چیا عەباس   بەشێ سێیەم: گۆڕان حوکمرانی و.... جۆری حوکمرانی! ژمارەیەکی بەرچاوی هەڵسوراو و گۆرانخواز و دۆستە دڵسۆزەکانی گۆڕان دەرباری بەشداری گۆران لە کابینەی هەشتەم رەخنە و تێرامانیان سەبارەت بەو هەنگاوە هەستیار و گرنگە هەبو، ئێستاش لە دیدگای جیاجیاوە هەڵسەنگاندنی بۆ دەکەن. ئەم بەرەیەیە لە دو گروپی سەرەکی پێکهاتبو: یەکەمیان بەتەنیشت کەسانی سەربەخۆی دڵسۆز یەکێتیە دێرینەکانی ناو گۆڕان بون کە بە هۆکاری جیاجیا لە یەکێتی دڵگران بون و گومانیشیان لە نیەتەکانی پارتی و یەکێتی هەبو، دوەمیان گەنجەکان بون کە بەهۆی بێزاری و بێ ئومێدیان لە دەسەڵات  هەر جۆرە نزیکبونەوەیەکیان لێی رەتدەکردەوە. رکابەر و کەسانێکی تر بۆ شکاندنی گۆران ئەو تەوەرەیان دەوروژاند، ئێستا لە هەڵومەرجێکی زۆر جیاواز لە رابوردو بێدەنگن، چونکە بەشێک لە مەرامە سەرەتاییەکانیان هاتونەتەدی، لە سەرویانەوە دەستەمۆکردنی گۆڕان و پوچەڵبونی رۆحی یاخیبون و ئۆپزسیۆنبونی. کاک نەوشیروان پێش هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣ گەیشتبوە قەناعەتێک کە گۆڕان بۆتە هێزێکی سیاسی گەورە لە هەرێم و عێراق، وڵاتانی دراوسێ دەیانویست پەیوەندی لە گەڵدا دروست بکەن و چەند عەرزێکی تەماع وروژێنەریان کردبو، بەڵام کاک نەوشیروان کاری جدی لە سەریان نەکرد، چونکە پێی وابو ئەوان لە پەیوەندیەکاندا پێویستیان بە هێزی چەکدار و دەزگای جاسوسی هەیە، ئەویش هەر دوکیانی نەبو و گەر هەشێبوایە نەیدەکردن بە دەسکەلای هیچ وڵات و هێزێک. کاک نەوشیروان لەو باوەرەدا بو هیچ هێزێکی کوردستان ناتوانێت حساب بۆ کاریگەری ئێران لە سەر کوردستان نەکات. ئاماژەشی دەدا بەوەی ئێران لە ئاستی زۆر باڵا فشاری زۆریان لە سەر گٶرانە، بەڵام گۆڕان ناچێتە ژێر باری پەیوەندی لاسەنگ لە گەڵ هیچ لایەنێکدا. لە باسکردنەکانیدا ئاماژەشی دەکرد بەوەی سنورەکانی دەسەڵاتی گۆڕان دیارن، ئەوەی گۆڕان لە پەرڵەمان و لە ئاستی جەماوەریدا دەیکات ئەرکێکی سیاسی و ئەخلاقی و کۆمەڵایەتین بەرامبەر بە میللەت و جەماوەری گۆڕان، کاریگەری خۆیان هەیە بەڵام لە ئێستادا یەکلاکەرەوە نین بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی قۆناغەکە.  لە ئەرزی واقیعدا بەردەوامبونی گۆڕان بەو  شێوازە دابینکردنی زۆربەی پێداویستیە مرۆیی و داراییەکانی گۆڕان قورستر و ئاڵۆزتر دەکەن، ئەمە لە کاتێکدا سەدان هەڵسوراوی گۆڕان سزا دراون، لە کار لابراون و نانبراو کراون، زیادە بۆ ئەمانەش وڵاتانی دراوسێ بە حکومەتی بەغداشەوە دەتوانن زۆر ئەزیەتی گۆڕان بدەن. دواتر دەرکەوت لە هەڵبژاردنەکاندا ئەم کارەیان دژ بە گۆڕان کرد. لە درێژەی قسەکانیدا باسی ئەوەشی دەکرد کاتێک بگاتە سەنگی مەحەک پارتی و یەکێتی ملکەچی پرۆسەی پەرلەمانی نابن، بە پێچەوانەوە ئەوان سودیان لە ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی کردوە، چونکە هەمی سەرەکی زلهێزەکان لە عێراق پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراقە، ئوپزسیۆن لە پەرلەمانی کوردستان سەقامگیری ئەم بەشە گرنگەی عێراقی بۆ دابین کردون، دەسەڵاتیش بونی ئۆپزسیۆن وەک ئاماژەیەک بۆ دیموکراسیەتی سیستەمەکەی عەرز دەکات .  ئەڵتەرنەتیڤەکان بۆ ئەو دۆخە لە ژمارەی پەنجەکانی یەک دەست تێنەدەپەرین: ئۆپزسیۆنی دەرەوەی پەرڵەمان، شەری چەکداری، دروستکردنی هەرێمێکی سەربەخۆ لە ناوچەکانی نفوزی گۆڕان و یەکێتی، یاخود بەشداربون لە حکومەتدا.  بۆ هەر یەک لەم ئەگەرانە بەتێروتەسەلی شێکردنەوە و بۆچونی خۆی باس دەکرد، تەنها یەک ئەگەری یەکسەر رەت نەکردەوە: بەشداربون بو لە حکومەت.  لە دانیشتنێکی دو قۆڵیماندا لە ساڵی ٢٠١٣  ئەم تەوەرانەی وروژاندەوە، زو تێگەشتم وەڵامێکی کورت و موفیدی لێم دەوێت، بەو نەریتەی کاک نەوشیروان ئاشنا بوم و تێشگەیشتبوم ئەم پرسەی لە گەڵ چەند کەسێکی تر باسکردوە، منیش راستەوخۆ و بە کورتی پێم گوت: کاک نەوشیروان بەشێکی ئەوەی جەنابت دەتەوێت بە بەشداربون لە حکومەتی هەرێمدا دەکرێت. بە کورتی وەڵامی دامەوە و گوتی: بیرێکی لێدەکەمەوە، بەیانی زو وەرە بۆ مەکۆی سەرەکی تا لە گەڵ برادەرانی تر باسی بکەین. بەیانی رۆژی داهاتو لە مەکۆی سەرەکی بوم، وەک نەریتی هەمو رۆژێک زۆربەی بەرپرسی ژورەکان و هەڵسواروە باڵاکان ( ئێستا بەشێکیان ئەندامی خانەی راپەراندنن و بەرپرسیاریەتیان لە دەسەڵاتدا هەیە) لە ژوری کۆبونەوەکان ئامادە بون. کاک نەوشیروان دەستی بە قسەکردن بە ئاراستەی قسەکانی رۆژی پێشوتر کرد، لە دوا ساتەکانی ئەو دانیشتنەدا کاک نەوشیروان ئاماژەی دا بەوەی بەشداریکردنی گۆڕان لە کابینەی ئایندەدا ئەگەرێکی کراوەیە . ئەوەندەی بیرم بێت گرژی نارەزایی بە روخساری چەند کەسێکی ئامادەبوانەوە دەبینرا، دواتر فرکەفرکیان بو زو پۆستێک لە سوچێکی پەرڵەمان و حکومەت بپچرن.  کاک نەوشیروان بریاری خۆی دابو و بۆ ئەوەش دروشمی سەرەکی بۆ هەڵبژاردنەکان " بەرەو دەسەڵات" دیاریکرا. کاک نەوشیروان بەردەوام جەختی دەکردەوە لەوەی دەبێت گۆڕان بە قەد بەرەی خۆی پێی رابکێشێت، نە دژایەتی کوێرانە و بێسەروبەر و نە دۆستایەتی و نزیکبونەوەی بێ تام و بێ بنەما بکات، پێویستە گۆڕان کەسایەتی سیاسی و مەعنەوی و جەماوەری خۆی بپارێزێت. گۆڕان بەشداری حکومەتی کرد، روداوەکانی دواتر لای هەموان ئاشکرایە. بێجگە لە نیەتی خراپی دەسەڵات بەرامبەر بە بەشداری گۆڕان لە حکومەت، بەشێکی بەرچاوی نوێنەرەکانی بزوتنەوەکە لە ئاستە جیاکانی حوکمرانی و پەرڵەمان نەیانتوانی پێناسە و ناسنامەی بەرنامەی گۆڕان و رێکەوتنی بەشداری لە حکومەت لە ئیشوکارەکانیاندا بەرجەستە بکەن.    چەند مانگێک پێش وەفاتی کاک نەوشیروان وەرچەرخاندنی بەرچاو لە بۆچون وهەڵسەنگاندنی بۆ پرسی گۆڕان و حوکمرانی رویدا. کاک نەوشیروان چەندین نوسینی دەرباری حکومەت و حوکمرانی و حزب بڵاوکردۆتەوە، هەڵسەنگاندن و بۆچونی بۆ ئەزمونی گۆڕان و حوکمرانی لەم خاڵانەدا کۆدەکەمەوە: یەکەم: گۆڕان پێویستی بە بەشداریبونی حوکمرانی هەبو تا بۆ خەڵکی بسەلمێنێت کار بۆ پەیام و ئامانجەکانی لە نێو جەنجاڵیکی ئاڵۆزی حوکمرانیدا دەکات، لە پشت قسە و لێدوان و دروشمەکاندا خۆی کەنارگیر ناکات، دوەم: لە گەڵ کاک مسعود باسی خواست و بەرنامەکانی گۆڕانی کردوە، تایبەت لە سەر چەند تەوەرێکی گرنگ، وەک: رێکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و بە نیشتمانی کردنیان بە رێگەی تەجنیدی ئیجباری و مەشق و راهێنان و پڕ چەککردنیان بە سیستەمێکی سەربازی دیاریکراو، سێیەم: دارشتنی دامەزراوە و سیستەمێکی نیشتمانی بۆ مامەڵەکردن بە سەرچاوەکانی وزە لە کوردستان، چوارەم: پەرلەمانی کوردستان مەرجەعی سەرەکی بێت بۆ پەیوەندیەکانی هەرێم لە گەڵ بەغدا، حزبەکان بە رێگەی فراکسیۆنەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆڵی خۆیان ببینن، پێنجەم: پێویستە کوردستان پاش نزیکەی سەدەیەک لە ئەزمونی جۆرا و جۆر لە سەر سنورەکانی لە گەڵ بەشەکانی تری عێراق پشتێنێکی ئەمنی بۆ خۆی دروست بکات، ئەمەش بە رێگای پرۆژەیەکی گەورەی نیشتەجێکردنی کورد لەو ناوچانە، ئاوادانکردنەوەیان، دروستکردنی دامەزراوەکانی فەرمانرەوایی، دابینکردنی هەلەکانی کار، دابینکردنی ئارامی و خزمەتگوزاریەکان. شەشەم: پێرەوکردنی شەفافیەت و دادپەروەری و سەروەری یاسا لە حوکمرانیدا. کاک نەوشیروان بە وردی لە کرۆکی پرسی حوکمرانی تێگەیشتبو، هێزی چەکدار و پارە و وەلا و بنەماڵە و مێژو و حزب و کەسایەتیە ناودارەکان و جەمسەرگەری ناوچەیی کۆڵەکە بنەرەتیەکانی حوکمرانین، پەرلەمان و دامەزراوەکانی تر ئارایشتەکردنێکی سەردەمانەن بۆ ئەو پرۆسەیە. سەرەرای ئەم تێگەیشتنەی بۆ سروشتی حوکمرانی دو دڵ نەبو لە بەشداربون، چونکە وەک ریفۆرمخوازێک دەبو ئەوەی بکردایە و زۆر باشیش دەیزانی تەحەدایەکی گەورە دەکات، ئەو پێی وابو سەرکەوتن هێدی هێدی لە هەنگاوی بوێر و بەرنامە دراێژراو لە نێوان داکشان و هەڵکشاندنەکاندا بەدەست دەهێنرێت.  کاک نەوشیروان لە سەر سیستەمی حوکمرانی نوسیویەتی:   " هه‌رکه‌س چاودێری ره‌وتی سیاسی روداوه‌کانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی کرد بێ و، وتار و قسه‌کانی ئێمه‌ی له‌ ده‌زگاکانی راگه‌یاندن دا خوێندبێته‌وه‌ یا بیستبێتی، ئه‌زانێ ناکۆکیه‌کانی ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ حیزب و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی به‌ هیچ جۆرێ له‌ سه‌ر شتی شه‌خسی نیه‌ به‌ڵکو له‌ سه‌ر جۆری به‌ڕێوه‌بردنی وڵاته‌که‌یه". دوای دورخستنەوەی گۆڕان لە حکومەت چەند جارێک پرسیار لە کاک نەوشیروان کراوە هەڵسەنگاندنی بۆ دۆخەکە چیە؟  لە وەڵامدا دەگەرایەوە بۆ کارنامەی گۆڕان و جەختی دەکردەوە لەوەی ئەو باجەی گۆڕان داویەتی باجی پرەنسیپەکانیەتی، بەتایبەت پرسی جۆری سیستەمی حوکمرانی.  لە دوا مانگەکانی ژیانیدا قەناعەتێکی لا دروستبوبو، لە کۆبونەوەیەکی فراوانی گۆڕان لە لەندەن راشکاوانە باسی لێکرد، ئەویش ژیانی پەرلەمانی لە کوردستان کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە.  ئەم قەناعەتە بیرکردنەوەی بە ئاراستەیکی تر لە جۆری حوکمرانیدا بردبو، زۆر باسیشی دەکرد. ماوەیەک پێش ئەو روداوانە نوسینێکم لە سەر هەرێمێکی سەربەخۆ لە ناوچەکانی سلێمانی و راپەرین و گەرمیان و شارەزور و ئەگەر بشکرێت کەرکوک بڵاو کردبوەوە. کاک نەوشیروان ئەوکات بۆچونەکەمی رەتکردەوە و گوتی کاتی شتی وا نیە. لە لەندەن گوێبیستی بوم کە وەک ئەڵتەرنەتیڤێک بۆ شمولیەتی حوکمرانی هەرێمی کوردستان بیر لە هەرێمیکی سەربەخۆ دەکاتەوە. تەنانەت نمای کوری بەجدی خەریکی بەدواداچون و لۆبیکردن بو بۆ ئەو پرسە.  کاک نەوشیروان چروپڕ باسی لەمپەر و کێشە سیاسی و یاساییەکانی بەردەم هەنگاوێکی لەو جۆرە دە کرد، بۆخۆی لە نیەتی بەشێک لە یەکێتییەکان دڵنیا نەبو، بەڵام بەگشتی گەشبین بو لە هەڵوێستی جەماوەری یەکێتی. لەو باوەرەدا بو ئەگەر ئەو کارە ئەنجام بدرێت دەبێت کێبرکێیەکی شارستانی و ئاشتیخوازانە لە نێوان ئەم هەرێمە و بەشەکانی تری باشوری کوردستان لە سەرجەم بوارەکانی حوکمرانی و یاسا و ئازادی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و میدیا و. ..تاد بەرپا بکڕێت، پێی وابو ئەمە دەبێتە هەوێنێکی بەپیت بۆ پێشکەوتنی کوردستان، لە سەر پرسە نەتەوەیی ونیشتمانیەکانیش دەبێت هاو هەڵوێستی و کۆدەنگی ساز بکرێن و میکانیزمێکی بۆ دابرێژرێت. هاوکات دەرباری دابینکردنی داهات بۆ هەرێمێکی لەو جۆرە سەرقاڵی پرسکردن و بە دواداچون بو. پێم گوت: ماوەی ساڵێک زیاترە پرۆژەیەکی ئابوری کە ناسیاوێکی نزیکم نوسیویەتی بۆ جەنابت نارد، ناکرێت ئەو پرۆژەیە ببێتە بەشێکی سەرچاوەی داهات بۆ هەرێمەکە، لە وەڵامد گوتی لە بیرمە و خاڵی باشی تێدا هەیە، زیادە بۆ ئەمەش دەسەڵاتدارە شیعەکانیش لەو سەردەمەی لە یەکێتیدا بوم پێشنیازی جۆرێک لەو پرۆژەیان بۆ مام جلال و من کرد، بەڵام ئێمە لە بەر هەستیاری دۆخەکە وەڵاممان نەدانەوە. لێرەدا باسی کرۆکی پرۆژەکە دەکەم ( وەک لە نوسینێکی پێشترمدا لە سەر تەوەری گۆڕان و حوکمرانی بەڵێنم دابو باسی بکەم) : رێگایەکی زۆر کۆنی تێکچو کە لە پارێزگای دیالەوە دەست پێدەکات و بەدرێژایی سنوری رۆژهەڵاتی عێراق لە گەڵ ئێران بە پارێزگاکانی ناوەراست و باشوری عێراق درێژدەبێتەوە تا دەگاتە بەندەری بەسرە نۆژەن بکرێتەوە و بکرێت بە هێڵی خێرا بۆ هاتوچۆ و بازرگانی و ببەسترێتەوە بە گەرمیان و سلێمانی و ناوچەی شارەزورەوە، زیادە بۆ ئەمەش دەسەڵاتدارانی شیعە ئامادەییان پیشان دابو مەرفایەکی بەندەری بەسرە راستەوخۆ بەو هێڵەوە ببەسترێتەوە. ئەم پرۆژەیە ماهیەتی ستراتیژی گرنگی هەیە بۆ دابینکردنی داهاتێکی باش بۆ هەرێمێکی سەربەخۆ، بەڵام هاوکاتیش دەتخاتە بەردەم رەحمەتی نیەتی سیاسی دەسەڵاتدارانی بەغدا و ئێرانیشەوە.  ئەزمونەکانی پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن لە ناوچەکەمان ساوان، تموحی سیستەمی دیموکراسی زۆر جوان و رەوایە، بەڵام ئەو ئەزمونانە سەلماندویانە بۆ ئەوەی نەبێت بە تموحێکی نەزۆک پێویستە لە کۆپیکردن و لاساییکردنەوە خۆیان دور رابگرین و بیر لە جۆرێک سیستەمی حوکمرانی بکرێتەوە کە بتوانێت هاوسەنگی نێوان پێکهاتە ناکۆک و رکابەر و ناحەزەکان بە یەکتر رابگرێت و کۆیان بکاتەوە تا سیستەمەکە هی هەموان بێت و خۆیان بە خاوەنی بزانن.  دوای کاک نەوشیروان دەستەیەک لە هاوکارەکانی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر بزوتنەوەکەدا سەپاندوە، چیا و نماش لەو بەینەدا گەمەکانی خۆیان بۆ مەودای دور دەکەن، هەر دولا پێشێلی زەقی پرۆسەی دیموکراسیان لە ناو گۆران و بۆ هەڵبژاردنەکانی عێراق و کوردستان کردوە. سەپاندنی دوبارەی خانەی راپەراندن و پرکردنەوەی کورسیە بەتاڵەکانی دژە بە دەستوری گۆڕان و پرەنسیپەکانی دیموکراسی. زیادە بۆ ئەمەش راستیەکی حاشاهەڵنەگرە کە هەر دو تەرەف هاریکاری ساختەکردن بون بۆ دەرچوانی ئەو کاندیدانەی مەبەستیان بوە بۆ پەرلەمانی کوردستان دەربچن، ئەم ئەختەبوتی ساختەکاریە لە کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی کوردستان درێژ دەبێتەو تا دامەزراوە بەرپرسەکانی بزوتنەوەی گۆڕان. جێگای داخە ئەمانە ئیرسی سیاسی و مەعنەوی و مێژویی کاک نەوشیروان یان بەو شێوازە زەقە ناشرین و لەکەدار کردوە. بێگومان بۆ ئەم هەڵسەنگاندە چەندین بەڵگە هەن و شایەتحال لە ژیاندا ماون کە بەشێکیان بونەتە قوربانی ئەو ساختەکاریە. بەشداری گۆڕانی ئێستا لە حوکمرانی هەرێمدا لە پرەنسیپەکانی گۆڕانکاری و کانیاوی چاکسازیەوە سەرچاوەی نەکردوە، بەڵکو ساختەکاری و تەکەتولگەری و قۆرخکردن کەرەستە بنەرەتیەکانیان دارشتوە، بۆیە زۆر جیاواز لە سەردەمی کاک نەوشیروان ئەم بەشداریبونە سەربەخۆیی ئیرادەی سیاسی و مەعنەوی و تەحەداکردن و بەرەنگاربونەوەی پێویستیان تێدا بەدی ناکرێن. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٢٣ی جانواری ٢٠٢٠   

زانا عەبدولڕەحمان  ئەو بایكۆتەی ئەمریكا لەدوای ریفرانفۆم  لەسەردەمی كاك مەسعود  خستبوویە سەر سەرۆكایەتی هەرێم لەسەردەستی نێچرڤان بارزانی  وادەردەكەوێت كۆتایی  هاتبێت.  بۆیەكەمینجار لە دوای سوێندخواردنی نێچيرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێم دەركەوت  ئەوەی پیشاندا ئەگەر  لەئاستی ناخۆیش چەند ڕێی لێبگريت توانای ئەوەی هەیە لە دنیا گەورەكەی كاپیتاڵیزمدا سیاسەت بكاو ئەسپی خۆی تاودا. نێچرڤان بارزانی لەدوای گەڕانەوە  لەداڤۆس  دەیەوێت  ئیتر قسەی كۆتایی هەرێم لای خۆی بێت، خۆی دەربازبكات لەو فشارەی كە بارەگایی بارزانی لەسەریان دروست كردووە،  تەنها رۆڵی تەشریفاتیان بۆ هێشتۆتەوە، وەها  ناچاریان كردبوو كە هەر وەفدێك دێتە كوردستان ئاراستەی بارەگای بارزانیان بكات و قسەی كۆتایێ هەرێم هەر لای كاك مەسعودی مامیبێت. ئەودیدارەی نێچيرڤان لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكا  پارتی لە میدیاكانییەوە  گرنگی زۆری پێدرا بەڵام نیگەرانی لای بارزانی بارەگاو بارزانی حكومەت دروست كردوە.  بەوپێییەش بێت لە كۆنگرەی پارتی حەق و حساب لەگەل نێچيرڤان ئەكرێت و لە حكومەتیش ئەو نوزەی ماوەیەتی كۆتایی پێ ئەهێنن. دیدارەكە هەرچەند ماوەكەی كەم بوو بەڵام بۆ هەرێمى كوردستان گرنگە لەوانەی جارێكی تر دەرگای دبلۆماسیەت و هاتنی وەفدی ئەوروپی و بیانی بۆ كوردستان  لەئاستی باڵادا زیاد بكاتەوە كە لەدوای رێفراندۆم تارادەیەك  ئەو دەرگاییە داخرابوو. لایەنی خراپی دیدارەكە وەك هەمێشە  هەموو ئەندامانی وەفدەكە پارتی بوون و یانی وەفدی پارتی لەگەل سەرۆك ترامپ كۆبونەوە ، پارتی وادیارە لەسەردەمی نێچيرڤانیش كۆڵ لەو تاكرەویەنادات  ‎دیداری بەرهەم سالح لەگەل ترامپ وایكرد ئێرانیەكان  و حیزبە عیراقیەكان كەمتر لە جوڵەی نێچيریڤان بارزانی نیگەران بن زیاتر سەرنجیان لەسەر دیدارەكەی دكتۆر بەرهەم بوو ‎بابەتی ئاڵا بابەتێكی عاتیفی و پرتۆكۆڵیە كورد هەمیشە بە شتی بچوكەوە خۆیان مەشغوڵ ئەكەن ئەوە گرنگە لە ناوەرۆكی دیدارەكە  چی ووتراوە و ئەو جۆرە دیدارە بەردەوامی هەبێت   ‎توڕەیی میلشیاكان لە د بەرهەم زیاتر ئەبێت بەتایبەت چەكدارەكانی شیعەی عێراق بۆیە گرنگە لە بەغداد لە رووی ئەمنی زیاتر خۆی بپارێزێت دوورنیە هەوڵی تیرۆركردنی بدەن بۆ ئەوەی دۆخی عێراق تەواو بشێوێنن ‎واباشترە بۆ راگرتنی هاوسەنگی سەردانی ئێران بكات دۆخی عێراق هێمن بكاتەوە

هێڤیدار ئەحمەد لەو ماوەیەی بووە سەرۆكی هەرێمی كوردستان، ترافیكی دیپلۆماسی گەورە دروستبووە، جێگری سەرۆكی ئەمریكا، لە هەولێر لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆبووەوە، بەڵام ئامادەنەبوو لەگەڵ هیچ كەسێكی عێراقی (سیاسی و سەربازی) كۆببێتەوە.   وەزیری دەرەوەی رووسیا هاتە هەولێر و كاتێك لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی كۆبووەوە، نەخشەڕێگەی كێشەی كورد لە رۆژئاوا داڕێژرا. وەزیری دەرەوەی توركیا و زۆر دیپلۆماتكاری دیكە هاتن.   هەندێ رووداوی گەرم لە ناوچەكە روویاندا (سووریا، توركیا، عێراق و ئێران) بەتایبەت دوای خۆپیشاندانەكانی نێوەڕاست و باشووری عێراق و كوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس لەلایەن ئەمریكاوە. واشنتن و تاران چاویان لە هەڵویستی هەرێمی كوردستان بوو، خۆی بەلایەكدا ساخبكاتەوە، بەڵام نێچیرڤان بارزانی كارێكی دیپلۆماسی زۆر عاقڵانەی كرد كە نە زیانی بۆ هەرێمی كوردستان هەبێ و نە ببێتە هۆی تەرەفداری لەو هاوكێشەیەدا. ئەمە ئاسان نەبوو كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان كردی.   زەمینە زۆرە كە نا سەقامگیریی لە هەرێمی كوردستان رووبدات، ئۆپۆزیسیۆن هەیە كە (21 كورسییان لە پەرلەمانی كوردستان هەیە) یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان كە دووەم هێزی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان بڕیارەكانی هەمیشە بو نێو پرۆسەی سیاسی كوردستان یەكلاكەرەوە نین و بۆنی ئۆپۆزیسیۆنی لێدێت. بەڵام ئەوە كاك نێچیرڤانە، دروست لە دووەمین ساڵیادی 16ی ئۆكتۆبەردا، هەموو هێزەكانی نێو دەسەڵات و بەوانەی ئۆپۆزیسیۆنیش لەسەر یەك مێز كۆكردنەوە كە چۆن پێكەوە كار بۆ پاراستنی كوردستان بكەن.   نێچیرڤان بارزانی، بووە چەتری كۆكەرەوەی هەموو لایەنەكان. بۆیە تێڕوانینی گەورە بو حوكمڕانی، كە ئەمە بینینێ، كەسی سیاسەتمەدارە.   لە 10-06-2019 لە بۆنەیەكی زۆر گەورەدا كە زۆر كەسایەتی تێیدا ئامادەبوون، روویكردە ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان و سوێندی یاسایی وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان خوارد. سوپاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی كرد كە خۆیشی بەردەوام لەنێو پارتی بەرگری لە بەرژەوەندییەكانی یەكێتی كردووە، بەڵام كاتێك بووە سەرۆكی هەرێمی كوردستان، یەكێتی دەنگی پێنەدا و پشتیتێكرد!   سەرۆكی هەرێمی كوردستان سێ ئەركی سەرەكی هەن:   یەكەم: بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی هەرێمی كوردستانە   دووەم: بەرپرسی پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدایە   سێیەم: بەرپرسی پاراستنی یەكێتی كوردستان و یەكگوتاری كوردە   سەرۆكوەزیرانی دوای شەڕی ناوخۆ بوو لە هەرێمی كوردستان، سایكۆلۆژی دوای شەڕ لە وڵاتێك كە دەوڵەت نەبێ ئاسان نەبوو، بەڵام ئەوە كاك نێچیرڤان بوو كاریكرد بۆ یەكگرتنەوە.   ئۆپۆزیسیۆن لەسەردەمی ئەودا لە هەرێمی كوردستان دروستنەبوو، بەڕێز بەرهەم ساڵح، سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان بوو، لەو دوو ساڵەدا دۆخی ناوخۆ زۆر ئاڵۆزبوو. دواتر دیسانەوە كاك نێچیرڤان، وەك رزگاركەرێك هێنرایەوە، ئەویش بە پێداگیری خودی یەكێتی، وەك رزگاركەرێك.   هەر لەسەردەمی ئەودا شەڕی داعش روویدا. لەسەر دەمی ئەودا بوو 16ـی ئۆكتۆبەر روویدا و كوردستانی لە لێواری لەنێوچۆن رزگاركرد. دەستی بەڕێز قوباد تاڵەبانی گرت و پێكەوە لەنێو كۆشكی ئیلیزێ لە پاریس لای سەرۆك ماكرۆن دەركەوتن بو ئەوەی بڵێ هەرێمی كوردستان یەكگرتووە.   جارێك كاك نێچیرڤان بارزانی گوتی "لە كۆشكی ئێلیزێ، سەرۆك ماكرۆن بە ئێمەی گوت، پاڵپشتی هەرێمی كوردستان دەكەم، بەڵام "شەرمەزارم" نەكەن. بەڵێنم پێدا و دوای ئەوەی بوومە سەرۆكی هەرێمی كوردستان و دیسانەوە كە سەردانی سەرۆك ماكرۆنم كرد هەر لەنێو كۆشكی ئیلیزێ پێمگوت، هاتووم پێتبڵێم ئێوەم شەرمەزارنەكرد و هەموومان سەركەوتین".   كاتی خۆی لەنێوخۆی هەرێمی كوردستان و لەسەر ئاستی عێراق گاڵتەیان بە هەرێمی كوردستان كرد كە كورد ناتوانن نەوت بەرهەمبێنن، چجای ئەوەی لە بازاڕەكانی دنیا بیفرۆشن. بەڵام ئەوە پێداگیری نێچیرڤان بارزانی بوو بە راكێشانی هێڵی نیشتمانی بو گواستنەوەی نەوتی كوردستان بۆ توركیا و بازاڕەكانی دنیا، كوردستانی خستە نەخشەی وزەی جیهان. دوای 16ـی ئۆكتۆبەر كورد جگە لە پرسی نەوت و بۆری نەوتی كوردستان كارتێكی دیكەی لەدەست نەمابوو، بەغدا حیساب بۆ هەرێمی كوردستان بكات. ئەم بۆرییە بوو، دوو جەمسەری لە عێرقدا هێشتەوە، (جەمسەری هەولێر، جەمسەری بەغدا).   بۆ بودجەی 2020یش هەرێمی كوردستان بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغدا، هەر پشتی بە بۆری نەوتی كوردستان بەست. ئیدی وەك شادەماری سەرەكی ئابووری و سیاسەتی هەرێمی كوردستان بەرامبەر بەغدا و راگرتنی بەڵانسی هێز لەنێوان هەولێر و بەغدا، هەولێر و پایتەختی دیكە رۆڵ دەگێڕێت.   لە 22/1/2020یش لە كۆڕبەندی ئابووری داڤۆس كۆبوونەوەیەكی بێ وێنە و مێژوویی نێوان سەرۆكی ئەمریكا و وەك دۆناڵد ترەمپ خۆی گوتی "سەرۆكی كوردستان" ئەنجامدرا. ئەم جۆرە كۆبوونەوانە بە ئاسانی دروست نابن. بۆیە سەرۆك نێچیرڤان بارزانی كاتێك لەگەڵ سەرۆك ترەمپ كۆبووەوە، دۆزی كوردستان قەلەمبازێكی گەورەی نا و لە ئایندەیەكی دیكە دیدارە گەورەكە لە كۆشكی سپیش دەبینرێت.   نێچیرڤان بارزانی قوتابی قوتابخانەی بەڕێز مەسعود بارزانییە، كە لەكاتی دەستبەكاربوونیدا، سەرۆك مەسعود بارزانی گوتی "بەهەموو توانایەك پشتگیری دەكەم".   قسەیەكی كاك نێچیرڤان هەیە دەڵێ "هیچ لایەنێك ناتوانێ هەموو كارەكان بەتەنیا بكات، بەڵام بە یەك تیم دەتوانین كاری زۆر گەورە بو هەرێمی كوردستان بكەین".   *ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی پارتی.

سەلام عەبدوڵڵا ‬ لە سەروبەندی‮ ‬پەنجاهەمین كۆڕبەندی‮ ‬ئابووریی‮ ‬جیهان لە (داڤۆس‮)‬،‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستانیش بە شاندێكی‮ ‬باڵا،‮ ‬كە لەلایەن بەڕێز نێچیرڤان بارزانی‮ ‬سەرۆكی‮ ‬هەرێمەوە سەركردایەتی‮ ‬دەكرا،‮ ‬بەشداری‮ ‬ئەو كۆڕبەندە گرنگە بوون‮. ئەم بەشداربوونەی‮ ‬ئەمجارە سەنگ و بایەخێكی‮ ‬تایبەتی‮ ‬هەبوو،‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬كە هەرێمی‮ ‬كوردستان،‮ ‬ئەگەرچی‮ ‬شاندێكی‮ ‬باڵای‮ ‬حكوومەتی‮ ‬عێراقیش لەوێ بوو،‮ ‬بە شاندێكی‮ ‬سەربەخۆ بەشداریكرد كە ئەویش پێگەی‮ ‬گرنگی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان‮ ‬نیشاندەدات بە تایبەتی‮ ‬كە سەرۆكی‮ ‬زلهێزترین وڵاتانی‮ ‬جیهان كە ئەمەریكایە لەلایەن سەرۆكەكەیەوە پێشوازییەكی‮ ‬گەرم كرا و كاتێكی‮ ‬باش بۆ ئەو دیدارە تەرخانكرا‮.‬ هەرێمی‮ ‬كوردستان هەر لە هاتنی‮ ‬داعشەوە بۆ نیو عێراق، هەڵوێستی‮ ‬ڕاشكاوانەی‮ ‬بەرانبەر ئەو‮ ‬ڕێكخراوە تیرۆریستییە بەڕوونی‮ ‬دیاركرد و هەر زوو لە ماهیەت و مەبەست و ئامانجی‮ ‬ئەو تیرۆریستانە تێگەیشت و سەنگەری‮ ‬لێ گرتن،‮ ‬كە لێرەدا‮ ‬ڕۆڵی‮ ‬ئەمریكا و هاوپەیمانان بۆ پشتیوانی‮ ‬لە هەرێمی‮ ‬كوردستان و شەڕی‮ ‬بەرانبەر داعش بەرز دەنرخێنین،‮ ‬چونكە بەو‮ ‬یارمەتییە كتوپڕەی‮ ‬ئەوان نەبوایە،‮ ‬هەرێم دووچاری‮ ‬دژوارییەكی‮ ‬سەخت دەبوو،‮ ‬بە تایبەتی‮ ‬كە سوپای‮ ‬عێراق چەك و جبەخانەی ‮(‬3‮) ‬فیرقەی‮ ‬سەربازی‮ ‬خۆی‮ ‬بەمۆدیرنترین جۆر چەكی پێشكەوتوو،‮ ‬بە تەواوی‮ ‬بۆ بەجێ هێشتن‮. ‬ئەگەرچی‮ ‬لە ماوەی‮ ‬ئەو چەندین ساڵەی‮ ‬شەڕی‮ ‬دژ بە داعش هێزی‮ ‬پیشمەرگەی‮ ‬كوردستان زیاتر لە‮ ‬1700‮ ‬شەهید و زیاتر لە‮ ‬10000‮ ‬هەزار برینداری‮ ‬دا،‮ ‬بەڵام بە سەركەوتوویی‮ ‬و بە تێكشكانی‮ ‬داعش كۆتایی‮ ‬هات،‮ ‬ئەم‮ ‬ڕۆڵە بەرچاوەی‮ ‬هەرێم لە شەڕی‮ ‬دژ بە داعشدا، جێی‮ ‬ڕێز و تەقدیری‮ ‬وڵاتانی‮ ‬شارستانی‮ ‬و دیموكراسی‮ ‬بوو،‮ ‬كە ئێستا وەك دەبینرێ گەلەكەمان لە هەرێمی‮ ‬كوردستان بەری‮ ‬ئەو قوربانیدانە دەچنێتەوە و ئەمڕۆ هەرێم‮ ‬یەكێك لە ئارامترین ناوچەكانی‮ ‬ڕۆژهەڵاتی‮ ‬ناوەڕاستە‮. هەرێم لەڕووی‮ ‬ئابووری‮ ‬و سامانی‮ ‬سرووشتی‮ ‬بە تایبەتی‮ ‬نەوت و گازدا پێگەیەكی‮ ‬گرنگی‮ ‬جیهانی‮ ‬هەیە كە دەتوانرێ لە داهاتوودا هەم دابینی‮ ‬خۆشگوزەرانی‮ ‬بۆ خەڵكەكەی‮ بكات و هەم ئەو وزە گرنگەش بۆ وڵاتانی‮ ‬دەرەوە بەتایبەتی‮ ‬ئەورووپا و‮ ‬ڕۆژائاوا دابین بكات‮. ‬ئەم سەركەوتنە بەرچاوەی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان لە شەڕی‮ ‬داعش و دابینكردنی‮ ‬ئەو وزە گرنگە لە داهاتوودا بۆ جیهان لەو پێشوازییە گەرم و لەو دیدارە گرنگانەدا خۆی‮ ‬دەبینێتەوە كە لەلایەن سەركردەكانی‮ ‬جیهانەوە بەرانبەر سەرۆكی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان و شاندەكەی‮ ‬نیشاندەدرا‮.‬ ئەوەی‮ ‬دەمینێتەوە بۆ پتەكردنی‮ ‬ئەو سەنگ و پێگەیەش تەنیا‮ ‬یەكێتیی‮ ‬ریزەكانی‮ ‬گەلەكەمانە لە ناوخۆ و‮ ‬یەكهەڵویستییە بەرانبەر داهاتووی‮ ‬هەرێمەكەمان‮.

بەیار عومەر عەبدوڵا ئەو وڵاتانەی دەیانەوێت برەو بە کەرتی پیشەسازی بدەن، لەسەرەتادا کارگە خۆماڵیەکانیان ساوا و لاوازن لە ڕوی سەرمایە و تەکنەلۆجیاوە، بۆیە زەحمەتە بتوانن کێبڕکێی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان بکەن. کەواتە ئەرکی حکومەتە بیانپارێزێت تا دەکەونە سەر پێی خۆیان. حکومەت دەبێت گومرگێكی زۆر بخاتە سەر كاڵای هاورده‌، یان نەهێڵێت لە ڕێژەیەک زیاتر لەو کاڵا بیانیانە بێنە ناو هەرێمەوە بۆ ئەوەی بەرهەمە خۆماڵیەکان بتوانن کێبڕکێی کاڵا بیانیەکان بکەن.  بەڵام نهێنی سەرکەوتنی ئەم سیاسەتە پەیوەستە بە دوو خاڵەوە: ١-بڕی ئەو گومرگەی دەخرێتە سەر کاڵای هاوردە.  ٢-ماوەی سەپاندنی گومرگەکە. دەبێت بڕی ئەو گومرگەی دەخرێتە سەر کاڵای هاوردەکراو بە وریاییەوە دیاری بکرێت، واتە تەنها بایی ئەوەندە بێت کە ڕێگە بدات پیشەسازی خۆماڵی گەشەبکات و توانای کێبڕکێ پەیدا بکات لەگەڵ کاڵای بیانیدا، وە هەر کە لە ڕووی سەرمایە و تەکنەلۆجیاوه‌ توانای کێبڕکێی پەیدا کرد لەگەڵ کاڵای بیانیدا و کەوتە سەر پێی خۆی، دەبێت حکومەت بەزووترین کات دەست لە پاراستنی هەڵبگرێت، و ئیتر ناچار بێت نرخ دابەزێنێت و کوالیتی بەرز بکاتەوە بۆ ئەوەی كێبڕکێی کاڵا جیهانییەکانی پێبکرێت. چونکە ئەگەر حکومەت زیاد لە پێویست باج بخاتە سەر کاڵای هاوردەکراو، دەشێت بە خراپ بشکێتەوە.  بۆ نمونە وڵاتی بەڕازیل لە ناوەڕاستی هەشتاکاندا دەیویست برەو بە پیشەسازی کۆمپیوتەر بدات؛ له‌و پێناوه‌شدا زیاد لە ٧ ساڵ ڕِێگری کرد لە هاوردەکردنی هەر جۆرە کۆمپیوتەرێک بۆ ناوخۆی بەڕازیل. ئەمەش بوو بە هۆی ئەوەی کارگەکانی دروستکردنی کۆمپیوتەر لە بەڕازیل، نەبونی ڕکابەر وه‌ك هه‌لێك بقۆزنەوە، بۆ ئەوەی کۆمپیوتەری کوالیتی خراپ بە نرخی زۆر گران بفرۆشن، سەرەنجام هاوڵاتی بەڕازیلی زەرەرمەند بوو.  لەوەش خراپتر ئەوەیە ئەو سیاسەتە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن پەیڕەو بکرێت، بۆ نمونە لە وڵاتێکی وەک ئێراندا كه‌ سیاسەتی پاراستنی پیشەسازی خۆماڵی پەیڕەو کردووە لە سەرەتای شۆڕشی ئیسلامییەوە، واته‌ له‌ ساڵی ١٩٧٩ه‌وه‌ تا ئێستا.  ئەمەش گەر بە دیوێکدا ئێرانی کردبیتە خاوەنی چەندین پیشەسازی، ئەوا بە دیوەکەی تردا بە زیان شکاوەتەوە. چونکە بۆ نمونە لە بواری پیشەسازی ئۆتۆمبێلدا، ئێران هەر بەوەوە نەوەستاوە باجێکی زۆر زیاد لە پێویست بخاتە سەر ئۆتۆمبێلی غەیرە ئێرانی، بەڵکو بۆ ماوەیەکی زۆر درێژخایه‌نیش کە نزیکەی ٤٠ ساڵە بەردەوامە لەسەری.  ئەمەش گەر بە دیوێکدا ئێرانی کردبێتە خاوەنی پیشەسازی ئۆتۆمبێلی خۆی، ئەوا بە دیوێکی تردا کارگەکانی ئۆتۆمبێل لە ئێران، لە غیابی منافسێکی جدیدا، لە جیاتی بەرز کردنەوەی کوالیتی و دابەزاندنی نرخ، ئۆتۆمبێلی کەم کوالیتی بە نرخی خەیاڵی دەخەنە بازاڕەوە.  بە کورتی سیاسەتی پاراستنی پیشەسازی خۆماڵی گرنگە، بەڵام بە بڕێکی کەم و بۆ ماوەیەکی کورتخایەن، هەتا ئەو پیشەسازیانه‌ی ده‌مانه‌وێت پێشی بخەین دەکەوێتە سەر پێی خۆی، و ئینجا لێیانبگەڕێین كێبڕکێ لەگەڵ کاڵا جیهانییەکاندا بكه‌ن. واتە كه‌ له‌ ڕوی سه‌رمایه‌ و ته‌كنه‌لۆجیاوه‌ كارگه‌كانمان پێشكه‌وت و توانی كێبڕكێی كاڵای بیانی بكات، ئیتر گومرگ كه‌مبكه‌ینه‌وه‌ له‌سه‌ر كاڵای بیانی، بۆ ئه‌وه‌ی كۆمپانیا خۆماڵیه‌كان ناچاربن نرخ دابه‌زێنن و كوالیتی به‌رز بكه‌نه‌وه‌. 

🔹د.كامه‌ران مه‌نتك    یه‌كێك له‌ مامۆستا به‌ڕێزه‌كانی زانكۆی سه‌لاحه‌دین، كه‌ ساڵی رابردوو كۆچی دوایی كردو كۆمه‌ڵێك حه‌سره‌تی له‌گه‌ڵ خۆی برده‌ ژێر گڵ. ئاستی زانستی پڕۆفیسۆر بوو، 48 ساڵ خزمه‌تی هه‌بوو، زۆربه‌ی یاساناس و ماف په‌روه‌رو دكتۆرو پارێزه‌ره‌كانی ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم هه‌موو كوردستان، هه‌موو هه‌ولێر له‌ ژێر ده‌ستی ئه‌و خوێندیان و قوتابی ئه‌و بوون، به‌ 2.5 دوو ملیۆن  و نیو خانه‌شین كرا!. بێگومان به‌ ده‌یان نمونه‌ی تری ئه‌و مامۆستا به‌ڕێزه‌ هه‌یه‌، كه‌چی كابرایه‌ك دێنن و چه‌ندین ساڵ به‌ناوی كوردایه‌تیه‌وه‌ خیانه‌تی له‌و میلله‌ته‌ كردووه‌، ناوی پله‌ باڵای لێده‌نێن و به‌ چه‌ند قاتی ئه‌و پڕۆفیسۆره‌ به‌ڕێزه‌ خانه‌نشینی ده‌كه‌ن!. په‌رله‌مانتارێك، كادیرێكی حزبی ، كه‌ پێشتر تا توانای هه‌بوو خزمه‌تی به‌عسی كرد، دواتر خۆی منداڵه‌كانی بوونه‌ پارتی یاخود یه‌كێتی و هه‌ر هه‌موویان به‌ پله‌ باڵا خانه‌نشین كران، یاخود ده‌كرێن، كه‌ ره‌نگ بێت جگه‌ له‌ زیان هیچی تریان بۆ وڵات و نیشتیمان نه‌بوو بێت، ئایا ئه‌و لینگه‌قووچ كردنه‌وه‌ی پێگه‌كانی كۆمه‌ڵگاو بینینی شته‌كان به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، ره‌نگدانه‌وه‌ی ئاستی بیر كردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی نیه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان؟ یاخود سووككردنی مرۆڤه‌ پایه‌به‌رزه‌كانی نێوكۆمه‌ڵگا نیه‌ له‌ لایه‌ن ئه‌و پایه‌ نزمانه‌ی جلی به‌رپرس و سیاسه‌تمه‌دارو سه‌ركرده‌یان له‌به‌ر كردووه‌!؟. یاخود له‌ كۆتایدا جێبه‌جێكردنی ئه‌جێندایه‌كی ده‌ره‌كیه‌ بۆ تێكشكاندن و چرووك كردنی هه‌موو به‌هاكانی ئه‌و ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌!. تێبینی1: مه‌سه‌له‌ی خانه‌نشینه‌كه‌م وه‌ك نمونه‌ هێنایه‌وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئێستا قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ زۆر ده‌كرێت، ئه‌گینا ئه‌و بێڕێزی و بێبایه‌خكردنه‌ هه‌موو كایه‌كانی ژیانی كۆمه‌ڵگای كوردی گرتۆته‌وه‌و زۆر زانایانه‌ كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت!. تێبینی2: بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌یته‌ پله‌ی پڕۆفیسۆری ده‌بێت دوای وه‌رگرتنی دكتۆرا 4 ساڵ خزمه‌تت هه‌بێت و به‌لایه‌نی كه‌م 3 توێژینه‌وه‌ت له‌ زانكۆیه‌كی ئه‌كادیمی بڵاوكرابێته‌وه‌، ئینجا ده‌ینێرنه‌ لیژنه‌ی پسپۆڕو له‌م وڵاته‌ یه‌ك دوو ساڵی ده‌وێت، ئه‌گه‌ر توێژینه‌وه‌كانت به‌ زۆرباشه‌ و باشه‌ هاته‌وه‌ ده‌بیه‌ پڕۆفیسۆری یاریده‌در. دوای ئه‌وه‌ ده‌بێت له‌و به‌رواره‌وه‌ 6 ساڵی تر خزمه‌ت بكه‌یت و به‌ لایه‌نی كه‌م 6 توێژینه‌وه‌ی ئه‌كادیمیی پێشكه‌ش بكه‌یت، كه‌ له‌ گۆڤاره‌ ئه‌كادیمیه‌كان بڵاوكرابێته‌وه‌ یاخود فه‌رمانی بڵاوكردنه‌وه‌ی وه‌رگیرابێت و لێژنه‌و بینه‌و به‌رده‌، ده‌بێت به‌ لایه‌نی كه‌م 3 توێژینه‌وه‌ له‌و شه‌ش توێژینه‌وه‌یه‌ ره‌سه‌ن بێت، ئینجا ده‌بێته‌ پڕۆفیسۆر، ئه‌مه‌ سه‌رباری 16 خوێندنی سه‌ره‌تایی و ئاماده‌یی و زانكۆ، ئه‌گه‌ر هیچ ساڵێكیش نه‌مێنێه‌وه‌ هه‌موو ساڵێك به‌سه‌ركه‌وتوویی ده‌رچوو بێت. واته‌ 26 ساڵی رێك له‌ خوێندن و كاركردنی به‌رده‌وام، ئه‌گه‌ر هیچ دوانه‌كه‌وتبێت!. بێگومان ئێستا له‌ هه‌رێم ئه‌و حزبه‌كان ئه‌و پله‌ زانستیانه‌شیان وه‌كو هه‌موو شته‌كانی تر سووك كردووه‌!.

فارس نەورۆڵی   زۆربەی جەنگە جیھانییەکان فتوحاتەکان ئەگەر ھەر ئامانجێکی سیاسی ھەبوبێ ، دواجار ئامانجی سەرەکی دەستکەوت و داھات و ئابوری بووە ،چونکە سیاسەت تەنھا زمانێکی سیاسیانە نییە، بە ڵکو پێچەوانەکەی جیناتە ئابورییەکانە، بە پلەی ئیمتیاز لە ناو جەرگەی پەیوەندییە داگیر کارییەکاندا بێگومان ئابورییە، ھەموو مۆتیڤی ھێزی داگیرکەر ئابوورییە ، کوردستان لەبەر ئەوەی سەر زەمین و ژێر زەمینی خەزێنەیەکی گەورەیە، بۆیە داگیرکەران ھەمیشە تەماعیان لەسەر بووە لە ھەر قۆناغێکدا بە ناوێکەوە کوردستانیان داگیر کردووە، لە بەرامبەر ئەمەدا کورد چۆکی دانەداوە ئەگەر چی نەیتوانیوە بگاتە ئامانج، بەڵام نەی ھێشتووە داگیر کەران بە ئاسودەیی سەروەت و سامانی وڵاتەکەی بخۆن، بۆیە ھەمیشە لە شۆڕشدا بووە. تا ئاستی جینۆساید قوربانیداوە ئەگەر چی ئەم قوربانیدانە بۆ ئەوە بووە بمان ناسن، بەڵام نەیان ناسین، چونکە ئێمە لە ناوچەیەکی تاریک و کوێری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست داین، چاوی ئەوان پێناسەی نەکردین و میتۆدی جیھانی پێناسەی کوردیان نەکرد، چونکە بەرژەوەندییە ئابورییەکانی جیھان لە سەروی ھەموو شتەکانی ترەوەن، بۆیە وا پێویستی دەکرد بە جۆرێکی تر سیاسەت بکەین لە دەرەوەی خیتابی قوربانیەوە، خیتابێکی دیکە بخەینەڕووکە کە جیھان پێویستی پێی بێت، ئەویش ئابووریە، بە تایبەتی سامانی ژێر زەوی، شوێن کەوتنی ئەم بابەتەش بوێری دەویست، بۆئەوەی ببینە خاوەن مەوقع بۆ ئەوەی پێگە بۆ نەتەوەکەمان دروست بکەین ،چۆن مەوقع بەھاو پێگە دەدا بە نەتەوە ، وەک گەمەی شەترەنج ، لە یاری شەترەنج یاسایی جوڵەکان حوکم دەکات ئەمەش پێویستی بە یاریزانی کارامەیە . لێرەدا نێچرڤان بارزانی بیری لە دەرھێنانی نەوتی کوردستان کردەوە بۆ ئەوەی وەبەرھێنان لە کوردستان بکرێت و جیھانیش وەک دوو بەرامبەری ئابووری و سیاسی مامەڵەی لەگەڵ بکات ،چونکە دەیزانی شێوەی بەرھەم ھێنان ھێزی سەرەکی بەرەو پێشەوە چوونی کۆمەڵگا پێکدەھێنێت ، بۆیە لە ھەنگاوی یەکەمدا توانی کوردستان بخاتە سەر نەخشەی وزەی جیھانی، کە وزە و ئاسایشی وزە کاریگەری تەواوی لەسەر بڕیاری سیاسی جیھان ھەیە، مەسەلەی وزە بووە بناغەیەک کە کوردستان بە جۆرێکی تر بخوێنرێتەوە لەلایەن زلھێزەکانەوە، ئەمە بوو بە بنەما بۆ کورد ،چەند جارێک بەشداری لە کۆڕ بەندی ئابووری جیھانی داڤۆس دا بکات. بەشداری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان وەک ڕەمز و نوێنەرایەتی کوردستان لە داڤۆس لە کاتێکدایە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست لە کوڵاندایە، لە کاتێکدایە گەلی کوردستان توانی جەنگی تیرۆر بەرێتەوە و ئەفسانەی داعش بشکێنێت، لە کاتێکدایە ڕۆژئاوای کوردستان کورد بەڕێوەی دەبات ، لە کاتێکدا دۆخی عێراق لە دوای بەرکەوتەکانی ئەمریکا و ئێران چووە قۆناغێکی ترسناکەوە ، لەو کاتەدا جیھان لە داڤۆس کۆ دەبێتەوە بۆ قسە کردن و گفتوگۆکردن لەسەر ئەو کێشەو ئاستەنگانەی ڕوبەڕوی ئابوری جیھان دەبنەوە، ھەوڵی دۆزینەوەی چارەسەری دەدەن. کارنامەی کۆبونەوەی کۆڕبەندی ئابوری جیھانی جێبەجێ کردنی پلان و بەرنامەی نیولیرالیزمەکانی بانکی جیھانی ڕێکخراوی بازرگانی نێو دەوڵەتییە، کە خۆی لە بەتایبەت کردنی (خێێە) سێکتەرەکانی ئابوری و خولقاندنی ژینگەیەکی ئارام بۆ وەبەرھێنان لە ڕێگای چاکسازی سیاسیەوە، لەم کاتەدا بەشداری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە داڤۆس، لە ھەمانکاتدا ئەنجامدانی  دیداری گرنگ و تایبەتی لەگەڵ سەرۆک و ناوەندە سیاسی و ئابوریەکانی جیھان، بە تایبەتی دیداری لەگەڵ سەرۆکی ئەمەریکا (سەرۆک ترامپ) بەشدارییەکی بونی کوردە وەک کارەکتەرێکی دبلۆماسی و سیاسی و ئابوری لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست. لە ھەمان کاتدا بەشداری سەرۆکی ھەرێم بەشداری کۆی ڕەنگ و دەنگ و ئاینە جیاوازەکانی کوردستانە، حزوری  سەرۆک نێچیرڤان بارزانی حزوری گەلی چەوساوەی کوردستانە، لێرەوە بە جیھان دەڵێ بە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و خاوەن ھێزەکان دەڵێ ئێمە دەتوانین ڕۆڵی کارامان ھەبێت و فاکتەرێکی گرنگ بین بۆ ئارامی لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و پەرەپێدانی دیموکراسی و لێبوردەیی و پاراستنی ژینگەی ئابوری لەم ناوچەیەدا،کەواتە بەشداری سەرۆک لە داڤۆس بەشداری کۆی کۆمەڵگای کوردستان و ھێزە سیاسیەکانە ، دەبێ ھەست بەوە بکەین کە حزوری سەرۆک لە داڤۆس حزوری بەرژەوەندیەکانی کوردستانە، چونکە چی سەرۆکی ھەرێم و چی سەرۆکایەتی موڵکی گشتی کوردستانە، بۆیە بەشداری لە داڤۆس بەشداریکردنی کوردستانە.  

  ساڵح ژاژڵەیی    بەشی 11     بزوتنەوەی گۆڕان لە كوێی پرۆسەی سیاسی هەرێمی كوردستاندایە؟؟.     بزوتنەوەی گۆرڕان  لە ماوەیەكی زۆر كورتدا  گەەشەیەكی  زۆر خێرای  كرد و بو بە جێیی ترسی یەكێتی و پارتی لە لایەك و جێكەی هیواو ئومێدی  جەماوەر  لە لایەكی تر. بەڵام ئەم گەشەكردنە زۆری نەخایاندو لە ماوەیەكی زۆر كورتدا پاشەكشەیەكی بەرچاوی كرد . لە ئێستادا  گۆڕان لەگەڵ پارتی ڕێكەوتنی كردوە و  بەشێكە لە پێكهاتەكانی حكومەت  . بەڵام كێشەی گرنگ ئەوەیە ئەم ڕێكەوتنە لەپێناوی بەرژەوەندی  بزوتنەوەی گۆڕاندا نەكراوە ، بەڵكو لە پێناوی وەرگرتنی پۆست بۆ هەندی كەسی تایبەت  كراوە . كەواتە بزوتنەوەی گۆڕان  بەم ڕێكەوتنە لەگەڵ پارتی لە بری ئەوەی گەشە بكات ،  بچوك بۆتەوە و جەماوەرێكی زۆری لە دەستدا و پاشەكشەیەكی بەرچاوی كردوە . بۆ ئەگاداری و زانینیی هەمولایەك ، كێشەی گەورەو خەمی گەورەی سەرانی  گۆڕان لە ئێستادا  ئەوەیە كە پارتی ئەو پۆستانەیان پێ نادات  كە پێشتر  لەسەری ڕێك كەوتون، نەك لەسەر ئەوەی پارتی بەرنامەكانی گۆڕان جێ بەجی ناكات .  گۆڕان خوازی خۆشەویست ، خوێنەری ئازیز  ، سەیركەن چۆن ئەم بەناو سەركردایەتیەی گۆڕان  لە پێناوی وەرگرتنی چەن پۆستێك بۆ چەند كەسێك  كە هەرگیز چاویان پڕنابێت و تێرناخۆن  ، هەموو گۆڕان خوازانیان بێ ئومید كرد . ئەوە ماوەی 6 مانگە حكومەت پێك هاتوە  ، كوا ئەو چاكسازیانەی وەعدتان بە گۆڕان دابوو. وەرگرتنی چەند پۆستێك بۆ چەند كەسێك كە ئەوانە موستەحەقی وەرگرتنی هیچ پۆستێك نین ، ئەوەی دەهێنا  ئاشبەتال  بە بزوتنەوەیك بكەن .  ڕەنجی 500 هەزار كەس  بەهەدەر بدەن . ئەوە 6 مانگە حكومەتی هەرێم پێكهێنراوە  ، ئێستا پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت بۆ بواری چاكسازی هەر لە دایك نەبوەو هەرگیز لە دایكیش نابێت . پۆستی ئەمینداری گشتی پێشمەرگەش كە پێشتر بڕیار درابوو بدرێتە گۆڕان هەر ناویشی نەما .  هەر لە ئێستاشەوە تا ئەم دەورەیە تەواو دەبێت ئەو دەسكەوتانە تۆمار بكەن كە مستەفای سەید قادر بۆ گۆڕانی بەدەست دەهێنێت ، موچەی باش و نەسریەی باشی لێدەرچێت .    دەزانم  ئەم  بەناو سەركردانە خەمی گەورەیان ئەوەیە  كە پارتی ئەو پۆستانەیان پێ نادات  كە پێشتر لەسەری ڕێك كەوتبون  بۆ ئەوەی  دڵی ئەوانە ڕازی بكەن  كە دەنگیان دابوو بۆ هەڵبژاردنی خانەی ڕاپەڕاندن . ئەرێ پێم ناڵێن  ئەو دروشمانەی لە سەرەتادا بەرزتان دەكردەوەو خەڵكتان پی َدەخەڵاتاند چییان لێهات ؟؟.   بزوتنەوەی گۆرڕان لە سەرەتای دروستبونیدا دروشمی گوڕێنی سیستەمی حوكمڕانی و  دژایەتی گەندەڵی و چاكسازی و دەستەبەركردنی عەدالەتی  كۆمەڵایەتی و  شەفافیەت لە داهاتدا و بە دامەزراوەكردنی دام و دەزگاكانی حكومەتی بەرز دەكردەوە . بەڵام لە ئێستادا خۆی بۆتە بەشێك لە سیستەمەكە . كەواتە ئەم بزوتنەوەیە هیچ بایەخ و هیچ گرنگییەكی نەماوەو ئەم بزوتنەوەیە  لە ئێستادا تەنها ناوێكەو  بوو بە ڕابوردو .  لە هەموی گرنگتر ئەوەیە كوڕەكانی كاك نەوشیروان  بە دەست بزوتنەوەی گۆڕانەوە داماون و نازانن چۆن لەم بزوتنەوەیە ڕزگاریان ببێت و هەست دەكەن بۆتە بارگرانییەكی زۆر بەسەریانەوە .ئەوان لە ئێستادا ئەم بزوتنەوەیە وەكو لەمپەڕێك  دەبینن لە بەردەم بەرژەوەندییەكانیاندا. ئەوان تەنها ناوی بزوتنەوەكەیان پێویستە وەكو چەترێك بۆ داپۆشینی بەرژەوەندییە كانی خۆیان . باشترین بەڵگەش بۆ ئەم قسەیەم  ئەوەیە  بە لێشاو خەڵك واز لە بزوتنەوەكە دەهێنن ، بەڵام كەسێك ناپرسێت بۆچی ؟. لە ڕاستیدا ئەمە خواستی ئەوانەو بەوە زۆر دڵخۆشن .  كاتێك كاك نەوشیروان سەفەری ئەوروپای كرد ، گۆڕان خوازان  زۆر بە پەرۆشەوە لەم شارو  بۆ ئەو شار و لەم وڵات بۆ ئەو وڵات  دوای كاك نەوشیروان دەكەوتن  ، تەنها بۆ ئەوەی لە نزیكەوە چاویان پێی بكەوێت  . ڕوداوێكی ئوتومبێلیش  ڕوی داو كەسێك گیانیشی لە دەستدا .  لە بری ئەوەی ماندو بون و پشتیوانیەكەی ئەوان  بەرز بنرخێنن و  سوپاسیان بكەن ، لە  پەیجی پەیسەری تایبەتی نماو چیاوە هێرشی زۆر ناڕەوا دەكرێتە سەر كوردانی تاراوگەو  بە خەڵكانی بێ كەڵك و سۆسیال خۆر ناویان دەبەن . كەسایەتییەكی بەڕێزو ناسراوی  وەكو دكتۆر بورهان یاسین  كە وەكو قەڵایەك وابوو بۆ گۆڕان لە وڵاتی سوید ، بەدەیان كۆبونەوەو سمینار و وتاری زۆر بە نرخی پێشكەشی كوردانی تاراوگە دەكرد.  ڕۆڵێكی یەكجار گرنگی هەبوو بۆ هوشیار كردنەوەی جەماوەر لە بێ ئومێدیدا وازی لە گۆڕان هێناو  هۆكاری دەست لە كاركێشانەوەكەشی لە بزوتنەوەی گۆڕان بە نوسراو بڵاو كردەوەماوە. ئارام ئەحمەد 10  ساڵی ژیانی خۆی بۆ خزمەتی گۆڕان تەرخان كرد و بە هەموو شێوەیەك  بەرگری لە گۆڕان كرد .   بەڵام لە ئێستادا كە قسەكانی ئەویان بەدڵ نییە  پێی دەڵێن  دەم پیس و جنێو فرۆش . ئەی بۆچی جاران كوڕی چاك بوو ؟؟؟. لە ڕاستیدا نە دەم پیسەو نە جنێو فرۆشەو عەیبی ئەوەیە قسەی ڕاست دەكات . نە ڕاستی بە هەموو كەس دەوترێت و نە هەموو كەسێكیش ڕاستی پێ قبوڵە . هەردوكیان پیاوی خۆی دەوێت  .   بزوتنەوی گۆڕان گەورەترین خزمەتی بە پارتی كرد ، چونكە ئۆپۆزسییۆنی بۆ لەناو برد . كەواتە  پارتی زۆر قەرزداری  كۆمەڵێك بەناو سەركردەی گۆڕانە ، ئەگەر وەفا هەبێت ،  دەبێ پارتی پاداشتی ئەو دڵسۆزانە بداتەوە  كە بەوەكالەت ئەركی ئەوانیان جێ بەجێ كردوە .  پێشم وایە پارتی وەفای هەبوە  بەرامبەریان ئەوەشتان . پارتی  سیاسەتێكی  زۆر حەكیمانەی  پەیڕەو كرد  بۆ بەرژەوەندی خۆی  .  سەرەتا  بزوتنەوەی گۆڕانی لە كۆمەڵی ئیسلامی دابڕی  بەوەی بزوتنەوەی  گۆڕانی  بەشدار پێكرد لەحكومەتداو لە بەرامبەر دا كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتوی ئیسلامی  پەڕاوێز خست .  لە لایەكی تریشەوە بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتیشی  لە یەكتری دابڕین . پارتی حەكیمانە سەرەتا لەگەڵ كۆڕان ڕێك كەوت  ودوایی لەگەڵ یەكێتی دانیشتنی كرد  . بەم هەنگاوە  پارتی یەكێتی ئیحراج كرد. گۆڕان وای زانی بەم كارەی گۆڵ لە یەكێتی دەكات . بەڵام نەیزانی خۆی دەخەڵەتێنێت و  پارتی گوڵی لێدەكات و  لە هەموانی دادەبڕێت  .   پارتی بەم هەنگاوەی  توانی  هەموو حیزبەكان  لە یەكتری دابڕێت .  پارتی سیاسەتی ( فرق تسود ) ی بەكار هێناو زۆریش سەركەوتو بوو  .  لە ڕاستیدا  پارتی  سەرچاوەی كێشەكانی هەرێمی  كوردستان بوەو  ئەگەر بۆیان بكرێـت  و بۆیان بچێتە  سەر ناهێڵن  كەسی تر هەبێت جگە  لە خۆیان  .  ئەمە ستراتیجی پارتییە و هەمیشە هەوڵی  بەدیهێنانی  ئەم ستراتیجە دەدەن.    بە بۆچونی من زۆر بونی ژمارەی حیزب لە هەرێمی كوردستاندا  ، لە بەرژەوەندی  گشتی خەڵكی كوردستان نییە . بەشێكی زۆری  ئەوانەی  لەسەر پشكی حیزبەكان   لە حكومەتدا   دادەمەزرێن ، لە ڕاستیدا هەر زیادەن و  هەرپێویست نین و  هەمویان دەبنە بارگرانییەكی گەورە بەسەر  قوتی خەڵكی كوردستانەوە .    سەیر كەن  وەعدی كۆمەڵێك پۆست بە گۆڕان دراوە  . بەڵام ئەو شوێنانە بەتاڵ نین و كەسانی تر لەو شوێنانەدا كار دەكەن . كەواتە لابردنی ئەوانە و دانانی كەسانی تر لە شوێنیان  چ مانایەكی هەیە . دەبێ ئەوانە بچنە ماڵەوەو موچەی خۆڕایی وەرگرن . كەواتە ئەوانە دەبنە بندیوار .  بە بۆچونی من لە هەڵبژاردنی داهاتودا ، نەوەی نوێ  ئەگەر بشمێنێت ، زۆر لاواز دەبیت و كاریگەر لە سەر پڕۆسەی سیاسی نامێنێت . بزوتنەوەی  گۆڕانیش زۆر زەحمەتە  5 كورسی بهێنێت . كەواتە  گۆڕانیش هەر لە جێی نەبوان دەبێت و هیچ ڕوڵ و بایەخێكی لە پڕۆسەی سیاسی هەرێمدا نامێنێت . پێشم وایە ئەگەر ئەم بارودۆخەی  ئێستا  ئاڵو گۆڕی بەسەردا نەیەت ،  حیزبە ئیسلامیەكانیش  لە دەرەوەی پڕۆسەی سیاسیدا دەمێننەوە و ئەوانیش كاری گەرییەكی ئەو تۆیان نامێنێت ،    ئەگەر  سیاسەتیان نەگۆڕن و  بیر لە میكانیزمێكی تر نەكەوەوهاو هاو پەیمان بۆ خۆیان پەیدا  نەكەن .   ڕاستە لە پەڕلەماندا دەتوانرێت قسە بكرێت بەڵام دواجار هەر زۆرینە یەكلایی بڕیارەكان دەكاتەوە كە لە ئێستادا پارتییە . باشترین نمونە یاسای چاكسازیە كە لە پەڕلمان دەنگی لەسەر درا لەگەڵ ئەوەی بەرەی ئۆپۆزسیۆن دەنگیان پێ نەدا . بەڵام چونكە ئەوە بڕیارە  ویستی پارتی بوو هەر دەنگی لەسەر درا .  یاساكە دوو ر ِوی هەیە . كەمكردنەوەی موچەی پلە باڵاكان كارێكی باش بوو ، بەڵام دەبوایە لە بەرامبەر ئەوەدا  بڕیاریش بدرێ كەمترین موچە لە 400 هەزار دینار كەمتر نەبێت . بەرەی ئۆپۆزسیۆن داوای ئەوەی كرد ، بەڵام چونكە پارتی  نەیویست ئەوە بكرێـت ، بڕیاری لەسەر نەدرا .كەواتە تاكە شوێنێك كە  بەرەی ئۆپۆزسیۆن بتوانن قسەی تێدا بكەن پەڕلەمانە . تا زۆرینەی پەڕلەمانیش لای پارتی بێت ، چۆنیان بوێت وا دەكەن .  لە ئێستادا  لە بەرژەوەندی  هەرێمی كوردستاندایە  تاكە حیزبێك  حوكمڕانی بكات  چونكە ئاستی ڕۆشنبیریی و ئەم ناوچەیە  لە ڕوی دێموكراسییەوە  زۆر لە دواوەوەیەو  زۆر بونی ژمارەی حیزب لە هەموو ڕویەكەوە  لە بەرژەوەندی هاولاِتیان و  هەرێمی كوردستاندا نابێت  .  ئەگەر تاكە حیزبێكی میانڕەو هەبێت  و بەیەك چاو سەیری هەموان بكات و خزمەت گوزاری  بۆ هەموو ناوچەكان بە پێی پێویستی ئەنجام بدات و جیاوازی نەكات ، هەنگاوێكی مەزن دەبێت  بۆ گەشە كردنی هەرێمی كوردستان .   ئەو كات تاكە حیزبی حوكمڕان  پێویستی  بە پشتیوانی هیچ حیزبێك نابێت و ئەویش مولزەم نابێت  هیچ ئیمتیازێك  كە لە ڕاستیدا  ئەوە بەشێكە  لە قوتی  هاوڵاتیان  ،بداتە  بە هیچ حیزب و لایەن و كەسایەتییەك .   لە ئێستادا پارتی  گەورەترین حیزبە  لە هەرێمی كوردستان  و تۆپەكە لە گۆڕەپانی ئەواندایە  بۆ چارەسەری كێشەكان . بەڵام پارتی ئەو حیزبە نییە  بە یەك چاویلكە سەیری هەموان بكات  لەبەر ئەو هۆكارانەی لە سەرەوە باسمكردون. پارتی هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدایە جومگە ئەساسیەكانی حوكمڕانی كۆنتڕوڵ بكات . هەتا ئێستا هیچ بەرپرسێكی باڵای حكومەت  بە پەڕلەمانیشەوە جگە لە پارتی  ئاگاداری  ناوەرۆكی  ڕێكەوتنی 50 ساڵەی نەوت هەیە لەگەڵ توركیا ؟؟؟.  ئایا پارتی ڕێگا دەدات وەزیری نەوت  بدرێتەلایەنێكی تر ؟؟.   ئایا كەس ئاگاداری  ئەوەیە  نەوت چۆن دەفرۆشرێت و  بە چەند دەفرۆشرێت  ؟؟؟. وەزارەتی  ناوخۆ و  فەرمانگەكانی دەرەوەی هەرێم  موڵكی پارتین  . ئایا وەزیر دارایی دەتوانێت  بچێت كارو باری گومرگی ئیبڕاهیم خەلیل ڕێك بخات ؟؟.   پارتی كەی ویستی ڕێگای هەولێر لە بەرپرسانی حیزبەكانی تر دەگرێت . نمونەی زۆرمان هەیە بۆ ئەمە  .  كەی ویستی دەرگای پەڕلەمان دادەخات . وەزیر دەردەكات.   كەواتە هەر كەس و لایەنێك بڕوای بەوە هەبێت كە پارتی دەتوانێت بێلایەنانە  و دوور لە بەرژەوەندی تەسكی بنەماڵەیی و حیزبایەتی  حوكمڕانی بكات ئەوە لە پێشەوە خۆی دەخەڵەتێنێت  ، دوای خەڵكانی تر . پێش ئەوەی كاك مەسرور  دەست بەكار بێت  وەكو سەرۆكی حكومەت ، جۆرێك لە گەشبینی هەبوو بەرامبەری . بەڵام كاتێك دەست بەكار بوو ، لە هەنگاوی یەكەمیدا هەموانی بێ ئومید كرد و حكومەتی سێبەری لە پشتی حكومەتەوە دروست كرد . ئەم هەناگاوەی  بەڕێز مەسرور بارزانی  بۆ ئەوەیە  دەستی وەزیرەكان ببەستێت ، نەك بۆ  هاوكریكردنیان    بۆ ئەنجامدانی كارەكانیان. كەواتە لە هەنگاوی یەكەمەوە   وەزیرەكان دڵخۆش نابن  و هەست دەكەن دەسەڵاتی تەواویان  نییە و بە گومانەوە  كار لە حكومەتدا دەكەن .  كەواتە هەرگیز پارتی  بەو عەقڵیەتەوە  ناتوانێت ببێـت بە جێگەی متمانەی هەموان  .  لە ئێستادا تاكە ڕكەبەری بەهێز بەرامبەر بە پارتی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە . ئەم حیزبە  لە ڕوی پێكهاتەو بەرنامەو ستراتیج و بیركردنەوەوە  لە ئێستادا  جیاوازییەكی ئەوتوی نییە لەگەڵ پارتی . تاكە  جیاوازی ئەوەیە كە  پارتی  پێگەی بەهێزترەو  لەناو پارتیشدا مەركەزیەت هەیەو برَیارەكان  بە باشی جێ بەجی َدەكرێن .  لە بەرامبەریشدا  یەكێتی  دوای مامحەلال مەركەزیەتی تێدا نەماوە . فرە كوێخایی هەیە . بڕیارەكان بە ئاسانی نادرێن . ئەوەش وەكو كارەسات وایە بۆ هەر حیزبێك.  هەموان چاوەڕوانی كۆنگرەی یەكێتی بون . كۆنگرەش تەواو بوو . هەرچەندە  ئەنجامی كۆنگرەكە بۆ ئەم قۆناغە  زۆر خراپ نەبوو . دەشتوانین بڵێین سەركەوتوش بوو . بەڵام لە ئاستی پێویسیشدا نەبوو .   لە سەرەتاوە وتم كێشەی گەورەی یەكێتی نەبونی مەركەزیەت بوو . ئایا  ئەندامانی سەركردایەتی  یەكێتی دوای كۆنگرە دەتوانن بە خۆیاندا بچنەوەو باشتر خۆیان ڕێك بخەنەوەو  تەكانێكی باش بدەن و   هەنگاوی گەورەتر بەرەو پێشەوە بنێن و مەبدەئی سزاو پاداشت و لێپرسینەوەو بەدوادا چون بكەن  بە دروشمی قۆناغی  داهاتویان ؟؟.  ئایا سەركردایەتی ئەم حیزبە  دەتوانێت  بەرنامە دانێت  بۆ چاكسازی لەناو ڕیزەكانی حیزبدا و لەناو دام و دەزگاكانی حكومەتدا و  هەنگاوی گەورە بنێن  لە بواری ئەنجامدانی  خزمەت گوزاری و خزمەتی   هاوڵاتیان بە تایبەتی چینی فەقیرو هەژار؟؟؟.  ئەگەر یەكێتی جۆرێك لە گۆڕان كاری بكات  و ئەوەش لە بەرژەوەندی گشتیدا بێت ،  ئەوە  دەبێتە جێگەی ئومێدی جەماوەر و سەرنجی خەڵك بەلای خۆیدا ڕادەكێشێت  .  لە ئێستادا جەماوەرێكی یەكجار زۆری ناڕازی  لە هەرێمی كوردستاندا هەیە .  جەماوەری ناڕازی ئێستا زۆر زیاترە  لەو كاتەی  كە گۆڕانی تێدا دروست بو . ئەو جەماوەرەی  كاتی خۆی بە لێشاو  پەیوەندیان بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە دەكرد، لە ئێستاشدا  بە ڵێشاو لێی دەچنە دەرەوە .  ئەو جەماوەرە زۆرە  لە چاوەڕوانی جۆرێك لە گۆڕانكاری سیاسیدان  بۆ ئەوەی بتوانن بڕیارێك  بدەن و شوێنێك بدۆزنەوە خۆیانی تێدا ببیننەوە . بەڵام ئەگەر سەركردەكانی یەكێتی  ئایندەی حیزبەكەیان  لە ئەوەدا ببیننەوە  كە ئەو ناڕازیانە بگەڕێنەوە ناو ڕیزەكانی یەكێتی و یەكێتی بە هێز دەبێتەوە و دەچێتەوە دۆخی جارانی ، ئەوە تێگەیشتنێكی زۆر هەڵەیە .  یەكێتی بەوە هەڵناسێتەوە نارَِازیەكان  بگەڕێنەوە ناوی ، بەڵكو هەنگاوی یەكەم دەبێ هەوڵ بدرێت  ڕیزەكانی ناو خۆی  یەكێتی  ڕ یكبخرێتەوە . یەكێتی لەناو خۆیدا  گۆڕانكاری  بكات و مەركەزی بڕیار دروست بكرێت . هەوڵ بدەن  كۆتایی  بە بەرژەوەندییە شەخسییەكان  بهێنن و داهاتی حیزب بە مەركەزیەت بكرێـت  هێوا بۆ جەماوەر بگێڕنەوە .   ئەگەر ئەمانە  كرا ، گومانی تێدا نابێت ، یەكێتی  دەبێتەوە جێی متمانەی جەماوەر . لەبیرتان نە چێت یەكێتی خاوەنی جەماوەرێكی  زۆر فراوانە، خاوەنی وزەیەكی زۆرە . تەنها پێویستی بە ڕێخستنەوە  هەیە . هەموو ئەمانەش ئەتوانرێت ئەنجام بدرێت ، ئەگەر ئیرادەیەكی ڕاستە قینە هەبێت . ، ئەو كاتە یەكێتی دەگەڕێتەوە دۆخی جارانی .   ئەگەر  گۆڕانكاریەكانی ناو یەكێتی  لە بەرژەوەندی گشتیدابون ،  ئەو كات  یەكێتی دەبێتە جێگەی ئومیدی جەماوەر. لە ئێستادا تۆپەكە لە گۆڕەپانی یەكێتیدایە  بە تایبەتی دوای بەستنی كۆنگرە . ئایا دەتوانن كارێكی وابكەن ببنە جێی متمانەی زۆرینەی ئەو جەماوە رەو لە ئامێزیان بگرن؟؟؟.  وەڵامەكەی لای خۆیانە .  بەڵام لە یادمان نەچێت  یەكێتی هەلێكی زێڕینی بۆ هاتبوو پێشەوە و بە خۆڕایی لە دەستیدا .  ئەویش ئەوەبو  لە كاتی دەنگدان بە یاسای چاكسازی  دەبوو  داوا بكەن كەمترین موچەی خانە نشینی لە 400 هەزار كەمتر نەبێت و  ئەوە بكەن  بە مەرج بۆ دەنگدان بە یاساكە . ئەگەر ئەوەیان بكردبایە لە ئێستاوە دەبونە خاوەنی پشتیوانییەكی گەورەی جەماوەر .   زۆر گرنگە بۆ یەكێتی  كە  هەوڵ بدات پشتیوانی باش بۆ خۆی دەستەبەر بكات و دواجار بتوانن تەرازوی هێز   كە ئێستا تەواو لاسەنگە ڕاست بكەنەوە .  یەكێتی بە تەنها ناتوانێت  ڕو بەڕوی  پارتی ببێتەوە ، بۆیە زۆر گرنگەو پێویستە هەوڵ بدات لە گەڵ حیزبە ئیسلامیەكان  هاوپەیمانییەك  پێك بهێنن  و دەنگیان بكەن بە یەك ، چونكە لە هەڵبژاردنی داهاتودا هەر ئەو دوو حیزبە  ئیسلامیە دەمێننەوە كە خاوەنی جەماوەرن و  لە دەرەوەی پڕۆسەی سیاسیدان . كاتی ئەوەیە یەكێتیش سیاسەت بكات .   كۆتا قسەشم لەم بەشەدا ئەمەیە : هەتا پارتی  بەم عەقڵیەت و  بەم بیرتایەوەكردنەوەی ئێستا   كار بكات و سیاسەتی قۆرخكاری پەیڕەو بكات ، لاواز بون و پاشەكشەی یەكێتی نیشتمانی لە گۆڕەپانی سیاسی هەرێمی كوردستاندا ، لەگەڵ هەموو ئەو كەم و كورتیانەی  هەیەتی ، لە بەرژەوەندی زونی سەوزدا نابێت  و هەموان زەرەرمەند دەبن ، بێ جیاوازی. 

ماردین ئیبراهیم به‌هۆی ڕابردووی خراپی حوکمڕانی له کوردستان و وونبوونی متمانه له‌نێوان حوکمکه‌ران و حوکمکراوان له کوردستان، له سه‌رووی هه‌موویشیه‌وه زاڵبوونی دیدێکی پۆپۆلیستی نا عه‌قڵانی و بێقوڵایی به‌سه‌ر سیاسه‌تدا که ئه‌ویش جۆرێکی دیکه‌ی سته‌مکاریه، دۆخێک خولقاوه قسه‌ی جدی و وتوێژ که‌مترین سه‌رنجی ده‌درێتێ. تازه‌ترین ده‌رکه‌وته‌ی ئه‌و ناعه‌قڵانیه‌ته کاردانه‌وه‌کان بوو به‌رانبه‌ر یاسای 'چاکسازی له خانه‌نشینی و موچه و ده‌رماڵه و به‌خشین و ئیمتیازاته‌کانی دیکه'. له ماوه‌ی یه‌ک هه‌فته‌ی ڕابردوودا سه‌رنجمدا که‌مترین قسه له‌سه‌ر خودی یاساکه کرا و ئه‌وانه‌یشی که ڕه‌تیان ده‌کرده‌وه، هه‌ر به شێوازی نووسین و کاردانه‌وه‌کانیاندا دیار بوو زوربه‌یان نه‌یانخوێندبۆوه. ده‌کرێت له زۆر گۆشه‌نیگاوه قسه هه‌م له‌سه‌ر کاردانه‌وه‌کان و هه‌م خودی یاساکه‌ش بکرێت، هه‌ر له‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای ئێمه چۆن بیر ده‌کاته‌وه؟ ده‌سه‌ڵاتی ئێمه چۆن ده‌سه‌ڵاتێکه و دیدی بۆ چاکسازی چۆنه؟ ئه‌گه‌ره‌کان و سروشتی ئه‌و به‌رهه‌ڵستیه چیه و چۆنه که دژی ده‌سه‌ڵات هه‌یه. من له‌ناو هه‌موو ئه‌وانه‌دا سێ تێبینی تۆمار ده‌که‌م: یه‌که‌م: بابه‌تی خانه‌نشینی و مووچه‌ی په‌رله‌مانتار به‌شێکی بچووک و لاوه‌کی یاساکه بوو، به‌ڵام هه‌موو سه‌رنجه‌کان خرانه سه‌ر ئه‌و بابه‌ته، له‌کاتێکدا ئه‌وانه‌ی پێیان ده‌ڵێن 'پله‌باڵا' به هه‌زارانن، ئه‌وانه‌ی به نایاسایی خانه‌نشین بوون به هه‌زارانن، ئه‌وانه‌ی به نایاسایی پله‌یان له به‌شی سه‌ربازی بۆ به‌رزکراوه‌ته‌وه به هه‌زارانن، ئه‌وانه‌ی دوو مووچه و سێ مووچه‌یان هه‌یه به هه‌زارانن و هه‌موو ئه‌وانه له یاساکه‌دا هاتوون و ئه‌گه‌ر یاساکه جێبه‌جێبکرێت هه‌نگاوێکی بچووک، به‌لام گرنگه به‌ره‌و پێشه‌وه. نه‌بوونی ستراتیجێکی شیته‌ڵکاری دروست بۆ یاساکه هێنده‌ی له سۆشیال میدیادا ژاوه‌ژاوی دروست کرد هێنده که‌شوهه‌وایه‌کی بۆ گفتوگۆی لۆژیکی دروست نه‌کرد که زۆر پێویست بوو ئه‌و گفتوگۆیه بکرێت. دووه‌م: هه‌موو توڕه‌یی ئه‌و که‌سانه‌ی نادادیان به‌رانبه‌ر کراوه ڕوبه‌رووی په‌رله‌مان کرایه‌وه و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و ده‌زگاکه بوو به به‌رخی قوربانی. هه‌موو فۆکه‌س خرایه سه‌ر ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانانه که هه‌ندێکیان به دڵسۆزی و هه‌ندێکیان به ناچاری شانییان دابووه به‌ر کارێکی باش. ئه‌گه‌ر حکومه‌ت ئه‌و پرۆژه یاسایه‌ی ئاراسته‌ی په‌رله‌مان نه‌کردایه و په‌رله‌مان دوای وتوێژ و ده‌ستکاری په‌سه‌ندی نه‌کردایه، هیچ که‌سێک نه‌بوو ملیان بگرێت و وایان لێبکات ئه‌و کاره بکه‌ن و ئێستا که‌ش‌وهه‌واکه کش‌ومات بوو و وه‌کو جاران ئه‌وان و هه‌زاران که‌سی دیکه به پاره‌یه‌کی زۆر خانه‌نشین ده‌بوون. خه‌ڵکانێکی زۆر به ناووردکاریی و هه‌ندێک ناوه‌ندیش له‌ که‌سانی موفته‌خۆری به‌شی پشتپه‌رده‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ دوورخستنه‌وه‌ی سه‌رنج له‌سه‌ر خۆیان و گه‌نده‌ڵی و تاڵانکاریه زه‌به‌لاحه‌کانی شه‌وێکیان که به قه‌ده‌ر مووچه‌ی ساڵێکی هه‌موو ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ده‌بێت، به ئه‌نقه‌ست که‌شێکیان خولقاند هه‌موو ڕمه‌کان روویان له په‌رله‌مان بێت. به‌مه‌ش هه‌م خۆیان لێسایه‌وه و پاڵیاندایه‌و‌ هه‌م هێنده‌ی تر ئه‌م ده‌زگایه‌ی وڵاتی ئێمه‌یان سووک کرد. سوککردنی داموده‌زگاکان به گشتی و په‌رله‌مان خراپترین کارێکه بکرێت، چونکه ئه‌گه‌ر له کۆمه‌ڵگای دامه‌زراوی خۆرئاوا داموده‌زگاکان توندو تۆکمه‌ بن و بوونی دیدێکی کافکایی دژی داموده‌زگا و بیرۆکراسیه‌ت پێویست بێت، ئه‌وا بۆ وڵاتی ئێمه بێنرخکردنی په‌رله‌مان ئاوێکه ده‌ڕژێته ئاشی فه‌وزا و ئه‌و میرانه‌ی جه‌نگ که قازانجیان له بێسه‌روبه‌ره‌یی و نه‌بوونی داموده‌زگای چاودێریدایه. له هه‌موو ئه‌وانه‌ش بترازێت، که‌سانێک هه‌ن ڕه‌نجی فه‌رهادیان دا بچنه په‌رله‌مان و به‌هه‌ر هۆیه‌ک بوو نه‌یانتووانی بچن، ئێستا به‌و ده‌زگایه ده‌ڵێن گه‌وڕ و ته‌ویله، که‌سانێکی دیکه حه‌وت ساڵه زیاتر له شه‌ش ملیۆنی خانه‌نشینی وه‌رده‌گرن ئێستا هاواریان لێهه‌ڵساوه و باسی نادادی ئه‌م یاسایه ده‌که‌ن. به‌ڕاست ئه‌گه‌ر ئه‌وه مۆڕاڵی ئه‌و که‌سانه بێت که تازه به تازه بیریان که‌وتۆته‌وه نادادی هه‌یه، ئه‌وه مۆڕاڵی ئه‌و که‌سانه بێت ئه‌گه‌ر خۆیان له په‌رله‌مان بن په‌رله‌مان باشه و دنیا عه‌یبی نییه، ئه‌گه‌ر خۆیشیان له‌وێ نه‌بن ئه‌وا په‌رله‌مان ته‌ویله‌یه، ئه‌و ده‌بڵ مۆڕاڵیه بابه‌تێک نییه وامان لێبکات دووباره به پێناسه‌کردنه‌وه‌ی چه‌مکه‌کاندا بچینه‌وه؟ سێیه‌م: دژایه‌تی یاساکه له چه‌ند ئاراسته‌یه‌که‌وه ده‌هات، هه‌ندێکیان ئاشکراو هه‌ندێکیان په‌نهان. ئاشکراکه هه‌ندێک که‌س و هاوڵاتی دڵسۆز بوون که بێدادی هاواری لێهه‌ڵساندبوون و ده‌یانه‌ویست تووڕه‌یی خۆیان ئاراسته‌ی لایه‌نێک بکه‌ن، بێوه‌یترین ده‌زگاش په‌رله‌مان بوو ئه‌و ڕق و تووڕه‌ییه‌ی خۆیانی پێدابمرکێننه‌وه، ئه‌م ئاراسته‌یه سه‌ره‌ڕای بێسوودیه‌که‌ی به‌ڵام هێشتا ئاساییه، ئاراسته‌یه‌کی دیکه چه‌ند ئه‌ندام په‌رله‌مانێکی پۆپۆلیست بوون که هه‌ندێکیان بێڕوئیا بوون و هه‌ندێکی دیکه‌یان بۆ وه‌به‌رهێنانی سیاسی له ئاینده‌دا ئه‌و ژاوه‌ژاوه‌یان دروست کردبوو، ئه‌م ئاراسته‌یه‌ش سه‌ره‌ڕای زیانه‌کانی بۆ فه‌زای سیاسی ته‌ندروست به‌ڵام دیسانه‌وه شتێکی زۆر سه‌یر نییه. له هه‌مووی ترسناکتر که زۆر که‌س لێی بێئاگا بوون ئه‌و ئاراسته‌یه بوو که له ژێره‌وه له‌لایه‌ن هه‌ندێک ده‌زگا و ناوه‌نده‌وه ده‌جوڵێنرا چونکه که‌سانێکی زۆری مشه‌خۆر له‌و یاسایه زیانمه‌ند ده‌بن (دیسانه‌وه ئه‌گه‌ر یاساکه جێبه‌جێبکرێت)، هه‌روه‌ها رسواکردنی ده‌زگایه‌کی چاودێری وه‌کو په‌رله‌مان له قازانجی ئه‌و ناوه‌ندانه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی حوکمی میلیشیایی و بێیاسایی خۆیان درێژبکه‌نه‌وه.

      محەمەد عەلی دروشمی سەرەكیی پارتی دیموكراتی كوردستان لە كۆتا ھەڵبژاردندا، بریتی بوو لە كوردستانێكی بەھێز، ئەمە لە كاتێكدا بوو كە كوردستان تازە بەتازە لە شۆكی پیلانی لەنێوبردنی ھەرێم لە شازدەی ئۆكتۆبەردا دەردەچوو، ھاوكات قەیرانی دارایی ھێشتا كاریگەریی ھەر مابوو، بۆیە زۆرێك ھەبوون بەرزكردنەوەی ئەم دروشمەیان بە ناواقیعی ھەژمار دەكرد، بەڵام لە ئێستادا بە كردار و بە بەرچاوی ھەموو لایەكەوە پێگەی كوردستان زۆر لە جاران بەھێزتر بووە. لە ڕووی دیپلۆماسییەوە، كوردستان كرانەوە و گەشانەوەی زۆری بەخۆیەوە بینیوە لەسەر ھەردوو ئاستی جیھانی و ھەرێمی، بە شێوەیەك لە ماوەی ڕابردوودا وەزیرانی دەرەوەی (ڕووسیا و قەتەر) بۆ یەكەمجار سەردانی كوردستانیان كرد، لەلایەكی ترەوە كاتێك سەدای پێكدادانی سەربازیی نێوان ئەمەریكا و ئێران لە ناوچەكەدا بەرز دەبوویەوە و گرژییەكانی بەغدا گەیشتە ئاستێك مەترسی لەسەر باڵیۆزخانەی وڵاتان دروست كرد، زۆرینەیان كارمەندانیان گواستەوە بۆ ھەولێر، ئەمەش بە واتای باوەڕبوونی وڵاتان دێت بە توانای حكومەتی ھەرێم لە بەرامبەر بێئومێدبوونیان لە دەسەڵاتدارانی بەغدا، لە پێش ھەموویانەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا گشت كاروبارەكانی لە ڕووی دیپلۆماسی و سەربازییەوە لە ھەلێرەوە ئاراستە دەكات. تایبەت بە پەیوەندیی نێوان بەغدا و ھەرێم، كابینەی نۆیەم تایبەت بە پرسی بودجە و كێشە ھەڵپەسێردراوەكان توانی بگاتە جۆرێك لە ڕێككەوتن لەگەڵ بەغدا، ئەگەرچی واژۆ نەكرا، بەڵام كاریگەریی ڕاستەوخۆی ھەبوو لەسەر دڵنیاكردنەوەی خەڵكی كوردستان و مسۆگەركردنی مووچەی فەرمانبەران، ئەمە لە كاتێكدایە دروستكردنی كەشێكی ئارام لە پەیوەندییەكانی ھەردوولا، بوار بۆ ھەرێم دەڕەخسێنێت بۆ گەشەسەندنی زیاتر  لە ڕووی ئابووری و ئاوەدانییەوە، ھاوكات یارمەتیدەر دەبێت بۆ ڕاكێشانی سەرنجی كۆمپانیا بیانییەكان بۆ ئەوەی ڕوو لە كوردستان بكەن بە مەبەستی وەبەرھێنانی زیاتر. لە ڕابردوودا و بە درێژایی ماوەی حكومڕانیی كوردی لە باشوور، گەندەڵی و نایەكسانی سیمایەكی نەشاز بووە بەرۆكی گرتووە، بەڵام خاڵی ھەرە سەرەكی  لە بەرنامەی كاری سەرۆكوەزیران بریتی بوو لە بەگژداچوونەوەی گەندەڵی و جێبەجێكردنی پرەنسیپی یەكسانی لە نێوان ھاوولاتیاندا، ھەنگاوەكانی كابینەی نۆیەم بە ئاراستەی نەھێشتنی ئەم دیاردەیە ڕوونە، ھاوكات تێپەڕاندنی یاسای چاكسازی بە ھەماھەنگیی ھەرسێ ھێزە سەرەكییەكە بە مانای ئەوە دێت كە حكومەتی ھەرێم بەرەو ئاراستە دروستەكە هەنگاو دەنێت، بە جۆرێك بەدیھێنانی یەكسانیی كۆمەڵایەتی، ڕۆڵی كاریگەر دەبینێت لە ئاشتكردنەوەی نێوان حكومەت و جەماوەر. لەسەر ئاستی ناوخۆییدا جۆرێك لە سەقامگیریی سیاسی و ئەمنی ھاتۆتە كایەوە، كە ھاوكار بووە لە نزیككردنەووەی ھێزە سیاسییە سەرەكییەكانی كوردستان، ئەمەش لە یەكھەڵوێستیی كوتلە كوردییەكان لە بایكۆتكردنی كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بە ڕوونی دەركەوت، لەم بارەیەوە ناكرێ ھەوڵەكانی سەرۆكی ھەرێم نادیدە بگیرێت لە كۆكردنەوە و دروستكردنی یەكھەڵوێستیی نێوان ھێزە سیاسییەكانی كوردستان، بە جۆرێك پێگەی ھەرێمی بەرامبەر بەغدا بەھێز كردووە و كوردستانیشی وەك دوورگەیەكی ئارام لێ كردووە كە ببێتە جێگەی سەرنجی وڵاتان و وەك نموونەیەكی سەركەوتوو چاوی لێ بكەن.و چاوەڕوانیی ئەوەیان لە ھەرێم ھەبێت ڕۆڵ بگێڕێت لە ھێوركردنەوەی بارگرژییەكان.

 رێبوار کەریم وەلی   (1) یەكێك لە مەرجەكانی بەشداریكردنی بزووتنەوەی گۆڕان لە كابینەی نۆیەمدا ئەوە بوو كە حكومەت دەبێ لە ماوەی شەش مانگدا یاسای چاكسازی لە خانەنشینی، مووچە و دەرماڵە لە پەرلەمان تێپەڕێنێ. رەنگبێ پەلەپەلی حكومەتیش بۆ تێپەڕاندنی ئەو یاسایە، بەشێكی بۆ ئەوە بووبێت كە گۆڕان لەو ئیحراجییە سیاسی و ئەخلاقییەی بەرەوڕووی دەبووەوە رزگار بكات. نزیكەی شەش مانگ بەسەر تەمەنی كابینەی حكومەتدا تێپەڕی و نوێنەرانی گۆڕان لە حكومەت و پەرلەمان، دەبوو بە دەستكەوتێكی ناچیزیش بێت، پاساوێكیان بۆ دەنگدەرانیان هەبێ.   پارتی عاقڵانە و بەبێدەنگی تۆپێكی ئاگری هەڵدایە ناو كۆشی پەرلەمانتارانەوە و خۆیشی لە دوورەوە سەیری پێكهەڵپژان و دەمەچەقێی پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی دەكرد. تێكەڵكردنی ئیمتیازاتی خانەنشینیی پەرلەمانتاران لەگەڵ خانەنشینانی دیكە بووە هۆی ئەوەی بە درێژایی چەند هەفتەی رابردوو هەموو فۆكەسەكە بكەوێتە سەر خانەنشینیی پەرلەمانتار كە دەكرا دواتر بە یاسایەكی تایبەت ئەو مەسەلەیە ببردرایە پەرلەمان. چونكە بەشێكی زۆری پەرلەمانتاران (نەوەی نوێی لێدەرچێ) ئەوەندەی لە فكری خانەنشینیی خۆیاندا بوون، هێندە لە خەمی چینی كەمدەرامەتی وڵاتدا نەبوون كە دەبوو یاساكە ئاستی بژێویی ئەوان بەرزتر بكاتەوە.   تێكڕای مووچە و خانەنشینیی پلە باڵاكان لە كۆی 894 ملیار دیناری مووچە و دەرماڵە و خانەنشینی نزیكەی 8 ملیار دینارە كە لە باشترین حاڵدا نیوەی ئەو پارەیە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت و رەنگبێ لەوەی كە دەمێنێتەوەش بە هەمووی 15 تا 20 ملیار دینارێك بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت، هەر بۆیەش ئۆپۆزیسیۆن دەنگی پێنەدا، چونكە پێیانوابوو چاكسازییەكە لە خزمەت خەڵكی كەمدەرامەت نییە.   راستییەكەی هەڵسەنگاندن بۆ گرنگیی یاساكە كاتێك مەنتقی و جێگەی بڕوا دەبێ كە حكومەت توانیبای قڕووش بە قڕووشی داهاتەكانی و پێبەخشراوەكانی خۆیشی بخاتەڕوو، چونكە تا ئێستاش (بە پێچەوانەی یاساكەی پێشوو لە كابینەی هەشتدا) بە روونی دیار نییە بەو چاكسازییە، چ مەبلەغێك پارە دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت؟   ئەو یاسایە گۆڕان رزگار ناكات، چونكە نامەی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا بۆ فراكسیۆنی گۆڕان لە 2012 بە روونی داوا لە پەرلەمانتارانیان دەكات هەموو جۆرە خانەنشینییەك رەتبكەنەوە، بەڵام ئێستا كە گۆڕان وەك شەریكی حكومەت تەپڵی سەركەوتن (سەركەوتنێك كە نە هی ئەوانە و نە هی یەكێتیش) بۆ كەمكردنەوەی خانەنشینی بۆ 50% لێدەدات، دەبێ بزانن كە تەنیا مەكرەمەیەكیان وەرگرتووە.   گەردەلوولە زەردەكەی ناو یەكێتی   (2) لە دوای كۆنگرەوە، یەكێتی قوفڵ بووە. ئەنجامی دەنگدانەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی سەركردایەتی و ئەو پەلەپڕوزێیەی بۆ تێپەڕاندنی كۆنگرەیەكی سەركەوتوو هەبوو (تەبعەن وەك تەحەددایەك بۆ ئەوانەی دەیانگوت یەكێتی كۆنگرەی پێ نابەسترێ)، وایكرد كۆمەڵێك خاڵی جەوهەری كە هەرە گرنگەكەی پەیكەری ئیدارەدانی یەكێتی، دەسەڵات و پەیوەندیی ئۆرگانەكان بوو، نادیدە بگیرێت. ئەگەرچی لە كۆنگرەدا بە زۆرینەی دەنگ بنەماكانی پەیڕەوی ناوخۆ و هەیكەلیەتی ئیداریی یەكێتی لە ئەنجوومەنی باڵای سیاسی و سەركردایەتیی حزبەكە پەسەند كران، بەڵام شەیتان لە وردەكاریەكاندایە!   پێناچێ پارتی بەو پێكهاتە نوێیەی یەكێتی خۆشحاڵ بێت، بۆیە بەشێك لە سەركردایەتیی یەكێتی پێیانوایە موبارەكە نەكردنی پارتی و ئەو موقاتەعە سیاسییەی لە نێوان دوو حزب و دوو سەركردایەتیدا روویداوە، نیشان دەدات كە پارتی حەز دەكات بتوانێ رێچكەی هەندێك لە پێشهاتەكان بە شێوەیەك بگۆڕێ یەكێتی قەت نەتوانێ ببێتەوە بە یەكێتییەكەی جاران. هاوكات فاكتەری لەناوچوونی قاسم سلێمانیش تا راددەیەكی یەكجار زۆر كاریگەری بەسەر هاوكێشە ناوخۆییەكانی یەكێتییەوە هەبووە. بۆیە ئەو جەمسەربەندییەی ئێستا لەناو یەكێتیدا درووست بووە، جەمسەری یەكەم كە بریتین لە كۆسرەت رەسوڵ و كەركووكییەكان و، جەمسەری دووەمیش ماڵباتی تاڵەبانی، شێخ جەنگی و برایم ئەحمەد، كارتەكانیان خستووەتە سەر مێز. رەنگبێ هەردوولا لەسەر دانانی سەرۆكی ئەنجوومەن (بۆ بەرهەم ساڵح) هاوڕا بن، بەڵام ماڵباتی تاڵەبانی داوای دوو جێگر (لاهوور و بافڵ) و بەرەكەی دیكەش داوای چوار یان پێنج جێگر دەكەن. رەنگبێ پارتیش لەدەرەوەڕا پێی باش بێت تەنیا یەك جێگر هەبێت كە ئەویش یەكێك بێ لە كوڕەكانی تاڵەبانی، بە تایبەتیش ئەگەر قوباد بێت.   كۆنگرەی (ئاسایی)ی پارتی   (3) پار و ئەمساڵ، بەشی زۆری حیزبەكانی كوردستان بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنە گشتییەكانی بەغدا بێبەش نەبن، كۆنگرەیان بەست. ئەخیرەن پارتیش بڕیاری دا لە نێوان مانگی 6 بۆ 10 كۆنگرە ببەستێ. ئەوەش دەریدەخات كە جارێ تا دوای مانگی شەش هیچ هەڵبژاردنێك ناكرێ. پارتی نزیكەی نۆ ساڵە كۆنگرەی نەبەستووە و بەهەمان ئەندازەش سەركردایەتی و مەكتەب سیاسییەكانی پیر بوونە و پێویستی بەوەیە ناوماڵی خۆی بتەكێنێ. هاوكات هەڵسەنگاندنیش بۆ ئەدای ئەوانە بكات كە نۆ ساڵ پێش ئێستا هاتنە نێو سەركردایەتییەوە. ئەزموونی پیرەكان و تین و توانای گەنجەكان، لە چەند هەڵبژاردنی رابردوودا، رەنگدانەوەی هەبووە لە هەڵكشانی دەنگەكانی پارتی. تا ئەو راددەیەی كە لە هەڵبژاردنەكانی 2018 دا بەبێ ركابەرەكانی توانای پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی هەبوو.   بە دڵنیاییەوە ئەم كۆنگرەیەش جیلێكی نوێ لە سەركردایەتی و بەرپرسیارێتی لە ئۆرگانەكانی پارتی دێنێتە پێشەوە. جیلی كۆنگرەی 13 دەبن بە پیرەكان و پیرەكانی ئێستاش، بەشی زۆریان رەنگبێ لە بارەگای بارزانییەوە درێژە بەكاری سیاسییان بدەن. هیچ موفاجەئەیەك لە كۆنگرەی پارتیدا روونادات، چونكە لەناو پارتیدا هیچ تێرمێك بەناوی (موفاجەئە) نییە و هەمووی یەكسانە بە (ئاسایی).

پەیكار عوسمان  حەقیقەت هەموو وێنەکەیە. هەر ئەو دیوە نیە کە لە منەوە دیارە، ئەوەشە کە لە تۆوە دیارەو من نایبینم. هەر ئەوە نیە کە بۆت باشەو حەزت لێیەتی، ئەوەشە کە بۆت خراپەو حەزت لێ ی نیە. چاکسازی هەر ئەوەنیە کە لەم یاسایەدایە، زۆر شتی تر هەن کە چاکسازین و لەم یاسایەدانین. یاساکەش هەر ئەو مادە خراپە نیە کە تۆ بەرژەوەندیت وایە بەس ئەوە زەقکەیتەوە، بەڵکو مادە باشەکانیشە کە باسی ناکەیت. هەر ئەو مادە باشانەش نین کە باسئەکرێن، بەڵکو مادە خراپەکانیشە. تەنانەت مادە باشەکانیش لەوەدا خراپن کە ئەکرا باشتربن. تەنانەت مادە خراپەکانیش لەوەدا باشن، کە لە هیچ یان لە دۆخەکەی پێشوو باشترن. یەعنی حەقیقەت ڕێژەکاری و وردەکارییە، نەك لە گۆترە زەڕبلێدان و سەحلێدان. حەقیقەت چوونە ژوورەوەیە بۆ ناو ماڵەکە، نەك ئەوەی لە دەرەوە بوەستیت و بە دافعی حەز، یان لەسەر قسەی ئەم و ئەو، گوڵی تێگریت یان ئاربیجی پێوەنێیت! حەقیقەت ئەوەیە کە عەزێت بکێشی و تۆ بچیت بەدوای وێنەکەدا، نەكئەوەی چاوەڕێکەیت ڕاگەیاندن بۆتی بێنێ و پیشانتی بدا. چونکە ڕاگەیاندن وێنەکە ناگەیەنێ، وێنەکە دائەڕێژێتەوە، لەداڕشتنەوەشدا وێنەکە بارگاوی ئەبێ بە ئەجنداو بەرژەوەندییەکان، لێرەشەوە حەقیقەت هەمووی یان بەشێکی ونئەبێت. تۆ کە لە شەڕەکەدایت و تەرەفیت، ئێمە ناکرێ حەقیقەت لە تۆ وەرگرین و لەچاوی تۆوە، تەنیا دیوێکی شتەکان ببینین. بەڵکو ئەبێ بە چاوی خۆمان سەیری هەموو وێنەکە بکەین و حەقیقەت لە عەقڵی خۆماندا ساغبکەینەوە. تۆی پەرلەمانتار یان تۆی حیزبیی، نوێنەری لایەنەکەی خۆتی لە شەڕەکەدا، نەك وتەبێژی حەقیقەت. ئێمە ئەبێ تۆش بخەینەوە ناو وێنەکە، نەك ئەوەی تۆ لە وێنەکە بێیتە دەرەوەو چاوی ئێمە بدزیت! پێشئەوەی چاکسازیی ماڵی و ئیداریی بکەین، ئێمە ئەبێ چاکسازی ئەخلاقی و عەقڵیی بکەین. عەقڵ و ئەخلاق پێمان ئەڵێ، کە پێویستە هەر شتێك بکەینە دەرفەتی کۆبوونەوە بۆ تەحقیقی خزمەتی گشتی. نەك ئەوەی هەر شتێك بکەین بە دەرفەتی پەرتبوون بۆ تۆمارکردنی گۆڵە بچوکە کەسی و حیزبییەکان. منو تۆی گەمژەش با واز لەوە بێنین، بە فیکەی ئەم بکەوینە پیاهەڵدانی شتێك، یان بە فیکەی ئەو بکەوینە ڕشانەوە بە شتەکەدا. ئەمە هەردوکی لێخوڕینی ئێمەیەو لە هیچ حاڵەتێکیاندا خۆتت لێنەبێ بە پاڵەوان و ئەوت لێببێ بە کۆیلە! لێرەدا تۆش هەروەکو ئەو، کۆیلەی ناعەقڵانییەتی خۆتی. ئەو بێ بیرکردنەوە سەح لێدا، یان تۆ بێ بیرکردنەوە زەڕب لێدەیت، هەردوکی یەك عەقڵەو موجەب و سالبی هەمان گەمژەییە! هەڵوێستی دروست و عەقڵانی، ئەوەیە کە پشتمان ڕاستکەینەوەو خۆمان بڕۆین بۆ حەقیقەتی شتەکان، نەكئەوەی ئەوان لێمانخوڕن بەلای هەوای خۆیاندا. "هەڵوێستی ئازاد" ئەوەیە کە جورئەتی مواجەهەی حەقیقەتمان هەبێ، ئەگەرچی لەگەڵ حەزو بەرژەوەندیشمان نەیەتەوە. نەكئەوەی دیلی ڕق و حەزو بەرژەوەندییەکانمانبین و شتەکان بەوانە بپێوین. چرایەك ئەتوانێ تاریکی ژوورێك ڕووناكبکاتەوە، بەڵام هەموو تاریکی ژوورەکە ناتوانن چراکە بکوژێننەوە. یەعنی بڕێك گەشبین و ژیاندۆستبەو دیوی باش و خراپ هەردوکی ببینە، بەڵام بە پۆینتێکیشبێ، فەزڵی دیوە باشەکانی شتێك بدە بەسەر دیوە خراپەکانیدا، چونکە بوونی تروسکاییەك باشترە لە تاریکییەکی تەواو. سروشتی ژیان گەشەسەندنەو سروشتی گەشەسەندنیش کەموکوڕییەو شتەکان ناتوانن گەشەبکەن ئەگەر پێرفێکت و بێ کەموکوڕی بن! یەعنی کەموکوڕی شتێکی بەردەوامەو چاکسازیش پرۆسەیەکی بەردەوامە. تەنانەت ئەوەشی کە بۆ ئەمڕۆ بێ کەموکوڕییە، بۆ سبەینێ و پێداویستییەکانی سبەینێ، کورتئەهێنێ و دیسان هەر پێویستی بە چاکسازییەو فیلمەکە بەردەوام دووبارە ئەبێتەوە. یەعنی یەکەم واز لە وەهمی پێرفێکتیی بێنە. دووەمیش لەبەر کەموکوڕی زەڕب لە شتەکە مەدە، چونکە شتێك نیە بێ کەموکوڕی و خودی کەموکوڕی بەشێکە لە پێکهاتەی شتەکان! دواجار ئەوەی کە باشە لە یاساکەدا، بە ڕێکەوتنی هەمووان و بە کاری دەستەجەمعی کراوە. ئەوەشی کە نەکراوە بە فشەی هیچ پاڵەوانێك ناکرێ و لە قۆناغێکی تردا، دیسان هەر بە کاری دەستەجەمعی و بە هەمووان چاکئەکرێ! بۆیە واز لە وەهمی پەرتەکان و دابەشکردنەکانی باش و جاش و بەرەی گەندەڵ و بەرەی گەل بێنە، چونکە پەرتبوون بەرهەمدارنیە، دواجار هەر کۆبوونەوەیە کە بەرهەمدارەو شتێکی لێ سەوزئەبێ و قۆناغێك بەرزئەکاتەوە بۆ قۆناغێکی تر، لەکاتێکا پەرتبوون هەر مانەوەیە لە هەمان قۆناغدا. (بۆ ئەوەی کە باشەو دەسکەوتە لە یاساکەدا، سوپاس بۆ هەموو پەرلەمانتاران. بۆئەوەشی کە باش نیەو خراپە، ئەبێ هەوڵبدەین و خەبات بکەین لە قۆناغێکی تردا ئەویش چاکبکرێ.) دواجار ئەمەیە کە بۆ منو تۆی هاوڵاتی گرنگە، نەك ئەوەی کێ پاڵەوانەو کێ پاڵەوان نیە! چەقی مەوزوعەکە ژیانی ئێمەیە نەك پاڵەوانیی پاڵەوانەکان! پاڵەوان تەنیا ژیانی خۆی ئەگۆڕێ، ئەویش لەسەر حسابی مەستبوونی ئێمە بە چیرۆکی پاڵەوانێتی! بەڵام لە دۆخی ناپاڵەوانی و لە کاری پێکەوەییدا، ئەشێ شتێك لە ژیانی گشتیی بگۆڕێت. بۆیە لایەنگری پێکەوەیی و ژیانی خۆتبە، نەك لایەنگری فسفس پاڵەوان و سەروەرییە بچوکەکانی ئەموئەو. لە "پێکەوەیی" مەبەستم لێکچوون و سڕینەوەی جیاوازییەکان نیە، مەبەستم جیاوازییە بۆ دۆزینەوەی خاڵی هاوبەش، نەك جیاوازی لەپێناو جیاوازی. ئێمە ئەبێ تێبگەین، جیاوازیی بەتەنیا خۆی ڕووداوە گرنگەکە نیە، بەڵکو (جیاوازیی+خاڵی هاوبەش) ئینجا ئەبێتە خاڵی وەرچەرخانی گۆڕانکاریی. جیاوازەکان لە خۆیاندا بەرهەمدارنین، لەوێدا بەرهەمدارن، کە لە خاڵی هاوبەشدا لەیەکبدەن. لێرەشەوە ئیتر سیاسەت بۆ گفتوگۆو کاری پێکەوەییە نەك بۆ ڕق و پەرتبوون. نەك هەر ئەم یاسایە بەڵکو کۆی سیاسەت، بۆ منو تۆی هاوڵاتی، ئەونە گرنگە کە چەنێك بەرژەوەندی گشتی تێدایە، نەكئەوەی چەنێك فڵان بکا بە پاڵەوان و فیسار ڕسوا بکات! ئاخر پاڵەوانێتی ئەم و ڕسوایی ئەو چ پەیوەندی بە ژیانی هاوڵاتییەوە هەیە، تا لە شتەکان، هەر ئەوەی بۆ گرنگ بێت؟! ئێستا ئێمە لەو دۆخەداین، کە لە هەر شتێك خودی شتەکەمان بۆ مەوزوع نیە، ئەوەمان بۆ مەوزوعە چۆن ئەو شتە بکەینە کەرەستەی شکاندنی ئەم و کەرەستەی فووتێکردنی ئەو. دەی ئەمە نەخۆشییەو بۆ چاکبوونەوەش، پێویستە بچینە سەر خودی بابەتەکان، نەك ئەوەی بچینە سەر شەڕو بابەتەکەش بکەینە کەرەستەی شەڕەکە! تەخەلوف و دواکەوتویی، مانەوەیە لە دۆخی شەڕو فەرامۆشکردنی بابەت. پێشکەوتن و گەشەکردن، ئەوەیە کە لە شەڕەکان گەڕێین و بچینە سەر خودی بابەتەکان. هەر لەناو فرێندەکانما، ڕەنگە هەزار کەس قسەی لەسەر ئەم یاسایە کردبێ. دەی لەو هەزارە دووان سیانێکی قسەی لەسەر خودی یاساکەو ناوەڕۆکەکەی کردوە، ماباقی خەریکی شەڕەکەیەو مادەیەك ئەهێنێ دیفاع و هجومی پێئەکا! خەبات و هەموو فاکتەرەکان پێکەوە، هەر بەشی ئەونە چاکسازیی کردوە. بۆئەوەی لە داهاتوودا چاکسازییەکی زیاتربکەین، ئەبێ چاکسازی لە خەبات و فاکتەرەکاندا بکەین. لێرەشدا پیاچوونەوە بە خۆمان و تووڕدانی عەوامسازی و پاڵەوانبازی، باشترین کارە بۆ داهاتووی خۆمان و بۆ داهاتووی چاکسازیی! گەندەڵی دەردی گەورەی ئێمەیە، بەڵام جەهل دەردێکی گەورەتری ئێمەیەو گرنگە تێبگەین، کە شەڕی گەندەڵی بە پۆپۆلیزم ناکرێ و پۆپۆلیزمیش دەردێکی تری ئێمەیە نەك دەرمانەکە. پۆپۆلیزمیش خۆی فەسادێکی ترە نەك کەرەستەی دژایەتی فەساد! شەڕی فەساد ئەبێ ڕاستەقینەبێت، پۆپۆلیزمیش نمایشی شەڕی فەسادە. لەبەرئەوەشی ڕاستەقینەی شتێك و نمایشی شتێك دوو شتی جیان، ئیتر سیماو لێکەوتەکانیشیان جیان. مەسەلەن شەڕی فەساد، کارکردنە لەسەر گەندەڵی دەرخستن بە ئامانجی چارەسەر. بەڵام نمایشی شەڕی فەساد، کارکردنە لەسەر خۆدەرخستن و بەئامانجی بوون بە پاڵەوان. مەسەلەن شەڕی فەساد، پێش "ئەو" کارکردنە لەسەر خۆت و ئەوەیە کە خۆت فاسد نەبیت. بەڵام نمایشی شەڕی فەساد، بازدانە بەسەر خۆتداو یەکسانکردنی گەندەڵییە بەو. هەر ئەمەش فەسادێکە بۆ خۆی، چونکە بچوكکردنەوەی فەساد لەودا، فەرامۆشکردنی فەسادە لە غەیری ئەودا. مەسەلەن شەڕی فەساد، ئەچێتەوە سەر کاری دەستەجەمعی و ئاشتی کۆمەلایەتی، چونکە ئامانج چاککردنەو گرنگ نیە کێ چاکیکات، گرنگ ئەوەیە چاکبکرێ. ئەمەش پێویستی بە ڕق ڕشتن نیە! بەڵام نمایشی شەڕی فەساد، ئەچێتەوە سەر پەرتکردن و تێکدانی ئارامی، چونکە ئامانج چاککردن نیە، ئامانج خۆ بەپاڵەوانکردن و ئەو بەشەیتانکردنەو لێرەشەوە ڕق ڕشتن ئەبێتە چەکی کاریگەری شەڕەکەو شیرازەی کۆمەڵگاو دەروونی ئینسانەکان ئەشێوێ. ئیتر شەڕی فەساد، بە دەنگهەڵبڕینێکی کەم، ئەشێ کارێك بکاو نمایشی شەڕی فەساد، بە دنیایەك فەوزا هیچت بۆ ناکاو خۆشی ئەبێت بە کێشەیەکی تر. جا ئەگەر کێشەی ئێمە گەندەڵییەو قەرارە شەڕی گەندەڵی بکەین، ئەبێ سەرەتا شەڕی پۆپۆلیزم بکەین، بۆئەوەی نمایشی شەڕەکە کۆتایی بێ و ڕاستەقینەکەی دەستپێبکات. بە ڕێژەیی یاساکە باشەو شتی باشی تێدایە، هەڵوێستی دروست ئەوەیە، بەڵێ بۆ یاساکە بکەیت و نەخێر تەنیا بۆ مادە خراپەکە بکەیت. نەكئەوەی یاساکە کورتکەیتەوە لە مادەیەکیدا. ئەگەر پەرلەمانتارێك یان فراکسیۆنێكیش، لەگەڵ ئەوانیتردا بەڵێ ی بۆ یاساکەو مادە باشەکان کردووەو دواتر خۆشی بەجیا، خانەنشینییەکە ڕەتکاتەوەو بە ناڕەواو ناعەدالەتی بزانێ. ئەوە هەڵوێستە دروستەکەیە، چونکە لە هەردو مەوقیعەکەدا لەگەڵ چاککردندایە. (بەڵام ئەوەی کە مادە باشەکان بکەیتە پاساوی وەرگرتنی خانەنشینی، یان خانەنشینی بکەیتە پاساوی ڕەتکردنەوەی کۆی یاساکەو مادە باشەکان.) ئەمە لەڕاستیدا هەردوکی یەك شتەو فەرقێکی ئەوتۆی نیە، چونکە تەنیا لە دیوێکدا لەگەڵ چاککردندایت نەك لە هەردوکی. چاکەویستیی ڕاستەقینەش ئەوەیە کە بەش ناکرێ، کە بەشتکرد، ئیتر ئەوە شتی ترە نەك چاکەخوازیی! ئیتر ئەوە بەشی هەڵخەڵاتاندنی هەموو ئەوانیتریش بکات، هێشتا یەکێك هەر ئەمێنێتەوە کە ڕاستی مەوزوعەکە ئەزانێ، ئەو کەسەش خۆتی! زۆر شت هەیە، ئەشێ جوڵەیەکی سیاسی جوانبێت، بەڵام ناشێ ئەخلاقێکی سیاسی جوانبێت. یەکەمیان ئەوەیە کە لە ڕووکەشدا جوانەو دووەمیان ئەوەیە کە لە جەوهەردا جوانە. ئەوەی کە جەوهەرییە، خۆی ئامانجەو لەپێناو شتی تردا ناکرێ. ئەوەی کە ڕووکەشییە، ئەکرێ، بەڵام بۆ ئامانجی تر، نەکئەوەی خۆی ئامانجبێت! لێرەشەوە شتەکە لە ئەخلاقەوە ئەبێتە نمایشی ئەخلاق! من تەنیا لایەنگری ئەخلاقی سیاسیم، نەك جوڵەو نمایشی سیاسی. ئەخلاقی سیاسی ئەوەیە کە دژیەکی و پارادۆکس هەڵناگرێ. بەڵام جوڵەی سیاسی جوان، بە هەرکەس ئەکرێ و گەندەڵێکیش ئەتوانێ نمایشی دژایەتی گەندەڵیت بۆ بکات.

🔹 هەندرێن شێخ راغب    دوو جۆر ئۆپۆزسیۆن لە هەرێمی كوردستان هەیە، یەكەمیان شەقام‌و دەنگی ناڕازی هاوڵاتیان‌و دەستەبژێرێكی رۆشنبیر‌و خوێندەوارو پیشەوەر....هتد، دووەمیان چەند هێزێكی سیاسین‌و لەناو پەرلەمان‌و پرۆسەی سیاسی هەبوونیان هەیە. هەردووكیان بە یەك زمان قسە دەكەن كە بۆچونیان وایە دەستەبژێری حوكمڕانی سیاسی‌و ئیداری گەندەڵن‌و نا عەدالەتی هەیە‌و قۆرغی سەروەت‌و سامانیان كردووە. ئەمەش هۆكاری ناسەقامگیری سیاسی‌و حوكمڕانییە لە كوردستان. لەدایك بوونی پڕۆژەی چاكسازی بۆ گەڕاندنەوەی ئەم متمانە لە دەستچووەیە، ئەم پڕۆژەیە پێش ئەوەی ئابوری بێت،سیاسییە. ئەم بێ قەناعەتیەی خەڵك‌و هێزە سیاسیەكان هەیانە، بە پڕۆژەی لەم جۆرە نەمێنێت.  دەستەبژێری حوكمڕانی‌و سیاسی كە دوو حزبی دەسەڵاتدار نوێنەرایەتی دەكەن، لەرێگای ئەم پڕۆژەیە هەوڵ دەدەن متمانەی شەقام‌و ئۆپۆزسیۆن‌و هێزەكانی دیكە بەدەست بهێنن. جەوهەری پەیوەندی هێزە ناكۆكەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر چاكسازی كردن دروست بووە. بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی پەتی پەیوەندیان ئەم پڕۆژەیەیە، ئەگینا لەروی ئۆرگانی‌و سیاسەت كردن زۆر دژی یەكترن. جیاوازن لەیەكتر. بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان ئارام بێت، دەبێت ئەم پڕۆژەیە جێگای خۆی بگرێت.  لێرەدا دەشێ هەندێك دیوی بابەتەكە بخەینەروو، كاتێك حزبە دەسەڵاتدارەكان دانی پێدا دەنێن كە گەندەڵی‌و ناعەدالەتی هەیە‌و بەخۆیان‌و وەزیرەكانیان‌و فراكسیۆنەكانیان( لەناو هۆڵی پەرلەمان راستەوخۆش دەگوزارێتەوە) قسە لەسەر چاكسازی دەكەن .ئەمە دەرفەتێكی گرنگە بۆ ئەوەی هێزە ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەڵاتدارەكان لەیەكتر نزیك ببنەوە، نەك گرژی دروست بكات. مادام هەموان لەپەرلەمانن، لە تەك یەكترن، پێكەوە باسی چاكسازی دەكەن، كەواتە نابێت گرژی دروست بێت. بۆ نمونە كاتێك لەسەر كەمكردنەوەی موچە زۆرەكان قسە دەكرێت، نەوەی نوێ‌و پارتی دەبێت لەیەكتر نزیك بكاتەوە، نەك گرژی. بەڵام راستیەكەی وەبەرهێنانی سیاسی لەم پڕۆژەیە دەكرێت، نەوەی نوێ‌و یەكگرتوو هەندێ هێزی دیكە دەیانەوێت وەبەرهێنانی سیاسی لەم پڕۆژەیە بكەن، ئەمەش نە گوناهەو نە خراپە‌و حەقی شەرعی خۆیانە، چونكە ئەی بۆچی سیاسەت دەكەن؟ پارتی‌و یەكیەتیش بەهەمانشێوە، بزوتنەوەی گۆڕانیش لەهەموان رژدتر دەیەوێت دوو وەبەرهێنانی لێ بكات یەكەم بۆ كەشوهەوای ناوخۆی بزوتنەوەكە كە متمانەیەك بۆ دەنگدەرو كادیرو سەركردەكانی بگێڕێتەوە، دووەم بۆ هاوڵاتیان‌و دەنگدەرانی كوردستانە.ئەم جۆرە كاركردنە سروشتیە‌و دژی بنەماكانی سیاسەت كردن نیە. بەڵام ئەوەی كە نابێت بكرێتە قوربانی چاكسازی كردنە. رێكخستنەوەی داهات‌و خەرجیەكانە. ئەگەر هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان دەیانەوێت سودمەندی پڕۆژەی چاكسازی بن، دەبێت لێرەوە دەست پێ بكەن، نەك بوەستن، بۆ نمونە مەلەفی نەوت، خاڵە گومرگ‌و سنوریەكان، داهاتەكانی ناوخۆش چاكسازی بكەن‌و رێكیبخەنەوەو سەروەت‌و سامانی ئەم هەرێمە رون‌و ئاشكرا بن‌و سودەكەی بۆ تەواوی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان بێت.  لەدەنگدان بە پڕۆژە یاسای چاكسازی فراكسیۆنی یەكگرتوو، كۆمەڵ، نەوەی نوێ هاتنە دەرەوەو دەنگیان پێ نەدا، فراكسیۆنەكانی دیكە زۆرینە دەنگیان پێداو پەسەند كرا. لێرەدا هەردوولا لەسەر حەقن، یەكەم هێزە دژەكان بڕوایان بەم یاسایە نیەو بە جۆرێك لە بەیاسایی كردنی ناعەدالەتی‌و جیاوازی زۆری موچەو ئیمتیازاتەكانی دەزانن، لەم گۆشەنیگایەوە دژی پڕۆژەی چاكسازی دەوەستنەوە. دووەمیان هێزە دەسەڵاتدارەكانن كە بۆچونیان وایە لەم قۆناغەدا لەروی سیاسی‌و ئیداری‌و ئابوریەوە هەر هێندە دەكرێت‌و كردنەوەی دەرگایەكی باشە بۆ داهاتوو تاوەكو سڵ لەوە نەكەنەوە دەست بۆ مەلەفی دیكە بەرن.  جیاوازی‌و ناكۆكی هێزەكان لەناو پەرلەمان‌و دەرەوە، لەسەر پڕۆژە یاسای چاكسازی زۆر سروشتی‌و یاسایی‌و ئاساییە، بەڵام ئەگەر لە نەخشە رێگای چاكسازیەكان بدات‌و چاكسازی بكاتە قوربانی. ئەوە كارەساتێكی گەورە‌و مەترسیدارە بۆ قۆناغەكانی داهاتووی هەرێمی كوردستان. ئەگەر چاكسازی لەمەلەفی نەوت‌و غازو خاڵە سنوریەكان‌و گومرگ‌و داهاتی ناوخۆ نەكرێت، ئەوا بانگەشەی چاكسازی درۆیەكی گەورەیە. لەكۆتایدا ئەوەش دەڵێم: تاوەكو چالاكی مرۆڤ بەردەوام بێت، گۆڕانكاری لە پێداویستیەكانی مرۆڤ بەردەوام بێت، چاكسازی كارێكی لەپێشینەیە، هەمیشە ئەم پرۆسەیەمان پێویستە، چۆن دەشێ ئەمریكای پێش یەك سەدە وەك هەمان ئەمریكای ئێستا بێت؟ بۆیە چاكسازی لە حوكمڕانی‌و دەسەڵاتداریەتی، بۆ سوید‌و ئەفریقا‌و كوردستان‌و یۆنان‌و ...هتد پرۆسەیەكی بەردەوامەو دەبێت نەوە دوای نەوە بەپێی گۆڕانكاریەكان چاكسازی ئەنجام بدرێت. ئێستاش كوردستان بانگەشەی چاكسازی دەكات، دەبێت نەوەستێ‌و وەڵامی ئێستای گۆڕانكاریەكان‌و پێویستەكانی حوكمرٍانی‌و قۆناغەكە بداتەوە. 

د. ئیسماعیل نامیق      بەپێی یاسای بەناو چاکسازیی هەر پەرلەمانتارێک دەتوانێت لەدوای جێبەجێ بوونی یاساکە فۆرمێک پڕ بکاتەوەو تیایدا مووچەی خانەنشینی رەت بکاتەوە. ئەم فۆرمە لەرووی یاساییەوە هیچ بەهایەکی نیە، چونکە ماف تا دروست نەبێت، ناتوانرێت تەنازولی لێ بکرێت، مافی خانەنشینیش دوای تەواوبوونی خولی هەڵبژاردن دروست دەبێت، نەک ئێستا، بۆیە لەئێستادا ناتوانرێت تەنازول لەمافێک بکرێت کەلەئایندەدا دروست دەبێت. ئیتر نازانم کام یاسا دانەری بلیمەت!! یان کام عەقڵی گەورەی یاسایی!! ئەم فۆرمەی خزاندۆتە یاساکەوە؟ لەرووی سیاسی وکۆمەڵناسیشەوە، ئەم فۆرمە، زیاتر بۆ بێدەنگکردنی ئەو دەنگە دەگمەن وکەمانەی ناو پەرلەمانە کە ئەگەر بەرواڵەت وقسەش بێت دژی خانەنشینکردنی پەرلەمانتارن، ئەمە جۆرێکە لەترساندن وئیکراهی مەعنەوی، بەرامبەر بەدەنگە ناڕازییەکان، کە زۆرینەی پەرلەمان پێیان دەڵێن، یان دەبێت ئێوەش وەکو ئێمە خانەنشینی وەرگرن، یان فۆرمەکە پڕ بکەنەوە وبێدەنگ بن. واتە لەجیاتی ئەوەی کەمینە ناڕازییەکە رەخنە لەزۆرینە رازییەکە بگرێت، زۆرینە رازییەکە دێت فۆرم بەکەمینە ناڕازییەکە پڕ دەکاتەوە، بەمەش تا خاوەن ماڵ دز ئەگرێت، دز خاوەن ماڵ ئەگرێت. بەداخەوە ئەم جۆرە یاسایانە بەس لەم هەرێمەدا هەن، جا ئەم فۆرمە ئەگەر جێبەجێ بکرێت ئاوێکی زۆر خراپ ئەڕێژێ دواتر کۆکردنەوەی ئاستەم ئەبێت، چونکە لەمەودوا بەهەر کەسێک بڵێین گەندەڵی مەکە، یان ئەو کارە خراپە، مەیکە، ئەویش ئەیکات وفۆرمێکیش بەتۆ پڕ دەکاتەوە، کە تۆ ئەو کارە خراپەی ئەو نەکەی وبەقسەش موزایەدەی بەسەردا نەکەی و نەڵێی دژی گەندەڵیم. ئەسڵ ئەوەیە کەس پێش تەمەنی خانەنشینبوون خانەنشین نەکرێت، بۆیە ئەو بیدعەیەی لەم هەرێمەدا دروست کراوە بەناوی خانەنشینی پلەباڵاکان لەتەمەنی گەنجێتیدا، پێچەوانەی ئەسڵ ودادپەروەرییە، هیچ پێویست ناکات بەشەرعاندن وبەیاسایی کردنی منەت بکرێت بەسەر خەڵکدا. کەواتە لەجیاتی ئەوەی زۆرینە منەت بەسەر خەڵکدا بکەن وبڵێن مووچەی خانەنشینی خۆمان کەمکردۆتەوە،( وەکو ئەوەی موڵک وماڵی باوکیان بێت وبەمیرات بۆیان مابێتەوە وئەمان تەنازولی لێ ئەکەن )، وە لەبری ئەوەی کەمینە موزایەدە بەسەر خەڵکدا بکەن بەوەی فۆرم پڕ ئەکەنەوە وخانەنشین نابن، پێویستە خەڵک خۆی قسەی یەکلاکەرەوە بکات، ئەم قسەیەش، یان بەراپرسی دەکرێت لەسەر یاسای خانەنشینی، یان لەرێگەی ناڕەزایەتی وخۆپیشاندانەوە دەکرێـت.

ئاری هەرسین   کابینەی نۆھەم لە ئەنجامی لێکتێگەیشتنی نێوان ئێمەو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان «وەک سێ کوچکەی سەرەکی» پێکھێنرا. ئەو لێکتێگەیشتنە ئاسان نەبوو، بەڵام دواجار گەیشتینە ئەنجام. کابینەیەک پێویستی بە ماوەی زەمەنی چوارساڵە بۆ ئەوەی بەرنامە و کارنامەکەی جێبەجێ بکات. ھەندێک جار گەیشتن بە مەرام لەو چوارساڵەشدا مەیسەر نابێت. چونکە شتانی چاوەڕوان نەکراو دێنە پێشێ و، پێشبینیەکان وەک ئەوەی چاوەڕوان ئەکران دەرناچن. ھەر بۆیەش حوکمڕانی ئیشێکی قورسە. بەداخەوە گوێبیستی ھەندێک دەستەواژە بوین لە پێشمەرگەی دێرین کاک مەحمود سەنگاوی کە نەدەبوو قسەی ئەو بن. مەسەلەی درزی نێوان لایەنە سیاسەکان لە کوردستان شتێکی شارراوە نیە، بەڵام کەی دێت ئەو ڕۆژەی واز بێنین لەوەی دوژمن دۆست و، خۆمان دوژمن بین؟... کەی دێت ئەو ڕۆژەی لەسەرخۆ ئەم وڵاتە بەڕێوەبەرین؟... کەی دێت ئەوڕۆژەی لەبری دڵەڕاوکێ و موزایەدەی بێ مانا، دڵنیایی سەقامگیری ئابوری، کۆمەڵایەتی، سیاسی بدەینە ھاوڵاتیان؟ کاک مەحمود  پێشمەرگەیەکی نیشتیمان پەروەر بوە لە شۆڕشی نوێی خەڵکی کوردستانا و، قوربانی بۆ داوە. بۆ ئەبێت بەم زمانە و بە پێچەوانەی مەبدەئی یەکڕیزی قسە لەگەڵ ئێمە بکات؟... ئەگەر ئێمەی پارتی وەک بەعس و داعش واین، چۆنە ڕێگە ئەدات حیزبەکەی لەگەڵ ئێمە حوکومەت پێک بھێنێت و کاک مەحمود سەنگاوی بکاتە ھاوسەنگەری بەعس و داعش؟!