ئاراس مەسیفی دوای بە ئامانجگرتنی قاسم سلێمانی، سەرکردەی باڵای ئێران و ئەبو مەهدی مهندیس، باڵاترین سەرکردەی حەشدی شەعبی لە عێراق لەلایەن هێزەکانی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، دوژمنکاریەکانی ئێران و ئەمریکا لەسەر خاکی عێراق پێی نایە قۆناغێکی هەستیار و ترسناک. پێش ئەوە ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا حزب اللەی عێراقی تومەتبارکرد بە بەئامانجگرتنی هێزەکانی ئەمریکا لە بنکەی کەی وەن لە کرکۆک و لە تۆلەی ئەمە هەڵسا بە بوردومانکردنی بنکەکانی ئەم حزبە. لە کاردانەوەی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر بنکەکانی حزب اللە، لایەنگرانی حەشدی شەعبی هێرشیان بردە سەر باڵیوزخانەی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا و گەمارۆیاندا.  ئەم گۆڕانکاریە خێرایانە چەندین پرسیاریان لای زۆربەی چاودێران و هاوڵاتیان دروست کردوە کە بۆ لە ئێستادا و لە سەر خاکی عێراقدا ئەم دو هێزە دەستیان داوەتەو کردەوەی دوژمنکارانەی دژ بەیەک وە لێکەوتەکانی ئەم کردەوانە چی دەبن؟ خێرایی روداوەکان و نەبونی زانیاری پێویست دەربارەی نیاز و پلانی هەردو وڵات و کارتە شاراوەکانی دەستیان، وا دەکات کە کەس نەتوانێت پێشبینیەکی دروست بکات کە دۆخەکە بەرەو کوێ دەروات. ئەوی ئاشکرایە و راگەیندراوە، نیاز و پلانی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکایە بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی هەژمون و کاریگەری ووڵاتی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی لە ووڵاتەکانی سوریا و لوبنان و یەمەن و عێراق. بۆ ئەم مەبەستەش ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا هەمو هێز و توانای ئابوری و دیبلۆماسی خۆی خستۆتە گەر، بۆ گەمارۆدان و پەناگیرکردن و بێ هێز کردنی ئێران. ئێران لە لایەن خۆیەوە دەیەوێت بە هەر شێوەیەک بێت، کۆتاییی بەو گەمارۆ و پەناگیریە خنکێنەرە بهێنێت و ئەمریکا ناچاری پاشگەزبونەوە بکات.  بۆ ئەم مەبەستەش ئێران سود لە هێزە پرۆکسییەکانی سەر بە خۆی لە ناوچەکە، بەتایبەتی لە یەمەن، سوریا و عێراق و لوبنان وەردەگرێت. لە ڕێگەی شەڕی نوێنەرایەتی ناراستەوخۆ و نابەرامبەر ئێران دەستی داوەتە ناردنی نامەی هەڕەشە ئامیز و هۆشیارکەرەوە بۆ هێز و ووڵاتەکانی ناوچەکە، کە نەکەونە بەرەی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا دژ بە ئێران. ڵێدان و هێرشبردن بۆ سەر بەرژەوندیەکانی شانشینی سعودیە و ئیمارات زەنگی ئاگادار کردنەوەی ئێران بو بۆ سەرانی ئەو ووڵاتانە، بۆ ئەوەی نەچنە بەرەی دژە ئێران.  لە عێراقیش ئێران هەڵسا بە بەکارهێنانی کاریگەریی و هەژمونی خۆی، بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق بخاتە بەرەی خۆی و یاخود بە لایەنی کەمەوە نەکەوێتە بەرەی ئەمریکا. سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەکانی ناوەراستی مانگی ١٠ی ساڵی پار و بەردوامبونیان، دۆخەکەیان ئالۆزتر کرد و باری ئێرانیان لە عێراق لار کرد. ڵێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە، کە ئایا ئێران بەراستی لە پشت کردەوەکانی دژ بە ئەمریکایە و دەیەوێت ئەمریکا پەلکیشی زەڵکاوی عێراق بکات؟ یاخود ئەمریکا دەیەوێت، بە سود وەرگرتن لە تەوژمی تازەی دژە ئێران لە عێراق، ئێران پەلکێشی ناو شەڕ بکات، بۆ ئەوەی بە هاوکاری بەشێکی عێراقیەکانی دژە ئێران کۆتایی بە هێزەکانی سەر بە ئێران لە عێراق بهێنێت؟ لە کاتی بونی زنجیرەیەک کردار وپەرچەکرداری شەڕی ئابوریی، دیبلۆماسی و سەربازی، هەرەوها بەهۆی نەزانین و دەرک نەبردن بە هەمو نیاز و پلان و رەهەند و کارتە شاراوەکانی دەستی لاینەکان، ئاسان نیە بتوانرێت لایەنی دەستپێکەر و هۆکارەکانی دەستنیشان بکرێت، چونکە کردوەکان و پەرچەکردارەکان تێکەل بەیەک دەبن، پلان و جولەی نهێنی و شاراوە کە کردەوەکان ئاڕاستە دەکەن، وەکو خۆی ئاشکرا نابن و نابنە بابەتی میدیاکان. ڵێرەدا تەنها دەتوانرێت لەسەر بنەمای کردەوە و پەرچەکرداری ئاشکرا گریمانە بۆ ئەگەر و سیناریۆکان بکرێت. بۆ روداوەکانی ئەم دواییەی نێوان ئێران ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا دەتوانرێت سود لە سێ گریمانە وەربگیردرێت کە هەرسێکیان بە پشتبەستن بە زانیاریە ئاشکراو بەردەستەکان بەشی خۆیان بیانو و پاساویان هەیە. گریمانەی یەکەم ئەوەیە، کە نە ئێران، نە ئەمریکا تا ئێستا هیچ پلانێکی شەڕی راستەخۆیان نیە، ئەوەی رویداوە تەنها لەدەست دەرچونێکی کاتییە کە بە هۆکاری زنجیرەیەک کردار و پەرچەکردارە رویداوە. دوای چەند کردەوەیەکی لایەنەکان دژی بە بەرژەوندیەکانی یەکتر، هەردولایەن کردەوەکانیان لە دژی یەکتر رادەگرن. بە ڕاچاوکردنی ئەو راستیەی کە ئێران و ئەمریکا هەردوکیان خاوەن ئەزمون و مێژو و نەڕیتی درێژ و فراوانن لە پلانرێژی و پلانگێڕی، هەروەها بە ئامانجگرتنی قاسم سلێمانی لەلایەن ئەمریکاوە ئەو گریمانەیە زۆر بێ هێز دەکەن، چونکە ئەو روداوە وەکو راگەیاندنی شەڕی راستەخۆیە دژ بە ئێران. ئەوەی دەمێنێتەوە ئەو پرسیارەیە، کێ تەلەی بۆ کێ ناوەتەوە؟  گریمانەی دوەم ئەوەیە، کە ئێران دەیەوێت لە ڕێگەی چەند هێزێکی حەشدی شەعبی عێراقی نزیک لە خۆی ووڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا پەڵکێشی ناو زەڵکاوی عێراق بکات و بە شەڕی بەشێکی عێراقیەکان سەرقاڵی بکات و بەو هۆیەشەوە بتوانێت فشاری ئەمریکا لەسەر خۆی کەم بکاتەوە. رەتنەکردنەوەی بە ئامانجگرتنی بنکەی کەی وەن لەلایەن حزب اللەی عێراقی ئەو گریمانەیە بەهێزتر دەکات. خوێندنەوەی ئێران بۆ دۆخەکە وایە، کە ئەمریکا لە ئێستادا، سەرەرای بونی توانای سەربازی و تەکنەلۆژی پێشکەوتو، نایەوێت شەڕی راستەوخۆ دژی ووڵاتی ئێران رابگەینێنت. ئێران جگە لەوەی خۆی خاوەن چەک و جبەخانە و راکێتی دورهاوێژی بەهێزە، تۆرێکی فراوانی لە هێزی پرۆکسی لە ووڵاتانی ناوچەکەدا هەیە کە دەتوانن لە کورترین ماوەدا، بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکە بکەنە ئامانج و هیلاکیان بکەن. ئێران دەزانێت کە شەڕێکی وێرانکەری وا کاریگەری خراپ لەسەر دوبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆک ترەمپ دادەنێت. بەهۆی دڵنیایی رونەدانی هێرشی راستەخۆی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە و ژێرخانی ووڵاتی ئێران، سەرانی ئێران دەیانەوێت لە ڕێگەی پرۆکسییەکانیانەوە لە ناوچەکە سود لە شەڕی ناڕاستەوخۆ و نابەرامبەر دژ بە بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا وەربگرن.  خاڵی بەهێزی ئێران لە عێراق تەنها چەند هێزێکی سەر بە حەشدی شەعبی نین، بەڵکو پاشخانی نزیکایەتی ئاینی و کولتوری وا دەکات، کە زۆربەی عێراقیەکان لە کۆتاییدا زیاتر سۆزیان بۆ ئێران هەبێت و ئەمریکا بە دوژمن بزانن. لە خۆبایی و بێ منەتی ئەمریکیەکان دۆخەکە زیاتر بە قازانجی ئێران دەشکێنێتەوە. بەئامانجگرتنی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی مهندیس ئێستا ئەو دۆخەی دروستکردوە، کە ئێرانیەکان هەوڵیان بۆ داوە. کاردانەوەکانی بەرپرسەکانی حکومەتی عێراق زۆر توندن و ئەگەری بەهێز هەیە کە داواکاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا بەدوای خۆیدا بهێنێت. کەواتە ئێران سەرکەوتو بو، کێشەکە بکاتە، کێشەی نێوان عێراق و ئەمریکا و خۆشی تەماشاکەر بێت.  ئەی کاردانەوەی ئەمریکا چۆن دەبێت؟  بۆ وڵامدانەوەی ئەو پرسیارە، پێویستە بگەڕێنەوە بۆ پرسیاری یەکەم کە ئایا ئەمریکا لە بنەڕەتدا، هیچ پڵانێکی خۆی هەبوە، یاخود تەنها پەڵکێشی شەڕێک کراوە، کە ئاکامەکەی لە دۆڕان نزیکترە وەکو سەرکەوتن؟ ئەمریکا ووڵاتی باشترین دەزگا و دەمەزراوەی توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی ستراتیژیە. ئاسان نیە، گریمانەی ئەوە بکرێت، کە ئەمریکا هیچ پلان و بەرچاورونییەکی سەبارەت بە روداوەکان و ئاکامەکانی نیە، بەڵام ڕێڕەوەی روداوەکان تا ئێستا بێ پلانی و بێ بەرنامەیی ئەمریکای پێوە دیارە. خۆپیشاندانەکان و هێرشەکانی لایەنگرانی بەشێک لە هێزەکانی حەشدی شەعبی بۆ سەر باڵیوزخانەی ئەمریکا لە بەغدا، دەری خست کە ئەمریکا هیچ حیسابێکی بۆ ئەو ئەگەرە نەکردبو.  ئەوەی زیاتر سیاسەتی ئەمریکای لە ناوچەکە توشی سەرلێشێوان و بێ بەرنامەیی کردوە، گوتار و کردارەکانی سەرۆک ترەمپە، کە پێش دوژمنەکانی، سەری لە دۆستەکانیشی شێواندوە. لەوانەشە ئەمریکا خاوەنی پلان و بەرنامەی خۆی بێت، بەڵام ئەوەی تا ئێستا هەستی پێدەکرێت و بە کردار دیارە، تەنها پەڕچەکرداری نواندنی هێز و توانا و تۆڵەکردنەوە و ترساندنە، نەک پلانێکی بەرنامە بۆ دارێژراو. لەگەڵ ئەمەشدا کۆشتنی یەکێک لە گرنگترین سەرکردەکانی ئێران، بە مانای راگەیاندنی جەنگ دژی ئەو ووڵاتە دێت، ناکرێت تەنها بخرێتە چوارچێوەی پەڕچەکردار، چونکە ئاکامی چاوەڕواننەکراوە بەدوای خۆیدا دەهێنێت. ناچێتە ئەقڵ ئەمریکا حیسابی ئەوەی نەکردبێت.  جارێ کەس نازانێت، پەرچەکرداری دەسەڵاتداران و هاوڵاتیانی عێراق بەرامبەر هێرشەکانی ئەمریکا چۆن دەبێت، بەڵام ئەوەی بە تەواوی هەستی پێدەکرێت، ئێران تا ئێرە سەرکەوتو بوە، لە گواستنەوەی شەڕی خۆی لەگەڵ ئەمریکا بۆ ناو جەرگەی عێراق و عێراق بکاتە لایەنێکی شەڕەکە لە بەرژەوەندی خۆی. دەرئەنجام و ئاکامەکانی ئەم شەڕە چۆن دەبن، دەکەوێتە سەر پەرچەکردار و هەڵوێستی لایەنەکانی بەرەی ئێران و بەرەی ئەمریکا لە عێراق لەلایەک، هەرەوها کردەوەکانی داهاتوی ئێران و ئەمریکا بەرامبەر یەکتر لەلایەکی تردا. لە سیاسەت هەمیشە زیاتر لە چەند بژاردەیەک هەیە، هەردو ووڵاتیش کارتی زۆر و فرەلایەنی بەهێزیان لەبەردەستە، لەبەر ئەوە ئەستەمە بتوانرێت پێشبینی دروست بۆ ڕێڕەو و ئاکامی روداوەکان بکرێت.    

عەزیز ڕەئوف مەرگی قاسمی سولەیمانی نە خەم هەڵدەگرێ نە شادی، ئەم تارماییە هەمیشە لێرە بووە و شوێنپێکانی دیار بووە. ئەم کۆماندۆ سێبەرەی کە شەوان هەڵدەساین تەنها شوێنپێکەیمان دەبینی. قاسمی سولەیمانی ئەو پیاوەی کوڕی ئەو سەردەمەیە کە دەتوانین بە سەردەمی جەنگاوەری تارمایی ناوی بەرین، جەنگاوەرێک نە خۆی دیارە نە شمشێرەکەی، بەڵام شوێنپێی لە هەموو شوێنێکە، جەنگاوەرێک سنورەکان دەبڕێت و دەتوانێت دەسکاری سندوقی دەنگدان بکات و بەرپرس لابەرێ و دابنێ، شەڕی داعش بکات و بارتەقای بەرپرسانی وڵاتانی ناوچەکە، قاسم هەم دەسەڵاتی هەبوو، هەم دەستی لە دروستکردنی ڕوودا و چارەسەرکردنیشیدا هەبوو. ئەم بابانوئێلە ئایدۆلۆژیەی بە ڕیشە سپێکەیەوە سنورەکانی دەبڕی و ڕووداوی دروست دەکرد دواجار مەرگی دەبێت بە ڕووداو. ئەم مەرگە پێی وتین زەمینی ئێمە بەدەست قاسمەکان و ئاسمانی ئێمە بەدەست ئەمریکیەکانەوەیە. خۆمان لە فەزاداین، قوڵاییمان نیە و ئاسمان و زەمینی ئێمە لەلایەن ئەوی ترەوە بەڕێوە دەبرێ. سەرزەمینی جەنگاوەرانی تارمایی و ئاسمانی ئێمەش تەکنەلۆژیا و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان و ئێمەش لەم بۆشاییەدا دەستێکی سپی و بەتاڵ. ئەم خوێنە بەردەوام دەبێت و عیراق و ناوچەکە شانۆی چەندین ڕووداوی خوێناوی دەبێت و کۆتایی ئەم شانۆگەرییەش نادیارە. ونبوونی ئەم تارماییە بەمانای ونبوونی ئەم دید و ئایدۆلۆژیا و پلان و خوێنە نیە و فاشیزمی خۆرهەڵاتی چەندین تارمایی تری ئامادە کردووە و ئەم ئایدۆلۆژیا و خوێنە کارخانەی هەڵهێنانی چەندین هیلکەی ترە بۆ خولقاندنی جەنگاوەرێک کە لە تارماییدا سنورەکانی ناوچەکە دەبڕێت و شەڕ لە ماڵی خۆی دوور دەخاتەوە و تۆپی ئاژاوە فڕێدەداتە گۆڕەپان و ماڵی کەسێکی ترەوە. بەیانیەک هەڵدەسین و جەستەی سوتاوی  کۆماندۆیەک دەبینین کە چەندین ساڵە لە ناوچەکەدا تەنها شوێنپێی دەبینرا. سەڵی نوێ پێمان دەڵێ: بەخێربێن بۆ تارماییەکی تر، بەخێربێن بۆ خوێنێکی تر.

نەبەز گۆران  دوو دەوڵەتی زلهێزی ناوچەكە و جیهان، یان باشتربڵێین: دوو داگیركەر، كە بەردەوام توندوتیژی و كوشتن دەگوازنەوە دەرەوەی دەوڵەتەكانی خۆیان، ئێستا لە گۆڕەپانی _عێراق_ دا، بەشێوازێكی تەكنیكی نوێ‌ رووبەرووی یەكتر بوونەتەوە، ئەم شێوازە نوییە پەیوەندی بە شەڕی سەرزەمینەوە نییە، پەیوەندی بە تەكنۆلۆژیا و چاودێریكردنی یەكترییەوە هەیە، بۆ وەشاندنی گورز لە پێگەی یەكتری. هەفتەی پێشوو، رابەری ئێران، وتی: " ئەمریكا ناتوانێت هیچ غەڵەتێك بكات و، هیچی پێناكرێت." پاش ئەوەی لە رێگەی هێزێكی سێبەری ئێرانییەوە _حشدی شەعبی_ پەلاماری باڵیۆزخانەی _ئەمریكا_ درا. وەزیری بەرگریی ئەمریكا بۆ پەرپەچدانەوە، وتی: " ئەمریكا بە بێ‌ وەڵام نابێت و، وەڵامی بۆ دوژمنەكانی دەبێت." پەلاماردانی باڵیۆزخانەكە بە شكاندنی شكۆی ئەمریكا وێناكرا، چونكە باڵوێزخانە سەرزەمینی ئەو وڵاتەیە، لەم رووداوەدا هەندێك رەواڵەت بین بە دووبارەكردنەوەی دۆخی ساڵانی پێشووی _ئێران_ وێنایانكرد! چۆن كاتی خۆی لەسەردەمی روخاندنی _شا_ میلیشاكانی سەر بە ئاخوندەكان هەڵیانكوتایە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا و داگیریانكرد، پێیانوابوو ئەمەش هەمان دیمەن دەبێت! ئەمما جوڵەكەی ئەمجارە جیاوازبوو، لە رێگەی هێزی سێبەرەوە ئەنجام دراو، لە وڵاتێكی دیكەش ئەنجامی دا، كە هیچ كات ئەو رەواڵەت بینانە ئەمەیان رەچاو نەكرد. پاش پەلاماردانەكە ئەمریكا جوڵەی خۆی كرد، بە كردەیەكی ئاسمانی كۆمەڵێك كارەكتەری لەناو برد، هەریەك لەو كارەكتەرانە لە گۆڕەپانی _عێراق_ و ناوچەكەدا، سەرقاڵی بەهێزكردنی پێگەی _ئێران_ بوون. پاش ئەم جوڵەیە و لەناوبردنی بەرپرسی سوپای _قودس_ راستەوخۆ لە لایەن رابەری ئێرانەوە، شوێنگرەوەی بۆ دانرا و، هەڕەشەی تۆڵەكردنەوەش دەكات، كە بێگومان هەڕەشەكەی خۆی لە شوێنێكدا جێبەجێدەكات، لانیكەم لە پێناو شكۆی دەسەڵاتەكەیدا، ناكرێت بە بێدەنگ دانیشێت. _ئەمریكا_ لە ناوەند پاشەكێشی كردوە، دیبلۆمتكارەكانی خۆی كشاندوەتەوە بۆ شاری _هەولێر_ . لەناو _عێراقدا_ تەنها بالێۆزخانەكی ماوە، كە بڕیارە هێزێكی تایبەت لەوێ‌ سەقاڵی پاراستنی بن(دەشكرێت لە مەترسی دروستبوو بۆیان، بۆماوەیەك چۆڵی بكات.) هیچ شوێنێكی دیكەی لە _عێراق_دا نەماوە تاكو بكرێتە ئامانج، هێزە سێبەرەكانی ئێرانیش، لەرێگەی میدیاكانەوە هەڕەشە دەكەن، بەڵام سەركردە دیار و هەڕەشەكەرەكانیان خۆیان شاردوەتەوە و ترسیان لە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانە. پێناچێت شەڕێكی گەورە رووبدات، چونكە ئەم تەكنیكە نوێیە، تەكنیكی شەڕی گەورە نییە، تەكنیكی لەناو بردنی كارەكتەرەكانە لە رێگای ئاسمانەوە، ئەمریكا لەرێگەی ئەم تەكنیكەوە نزیكەی پانزە ساڵە هەموو ئەوانەی لەناو بردوە بە دوژمنی خۆی دەیانزانێت، لەبەرامبەردا هیچ كات دوژمنەكانی نەیانتوانییوە بە هەمان تەكنیكەوە تۆڵەی خۆیان بكەنەوە، چونكە تەكنەلۆژیاكەیان لە ئاستێكی دیاریكراودایە و ناتوانن بەرامبەر تەكنۆلۆژیای سەربازی _ئەمریكا_ بووەستنەوە و هەمان كردە ئەنجام بدەنەوە. لە هەموو حاڵەتێكدا شەڕێكی گەورە بوونی نییە، شەڕێكی تەكنیكی بوونی هەیە. كورد بەشێك نییە لەم شەڕە، بەشێكە لە دەرەوەی شەڕەكە، تەنها شوێنێك شایەنی زیاتر توندوتۆڵكردن بێت بۆئەوەی نەبێتە شوێنی تاقیكردنەوە و وەڵامدانەوەی ئەم تەكنیكە نوێیەی شەڕەكە، شاری _هەولێر_ە. بۆچی ئەم شارە؟ هۆكارێكی روون ئەوەیە، _ئەمریكا_ دیبلۆماتكارەكانی خۆی كشاندەوە بۆ ئەم شارە، لەناو _عێراقدا_ شوێنێك نەماوە پێگەی بەهێزی بێت، یان شوێنی كارەكتەری دیاری هەبێت تاكو _ئێران_ لەبەرامبەریدا بۆ تۆڵەی خۆی بگەڕێت، تەنها شوێنێك جێگای چاودێری بێت ئەو رووبەرەیە _ئەمریكا_ لە شاری _هەولێر_ تەرخانیكردوە بۆ دروستكردنی پاییە خۆی تا لەوێوە چاودێری ناوچەكە بكات و دیبلۆماتكارەكانی تێدا كۆبوونەتەوە، ئەگەر _ئێران_ بیەوێت گورزێك بوەشێنێت، ئەشێت بیر لەو رووبەرە بكاتەوە لەو شارەدا.(ئەمە تەنها وەك ئاگاییەك، لەو رووبەرەی ئەمریكییە لەو شارەدا بۆخۆی تەرخانیكردوە.) دەوڵەتی _عێراق_ لەم شەڕەدا وەك كورد تەماشا چییە، تەواوی كارەكتەرە سێبەرەكانی _ئێران_ سەرقاڵدەبن بە خۆ حەشاردان و بەخشینەوەی توندوتیژی لەرێگای میدیاوە. گۆڕەپانی _عێراق_ گۆڕەپانێكە بە جوڵەكانیدا روونە بەرەو ئاراستەی توندوتیژی زیاتر دەڕوات، نە چاوەڕواندەكرێت سیستەمی دەسەڵاتەكە بتوانێت بەم خێراییە خۆی بونیاد بنێتەوە، نە بۆشیدەكرێت لەم شەڕانەدا بێلایەن بێت (پێكهاتەی هێزە عێراقییەكان، پێهاتەیەكە هەر هێزە و سێبەری هێزێكی تری دەرەوەی خۆیەتی). هێزە عێراقییەكان دابەشدەبن بەسەر دوو بەرەدا، خۆپیشاندانەكانیش پەراوێز دەخرێن و لە شوێنی ئەوان بە تەكنیكێكی نوێوە هێزی نوێ‌ قسە دەكەن، كە قسەكردنەكانیان بریتییە لەم كردەی كوشتنانە. هەرچۆنێك بێت كوژرانی هەریەك لەو كارەكتەرانە رووداوێكی تۆقێنەر نییە بۆ خەڵكی ناوچەكە، ئەمما كۆتایی هاتن نییە بە توندوتیژییەكان، ئایدۆلۆژیا یەكێك لە وزەكانی ئەوەیە، بەردەوام كارەكتەری توندوتیژ بەرهەمدەهێنێت و یەكێك دەڕوات یەكێكی دیكە دێتە شوێنی، بەهەمان ئایدیا و كردەوە خۆی دووبارە دەكاتەوە. كورد نەبەشێكە لەم ململانییە، نەپێویستیشە شیوەن بۆ لایەك بكات. جوڵەی_ ئەمریكا_ بینرا، چاوەڕێی جوڵەی _ئێران_ دەكرێت. بێگومان جوڵەكەی ئێرانیش كردەیەك دەبێت لەم سێ‌ خاڵە تێناپەڕێت. یەكەم: لەرێگەی موشەكە دورهاوێژەكانییەوە شوێنێكی ئەمریكا لەم دەوروبەرە بكاتە ئامانج، دووهەم: لەرێگەی هێزە سێبەرەكانییەوە لەناوچەكە، پەلامارێكی تەقینەوەیی ئەنجام بدات، سێهەم: جەماوەرە ئایدۆلۆژییەكەی لەناوچەكەدا كە سێبەری خۆین، راسپێرێت بۆ پیشاندانی توندوتیژی تا لە سەرزەمینی واقیعدا زیاتر خۆی بسەپێنێت. جگە لەمانە، كردەی دیكە نایەنە ناو خەیاڵەوە ئەنجامیان بدات. ئاسمانی ناوچەكەش بەدەست ئەمریكاوەیە، چ كات ویستی ئامانجەكانی خۆی دەپێكێت. ئەوەی باس لە شەڕی گەورە دەكات لە سەرزەمیندا، پێناچێت بەباشی شێوەی شەڕە تەكنیكیەكەی بەهەند وەرگرتبێت. دەمانەوێت بڵێین: پێویست بەوە نییە ترس بڵاوبكرێتەوە گوایە دۆخەكە زۆر خراپە و لەبەردەم شەڕی گەورەداین، بەوجۆر نییە. نە سوپایەكی گەورەی هیچ لایەكیان لەناو رووبەرەكە هەیە، تاچاوەڕوانی شەڕی گەورە بكرێت، نە هیچ كامیان دەیانەوێت شەڕی زەمینی بكەن لە رێگەی لەشكرەكانیانەوە، ئەو مۆدێلە نوێیەی شەڕەكەیان مۆدێلێكە بۆ كورد جگە لەسەیركردن شتێكی دیكەی نییە بیبەخشێت، لە پاڵ ئەمەدا گرنگە كورد هەوڵبدات لەو نێوانەدا سەرزەمینی خۆی نەكاتە شوێنی یەكلایكردنەوەی تەكنیكە نوێیەكەی شەڕەكە، تەنها ئەوەندە. _رستەكانی ناو وێرگوڵەكان"..." لە ماڵپەری بی بی سی وەرگیراون.

ئاری محەمەد هەرسین لەوانەیە بۆ هەندێک لە خوێنەران، خوێندنەوەی ئەم گوتارە شتێکی سەیر بێت. چونکە هەر خودی بەندە ماوەیەک پێش ئێستا نامەیەکی کراوە و، هەڕەشە ئامێزم ئاڕاستەی حاجی قاسمی سلێمانی کرد. بەڵام ژیان بە گشتی و سیاسەت بە تایبەتی ڕەش و سپی نیە. ئەمەریکا، کە بە تایبەتی لە دوای جەنگی جیهانی دووهەمەوە خۆی بە پۆلیسی جیهان دەزانێت، ڕاستەوخۆ دەستی لە دروستکردنی گروپە تێرۆریستەکان و ئاڕاستە کردنیان هەیە (بە پێی قسەی سیاسەتمەدارە بە دەسەڵاتەکانی ئەمەریکا خۆی، لەوانە ببیرەوەریەکانی هێلێری کلینتۆن). ئیتر هەر کەسێک کە دۆستایەتی ئەمەریکا دەکات، دەبێت لەسەر بنەمای ئەم ڕاستیانە تەعامولی لەگەڵ بکات و خۆی هەڵ نەخەڵەتێنێت و ئەمەریکا بە دۆستی خۆی بزانێت. گەورەترین هەڵەی کوشەندەی حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران بە درێژایی مێژووی ئێرانی مۆدێرن، ئەوە بوە کە ڕێگەیان بە کوردی ئێران نەداوە ئێرانی بن و لە پاراستن و گەشە پێدانی ئابوری و فەرهەنگی ئێراندا بەشداربن. کورد لە ئێران و لە هەموو سەردەمێکدا لەدەرەوەی هاوکێشەکان بوە، کە ئەمەش غەدرێکی گەورەیە و هەتا ئێستاش بەردەوامە. ئینسانی سیاسەتمەدار دەبێت هەموو شتەکان بە عەقڵ بکات نەک هەست و سۆز تێکەڵ بە بڕیارەکان بکات، بەڵام دەبێت بە وە فاش بێت. ڕاستە حاجی قاسمی سولە یمانی (بە هاوکاری ئەمەریکا) کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەری بەسەر ئێمە هێنا، ئەوەش لەبەر ئەوەی ئێران و ئەمەریکا چەن دژی یەکتریش بن، لە ڕێگریکردن لە چەکەرەکردنی بیرۆکەی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان هاوڕاو هاوبیر و برادەرن. بەڵام ڕۆڵی حاجی قاسم لە پاراستنی هەولێر لە بەرامبەر هێرشی داعش لە میحوەری گوێڕ و مەخمور نابێت لە بیر بکەین. پە یوەندی ئێمە و ئەمەریکا دەبێت لەسەر بەرژەوەندی هاوبەش بێت، نەک کۆیلە بین و خزمەتکاری بەرژەوەندیەکانی ئەمەریکا بین. پە یوەندیەکانی ئێمە و ئێران عەشق و ڕقەبەرایەتیە. پەیوەندیەکە عەشقە، چونکە ئێمە میللەتێکی ئێرانی کوردستانین. ڕقەبەرایەتیە، چونکە دەوڵەتی ئێران نایەوێت جیاواز بوونی ئێمە (وەک میللەتێکی سەربەخۆ) قوبوڵ بکات و حەقی خۆمانمان پێ ڕەوا نابینێت. غەربیەکان قارە مانەکانی سەردەمی خۆیان هەیە. ئەوان ئەو قارەمانانە گەورە دەکەن و ڕێزیان لێ دەگرن. نموونەیەکی ئەو کەسایەتیانەش جیڤارایە. لە ڕاستیا حاجی قاسم هەر هەمان شتی کرد کە جیڤارا کردی. جیڤارا خەڵکی ئەرژەنتین بوو، لە کوبا شەڕی کرد، پاشان پۆستی وەزاری جێهێشت و چوو بۆ بۆلیڤیا و لەوێ شەهید بوو. حاجی ئاغاش لە لوبنان و یەمەن و سوریا و عێراق ستراتیژیستێکی سەرکەوتوو بوو، لە پێناو دوور خستنەوەی شەڕ لە خاکی ئێران. حاجی قاسم موعجیب بوو بە یەکەم جیڤارالە مێژووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست (حەزرەتی حسێن سید الشهدا). بەڵام بەداخەوە بەسەر کوردستانا بازیدا و ئامۆزاکەی خۆی بیر چوەوە. ڕۆحت شاد و یادت بەخێر جیڤارای شیعە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست…

عەلی کەریمی   لە بەرەبەری بەیانی رۆژی سێهەمی ساڵی تازەی ٢٠٢٠ هەواڵی کوژرانی یەک لە گرنگترین و شوێن دانەرترین کەسایەتی ئێران لە سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بە گووتەی زۆر لە چاودێران پیاوی دووهەمی دارێژەری سیاسەت و بڕیاردانی ئێران پاسدار قاسم سلیمانی هەموو جیهانی هەژاند و بوو بە سەر تیتری هەموو میدیای جیهان. لە بیرمە چەند ساڵ پێش لەناکاو خەبەری مەرگی خامنەیی بۆ چەند سەعاتێک بەهۆی سەرەتان بڵاو بۆوە، بەس وەک ئەمڕۆ نەبوو! بەهۆی چالاکی و لێزانی و ئازا بوونی "سلیمانی" لە ماوەی بەتایبەت ١٥ ساڵی رابردوو یەک لە پڕباسترینەکانی رووداوەکانی عێراق و بەتایبەت گرژییەکانی ئەمریکا و عێراق بوو. هەر لەدوای تەواو بوونی شەڕی ئێران و عێراق لە ساڵی ١٩٨٨ لە بیرمە رەفسنجانی گووتی ئیتر ئێران شەڕەکانی خۆی جارێکی تر لە خاکی ئێراندا ناکات. هەر ئەوکات یەک لە هەرە دمووچاوە سەرکەوتووەکان و نازدارەکانی شەڕی ئێران-عێراق لە چاوی سەرانی کۆمار و بەتایبەت خامنەیی "سەردار سلیمانی" بوو. لەو ساڵەدا کێشە و هەرایەکی زۆر بلوچستانی ئێرانی گرتەوە، سلیمانی راسپێردرا بۆ کوژانەوە و سەرکووتی سەرهەڵداوەکان. ئەو کارە زۆر بەخێرایی و سەرکەوتوویی کرا و دیسان "سلیمانی" زۆرتر جێی خۆی لە ناو دڵی ئیمامدا کردەوە و کرا بە قارەمانی نەتەوەیی و تەنانەت سپایەکی تایبەت بە خۆیان بۆ دروست کرد بە ناوی "سپای قودس" واتا سپا لەناو سپادا! بەڵام کەس بۆی نەبوو دەست وەرداتە کاروباری  "قاسم سلێمانی" کە زۆرتر تەرکیز کرابوو لە سەر گوازتنەوەی شۆڕش (صدور انقلاب) بۆ وڵاتانی دەورووبەر لە سەر وەسێتی ئیمام خومێنی، واتا سپای قودسی ئاغای سلێمانی وەک راسپێردراوی کاروباری شۆڕش بۆ وڵاتانی جیران کاری دەکرد و لە هەموو سیاسەتەکانی دەرەوەی ئێران ئەوە ئەو بوو قسەی ئەوەڵ و ئاخری دەکرد. دوای شەڕی ئەمریکا و رووخانی سەدام ئیتر مەیدانی هەموو ناوچەکە دواتر لە سوریا، یەمەن و لوبنانیش و تەنات ئەفغانستانیش بریار و سیاسەتەکانی ئەو بوو سیاسەتی دەرەوەی ئێرانی دیار دەکرد و بەدوایدا دەچوون. ئەو وەک پاسدارێکی خاکی و بوونی خۆی لە مەیدانەکانی شەڕ، کاریزمایەکی تەواو شوێنداری بۆ کەسایەتی خۆی لە لای هەموو سیاسەتمدار و دەوڵەتمدار و تەنانەت ئەمریکا و پیاوە گەورە سیاسییەکانی هەردوو حیزبی کۆماریخواز و دیمۆکراتەکان کە هەردوو بەرە لە دەسەڵاتی ئەمریکا دابوون لە سەردەمەکانی قاسم سلیمانیدا( سەردەمی بوشی باوک، کلینتۆن، بوشی کوڕ، ئۆباما و ترامپ) واتا ٥ سەرۆکی ئەمریکا لە نزیکەوە ئەو پاسدارەیان ناسییوە و رۆژانە ناوی لە سەر مێزی کاریان بووە. دەڵێم شک و گومان نامێنێتەوە کاریزما و هێژمۆنی قاسم سلێمانی گەر لە ئیمام زیاتر نەبووبێت بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئیران کەمتریش نەبووە. ئەمڕۆ راستە زۆربەی گەلانی ئێران و بە تایبەت میللەتی کورد لە ئێران زۆر شادن بە لەناو چوونی ئەم پاسدارە کە بووبوو بە هۆی ماڵوێرانی و تاڵانی سەروەت و بەرو بوومی ئێرانییەکان و ئاودیوکردنیان بۆ وڵاتانی دەورووبەر بۆ چەسپاندنی سیاسەتی شیعە لە ناوچەکە و هێژمۆنی ئێران –مەزنی، مەلای شیعە. گەر چاویکی خێرا لە ناسیونالیزمی دەمارگرژی ئێرانیش بە هەموو باڵەکانیانەوە بکەین دیسان شک و گومان نامێنێ کە هەن خەڵکانێکی زۆر ئەمڕۆ شینی بۆ دەگێڕن. کوشتن و لە ناو چوونی "سەردار حاج قاسم سلیمانی" بەدەستی ئەمریکا و لەناو خاکی عێراق دەبێ وای دابنێین نوقتەیەکی وەچەرخانی زۆر گرنگ دەبێ لە سیاسەت و مانەوە و نەمانەوەی حکومەتی ئێران، لەناوچوونی حکومەتی ئێستای عێراق و بە گشتی شەڕی سوریا و لوبنان و هەر هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت سیاسەتی ئابووری و نرخی نەوتیش. هەر بۆیە ئەمڕۆ کورد بە گشتی و بەتایبەت کوردی ئێران حەقە بە وردی هەڵسەنگاندن بۆ ئەم رووداوە بکەن و خۆیان ئامادە بکەن بۆ هەموو ئەگەرەکان کە بە رای من گەر وریا و ژیر و یەکگرتوو بین و بزانین سیاسەتێکی واقعی دوور لە کرژ و کاڵی و ئێحساسات بکەین ئەوە دڵنیا بن هەموو ئەم گورانکارییانە لە بەرژەوەندی کورد دەکرێ تەواو بن، پڕش و بڵاوی و هەرکەس ئەسپی خۆ تاودان دیسان دەبێتە مایەی چارەڕەشی و ماڵوێرانی گەلی کوردستان.

سەردار عەزیز کوشتنی قاسم سلێمانی لە فرۆکەخانەی بەغدا، لە ڕێگای فڕۆکەی بێفڕۆکەوان-درۆنەوە، کۆتایی دیاردەیەکە، کە بە دیاردەی قاسم سلێمانی ناسراوە. قاسم سلێمانی زیاتر لە دەیەیەکە دروست دەکرێت، لە پرۆسەیەکەدا کە بە ئەفسانەسازی کەسێتی ناسراوە. خەڵکان و وڵاتانی تریش هەوڵی دوبارەکردنەوەی ئەم دیاردەیەیان دا، ماوەیەک برێت مەکگوێرک ڕکەبەری بوو، سعودییەکانیش کابرایەکیان هەبوو، بەڵام هیچکامیان وەک قاسم سلێمانی نەبوو. ئەم ئەفسانەسازیە بەشێکبوو لە پرۆسەی ئیدارەدانی ئەو دۆخەی کە هەبوو، سەپاندنی هەژەمۆنیەت بە سەر خەڵک و خاکێکدا کە لە دەرەوی سنور وخاکی وڵاتە. بە جۆرێک دەتوانین بڵێین لە تارانەوە هەتا بیروت سەرزەمینێکی شل هەبوو، گونجاو بوو بۆ مەلەکردن تیایدا. ئێران پێویستی بەم کەسایەتیە هەبوو هەتا دوو پێکهاتەی تیادا بەرجەستە بکات: یەکەم، ئێران، دوەم ئەوانیتر. بە جۆرێک، وەک چۆن لە سەردەمی برێت مەکگوێرکدا ئەو لە هەر کوێ بوایە، ئاماژە بوو بۆ بونی ئەمریکا لەوێ، بە هەمانشێوە بۆ قاسم سلێمانی و ئێرانیش. لە هەمانکاتدا، بۆ ئێران ئەو هەموو ئەو ووردە کەسایەتیانەی بەرجەستە دەکرد یان نوێنەرایەتی دەکرد کە لە دەرەوەی سنوری ئێراندا بون و بەشێک بوون لە پرۆسەی هەژەمۆنیەتەکە. تەنها بۆ نمونە وێنەکەی موقتەدا سەدر و ئەو و خامنەئی بێنە بەرچاوی خۆت. وێنەیەک کە تیادا ئەم پرۆسە و ئەفسانەسازییەی تیادا بەرجەستە بوبو. ئایا ئەمە چی دەگەیەنێت؟ یەکەم، کوشتنی قاسم سلێمانی بە ئاسانی جێگای ناگیرێتەوە دوەم، هەوڵی دروستکردنی کەسێکی تری هاوشێوە، بەو هەمو ئەفسانانەوە، ئاسان نیە و کاتی دەوێت سێیەم، ئێمە لە سەردەمێکی تردا دەژین. ئایا سەردەمی قارەمانەکان و ئەفسانسازی بەسەرچوو؟ قاسم سلێمانی و ئەوانیتر لە قایمترین جێگادا کە فڕۆکەخانەی بەغدایە دەکوژرێن، بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان. ئەمریکا دەتوانیت ئەمە بکات. لە ڕاستیدا لە زوەوە دەیتوانی ئەمە بکات. بەڵام ئەنجامدانی لە ئێستادا یانی چی؟ یەکەم، درۆن یان فڕۆکەی بێفرۆکەوان سروشتی ململانێی گۆڕی دوەم، پێشتر ئەمریکا ئەمەی ئەنجام نەداوە، چونکە ناوچەکەی بەلاوە گرنگ بوو، بەڵام ئێستا ناوچەکە گرنگ نیە، هیچ نەبێت وەک جاران. سێیەم، هێرشی سەر باڵوێزخانەی ئەمریکی، هێرش بوو بۆ سەر ئەمریکا، ئەمە هاوشێوەی کۆمەڵێک ڕوداوی تر بوو، گرتنی باڵوێزخانەی ئەمریکی لە ١٩٧٩، هەروەها کوشتنی باڵویزی ئەمریکی لە بەنغازی لیبیا. هەردوو ترەمپ و پۆمپیو، زۆر هەستیار بوون بەرامبەر ئەم ڕوداوە، چونکە ئەوەی بە سەر هیلەری کلینتۆندا هات لە ڕوداوی بەنغازی ئەمانی زۆر هەستیارکردبوو. بە تایبەتی کە پۆمپیو بە هیوایە کە خۆی بۆ سێنات کاندید بکات. چوارهەم، ئێران بژاردەی ئاسانی نیە، نە لە دەرەوە و نە لە ناوەوە.

هیوا سەید سەلیم رێکەوتنی ئەردۆغان و حکومەتەکەی ویفاق لە لیبیا کە فائیزسەراج سەرکردایەتی دەکات، سەبارەت بە دابەشکردنی سنووری رۆژهەلاتی دەریای ناوەڕاست، دوو ڕاستی گرنگ دەردەخات. یەکەمیان ئەوەیە کە ئەردۆغان لە خەونی سوڵتانیانەی نەکەوتووە، بگرە خەریکە سنوور دەبەزێنێت و بەرەوە مەشرقی عەڕەبی بچێت، تا دەستوەردان لەو ناوچانەش بکات، کە رۆژگارێک دوا پێگەی دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی بووە، کە دوای دۆڕانیان لە جەنگی جیهانی یەکەم لە زۆرێک لەو ناوچانە پاشەکشەیان پێکرا. دووەمیشیان بریتیە لەو کارتەی کە تورکیا بە بەردەوامی یاری پێدەکات دەکات، ئەویش کارتی گرووپە تیرۆرستیەکانی کە ساڵانێکە لە سوریای هاوسنوری کۆیکردوونەتەوە، جیهان بە گشتی و وڵاتانی ئەوڕپی بە تایبەت پێدەترسێنێت، وەک کارتی فشار بۆسەر ئەوروپا بەکاریان دێنێت تا خواستەکانی جێبەجێبکەن، بەتایبەت لە دابینکردنی کۆمەکی دارایی بەناویی هاوکاری پەنابەرانی سوریا گوایە لە تورکیا داڵدەدراون. بەهاری عەڕەبی بۆ وڵاتێکی وەک لیبیا هاوشێوەی سوریا کارەساتی بەدوای خۆیهێنا، لەو وێرانەی کە رووی کردە ئەو وڵاتە، ئاوارە بوونی چەندین ملیۆن کەس لە دانیشتیوانی بۆ وڵاتانی دەوورووبەر، کوژرانی هەزاران لە خەڵکی سڤیل، ناسەقامگیری و سەرهەڵدانی چەندین رێکخراوی تیرۆرستی هاوشێوەی داعش و ئەوانی دیکە، هەموو ئەمانە بە کوشتنی موعەمەڕ قەزافی سەرۆکی ئەو وڵاتە کۆتاییان نەهات بگرە خراپتربوون. لیبیا دوای قەزافی کرایە مەیدانی یەکلاکردنەوەی ناکۆکیە مێژوویەکان، وە دەستگرتن بەسەر دەرامەتە ئابووریەکانی لیبیا بە تایبەت نەوت و غاز کە لیبیا پێیان دەوڵەمەندە، بۆیەشە دەبینین لە لیبیای وێرانە زیاتر لە کاراکتەرێکی دەولی و ئیقلیمی و ناوخۆیی بڕیاردەدات. ساڵی ٢٠١١ کاتێک باهۆزی شۆڕشی گەلان گەیشتە لیبیا، هەرزوو جلەوی شۆڕشەکە لەدەستی خەڵکی ئەو وڵاتە دەرهێندرا، ئەویش بەهۆی کاردانەوە دڕندانەکەی رژێمی قەزافی و دەستوەردانی دەرەکی ولاتان لە بارودۆخی لیبیا. ئێستا کە هەشت ساڵ بەسەر رووداوەکانی لیبیا تێدەپەڕێت، خاکی ئەو وڵاتە بەسەر دوو بەرە لە هێزەکانی لیوا حەفتەر لەلایەک، کە لەلایەن هاوپەیامانی نێودەولەتی لە ئەمەریکا و روسیا و فەڕەنسا و بە پراکتیکیش لە لایەن ولاتانی میسر و ئیمارات پشتیوانی لێدەکرێت، وە بەرکەی دیکەش کە بە حکومەتی ویفاق ناسراوە، سیراج سەرکردایەتی دەکات و لەلایەن تورکیا و قەتەڕ پشتیوانی لێدەکەن. دابەشبوونی لیبیا لە رووی سەربازی پشتیوانی دەرەکی بەسەر دوو بەرەو، رێکەوتنی بەرەیەکیان لەگەڵ تورکیا دۆخی لیبیا بەرەوە قۆناغێکی تازە دەبات کە چاوی جیهانی کەوتۆتە سەر، با بزانین کە تورکیا دوای ریکەوتنی لەگەڵ سەراج و وەرگرتنی بڕیاری پەرلەمانی وڵاتەکەی ئایا راستدەکات هێز بۆ لیبیا دەنێرێت؟ ئایا ئەو هێزە کامەیە کە تورکیا بۆ لیبیای دەنێریت؟ وێڕای هەموو ئەو رێوشوێنانەی کە تورکیا بۆ دەستوەردانی زیاتر لە دۆخی لیبیا وەریگرتووە، بەڵام وەک لە سەرەتا باس کرا، لە ئێستا تورکیا زیاتر هێندەی مەبەستیەتی یاری بە کارتی گروپە تیرۆرستیەکانی سەربەخۆی بکات، مەبەستی نیە هێزی سەربازی تورکیا ڕەوانەی لیبیا بکات، بگرە لەسەر ئەوە دەگیرسێتەوە کە کۆمەکی لۆجستی و سەربازی و چەند شارەزایەکی سەربازی بۆ پشتیوانی سەراج بنێرێت بەس، وەک چۆن لە سوریاش هەر ئەوەی کرد. ئەمەشیان بۆ دوو هۆکار دەگەڕێتەوە، یەکەمیان پەیوەندی بە دۆخی ناوخۆی تورکیا هەیە، ئەویش بریتیە لەوەی کە بارودۆخی ناو تورکیا لەبار نیە بۆ کوژران و بە کووشتدانی سەربازی ئەو وڵاتە لەوڵاتێکی دوورە دەستی وەک لیبیا، بۆیە پەنا بۆ ناردنی هێزە تیرۆرستیەکان دەبات. دووەمیش ئەویە کە گروپە تیرۆرستیەکان کە تورکیا پاڵپشتیان دەکات، لە سوریا لە ژێر فشاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش و هێزەکانی روسیا دان، بۆیە دەبێت چارەنووسیان لە لایەن تورکیاوە یەکلابکرێتەوە، باشترین شوێنیش کە تورکیا ئەو هێزانەی بۆ بگوازێتەوە لە ئێستا لیبیایە. تورکیا بە ئەنجامدانی ئەو کارە دەستی دەگاتەوە لیبیا ، بۆ ئەوەی درێژە بە هەڕەشەکانی بۆسەر ئەورپا بدات لە لێوارەکانی دەریا کە هاوسنوورە لەگەڵ فەرەنسا و ئیتاڵیا، وە ئەو گروپانەش لە سنووری وڵاتی میسر نزیک دەکاتەوە کە تورکیا لەگەڵی لە ناکۆکی بەردەوام دایە، بە تایبەت دوای لادانی سەرۆک ئیخوانەکەی میسر کە تورکیا پشتیوانی لێدەکرد. لێرەوە تێدەگەین کە خەونی ئەردۆغان لە لیبیا، خەونێکی سوڵتانە چونکە دەمێکە ئەردۆغان وەک سوڵتانەکانی سەردەمی کۆنی دەوڵەتی عوسمانی بیردەکاتەوە، لە باڵادەستی و دەستوەردانە لەو وڵاتانە کە رۆژگارێک ژێردەستەی ئەوان بوونە، وە ئەو هەنگاوەشی شەڕعیەتدانە بە گەڕان بەدوای سەرچاوەکانی وزە لە لیبیا و دەریای ناوەڕاست.

 لەتیف فاتیح فەرەج دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر بەرلەوەی ببێتە پارێزگار مامۆستایەكی دەنگ دلێرو پیاوێكی رۆشنبیرو خوێنەواری میلەتەكەمان بوو ، لە زانكۆ یەكێك لەو مامۆستایانە بوو كە خوێندكارو فێرخوازەكانی بە شانازیەوە باسیان دەكردو دەیانزانی چەند لە خەمی پێگەیاندندایە ، پیاوێكی بە دەست و برد و هەمیشە بە تەنگەوە بووی خەڵك بوو ، لە سەرەتای نەوەدەكانەوە لە رێگەی میدیایەوە هەمیشە دەیویست ئازارەكانی خەڵك نیشانی دەسەڵات بدات ، ئەم كاریگەریەی تا ئێستا تیا ماوەتەوە ، ئەو چەند جارێكە هەندێك قسە دەكات ، لێی دەكەن بە هەڵا بێئەوەی سەیری دیوی پشتەوە ی قسەكەبكەن ، ئەوەی كە لەبارەی نەوتەوە وتی رەخنەگرتنێكی رۆژنامەوانیانەبوو لەو دەسەڵاتەی نایەوێت خەمەكانی میلەتەكەی ببینێت و بۆ بانگەشەش ئامێز بۆ خەڵكی تر دەكاتەوە . هەڤاڵ رەخنەی لە دەسەڵاتگرت ، قسەش لەسەر ئەوەی كە خەڵك خۆیان پارە كۆبكەنەوە لە دەخیلەدا دیسان سەرەڕای ئەوەی داوای پشت بەخۆ بەستن لە خەڵك دەكات ، بە خەڵكیش دەڵێت ئەم دەسەڵاتە خەمی ئێوەی نیە ، یان وەك پێویست لە خەمتانا نیە ، من رەخنەم لە هەڵویست و هەست و كەوتەكانی دكتۆر هەیە یان نا ، ئەوەیان بە قەد ئەوە گرنگ نیە بزانین بۆ هەندێ‌ جار ئەو پیاوە بە مەبەست یان بێ‌ مەبەست قسەیەك یان رەوتارێك دەكات و بۆی لە قاو دەدەن . كاتی خۆی كەوەك پارێزگار دەستی كۆسرەت رەسوڵی گرت لە فڕگەی سلێمانی ، لێی كرا بە هەڵڵا لە كاتێكا بە باوەڕی من لایەنە ئەرێنیەكەی ئەو كارە ئەوە بوو كە دەكرێت بەردەوام هاوكاری یەكتر بكەین ، تەنانەت لە خراپترین بارو دۆخیشدا ، دواتر ئەو وەك پارێزگاری شارێك ئەوەی كرد كە كۆسرەت رەسوڵ چەندین ساڵە تێیدا دەژێت ، باشە یان خراپ ، وەك وتم لایەنە ئەرێنیەكەی دەكرێت سەیر بكرێت . ئەركی خەڵك ، دەستەبژێری رۆشنبیر ، ئەوەیە لە كەم و كوڕی و كێماسیەكانی دەسەڵات بێنە دەنگ و پرسیاری ئەوە بكەن ، بۆ نەوت و كارەباو جادەو بان و ئاوی خواردنەوەو خزمەتگوزاری  و داو دەرمان لەو ئاستەخراپ و نزمەدان ، دكتۆریش هەمان ئەو پرسیارەی بە جۆرێكی تر كرد ، بە داخەوە لەبەر ئەوەی ئێمە یەك دیوی شتەكان دەبینین ، ئیدی دەیكەین بە رۆژی خۆمان ، وەك ئەوەی كاتی خۆی پیاوێك دەیویست تۆمەتی بەعسی بوون لە سەر وتارێك بداتە پاڵ هەڤاڵ كە خۆی لە هەشتاكاندا پەلەپڕوزێی ئەوەی بوو چۆن بگاتە بەغداو سەدام لە باوەش بگرێت 

  ساڵح ژاژڵه‌یی     به‌شی‌ هه‌شته‌م      بواری‌ دارایی و کارگێڕی‌      بواری‌ دارایی واته‌ بواری‌ پاره‌. واته‌ ئه‌وه‌ی‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌ داهات و چۆنیه‌تی‌ خه‌رجکردنیه‌وه‌ هه‌یه‌. هه‌رچی‌ هۆکاری‌ پێشکه‌وتنه‌کانی‌ جیهان هه‌یه‌ لە رێگای‌ پاره‌وه‌یه‌. زۆرینه‌ی‌ کێشه‌کانی‌ دنیاش که‌ ئه‌بنه‌ هۆی‌ شه‌ڕو وێرانکاری‌ و کوژرانی‌ مرۆڤه‌کان و تا ئه‌گاته‌ داگیرکردنی‌ وڵاتانیش هه‌ر له‌سه‌ر پاره‌یه‌و په‌یوه‌ندی‌ به‌و بواره‌وه‌ هه‌یه‌.  پاره‌ هه‌تا زۆر بێت باشتره‌ و کاری‌ زۆر باشیشی‌ پێ ئەکرێت. به‌ڵام مه‌رج نییه‌  زۆری‌ پاره‌ هه‌موو کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات. ئه‌وه‌ی‌ زۆر گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ پلانت هه‌بێت بۆ چۆنیه‌تی‌ خه‌رجکردنی .  چۆنی بەدەستی دێنێت ، چۆنی خەرج دەکەی ، بۆچی خەرجی دەکەی . کاتێک دینارێکت خەرج کرد، دەبی بزانیت چەندت ماوە . ئەگەر بەم شێوەیە پلان دانەنیی بۆ خەرجکردنی پارە،  دەبی چاوەروانی ئیفلاسبونی خۆت بکەی . پیشینان وتویانە ئەو پارەیەی بە عەرەقی ناو چەوان پەیدا دەکرێت قەدری زۆرە ، ئەوەشی بە خۆرایی دەست دەکەوێت ، قەدری نییەو زوو لە دەست دەچێت. زۆربەی ئەو دەولەمەندانەی دەمرن و پارەی زۆر بو نەوەکانیان بە جێدێلن و ئەوانیش عەرەقیان بە پەیدا کردنیەوە نەکردوە، دوای ماوەیەکی کورت نامێنێت. کەواتە گرنگترین شت لە بواری پارەدا کە دەبێ گرنگی پێ بدرێت ، پلان دانانە بو ئیدارەکردنی.  سامان و داهاتی بزوتنەوەی گۆران بەم شێوەیە بوە:  لە سەرەتاوە بەرێز کاک نەوشیروان 10 ملیۆن دولاری لە بەرێز مامجەلال وەرگرت. ئەو پارەیەش بەزۆری لە دامەزراندنی سایت و رادیۆ و چاپخانەو دروستکردنی بینای تەلەفزیۆن و دامەزراندی تەلەفزیۆنەکەو دروستکردنی هەندێ بیناو دابینکردنی موچەو مەسروفات بۆ ستافی بەریۆەبردنی ئەم دام و دەزگایانە خەرج دەکراو شتێکی ئەوتۆی لێ نەمایەوە .     کاتێک ‌ گۆڕان به‌شداری‌ هه‌ڵبژاردنی‌ کرد له‌ 25/7/2009 بۆ ماوه‌ی‌ چوار ساڵ مانگانه‌ بڕی‌ 600 ملیۆن دینار وه‌کو بودجەی حیزب بەپێی کورسییەکانی پەرلەمان هاوکاری‌ له‌ حکومه‌ت وه‌رئه‌گیرا. به‌ڵام زۆرینه‌ی‌ ئه‌م پاره‌یه‌ بۆ بواری‌ ئیعلام و به‌ڕیۆه‌بردنی‌ ته‌له‌فزیۆنه‌که‌ خه‌رج ئه‌کراو زۆری‌ لێ‌ زیاد نه‌بو.  به‌ڵام که‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان گه‌شه‌ی‌ کردو مه‌کۆی‌ شارو شارۆچکه‌کان دامه‌زرێنران، گۆڕان گەورەتر بوو، خه‌رجییه‌کایش زۆر زیادی‌ کرد. گۆڕان پێویستی‌ به‌ پاره‌ی‌ زۆر هه‌بوو بۆ به‌ڕێوه‌ بردنی‌ کاروباره‌کانی‌. زیاد له‌ سه‌رچاوه‌ی‌ ئه‌و پارانه‌ی‌ که‌ پێشوتر باسم کرد. هه‌رچی‌ داهاتی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان بوو کۆمه‌ک و هاوکاری‌ هاوڵاتیان بوو. سه‌رده‌مانێک پاره ‌بە لێشاو له‌ هه‌موو لایه‌که‌وه‌ ئه‌هات بۆ گرده‌که‌. خه‌ڵک ئه‌وه‌نده‌ دڵسۆز بوو ده‌غیله‌ی‌ مناڵه‌کانی‌ ئه‌شکاندو ئه‌یکرده‌ دیاری‌ بۆ بزوتنه‌وه‌ ی‌ گۆڕان.  هه‌موو ئه‌و بینایانه‌ی‌ که‌ بۆ گۆڕان کڕاون یان دروستکراون. به‌ کۆمه‌ک و هاوکاری‌ گۆڕانخوازان و که‌سانی‌ به‌ ئه‌مه‌ک و دڵسۆزی‌ ئه‌م نیشتمانه‌ هاتونە بەرهەم ، که‌ ئێستا بونه‌ موڵکی‌ کوڕه‌کانی‌ کاک نه‌وشیروان. به‌ڵام ئه‌گه‌ر قسه‌ له‌سه‌ر چۆنیه‌تی‌ خه‌رج کردنی‌ بکه‌ین به‌ شێوه‌یه‌کی‌ زۆر خراپ به‌ڕێوه‌براوه‌و به‌و هۆیه‌وه‌ گومانی‌ زۆریش دروست بوه‌ له‌سه‌ر چۆنیه‌تی‌ خه‌رجکردنی‌.  زۆرینه‌ی‌ ئه‌و پارانه‌ی‌ وه‌کو هاوکاری‌ بۆ گۆڕان هاتوه‌. سه‌رچاوه‌ی‌ داهاته‌که‌ واته‌ خاوه‌نی‌ پاره‌که‌  ئاشکرانەکراوە . راسته‌ ئه‌و کاته‌ خه‌ڵک له‌ سزادانی‌ پارتی‌ و یه‌کێتی‌ ئه‌ترسان و که‌ پاره‌یان ئه‌هێنا ئه‌یان وت ناومان مه‌هێنن، له‌ حساباتدا نوسراوه‌ ئه‌م بڕه‌پاره‌یه‌ له‌ لایه‌ن فڵانه‌ کەسه‌وه‌ گه‌یشتوه‌. به‌ڵام خاوه‌نی‌ پاره‌که‌ نه‌نوسراوه‌. گوایه‌ ناوی‌ ئه‌وانه‌ پارێزراوه‌و که‌سانێک هه‌ن ئه‌زانن. منیش به‌ باشی‌ ئه‌زانم هه‌مومان ناوی‌ ئه‌وانه‌ نەزانین که‌ پاره‌یان هێناوه‌ له‌به‌ر سه‌لامه‌تی‌ خۆیان.  به‌ڵام کی‌ ئه‌ڵێ‌ ئه‌و که‌سه‌ی‌ که‌ پاره‌که‌ی‌ بۆ گرده‌که‌ هێناوه‌. هه‌موی‌ ته‌سلیم کردوه‌و هیچی‌ بۆ خۆی‌ لانه‌داوه‌؟ ئایا لیژنه‌یه‌کی‌ متمانه‌ پێکراو هه‌بوه‌ به‌دواداچون بۆ ئه‌وه‌ بکات؟ هه‌موو شتێک له‌سه‌ر متمانه‌ رایی‌ کراوه‌و هه‌رگیز متمانەش‌ له‌ پاره‌دا نییه‌ ‌. خۆ هیچ نەبێت دەبێ رێکخەری گشتی بزانێت و ناوی هەموو ئەوانەی لابێت کە پارەیان بۆ گردەکە هێناوە ئەگەر کار بگاتە سەر ئەوەی بە دواداچون بکرێت، بەلام من بروام نییە ئەویش بزانێت. هه‌ڵه‌یه‌کی‌ تر یان با رونتر بڵێین گۆمانێکی‌ تر له‌سه‌ر چۆنیه‌تی‌ خه‌رجکردنی‌ پاره‌ ئه‌وه‌یه‌ به‌دواداچون لێپرسینه‌وه‌ نه‌کراوه‌ له‌ چۆنیه‌تی‌ خه‌رج کردنی‌. بۆ ئەوەی بزانرێـت چۆن و بۆکێ و بۆچی‌ خه‌رج ده‌کرێـت. ده‌بوایه‌ سه‌ری‌ هه‌موو مانگێک حساباتی خیتامی ‌ ورد بکرایە. ئه‌و کات به‌ ئاسانی‌ که‌موکورتییه‌کان ده‌رئه‌که‌وت.  به‌ڵام تۆ بێی دوای‌ دوو ساڵ حسابات بکه‌یت و لەو ماوەیەشدا هیچ لێپرسینەوەو بەدواداچونێک نەکرابێ،‌ به‌ هه‌زاران ئاڵم و ساتم ئه‌کرێت و هه‌ر دیاریش نابێت که‌م و کورتی ‌لەکوێدایە. بۆ نمونه‌ موه‌لیده‌یه‌کی‌ کاره‌با ده‌کڕن و بڕی‌ 50 وه‌ره‌قه‌ زیاد ئه‌نوسن و که‌س نییه‌ به‌دواداچون بکات.  دوای 6 مانگ ئەگەر بە دواداچونیش بکەیت،  دەلێ ئەو کاتە نرخ ئاوابوو . لیژنەی موشتەرەیات هەیەو ئیمزا لەسەر کرینی کەل و پەلەکان دەکەن. بەڵام ئایا تەنها ئەوە بەسە ؟. لیژنەکە کێن و کێ دایناون ؟.  بەلام روژێک لە رۆژان کەسێک چوو بە دواداچون بکات  وەسلی کرینی  دوو کۆمپیوتەر یان یەک تاقم قەنەفە لەگەل خۆی بەرێت بۆ ئەو شوینەی کە لێیان کریوەو دواجاریش بچن لە شوێنێکی تر نرخی ئەوانە بپرسن ؟. هەر هیچ نەبێت بۆ تاقیکردنەوەی ئەوکەسانەی کەئەم بەرپرسیارێتییەیان پێسێردراوە بەتایبەت بۆ هێزێک کە بانگەشەی دژایەتیکردنی گەندەڵی دەکات، بەدلنیایی ئەوە نەکرا و لەبری ئەوە فیلی واکراوە کە بۆ گێرانەوە ناشێت. دەبێ ئەوە بزانین کە لیژنەی کرینی کەلوپەل بۆ گردەکە لە ماوەی 10 سالدا، خەرجییەکانی ملیار دیناری تێپەراندوە.  ئایا کەسێک هەبوە  لە گردەکەو سەردانی دوان یان سیان لەوانە بکات  کە کۆمەکیان بۆ گردەکە هێناوە ، بۆ ئەوەی بزانن ئایا ئەو برە پارەیەی کە ئەمانە ناردویانە بو گردەکە ، وەکو خۆی گەیشتوە؟ بەدڵنیایی ئەوەش نەکرا. چەن پارە لەو گردە خەرجکراوە ، هیچ کەسێک بە دواداچونی بۆ نەکردوەو کەوتوتە سەر ویژدانی ئەوانەی پارەکەیان خەرجکردوە. ئەوەش دەزانین ویژدان لە بواری پارەدا زۆر کەمە. قسەو باسی ئێستا هەموی لەسەر گەندەڵی و تاڵانی بەرپرسە حیزبیەکانە. قابیلە گۆڕانخوازانی گردەکە لەئاوی حەیات پاکتربن و لە ئەستێرەیەکی ترەوە هاتبن و هیچ گومانیان لەسەر نەبێت.  ئه‌م نمونه‌یه‌ به‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌ هه‌موو که‌سێک گومانی‌ هه‌بێت له‌ چۆنیه‌تی‌ خه‌رجکردنی‌ پاره‌ی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان: که‌سێک به‌رپرسی‌ کاره‌با بوه‌  لە گردی زەرگەتە . ئەو کەسە فەرمانبەری  فەرمانگەی کارەبا بوەو  موچەی خۆشی هەبوو، لە گردەکەش موچەی هەبوو. ئەم زاتە مونەسیقی نێوان گردەکەو دائیرەی کارەبا بوو. مانگانە پارەی کارەبای لە گردەکە وەرگرتوە گوایە تەسلیم بە دائیرەی کارەبای دەکات. دوای ماوەیەکی زۆر فەرمانبەرێکی دائیرەی کارەبا دەچێتە گردەکەو پێیان دەڵێت: بۆچی ئێوە پارەی کارەبا نادەن ؟. ئەوانیش دەڵێن چۆن پارەمان نەمانداوە ؟. ئێمە مانگانە لە کاتی خۆیدا پارەمان داوە ‌.  ئەویش دەڵێت ئێوە بری 157 ملیون دینار  قەرزدارن. دوای ئەوەی ئەوە ئاشکرا دەبێت کابرا بانگ دەکەن و کەمێکی ئەو پارەیەی داوەتەوەو زۆرەکەشی خواردو ئێستا وەک بەرزەکی بانان دەسورێتەوەو ئەو سوارو خەلکیش پیادە.  کارەسات ئەوە نییە ئەو پیاوە پارەکەی بردوە، کارەسات ئەوەیە بەشی ژمێریاری ئەوەندە بێ ئاگابێت فێلی ئاوای لێبکریت. ئەی نابێت بەرپرسی دارایی کە پارەی  تەسلیم بەو کەسە یان هەر کەسێکی تر بکات، داوای پسولەی لێبکاتەوە؟.  کاتێک دامەزراوەت نەبێت ، لێپرسینەوەش نابێت ، کاتێک لێپرسینەوەش نەبێت ، فێڵی  ئاوات لێدەکریت.   کارمەندێکی تەلەفزیۆنەکە بری 17 ملیۆن دیناری وەکو سلفە وەرگرتوە بۆ ئەوەی شوقەی پێ بکرێت (تەبعەن ئەمە بۆ هەموو کەس نەبووە بۆ کۆمەڵێ خەڵکی دیاریکراو نەبێت) بەو مەرجەی مانگانە 500 هەزار بداتەوە . لە هەمان کاتدا  ئەم کارمەندە  مانگانە لە تەلەفزیۆنەکە بری 500 هەزاریشی وەرگرتوە بو کرێی خانو. دوای سەیر دەکەن مانگانە 500 هەزار دینارەکە ناداتەوە  وەکو پێشتر لە سەری رێککەوتون. سەرەرای ئەوەش مانگانە 500 هەزار وەکو کرێی خانو بەردەوام  وەردەگرێت .    دوای زەمانێکی دوور ئەمە ئاشکرا دەبێت چونکە وەکو لە سەرەتاوە ئاماژەم پێکرد کەس بە دواداچونی نەکردوە. گرنگ ئەوەیە خەلک پارە بێنێت و ئەمانیش خەرجی بکەن. دوایی کابرا چەند ملیونێک دەداتەوەو کەس لە باقیەکەی ناپرسێتەوە، تەلەفزیۆنەکە هەر لە سەرەتای دروستبونیەوە زۆرترین گەندەلی تێدا کراوە، لەکاتێکدا شەو و ڕۆژ باسی گەندەڵی دەکرد بەڵام دوایی دەرکەوت خۆی بوئرەیەکی گەورەی گەندەڵی بوو. هەر بەم نمونانەی  کە لە سەرەوە باسمکردن ، دەردەکەوێت  کاک مستەفای سەید قادر وەک بەرپرسی دارایی  ئاگای لە چۆنیەتی خەرجگردنی پارە نەبوە .   له‌ کاتی‌ هه‌ڵبژاردنه‌کان کۆمه‌ڵێک خه‌ڵک له‌ گرده‌که‌ خه‌نی‌ بون به‌وه‌ی‌ پاره‌ی‌ زۆریان ده‌خرایه‌ به‌رده‌ست و که‌سیش حساب و کیتابی‌ له‌گه‌ڵ نه‌کردون. یان چۆنیه‌تی‌ پێداویستی‌ هه‌ڵبژاردن یان کڕینی‌ که‌لوپه‌ل و پێداویستی‌ باره‌گاکان. گومانی‌ تێدا نییه‌ پاره‌یه‌کی‌ زۆر به‌ هه‌ده‌ر دراوه‌، هەمووشی پارەی خەڵکبوو. ئه‌وانه‌ی‌ به‌رپرسی‌ خه‌رجکردنی‌ پاره‌ بون به‌ ئاره‌زوی‌ خۆیان کێیان خۆش ویستبێ پاره‌یان بۆ خه‌رج کردوه‌و پیاوەتییان بەسەر ئاوی حەمامەوە کردوە . به‌ڵام زۆر که‌سیش زۆر فه‌قیر و داماو بوه‌و که‌سیش لای‌ لێنه‌کردۆته‌وه‌.  بۆ چۆنیه‌تی‌ خه‌رج کردنی‌ پاره‌ له‌ گردی‌ زه‌رگه‌ته‌ تا بڵێی گوماناوییه‌و ئه‌گه‌ر که‌سانی شاره‌زا به‌ مه‌به‌ستی‌ ده‌رخستنی‌ راستییه‌کان پێداچونه‌وه‌ی‌ ورد بکه‌ن. زۆر راستی‌ ده‌ر ئه‌که‌وێت. کەسانێک هەبون  بەرپرسی گەورەیان لە گەندەلی هەندی کەس ئاگادارکردۆتەوە. لە بری ئەوەی بە دواداچون بکات و لێپرسینەوە بکات، وتویەتی شەڕم بۆ دروست مەکەن بچن بە فڵانە کە س بڵێن . خەلک هەیە  پێش ئەوەی بێتە گردەکە خاوەنی هیچ نەبوە ،‌   ئێستا باشترین خانو و باشترین مۆدێلی‌ سه‌یاره‌ی‌ هه‌یه‌ بۆخۆیی و مناڵه‌کانی‌. که‌س نییه‌ بپرسێت ئایا ئه‌مەت‌ له‌ ئاسمانه‌وه‌ بو باری‌؟ .  خه‌ڵک هه‌یه‌ دوو ملیۆن دینار موچه‌که‌یه‌تی‌ و 6 حیمایه‌ی‌ هه‌یه‌ و له‌ گرده‌که‌ش یه‌ک ملیۆن دینار وه‌رئه‌گرێت هیچیش بۆ گۆڕان ناکات، ئەمە لە کاتێکدایە جڤاتی‌ گشتی‌ ‌ پارە لە ئەندامەکانی‌ وەرئەگرێت بۆ خەرجی‌ رۆژانە زۆرجاریش بۆ کرێی خانو.  ئه‌و کاته‌ی‌ کاک مسته‌فا به‌رپرسی‌ ژووری‌ دارایی بوو. کاک کوردۆ قاسمی‌ ره‌حمه‌تی و کاک عومەری سەید عەلی ‌ زۆر ته‌کلیفیان‌ له‌ کاک ئاوات به‌هادین کرد که‌ له‌ بەشی کارگێری و دارایی کاربکات.   چونکه‌ وه‌کو که‌سێکی‌ ده‌ست پاک و دڵسۆز ناسرابوو. قسەو باسی زۆریش لەسەر گەندەلی ناوگردەکە دەکرا .  دوای دوو مانگ  رازی‌ بوو که‌ ببێته‌ به‌رپرسی‌ به‌شی‌ کارکارگیڕی‌ و دارایی.  ئه‌و کات رێباز حه‌ملانیش لەو بەشە  ئیشی‌ ئه‌کرد. کاک مسته‌فا دەستبەجێ  فه‌رمانێکی‌ بۆ رێباز ده‌رکردو کردی‌ به‌ جێگری‌ خۆیی و سه‌لاحیه‌تی‌ خه‌رج کردنی‌ 5 ملیۆن دیناریشی‌ پێدا. ئه‌مه‌ له‌ کاتێکدا ئه‌و ژووره‌ به‌پێی یاسا جێگری‌ نییه‌. کاک ئاوات به‌هادین ئه‌وه‌ی‌ بۆی‌ مایه‌وه‌ حسابات بوو له‌گه‌ڵ چایخانه‌که‌.  هەموان دەزانن کاک ئاوات کەسێکی ئەمین و دەست پاک بووە.  بریارەکەی کاک مستەفا بۆ دانانی رێباز وەکو جێگری خۆی و پێدانی دەسەڵاتی خەرج کردنی 5 ملیون دینار وەکو کاردانەوە وابوو بەرامبەر بە بڕیاری هێنانی کاک ئاوات بۆ ئەو شوێنە. بەڵام وادەردەکەویت کاک مستەفا بە هێنانی کاک ئاوات خۆشحال نەبوبێت. له‌ هه‌موی‌ سه‌یرتر ئه‌وه‌یه‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان داوای‌ کردوه‌ پۆستی‌ جێگری‌ سه‌رۆکی‌ حکومه‌ت بۆ کاروباری‌ چاکسازی‌ وه‌رگرێت. ئه‌و پۆسته‌ هه‌ر نه‌بوه‌و به‌ نیازبون بۆیان داتاشن و پۆسته‌که‌ش بۆ مامۆستا جه‌لال بێت. به‌ڕاستی‌ زۆر سه‌یره‌ خه‌ڵک نه‌توانێت دوای‌ چه‌ندین ساڵ له‌ ماڵه‌که‌ی‌ خۆی‌ چاکسازی‌ بکات، چۆن دە‌توانێت له‌ ژێر سێبه‌ری‌ پارتی‌ و یه‌کێتی‌ چاکسازی‌ بکات.  ئەوان نەتوانن کاروباری  دارایی گردێک ڕێکبخەن کە هیچ بوارێک بۆ گومان و گەندەخۆری نەهێڵێتەوە، ئەوەندە بێسەروبەربن ئاگایان لە حساب و کیتاب نەبێ و شتێک نەبێت بەناوی لێپرسینەوەوە، ئەتوانن لە حکومەتێکدا کە تا بینەقاقای لەگەندەڵیدا نوقمبووە چاکسازی بکەن؟ ڕەنگە وەڵامی ئەم پرسیارە هەر خۆیان بیزانن!. وەک باسمکرد ئەو کاتەی کاک مستەفای سەید قادر بەرپرسی ژووری دارایی بوە ، کاروبارەکان بە هەرەمەکی بەرێوەبراون، پرسینەوەو بەدواداچون نەکراوە. کاک مستەفا بەناو بەرپرس بوەو هەموو کارەکان رێباز ئەنجامی داون. ئەو تەنها پارەی تەسلیمی رێباز کردوەو هیچی تر . رێباز حەملان دەسەڵاتی خەرجکردنی پارەی هەبوەو نە کەس بەدواداچونی بۆ کارەکانی کردوەو نە کەسیش پرسینەوەی لەگەل کردوە.   خۆزگە ئێستا بارودۆخیک بێتە ئاراوەو داوابکرێت کاتی خۆی کێ هاوکاری گۆڕانی کردوە با پسولەی ئەو پارەیەی کە داویەتی بە گۆڕان بیگێڕێتەوە بۆ ئەوەی  پارەکەی وەرگرێتەوە، ئەو کاتە دەرئەکەوێت چی فەزاحەت و پارە خواردنێک ڕوویداوە.  تا ئەو کاتەی کاک ئاواتی شیخ جەناب دەست بەکار بوبێت وەکو بەرپرسی ژوری دارایی ، کاک مستەفای سەید قادر لە تەواوی کەم و کورتییەکان بەرپرسیارە. بەڵام دوای ئەوەی کاک ئاواتی شیخ جەناب بو بە برپرسی ژووری دارایی و کارگێری بارودۆخەکەی گۆڕی و باشتر کارو بارەکانی رێکخست و پرسینەوەو بەدواداچونیشی دەست پێکرد. بەڵام وەکو دەلین( بعد خراب البصرە) واتە دوای ئەوەی پارەی بزوتنەوەکە زۆر کەمببوە خەریک بوو چۆڕەبڕ دەبوو، جاران خەلک خۆی پارەی دەهێنا. بەلام لە سەردەمی ئەودا دەبوایە سوال بکرایەو دەست لەخەلک پان بکرایەوە. بەڵام بەهەر حال ئەوەی پێیکرا کردی. قسەی هەق دەبێت بکرێت جا لەبەرژوەندی کێیەو  بەزیانێکی کێیە گرنگ نییە.

هێمن کەریم "قۆناغی شەری راستەوخۆ" لەوتاری پێشومدا ئاماژەم بەوەدا، کە ناوچەکە گەرمەوە ناکرێت بارودۆخی عێراق ساردبێت، شەری وەکیلەکان لەناوخۆی عێراقدا دەستپێدەکات و پێدەچێت شەقامی عێراقی بکەوێتە کێشەی مەزهەبی و دابەش بوونی شیعە بەسەر هەردوو جەمسەری ئەمریکی و ئیرانیدا بێتەئاراوەو دەمامکەکان لاببردرێن، هەروەها شەری ناراستەوخۆی ئێران و ئەمریکا بەخێرای هەنگاو بنێت. ئیستا بەکەمترین کات عێراق لەناو بارودۆخەی شەری ناراستەخۆی ئاشکرای وەکیلەکانی ئێران و ئەمریکا دەستی پێکردوەو قۆناغی دابەش بونی شیعەش بەسەر ئێران و ئەمریکا لەدەرکەوتندایە، دان بەخۆداگرتنی ئەمریکا لەم دۆخەدا هێشتا چاوەروان کراوە نایەوێت خۆی تەنها ئەو رۆڵەبگێرَت، ئیدی کە ئێسا جۆڵەی راستەوخۆی ئەمریکا لەدژی ئێران لەناو عێراقدا دەستی پێکردوە، مانای وانیە تەواو نیەتی جوڵەگشتیەکەبێت، چونکە لای ئەمریکیەکان عێراق دەتوانێت سەروەری خۆی بپارێزێت ، هەڵبەتە گەربیەوێت، ئەمەش ئەو گومانەیە کە بۆ ئەمریکا هێشتا دەیەوێت عێراق لەمبازنەیە ئێرانیدا بەردەوانبێت؟. زۆرێک لەوچاودێرانەی کە بەئاگان لە لێدوانی بەپرسانی ئەمریکاو ئێران لەسەرئەوەکۆکنین ، کەئەمریکا ئەم گرژیە نەقۆزێتەوە، بەڵام بەتێروانینی من ئەمریکا تائەم ساتە لەراوێژی ناوخۆیدایە کە چۆن راستەوخۆ خۆی هاوپیەمانەکانی داخڵی ناکۆکیەکانی عێراق بێت و بەرەسمی بێتەوە ناو ساحەکەو بەراستەوخۆ لەدژی ئێران جوڵەی سەربازی لەدژی میلیشیاکانی سەربەئێران لەناو عێراقدا دەست پێبکات، نەک تەنها خۆی. رونە کە ئێران تائێستا نایانەوێت شەری راستەوخۆ لەدژی ئەمریکا لەعێراق هەڵگیرسێنێت، هەرچی ئەمریکایە واپێناچێت ساڵی 2020 بەبێ دەنگی ئەم دژایەتیەی ئێران لەناو خاکی عێراقدا قبوڵبکات، بۆیە واپێشبینی دەکرێت کە شەری راستەوخۆی ئەمریکا لەدژی ئێران بکەوێتە ساڵی 2020وە بەڵام هەرخۆی نا (هەوڵی هێنانی هاوپەیمانانیشی دەدات) . بۆنموونە لە هێرشەکەی سەر بنکەی سەربازی ئەمریکا لەکەرکوک، ئەمریکا بەوەهاتەجواب کە ئێران هێرش دەکاتە سەرکۆی بنکەهاوپەیمانەکانی ئەمریکا نەک تەنها ئەمریک، بۆیە هێرشی توندی دایەوە و دەستی نەپاراست لەحەشدی عێراقی و تا لوبنانیش پەلی کێشاوە لەدژی ئێران. ئەم روداوەو هێرشانەی ئەمریکاو ئێران لەدژی یەک لەعێراقدا، هۆکاری ئەو خۆپیشاندانانەی ساحەی تەحریری بەغدانیە، بەڵکو هەنگاوە خێراو دژایەتیە بەپەلەکان هۆکاری ئەوەن، وەلێ روونە ئەم یان ئەو ئیقلیم و نێودەوڵەتی هەریەکەو دەیانەوێت ئەو خۆپیشاندانە بە قازانجی خۆیان بشکێننەوە. ئەمریکا ئیتر دۆخەکە دەخاتە قۆناغی گشتی و ئێران بەوە تۆمەتباردەکات، کە ئەوەی ئێران دەیکات لەعێراق و کۆی ناوچەکە، تەنها دژی ئەمریکا نیە بەڵکو دژی هەموو هاوپەیمانانی ئەمریکایە لەعێراق، ئەم قۆناغەش راستەوخۆ قۆناغی سەردەمی ئازادکردنی عێراقە لەدەستی سەدەم حسێن ، واتە ئەمریکا نیازیەتی دووبارە زاراوەی (ئازادکردنی) عێراق بخاتە رستەوە لەدژی ئێران و میلشیاکانی نزیک لەئێران لەعێراق و کۆی ناوچەکە، هەرئەمەشە سەرلەنوێ پێشبینی ئەو جەنگە دەکرێت کە لەعێراق روبدات. بەپوختی دەرکەوتەی نوێ لەناوچەکەدا روودەدات ، شەری ناراستەخۆ لەنێوان ئێران و ئەمریکا بەردەوامی دەبێت، ئەوەی کۆمارییەکان و دیموکراتەکان لەناو ئەنجومەنی پیران کە دەڵێن "پێویستەدان بەخۆماندا بگرین لەبەرامبەر ئێران، دەشزانین کە لەم ساڵانەی دوای ئێران تەواو عێراقی کردوە سەربازگەی خۆی". نیشانەی ململانێکە لەناوچەکەدا ئەگەری هەوڵدانە بۆ شەری راستەوخۆ کە لەئێستادا ناراستەخۆیە ئەوەی دەگوزەرێت ، شتێک نەماوتەوە بەناوی سەروەری عێراق و ململانێکانی ئەمریکاو ئێران لەناو عێراقدا کەوتۆتە ناو شەقام و کۆڵانەکانی شارەکانی عێراقەوە، دورنیە لەهەر چرکەساتێکدا ئەگەر کاولکاری گەوەرە روبدات و ئەمریکاش لەم شەرە ناراستەوخۆیە خۆی وەک قوربانی پیشان دەدات تا دواجار بەدورنیە بەکۆی هاوپەیمانەکانی بێنەوە عێراق و شەری راستەوخۆی ئێران بەرپابکات لەکۆی ناچەکە.

چیا عەباس بەشی دوەم:  گرێکوێرەکەی گۆڕان و کاک نەوشیروان  کاک نەوشیروان لە سەرەتای دروستبونی کۆمپانیای وشە لە گەڵ چوار دۆستی ( ئەو چوار بەرێزە لە ژیاندا ماون و لە دامەرێنەرەکانی گۆڕانن) باس لە شێوازی رێکخستنەوەی یاسایی موڵکەکان دەکەن. لەو ساتەدا سەد لە سەدی پشکەکان لە سەر ناوی کاک نەوشیروان بو، پێشنیاز بۆ دۆستەکانی دەکات پشکەکان بە رێژەی ٢٠ لە سەد بەسەر هەر پێنجیان دابەش بکرێت تا ئایندەی کۆمپانیای وشە بە یەک کەسەوە گرێ نەدرێت، بەشداربوان ئەو پێشنیازە قبوڵ ناکەن و راشکاوانە بە کاک نەوشیروان دەڵێن تۆ شوێنی متمانەی ئێمەیت و با بەناوی خۆتەوە بمێنێتەوە، هاوکات دەڵێن باشتریشە بیر بکرێتەوە موڵکداریەتیەکە بخرێتە سەر ناوی رێکخراوێک، بەهۆی گەلێک هۆکارەوە، لەوانە یاسایی و دژایەتی سیاسی دەسەڵات بۆ کاک نەوشیروان و دۆستەکانی، ئەم پێشنیازە نەچوە بواری جێبەجێکردنەوە. گۆڕان تا بەشداربونی لە حکومەتی هەرێم لە ٢٠١٤ بە کۆمەک و قەرز گوزەرانی کردوە، لەو بەینەدا سەدان هەڵسوراوان نانبراو کران، سزادران، لە کار دەرکران و دورخرانەوە. دەستەی بەرپرسانی ئەو سەردەمەی گۆڕان، کە بەشێکیان لە بەرپرسانی ئێستای گۆڕان بون بە پلەی وەزیر و باڵا خانەنشین کرابون و بەردەوام پارەی خانەنشینیان وەردەگرت، لە نێوان خۆیان ریك دەکەون کە مانگانە یارمەتی نانبراوەکان بدەن، دوای ٣٢ مانگ دەرکەوت ژمارەیەکی زۆر کەم، ئێستا بەشێکیان لە دەرەوەی بازنەی دەسەڵاتی گۆڕانن، ئەو ئەرکەیان جێبەجێکردبو.  هەرچۆنێک بێت کاک نەوشیروان و چەند دۆستێکی دڵسۆزی لێرە و لەوێ دابینی پارە بۆ گۆڕان دەکەن. ئەم دۆخە تا ساڵی ٢٠١٥ بەردەوام دەبێت، ئەو كاتەی کاک نەوشیروان بەهۆی ئاڵۆزبونی باری تەندروستیەوە رو لە دەرەوەی وڵات دەکات. بەهۆی خراببونی باری تەندروستی و دوری لە وڵات و کاڵبونەوەی پەیوەندیەکانی لە گەڵ زۆربەی هاوکارەکانی لە کوردستان کاک نەوشیروان کەوتە نێو چوارچێوەی بازنەیەکی بچوکی داخراو بۆ بەرێوەبردن و کارەکانی بزوتنەوەکە لە دورە وڵاتەوە. دو کورەکەی کاراکتەری بنەرەتی ئەو بازنەیە بون. ئەم دو زاتە شورایەکی قایمی داخراویان  لە دەوری باوکیان دارشت و بەو شێوازەی خۆیان پێیان باش بو جڵەوی هاریکاری و یارمەتیان لە ئەرک و کارەکانی باوکیان گرتبوە دەست. لەم دۆخەدا  کاک نەوشیروان دوچاری دابران و پچڕپچربونی زیاتری پەیوەندیەکانی لە گەڵ هاوکارەکان و دۆستەکانی، تەنانەت کەسایەتی وهێزە سیاسیەکانیش، کرایەوە.  بەندە لەو ساتە سەختانەدا بۆ ماوەی مانگێک، تا کۆتایی ٢٠١٦، لە گەڵ کاک نەوشیروان بوم لە ماڵەکەی لە لەندەن. سەرەرای ئەوەی بەهۆی ئازار و بێ هێزی و ماندوبونی جەستەیی نەیدەتوانی بۆ چەند چرکەیەکیش بە ئیستراحەت دابنیشێ، بەڵام لە سەر خواستی خۆی ناو بە ناو چەند دۆست و گروپی هەڵسوراوان سەردانیان دەکرد، قسە و باسی چروپری لە گەڵیان دەکرد، تێبینیم دەکرد دڵی بەو سەردانانە خۆشبو، چونکە کەش و هەوای تەنیایی و دابرانیان دەشکاند.  دۆستێکی زۆر نزیکم بەردەوام پەیوەندی پێوە دەکردم و داوای لێدەکردم داوا لە کاک نەوشیروان بکەم مانیفێستی گۆڕان دارێژێت، تا نەوەکانی ئایندە بزانن گۆڕان و ناسنامەکەی و گۆڕانبون و کاری گۆرانخوازان چین. چەندین جار ئەم بابەتەم لە گەڵ خوالێخۆشبو دەوروژاند، ئامادەیی خۆم پیشاندا بۆ ئەو مەبەستە هەمو هاریکاریەکی بکەم، بەڵام ئەو لە هەمو ئەو هەوڵانەمدا بێدەنگ و بێ وەڵام بو. ئەمە بۆ خۆم مایەی سەرسورمان بو، لە دوا مەتافدا لێم پرسی بۆچی بێ وەڵامە، گوتی: ئەم نامەیە بخوێنەوە، نامەی ماڵئاوایی بو لە گۆڕان، نوسیبوی: ئەرکی نەتەوەیی و ئەخلاقی و نیشتمانی خۆم جێبەجێکردوە، ئیتر کاتی ئێوەیە کارەکان رێک بخەن و بەرێوەیان ببەن. تێگەیشتم گەیشتبوە قەناعەتی تەواو کە رۆڵی پراکتیکی ئەو کۆتایی هاتوە و بە هاوکارەکانی دەسپێرێت. پێم گوت: لە بیرتە لە یەکەم کۆبونەوەی بەرپرسانی گۆڕان لە شارەکانی کوردستان لە مەکۆی سەرەکی کە هێشتا جڤاتی نیشتمانی دروست نەبوبو و ئەم هاوکارانەی ئێستا هەمو بەشدار بون و داواشت لە من کرد بەشدار بم، ئەوەبو دوای کۆبونەوەکە پرسیاری هەڵسەنگاندنی منت بۆ کۆبونەوەکە کرد، منیش گوتم هەمو خەڵکی زۆر باشن ئەوەی تێبینیم کرد ئاگابونیان لە یەکتر و هەماهەنگی نێوانیان زۆر لاوازە، لە وەڵامدا پێت گوتم: راستە خەڵکی باشن، بەڵام من لە گەڵ بەشێکیان ئەزمونێکی درێژم هەیە، هەر بوارێکیان بۆ برەخسێت یەکسەر یەک و دو سەردەنێن بەیەکەوە خەریکی تەکەتول و لاوازکردنی یەکتر دەبن، من لە ژیانی سیاسیمدا بەدەست ئەم دیاردانەوە زۆر ئەزیەت دراوم و روبەروی کێشەی گەورەیان کردومەتەوە... بریارم دابو لە گۆڕاندا تا بتوانم رێگری لەم دیاردانە بکەم، ئەوەی هەیە خۆم دەتوانم ئیدارەی بکەم، بۆ نمونە کاک قادر و عوسمان و سالار لە گۆڕان دورکەوتنەوە، سەید عومەر هەوڵێکی زۆری دا تا تەبایی دروست بێتەوە و بەیەکەوە کار بکەین، ئەوەمان کرد، کەچی ئێستا شەو و رۆژ کەوتۆتە رێگریکردن لە کارکردنی ئەو برادەرانە. بەهۆی دۆخی ئێستامەوە تاکە رێگەی بەردەمم راسپاردنی ئەو برادەرانەیە هەوڵ بدەن کارەکانی گۆڕان بەیەکەوە بەرێبکەن، پێشتر دەمزانی  کاک نەوشیروان مەبەستی نەبو بەشێک لەو هاوکارانەی لە دروستکردنی خانەی راپەراندندا بەشدار بن، ئەوەی لە لەندەن گوتی زادەی ناچاریەکی سەرسەخت بو.  دوای گەرانەوەم بۆ هۆڵەندا پەیوەندیم بە بەرێز سید عومەر کرد، باسی دۆخی تەندروستی رێکخەری گشتیم بۆ کرد و داواشم لێکرد باشترە سەردانێکی بکات، لە وەڵامدا یەکسەر داواکەی رەتکردەوە. لەو هەوڵەم بەردەوام بوم، بۆیە پەیوەندیم بە بەرێز مامۆستا جمال کرد و باسی هەوڵەکەم و وەڵامی سید عومەرم بۆ کرد، داواشم لێکرد هەوڵی لە گەڵ بدات تا بەیەکەوە سەردانی کاک نەوشیروان بکەن، مامۆستا بەڵێنی دا چی پێ بکرێت بیکات، دوای دو سێ رۆژ ئاگاداری کردم کە سەید عومەر بە تەنیا سەردانی کاک نەوشیروان دەکات. ئەگەر هەڵە نەبم لە مانگی فێبرواری ٢٠١٧ سەید عومەر دەچێتە لەندەن، لە دانیشتنێکدا بە ئامادەبونی دو دۆستی دێرینی هەر دوکیان ( لە ژیاندا ماون)  باسی موڵکەکانی کۆمپانیای وشە و گۆران دەکرێت. ناوەرۆکی باسکردنەکە جێدەهێڵم بۆ ئەو بەرێزانەی ئامادەی دانیشتنەکە بون، هیواادرم بێنە سەرخەت و قسەی خۆیان بکەن. ئەوەی لای من ئاشکرایە کاک نەوشیروان لەو ساتەدا لە گەڵ رونکردنەوەی هۆکارەکانی ناچێتە ژێر باری یەکلاییکردنەوەی پرسی موڵکەکان بەناوی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، جەخت دەکات لەوەی ئەو موڵکانە موڵکی گشتین و دەبێت بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکار بهێنرێن.  دوای وەفاتی کاک نەوشیروان و دەرکردنی قەسامی شەرعی موڵکەکان بەناوی وارسەکانی کاک نەوشیروان ەوە نارەزاییەکی بەرفراوانی رەوا لە نێو بزوتنەوەی گۆڕان و جەماوەرەکەی بەرپابو. گواستنەوەی موڵکی گشتی، بێ بەرچاورونی چۆنیەتی بەکارهێنان و ئیدارەدان و سەرفکردنی، لە سەرکردەیەکەوە بۆ وارسەکانی، تایبەت سەرکردەیەکی وەک کاک نەوشیروان، کارێکە لە گەڵ پرەنسیپەکانی چاکسازی و گۆرانکاری و مێژوی خودی کاک نەوشیروان یەک ناگرنەوە. لەو ساتەوە تا ئەم چرکەیەش ئەمە یەکێکە لە گرێکوێرە گەورە و ئاڵۆز و کێشەدارەکانی بزوتنەوەی گۆڕان. هاوکاتیش بۆتە زەمینیەکی لەبار بۆ هەوڵەکانی هێرشکردنە سەر کاک نەوشیروان و لاوازبونی بەرچاوی بزوتنەوەکە. کاتێک گۆرانخواز و هەڵسوراو و دۆست و جەماوەر و خەمخۆرە دڵسۆزەکان  دەرباری ئەم گرێکوێرە دەنگیان بەرزدەکەنەوە و لە کورەکانی خوالێخۆشبو و دەسەڵاتدارانی گۆڕان داوای رۆشنی و شەفافیەت دەرباری کۆی پرۆسەکە دەکەن مافێکی رەوای خۆیانە وەڵامی راست و دروست وەربگرن، بەڵام ئەوان تا ئەم چرکەیەش ئەو پرسە هەستیارەیان پشتگوێ خستوە، پشتگوێخستنێک هەزار و یەک پرسیاری لێکەوتۆتەوە.  لە هەناوی ئەم واقیعەدا مانەوەی ئەم گرێکوێرە لە تاریکیدا خزمەتی پرسی چاکسازی و ئیرسی مەعنەوی و سیاسی کاک نەوشیروان ناکات.، دانەوێڵەش بۆ نەیاران رۆدەکات بە جۆرەها شێواز ئەم گرێکوێرە بۆ مەرامی تر بەکاربهێنن. هێز و تاقم و کەسانە نەیارەکانی کاک نەوشیروان کەم نین و تەنها هی سەردەمی گۆڕانیش نین، بەشێکیان دەسەڵاتدار و خاوەنی پێگەی بەهێزی سیاسی و مادی و راگەیاندن و حوکمرانین، زۆربەیان ئەم گرێکوێرە راستەوخۆ و ناراستەوخۆ  بە جۆرەها شێواز بەکار دەهێنن بۆ ناوزراندنی کاک نەوشیروان، مەبەستیانە بیرۆکەیەک و ئینتباعێک لای جەماوەری گۆڕان بچێنن کە هەرچی دەرباری موڵکداریەتی نما و چیایە خواستی خودی کاک نەوشیروان بوە. لە سایەی نەکردنەوەی ئەو گرێکوێرە و غیابی خەمخۆری نما و چیا و دەسەڵاتدارانی گۆڕان ژمارەیەکی زۆری گۆرانخوازە رەسەنەکانیش پرسیاری دروست دەرباری ئەو پرسە دەکەن، هەرچۆنێک بیت دەبێت جیاوازی بکرێت نێوان نیەتی گومانلێکراوەکان و نیەتی دڵسۆز و خەمخۆران و بە یەک چاو سەیر نەکرێن.   تاپۆکردنی موڵکەکان لە سەر وارسەکانی تەنها یەک شت دەسەلمێنێت، ئەویش ئەوان تەنها وارسی یاسایی ( نەک رەوا و شایستەی) ئەو موڵکە گشتیانەن، ئەم واقیعە ناکرێت هەرەمەکی و بە مزاج بکرێتە ئاوێنە بۆ نیەتی کاک نەوشیروان و بۆ مەرامی سیاسی ژێر بەژێر بەکار بهێنرێت، ئەمە دیوێکی دراوەکەیە، مەخابن دیوەکەی تری نادیار و شاردراوەتەوە.  پێشتر و ئێستاش باوەری توندم هەیە کە کاک نەوشیروان وەسیەتێکی بۆ پرسی موڵکەکان جێهێشتبێت. با بزانین ئەم ئەڵقە گونبوەی موڵکداریەتی بۆ نادیار و شاردراوەتەوە؟ کاک نەوشیروان ناسراوە بە سەرکردەیەکی خاکی و چاوی لە موڵک و ماڵی دنیا نەبوە و بە درێژایی خەباتی دژی تەوریسی سیاسیش بوە. دوای گەرمبونی باس و خواس لە سەر تەوریسی سیاسی و موڵکداریەتی کورەکانی چەند جارێک بە پەیامی ئەلکترۆنی ( لای خۆم پارێزراون) و تەلەفۆن قسەم لە گەڵ نما کرد کە بۆ سەردان لە لەندەن بو، پێشنیازم بۆ دو براکە کرد کە راگەیاندراوێک بە ناوی خۆیان بڵاوبکەنەوە، تێیدا باس لەوە بکەن کە ئەو موڵکانە موڵکی گشتین و بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکار دەهێنرێن و کەس بۆی نیە تەسەروفی تایبەتیان پێوە بکات، دەقی راگەیانراوەکەم بۆ پێشنیاز کردن، پاش چەند رۆژێک نما وەڵامی دامەوە و گوتی خۆی و چیا لە سەر تەواوی دەقەکە رازین. پاش چەند رۆژێک دیسان پەیوەندیم بە نما کردەوە و پرسیاری راگەیانراوەکەم لێکرد، لە وەڵامدا گوتی: وەک رێزلێنان لە سەید عومەر پێشتر بۆ ئەومان نارد، بەڵام ئەو پێی باش نەبو بڵاوبکرێتەوە، منیش پێم گوت کە واتان کردوە کەواتە   لە مەوداو کەیفی خۆتانە چی و چۆن دەیکەن، چونکە هەستم کرد دۆزینەوەی شەریک بو بۆ مانەوەی پرسەکە بە تەم و لێڵیەوە. نزیکەی دو هەفتە دوای ئەوە سەید عومەر لە کۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانی مەسەلەکەی تەقاند و گوتی: ئەو موڵکانە هی کاک نەوشیروان بون و بۆ وارسەکانی جێی هێشتوان و ئێستا موڵکی ئەوانە. ئەم لێدوانە ئەوەندەی تر گرێکوێرەکەی ئاڵۆزتر و دژوارتر کرد، بۆ خۆشم بۆچونێک لام گەرای دادەنا: تۆ بڵیی ئەمە زادەی رێکەوتنێک یاخود لێکتێگەیشتنێک نەبێت نێوان کورەکان و خانەی راپەراندن؟  لەو ساتەوەش خەڵک هەقیانە بە گومانەوە تێرامان و هەڵسەنگاندنیان بۆ ئەو مەسەلەیە هەبێت. بەرێز عبدالرزاق شریف دوای دەرکردنی لە بەرپرسیاریەتی و جڤاتی نیشتمانی زنجیرەیەک نوسینی بڵاوکردەوە، لە یەکێک لە ئەڵقەکاندا باس لەو راگەیانراوە دەکات کە لە گردەکە پیشانیان داوە و بۆچونی خۆی لە سەر بەیان کردوە.  ئەوەی من نوسیبوم ئەوە بو کە ئەو موڵکانە دەبێت بۆ بەرژەوەندی گشتی بەکاربهێنرێن و بگەرینرێەوە بۆ موڵکداری گشتی، کاک رەزاق پێێ باش بوە ئەوانە بکرێن بە موڵکی گۆڕان. مێژوی کاک نەوشیروان و هەڵسەنگاندنی ئەو مێژوە بە رۆژ و دو رۆژ و نوسین و دو نوسین و کۆمێنت و دو کۆمێنت و روداو و دو روداوێک تەواو نابێت، کاری رەتدانەوەی تایبەت و دۆخ و بارێکی تایبەت نیە، ئەوە ئەرکێکی قورسە و کاتێک زۆربەی بەشەکانی ئەو مێژوە وەک خۆیان مهاتما غاندی مرد و بەشێک لە نزیکەکانی رێبازە بەهادارەکەی ئەو مرۆڤە مەزنەیان شێواند، بەڵام غاندی بە مەزنی ماوەتەوە، لنکۆڵن و مارتن لوپەر و مەندێلا و کاسترۆ و جیڤارا و ماوتسی تۆنغ و چەند سەرکردە و کەسایەتی ناوداری تری دنیا روبەروی هەمان مەسیر بونەتەوە، وارسەکانیان بە باش و خراپدا ئیرسی ئەوانیان لە جانتەیەکی سەفەردا هەڵگرت و لە گەڵ سوراندنەوەی زەویدا کەوتنە سورانەوە.   ئەمانە و چەندین نمونەی تری دنیا دەیسەلمێنن هیچ کەسایەتی و سەرکردە و پیاوێکی گەورە ناتوانێت دوای نەمانی کاریگەری بەرچاوی لە سەر ئاراستەی روداوەکان کە مەبەستیی بوە بیانکات بکات. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ٣١ دیسمبەر ٢٠١٩   

پەیكار عوسمان    کۆمەڵگای دینی لەسەر بناغەی خێزان دامەزراوە، ئیتر هەموو شتەکانیش لەسەر شکڵی خێزان دروستئەکاتەوە. کۆمەڵگای مەدەنی لەسەر بناغەی تاك دامەزراوە، ئیتر هەموو شتەکان بە خێزانیشەوە بۆ ئەوە هەن، کە وجودی تاك تیایاندا ڕەنگبداتەوە. کۆمەڵگای نەریتی ئەوانیتر مناڵئەکاتەوە لە بەرژەوەندی باوکێك. ئیتر له هەموو پنتێکا تۆ بەر ئەم بچوککردنەوەو گەورەکردنە ئەکەویت. مەسەلەن دوکتۆرو مامۆستا دایمە گەورەن و تۆ دایمە بچوك و مناڵیت لەبەردەمیاندا! بەڵام کۆمەڵگای مۆدێرن هەمووان یەکسانئەکاتەوە لەبەردەم یاسادا. ئیتر تۆ لە هەموو جێگایەکدا بەر ئەم یەکسانکردنەوەیە ئەکەویت. ئیتر تۆ لەبەردەم دوکتۆرو مامۆستادا بچوك نیت، بەڵکو هەردوکتان تاکی یەکسانن لەناو پەیوەنییەکی ئینسانییدا. مناڵی ناو کۆمەڵگای سونەتی، هەمیشە کەسێکی بیرنەکەرەوەی هیچنەکردەیە لەچاوەڕوانیی فریادڕەسێکدا. مناڵی ناو کۆمەڵگای مۆدێرن، خۆی بیرئەکاتەوەو چاوی لە دەستی خۆیەتی و خۆی بکەرەکەیە. لەگەڵ باوکەکاندا تۆ ناکەویتە ناو گفتوگۆوە، بەڵکو ئەکەویتە ناو وەعزەوە. لێرەشەوە تۆ بە هەمیشەیی لە کەسایەتی و لە عەقڵت دراوەو ئینسانێکی گرگنی ناو مێگەلیت. بۆئەوەشی لەم گرگنی و مێگەلییە دەرچیت، هەوڵ ئەدەی جۆرێکك لە باوکایەتی بۆخۆت دەستبخەیت و بەسەر هەنێك لەوانیتردا مومارەسەی بکەیت. یەعنی هەر هەمان کولتور قوڵئەکەیتەوەو ئیتر کۆمەڵگاش ئەبێتە مەکینەیەکی گەورە بۆ بەرهەمهێنانی ستەمکاری. بەڵام لەگەڵ تاکی هاوتادا، تۆ ئەکەویتە ناو گفتوگۆوەو لێرەشەوە عەقڵ و کەسایەتی و کەرامەتت حزور پەیائەکەن و ئەو حزورەش ئینسانەکان ئەباتە ناو عەدالەت و پەیوەندیەکی ئینسانیی. پەیوەندی هاوتایی تەواوکارییەو ئینسانەکان ناچنە شوێنی یەکتر، کەس نابێ بەویتر بەڵکو هەرکەس خۆیەتی و هەمووانیش یەکتری تەواوئەکەن و بەمەش پێشئەکەون. بەڵام پەیوەندی باوکایەتی سفرکارییەو هەرکەس دێ ئەویتر سفربکاتەوەو بچێتە جێگاکەی و ببێت بەو! ئیتر پێشکەوتنێکیش ڕووناداو هەمیشە لە خاڵی سفرداین و بەردەوام یەینەوە ئەوێ. کێشەی پەیوەندی گەورەوبچوکی و باوکایەتی ئەوەیە کە هەر گەورەیەك، گەورەییەکەی لەسەر بچوککردنەوەی ئەویتر بینائەکات! مەسەلەن ئەم حەملەیەی دژی نەوشیروان ئەکرێ، مەسەلە حەقیقەت نیە ئەگەرچی ڕەخنەکان بڕێك حەقیقەتیشی تێدابێ! بەڵکو مەسەلە ماڵێکی نوێیە، کە باوکێکی نوێ ی ئەوێ و باوکی نوێش ئەبێ باوکێکی کۆنی بۆ بکوژیت! ئەمە هەرئەوەیە کە نەوشیروان خۆی بەرامبەر مامجەلال کردی مامجەلالیش بەرامبەر مەلامستەفا کردی و مەلامستەفاش بەرامبەر نەیارەکانی ئەیکردو پێی ئەوتن قوندەر! جا لە کۆمەڵگای ئێمەدا، زۆر ئاساییە کە حیزب هی باوکەو لەوجودیدا مناڵەکان پشتئەستورن و لەغیابیدا هەتیوئەکەون و دواتریش وەکو میرات ئەبێ بە هی کورو ئامۆزاو کەسوکار.. چونکە حیزب تەنیا دەرکەوتەو وێنەیەکی خێزانە! گیایەکە لەسەر ئەو بنجە ڕوواوەتەوەو تاکو دەسکاری بنجەکەش نەکەین گیاکان ناگۆڕێن، تاکو دەسکاری خێزان نەکەین سیحری باوکایەتی بەتاڵ نابێتەوە، تاکو ئەو سیحرەش هەبێت تاکی ئازادو یەکسان دروست نابێ! لێرەدا من دژی خودی باوك و خێزان نیم کە دوو شتی بێ ئەندازە جوانن، بەڵکو من دژی دامەزراندنی کۆمەڵگام لەسەر بنەمای خێزان و باوکایەتی، کە شتێکی نادیموکراتەو دواتر هەموو شتەکانیش ئەباتە ناو پەیوەندیەکی نادیموکراتەوە! بۆ ئەوەی دنیایەکی دیموکرات دروست بکەین، ئەبێ خێزان سەربە ئازادی ئینسانبێت نەک سەر بە موقەدەسی کۆمەڵگا! مەسەلەن نابێ زەواج گەورەترین ڕووداوی کۆمەڵایەتی و جیابوونەوە گەورەترین کارەساتی کۆمەڵایەتی بێت، بەڵکو هەردوکی تەنیا ڕووداوی ناو ئازادی دوو ئینسانن و هیچی تر. دواجار ئێمە حیزبێکمان نیە لە دەرەوەی مەشروعی باوکایەتی، چونکە حیزبێکمان نیە قسەیەکی هەبێت لەسەر خێزان و بونیادی کۆمەڵگا! ئیتر هەمووشیان یەک ماهییەتن و هی باوکێکن کە ئەچێ بۆ کوڕ یان ئەچێ بۆ باوکی دووەم. ئەو حیزبەشی کە بۆ باوکێك ساغنابێتەوە، ئەبێتە مەیدانی ململانێ ی چەن باوکێك و لێرەشەوە کوتلەبازی دروستئەبێ و کوتلەبازیش هیچ نیە جگە لە فرەباوکیی. یەکێتی هی چەن باوکێك و کوڕەکانیانە. پارتی هی باوکایەتی بنەماڵەی بارزانیە. گۆڕان هی باوکێکی کۆچکردو وەرەسەکەیەتی. نەوەی نوێ و کۆمەڵ هی دوو باوکی زیندون بە ناوەکانی عەلی و شاسوار. گۆڕانی ناڕازیش هێشتا دروستنەبووە دوو باوکی هەیە، قادرو عوسمان. باوکەکەی یەکگرتووش، ئەگەر خۆشی لێگەڕێ، مناڵەکان لێیناگەڕێن و ئەیهێننەوە، چونکە عەقڵیەتی باوکایەتی دوولایەنەیەو هەرئەوەنیە کە کەسێك ئەیەوێ باوکایەتی بکات، بەڵکو ئەوانیتریش بە مناڵیی خۆیان ڕازین! لێرەدا پەکەکە هەنگاوێ زیاتر ڕۆشتووەو باوکایەتی تەقلیدیی تێپەڕاندوە، بەڵام تاك هەر نائازادە، چونکە لێرەشدا ئینسانەکان هەر مناڵن و گەورەنەبوون، بەڵام ئەمجارە لەبری ئەوەی مناڵی شەخسبن، بوونەتە مناڵی ئایدۆلوژیا. ئەگەر قسەی یەکەم لەسەر خێزان نەبێت، قسەکانی تر لەبارەی دیموکراسییەوە بەتاڵن، چونکە دیموکراسی لەسەر خێزان دانامەزرێ، لەسەر تاك دائەمەزرێ! یەعنی ئەگەر فیلمەکە لە تاکەوە دەستپێبکا ئیتر بەدوایدا شتەکان دیموکراتن. ئەگەریش فیلمەکە تاك بپەڕێنێ و لە خێزان و خێڵ و گروپەوە دەستپێبکا، ئیتر هەموو شتەکانی تریش نادیموکراتن ئەگەرچی پاشگڕو پێشگری دیموکراتیشیان پێوەبێت. لە کۆمەڵگایەکی تاک پەراوێزی خێزان سەنتەردا، حیزبەکەت هیچ نیە جگە لە نوسخەیەکی گەورەی خێزانە باوکسالارەکەت. کۆنگرەکانیش هیچ نین جگە لە مانۆڕی باوك و کوڕەکان. ئەندامەکانیش هیچ نین جگە لە کۆمەڵێ مناڵ کە بۆ باوکێك ئەگەڕێن.

 د. ئیدریس کاریتانی   لەم بونەوەرەدا ھیچ دروستکراوێک بەئەندازەی مرۆڤ گەورە و بەرێز و ڕێزلێگیراو نییە، ھەرچی ئاسمان و زەوی و ئاووھەوا و دار و درەخت و ماڵ و سەروەت و بەروبوم ھەیە بۆ خزمەتی مرۆڤ دروستکراوە، تا لەژیاندا ھەموو پێداویستییەکانی بۆ فەراھەم بێت و بە خۆشترین شێوە ژیان بەسەرببات، کەچی لەڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە سەرچاوەی داھاتی ھەموو جیھانە ژیان بووەتە تەنگەتاویی و برسییەتی و قات و قڕی، بەھۆی بوونی سەدان دیکتاتۆر لەم سەردەمەدا، ھەموشیان بەناوی دیموکراسی و ئازادی و مافی مرۆڤ خۆیان و کوڕ و منداڵ و خانەوادەیان لەخوشترین ژیان دەژین، کەچی ھاوڵاتی لەبەر نەبونی سادەترین بژێوی ژیان خۆی دەسوتێنێت. بوعەزیزی لە تونس بەکاری عەرەبانەیەک رازییە تەنھا لێبگەرێن ژیانی خۆی و خانەوادەکەی پەیدابکات، کەچی شارەوانی و حکومەتی تونس چونکە لەناو ڤیلا راقیەکاندا دەژین، نەیاندەزانی خەڵکانێک ھەن ژیانی ڕوژانەیان نییە، رێگەیان پینەدا و خۆی سوتاند، دوای بوعەزیزی بووە رەمزی لەناوبردنی دیکتاتۆرەکان لە جیھانی ئیسلامیدا کە ھەتا ژیان ماوە لەبیرناکرێت، لە فەرەنسا تیمسالی ئازادییان بۆ دروستکرد، خۆ کاکە دڵشاد ھیچی لە بوعەزیزی کەمترنەبوو، کەیسەکەشی زۆر لە کەیسی بوعەزیزی دەچوو، پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە، ناڵێم بەرژەوندیخواز و گەندەڵەکان، بەڵام بۆچی رۆشنبیران، مامۆستایانی ئایینی، پەرلەمانتاران، حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن، مافی مرۆڤ، مامۆستایانی زانکۆ، قوتابیان و کاسبکاران ھیچ ھەڵویستێکیان نەبوو، دیارە کاربەدەستانیش لەبەر سەفەری سەریساڵ و چونەدەرەوەی ھەرێم، خۆیان و ماڵ و منداڵیان سەرقاڵن و پێویستە کەمێک پشووبدەن، چونکە ماندوون بەخزمەتکردنی ھاوڵاتیان و ئەم ھەرێمە، شەوان شەونخونی دەکەن و بە ڕوژیش خزمەت، زۆر بەداخەوە بۆ ئەم کارەساتە دڵتەزێنە، لەناوچوونی مرۆڤێک لەناوچوونی ھەموو دونیایە، بەڵام بێڕێزبونی مروڤ لەم وڵاتەی ئێمە گەیشتووەتە ئاستێک زۆرجار لەوانەیە گیاندارێک ڕێزی زیاتری لێبگیرێت و حیسابی بۆ بکرێت، ھەتا مروڤێکی بێدەرامەت!

ئازاد جۆڵا    ئەنجامەکانی کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی نیشتمانی کوردستان پێمان دەڵێ لە ماوەی داهاتوودا گۆڕانکاری گەورە و بەرچاو لە فۆڕم و پەیکەر وشێوازی کارکردنی یەکێتی بەشێوەیەکی ڕوون و بەرچاو و ڕوودەدات و بەشێوازێکی تازە درێژە بە خەبات و گەیشت بە ئامانجەکانی دەدات ، لێرەدا دەتوانین زۆر بەکورتی ئەم گۆڕانکاریانە لە چەند لایەنێکەوە دیاری بکەین و بخەینە ڕوو ، ۱- پەیڕەو و پڕۆگرامی پەسندکراوی کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی پێمان دەڵێی ئیتر قۆرخکردنی دەسەڵات و بڕیارو یەکتر نەخوێندنەوە و جێ بەجێ نەکردنی بڕیارەکان و لادان لە پەیڕەو و لێدوانی دژ بەیەک و پابەند نەبوون بە دیسپلینی حزبی و نە پاراستنی نهێنیەکان و شکاندنی یەک و دوو ئێتر کارێکی ئاسان نابێ و تێپەڕبوونی شێوازی کاری پێشوو دووبارە نابێتەوە ، ئەویش لەبەر ئەوەی بەپێی ئەم پیکەر و دابەشکاریەی دەسەڵات کە لە پەیڕەودا هاتووە دەسەڵاتەکان دابەشکراون و دوو ئۆڕگان یان دوو دامەزراوەی بەهێز وەک چاودێر ئامادەن و دەسەڵات بەدەستن بەسەر ئەنجومەنی جێ بەجێکاردا کەئەوانیش ئەنجومەنی باڵای سیاسی و ئەو ژمارەی کەوا وەک ئەنجومەنی گشتی دەمێنێتەوە ، ۲ - شێوازی داڕشتن و دابەشکردنی ئۆڕگانەکانی یەکێتی ئەمجارە دوورە لە هەمان پەیکەرە کۆن و تەقلیدیەکەی ساڵانی پەنجاو شەستەکانی کۆمۆنیستەکانی سۆڤیەت ، بەڵکو پەیکەری ڕێکخراوەیی ئەمجارەی یەکێتی کاریگەرە بە دوو لایەنی دیاریکراو ئەوانیش پەیکەری حزبێکی سۆسیال دیموکرات و نوێخواز ، بەتایبەت نزیکە لە پێکهاتەو شێوازی پارتی کرێکارانی بریتانیا ، لە هەمان کاتدا پەیکەری تازەی یەکێتی وابەستەو ئاوێتەی تەوای پڕەنسیپی بلۆک بەندی و تێکەڵاوبوون و کۆنتڕۆڵکردنی تەوای خەڵک و بنەما هەڵبژاردنە گشتییەکانە ، کەئەمەش مەرجێکی گرنگ و سەرەکی یە بۆ بەهیز بوون و بەئاگابوون و تێکەڵاو بوونی حزب لەگەڵ خەڵک و دەنگ دەراندا بەتایبەت لە پرۆسەی کاری ڕێکخراوەیی و هەڵبژردنەکاندا ، ۳ - ئەنجامەکان پێمان دەڵێن لە سەرکردایەتی گشتی یەکێتی دا هەموو لایەنەکانی ژیانی سیاسی و حزبی بەدی دەکرێ بۆ دۆخی ئەمڕۆی کوردستان و یەکێتی ، جگە لە کەسانی بەئەزموون و خاوەن فکرو فەلسەفە کە بوونی هەیە ، دەتوانین بڵێین لەناو سەرکردایەتی گشتی تازەی یەکێتی کەسانی بەتوانا و بەهێز و بەئەزموونی سێ ڕەوتی گرینگ بەدی دەکرێ ، کە ئەوانیش لایەنی ئەمنی و سەربازی و دارایی ، کە ئەمانەش بۆ دۆخی ئێستای کوردستان و ناوچەکەو خودی یەکێتی ڕەهەندی گرینگ و کاریگەرن ، ٤ - لەگەڵ ئەوەی زۆربەی زۆری سەرکردایەتی کۆن دووبارە سەرکەوتنەوە ، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دوو لەسەر سێ ی سەرکردایەتی ئێستا خوێنی تازەو خەڵکی تازەو گەنج و ڕێژەیەکی باشی ژن لەخۆ دەگرێ ، ئەمەش گۆڕانکاری گەورەو متمانەی زۆر بە ئەندامان و دۆست و دەنگدەرانی یەکێتی دەبەخشێ ، ٥ - خاڵێکی تری گرینگی کۆنگرەی چوارەم پوچەڵ کردنەوەی خەون و پیلانی نەیاران و واتەوات و هەوڵە نەزۆکەکانیان بوو بۆ جیابونەوەو لێکترازان و پەرت بوونی نێوماڵی یەکێتی و سەرنەکەوتنی کۆنگرە ، بەمەش ورە و گڕوتێنێکی بەهێزی گەڕاندەوە بۆ یەکێتیەکان و کۆمەڵانی خەڵکیش لە دووبارە گەڕانەوەی هێزی هاوسەنگ و گەڕانەوەی پارامی و تاکڕەوی لە بڕیاری سیاسی و ئیداری لە کوردستان دا ، سەرەنجام ئەوەی کە ڕوویدا یەک دەنگی و یەک هەڵوێستی و لەت نەبوون و دابەشکردنی دەسەڵاتەکان بەسەر ئۆڕگانەکان و ڕەزامەندی هەموو ڕا جیاوازەکان و پەیمان تازەکردنەوە بوو بە (نێبوونەوەی) یەکێتی نیشتمانی کوردستان ...  

زانا توفیق بەگ  کەواتە بۆ ئەوەی ببینە دیموکراسی تەنها بەوە نابێت چەمکی دیموکراسی لەسەر زمان بێت وباسی بکەین یان تەنها وەکو تایتیل لە ناو دەستوری گشتی ووڵات و مانفێستی حیزبی بەکاری بهێنین . رۆحی دیموکراسی بریتی یە  لە دروست کردنی کەلتوری دیالۆگ لە نێو سیستەمی سیاسی یان لە نێوان چین توێژاڵەکانی کۆمەلگا بەبێ ئەوەی لە کاتی دەربڕینە  جیاوازەکاندا  بکەوینە هەڵکوتانە سەر یەکتری ئازاردانی بەرامبەرو قبۆڵ نەکردنی ئاراستە جیاوازەکان لە گە ڵ یەکتری . چونکە یەکەم هەنگاوی بە پراکتیزە کردنی یان دروست کردنی دیموکراسی واتای بنیاتنانی کەلتوری دیالۆگە، پاشان وەکو پروسە دەتوانین قۆناغەکانی تری دیموکراسی لە ناو کۆمەلگادا  بچەسپێنین کە خۆی لە چەمکەکانی دەوڵەتی مەدەنی، حیزبی هاووڵا تی دا دە بینێتەوە، هەرچەندە دیموکراسی وەکو پڕۆسە چەمکێکی درێژخایەنە بەتایبەتی بۆ کۆمەلگاکانی رۆژهەڵات لە نێویان دا کوردستان ، چونکە ئێستای ئێمە بریتیە یە لە یەکتر سڕینەوە و ڕاهاتن لەسەر ملکەچکردنی یەکتری و پاشکۆیەتی بۆ بەردەوام بوونی ستەمکاری لەناو سیستەمی سیاسیدا ئێمە هەرگیز نامانەوێت  ئەو فۆرمەلەیە کە پرۆسەی دیموکراسی پێویستێتی لەواقیعدا پراکتیزەی بکەین ئەویش  کەلتوری گوێ گرتن لە یەکتری . ئەوەی کە دەیبین ئێمە لە بەر دەم دوو پارادایمی نمونەی دیموکراسی داین  یەکێکیان بریتیە لە شێوازەکانی دیموکراسی ئەورپای رۆژهەلاتی ساڵانی حەفتاکان و پێش تریش چونکە ئێمە خاوەنی حیزبی دیسپلینین کە لە دوای نەمانی بلۆکی سوشیالستی هیج نرخ و بایەخێکی نەماوە پارادایمی دووهەم بریتی یە لە دیموکراسیەکی ئسوڵی نمونەی وەکو (میسر و ئیران و لوبنان...) دەیا ووڵاتی تری عەرەبی کە خۆیان لە کەلتوری کلاسیکی ئیسلامی تێ نەپە ڕاندوە وە پرۆسەی دیموکراسی لای ئەوان بریتی یە لە حکومڕانیەکی تاك جەمسەری تاك حیزبی و تاك رێکخراوەیی چونکە لای سیستەمی سیاسی رۆژهەڵاتی هە موو حەقیقەتە ڕاستێکان بەشێوەیەکی ڕەها دەگەرێتەوە بۆ دەسەلاتی سیاسی  بە مانایەکی تر واتە کەلتوری دیالۆگ تەنها بریتی  دە بێت لە گوێڕایەڵی بۆ دەسەڵاتی سیاسی وە کورت کردنەوەی پانتای موخاتەبە کردنی نێوانی هاووڵاتی و دەسەڵات و هاوکات فیگەرە سیاسێکان وە کورت کردنەوەی کەلتوری دیالۆگی دیموکراسی بۆ ملکەچی  سیستەمێکی ستەمکار کە ئەستەمە توانا ئەوەمان پێ ببەخشێ تا لە دیموکراسی و پرۆسەکەی تیبگەین . بۆ ئەوەی خومان قوتار بکەین لە هەردوو پارادایمی ئوسولی ورۆژهەلاتی. دە بێت سەرەتا لە گۆڕینی شیوازە تەقلدێکانی حیزبایەتی و سیاسەت  تا دەگات بە کۆی ڕیکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی لە کۆنتڕۆڵکردن و لەقاڵبدانیان لە ناو پڕۆسەی  سیاسی وە  ووتنەوەی دروشمەکانی دەسەڵاتی سیاسی وەکو پارێزەرێکی بێ وەکالەت بێ ئەرزش بەشێوەی توتی ئاسایە ڕزگار بکەین . بە بڕوای من نابێت ئەم کێشە بنچینەیە بە ئاسانی بازی بەسەردا بدەین تیپەڕێنین چونکە بەردەوام لە هە موو ئاستە جیاوازەکاندا بەرۆکمان دە گرێتەوە وە ناتوانین شکوی هاونیشتمانی وەکو سنتەر لە نێو سیستەمی سیاسی دا بە هەند وەرنەگیرێت یان ڕۆلی محوەری نە بێنێت چونکە بە بێ دروست کردنی کەلتوری دیالۆگ ئەستەمە بتوانین  هاونیشتمانی ئەو دەورە گرنگە ببینێت یان  هیچ هەنگاوێکی مەدەنی یان دروست کردنی سیستەمێکی سیاسی دیموکراسی بنیات بنێن وە خوشگوزەرانی بۆ هاونیشتمانی دەستەبەر بکەین چونکە یەکەم هەنگاوی چەسپاندنی پرۆسەی دیموکراسی لە نێو سیستەمی سیاسی دا بە کە لتوری دیالۆگ دەست  پێ دەکات واتە دە بێت ئێمە لە خاڵی سەرەتاوە جارێکی تر هەوڵی دروست کردنی گوێ گرتن لەیەکتری و دیالۆگی هێمن لە نێوانماندا بدەین  واز لە قۆناغی ملکەچی کە هەمووان راهاتوین لەسەری گوزەربکەین بتوانین ئەرك و مافەکانمان لە ووڵات دا دەستە بەر بکەین دەبێت سەرەکۆنەی ئەو رۆشنبیرانە بکەین بوونەتە رێگرو ئاستەنگ لەبەر دەم دروست کردنی زەمینەی دیالۆگی نیوان خەڵک و دەسەڵات پاساو هێنانەوە بۆ کارەکانی دەسەڵاتی سیاسی دژی هاووڵاتیان . بە داخەوە پێ دەچێت ئێمە لەبەر هۆکار گەلێکی زۆر کۆمەڵاتی و سیاسی و فکری نەماتوانی بێت ئەم کێشانە تێ پەڕینین چونکە شوڕشەکانی کورد خواستی تەنها  بۆ لەناوبردنی سانسۆری سیاسی  بووە واتە ئەگەر بە جۆرێکی تر بڵێن ئێمە دەبوو لە پێش شورشی سیاسی دا پێویستمان بە شوڕشی فکری هە بووە پاشان شورشی سیاسی نمونەی زۆر ووڵاتانی دنیا هەیە وەکو شورشەکانی (فەرەنسا و ئەمریکا و بریتانیا) بەتایبەتی شوڕشەکانی فەرەنسا سەرەتا نمونەی وەکو (ڕوسو) بەرهەم هێنا پاشان شوڕشەکەیان دروست کردو ئەنجامی گەورەی تەنها  بۆ فەرەنسا نە بوو بەڵکو بۆ مرۆڤایەتی سودی  هە بوو. ئێمە ئەگەر ئاوڕێك بدەینەوە بۆ پێش شورشی کورد خاوەن بیرمەندوو خاوەن ئایدیایەکی ڕوون نە بووین ئەگەر لێرەو لەوێ ڕۆشنبیرێك سەری هەڵدابێت ئەوا بە هۆکار گەلێك لەناو براوە کە ئێستا هەمان شێوازی ڕابووردوو بەردەوامە .واتە (ئێمە سیاسەت وای کردوە تواناو هێزمانی ژەهراوی کردوە) هێندەی بەکاری دە هێنین بۆ بچووك کردنەوە خۆمان دروست کردنی کۆیلایەتی نیوە ئەوەنە ناتوانین بۆ گۆگرتن لەیەکتری مانا دان بە بیرووبووچونەکانی یەکتری بەکاری بێنین.