجار له لایه‌ن ئه‌وانه‌وه پێشنیازی چه‌ند پۆستێكی باڵای پێدرا له‌وانه پۆستی ( پارێزگاری هه‌ولێر، وه‌زیر، سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران)، له‌گه‌ڵ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی پۆسته‌كان، به‌ڵام دواجار ته‌نها بژارده‌ی هه‌ڵبژاردنی یه‌كێك له پۆسته‌كانی له‌به‌رده‌م مایه‌وه، كه پێویسته هه‌ڵیبژێرێت، ئه‌ویش ناچار ڕازی بوو به وه‌رگرتنی پۆستی پارێزگاری هه‌ولێر. خاڵه لاوازو به‌هێزه‌كانی فرسه‌ت سۆفی له دوای ده‌ستبه‌كاربوونی فرسه‌ت سۆفی، وه‌كو پارێزگاری پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان، به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام خواست له‌سه‌ر پۆستی یه‌كه‌می ئه‌و پارێزگاره له دوای ساڵی 1996ه‌وه به‌رده‌وام له‌لایه‌ن سه‌ركرده‌كانی پارتی ململانێی توندی له‌سه‌ر بووه، به‌تایبه‌ت ئه‌و سه‌ركردانه‌ی كه خه‌ڵكی شاره‌كه‌ن و خۆیان به شایه‌نی وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته ده‌زانن و به‌رده‌وامیش شه‌ڕیان له‌سه‌ر كردووه. وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته له‌وكاته‌دا وابه‌ئاسانی نه‌بوو، چونكه به‌ر له‌وه‌ی بڕیار له‌سه‌ر ئه‌وه بدرێت ناوبراو بكرێته پارێزگار هه‌ریه‌ك له : ( پشتیوان صادق و ئه‌حمه‌د كانی و مامۆستا عبدالڵه و چه‌ند كه‌سێكی دیكه ) داوایان كردبوو ببنه پارێزگار. له‌به‌رئه‌وه‌ی فرسه‌ت سۆفی له‌سه‌ر ئاستی حزبی سه‌ركردایه‌تی و مه‌كته‌بی سیاسی هیچ به‌رپرسیاریه‌ته‌كی نییه، له بنه‌ماڵه‌یه‌كیش نییه، كه باوك و باپیرانی به‌رپرس بووبن، هه‌ربۆیه رووبه‌ڕووی ئاڵنگارییه‌كی گه‌وره ده‌بێته‌وه‌و ڕه‌نگه ئاسان نه‌بێت موماره‌سه‌كردنی ئه‌و پۆسته، چونكه ئه‌وه‌ی له جه‌رگه‌ی هه‌ولێر ژیابێت، باش ئه‌وه‌ده‌زانێت، كه هه‌رده‌م سه‌ركرده‌كانی پارتی له سنووری پارێزگای هه‌ولێر، له‌سه‌ر ئاستی ئه‌نجومه‌نی سه‌كردایه‌تی هه‌ولێر، به درێژایی ساڵانی ڕابردوو له ململانێی توندابوون له‌گه‌ڵ یه‌كتر، ئێستاش كه‌سێك كه هیچ به‌رپرسیاریه‌تێكی نییه‌و دێته ئه‌و شوێنه، ئاسان نییه هه‌زمه‌كردنی وه‌ك پارێزگار. ئاڵنگارییه‌كی دیكه كه له ئێستادا ڕووبه‌رووی ناوبراو ده‌بێته‌وه نه‌بوونی بودجه‌ی په‌ره‌پێدانی پارێزگارو بودجه‌ی حكومه‌ته بۆ به‌ڕێوه‌بردنی خزمه‌تگوزارییه‌كان، چونكه له بیرمان نه‌چێت ئه‌نجامدانی كاری خزمه‌تگوزاری و ئیداری له ئه‌وله‌ویه‌تی كاره‌كانی هه‌ر پارێزگارێكه، هه‌ربۆیه ئه‌گه‌ر قه‌یران به‌رده‌وام بێت و ناوبراو پاره‌ی پێویستی له‌به‌رده‌ست نه‌بێت، ڕه‌نگه ببێته خاڵێكی لاوازی بۆی به یه‌كجاری مێژووی ژیانی سیاسی بكه‌وێته ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی له‌ناوچوون، هه‌ر له گه‌نجیه‌وه خۆری ئاوابێت. هه‌رچه‌نده لای به‌شێك خه‌ڵك ئه‌وه‌ده‌خوێندرێته‌وه كه دانانی ناوبراو له شوێنی نه‌وزاد هادی له سه‌روبه‌ندی ململانێی نێوان نێچیرڤان بارزانی و مه‌سرور بارزانیه، ئه‌م دانانه‌ش له‌وكاته‌دا وه‌كو پاكتاوكردنی باڵی نێچیرڤان بارزانی له قه‌ڵه‌م ده‌درێت، به‌ڵام له بنه‌ڕه‌تدا ناوبرو به‌یه‌ك دووری په‌یوه‌ندی باشی له‌گه‌ڵ هه‌ردوولا هه‌یه‌و دانانه‌كه‌شی چه‌ند مانگێك به‌ر له ئێستا بڕیاری له‌سه‌ردرابوو. ئاڵناگه‌رییه‌كی به‌رده‌می ناوبراو ئه‌وه‌یه له‌به‌رئه‌وه‌ی پارێزگاری هه‌ولێر چه‌قی ڕووبه‌رووبوونه‌وه‌ی زۆربه‌ی به‌رپرسه بازرگانه گه‌وره‌كانی هه‌رێمه، بۆیه ئاسان نابێت بۆ ئه‌و ڕووبه‌رووی ئه‌و هه‌موو بازرگانه ببێته‌وه له‌یه‌ك كاتدا. دوو خاڵی به‌هێزی پارێزگاری نوێ هه‌ن، كه ڕه‌نگه هه‌رئه‌مه‌ش وایكردبێ به وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسه ڕازیبێت، ئه‌ویش نزیكایه‌تی و پاڵپشتی هه‌ریه‌ك له مسعود بارزانی و مه‌سرور بارزانی و نێیچیرڤان بارزانییه، كه ئه‌مه‌ش واده‌كات هیچ كه‌سێك نه‌توانێت له‌ماوه‌ی ژیانی پارێزگاریه‌تی دژایه‌تی بكات. هه‌رچه‌نده سۆفی به سروشتی خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌وه نییه دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵی له دژی هیچ كه‌سێك له رێگه‌ی میدیاو هه‌ڕه‌شه‌ی ناڕاسته‌وخۆ بجولێندرێت، پێویسته ڕێره‌وی یاسایی خۆی وه‌ربگرێت، به‌ڵام ئه‌وه ڕوون ئاشكرایه، كه زۆربه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی دۆسیه‌ی گه‌نده‌ڵیان هه‌یه له سنووری پارێزگای هه‌ولێر( به به‌رپرسه گه‌وره‌و بچووكه‌كان) مه‌له‌فیان له‌سه‌ر ژێر ده‌ستی ناوبراوه‌و، بۆیه‌ش ئاسان نابێت داژیه‌تیكردنی و ترسی دۆسییه‌كان له دڵی ئه‌و كه‌سانه هه‌رده‌مێنێت. له‌ڕۆژانی داهاتوو ناوبراو به فه‌رمی ده‌بێته پارێزگاری هه‌ولێر، دواتر ڕوونتر ده‌رده‌كه‌وێ تا چه‌ند سه‌ركه‌وتووه له‌یه‌كه‌م ئه‌زموونی ئیداره‌دانی پارێزگارێكی گه‌وره‌ی وه‌كو هه‌ولێر.
.jpg)
هونەر تۆفیق دۆخی ئێستای یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە لەبەردەم کۆنگرەدایە بۆ دیاریکردنی سکرتێرێک بۆ حیزبەکە ، زۆر هاوشێوەی چۆنیەتی دیاری کردنی سێهەم خەلیفەیە لە ئیسلامدا . خەلیفەی دووەم (عومەری خەتاب ) کاتێک لە گیانەڵا و سەرەمەرگدابوو ، شورایەکی ناوازەی بۆ دیاریکردنی خەلیفەی سێهەم دیاریکرد ، تاوەکو لەنێوان خۆیاندا خەلیفەیەک هەڵبژێرن . خەتاب شەش کەسی بۆ شوراکە دەستنیشانکرد : عەلی ئەبی تاڵیب ، عوسمانی عەفان ، تەڵحەی عەبدوڵا ، زوبەیری عەوام ، سەعدی ئەبی وەقاس ، عەبدوڵرەحمانی عەوف بوون . بەپێ ی کەسەکانی ناو شوراکە ، لەسەرەتاوە دیاربوو کێ دەبێتە خەلیفە . چونکە پێکهاتەکە بەهەموو پێوەرەکان بەلای عوسمانی عەفاندا دەشکایەوە . خەتاب ، شەست سواری بەدیار ئەو شەش کەسەوە وەک چاودێر دیاریکردبوو . مەرجەکەی ئەوەبوو دەبێت لەماوەی سێ ڕۆژدا کۆنگرەی ئەو شورا شەش کەسی یە خەلیفەیەک لەناو خۆیاندا هەڵبژێرن . ئەگەر لە سێ رۆژدا خەلیفەیەکیان لەخۆیاندا یەکلانەکردەوە ، فەرمانی بە شەست سوارەکە کردبوو هەر شەش ئەندامەکەی شوراکە بکوژن . هەروەها فەرمانی کردبوو ئەگەر چواریان لەسەر یەکێکیان کۆک بن و دوانیان ناڕازی بن ، دەبێت سەری دووانە ناڕازیەکە بپەڕێنن . ئەگەر سیانیان لەسەر یەکێک لەخۆیان ڕێک بن و سیانی تریان ناڕازی بن ، دەبێت ئەو سیانەی عەبدوڵرەحمانی عەوفی تیادایە پەسەندبکرێت وسەری سیانەکەی تریان بپەڕێنن . لەبەر ئەوەی عەوف زاوای عوسمان و ئامۆزای وەقاس بوو، هەروەها تەڵحەش ئامۆزای عوسمان بوو ، تای تەرازووی سیانەکەی ئەمان بەهێزتربوو لە سیانەکەی عەلی . چونکە عەوف بەپێ ی وەسیەتەکەی عومەر لەهەر لایەکیان بێت ئەو دەبێتە زۆرینەی ڕەها . لەهەموو بارەکەدا بەپێ ی پێکهاتەی شوراکە خەلافەت بۆ عوسمان مسەوگەربوو . ئەم هاوکێشەیەی شوراکەی عومەر ، تەرجومە بکەین بۆ کۆنگرەکەی یەکێتی ، هاوشێوەکەی عوسمان لە کۆنگرەکەدا دەبێتە بەرهەم ساڵەح . بەرهەم ساڵەح لەنێوان جیاوازەکانی یەکێتی دا ، شانسی ئەوەی بۆ هاتۆتە پێشەوە کە بوبێت بەچارەسەری گرێکوێرەکە . لەپاش هەڵوێست نواندنەکەشی لە کۆنگرەی لوتکەی وڵاتانی عەرەبیدا بە قازانجی ئێران ، لەسەر ئاستی عێراق ، ئێرانیەکان پشتیوانی لێدەکەن . لەنێوان کۆسرەت ڕەسوڵ و ماڵی تاڵەبانیشدا بەپێ ی نزیکایەتی لەهەردوولایان بۆ کۆنگرە بۆتە بەدیلێک لەهەرکام لە بەرەکان بێت (عەبدولرەحمانی عەوفێک ) تای تەرازووەکەی قورستر دەکات .
.gif)
ئاسۆ حاجی باسکردنی ئەوەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان چەند و چۆن دەسەڵاتی ھەیە،پەیوەندی بە کێشە ناوخۆیەکانی یەکێتی و شەڕی باڵەکانی ھەیە بە تایبەتیش وروژاندنی ئەو پرسە لەو دەمەدا کە یەکێتی بڕیارە کۆنگرە ببەستێ و تێیدا چارەنووسی یەکێتی و سەرکردایەتیەکەی یەکلایی بکەنەوە،تا لە سازدانی کۆنگرە نزیک ببینەوە کە چاوەڕوان دەکرێ بەر لە کۆتاییھاتنی ئەوساڵ ببەسرتێ ئەوە شەڕی باڵەکان و لە ناو باڵەکانیش شەڕی کارەکتەرەکان توندتر دەبێ تا رادەی شکاندنی ئێسکی یەکتر. بارودۆخی ناوخۆیی و ھەرێمایەتی ھەرێمی کوردستان لە ساڵانی رابردوو جۆرێک مامەڵەی تایبەتی نێوان پارتی و یەکێتی پێویست بوو لە راگرتنی دڵی یەکدی و راگرتنی ھاوسەنگی لە دەسەڵاتدا ھەبوو،بەڵام قۆناغی ئێستا پیویستی بە داڕشتنەوەی سەرلەنوێی پەیوەندیەکان و شێوازی بەشداری و ھاوبەشی لە حوکمڕانیدا دیاری بکرێتەوە،ئەوەشیان بۆ دوورکەوتنەوە لە یەکتری نا یان ھەوڵدان بۆ قۆڵبادانی یەکدی و تۆڵەکردنەوە کە ھۆکارەکەی عیناد سیاسی و بەرچاوتەنگی حیزبی بێت،بەڵکو بۆ راستەڕێ کردنی پڕۆسەی حوکمڕانی و قوڵکردنەوەی دیموکراسیەت بێت و لە ھەمووشیان گرنگتر ھەر کەسە و کاری خۆی بکات. ئەو میدیا و کەسانەی کە پەیوەندی نێوان سەرۆک وەزیران و جێگرەکەی بە ناجێگیر و گرژ وەسف دەکەن زیاتر سەر بە ئامۆزاکەی جێگری سەرۆک وەزیرانن و ئەوەش ئاماژەیەکە بۆ قوڵتربوونەوەی شەڕی کۆنگرە و جێگرتنەوەی رەوانشاد مام جەلال لە نێوان کوڕەکانی و برازاکانیدا،ھەروەھا ھەوڵدانی ئامۆزاکانی کاک قوبادیش نیشان دەدا لە موخاتەبە کردنی عاتیفەی یەکێتیەکان و ھەوڵدان بۆ بە ئاگاھێنانەوەی ئەو یادەوەریە مێژوویە ناشیرنان کە بەرھەمەکەیان شەڕی ناوخۆ و لێکترازاندنی ناو ماڵی کورد بووە،تەنھا بۆ ئەوەی خۆیان وەک نەیاری سەرسەختی پارتی نیشان بدەن و ئەو پەیامە بگەیەنن کە ئەوانن جێگرەوەی راستەقینەی تاڵەبانی. ئەو نووسەرانەی لەو بارەیەوە دەنووسن و ئەو دەزگایانەش کە نووسینەکان بڵاو دەکەنەوە لە ئێمە مانان باشتر دەزانن پۆستی سەرۆک وەزیران و پۆستی جێگری سەرۆک وەزیران جیاوازیان ھەیە ئەوەش بە یاسا ریکخراوە،ھەردوو پۆستەکە تەواوکەری یەکترن و پێکەوە بوونیان لە بڕیاردان و حوکمڕانی پێویست و گرنگە؟ بە دڵنیایەوە وەڵامەکەی بەڵێیە بە تایبەتیش بۆ واقیعی ھەرێمی ئێمە،بەڵام ئەوەیان ھیچ لەو ڕاستیە ناگۆڕێ کە جێگری سەرۆک وەزیران دەتوانێ ئەو سەڵاتانە موماڕەسە بکات کە سەرۆک وەزیران دەیداتێ،ئەوەش نە کەمکردنەوەی لە کەسایەتی و پێگەکەی نە دژایەتی کردنیەتی بەڵکو کارێکی ھەرە ئاسایی و یاساییە و پێویستە لەمەودوا لەگەڵی رابێین. لە ھەرێمی کوردستان نا بەڵکو لە ناوخۆی بەریتانیا چەند کەس ناوی جێگری سەرۆک وەزیران دەزانن،یان ھەر وڵاتێکی دیکە،بۆ دەبێ لە ھەرێمی کوردستان بەردەوام ناوی سەرۆک وەزیران و جێگرەکەی بەیەکەوە بێ؟ یان دەسەڵات لە نێوانیاندا دابەش دوو بکرێ و ھەرێمی کوردستانیش ھەر بە دوو بەشی بمێنێتەوە! باشە چەندین ساڵە ھەموومان باسی دەردی کوشندەی دووئیدارەیی و لێکەوتە خراپەکانی ناکەین،باسی جیاوازی ھەبوونی خزمەتگوزاری لە نێوان ھەولێر و سڵێمانی و زۆنی کەسک و زەرد ناکەین، ئەگەر وایە بۆ روبەڕوبوونەوەی ئەو دابەشکاریە خراپە و ئەو ناعەدالەتیەی لە نێوان شارەکان و خزمەتکردنی ھاوڵاتیان ھەیە دەبێ لە دژی بووەستینەوە،ئەوەش بە کردار دەکرێ نەک بە دروشم و لێدوان بۆ میدیا. ئەوەی سەرۆک وەزیران و جێگرەکەی دەیکەن ھەنگاونانە بە ئاراستیەکی باش و راست و کار و بڕیارێکی تەندروستە بۆ مسۆگەر کردنی ئایندەیەکی باشتر لە مۆدێلی حوکمڕانی کوردستان،ئەوەش بە پلە یەک خزمەت بە ھاوڵاتیانی ئاسایی دەکات کە بە شێوەیەکی باشرە خزمەتگوزاریان پێبگات و حکومەت بە یەک دەستی بتوانێ باشتر خزمەتیان بکات.
.gif)
پەیڕەو ئەنوەر (١) ئه‌مه‌ریكا و توركیا، لێكنزیكبوونه‌وه‌یه‌كی كاتی ناوچه‌ی ئارام و شێوازی به‌رهه‌مهێنانی جۆرێك له ئاسایش و دڵنیایی له به‌شیكی سووریا پرسێكی گه‌وره‌ی نێوان ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و كۆماری توركیایه. ئه‌مڕۆ ئه‌مه‌ریكا و توركیا له رووی پێوه‌ندی و مامه‌ڵه و به‌یه‌كه‌وه‌بوون له‌گه‌ڵ یه‌كتر له ته‌نگژه‌دان. ته‌نگژه به مانای ئه‌وه‌ی هه‌ریه‌ك له‌م دوو ئه‌كته‌ره به دوو ستراتیجی ته‌واو جیاواز و له‌یه‌ك نه‌چوو خۆیان پێشانی دنیا ده‌ده‌ن و رێسا هه‌رێمییه‌كان داده‌ڕێژن. دیاره توركیا به‌هه‌ر نرخێك بێت ده‌یه‌وێ له‌رێی سووریاوه جۆرێك له باڵاده‌ستی و ناسنامه‌ی هه‌رێمی بۆ خۆی بتاشێت و یاریی پێ بكات. له زۆربه‌ی دۆخه‌كاندا توركیا و ئه‌ردۆغان خه‌ون به‌وه‌وه ده‌بینن چۆن وه‌ك فۆڕمێك له ئیمپڕاتۆر و گه‌ڕانه‌وه بۆ دوێنێ و سنووره‌كانی ده‌وڵه‌تی عوسمانی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌یه‌م بگه‌ڕێنه‌وه. سووریا وه‌ك پانتایی و جیۆگرافیایه‌كی پڕ له ئه‌كته‌ر و پڕۆژه‌ی سیاسی جیاواز ئاسانتر ده‌رگه بۆ خه‌ون و خه‌یاڵی سیاسی توركیا ده‌كاته‌وه. بۆیه پێده‌چێت سووریا ئه‌مڕۆ وه‌ك دۆخێك ده‌ربكه‌وێت كه به‌شێك له هێزه گه‌وره نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمییه‌كان بیانه‌وێت له‌ڕێیه‌وه ناسنامه و پێگه‌یان به‌ده‌ست بێننه‌وه، جووڵه و قورسایی سیاسی و سه‌ربازییان پێ زیندوو و تازه بكه‌نه‌وه. هه‌روه‌ك رووسیا له دوای به‌هاری عه‌ره‌بییه‌وه به‌هه‌مان خه‌یاڵ و دیدی سیاسی له سووریا خۆی داڕشته‌وه. توركیا ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر هه‌مان هێڵ و ستراتیجی رووسیا كار بكات و وێنه سیاسییه‌كانی خۆی جێگیر بكات، به تایبه‌ت كاتێك ئه‌ردۆغان به‌ته‌واوی بێ ئومێد ده‌بێت له یه‌كێتی ئه‌وروپا و خۆرئاوا، ناچار له ده‌رگه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و وڵاتانی عه‌ره‌بی ده‌داته‌وه بۆ داڕشتنه‌وه‌ی ناسنامه هه‌رێمییه‌كه‌ی، گه‌ڕانه‌وه بۆ رابردووی سیاسی و گه‌ڕانه‌وه بۆ میرات و جیۆگرافیای سیاسیی عوسمانیزم. ڕاستییه‌كه‌ی توركیا وه‌ك حه‌وشه‌ی پشته‌وه و باخچه‌ی پشته‌وه‌ی خۆی له ناوچه‌ی ئارام ده‌ڕوانێت، لێكدانه‌وه‌ی بۆ ده‌كات و پایه‌كانی توركیای پێوه ده‌لكێنێت. ئه‌مه‌ریكا و توركیا هیچ ده‌زوویه‌كی ستراتیجی به‌یه‌كه‌وه‌یان نابه‌ستێته‌وه، بۆیه ناوچه‌ی ئارام خاڵی به‌یه‌كگه‌یشتنی توركیا و ئه‌مه‌ریكا نییه. بگره پشوو و رێستێكی ته‌كتیكییه بۆ خوێندنه‌وه و خۆئاماده‌كردن بۆ داهاتووی سووریا و گۆڕانه‌كانی ناوی. (٢) ناوچه‌ی ئارام و چه‌مكی ئاسایش دیاره یه‌كێك له خه‌مه قووڵ و سیاسییه‌كانی توركیا له دوای ته‌نگژه‌ی سووریاوه، چۆنیه‌تیی به‌رهه‌مهێنانی چه‌مكی ئاسایش و دووباره دابینكردنی ئاسایش بووه بۆ ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی خۆی. له زۆربه‌ی دۆخه‌كاندا توركیا هه‌موو كێشه و گرفته‌كانی له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه‌ی یه‌كسان كردووه به چه‌مكی ئاسایش و پرۆسه‌كه وه‌هایه كه توركیا گرفت و ململانێی سیاسی له‌گه‌ڵ هه‌ر لایه‌ن و ئه‌كته‌رێك هه‌بێت، خێرا رێسا و كرۆكی ململانێكه ته‌رجه‌مه ده‌كات بۆ ئاسایش و پرسه‌كه به ئاسایش ده‌كات. پێده‌چێت ئه‌م سیاسه‌ت و روانینه‌ی توركیا بۆ دنیای ده‌ره‌وه‌ی خۆی كۆمه‌كی بكات تا هه‌م له ناوه‌وه و هه‌میش له ده‌ره‌وه‌ی زیاتر بمێنێته‌وه و به‌رگری زیاتر بكات، یان به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه بونیاده سیاسی و ئایدۆلۆجییه‌كه‌ی لاواز نه‌بێت و به‌ره‌و له‌ناوچوون و رووخان هه‌نگاو نه‌نێت. دیاره رای گشتی توركیایش زیاتر هاوسۆزه له‌گه‌ڵ دۆخی به‌ئاسایشكردنی رووداوه‌كان و گواستنه‌وه‌ی رووداوه سیاسییه‌كان بۆ ناو چوارچێوه‌ی ئاسایش. پرسی كوردانی رۆژئاوای سووریا له دیدی توركیاوه یه‌كێكه له‌و پرسانه‌ی به‌رده‌وام له‌لایه‌ن ده‌سته‌بژێری سیاسی توركی و ئه‌ردۆغانه‌وه به ئاسایش ده‌كرێت. ناوچه‌ی ئارام بۆ توركیا جۆرێكه له ئاسایش و گه‌یشتن به ئاسایشی ناوه‌كی له‌ڕێی جیۆگرافیا و دیمۆگرافیای ده‌ره‌وه‌ی خۆی. بۆیه توركیا وا بیر ده‌كاته‌وه نه‌بوونی ئاسایش و دۆخی ئه‌ناركیزم و پێكدادانه‌كانی باكوری سووریا، مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌ی ده‌بێت بۆ سنووره‌كانی ناوه‌وه‌ی خۆی، فراوانبوونی ململانێكانی توركیا و دابه‌شبوونی زیاتری نێوان هێزه‌كان، به‌تایبه‌ت ئه‌و دابه‌شبوونه‌ی كه نوێنه‌رایه‌تی گرووپه ئیتنیكییه‌كان ده‌كات و به زمانێك قسه ده‌كات له ده‌ره‌وه‌ی زمانی توركبوون و ناسیۆنالیزمی توركی و تۆرانیزم. (٣) ناوچه‌ی ئارام و پرسی كورد وا بڕیاره ناوچه‌ی ئارام له سووریا له‌ڕووی ته‌كنیكییه‌وه له چه‌ند پشتێن و بازنه‌یه‌ك پێك بێت. سه‌ره‌تا و بازنه‌ی یه‌كه‌م به چه‌ند كیلۆمه‌ترێك سوپا و سه‌ربازی توركی تێدا ئاماده بێت، له ناوچه‌ی دووه‌مدا هێزی ئه‌مه‌ریكی و سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكی ئاماده‌بن، ناوچه‌ی سێیه‌م كه رووبه‌رێكی زیاتره له‌لایه‌ن كوردانی رۆژئاواوه به‌ڕێوه بچێت. ئه‌م شێوه دابه‌شبوون و ئه‌ندازه جیۆپۆڵه‌تیكییه‌ی نێوان ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و كۆماری توركیا بێبه‌شكردن و دوورخستنه‌وه‌ی توركیایه له ده‌ستڕاگه‌یشتن و ده‌ستبردن بۆ قووڵایی رۆژئاوای كوردستان كه توركیا هه‌مووكات به مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئاسایش و چوارچێوه‌ی ئاسایشی وڵاته‌كه‌ی داده‌نێت. ئه‌مه‌ریكا خۆی له‌ڕێی پشتێن و زۆنێكی تایبه‌ته‌وه له نێوان توركیا و كوردانی رۆژئاوا رۆڵ ده‌گێڕێت و پاسه‌وان ده‌بێت. توركیا وه‌ك ئه‌كته‌رێكی ده‌وڵه‌تی و كوردانی رۆژئاوا وه‌ك ئه‌كته‌رێكی ناده‌وڵه‌تی، ئه‌م شێوه كاركردن و به‌ڕێوه‌بردنه ئاڵۆز و پڕ مانایه، به‌ڵام ئه‌مه‌ریكا مه‌به‌ستیه‌تی توركیا ئه‌وه‌نده ده‌ستكراوه نه‌كات له سووریا و ده‌رفه‌تی جووڵه و داڕشتنه‌وه‌ی رێساكانی زۆر پێ نه‌دات، چونكه توركیا خه‌ون به جیۆپۆڵه‌تیكێكی فراوان و هه‌ژموونێكی بێ ئه‌ندازه ده‌بینێت. هه‌ژموون به‌و واتایه‌ی رێ به توركیا نه‌درێت به‌ناوی ناوچه‌ی ئارام و دابینكردنی ئاسایشه‌وه، چه‌ند ناوچه‌یه‌كی سووریا و چه‌ند ناوچه‌یه‌ك له عێراق به‌یه‌كه‌وه گرێ بدات و به یه‌كتریان ببه‌ستێته‌وه. ڕاستییه‌كه‌ی خه‌ونی ئه‌ردۆغان ئه‌وه‌یه به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه ناوچه‌ی ئارام جۆرێك له ده‌وره‌دانی كوردانی رۆژئاوای لێ بكه‌وێته‌وه و مه‌ودای په‌لوپۆهاوێشتنیان لێ بگرێت، یان له ڕووی جیۆپۆڵه‌تكییه‌وه بیانخنكێنێت.
.gif)
عه‌تا شێخ حه‌سه‌ن بیرمه‌ندان و پسپۆڕانی بواری سیاسه‌ت له‌ساده‌ترین پێناسه‌دا ، حیزبی سیاسی به‌به‌رئه‌نجامی یه‌کگرتنی ئاره‌زومه‌ندانه‌ی که‌سانێک ده‌زانن که‌له‌پێناوی بیروباوه‌ڕێکی هاوبه‌شدا به‌پێی کۆمه‌ڵێک ڕێکارو یاساو ڕێسای هاوبه‌ش کۆبونه‌ته‌وه‌و ، سیستماتیکی کارده‌که‌ن بۆ ئامانجه هاوبه‌شه‌کانیان ، به‌ڵام ( ماکس ڤیبه‌ر) له‌گه‌ڵ ئه‌م تێڕوانینه‌یدا بۆ حیزبی سیاسی ، ده‌ڵێت ڕه‌نگه هه‌ندێک جار هاوفکران له‌ناو گروپگه‌لی ده‌سه‌ڵاتخوازدا کۆببنه‌وه ، دیاره خه‌سڵه‌تی گروپه ده‌سه‌ڵاتخوازه‌کانیش ئه‌وه‌یه که له‌پێناوی کێکی ده‌سه‌ڵاتدا ئاماده‌ن به‌ڕێکاری توندو نادیموکراسی و له‌ده‌ره‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ، قه‌پاڵی گه‌وره له‌کێکه‌که بگرن و قۆرخی به‌ڕێوه‌بردن بکه‌ن . بۆیه کاتێک هه‌رهێزێکی سیاسی له‌مینبه‌رێکی بڕیار زیاتری هه‌بوو ، ئه‌وا تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی حیزب وون ده‌کات و ده‌بێت به‌که‌سگه‌لی ده‌سه‌ڵاتخواز . ته‌وافوقی سیاسی ڕێکارێکی گرنگی دیموکراسیانه‌یه‌و ، پێداویستیه‌کی گرنگی کایه‌ی سیاسی و به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌مڕۆی کوردستانه ، له‌کاتێکدا به‌ره‌نجامی کۆبونه‌وه‌ی هێزه‌کوردستانیه‌کان له‌پارێزگای هه‌ڵه‌بجه ، به‌تایبه‌تی دواکۆبونه‌وه‌ی ڕۆژی ( ٥ ی ئه‌یلول ) به‌ڕێکه‌وتن له‌سه‌ر هه‌رسێ ستوونی ده‌سه‌ڵات له‌پارێزگای هه‌ڵه‌بجه ته‌واو بوو ، مایه‌ی دڵخۆشی و سه‌رکه‌وتنی گه‌وره‌ی ئیراده‌ی پێکه‌وه‌کارکردنی سیاسی و به‌ڕێوه‌بردن بوو له‌و پاریزگایه . ئاخر پێویسته هه‌موو کوردێکی به‌شه‌ره‌ف ، پێش قۆرخکاری و پۆستبازی ، له‌ئازاری هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌کان و ، له‌مه‌زڵومیه‌تی ئه‌وشاره‌وه سه‌یری ته‌وافوق و به‌ڕێوابردنی شار بکات ، نه‌ک له‌چنینه‌وه‌ی پۆست و پله . هه‌ڵه‌بجه پارێزگایه‌کی گرنگی کوردستانه ، هێمای گه‌وره‌ترین په‌لاماری مرۆیی و زوڵمی مێژووییه که حکومه‌تی عێراق به‌به‌رچاوی دونیاوه ئه‌نجامیدا ، خنکاندنی پێنج هه‌زار مرۆی ڕۆح سپی هه‌ڵه‌بجه له‌جرکه‌یه‌کدا به‌بۆنی سێوو سیانید هه‌مووکات ویژدانی مرۆڤه نیشتمان په‌روه‌ره‌کان داده‌چڵه‌کێنێت و له‌هه‌رپۆست و پله‌یه‌کدابین ده‌مانخاته به‌رده‌م ئیلتیزامی ئه‌خلاقی به‌ئاشته‌وایی و ، ده‌مانکاته‌وه به‌خادیمی مۆنۆمینته‌که‌ی ده‌رگای شارو ، ئازاره بی ئۆقره‌که‌ی هه‌ڵه‌بجه ، که‌چی ئه‌وه‌ی سه‌یره پارله‌مانتارێک به‌ناوی نوێنه‌ری شاره‌وه خه‌نجه‌ر له‌پشتی ئاشته‌وایی ده‌دات و ، ڕێکه‌وتنی براکان به‌گه‌وره‌ترین مه‌ترسی ده‌بینێت و نامه‌یه‌کیش ئاراسته‌ی مه‌کته‌بی سیاسی حیزبه‌که‌ی ده‌کات بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی برایه‌تی و پێکه‌وه به‌ڕێوه‌بردنی شار ، ئاخر جه‌نابی پارله‌مانتار ( سێ ) کورسی ئه‌نجومه‌نێک که‌له ( بیستوپینج ) کورسی پێکدێت بۆ گه‌وره‌ترین هێزی سیاسی کوردستان و عێراق به‌زیاد ده‌زانێت و ، له‌نوسینێکی نامه‌سئولانه‌دا پارتی به‌مه‌ترسی و ، مه‌ترسیه‌که‌ش له‌وه‌دا چڕ ده‌کاته‌وه که‌هێزه‌کانی هاوئاوازی پارتی خاوه‌نی کورسی ده‌بن له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌داو ، یه‌کیتیش به ( شه‌ش ) کورسیه‌وه به‌ته‌نها ده‌بینێت ، بێئاگا له‌وه‌ی حیزبه‌که‌ی به ( بیستودوو ) کورسی پارله‌مانیه‌وه پارتی( شه‌ش ) وه‌زاره‌ت و چه‌ند ده‌سته‌یه‌کی کابنه‌ی نۆی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی پێبه‌خشیوه . ئاخر پارله‌مانتار کاتێک ده‌توانێت ئه‌رکی خۆی به‌جێبگه‌یه‌‌نێت که‌پرۆژه‌ی خه‌ڵک و شه‌قام بگه‌یه‌نێته ناو هۆڵی پارله‌مان و ، کاریش له‌سه‌ر که‌‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌و جیاوازیانه بکات که ئاشته‌وایی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ده‌خه‌نه مه‌ترسیه‌وه ، دیاره ئه‌م ڕێکارو هه‌ڵوێستانه‌س شه‌ره‌فی نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵک به‌پارله‌مانتار ده‌به‌خشێت ، نه‌ک به پیچه‌وانه‌وه شه‌راکه‌ت و ڕێکه‌وتنی هێزه‌کان به‌مه‌ترسی بزانێت و ، به‌ناوی نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵکه‌وه داوای تێکدانی مۆبیلیزه‌ی ئه‌و شه‌راکه‌ته بکات ، که‌به‌ره‌نجامی ڕێکه‌وتنی درێژخایه‌نی هێزه سیاسیه‌کانه . ئه‌گه‌ر له‌ڕابردوودا هه‌ڵه‌بجه ڕه‌مزی قوربانی و بێمروه‌تی به‌عس و کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی بوبێت ، ئه‌وا باشترین وه‌فا خزمه‌تکردنی زیاتری ئه‌وشاره‌یه ، بۆیه ێیشنیار ده‌که‌م ئه‌وله‌ویه‌تی کاری ئه‌نجومه‌نی شارو پارێزگاره نیشمان په‌روه‌ره‌که‌ی و نوێنه‌رانی شه‌رعی خه‌ڵک و حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له‌دوای داڕشتنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی به‌ڕێوه‌بردن ، داڕشتنه‌وه‌ی سنوری ئیداره‌ی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه بێت ، هه‌تا قه‌زاکانی ( شاره‌زوور ، سیدسادق ، ێینجوێن ) بگرێته‌وه و ، کۆی ئه‌و داهاته زۆرو زه‌وه‌نده‌ی که‌له داهاتی مه‌رزه فه‌رمیه‌کانی ئه‌م ناوچانه‌دا ده‌ستده‌که‌وێت ، له‌ژێر چاودێری ووردی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستاندا بخرێته خزمه‌تی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌و سنوره ئیدارییه‌که‌یه‌وه .
.gif)
دانا مەنمی پێكهاته‌كان ماوه‌ی سێ خولی په‌رله‌مانییه ژماره‌ی كورسییه‌كانیان له پێنج كورسییه‌وه بۆ ۱۱ كورسی زیادكراوه، كورسی پێكهاته‌كان به جۆرێك دابه‌ش بووه له په‌رله‌مان كه توركمان خاوه‌نی پێنج كورسین و مه‌سیحیه‌كانیش پێنج كورسی و ئه‌رمه‌نیش خاوه‌نی كورسییه‌كی په‌رله‌مانه، بۆهه‌ر گه‌مه‌یه‌كی سیاسی به‌هۆی ژماره‌ی كورسییه‌كانیانه‌وه پێكهاته‌كان رۆڵی یه‌كلاكه‌ره‌وه ده‌گێڕن ، به‌ڵام بۆ خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستان پێكهاته‌كان له‌به‌رده‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی گه‌وره‌دان ئه‌ویش بێلایه‌نی و سه‌ربه‌خۆبوونی پێكهاته‌كانه له په‌رله‌مانی كوردستان له خوله‌كانی تری په‌رله‌ماندا پێكهاته‌كان كاریگه‌ری پارتییان له‌سه‌ربووه‌وهاوكێشه‌كانیان بۆ پارتی ساغكردووه‌ته‌وه و ته‌رازوی پارتیان قورستر كردووه ، هه‌ربۆیه نه‌یانتوانیوه بێلایه‌نی خۆیان بپارێزن و خاوه‌نی ئیراده‌ی خۆیان بن . سیسته‌می هه‌ڵبژاردن له هه‌رێمی كوردستان یه‌ك بازنه‌یییه‌و نیمچه كراوه‌یه ،واته هه‌موو كوردستان یه‌ك بازنه‌یه و ده‌نگده‌ر ده‌توانێت ده‌نگ به كاندیدی هه‌رناوچه‌یه‌ك بدات كه ده‌یه‌وێت و ده‌توانێت كاندیده‌كه‌ش دیاریبكات به‌وپێیه‌ی سیسته‌مه‌كه نیمچه كراوه‌یه ، خودی یاسایی هه‌ڵبژاردنیش هه‌لی ئه‌وه‌ی بۆ پارتی ڕه‌خساندووه كه ده‌ستێوه‌ردان له هه‌ڵبژاردنی كاندیدی پێكهاته‌كان بكات، به‌ڵام كێشه‌ی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه كه پێكهاته‌كان ئه‌وه‌یه كه تۆماری تایبه‌تی ده‌نگدانیان به‌خۆیان نییه و ناوچه‌یه‌كی دیاریكراویان بۆ ده‌نگدان نییه . په‌رله‌مانی كوردستان به پێی بڕیاری ژماره یه‌كی ساڵی ۲۰۰٥ به‌رزترین ده‌زگای شه‌رعی و یاساییه له كوردستان ،باره‌گای به‌رزانی هیچ سیفه‌تیكی یاسایی نییه دامه‌زراوه‌یه‌كی نیشتیمانی نییه چونكه له ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان به بڕیارێكی حیزبی دروستكراوه‌و ناتوانێت نوێنه‌رایه‌تی سه‌رجه‌م شارو شارۆچكه‌كان بكات ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی هه‌تا دێگه‌ڵه‌یه و ناچێته خانه‌ی نیشتیمانیه‌وه پیناسه‌ی نیشتیمانی هه‌ڵناگرێت، ئه‌م باره‌گایه بووه‌ته مۆڵگه‌یه‌ك بۆ ئه‌وانه‌ی له حیزبه‌كانی تره‌وه ده‌خزێنه ناو پارتی وله‌سه‌ر كه‌وڵی خه‌ڵكی دڵسۆزی پارتی پله‌و پۆستی باڵاو ئیمتیازاتیان پێده‌به‌خشرێت، باره‌گای به‌رزانی زیاتر له دیوه‌خانێكی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌چێت بۆ ده‌ركردنی پرسه‌نامه و په‌یوه‌ندییه‌كانی مه‌سعود به‌رزانی ده‌به‌ستێته‌وه به حیزب و بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌وه ، بۆبه یاسایكردن و شه‌رعیه‌تدان به‌م دیوه‌خانه حیزبیه پێویستی به كۆده‌نگی نیشتیمانی و به‌به‌رداكردنی به‌رگێكی یاسایی و ده‌ستوری هه‌یه كه ئیجماعی په‌رله‌مانی له‌سه‌ر بێت. پارتی پلانی بۆ چوار ساڵی داهاتوو جیاوازه‌و نایه‌وێت جارێكی تر ئه‌و ئه‌زمونه تاڵه‌ی خولی چواره‌می په‌رله‌مان دوباره بكاته‌وه ، پارتی جێگرێكی په‌رله‌مانی بۆخۆی بردووه‌و جێگرێكیشی داوه به توركمانه‌كان ، ئیدی سه‌رۆكی په‌رله‌مان یه‌كێتی بێت یانیش گۆران ناتوانێت هیچ پرۆژه‌یه‌ك بخاته به‌رنامه‌ی كارو هیچ كۆبوونەوەیەكی پەرلەمان ساز بكات بەبێ ڕەزامەندیی پارتی هیچ یاساو بڕیارێك له‌په‌رله‌مانی كوردستان ده‌رناچێندرێت ، ئه‌وه‌ی توركمانه‌كان له‌په‌رله‌مان ده‌یكه‌ن به‌شداری سیاسی نییه ، به‌ڵكو كۆیلایه‌تی سیاسییه بۆ لایه‌نێكی سیاسی كه رێز له خواسته‌كانیان ناگرێت . خولی پێنجه‌می په‌رله‌مان پارتی كۆنترۆڵی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی كردووه‌و هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر دامه‌زراوه‌ی یاساداناندا ده‌سه‌پێنێت ، جگه له‌وه‌ی په‌رله‌مانی داماڵیووه له چاودێركردنی حكومه‌ت و مه‌رجیشی بۆ په‌رله‌مانتارانی لایه‌نه‌كانی به‌شدار بوو له حكومه‌ت داناوه كه ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان و حكومه‌ت قڕو قه‌پی لێبكه‌ن !
هونەر تۆفیق هەڵەیە پێمان وابێت بارەگای بارزانی پێگەیەكی سیاسی داتاشراوی نوێ و نامۆیە بە دەستەڵاتی سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا . بارەگای بارزانی پۆستێكی شەرعیەت پێدراوە لەلایەن پارلەمانی كوردستانەوە و پێكهاتووە لە ئەنجومەنێكی سیاسی باڵا لەلایەن مەسعود بارزانیەوە سەرۆكایەتی دەكرێت . ڕۆژی ٧ ی حوزەیرانی ٢٠١٧ لە سەڵاحەدین نوێنەری پارتە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان لەبارەگای بارزانی كۆبوونەوە . چەند بڕیارێكیان دەركرد : یەكێك لە بڕیارەكان ئەوەبوو ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم دروست بكەن و مەسعود بارزانی ببێت بەسەرۆكی ئەنجومەنەكە . هەر لەو كۆبوونەوەیەدا بڕیاردرا لەپاش دوو ساڵ لە داخستنی پارلەمان ، لەپێناو شەرعیەت وەرگرتن بۆ ئەنجومەنەكە ، پارلەمان كارابكرێتەوە . لە ١٤ ی ئەیلولدا پارلەمان كۆبوونەوە و شەرعیەتیاندا بە ئەنجومەنەكەی بارەگای بارزانی و رۆژی ٢٥ ی ئەیلولیشیان وەك رۆژی ڕیفراندۆم پەسەند كرد . لەپاش فەشەلی ڕیفراندۆمەكە ، ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم لە بارەگای بارزانی كۆبوونەوە و بڕیاریاندا ناوی ئەنجومەنەكە بە ئیزافە و پێوەلكاندنی عێراقەوە بگۆڕن بۆ سەركردایەتی سیاسی كوردستان - عێراق . هەفتەیەك لەپاش ئەو ناوگۆڕینە . ئەنجومەنەكە لەبارەگای بارزانی لە ١١ی ئۆكتۆبەری ٢٠١٧ دا كۆبوونەوە ، بڕیاریاندا جارێكی تر ناوی ئەنجومەنەكە بگۆڕن بۆ ئەنجومەنی باڵای سیاسی كوردستان و تا ئێستا بەهەمان ناوەوە ماوەتەوە . مەسعود بارزانی كە لەیەك كاتدا دوو بەرپرسیارێتی هەبوو ، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی كوردستان ( بارەگای بارزانی ) و سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش بوو . لە ١ی نۆڤەمبەری ٢٠١٧ ، وازی لە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم هێنا لەبەر ئەوەی ماوەی چەند ساڵێك بوو ویلایەتەكەی بەسەرچوو بوو . بەڵام لە پۆستەكەی تریان ( ئەنجومەنی باڵای سیاسی كوردستان ) لەبارەگاكەی خۆی مایەوە و تائێستاكەش بەردەوامە لە ڕاپەراندنی ئیشوكارە سیاسیەكانی ئەنجومەنەكەدا .
.gif)
کاروان عه‌لی شامار ئنگلیزه‌کان کاتێک دەیانه‌وێ باس لە کەسێک بکه‌ن سەرەتا بە وەصفی کەسەکە دەستپێدەکه‌ن و دواتر ڕەخنەی لێدەگرن، وه‌لێ لەدوای خوێندنەوەو ئاشنابون بە دەیان دێرۆک و کتێبی مێژوی و سیاسی لەسەر شۆرشێ نوێ شتێکی ئەوتۆم بەرچاو نەکەوت کە گوزارە بکا لە مۆراڵی بەرزی شۆرشگێری و دڵسۆزی کاک بەختیار لەبۆ یەکێتی و خوێنی شەھیدان شایەنی گێرانەوە بێ! کەسێکیش کە زادەی رابردویەکی لەو جۆرە بێ مەحاڵە ببێ به پارێزه‌رو دڵسۆزی رێبازەکەی مام! لێرەیا بەکورتی باس لە چاره‌نوس و ئه‌و نەنگیانەی مەلا دەکەین کە لە شاخەوە تا دوا ئاکت و جوڵەی سیاسی ئەنجامیداوە، ئەوانە‌ش دەلاقەیەکی گەورەیان لەسەر ئەزمون و سه‌روه‌رییه‌کانی یەکێتی دروستکردووە! (1) جیابونەوه (ئنشیقاق) ھەر لەسەرەتای دامەزراندنی یه‌کێتیەوە بیروڕای جیاواز بونی هه‌بووە، به‌ڵام سەرباری جیاوازییەکان هه‌رکاتێک مەترسیه‌ک بۆ سه‌ر حیزبەکە دروستبوبێ سەرجەم ناکۆکیه‌کان لەلایەن بالەکانەوە وەلاوەنراون و به کۆده‌نگی روبه‌روی ته‌حه‌داکان بونه‌ته‌وه، بەڵام کاک به‌ختیار به‌بێگوێدانه مێژو خه‌باتی پڕ سه‌روه‌ری یه‌کێتی و لەپێناو بەرژەوەندی تایبەتی خۆی و داروده‌سته‌که‌یدا ئاڵای شۆرشی له (ی ن ک)جیاکردەوە ئەگەرچی ئەو سەردەمە حیزبه‌که به قۆناغێکی دژوارو پڕ مه‌ترسیدا تێپەرده‌بوو، ئاکامی ئه‌و پەرتکردندەکه‌ش وێرای لاوازکردنی یه‌کێتی شەھیدبوونی دەیان پێشمەرگەی قارەمانی لێکەوتەوە! (2) دەستەواژەی ١٦ی ئۆکتۆبەر ده‌رئەنجامی ریفراندۆمەکەی بارزانی روداوی ١٦ی ئۆکتۆبەری بەدوای خۆیدا ھێنا، لەو روداوەشدا به‌هۆی به‌رگری جوامێرانه‌ی پێشمه‌رگه‌کانی یه‌کێتی زیاتر له پەنجا گیانفیدا شەھیدکران، به‌هۆی زۆری ژماره‌ی هێزه عێراقیه‌کان و ھەبونی باشترین جۆری چه‌ک و که‌ره‌سته‌ی سه‌ربازی به‌به‌راورد به ھێزی پێشمه‌رگه، نه‌توانرا پێش بەداگیرکاریەکەیان بگیرێ، وەلێ بە حیکمه‌تی چه‌ن سه‌رکرده‌یه‌کی یه‌کێتی توانرا پلانێکی گەورەی پارتی و ئیقلیمی بۆ خاپورکردن و به حه‌له‌بکردنی خاکی کوردستان پوچەڵکرێتەوە، کەچی کاک بەختیار راسته‌وخۆ له‌سه‌روبه‌ندی روداوه‌که‌داو لەبری بەرگری و وه‌فاداری بۆ خوێنی به ناحه‌قڕژاوی شه‌هیده‌کان، له که‌ناڵی روداوی زمانحاڵی پارتیه‌وه به‌یان نامه‌یه‌کی دژ به یه‌کێتی بڵاوکرده‌وه ته‌نها ئه‌و به‌یاننامه‌یه به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ی پارتی سه‌رجه‌م پلان و خیانه‌ته‌کانی خۆی پێ په‌رده‌پۆش بکا! دوابه‌دوای روداوه‌که‌ش لەبری په‌شیمانی کاک به‌ختیار شانازی دەکا بەوەی کە یەکەم کەس بووە دەستەواژەی 16ی ئۆکتۆبه‌ری داھێناوە! (٣) رێکەوتنی دەباشان جێبەجێکردنی رێکه‌وتنی ده‌باشانی نێوان یه‌کێتی و بزوتنه‌وه گۆران نه‌ک ھەر زەروریەتێکی ھەنوکەییە بگره له‌مێژه ده‌بوو ئه‌و دوو هێزه له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکدا موبادەرەی یەکگرتنیان بکردایە، چون دەتوانرا به‌نزیکبونه‌وه‌ی ئه‌و دوو هێزه جارێکی تر هاوسه‌نگی هێز بگه‌ڕیته‌وه‌و دەڤەری سەوز خزمه‌تگوزاری زیاتری بۆ فه‌راهه‌م بکرایەو ئابوری ناوچەکەش لە داتەپین رزگاربکرایه، وەلێ ھەر کات پەیوەندی نێوان ئەو دوو ھێزە ئاسایی بوبێتەوەو لەرێکەوتن نزیکبوبێتنەوە کاک بەختیار بە ئیعازی پارتی و به کونفە یەکونێک ھەموو ریسەکەی کردۆتەوە بەخوری، باشتر بڵیین چاوگی رێکنەکەوتنی ئەو دوو ھێزەو ناجێگیری دۆخی سیاسی و ئابوری و کۆمەلایەتی ده‌ڤه‌ری سه‌وزو گەورەبونی ناسروشتی پارتی لە ئەستۆی مەلا به‌ختیاردایه! (4) سەروک کۆمار لەدوای کۆچی دوایی مام جه‌لال دۆخی ناوخۆی یەکێتی وەک پێویست نەبووەو ھەورازو نشێوی زۆری بەخۆوە بینیوە بەڵام لە دانانی سەرۆک کۆماردا یەکێتی توانی براوەیەکی باشی یارییەکان بێ و سەرکەوتنێکی گەورە لەبەرامبەر پاریتیدا تۆماربکا، ئەم کۆدەنگیەی سەرکردەکان بوو به‌هۆی به‌رزبونه‌وه کێرڤی یەکێتی و تارادەیەکیش توانی ئیعتیباری ناوخۆی نێودەوڵەتیش بەدەستبێنێتەوە، به‌ڵام کاک به‌ختیار جارێکی تر بۆ مه‌رامی تایبه‌تی و رازیکردنی دڵی بارزانی هه‌وڵی ته‌واوی خستبووەگه‌ر بۆ سه‌رخستنی کاندیده‌که‌ی پارتی، ته‌نانه‌ت په‌رله‌مانتارێک بۆی گێرامه‌وه له‌سه‌روبه‌ندی ده‌نگدان به کاندیدی سه‌رۆکایه‌تی کۆمار مه‌لا له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووه چه‌ن په‌رله‌مانتارێکی یه‌کێتی لە دەنگدان بە (بەرھەم صالح) په‌شیمانکاته‌وه! (5) بانگه‌شە دژ بە یه‌کێتی و شەری دەرونی لەگەڵ کادیراندا لە سەروبەندی بانگه‌شه‌ی ھەڵبژاردنەکانی ھەرێمی کوردستان و بەغدایا کاک بەختیار به‌هۆی پۆسته‌که‌یه‌وه کا کارگێری مه‌کته‌بی سیاسی بوو به‌رزترین پله‌و ده‌سه‌ڵاتی ئۆرگانی نێو حیزبه‌که‌یه ده‌بو بارته‌قای زیاتر له هه‌موو به‌رپرسه‌کانی تر کاری بۆ سه‌رخستنی لیستی سه‌وز بکردایه، به‌ڵام هیچ له ئاست به‌رپرسیارێتیدا نه‌بوو، وه‌هیچ ئاکتێکی پۆزه‌تیڤی نه‌بوو به ئاقاری سه‌رخستنی لیست وکاندیده‌کانی حیزبه‌که‌یدا، سه‌رباری ئه‌وه‌ش شایعەی دژ به یه‌کێتی دەکردو لەدەیان کۆرو سمیناره‌کانیدا به ئاشکرا باسی له که‌مبونه‌وه‌ی ڕێژه‌ی کورسی و دەنگەکانی یەکێتی ده‌کرد، به‌و جوڵانه‌ش جه‌نگێکی گه‌وره‌ی ده‌رونی به‌رامبه‌ر به لایه‌نگرو کادیرانی یه‌کێتی به‌رپاکردبوو به‌و هۆیه‌شه‌وه ده‌یان خۆبه‌خش و دڵسۆزی له ده‌نگدان به یه‌کێتی په‌شیمان کردبۆوه! (6) ئۆرگانی جیاواز و پاره‌ی یه‌کێتی بۆ دژایه‌تی یه‌کێتی کاک به‌ختیار له ئێستادا پلاتفۆرمی دابڕانی هه‌یه که وه‌ک ئۆرگانێکی جیاواز له‌نێو یه‌کێتیدا کارده‌که‌ن ئه‌مه سه‌رباری خاوه‌ندارێتی رۆژنامه‌و رادیۆو میدیای فه‌رمی و سێبه‌ر، سه‌رجه‌م ئۆرگان و میدیاکانی له‌لایه‌ن ئیداره‌ی گشتیه‌وه مووچه وه‌رده‌گرن و سپۆنسه‌ر ده‌کرێن، له‌بری ئه‌وه‌ی که‌ناڵه‌کانی بڵندگۆبن بۆ ده‌ستخستنه سه‌ر برینه‌کان و چاره‌سه‌ری بابه‌تی گرفته نێوخۆییه‌کانی حیزبه‌که رۆژانه له میدیاکانیه‌وه شه‌ری کۆنه‌قین دژ به کادیرانی یه‌کێتی ده‌کاو هه‌رجاره‌و تێكۆشه‌رێک ده‌کا به ئامانج. ئەو میتۆدەی ھەنوکە مەلا دژ به یه‌کێتی بەکاریدێنێ نەیارەکانیش بە کاری ناھێنن! مه‌لا له ئێستادا وه‌ک خۆی ده‌ڵێ ماڵگێڕی ماڵی خۆیەتی و له‌هیچ کۆبونه‌وه‌یه‌کی فه‌رمی حیزبه‌که‌یدا به‌شدارنابێ به‌ڵام ماڵه‌که‌ی بووه به وه‌کری کۆکردنه‌وه‌ی نه‌یاران و پلانداڕێژی دژ به یه‌کێتی و ره‌مزه‌کانی. (7) غەدر لە مام مه‌لا به‌ختیار لەدوا نوسین و که ته‌نها چوار ڕۆژ پێش ئیستاو له یادی خیانه‌تی 31ی ئابدا نوسی بوو، ده‌ڵی: (ئێمە لەگەڵ پارتیدا ڕێککەوتووین، کە نە ئێمە باسی سی و یەکی ئابی ئەوان و نە ئەوانیش باسی سەردەمی جەلالی ئێمە بکەن)، مەبەستی مەلا لەبەکارھێنانی ئەو جوملەیەدا تەنھا لەبیربردنەوەو پەردەپۆشکردنی خیانەتەکەیەو بەقەست دەیەوێ خیانەتێکی ھاوشێوە دروستکاو سەرجەم خەباتی مامی تیا بێماھیەت بکا. به‌داخه‌وه لینک و بەرژەوەندی ھاوبەشی کوره‌کانی مام له‌گه‌ڵ مه‌لادا، وایکرد که چاوپۆشی لێبکرێ (له‌سه‌رجه‌م ئه‌و تۆمەت و غەدرانه‌ی که لەھەمبەر نیو سەدە لەخەباتی مامدا کردبوی). مام نەبوایە مه‌لا ھەرگیز نەدەبوو بەو سیاسیە که ئەمرۆ پێیگەشتووە، ئەمە یەکەمجار نییە کە غەدر لەمام دەکاو جه‌ندین جاری تریش و له جه‌ندین شوێنی جیاجیا بێ ئینصافانە گوزارە له خه‌بات و ماندوبونی مام جه‌لالی کردووە. (8) خولاصە، ئه‌وه‌ی مه‌لا ده‌یکاو ئه‌وه‌ی له هه‌گبه‌که‌یدایه به‌هه‌موو پێودانگێک دژایه‌تی یه‌کێتی و له‌که‌دارکردنی تێكۆشه‌ره‌کانیه‌تی، به‌شیکی زۆر له چاودێرانی سیاسی تا ده‌گات به دڵسۆزان و کادیرانی یه‌کێتی یه‌قین بون له‌وه‌ی که مه‌لا هه‌نوکه مه‌رام و ئه‌جندای لایه‌نی سیاسی تر له نێو یه‌کێتیدا جێبه‌جێ ده‌کات و ئه‌مڕۆ نا سبه‌ی پارتێکی سیاسی تر دروست ده‌کات یاخود ده‌ڕواته نێو لایه‌نێکی سیاسی و به‌رده‌وام ده‌بێت له کاری سیاسی! ئاریشـه‌کان بۆ داھاتوو به‌جێده‌هێڵم تا ئەو کاتەی چاره‌نوسی کاک به‌ختیار به‌لایه‌کیاندا ده‌که‌وێ!
سەرتیپ وەیسی كەریم له كابینه‌ی ڕابردوودا، قوباد تاڵه‌بانی چانسێكی گه‌وره‌ی هه‌بوو، به‌هۆی ئه‌وه‌ی نێچیرڤان بارزانی وه‌كو هاوڕێیه‌كی نزیك سه‌یری ده‌كردو خودی نێچیرڤان بارزانیش زۆر په‌یوه‌ست نه‌بوو به زۆر كاری حكومه‌ت و نه‌ده‌چووه ورده‌كاری بابه‌ته‌كان، هه‌ربۆیه زۆربه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی له سنووری زۆنی سه‌وز (یه‌كێتیی) دابوو به ناوبراو، جگه له‌وه‌ش یه‌كێك له خوێنده‌وارترین فه‌رمانبه‌ران له دیوانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، كه ئامانج ره‌حیمی سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بوو، له‌سه‌ر پشكی یه‌كێتیی، به‌هۆی ئه‌وه‌ی نێچیرڤان بارزانیش به ته‌واوی پشیپێده‌به‌ست، هۆكار بوو بۆئه‌وه‌ی قوباد تاڵه‌بانی بچێته پێشه‌وه‌و موماره‌سه‌ی هه‌ندێ له ده‌سه‌ڵاته‌كانی به باشی بكات. له‌سه‌ره‌تای حكومه‌تی یه‌كگرتووی هه‌رێمی كوردستان له ساڵی دوو هه‌زاره‌كانه‌وه، ده‌سه‌ڵاته‌كانی هه‌رێمی كوردستان له نێوان سه‌رۆك و جێگر به‌سه‌ر هه‌ردوو زۆنی سه‌وزو زه‌رد دابه‌شكرابوو، سه‌رۆك كاره‌كانی سنووری خۆی و جێگریش كاره‌كانی سنووری خۆی ڕایده‌كرد. به‌پێی یاسایی هه‌ڵبژاردنی كۆنیش، سه‌رۆك و جێگری حكومه‌ت له‌لایه‌ن په‌رله‌مان ناولێنانیان بۆ ئه‌نجامده‌دراو پاشان ڕاده‌سپێردران بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت، به‌ڵام دواتر بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌ر له‌پێكهێنانی كابینه‌ی ڕابردوو، له رێگه‌ی په‌رله‌مان به هاوكاری پارتی ئه‌و یاسایی هه‌مواركرده‌وه ته‌نها سه‌رۆكی حكومه‌ت ڕاسپێردرا بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت، كه ئه‌مه‌ش بووه یه‌كه‌م ده‌ستپێك بۆ توانه‌وه‌ی ڕۆڵی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت، كه زۆربه‌ی جار پشكی یه‌كێتیی بووه، ته‌نها له‌سه‌رده‌می دووساڵ حكومڕانی به‌رهه‌م ساڵح نه‌بێت، كه ئه‌وكات ئازاد به‌رواری له‌سه‌ر پشكی پارتی بووه جێگر. به‌ر له ده‌ستبه‌كاربوونی كابینه‌ی ڕابردوو، قوباد تاڵه‌بانی به‌هۆی كه‌م شاره‌زایی له حكومڕانی، خودی خۆی به فه‌رمی داوای له سه‌رۆكی حكومه‌ت كرد دسه‌ڵاته‌كانی جێگر كه‌مبكاته‌وه‌و له ڕاگه‌یاندراوێكیشدا ئه‌وكات ئه‌و خواسته‌ی خۆی نه‌شارده‌وه، به وته‌ی خۆی ئه‌مه‌ی له پێناو نه‌هێشتنی سیمایی دوو ئیداره‌یی كردووه، به‌ڵام دوای چه‌ند ساڵێك تێگه‌یشت هه‌ڵه‌ی كردووه‌و جێگر به ده‌سه‌ڵاتی كه‌م پیشه‌ی فه‌رمانبه‌رێكی پله باڵایه، نه‌ك جێگری سه‌رۆك. قوباد تاڵه‌بانی له كابینه‌ی نێچیرڤان، ده‌سه‌ڵاتی ته‌نها به‌سه‌ر كه‌رتی نه‌وت نه‌بوو، نێچیرڤان بارزانی به‌شێك له ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی پێدابوو، زۆرجاریش به ئاماده‌نه‌بوونی سه‌رۆك كاره‌كانی ڕایده‌كرد، هه‌میشه له‌ژێر كاریگه‌ری نێچیرڤان بارزانی بوو، له مانگی كۆتایی حكومڕانی نێچیرڤان بارزانی ده‌سه‌ڵاته‌كانی به باشی به‌كارهێنا. تاڵه‌بانی بچووك له كۆتا ڕۆژه‌كانی حكومه‌تی نێیرڤان بارزانی و كابینه‌ی ڕابردوو كۆمه‌ڵێك بڕیارو نوسراوی ده‌ركرد، كه به‌شێك له‌و نوسراوانه ڕه‌هه‌ندی ئابووریان هه‌بوو به‌شێكیشیان په‌یوه‌ست بوون به ڕه‌زامه‌ندی دارایی له‌سه‌ر هه‌ندێ پڕۆژه‌ی سنووری سلێمانی ، چه‌ند كه‌سێكیشی له رێگه‌ی دامه‌زراندن تایبه‌ته‌وه دامه‌زراند، به‌ڵام دواتر له‌گه‌ڵ هاتنی مه‌سرور بارزانی به‌شێك له‌و نوسراوانه له ئێستادا له دیوانی ئه‌نجومه‌ن و وه‌زاره‌تی دارایی ڕاگیران. له‌سه‌رده‌می نێچیرڤان بارزانیش، قوباد تاڵه‌بانی به‌ربه‌ست بۆ ده‌سه‌ڵاته‌كانی دروستده‌كرا، به‌تایبه‌ت له لایه‌ن نێچیرڤان ئه‌حمه‌دی سه‌رۆكی دیوان و وه‌زاره‌تی دارایی، به‌ڵام زۆرجار خه‌ڵك له نێوه‌نده‌دا چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی ده‌كرد، چه‌ند جارێكیش خودی خۆی له رێگه‌ی كه‌سانی دیكه‌وه داوای زیادكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانی له نێچیرڤان بارزانی ده‌كرد، چونكه به‌م دوایانه له ئه‌همیه‌تی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت گه‌یشتبوو، ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتی هه‌بێت. له‌سه‌رده‌می كابینه‌ی ڕابردوو، زۆربه‌ی ئه‌و نوسراوانه‌ی تایبه‌ت به سنووری سلێمانی و زۆرنی سه‌وز ده‌رده‌چوون، واژووی ناوبراوی له‌سه‌ر بوو، به‌ڵام ئێستا بارودۆخه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی دیكه گۆڕاوه، ناوبراو له چوارچێوه‌یه‌كی زۆر ته‌سكدا ده‌توانێت ده‌سه‌ڵاته‌كانی به‌ركابهێنێت و هیچ به‌رچاو ڕوونیه‌كیشی له‌باره‌ی داهاتووی پۆسته‌كه‌ی نییه. قوباد تاڵه‌بانی له‌سه‌ره‌تادا باوه‌ڕی وابوو، كه مه‌سرور بارزانی كه‌سێكی جدیه‌و كاركردن له‌گه‌ڵیدا ئاسانه، به‌وپێیه‌ی یه‌ك دووجار له‌گه‌ڵی دانیشتبوو، هه‌ربۆیه ئه‌و ته‌صه‌وڕه‌ی بۆ دروستببوو. له‌ماوه‌ی ئه‌و 50 ڕۆژه‌ی حكومرانی مه‌سرور بارزانی، بارودۆخه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی دیكه كه‌وتۆته‌وه، له‌وكاته‌ی مه‌سرور بارزانی به‌ڕوونی به قوباد تاڵه‌بانی وت : ئه‌و ده‌یه‌وێت سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌موو هه‌رێمی كوردستان بێت و ده‌سه‌ڵاته‌كانی نیوه به نیوه دابه‌ش ناكات له‌گه‌ڵ ناوبراو. مه‌سرور بارزانی، ڕاشكاوانه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو، ئه‌و ده‌یه‌وێ ببێته كه‌سی یه‌كه‌م سه‌رۆك وه‌زیران سلێمانی و گه‌رمیان و ڕانیه، له‌به‌رامبه‌ریشدا قوباد ده‌توانێت ببێته جێگر له دهۆك و هه‌ولێر. مه‌سرور بارزانی تاوه‌كو ئێستا هیچ ده‌سه‌ڵاتێكی نه‌داوه‌ته‌وه قوباد تاڵه‌بانی و ئاماده‌ش نییه به هه‌مان ده‌سه‌ڵاته‌كانی سه‌رده‌می نێچیرڤان بارزانی، ناوبراو موماره‌سه‌ی پۆسته‌كه‌ی خۆی بكات. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و كاره‌ی مه‌سرور بارزان، قوباد تاڵه‌بانی به سه‌رۆكی حكومه‌تی ڕاگه‌یاندووه: كه پێنه‌دانی ده‌سه‌ڵات له سنووری نفوزی یه‌كێتیی ره‌نگه كێشه بۆ سه‌رۆكی حكومه‌ت دروستبكات و مه‌كته‌بی سیاسی و خه‌ڵكی ده‌ستڕۆیشتوو له‌و ناوچانه ڕه‌نگه ئه‌مه‌یان پێی قبوڵ نه‌كرێت، به‌ڵام مه‌سرور بارزانی سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه خۆی ڕووبه‌رووی ئه‌و ته‌حه‌دایانه ده‌بێته‌وه‌و ئاماده‌نییه كێكی ده‌سه‌ڵات دابه‌شبكات. له دوای چرپاندنی ئه‌و په‌یامه به گویی جێگر، ناوبراو هیچ حه‌ماسێكی بۆ كاره‌كه‌ی نه‌ماوه‌و له هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه لانیكه‌م به‌شێك له ده‌سه‌ڵاته‌كان وه‌رگرێت، ئه‌گه‌ر وه‌كو پێشووتریش نه‌بێت، بۆ ئه‌مه‌ش هه‌وڵ و لینكه‌كانی خۆی خستۆته‌گه‌ڕ. قوباد تاڵه‌بانی له‌ماوه‌ی مانگی ڕابردوو، جۆرێك له گۆشه‌گیركرابوو، هه‌ربۆیه له‌سه‌روبه‌ندی جه‌ژنی قوربان گه‌شتێكی خێزانی بۆ وڵاتی ئه‌مه‌ریكا ئه‌نجامدا، بۆئه‌مه‌ش ویستی پرس به مه‌سرور بارزانی بكات، به‌ڵام نه‌یتوانیبوو به‌رده‌ستی بكات، ناچار له‌رێگه‌ی شه‌عبان چالی، به‌رپرسی نوسینگه‌ی مه‌سرور مۆڵه‌ته‌كه‌ی وه‌رگرت. دوای هاتنه‌وه‌ی له گه‌شته‌كه‌ی هه‌موو هه‌وڵێكی داوه به ڕاشكاوانه له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانی دابنیشێت، تاوه‌كو له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی خۆی رێكبكه‌ن، به‌ڵام هیچ وه‌ڵامێك له لایه‌ن خودی مه‌سرور بارزانیه‌وه نه‌بووه، توانیویه‌تی ته‌نها له‌گه‌ڵ ده‌وربه‌ره‌كه‌ی مه‌سرور بارزانی ئه‌و بابه‌ته بوروژێنێت. دانیشتنی ئه‌مڕۆ، چوارشه‌ممه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانیش، یه‌كه‌م بینین هه‌ردوولا ده‌بێت دوای سێ هه‌فته له دابڕانی په‌یوه‌ندی له نێوانیان. له كابینه‌ی ڕابردوو، جگه له‌وه‌ی قوباد تاڵه‌بانی فرسه‌تی هێنابوو له نه‌رمییه‌كه‌ی نێچیرڤان بارزانی، به‌ڵام ستافی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانیش به‌هێز نه‌بوون، تاوه‌كو كێشه‌ی گه‌وره‌ی بۆ دروستببێت. ئێستا، مه‌سرور بارزانی تیمێكی له خه‌ڵكی خوێنه‌وارو گه‌نجی بردۆته ئه‌نجومه‌ن هه‌ر له سه‌رۆكی دیوان و به‌رپرسی فه‌رمانگه‌كانی ناو ئه‌نجومه‌ن، به‌م هه‌نگاوه‌شی هیچ ڕۆڵێكی ستافی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی یه‌كێتیان نه‌هێشتووه، له نێوشیان سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، كه ئه‌مه‌ش قوباد نیگه‌ران كردووه. له‌به‌رامبه‌ردا ستافی پارتی له ئه‌نجومه‌ن زۆربه‌ی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی قوباد تاڵه‌بانی و ئامانج ڕه‌حیم به‌كاریان ده‌هێنا هه‌موویان وه‌رگرته‌وه، به‌وپێیه‌ی سه‌رۆكی دیوان باڵاترین ده‌سه‌ڵاته له دوای سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت. تاڵه‌بانی تازه تێده‌گات، هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه بڕیاری چوونی بۆ سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم باشتربوو، چونگه مانه‌وه‌ی لای كۆنه یار ( نێچیرڤان بارزانی) ڕه‌نگه ڕۆڵ و پێگه‌ی له ئێستادا باشتربووایه، بۆیه ئه‌گه‌ر له‌ڕووی یاسایه‌وه قوڕس نه‌بووایه‌و مه‌كته‌بی سیاسی حزبه‌كه‌شی شێخ جه‌عفه‌ریان پێی ڕازیبكرابووایه، یه‌كێك له پێشنیازه‌كان ئه‌وه‌بوو ناوبراو بارگه‌ی به‌ره‌و كۆنه هه‌وار تێگبنێت و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت جێبهێلێت.
.gif)
لەتیف فاتیح فەرەج لەم رۆژانەدا كتێبی یەكەمی "حكومەتی گوند "ی تالیب حەسەنم دەخوێندەوە، كە دەڵێم كتێبی یەكەم ئەوە خۆی باسی كتێبی دووەمیش دەكات كە بە هیوام ئێستا دەرچووبێت ،لەوكتێبەدا كە لە 2002 تا 2014 6 جار چاپ و بڵاو كراوەتەوە ، قسە لەسەر ئەوە دەكات چۆن دەسەڵات دەكەوێتە دەست گوندیەكانی تكریت و هۆزی بێجات و ریشەو رایەڵەی ئەو كەسانەی عیراق بەرەو وێرانی و دواكەوتن دەبەن، من لێرەدا كتێبەكەشرۆڤە ناكەم و نامەوێت ببمە گێڕەرەوەی ناوەڕۆكی ئەوكتێبە ، بەڵام بە پێویستی دەزانم لە بەر رۆشنای ئەو كتێبە بپرسم ئەی ئێستا كێ دەسەڵاتی عیراقی بە دەستەوەیەو عیراق لە دوای 2003ەوە لە سایەی ئەم ملهوڕە تائیفی ومەزهەبی و قەبەلیانەدا چی بەسەر هاتووە . لە 2003ەوە تا نوسینی ئەم وتارە سەدان ملیار دۆلاری خەڵكی عیراق حەپەلوش كراوە ، عیراق لە دەوڵەتەوە كراوە بە كانتۆنی مەزهەبی ، هیچ سیمایەكی ژیارو شارستانیەت بە شارە گەورەكانی عیراقەوە نەماوە ، لەراستیدا بەشێك لەو كێماسیانە بە تایبەت لە بواری نەمانی ملیارەها دۆلار دا هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە ، ئەوە جگە لەوەی نەتوانراوە هەرێمی كوردستان یەكبخرێت بەو مانایەی جیاوازی لە زۆر بواردا لە بواری حوكمڕانیدا نەبێت ، هەروەها پێشمەرگەش نەكراوەتە سوپایەكی نیشتمانی ناحزبی وەك ئەوەی خەونی پێوە دەبینین ، وەك چۆن لە عیراقیش میلیشیای شیعەوسونەو توركمان و هی دیكە هەن . ئەوەی ئێستا لە عیراق دەگوزەرێت بریتیە لە حكومەتی بنەماڵەو مەزهەب و حزبی مەزهەبی و حزبی قەومی ، شتێك نیە بە ناوی حوكمڕانی مەدەنی و زۆربەی پۆستەكانبە پارە و ماستاوو شتی تر بە دەست دەهێنرێن ، ئەم پرسی كڕینی پۆست و كورسیە تا كەركوكیش هاتوەو تەنانەت لە نێوان كورد خۆیدا لە سەر كورسی فەرمانگەیەك كێبڕكێی ئەوەكراوە كامیان پارەی زیاتر دەدەن . لە نێو ئەم دۆخە تاریك و ناشرینەدا هیچ ئومێدێك نیە بۆ ئەوەی سبەینێ لە ئێستا باشتر بێت ، ئەگەر خراپترنەبێت ، ئەگەر عۆجەییەكان بە كارە ناجۆرو خراپەكانیان عیراقیان گەڕاندەوە بۆ سەت ساڵ دواتر، ئەوا مەزهەبی و قەبەلیەكان هەر بەوە نەوەستان و لەو دۆخەدا عیراقیان وەك ناشرینترین شێوازی حوكمڕانی هێشتەوە ، ئەوەبۆیە منبڕوام وایە ئەگەر تالب حەسەن هەڵوەستە لەسەر ئەم دۆخە بكات خەمبۆ كفندز دەخوات ، هەرچەندە ئەم پرۆسەی وێرانیە بەشی سەرەكی بەرهەمی عەقڵیەتی بەعسە كە هێشتا لە ناوماندا هات وچۆ دەكات .
.gif)
کەمال چۆمانی دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتیی لە ١٩٩٢ مەسعود بارزانیی و جەلال تاڵەبانیی نەیانتوانی زۆرینە بەدەستبێنن، دواتریش رێککەوتن لەسەر پەنجا-بە-پەنجا، ئەنجومەنێکی هەشت کەسیی پێکهات بە ناوی ئەنجومەنی سەرۆکایەتیی کە هەشت کەس لە دو لایەنەکە نوێنەرایەتییان دەکرد. نە پارتیی و نە یەکێتیی قبوڵی دیموکراسیی و حوکمی قانونیان نەکرد، ئەنجامەکەی شەڕی ناوخۆ بو. لە ٢٠١٥ مەسعود بارزانی پارلەمانی داخست. دواتر ئەنجومەنێکی سەرکردایەتیی دروستکرد بۆ ریفراندۆم. ئەنجامەکەی شکستێکی گەورە بو لە مێژوی کوردستاندا. دابەشبون و لەدەستدانی خاک و ماڵوێرانیی بۆ نێوماڵی کورد. ئێستا دیسان مەسعود بارزانیی دەیەوێت ئەنجومەنێک دروستبکات کە خۆی سەرۆکایەتیی دەکات. لەلایەن دەستوپێوەندەکانیەوە بەردەوامە لە لۆبییکردن بۆ ئەو سەرکردایەتییە. ئەو بەڕێزە سەرەڕای ١٢ ساڵ لە سەرۆکایەتیی هەرێم کە نەیتوانی شتێکی ئەوتۆ بکا لە مێژویدا شانازیی پێوە بکا، سەرەڕای ئەوەی ئێستا کوڕەکەی سەرۆکایەتیی حکومەت دەکات و زاوا و برازاکەشی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەکات، کەچی هێشتا دەیەوێت دەستەڵاتەکان بخاتە ژێر رکێفی خۆیەوە. ئەو دەشیەوێت دەستەڵاتەکانی نێچیرڤان بارزانیی بەتەواوی لاواز بکات لە بەرژەوەندیی کوڕەکەی، مەسڕوڕ بارزانیی. کوڕەکەشی بەدڵنیایی ئەوەی دەوێت. محەمەدی حاجی مەحمود لە دەنگی ئەمریکا دەڵێت هەمو حیزبەکان ئەو ئەنجومەنەیان دەوێت. دیارە قسەشی لەگەڵ کۆسرەت رەسول کردوە کە هەندێک ئەندامی سەرکردایەتییش لەوێ بون. ئایا ئەنجامی ئەو ئەنجومەنە چ شکستێکی دیکە بۆ هەرێمی کوردستان دەهێنێت؟ حیزبە سیاسییەکانیش پێناچێت دژایەتیی بکەن چونکە ئەوانەی ناویان ئۆپۆزسیۆنە و ئەوانەشی پێشتر ئۆپۆزسیۆن بون سوێیان دەبێتەوە بۆ وەرگرتنی پارچەیەک لە کێکەکە! ئەرکی هەمو لایەکە دژ بەو ئەنجومە بوەستێتەوە کە ئامانجی کوشتنی دەزگا شەرعیی و دەستورییەکانی هەرێمی کوردستانە.
.gif)
د. شۆڕش حاجی ئەڵقەی چوارەم: ژورەکانی بزوتنەوەی گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان هەر لە سەرەتاوە وەک حیزبێکی مۆدێرن‌و جیاواز دەستی بەکارکردن کردو لەنێوان ئۆرگانەکانیدا شێوازێکی نوێی لە بەڕێوەبردنی کاری حیزبایەتی‌و کاری بەیەکەوەیی لە کوردستانی عیراق داهێنا. یەکێک لەو داهێنانانە کاری دامەزراوەیی‌و کارکردن بو لەسەر بنەمای زانستی. هەروەها سودوەرگرتن لە توانای خەڵکی پسپۆڕ لە بوارە جیا جیاکانی حوکمڕانی‌و کاری پەرلەمانی، ئەگەر ئەو کەسانە لە ریزەکانی بزوتنەوەی گۆڕان بن یان لە دەرەوەی گۆڕان، کارێکی جوانی تری گۆڕان بو. بایەخدان بە توێژینەوەی زانستی بو بە یەکێک لە پایەکانی کارکردنی بزوتنەوەی گۆڕان. یەکێک لە کارە سەرکەوتوەکانی کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی بزوتنەوەی گۆڕان دروستکردنی ژوری تایبەتمەند بو بە کاری حیزبی‌و پەرلەمانی‌و حوکمڕانی. رێکخەری ئەو ژورانەش کرانە بەشێک لە جڤاتی نیشتیمانی، کە باڵاترین ئۆرگانی بڕیاردەری بزوتنەوەی گۆڕانە. هەروەها کاری ژورەکان تێکهەڵکێشی یەکتر کران‌و هەمویان بەیەکەوە وەک یەک تیم کاریان بۆ یەک ئامانج کرد، کە بریتی بو لە داڕشتن‌و سەرخستنی پەیامی بزوتنەوەی گۆڕان. لە هەمان کاتدا شێوەیەک لە سەربەخۆیی کارکردن بۆ هەر ژورێک دەستەبەر کرا. ئەو ژورانەی بزوتنەوەی گۆڕان کە دروستکران بریتی بون لە: ژوری هەڵبژاردن، ژوری حکومەت‌و پەرلەمان، ژوری پەیجوری، ژوری یاسایی، ژوری رەوەندی کوردی، ژوری پەیوەندی دیپلۆماسی، ژوری پەیوەندی سیاسی، ژوری رۆژنامەوانی، ژوری کارگێڕی‌و دارایی‌و ژوری ناوچە دابڕاوەکان. هەر یەک لەم ژورانە پەیڕەوی ناوخۆی تایبەت بەخۆیان داناوە، کە تێیدا پەیکەری ژورەکەو ئەرک‌و شێوازی کارکردنیان دیاریکردوە. هەمو ژورەکان بەیەکەوە ئەرکێکی گەورەیان ئەنجامداوە، کە بریتیە لە دەسنیشانکردنی ئامانجەکانی گۆڕانو چەسپاندنی دیدو پەیامی گۆڕانو گەیاندنیان بە خەڵک، لەرێی میدیاو هەڵسوڕاوو رێکخستنەکانی گۆڕانەوە. هەروەها ئەرکی نەخشەدانان‌‌و دابینکردنی پێداویستیە‌کانی گەیشتن بەو ئامانجانەو ئیدارەدانی جوڵانەوەکەش هەر لە ئەستۆی ئەو ژورانە بوە. کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان بۆ دروستکردنی ئەو ژورانە سودمان لە ئەزمونی چەند حیزب‌و رێکخراوێکی سیاسی لە وڵاتە پێشکەوتوەکانی دنیا وەرگرت. رێوشوێنی دەسنیشانکردن‌و دانانی رێکخەری ژورەکانیش لە دەستوری ناوخۆی گۆڕاندا لەسەر بنەمای پسپۆڕی‌و شارەزایی لەو بوارە دانراوە. بۆیە ئەگەر رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن بەباشی لە ئەرک‌و گرنگیی ئەو ژورانە تێبگەن‌و رێنماییەکان وەک خۆی پەیڕەو بکرێ، لە دانانی رێکخەری ژورەکاندا زۆر کەم بوار بۆ دەستەگەری‌و مەحسوبیەت‌و مەنسوبیەت دەمێنێتەوە. هەمو ژورەکان پێش نەخۆشکەوتنی کاک نەوشیروان تا ئەندازەیەکی زۆر کارەکانی خۆیان بەباشی رادەپەڕاند. کۆکردنەوەی زانیاری‌و پێشکەشکردنی بیرۆکەی نوێ‌و خوێندنەوەو هەڵسەنگاندن بۆ روداوەکان‌و پێشبینی واقیعیانە بۆ بارودۆخی سیاسی‌و ئابوری یەکێک بون لەو پایە گرنگانەی کە بزوتنەوەی گۆڕان بڕیارو هەڵوێستی خۆی لەسەر بنیات دەنا. گەیاندنی پەیامی گۆڕان لەرێی میدیاو لەڕێی رێکخستنەکانەوە لە کوردستان‌و لە هەندەران لەگەڵ رێنوێنی‌و بەدواداچون بۆ کاری تیمەکانی پەرلەمان‌و ئەنجومەنی پارێزگاو حکومەت لەرێی ئەو ژورانەوە بوبونە هۆکارێکی بەهێز بۆ دروستبونی متمانەی خەڵک بە بزوتنەوەی گۆڕان. ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنەکان‌و یەکلاکردنەوەی سکاڵاکانی ناوخۆو دادگاکان لەسەر بزوتنەوەی گۆڕانو پتەوکردنی پەیوەندییە سیاسی‌و دیپلۆماسییەکان، کە لەلایەن هەندێ لەو ژورانەوە دەکران، یارمەتیدەرێکی بەهێز بون بۆ سەرخستنی پەیامی بزوتنەوەی گۆڕان. بەڵام لە ئێستادا ئەو دامەزراوە گرنگە وەک جاران کاراو چالاک نیە. تۆ بڵێی رێکخەری گشتی‌و خانەی راپەڕاندن‌و جڤاتی نیشتیمانی بایەخ بەو دامەزراوەیەی گۆڕان نادەن، یان هەر لە بنەڕەتدا لە گرنگیی رۆڵی ئەو ژورانە تێنەگەیشتون؟ لاوازبونی ئەم فاکتەرە کاریگەرە لە کاری گۆڕاندا پەیامی بزوتنەوەی گۆڕانو دواڕۆژی جوڵانەوەکەی خستۆتە بەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازەوە. هەر بۆیە ئەرکی جڤاتی نیشتیمانیو ئۆرگانەکانی تری گۆڕانە کە بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەم حاڵەتە بکەن‌‌و بەشێوەیەک چارەسەری بکەن کە ببێتە مایەی بەهێزکردنی بزوتنەوەی گۆڕانو گێڕانەوەی متمانەی هاوڵاتیان. هەڵسەنگاندنی بابەتیانە بۆ ئەدای ژورەکانی بزوتنەوەی گۆڕان یەکەم هەنگاوی تەندروست دەبێ لە پرۆسەی سودوەرگرتن لەو ژورانە. دیارە کە زۆربەی رێکخەرو ستافی ئەو ژورانە پاڵپشتێکی بەهێز بون بۆ جوڵانەوەکەو ماندونەناسانە شەونخونیان کردوەو لە کارەکانیان سەرکەوتو بون. بەڵام هەندێکی تریان کەمتەرخەم بون لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان‌‌و بەشێک بون لە هۆکاری شکستی گۆڕانو رەنجاندنی دڵی هەڵسوڕاوانی گۆڕانو نائومێدکردنی بەشێکی دەنگدەرانی گۆڕان. بۆیە پێویستە پرەنسیپی سزاو پاداشت لەمەڕ سەرکەوتویی یان کەمتەرخەمی لە جێبەجێکردنی ئەرکی ئەو ژورانە بەوردی پەیڕەو بکرێ. نابێ بەهەمان کلتوری ناو هەندێ لە حیزبەکانی تر شکستخواردو پاداشت بکەین‌‌و سەرکەوتو سزا بدەین. لە ئێستادا، نزیکەی، نیوەی ئەو ژورانە رێکخەریان نیەو پەیکەری رێکخراوەیی بەشێکیان تێکچوەو ناتوانن وەک پێویست ئەرکەکانیان راپەڕێنن. ئەگەرچی چەندین جار لە کۆبونەوەی خانەی راپەڕاندن‌و جڤاتی نیشتیمانیو جڤاتی گشتیدا راشکاوانە باسی ئەم حاڵەتە ناتەندروستەمان کردوەو زۆرینەی ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانیو خانەی راپەڕاندنیش لەگەڵمان هاوڕا بون لە زەرورەتی چارەسەرکردنی کێشەی ژورەکان‌و کاراکردنەوەیان. هەروەها جڤاتی نیشتیمانی بڕیاریداوە کە ژورەکان پڕ بکرێنەوە. بەڵام تا ئێستا ئەو بڕیارە جێبەجێ نەکراوە. گرنگە هەموان ئەو راستییە بزانن کە ئەو ژورانەو رێکخەرو ئەندامەکانیان بۆ سەرخستنی پەیامی گۆڕان دروست کراون‌و دەسنیشان کراون. بۆیە نابێ کاراکردنەوەی ئەو ژورانەو پڕکردنەوەی شوێنی رێکخەرو ئەندام ژورەکان بەنەفەسی دەستەگەری‌و بۆ مەبەستی تایبەت‌و ئەجێندای شەخسی بەکار بهێنرێ. لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٤ شرۆڤەکاری ئەمریکی مایکڵ رۆبن، هات بۆ سلێمانی. ئێوارە بەیەکەوەو بەبێ مەوعید چوینە لای کاک نەوشیروان لە ماڵەکەی لە عەلی ناجی. بەڵام ئەو ئێوارەیە نەمانتوانی سود لە سەردانەکەمان وەرگرین، چونکە هەم کاک نەوشیروان میوانی تری هەبوو هەم مایکڵ شەو لە شوێنێکی تر مەوعیدی هەبو. بۆ بەیانی لەگەڵ مایکڵ لە بیناکەی خوارەوە سەردانی ژورەکانی رەوەندی کوردی، هەڵبژاردن، یاسایی، پەیجوری، دارایی‌و کارگێڕی، ناوچە دابڕاوەکان، رۆژنامەوانی‌و سایتی سبەی مان کرد. هاوڕێیانی ئەو ژورانە باسی کارەکانی خۆیان بۆ کردین. دواتر چوینە بیناکەی سەرەوەو لەوێ سەردانی ژوری حکومەت‌و پەرلەمان‌و هەندێ لە هاوڕێیانی ئەوێمان کردو هاتینەوە خوارەوە بۆ لای کاک نەوشیروان. کاک نەوشیروان بە ئینگلیزی لێی پرسین: چیتان کرد؟ منیش پێم گوت کە چوین بۆ هەمو ژورەکانی بینای خوارەوەو چوینە بیناکەی سەرەوەش. هەروەها گوتم بە مایکڵم گوتوە کە ئەم بینایەی خوارەوە شوێنی فەنکشنی(کارکردنی) گۆڕانە. کاک نەوشیروان بە ئینگلیزی پرسی: ئەی بیناکەی سەرەوەت چۆن بۆ وەسف کرد؟ مایکڵ وەڵامی کاک نەوشیروانی دایەوەو لە قسەکانیدا وشەیەکی کوردی _ فارسی لەناو رستە ئینگلیزیەکە بەکارهێنا، چونکە مایکڵ زمانی فارسی دەزانێ. مایکڵ تێیگەیاند کە مەبەستی ئەوەیە بینای سەرەوە دیوەخانی گۆڕانە. کاک نەوشیروان بەو قسەی مایکڵ زۆر پێکەنی. دواتر مایکڵ بە کاک نەوشیروانی گوت کە دروستکردنی ئەو ژورانە کارێکی زۆر تەندروست‌و مومتازە، بەڵام لێی پرسی: ئایا تۆ دڵنیای لەوەی هەمو هاوڕێکانت لە گرنگیی ئەو ژورانە تێدەگەن‌و سودی لێ وەردەگرن؟ کاک نەوشیروان گوتی: بەڵێ، ئومێدەوارم ئەوانەی ئێستاش لە کاری ئەم ژورانە تێناگەن‌و بە گرنگیان نازانن دوایی بۆیان دەرکەوێ کە ئەم ژورانە زۆر گرنگن.
.gif)
نەوزادی موهەندیس • پێشەكی : لە مێژە گوتراوە وڵاتی چین و ماچین وڵاتێكی گەورە و فراوانە و خاوەن سروشت و ڕووبەرێكی فراوانی خاك و گەورەترین وڵاتی گۆی زەویە لە ڕووی چڕی دانیشتوان و ئاشكراشە ئەم وڵاتە پانو بەرینە خاوەنی گەلێك تایبەتمەندی و دەوڵەمەندی زۆر وزەوەندی سروشتی و مرۆییە كە گەر بەهەموو تواناكانی خۆی بكەوێتە سەر پێیەكانی و هەنگاوبنێت و دەستبەجوڵە بكات و لەو ماتی و سستی و بێدەنگی و دۆخی سڕبونەوەی دەربچێت ئەوە بەدڵنیاییەوە پێش هەموان دەكەوێت و دەبێتە مەترسی بۆ سەر هەموان، چونكە پێگە و جێگە و توانای لەبن نەهاتووی بەهێزی هەیە كە وادەكەن ببێتە زلهێزێكی زەبەلاحی دونیا،كە وەك ئەو ورچە وایە كە هێشتا خەو بەرینەداوە و بێ جوڵەیە بەڵام ئاشكرایە كە گیانەوەرێكی وەكو ورچ لە ڕووی گەورەیی جەستە و لاشە و بەهێزی تواناكانیەوە هەركات بیەوێت بوەستێتە سەر پێیەكانی و بەرەنگاری بكات و بەرەو پێشیشەوە هەنگاو بنێت كەم گیانەوەری تر بتوانێت ڕێگەی پێبگرێت. بۆیە چینیش وەكو ئەو ورچە وایە كە لە ئێستادا هێواش هێواش خەریكی دەستكردنە بەجوڵە و وەخەبەرهاتنەوە و ئەم جوڵە و بەئاگاهاتنەوەشی هەر لەئێستاوە بۆتە جێگەی نیگەرانی و ترسی زۆرێك و لەناویشیاندا زلهێزەكانی دونیا لە ڕوسیا و تەنانەت ئەمریكا و ئەوروپیەكانیش. • پرسیار لێرەدا ئەوەیە ،ئەم هەموو ترسە لە چین بۆچی؟ بۆ ئەم پرسیارە كورتە پێویست بەوەڵامێكی دوور و درێژ دەكات بۆ ئەوەی لە نزیكەوە لەتوانا مادی و مرۆیی و پلان و بەرنامە و ودونیابینی چین تێبگەین و بەرچاومان ڕوونبێت لەكاتی بەراووردكردنی چین بە زلهێزەكانی تر و ئەوسا بڕیار بدەین و وەڵامی پرسیارەكەشمان چنگ بكەوێت كە چین چ مەترسیەك دروست دەكات بۆ هەموان و تەواوی دونیاش. • ناسینی كۆماری میللی چین كە لە 1/10/1949 وە دامەزراوە • لەڕووی جوگرافیا و پێگەی جیۆپۆلەتیكیەوە: 1. وڵاتی چین دەكەوێتە ڕۆژهەڵاتی كیشوەری ئاسیاوە 2. پایتەختەكەی شاری پەكینە 3. ڕووبەری زەویەكەی بە گشتی 6ر9 ملیۆن كیلۆمەتر دووجایە كە سێیەم یان چوراهەم وڵاتە لەڕووی فراوانیەوە لە دونیادا. 4. لە 22 هەرێم و 5 ناوچەی ئۆتۆنۆمی و 4 شارەوانی كە ڕاستەوخۆ بەڕێوەدەبرێن و 2 ناوچەی بەرزتر لە ئۆتۆنۆمی كە هۆنگ كۆنگ و مەكاوە پێك دێت. 5. یەكەم وڵاتی جیهانە لە ڕووی ژمارەی دانیشتوانەوە كە 1 ملیار و 388 ملیۆن كەسە. 6. چین 17 هەمین وڵاتی جیهانە لەڕووی بونی جۆرەها گیانەوەرەوە. • لەڕووی سیاسیەوە 7. سیستەمی حوكمڕانی تاك حیزبە كە بریتیە لە حیزبی شیوعی چینی.ئایدۆلۆژیای و فكری ماوی و سۆسیالیستی پیادە دەكات. 8. چین ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بەنەتەوە یەكگرتوەكانە. 9. چین ئەندامە لە ژمارەیەك ڕێكخراوی گەورە و گرنگی جیهانیدا وەك : (( ڕێكخراوی بازرگانی جیهانی و دووەم وڵاتە لەدوای ئەمریكاوە ،ڕێكخراوی ئاپیك،ڕێكخراوی بریك، ڕێكخراوی شانگهای،ڕێكخراوی كۆمەڵەی 20 ، و گەلێكی تریش)). • لەڕووی ئابوریەوە: چین لەماوەی نێوان ساڵانی 1949 تا 1978 سیستەمی ئابوری هاوشێوەی یەكێتی سۆڤیەتی جاران داڕشتبوو كە بەشێوەی سەنتڕالیزم بوو بەشێوەیەك كۆمپانیا و بازاڕی تایبەت و ئازاد نەبوون و سەرمایەی تایبەتیش بوونی نەبووە.دواتر سیستەمی ئابوری تێكەڵاو ((حكومی و تایبەت)) و تایبەتكردنی زەوی كشتوكاڵی پیادەكرد،بەم هۆیەوە 70جار لە پێشتر گەشەی زیاتری كرد و هانی وەبەرهێنانی دەرەكی درا،چاودێر دەوڵەت كەمبۆوە،گرنگی زیاتر درا بە بازرگانی دەرەكی،گرنگی زیاتر درا بەخوێندن لە ئەمریكا و ئەوروپادا، بەم شێوەیوەی ئابوریە چین گەشەی كردو. 10. ئابوری چین بەدووەم ئابوری بەهێز دادەنرێت لە جیهاندا. 11. گەورەترین وڵاتی هەناردەكاری كاڵاو كەلوپەلە. 12. دووەم وڵاتی گەورەی هاوردەكاری كەلوپەلە. 13. داهاتی تاك 18119 دۆلارە. 14. كۆی داهاتی ساڵانە 23350230198209 تریلیۆن دۆلارە. 15. ڕێژەی بێكاری زۆر كەمە و دەگاتە 5% لەساڵی 2014دا. 16. ڕێژەی هەڵاوسان دەگاتە 1ر2% لەساڵی 2016دا. 17. لەڕووی گەشتیاریەوە چوارەم وڵاتی جیهانە كە لەساڵی 2009دا 9ر50 ملیۆن گەشتیار ڕووی تێكردوە. 18. چین گەورەترین وڵاتی بێگانەیە كە گەورەترین قەرزی داوەتە ئەمریكا.بەبڕی 5ر801 ملیار دۆلار بەشێوەی سەنەداتی گەنجینەیی. 19. 3 هەم وڵاتە كە وەبەرهێنانی دەرەكی تیادایە. و بەهەمان شێوەش وەەبەرهێنان لەدەرەوەی چینیش دەكات.و بۆتە 6 مین وەبەرهێن لە دونیادا. 20. خاوەنی بیرۆكەی ژیاندنەوە و بوژاندنەوە و گەشەپێدانی ((ڕێگای ئاوریشمە))كە كیشوەری ئاسیا و ئەوروپا و ئەفریقیا بەیەكەوە دەبەستێتەوە و بەزۆرێك لە وڵاتانی ناوچەكەدا تێپەڕ دەبێت و بەمەش لەڕووی بازرگانی و كەلتوری و فەرهەنگیەوە چین هێندەی تر خۆی بەدونیا دەناسێنێت و لەڕێگەشیەوە هەژموونی خۆی دەسەپێنێت. • لەڕووی سەربازیەوە: 21. چین خاوەن جبەخانەیەكی ئەتۆمی دانپیادانراوە.ویەكەم تاقیكردنەوەی ئەتۆمی لەساڵی 1964دا ئەنجامداوە،و یەكەم مانگی دەستكردیشی لەساڵی 1970دا هەڵداوە بۆ ئاسمان،چین لەساڵی 2003وە بوە سێهەم وڵات كە مرۆڤی ڕەوانەی بۆشایی ئاسمان كردوە. 22. سوپای ڕزگاری میللی چین یەكەمە لەڕووی خزمەتەوە و گەورەترینە لەسەر ئاستی جیهان.و ژمارەی 5ر2 ملیۆن سەربازە كە لەخزمەتدان.كە لەهێزی وشكانی و ئاسمانی و دەریایی و ئەتۆمی ستراتیژی پێكهاتوە. 23. چین دووەم وڵاتە لە ڕووی گەورەیی بودجەی بەرگریەوە.ساڵی 2009 بڕی 8ر77 ملیار دۆلار بوە ،بەڵام ئەمریكا دەڵێن چین بڕی بودجەی ڕاستەقینەی بەرگری ئاشكرا ناكات ئەگینا لە ساڵی 2008دا لەنێوان 105 بۆ 150 ملیار دۆلاردایە. • لەڕووی وزەوە 24. چین لەڕووی بەكارهێنانی وزەوە گەورەترین وڵاتە.و بەڕێژەی 70% پشتدەبەستێتە سەر بەكارهێنانی خەڵوز لە وەدەستهێنانی وزەدا. ئەمەش بۆتە هۆی پیسبوونی ژینگە لە ئاو و هەوادا.چین 20-30 شاری هەیە كە پیسترین ژینگەیان هەیە لەسەر ئاستی دونیادا. • لەڕووی تەكنەلۆجیاو زانستەوە 25. چین دووەم گەورەترین بودجەی هەیە بۆ توێژینەوە و گەشەكردن لە جیهاندا كە 136 ملیار دۆلارە.بەشێوەیەك 926000 توێژەر هەن و لەمەدا تەنها ئەمریكا لەپێشەوەیەتی بە بونی 3ر1 ملیۆن توێژەر. 26. چین گەورەترین بەكارهێنەری مۆبایل و ئەنتەنێتە لە جیهاندا و 700ملیۆن كەس بەكاریان هێناوە لەساڵی 2009دا. 27. چین گەورەترین بازاڕی فرۆشتنی ئۆتۆمبێلە لە جیهاندا. 28. 17 زانكۆی بەناوبانگی چین لە لیستی زانكۆ بەناوبانگەكانی جیهاندان. • بەم شێوەیە دەبینین توانا ئابوری و سەربازی و سروشتی و مرۆییەكانی چین گەلێك گەورەن و بەهێزن و هەر ئەمەش وایكردوە كە زۆرێك لە ئەكادیمیەكان و چاودێرە سیاسی و ئابوری و سەربازیەكان چین وەك زلهێزێكی ئایندە ببینن.چونكەچین لەساڵی 1978وە دەستیداوەتە بەرنامە و پلانێكی چاكسازی و سیستەمی بازاڕی تاڕادەیەك ئازادی گرتۆتە بەر و بەم هەنگاوەشی چین بۆتە ئەو وڵاتەی كە خێراترین هەنگاوی گەشەكردنی لە جیهاندا هەڵهێناوە.چین تا ئێستا و لەگەڵ ئەوەی كە ڕێوشوێنە توندە ئابوری و كۆمەڵایەتیەكانی خاوكردۆتەوە،بەڵام هێشتاش ئازادیە سیاسیەكانی بەپێی یاسا ڕێكخستوە كە توندن و بواری پیادەكردنیان هێشتا زۆر تەسك و تەنگەبەرن.بەڵام تاڕادەیەكی زۆر باش جێگیری سیاسی و ئابوری و ئەمنی تیادا بەرجەستە كراوە لە سایەی سیاسەتە دیپلۆماتیە هێواش و لەسەرخۆ و بێدەنگەكەیەوە كە ڕێگری كردوە لە خراپبوونی پەیوەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتیەكانی و ئەمەش بۆخۆی وایكردوە كە چین بەهێواشی هەنگاو بنێت بەرەو زلهێزبون و بەهێزبوونی لەسەر گۆڕەپانی دونیادا لەهەموو بوارەكانی سیاسی و ئابوری و سەربازی و فەرهەنگی و وەرزش و كەلتور و زمان و ...هتد. • بەڵام سەرەڕای ئەم هەموو دەسكەوت و گەشەكردن و بەهێزبونەش،چینیش وەكو هەموو وڵاتێكی تری فرە نەتەوە و ئاین و مەزهەب و،جیاوازی كەشوهەوا و خاك و دیاردە سروشتیەكانی ترەوە ،بێكێشە و سەرئێشە نیە،كە بونەتە هۆی زیانگەیاندنی گەورە بەتوانا و هێزی چین و بونەتە هۆی دروستكردنی مەترسی گەورە بۆ ئایندەی چین و پلان و بەرنامەكانی بۆ ئایندە و بۆ بوون بە زلهێزێكی زەبەلاح،لەو كێشانەش بریتین لە: 1.كەمی ئاو 2. وشكبونەوەی خاك 3.پیسبوونی ژینگە 4.توانەوەی ڕووبارە بەستەڵەكەكان 5.گێژەڵوكەی خۆڵاوی 6.زیادبوونی دیاردەی بە بیابان بوون كە ساڵانە پانتایی 1 ملیۆن فەدان كە یەكسانە بە 4000 كیلۆمەتر دووجا زەوی لەدەست دەدات. بۆیە هەموو ئەم كێشە و گرفتانە بونەتە ڕێگر و ئاڵنگاری گەورە بۆ هەرچی زووتری پێشكەوتن و گەشەكردنی زیاتری وڵاتی چینە،چونكە ڕووبەڕووبونەوەی هەموو ئەم كێشانە پێویستی بەبودجە و توانای مادی و مرۆیی گەورە هەیە كە ئەمەش بۆخۆی بەزیانی گەورەتر دەشكێتەوە و پێویست دەكات ڕێگە چارەی گونجاو و پێویست و خێراییان بۆ بدۆزرێتەوە. • هۆكاری سەركەوتنەكانی چین لە چیدایە؟ گەلێك هۆكار هەن بۆ ئەم هەموو گەشە و پێشكەوتنە گەورەیە تەنها لەماوەی نزیكەی 70 ساڵدا،ئەوانیش: 1. بوونی بەرهەمێكی زۆر و نرخێكی هەرزان. 2. بوونی دەستی كاری هەرزان. 3. بوونی ژێر خانێكی باشی ئابوری. 4. بوونی ئاستی مامناوەنجی لە تەكنەلۆجیا و شارەزایی و بەرهەمی كوالێتی بەرز تاڕادەیەك. 5. پیادەكردنی سیاسەتێكی ئابوری گونجاوی حكومەت بۆ سەرجەم كەرت و بوارەكان. 6. هەرزانی نرخی دراوی چینی((یوان)). • هەرچەندە تاكو ئێستا حكومەت و دەوڵەتی چین ڕاستەوخۆ خۆی سەرپەرشتی هەردوو كەرتی(( وزە و پیشەسازیە قورسەكان))دەكات،بەڵام لەبەرامبەریشدا ڕێگە و كارئاسانی زۆری كردوە بۆ كەرتی تایبەت،ئەوەتا: • 30ملیۆن كۆمپانیای تایبەت هەیە،كە بە ڕێژەی 33 %بۆ 70% بەرشدارن لەبەرهەمی نیشتیمانی گشتیدا. • بازاڕی پشكەكانی چین پێنجهەمە لە دونیادا وەك متمانەیەك بە بەهێزی ئابوریەكەی. • چین پێگەی 29 هەمینی هەیە لە كێبڕكێ نێودەوڵەتیەكاندا .بەشێوەیەك 37 كۆمپانیای چینی چونەتە لیستی 500 كۆمپانیای گەورە و بەناوبانگی جیهانیەوە((گلۆباڵ فۆرست)) لەساڵی 2009دا. • لە 10 كۆمپانیای زەبەلاحی دونیای لەڕووی ئابوری و وزە و بانكی و پیشەسازی و مۆبایلدا چواریان كۆمپانیای چینین. • 93% دانیشتوان دەخوێنەوە و دەنوسن. • ناوەنجی تەمەن 73 ساڵە. • تەنها 10% ی دانیشتوانەكەی لەژێر هێڵی هەژاریەوەن. • لەچیندا 825000 كەس زۆر دەوڵەمەندن و 100 ملیۆن كەسیش لە ئاستی مامناوەندی دەوڵەمەندیدان. • لەدوای یابان دووەم وڵاتە لەبەكارهێنانی كاڵای خۆشگوزەرانیدا بەڕێژەی 5ر27% لەسەر ئاستی جیهان. لەكۆتاییدا ،دەردەكەوێت كە چین چ وەك وڵات و چ وەك كۆمەڵگایەكی خاوەن شارستانیەتی كۆن و دیرێن و خاوەن مێژوو و دەسەڵات و فەرهەنگ و كەلتورێكی دەوڵەمەند و بەم جێگیریە سیاسی و گەشە ئابوری و بەهێزی سەربازی و ئەتۆمی و فراوانی ڕووبەر و زۆری ژمارەی دانیشتوانی لە ئایندەیەكی نزیكدا ببێتە زلهێزێكی زەبەلاحی زۆر بەتوانا و بچێتە مەیدانی كێبڕكێ لەگەڵ یەكەم زلهێزی دونیادا كە ئەمریكایە و چیدی لە جوغز و چوارچێوەی ناوچەیەك یان كیشوەرێكی بەرتەسك و بچوكدا نەمێنێتەوە و سیاسەتی بێلایەنی و پشوودرێژی وبێدەنگی و كەنارگیری توڕهەڵبدات و بەوپەڕی تواناكانیەوە بێتە ڕیزی یەكەمی كیبڕكێ نێودەوڵەتیەكانەوە و بون و هێز و توانا و مەترسیەكانی خۆی پیشانی هەموانیش بدات،و سەدەی بیست یەكەم بكاتە سەدەی خۆی هەروەك چۆن ئەمریكا لەسەرەتای سەدەی بیستەمەوە هێواش هێواش هاتە پێشەوە و جێگەی بە گەورە زلهێزەكانی ئەوكاتی دونیا لە بەریتانیای مەزن و فەڕەنسا و ڕوسیا چۆڵكرد و خۆی كردە یەكەمین و دەمڕاست و بڕیار بەدەست و تاك جەمسەری بەهێزی دونیای سەدەی بیست و تاكو ئێستاش ،زۆر دوورنیە چینیش هەمان ڕۆڵ و هەمان سیناریۆی ئەمریكا دووپات بكاتەوە. بۆیە هەق وایە وڵاتانی ناوچەكە و ئاسیا و كوردیش لەو نێوەندەدا هەر لە ئێستاوە هەوڵی خۆگونجاندن و نزیكبونەوەی زیاتر بدەن لەگەڵ ورچە بەخەبەرهاتوەكەی چیندا ،گەر بیانەوێت لەم سەدەیەدا كارێك یان هەنگاوێك بەرەو پێشەوە بنێن و هەوڵبدەن بۆ وەدەستخستنی سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی سەربەخۆ،ئەوەی ئەمریكا و ئەوروپیەكان و ڕوسەكان بۆ كوردیان نەكرد لەسەدەی بیستدا و دوژمنایەتی حكومەتی مەلیك مەحمود و كۆماری مەهاباد و شۆڕشەكانی ئەیلول و نوێی كوردییان دەكرد و تائێستاش بەڕەوای نابینن كە كورد وەك نەتەوەیەكی دێرین و مافخوار و خاك دابەشكراو دوای 100 ساڵ خەبات و قوربانیدان ببێتە خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی،بەڵكو چینیەكان لەسەدەی بیست و یەكەمدا خەونە لە مێژین و دێرینەكەی بۆ وەدیبێنن.
.gif)
مەریوان وریا قانع لە پەیوەندیدا بە ژنەوە، کۆمەڵێک چەمکی گرنگ ھەن، تا ئەمڕۆ نەبوون بە بەشێکی لە کایەی ڕۆشنبیریی ئێمە کە ڕەنگە بتوانن ھەندێک بینینی جیاواز بخەنە سەر ئەو دۆخەی ژنان ئەمڕۆکە لە کۆمەڵگای ئێمەدا لەناویدا دەژین. لەوانەش بۆ نموونە چەمکەکانی misogyny، واتە ”ژننەفرەتیی“، یان ڕقبوونەوە لە ژن و نەفرەتلێکردنی. یاخود چەمکی سێکسیزم، sexism، بە مانای کردەی دروستکردنی فەرق و جیاوازیی لەسەر بنەمای ڕەگەز و لەوێشەوە ھەڵاوێردەکردن بەرامبەر بە ئافرەتان لەسەر بنەمای مێ بوونیان. ھەردوو چەمکەکە پێویستیان بە چاندنێکی بەرفراوان لەناو ڕۆشنبیریی ئێمەدا و لەناو سیستمی پەروەردە و سیستمی ئەخلاقیی ئێمەدا ھەیە. ”ژننەفرەتیی“ دیاردەیەکی دێرینە و لە زۆربەیا کۆمەڵگاکانی جیھاندا بە فۆرم و شێوازی جیاواز ئامادەیە. نەفرەت و ڕق بەرامبەر بە ژن نەفرەت و ڕقێکی قووڵە بەگشتیی و لەو ژنانە بەتایبەتیی کە بوێری ئەوەیان ھەیە، تەحەدایھەیمەنەی نێرسالاریی و تەحەدای کولتور و پراکتیکی فەحلبوون و تەحەدای فۆرمە جیاوازەکانی پیاوەتیی پەڕگیر بکەن. ئەو ژنانەی لەناو دونیای پیاواندا توانای بەرزکردنەوەی نیشانەی پرسیاریان ھەیە بەرامبەر ئەو بەھا و نرخ و ھێز و پەیوەندییانەی کە وەک بەڵگەنەویست وەرگیراون و بەشێکن لەو ژینگەیەی تیایدا ژننەفرەتیی دروستکراوە، زیاتر لە ھەمووان دەکەونە بەر ڕق و نەفرەتی پیاوان. ژننەفرەتی لە زۆر شوێنی کۆمەڵگادا ئامادایە، لە پێش ھەمووانیشەوە لەناو ئەو ژمارە زۆرە لە پێشداوەریی و نوکتە و وێنە و زاراوەی ژیانی ڕۆژانەدا کە تێکەڵێکی گەورە و ئاڵۆز لە ڕق و بەسوک تەماشاکردنی ژن دروستدەکەن. چەمکی سێکسیزم، sexism، ھێما بۆ ھەڵاوێردن و فەرق و جیاوازیی دروستکردن لەنێوان ژن و پیاوا دروستدەکات لەسەر بنەمای ڕەگەز، واتە لەسەر بنەمای مێبوون و نێربوون. سێسکیزم کردەیە، پراکتیکە، کردەی دروستکردنی جیاوازیی و نایەکسانییە لە نێوان ژن و پیاودا، لەسەر بنەمای ژنبوونی ژن و پیاوبوونی پیاو. لەپشتی کردەی جیاوازیکردن و ھەڵاوێردنەوە ئەو بیرۆکەیە ھەیە کە پیاو لە ژن باڵاترە و توخی پیاو توخمێکی باشتر و چاکتر و پاکترە.. سێکسیزم کردەی جیاکردنەوەی ژن و پیاوە لەیەکتری بە ئامانجی دانەوەی فەزلی ئەمیان بەسەر ئەوی تریاندا، ئەمیان وەک بوونەوەرێکی باڵا و ئەویتریان وەک بوونەوەرێکی نزم دەربکەوێت، بەم مانایە سێکسیزم جۆرێکە لە ڕاسیزم، جۆرێکی تایبەتە لە ڕاسیزم کە تیایدا مێبوون و نێربوون بنەمای جیاکاریی کەسەکانن لەگەڵ یەکتردا و نێربوون لە مێبوون باڵاتر و مانادارتر و باشتر نمایشدەکرێت. چەمکەکانی تری وەک ”نێرسالاریی“، ”فحولەت“، ”پیاوەتیی“، ”باوکسالاریی“ و ھتد.. پێویستیان بەوەیە بکرێن بە بەشێک لە چەمکە سەرەکییەکانی ناو ڕۆشنبیریی ئێمە، تا ئاستی ئەوەی ببن بە بەشێک لە زمانی ژیانی ڕۆژانەی زۆرینەی کۆمەڵایەتیی ئەو کۆمەڵگایە. ژننەفرەتیی و سێکسیزم بەشێکی سەرەکین لە سیستمی کۆمەڵایەتیی، لە ژینگەی ئەخلاقیی و لە فەزای سایکۆلۆژیی تاکەکەسیی و دەستەجەمعیی، بەشێکن لە تۆڕێک لە بەھای کولتوریی و ئە وسیستە ڕەمزییەی لە دونیای ئێمەدا سەروەرە. لە ڕاستیدا ژننەفرەتیی و سێکسیزم لە دونیای ئێمەدا بوون بە ئایدیۆلۆژیا، بوون بە تۆڕێک بیرۆکە و وێنە و گریمانە سەبارەت بەوەی ئافرەت چییە و کێیە، دەبێت چۆن و بە چ شێوەیەک بێت، چ جۆرە پەیوەندییەکی لەگەڵدا دروستبکرێت و بە چ شێوەیەک مامەڵە بکرێت. ژننەفرەتی لە ئاستە ڕۆژانەییەکەیدا مانای ئەوەیە پیاو لەڕووی ئینسانیی و ئەخلاقیی و کۆمەڵایەتییەوە لە ئافرەت بەرزتر و گرنگترە. ئەم دیدە نارسیستییە ھیرارکییە خۆ بە گەورە و بەرززانینە، وادەکات زۆر پیاو پێیان وابێت، ژنان ھەمیشە دەتوانن شتێکی ھەڵە ئەنجامبدەن، مەیلێکی ناوەکیان ھەیە بۆ خراپەکاریی و بێحەیایی و بێشەرمیی ھەیە، ھەڵەکردنی عەقڵیی و ئەخلاقیی و دینیی بەشێکە لە بوونی ژنانەی ئەوان، بۆیە پێویستە بەردەوام لەژێر چاودێریی و ڕکێفی پیاودا بن. ئەم دۆخە وادەکات ژننەفرەتیی و سیکسیزم وەک ئایدیۆلۆژیا و وەک ڕەگەزی سەرەکیی ناو ئەو ژینگە ئەخلاقییە کاربکەن کە لە کۆمەڵگای ئێمەدا دروستبووە، ژینگەیەک تیایدا ژن وەک بوونەوەرێکی کەمنرخ و تاوانبار و حەیابەر مامەلەدەکرێت و چونکە ھەڵەکەنای ھەمەلایەن و ھەمەئاراستەن، بۆیە پێویستە لەھەموو مەودا و ئاراستەیەکەوە کۆنترۆڵ و دیسپلین بکرێن. ئەم بە ئایدیۆلۆژیابوونەی ژننەفرەتیی و سێکسیزم بەڕادەیەک ژیانی ڕۆژانەی تەنیوەتەوە زۆرانێک ھەست بە بوونە بەئایدیۆلۆژییەکەی ناکەن، بەشێوەیەکی نائاگاییانە، ھەم وەک بە بەشێک لە ئەخلاقیی تاکەکەسیی و ھەم وەک بەشێک لە ئەخلاقیی دەستەجەمعیی، کاردەکات. ئەمەش مانای ئەوەی ژننەفرەتیی لە دونیای ئێمەدا بەشێوەیەک بەناوەکیی کراوە، نائاگاھانە بووە بە بەشێک لە زمان و وێنە و پێناسە باڵادەستەکان، بووە بە بەشێک لە چاوەڕوانیەکانی نێرینە لەو وڵاتەدا، ھێندە بەناوەکیی کراوە مرۆڤ زۆرجار ھۆشیارانە ھەست بە ئامادەبوونی ناکات، وا ئاسایی و نۆرماڵ بۆتەوە ھیچ جۆرە گومان و پرسیارکردنێکی ڕاستەقینەی ڕووبەڕوو نااکرێتەوە. سێکسیزم و ژننەفرەتی وەک ئایدیۆلۆژیا دۆخێکی عەقڵی و سایکۆلۆژیی و نەستیی وایان دروستکردوە، بەبێ ئەوەی پێیبزانین ھەموومان بە پلە و ڕادەی جیاواز کەوتوینەتە ناوییەوە. بەبێ دەسکاریکردنی ئەم ژینگە ئەخلاقییە، لەشکرێک ژنکوژ بەڕێوەن کە ھێشتا لەدایک نەبوون.
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
