چیا عەباس لەم پانتاییە زۆر بچوکەی زەویدا کە ئێمە بە باشوری کوردستان پێناسەی دەکەین هزری گۆرانکاری وەک زۆربەی پرسەکانی تری کۆمەڵگا بەناخی زەویدا براوە، لەبری ئەوەی بۆ خۆشگوزەرانی و پێشکەوتنی کۆمەڵگا و سیستەمی فەرمانرەوایی بەکار بهێنرێت بۆتە ئامرازێک بۆ ململانێی سیاسی و تێکدان و پاشەکشە و گەندەڵی و لەباربردنی خودی هزرەکەش. ئەم واقعە سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتیە لە پرۆسەی گۆرانکاری لە کۆمەڵگای خۆمان زەمینەیەکی لەباریشی خۆشەکردوە بۆ هێزەکانی دژ بە گۆرانکاری تا لە سایەیدا خودی هزرەکەش پوچەڵ و بێ بەها پیشان بدەن. گەرچی بەرگی سیاسی گۆرین لە کۆمەڵگاکەمان بە رابەرایەتی نەوشیروان مستەفا بە بزوتنەوەی گۆڕان سەری هەڵدا، بەڵام ئەو هەڵمەتە گونجاو نەبو لە گەڵ بنەما و رێسا بنەرەتیەکانی هزری گۆرانکاری ئەرێنی، چونکە لە مەقامی یەکەمدا پۆشاکە سیاسیەکە گەلێک پەڵە و پینە و پەرۆ و رەنگی نەگونجاو و کەرەستەی بەسەرچوی لەخۆ گرتبو، هاوکاتیش ناوەرۆکێکی فکری و سیاسی نادیار قوماتەی کردبو، سەرەرای ئەمەش خەڵک بەخەستی بەدەنگیەوە هات چونکە پاش نزیکەی ١٦ ساڵ لە حوکمرانی هێزە کلاسیکە موحافزکارەکان تامەزرۆی گۆرانکاری بون. کاک نەوشیروان و بەندە هاورێی نزیکی یەکتر بوین، باس و تاوتوێی چەندین پرسی هەستیارمان کردوە و خوالێخۆشبوش لە دوا قۆناغی ژیانی بە دڵێکی فراوان و راشکاوانە زۆربەی گەنجینەی سیاسی و فکری خۆی بۆ باسکردم و ئاماژەشی دەدا بە موعانەتەکانی خۆی لەو پرۆسەیەدا، بەندەش وەک دڵسۆزێکی ئەو مرۆڤە مەزنە بەوردی گوێم لێدەگرت، تێگەیشتم لە هەڵسەنگاندنیدا بۆ هزری گۆرانکاری دو کەرەستەی بنەرەتی هزرەکەی تێکەڵاو کردبو، ئەوانیش: ئیحساس و وەعی، لەو باوەرەدا بو ئیحساس بەتەنیا دەتوانێت هاندەر بێت بۆ گۆرانکاری . چەندین جار دەیگوت: مرۆڤ کە سەرمای بێت بەدوای گەرمیدا دەگەرێت و کە گەرماشی بێت بەدوای فێنکیدا دەگەرێت، بەمجۆرەش دیدگای بۆ بزوتنەوەی گۆڕان و هزرەکەش دارشتبو، بە هەڵسەنگاندنی خۆی ئەو تەوژمە بەرفراوانەی کە لە سەرەتادا بەدەنگی هزری گۆرانکاریەوە هاتن زادەی ئەو هاوکێشەیە بو. بۆ خۆم زەمینەی ئەم هەڵسەنگاندنەم لە پرەنسیپە رەسەنەکانی ئاین و فەلسەفە بەهادارەکانی مرۆڤایەتیدا دەبینیەوە: ململانێی ئەزەلی نێوان چاکە و خراپی مرۆڤ بەئاگا دەهێنێتەوە و دەیبزوێنێت. ئاینەکان سەرچاوەیەکی نەگۆریان بۆ هەڵسەنگاندن و تێرامان هەیە و ئایندارانیش بەردەوام لە پرسەکاندا بۆی دەگەرێنەوە. پرسیارەکە ئەوەبو ئایا ئەم هاوکێشەیەی ئیحساسکردن کافیە بۆ دارشتن و بونیاتنانی گۆرانکاری سیاسی فرە ئاراستە و سەرچاوە؟ هەرچەندە کاک نەوشیروان هەوڵێکی جدی و بەردەوامی دا بۆ دانانی خاڵ لەسەر وشەکانی گۆرانکاری، وەک: گۆرانکاری ریشەیی لە سیستەمی حوکمرانی، سەروەری یاسا، شەفافیەت، بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، چاکسازی حزبی و ....تاد، بەڵام ئەو هەوڵانە بێجگە لە گۆرینی هاوسەنگی هێز لە ناوچەیەکی گەمارۆدراو و تەنراو بە چەندین ئەنتاگۆنیزم و ململانێی و بەرژەوەندی جیاوازی دژ بەیەکتر و چاوکردنەوەی خەڵک و سەرئاو کەوتنی چەند هزرێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی شتێکی کۆنکرێتی جەوهەری لێنەکەوتەوە، دواتر لە بەشداربونی گۆڕان لە حکومەت و هەڵوێست و کرداری توندی پارتی بەرامبەری ئەو راستیەیانەیان سەلماند. لە دوای کۆچی دوایی و بەدواداچونێکی وردی تەمەنی بزوتنەوەی گۆڕان تێگەیشتم کە هزری گۆرانکاری بزوتنەوەکە لە پرۆسەیەکی سیاسی ئاڵۆزدا چەقی بەستبو و وەک ئامرازێک بو بۆ ئاواتە تایبەتیە سیاسیەکانی کاک نەوشیروان لە گۆرەپانێکی سیاسیدا کە زۆر بێ وەفا بو بەرامبەر بەخۆی. لە دوا قۆناغەکانی ژیانیدا زۆرجار گوتویەتی: لە گەڵ هاورێ دێرینەکان زۆر ماندوبوم و لە بەشێکی بەرچاوی گەنجەکانیش بێئومێد بوم. گومانی جدیشی لا دروستبوبو کە سیستەمی پەرلەمانی لای خۆمان توانای گۆرانکاری گەورەی هەبێت. درەنگ ئەم واقعە تاڵەی بینی، لەلایەک تەمەن و نەخۆشی و هیلاکبون کۆسپی بەردەم گۆرینی ئەو واقعە بون و لەلاکەی تریشەوە، وەک لە نامە بەناوبانگەکەیدا دەڵێت چەندم پێکرا بۆ..... کردم، لە گەڵ دروستکردنی گروپی راوێژ، بۆخۆم لە گەڵیدا خاڵە نەرێنەکانی ئەو بریارەیم باسکردوە، هەستم دەکرد کە گەیشتبوە ئەو قەناعەتە زەرەر لە نیوە بگەرێتەوە باشترە، بۆیە هزری گۆرانکاری بەنیوەچڵی بەجێهێشت لە کەش و هەوایەکی نەگونجاوی ناو بزوتنەوەکەدا. دواتر گەیشتمە ئەو باوەرەی کە هزری گۆرانکاری بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ سەرهەڵدانیدا لەسەر یەک پێ وەستابو، ئەو پێیەش خودی کاک نەوشیروان خۆی بو کە بە پشتگیریەکی بەرفراوانی کۆمەڵگا کاری دەکرد. پاش نزیکەی شەش ساڵ لە وەفاتی کاک نەوشیروان کرۆکە سیاسیەکەی هزری گۆرانکاری بزوتنەوەی گۆڕان نەک تەنها چەقی بەستوە بەڵکو داماو و کروزاو وەک پاشکۆیەکی بێ ئیرادەی لێهاتوە، هاوکاتیش لە حوکمرانیدا بۆتە دەسەکەلایەک بەدەست ئەم و ئەوەوە سواوە. لەم کەین و بەینەدا پاش شەش ساڵ دو کورەکەی کاک نەوشیروان بێدەنگیان شکاند و لە هەوڵدانیکدان بۆ بوژاندنەوەی بزوتنەوەکە نەک وروژاندنەوەی دروستی هزری گۆرانکاری. ئەوانەی لە دڵسۆزیەوە یاخود بە هاندەری تریش سەرقاڵی هەستانەوەی گۆڕانن تەنها گردەکە و دەوروبەری بە مۆڵگەی گۆرانکاری دەبینن، لەمەشدا زۆر هەڵەن چونکە هیچ کەرەستەیەکی نوێیان پێ نیە کە جەماوەری تورەی گۆڕان باوەریان پێبکات، ئەوەی هەیە و نیە مێژوی کاک نەوشیروان و ساڵە هیوابەخشەکانی گۆڕانە، مەخابن هەر خۆیان و نیشتەجێبوانی گردەکەش مێژوی دامەزرێنەری گۆڕانیان لە جوانیەکانی داتاشی و ساڵە جوانەکانیش، کە زۆربەشیان لەکەدار کراون، وەک لاپەرە گەشەکانی مێژو دەمێننەوە. ئەمەی دەیکەن وەهمی گۆرانکاریە، بۆ خۆم و بەئاگاشم چەندین گروپ و ئاراستە نارازیەکانیش، ناچنە ناو پرۆسەیەکی لەوجۆرە، کورد وتەنی: مانگەشەو سەر لە ئێوارەوە دیارە، لە گەڵ ئەوەشدا هیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازم. نوسینی: چیا عەباس
رابەر تەڵعەت ئەرنست ڕینان، سەبارەت بە نەتەوە و نەتەوەسازیی دەڵێ؛ " نەتەوە بریتیە لە راپرسییەکی بەردەوام". لە روانگەی ئەو فەیلەسوفەوە، یەکێتی بەرژەوەندی هاوبەشی ئەندامەکان و فەرامۆشکردنی رابردووی ناکۆکی و شەڕە ناوخۆییەکان، دوو گرنگترین رەگەزی پێکهێنەر و بونیادنانی نەتەوەن. نەتەوە دروستکراوێکی ئەزەلی، یان بونیادێکی سروشتی نیە، بەڵکو ئەنجامی پڕۆسەیەکی سیاسی و مێژووییە. نەتەوەسازیی پڕۆسەیەکی سیاسیە و لەگەڵ قۆناغەکانی گەشەکردنی ژیانی ئەندامەکانیدا دەبێ خۆی نوێ بکاتەوە و دووبارەش خۆی پێناسە بکاتەوە. زمان، رەگەز، ئیتنیک، ئاین و پەیوەندی خوێن؛ کە لە سەد ساڵی رابردوودا ناسیۆنالیزمی ناوچەکە، بەتایبەت عەرەب، فارس و تورک پشتیان پێ بەستووە؛ خزمەتی بە پرسی بونیادنانی نەتەوە نەکردووە. دەوڵەتی کردووە بە ماشێنێکی زەبەلاحی سەرکوتکردن بەدەست نوخبەیەکی سەربازییەوە. ئایدۆلۆژیای زاڵ؛ گوتاری لەناوبردنی جیاوازییەکان و سەرخستنی یەک زمان و یەک رەگەز بووە. کۆمەڵگای مەدەنی لاواز، هەڵوەشانەوەی هاوڵاتیبوون و زاڵبوونی کۆمەڵگای سیاسی بووە بە مۆدێلی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و نەتەوە. ئەنجام؛ نە دەوڵەت بوونی هەیە نە نەتەوە! نەتەوەخوازیی، یان ناسیۆنالیزم وەک ڕینان باسی کردووە؛ راپرسیەکی بەردەوامە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە هەمووان وەک یەک بەرژەوەندییەکانیان پارێزراوە، هەمووان بە یەکسانی مافی بەشداریی و گەشەکردنی ئابووری و سیاسیان هەیە. راپرسیەکی بەردەوامە لەناو ئەندامانی نەتەوە؛ بۆ دەستنیشانکردنی ئاستی رەزامەندیی، هەستکردن بە ئاسایشی ژیان و داهاتووی ئەندامانی نەتەوە بۆ خۆیان و مناڵەکانیان. راپرسیە بۆ سەلماندنی بوونی ئیرادەیەکی ئازاد بۆ مانەوە لەناو نەتەوەدا، بۆ درێژەدان بە روحی نەتەوەخوازیی و ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتیمانی. مەترسی گەورەش لەبەردەم هەر کیان و نەتەوەیەک، لە ونبوون و نەمانی ئەو ئینتیمایەدایە. دوورکەوتنەوە لەو پرەنسیپەی کە ڕینان باسی دەکات؛ کرانەوەی دیموکراسی و بەرژەوەندی هاوبەش لەپاڵ دەرفەتی بەشداریی فراوان بۆ هاوڵاتیان لە ژیانی سیاسی و ئابووریدا، بۆ مۆدێلی زۆرەملێ و ئیدیعای ناسیۆنالیزمی پیرۆز و داسەپاو لەسەر بنەمای رەگەزیی و خوێن، سەرەتای رێگایە بۆ شکستی حەتمی هەموو دەوڵەت و پڕۆسەیەکی سیاسی و ئیداریی، چونکە لە مەبدەئی راپرسی و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی دوور دەکەوێتەوە و دەچێتە خانەی پاراستنی بەرژەوەندی گروپ و دەستەبژێرێکی تایبەت لە دەسەڵات و فەرمانڕەوایی. ئەوەی لە جیهانی عەرەبیشدا روویدا، هەمان شتە. شکستی مۆدێلی ناسیۆنالیزمی پیرۆز لەسەر بنەمای رەگەز و زمان و ئاین بووە شکست لە بونیادنانی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ عەرەب و یەکێتی عەرەبیدا. هەروەها شکستی هێنا لە بونیادنانی یەکێتی نەتەوەیی ناوخۆییشدا. عێراق نمونەیەکی زەقی ئەو نائومێدییەیە. وەک فالح عەبدولجەبار هەمیشە لە دیدارەکانی لەگەڵ سەرکردە کوردەکان، یان لە سیمینار و لێکچەرەکانیدا باسی دەکرد: " ئێمەی عەرەب وەستای شکستین. تکایە کوردەکان لاسایی ئێمە مەکەنەوە."
ئارام سەعید پاش بڵاوبونەوەی راپۆرتێک لە رۆژنامەی سەباحی عێراقی دەربارەی راپرسیەک کە کۆمپانیای شیکار ئەنجامی داوەو ئۆفیسی سەرەکی لە هەولێرە دەیان لێدوان و وەڵامی حکومەت و حزب و سیاسی و پارلەمانتارمان بینی، ئەوەی سەیرە هەر خێرا پەنایان بردەوە بەر دەستورو خەباتی لەمێژینەو خوینی شەهیدان و قوربانیەکانی ساڵانی رابردوو تاوانبارکردنی ئەنجامدەری راپرسی و ئەوانەی بڵاوی دەکەنەوە. رۆژنامەکە زۆرتاوانبار کرا بەو راپۆرتەو چەندین لێکدانەوەی بۆکرا، لەکاتێکدا ئاوا قسە لەسەر راپرسی ناکرێت کە دەرئەنجامی لێکۆڵینەوەو شیکردنەوەی چەند لێکۆڵەرێک بووە، لەکاتیکدا ئەوان ئەرکیانە هۆشداری بدەن و بەژمارە باس لەقەبارەی قەیرانەکان بکەن، پاشان رۆژنامەیەک ئەگەر ئەو شیکاریە بڵاوبکاتەوە بۆ دەبێتە دوژمنی هەرێم. ئەی بۆ ناپرسن خەڵک لەچی توڕەیە؟ لەکوێی دونیادا قسە بە راپرسی وتراوە، ئەوە زانستەو کاری ئەوان ئەوەیە ئەو راستیانە ئاشکرا بکەن کە سیاسییەکان سەرقاڵی چەواشەو شاردنەوەیانن. هێزی پێشمەرگە یەکناگرێتەوەو هەرێم نابێتە خاوەنی سوپای نیشتمانی، دوو ئیدارەیی، ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی، تاکڕەوی، دانانی بەرژەوەندی خێزان لەسەرو کۆمەڵگەوە، گەندەڵیی، دواخستنی هەڵبژاردن و درێژکردنەوەی تەمەنی پارلەمان، قەیرانی موچە، ناشەفافیەت، بێکاری، دەستوەردانی دەرەکی، خراپی خزمەتگوزاری، بۆمبارانی وڵاتانی دراوسێ لەسەر هەرێمی کوردستان، ئەمانە کۆمەڵگەیەکی دروستکردوە کە رقوکینەیەکی زۆری بەرامبەر دەسەڵات هەیەو ئەگەر کاری باشیش بکەن هەر ناڕازین، خوازیارە نەک دەسەڵات بەڵکو هەرێمەکەشی پێوە ویران بێت، ئەی لەم هەموو قەیرانەدا چاوەڕێن ئەنجامی راپڕسی چیتان پێ بڵێت؟ رەفتاری ئێوە بەرامبەر هاوڵاتی دەبێت بەغەیری ئەو ئەنجامە چ ئەنجامیکی تری هەبێت!
دیار سعدی لە دوای کرانەوەی وڵاتانی جیهان بە ڕووی ئینتەرنێتدا بە دیاریکراوی لە دوای ساڵی ١٩٨٣ وە زۆرینەی وڵاتەکان وردە وردە ئینتەرنێتیان گەیشت بەدەست بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وڵاتی تونس یەکەم وڵات بوو ئینتەرنێتی گەیشتە دەست لە ساڵی ١٩٩٢ ، پاشان ئێران و تورکیا ١٩٩٣ پاشان دوبەی و سعودیە ١٩٩٩ پاشان عێڕاق لە ساڵی ٢٠٠٣ دا پاشان کوردستان بە دیاریکراوی لە ٢٠٠٥-٢٠٠٦ هەروەها ٢٠٠٦-٢٠٠٧ . لەسەرەتادا ئەمە ئامرازێکی نامۆبوو کەمترین کەس لە شارێکدا ئینتەرنێتی لەدەستدابوو کاتێک کەسێک پێویستی بە ئینتەرنێت بوایە دەیتوانی سەردانی ئەو شوێنانە بکات کە هێڵی ئینتەرنێتی لێ دامەزراوە وەکو سەنتەرەکانی پەیوەندی و هتد ... بەڵام ئیدی خراپ بەکارهێنانی ئامێرە پەیوەندیەکان لە نامەناردن بە شێوەی کورتە نامە ( ئێسەمێس ) و هەروەها پەیوەندی ڕووی لە کەمبوونەوە کردن چونکوم ئیدی ئامرازێک هاتە گۆڕێ ئیدی پێویستی نەدەکرد هەندێک سانسۆر کە لەسەر پەیوەندیە تەلەفۆنیەکان هەبووە لەسەر ئینتەرنێت هەبێت جیاواز لە وڵاتانی ڕۆژئاوایی و ئەوروپی کە لەو کاتیشدا توانای دیاریکردنی ناوچەکانیان هەبووە لە ڕێگەی مانگە دەستکردەکانەوە بەڵام بۆ عێڕاق ئەمە کەمێک جیاوازتر و کەش و هەوایەکی نالەباری هەبوو بەهۆکاری ئەوەی هەمووی چەند ساڵێک بوو عێڕاق ئازادکرابوو لەلایەن هێزەکانی هاوپەیمانانەوە ؛ ئیدی لە دوای ساڵی ٢٠٠٧ هاوڵاتیان بەڕووی ئەم ئامرازەدا کرانەوە و ڕۆژ بە ڕۆژ بەکارهێنانیان زیاتر دەبوو ، کڕینی ئامێرەکانی کۆمپیوتەر ڕووی لە زیادبوون دەکرد هەروەها کڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت ڕووی لە زیادبوون دەکرد بە تایبەت دوای ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٦ کۆمپانیای فەیسبوک دامەزرا و یەکەمین تۆڕی کۆمەڵایەتی بەرفراوان بوو کە بە ڕووی جیهاندا کرایەوە کە تێیدا چەند کارێک دەتوانرا لەنێو تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووکدا ئەنجامبدرێت پێویستی بە سیمکارت و هەروەها مۆبایل نەبێت ؛ هیچ سانسۆرێک و هیچ چاودێریەکی ئەوەندە بەهێز و گەورەش نەبوو کە مەترسی گەورە لەسەر بەکارهێنەران دروست بکات ، کارەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان ببونە جێگرەوەی ئامێرەکانی تەلەفۆن وەکو ( ناردنی نامە ، وێنە ) بڵاوکردنەوەی ( وتار ، وێنە ، ڤیدیۆ ) هەموو ئەوەی پێویستی بوو تەنها ئیمەیڵێک بوو لەگەڵ هەندێک زانیاری کە دەتتوانی وەکو هەژمارێکی ساختەش ناوێکت بۆخۆت دروستکردبا و سوودت لە بەکارهێنانی تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک وەرگرتبا ، بەڵام ئیدی وردە وردە مرۆڤ وەکو پیشەی هەمیشەیی خۆی دەگەڕێت بەدوای دوو لایەندا لە هەر بابەتێکدا ئیدی ئینتەرنێت و تۆڕی کۆمەڵایەتیش بێبەش نەبوون لەوەی کە بۆکاری خراپە بەکاربهێنرێن ئەمەش وایکرد گۆڕەپانێکی گەورەبێت بۆ ئەو کەسانەی ئامانجیان خراپ بەکارهێنان و ناوزڕاندن و بڵاوکردنەوەی بابەتانێکە کە زیان لە ناو و کەسایەتی بدات ئەم دیاردەیەش لە دوای ساڵانی ٢٠٠٩-٢٠٢٠ دەستیپێکرد لەو کاتەشدا بێجگە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبوک چەندین ( ژووری قسەکردن ) هەبوون لە بەنێو بانگترینیان پاڵتاک بوو کە زۆرینەی کوردەکانی تێدا کۆدەبوونەوە و هەر جارێک کەسێک لەسەر بابەتێکی جیاواز قسەی دەکرد و هەندێکجاریش هەڕەشە و هەڕەشەکانی و جنێو و چەندان بابەتی دیکەی دیکە . سایبەر سێکس چییە : سایبەر سێکس بیرتیە لە ئەنجامدانی پڕۆسەیەکی سێکسی لە ڕێگەی بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیەوە وەکو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان کە ڕێگاکانی ئەنجامدانی سایبەر سێکس بریتین لە نامە ، کورتە نامە ، ڤیدیۆ ، وێنە . یانیش ڕاستەوخۆ لەبەرانبەر کامێرادا ئەنجام دەدرێت . زیاتر ئەنجامدانی سایبەر سێکس لە بەرانبەر منداڵندا ئەنجام دەدرێن بە تایبەت لە وڵاتانی : ئەمریکا ، ئەڵمانیا ، مەکسیک ، فلیپین ، تایلەند ، کەمبۆدیا ، سۆماڵ ، سوریا . هەروەها ئەو وڵاتانەی کە پارە بەسەریاندا زاڵە بە زوبانێکی ڕێکتر شوێنێک کە پارە تێیدا دەسەڵات دارە ؛ بیانیەکان زیاتر بۆ ئەوەی کە سایبەر سێکس ئەنجام بدەن پەیوەندی دەکەن بە گوندەکانی فلیپینەوە یەکێک لە ئەنجامدەران بڕی ٩٠٠٠ دۆلاری دابوو بە گوندەکانی فلیپین بۆ ئەوەی کە لەگەڵ منداڵەکاندا سایبەر سێکس ئەنجامبدات . بەشێک لە دایک و باوکەکان خۆیان منداڵەکانی خۆیان بەکاردەهێنن بۆ ئەنجامدانی ئەم پڕۆسەیە بۆ ئەوەی پارە لەلایەن بیانیەکانەوە بەدەست بهێنن ؛ یەکێک لە قوربانیەکان کە تەمەنی خوار ١٨ ساڵان بوو بەم شێوەیە گوتی : قوربانی : کاتێک دەبینم دایک و باوکم شەڕدەکەن لە بەرانبەر پارەدا ئەوا منیش ناچارم ئەم کارە ئەنجام بدەم ، بەشێکی زۆری منداڵانی گوندەکەمان کاری سایبەر سێکس دەکەن و قوربانی سایبەر سێکسن لە بەرانبەر پارەدا . بەشێک لە قوربانیەکان تەنها بە بڕی ١٠ دۆلاری ئەمریکی سایبەر سێکس دەکەن لەگەڵ بیانیەکاندا کە تیایدا ئەمریکی و بەریتانی و ئەڵمانی تێدایە تەنانەت پۆلیس ئۆفیسەرێکی یۆنانیش دەستگیرکرا چونکوم پارەی دابوو بۆ سەیریکردنی ڤیدیۆی سایبەر سێکس یانیش سێکسی منداڵان کە زیاتر لە نێو وڵاتە هەژارەکاندا باوە ؛ لە ئێستادا سایبەر سێکس ئامرازێکی زۆر بەسوودە بۆ پێدۆفیلەکان . پێدۆفیلەکان کێن : پێدۆفیل ، یانیش پێۆدفیلیا دەکەوێتە سەر یەکێک لە نەخۆشیە پارافیلیکیەکان ( لادانە سێکسیەکان ) بەو کەسە دەگوترێ پێدۆفیل کە ئارەزووی هەیە بۆ سێکس کردن لەگەڵ منداڵاندا؛ پێدۆفیلەکان هەمان ئەو کەسانەن کە ئارەزووی سایبەر سێکس دەکەن لەگەڵ منداڵاندا بە تایبەتی منداڵانی ئاسایی و بەشێک لە وڵاتانی هەژارنشینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، بەپێی یاسای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە ژمارە تایتڵی ١٨ ی ٢٢٥٢ تایبەت بە سێکس لەگەڵ منداڵاندا یانیش بەکارهێنانی منداڵان بۆ کاری سێکس سزاکەی لە ١٥ ساڵ کەمتر نییە و لە ٢٠ ساڵیش زیاتر نییە . بەڵام لە هەندێک حاڵەتدا سزاکە تاوەکوو ٣٠ ساڵ هەندێکجار تاوەکوو لەسێدارەدان دەڕوات . مێژووی سایبەر سێکس دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٩٠ بە تایبەت لە وڵاتانی دەرەوە و ڕۆژئاواییدا . بەڵام لە دوای ساڵی ٢٠١٠ وە بەتەواوەتی کوردستان و عێڕاقیشی گرتەوە و ئەوەتا دەبینین ڕۆژانە چۆن کەیسەکان ڕوو لە هەڵکشان دەکەن ! چۆن چەندین کەس کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن ، چۆن چەندین کەس دەربەدەر دەکرێن بەهۆی بڵاوبوونەوەی وێنەیەک یانیش ڤیدیۆیەک کە هەموو هۆکاری ناردنی وێنەکانی بەهۆی متمانە و هەست کردن بە ئەمنیەت و خۆشەویستیەک بووە کە وا پێدەچوو هۆکارەکەی ئەوەبووبێت وا هەستکرابێت کە کۆتایی ئەم پەیوەندیە هاوسەرگیری دەبێت ! قوربانیەکان تاوانبار نین ، شایەنی کوشتن و لێدان و زیندانی کردن نین . ئەمانە تەنها هەڵەیەکیان کردووە . کردنی هەڵەیەکیش مانای کۆتایی هاتنی دونیا نییە ؛ مانای ئەوە نییە کە بێیت و خۆت بەدەستەکانی خۆت جەرگی خۆت بخەیتە نێو گۆڕەوە و ئیدی هەموو شەوێک هەموو ساتێک هەموو کاتێک بە ئازاری ئەوەوە بمریت و تەنها ڕۆحێک لە جەستەیەکدا بێت ئەگینا وەکو مرۆڤ مردوویت . پێش ئەوەی هەوڵبدەیت کارێک بکەیت کە دواتر پەشیمانی دادت نەدا بیر لە بێ ئەوی بکەوە ! بیر لەوە بکەوە ئەو کچەی بەتەمای کۆتایی بە ژیانی بهێنی بیر لە بێ ئەوی بکەوە بیر لە یادگاریەکان بکەوە بزانە چۆن دەبێت ؟! هەرچی بێت ئەو کچی تۆیە ، ئەو کوڕی تۆیە تەنها هەڵەیەکی ئەنجامداوە ، تەنها متمانەیەکی بە کەسێک کردووە کە وایزانیوە دەبێتە هاوبەشی ژیانی ! ئەگینا ئەمە ڕەوشتی کچەکەی تۆ ڕەوشتی کوڕەکەی تۆ نییە . جۆرەکانی سایبەر سێکس : ١- قسەکردن : شێوازێکی زۆر نوێی قسەکردن نییە کە هاتبێتە نێو سایبەر سێکسەوە بەڵکو مێژووەکەی بۆ ماوەیەکی زۆر لەمەوبەر دەگەڕێتەوە کە دەکرا لە ڕابردوودا لە ڕێگەی ئیمەیڵینگەوە یانیش کورتە نامە و پەیوەندیەوە ئەنجامدرابا ، پڕۆسەکە پێکدێت لە باسکردنی شوێنە هەستیارەکانی جەستە و بابەتێک بۆ وروژاندنی هەستی بەرانبەر و هەردوولا . ٢- دەنگ : لە دوای سەرهەڵدانی ناردنی پەیامی دەنگی لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە سەری هەڵدا کە تیایدا هەردوو کەسەکە لە ڕێگەی ناردنی پەیامی دەنگیەوە ئەم پڕۆسەیە ئەنجام بدەن . ٣- ژووری قسەکردن : دەتوانین ناو لەوە بنێین فلاش چاتەکان کە مێژوویەکی کۆنی هەیە و ڕۆژگارێک زۆرترین کەس لە هەرێمی کوردستان و عێڕاقدا بەکارهێنەری هەیە ئێستاش هەندێک کەس هەن کە فلاش چات بەکاردەهێنن . هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی : بریتیە لە ئەنجامدانی هەڕەشە و ترساندن وە چاندنی تۆوی نا ئارامی لە دڵی بەرانبەردا لە بەرانبەر مەرامێکدا . هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی لە هەندێک کاتدا بە بلاکمەیڵ دێتە هەژمار کە تیایدا کەسی هێرشبەر چەند پەیامێکی هەڕەشە ئامێز دەنێرێت بۆ کەسی قوربانی لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە یانیش کورتە نامە یانیش ئیمەیڵ ، هەندێکجار بە پۆستکردن و نوسینی هەڕەشەکە لە بیۆی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان . بیۆ : بریتیە لەو بەشەی کە دەتوانی وتەیەک یانیش کورتەیەک لە ژیانی خۆت بنوسیت بە شێوەیەکی گشتی ڕێژەی نوسینەکانی بەشی بیۆ لە نێوان ١٠٠ بۆ ١٥٠ وشەدایە . مێژووی هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی : مێژووی گێچەڵ و هەڕەشە ئەلیکترۆنیەکان بەشێوەیەکی گشتی بۆ دوای پەیدابوونی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان دەگەڕێتەوە . هەروەها زیاتر لە دوای ساڵانی ٢٠١٠ ئەم بابەتە تەشەنەی سەند و کۆمەڵگەکانی جیهانی گرتۆتەوە و ساڵانە بە سەدان کەس کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن لەبەر ئەم گێچەڵ و هەڕەشە ئەلیکترۆنیانە . جۆرەکانی هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی : چەند جۆرێک لە هەڕەشە و گێچەڵی ئەلیکترۆنی هەن کە بەکارهێنانی زۆریان هەیە لەوانە نوسینی نامە ، پۆستکردن ، ڤیدیۆیی ، وێنەیی ، میمیس ، دەنگ . هەروەها ناردنی پەیامێک دەکرێت تەنها لە ڕێگەی یەک پلاتفۆڕمەوە بێت و هەندێکجاریش لە ڕێگەی چەند پلاتۆفڕمێکی دیکەوە ببێت .
ساڵح ژاژڵەیی لە ئێستادا قەوارەی هەرێمی كوردستان لە خراپترین دۆخی سیاسیدایەو ئەگەر بارودۆخەكە هەر ئاوا بەردەوام بێت و چارەسەرێكی بۆ نەدۆزرێتەوە، كۆی قەوارەی سیاسی هەرێم لەبەردەم مەترسی لەناوچوندا دەبێت. زۆر زەحمەتە لەم نوسینە كورتەدا جێگای ئەوە ببێتەوە كە بە درێژی باسی هەموو ئەو هۆكارانە بكەم كە بوونە هۆكاری دروستبوونی مەترسی گەورە بۆسەر قاوارەی سیاسی هەرێمی كوردستان. بەڵام زۆر بە كورتی هەوڵدەدەم ئاماژە بۆ گرنگترینیان بكەم: یەكەم: هۆكاری سەرەكی ئەو مەترسیانەی ڕوبەڕوی هەرێمی كوردستان دەبنەوە ناكۆكییەكانی نێوان یەكێتی و پارتییە. ڕەگی ناكۆكییەكانی ئەو دوو حیزبەش دەگەڕێتەوە بۆ ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی لە شۆڕشی ئایلولدا كە لە ساڵی 1964 ڕویداو لە ئەنجامی ئەو ئەو ناكۆكیانە بەرەی جەلالی و مەلایی دروستبوو. دوای ئاشبەتاڵ و دەستپێكردنەوەی شؤڕشی نوێ لەساڵی 1976 ناكۆكیان بوهون بە ناكۆكی نێوان پارتی و یەكێتی و لەئێستاشدا ناكۆكییەكان بوون بە ناكۆكی ڕاستەقینەی نێوان هەردوو بنەماڵەی بارزانی و تاڵهبانی. تێكەڵبوونەوەی بەرەی جەلالی لەگەڵ پارتی لە ساڵی 1970و ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 نەك كۆتایی بە كێشەكانی نێوان ئەو دوو بەرەیە هێنا، بەڵكو دوای دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان لەلایەن یەكێتی نیشتمانیەوە لە ساڵی 1976، ناكۆكی و شەڕو یەكتركوشتن بەشێوەیەكی زۆر خراپترو گەرموگوڕتر دەستیپێكردەو ئەو ناكۆكیانە تائێستاش هەر بەردەوامەو بەو هۆیەوە بە دەیان هەزار هاوڵاتی كورد بوونە قوربانی. كارەساتی هەكاری ساڵی 1979و شەڕی نێوان یەكێتی و پارتی لە ساڵی 1996 نمونەی ئەو كارەساتانەن. لێرەدا خاڵێكی زۆر گرنگ هەیە كە دەمەوێت ئاماژەی بۆ بكەم ئەگەر ناكۆكییەكانی ڕابوردوی نێوان باڵی مەكتەبی سیاسی و مەلا مستەفا بەدیوێكی تردا ناكۆكییەكانی نێوان یەكێتی و پارتی لەئێستادا، لەسەر خەبات و تێكۆشان و بەدەستھێنانی مافەكانی گەلی كوردو سەربەخۆیی كوردستان بوبێت و هەریەكەیان ئەوی تریان تۆمەتبار كردبێت بەوەی دژ بە بەرەی گەلەو وابەستەی وڵاتانی دژ بە كوردەو بۆ بەرژەوەندی خۆی كاردەكات و خوێنی هاوڵاتی كورد دەڕێژێت، ئێستا هەرێمی كوردستان ڕزگاری بووەو سەربەخۆیەو خاوەنی حكومەت و پەڕلەمان و پارەی زۆریشە. كەواتە با پرسیاریان لێ بكەین ئەی شەڕو ناكۆكییەكانی ئێستایان لەسەر چییە كە كە قەوارەی هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسی لەناوچوندایە. هەموومان دەزانین كە نوێنەری نەتەوە یەكگرتوەكان جێنبن پلاسخارت چەندینجار هۆشداری داوەتە یەكێتی و پارتی و بەئاشكرا پێی ڕاگەیاندون ئەگەر كۆتایی بە ناكۆكییەكانیان نەهێنن و هێزی پێشمەرگە یەكنەخەن، هەرێمی كوردستان بەمشێوەیەی ئێستا نامێنێتەوە. واتە لەناودەچێت. بەڵام دەسەڵات و پارە یەكێتی و پارتی كوێر كردووە. كەواتە هەر لە سەرەتاوە ناكۆكی ئەمانە لەسەر دەسەڵات و پارە بووە بەڵام بەهۆی ئەوەی لە ساڵانی پێش ڕاپەڕیندا نەدەسەڵاتی حوكمڕانیان هەبووەو نه پارەو سامانی زۆرێش لەبەردەستدا بووە، كێشەو ناكۆكیەكانی خۆیان خستۆتە ناو قاڵبی نیشتمانپەروەری و خەباتی نیشتمانی و لەم ڕێگایەوە خەڵكیان خەڵەتاندنەوەو شەرعیەتیان داوە بە ڕشتنی خوێنی لاوانی كوردو دڕێژەدان بە شەڕی بڕاكوژی. دووەم: لەدوای ڕاپەڕین و دروستبوونی حكومەتی هەرێم و بەردەوامبوونی شەڕی نێوانیان، چەندین حزب و لایەنی سیاسی تر لە ئەنجامی ناكۆكییەكانیان و بێزاری خەڵك لەهەردوو حیزبی دەسەڵاتدار دروستبوون لەشێوەی دوكانی سیاسیدا. دواجار ئەمانە لەلایەك بوونە بارێكی قورس بەسەر بودجەی هەرێمی كوردستانداو لە لایەكی تریشەوە بوونە سەرچاوەی كێشە چونكە ئەم حیزبانە بەردەوام یارییان دەكرد لەنێوان یەكێتی و پارتی و بەدوای بەرژەوەندی خۆیانەوەبوون نەك بەرژەوەندی گەل و نیشتمان. لەئێستادا دەسەڵاتی حوكمڕانی تەنها لە دەستی پارتی و یەكێتیدایەو پارتیش باڵادەستی یەكەمە. ئەو دوو لایەنە خاوەنی هێزی تایبەتی خۆیانن و دەستیان گرتووە بەسەر سامان و داهاتی ئەم هەرێمەدا. حیزبەكانی تر ئەگەرچی لەناو پەڕلەماندا هەن و بزوتنەوی گۆڕانیش بەشدارە لە حكومەتدا، هیچ كامێك لەوانە كاریگەریان لەسەر گۆڕینی پڕۆسەی سیاسی نییەو تەنها وەكو ناو هەن. بەردەوام ڕەخنە دەگرن و قسەی خۆیان دەكەن، بەڵام كەس گوێیان لێ ناگرێت و وەكو ئەوە وایە هەر نەبن. مەترسییە گەورەكانی سەر ئایندەی هەرێمی كوردستان یەكەم: هەرچەندە هەموو ئەو حیزبانەی دەرەوەی دەسەڵات خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن، بەڵام ئەو حیزب و لایەنانە نە بەتەنها خۆیان هیچیان بۆ دەكرێت و نە دەشتوانن لە بەرەیەكدا یەكبگرن و ڕوبەروی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی ببنەوە. دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان ئومێدێكی گەورە بوو بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆنێكی بەھێز لە گۆرەپانی سیاسی هەرێمی كوردستاندا دروست ببێت بەرامبەر یەكێتی و پارتی. بەڵام سەد مەخابن ئەو ئومێدە نەهاتە دی و دواجار بوو بە بڵقی سەر ئاو. ئێستا بەڕواڵەت نەوەی نوێ بۆتە جێگرەوەی بزوتنەوەی گۆران، بەڵام دواجار حاڵی نەوەی نوێش لە حاڵی بزوتنەوەی گۆڕان باشتر نابێت و ئەویش دوای ماوەیەكی تر دەبێتە بڵقێكی ئاوی گەورە چونكە خاوەنی هیچ بەرنامەو ئەجیندایەكی سیاسی نییەو لە ئەنجامی ناڕەزاییەكانی خەڵك لە پارتی و یەكێتی دروستبووە. كەواتە بوونی ئەم حیزبانە لە مەیدانەكەدا كە یەكێكیان ڕووی لە شامەو ئەوی تر لە شیراز هیچ بەرهەم ناهێنن و ئەگەر هەموو ساڵێكیش هەڵبژاردن بكرێت، بارودۆخەكە هەر وەكو ئێستا بەردەوام دەبێت. دووەم: لە هەموو دونیادا نوخبەی ڕۆشنبیرو كەسانی نیشتمانپەروەرو دلسۆز ڕۆڵ و كاریگەری بەرچاویان هەیە لەسەر وشیاركردنەوەی جەماوەر بۆ گۆڕینی سیستەمی حوكمڕانی و بەرەوپێشبردنی پڕۆسەی سیاسی و دێموكراتی. بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو حیزبە كوردییەكان بە ئەوانەی خاوەنی دەسەڵاتن و ئەوانەشی خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن بونە كۆمپانیای بازرگانی و شوێنی دۆزینەوەی كارو وەرگرتنی پلەو پۆستی باڵاو دەسكەوتی تایبەتی، بەوهۆیەوە بەرژەوەندی حیزبی و تاكە كەسی جێگەی بەرژەوەندی نیشتمانی گرتۆتەوە. لەهەموی خراپتر ئەوەیە هەموو حیزب و دوكانە سیاسییەكان بوونە حیزبی بنەماڵەو تاكە كەسی ئەجیندای نیشتمانیان زۆر لاواز بووە. پارتی و یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕان و حیزبی سۆسیالیست بەتەواوی بوونە حیزبی بنەماڵە. ئەگەر بە وردیش سەرنج بدەین حیزبە ئیسلامیەكانیش بەشێوەیەك لە شێوەكان بوونە حیزبی كەسانی تایبەت كە ئەوەش شێوەیەكە لە بنەماڵهیی. سەیركەن ئەوەتەی یەكگرتوی ئیسلامی و كۆمەڵی دادگەریی و بزوتنەوەی ئیسلامی هەن هەر سەركردەكانیان نەگۆڕاون و هەمان كەسن. ئەگەر بەوردی سەرنجیان بدەی دەبینی ئەوانەی لە سەركردایەتی حیزبدان و بەردەوام ئاڵوگۆڕی پۆستیان بۆ دەكرێت وەكو وەزیرو ئەندام پەڕلەمان ژمارەیكی دیاریكراون. پرسیارێكی تر ئەوەیە: ئایا ئەگەر ئەم حیزبانە دەیانەوێت لە پێگەی ئیسلامییەوە پڕۆسەی سیاسی بگۆڕن بۆچی نابنە یەك حیزب، یان هیچ نەبێ لە بەرەیەكی یەكگرتودا كۆببنەوە بۆ ئەوەی كاریگەریان بەهێزتر بێت. كەواتە لێرەدا بەرژەوەندی حیزبی و تاكە كەسی دەكەوێتە پێش بەرژەوەندی گشتی و نیشتمانی لەبەرئەوە بەردەوام لە بازنەیەكی داخراودا دەمێننەوە. مەترسییە گەورەكە لێرەوە دەستپێدەكات كە بەهۆی ئەو دابەشبونە زۆرەی ناو كۆمەڵگای كوردی بەسەر ئەم حیزب و لایەنانەدا بەرژەوەندی نیشتمانی لەناو كۆمەڵگادا غائیب بووەو بەرژەوەندی شەخسی جێگەی گرتۆتەوە. ئەگەر سەیر بكەین زۆرینەی خەڵكی ڕۆشنبیرو دڵسۆزو خاوەن بڕوانامەی بەرز هەریەكەیان بەپێی بەرژەوەندی خۆیی و چۆنی بۆ لوابێت و لەكوێ دەسكەوت و بەرژەوەندییەكانی مسۆگەر بوبێت، لەوێ گیرساوەتەوە. سەیركەن دادوەرو مامۆستای زانكۆو كەسانی ڕۆشنبیرو نیشتمانپەروەر دابەشبوون بەسەر ئەو حیزب و لایەنانەداو بەچاك و خراپ بەرگری لەو لایەنە دەكەن كە دەسكەوتی تایبەتیان بۆدابین دەكەن. زۆرترین لەدەوری پارتی و یەكێتی كۆبونەوە چونكە پاروە چەورەكە زۆرتر لای ئەوانە. كەسێك دەبێتە لایەنگری حیزبە ئیسلامییەكان و بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ لەسەر حسابی ئەوان دەبێتە ئەندام پەڕلەمان یان وەزیر یان بەڕێوەبەری گشتی و لێرەوە ئەجیندای نیشتمانی ون دەبێت. سەیركەن خاوەن بڕوانامەیەكی دكتۆرا دەبێتە لایەنگری نەوەی نوێ بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی پەڕلەمان. ئاری سامی حوسەین نازم، كە باوكی گەورەترین ڕۆشنبیری ئەم شارەو زۆرترین خزمەتی بە سلێمانی كردووەو خۆشی باشترین و بهناوبانگترین دكتۆری مێشك و دەمارەو كەسێكی بەناوبانگەو لێرەوە دەتوانێت گەورەترین خزمەت بە خەڵك بكات، بیر لەوە دەكاتەوە ببێتە ئەندامی پەڕلەمان لەسەر حسابی لایەنێك. ئەمانە هەموی مەترسین و كارەساتن بۆ سەر ئایندەی ئەم نیشتمانە. ڕۆشنبیرو نیشتمانپەروەرە دڵسۆزو بێلایەنەكانیش هەرچی بڵین و باسی بكەن و داوابكەن و بنوسن كەس بە قسەیان ناكات. كەسانی ڕۆشنبیرو دڵسۆزو نیشتمانپەروەر نوسینەكانیان و بۆچونەكانیان بۆ ئەوەیە دەسەڵات ئاگادار بكەنەوە لەو هەڵەو كەموكوڕیانەی هەیە. بەڵام ئەم دوسەڵاتەی كوردیە بە حوكمی دەسەڵاتی دارستان كار دەكات و گوێ بۆ كەس ناگرێت. بەكورتی كەرتبوون و دابەشبوونی تاكی كوردی بەسەر حیزب و لایەنەكانداو پەڕتەوازەی و یەكنەگرتنی حیزبەكانی دەرەوەی دەسەڵات بۆ ڕوبەڕوبونەوەی دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی كە سامانی ئەم وڵاتە بەتاڵان دەبەن بۆ خۆیان، گەورەترین مەترسین لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان. كەواتە مەترسییەكانی سەر جەماوەرو پێنەدانی موچە لەكاتی خۆیداو ئەنجام نەدانی خزمەتگوزاری و نەمانی دێموكراسیەت و زۆربوونی كێشەی كۆمەڵایەتی و توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان ڕۆژ لەدوای ڕۆژ لە زۆربووندا دەبێت و كۆی كۆمەڵگای كوردی ڕوبەڕوی بێ ئومیدبون دەبێت لەم دەسەڵاتە كوردیەو خوازیار دەبن بچنەوەوە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی مەركەزی و ئەوەش مانای كۆتاییهاتنی قەوارەی هەرێمی كوردستانە. سێیەم: گەورەترین مەترسی لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان ئەوەیە تائێستا هەرێم نەبۆتە خاوەنی هێزێكی پێشمەرگەی نیشتمانی یەكگرتوو. هەرچەندە بە ڕواڵەت یەكەكانی 70ی یەكێتی و 80 پارتی گوایە ئەمانە هێزی نیشتمانی و لەلایەن وەزارەتی پێشمەرگەوە سەرپەرشتی دەكرێن، بەڵام تائێستا ئەوە هەر وەكو ناو وایەو ئەو هێزانە لەژێر فەرمانی یەكێتی و پارتیدان. واتە هێزی پێشمەرگە تائێستا ھێزی دوو حیزبەو ئێستا بەتەواوی بۆتە هێزی دوو بنەماڵەو بەو هۆیەوە هەمو كاتێك مەترسی پێكدادان هەیە. مەترسییەكە هەر ئەوە نییە، ئەوەتا پارتی هێزی دژەتیرۆری سەربەخۆی هەیە دەزگای پاراستن و ئاسایشی خۆی هەیەو لەبەرامبەردا یەكێتی هێزی دژە تیرۆری خۆی و دەزگای زانیاری و ئاسایشی خۆی هەیە. ئەم هێزانە زیاتر بۆ چاوەدێری لەسەر جموجۆڵی یەكتری لەلایەك و ئەندامانی حیزبەكانی خۆیان لەلایەكی ترەوە بەكار دێنن. واتە ئەم هێزانە زیاتر هێزی حیزبی و بنەمالةیین نەك نیشتمانی. لەلایەكی ترەوە زوربەی بەرپرسەكانی نێوان هەردوو حیزب خاوەنی هێزی تایبەت بە خۆیانن وەكو فەوج و لێوا.. كورت و كرمانجی لەئێستا تەنها یەك حكومەت نییە لەناو حكومەتێكدا بەڵكو چەندین حكومەت هەن لەناو ئەم بەناو حكومەتە درۆینەی هەمانە. كەواتە بوونی ئەم هەموو فرەكۆێخاییە نەك ناتوانێت ئاسایش و سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان بپارێزێت، بەڵكو بەردەوام دەیخاتە بەردەم مەترسی دەستتێوەردانی دەرەكی دواجار لەناوچوونەوە. لە هەموو ئەمانە خراپتر ئەوەیە كە ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو بنەماڵەی دەسەڵاتدار گەیشتۆتە ئاستی ئەوەی وەكو سەردەمی بەعس چۆن ئەفواجی خەفیفەی هەر لە كورد خۆی دروستكردو شەڕی كوردیشی پێدەكردن. ئێستا دەسەڵاتدارانی كورد ئەمە دووبارە دەكەنەوە بەرامبەر بە یەكتری. بۆ نمونە سەرۆكی دەزگای زانیاری یەكێتی ڕادەكات بۆ هەوڵێرو ئەوانیش پشتیوانی لێ دەكەن. لەولاوە هێزێك بۆ عەبدوڵای كوێخا موبارەك دروست دەكەن. پار ساڵ پارتی ھێزێكی بۆ حەمەی حاجی مەحمود دروستكردو ئەوەتا ئەمساڵێش هێزێكی هەزار كەسی بۆ دروست دەكات. لەكاتێكدا ساڵانە دەیان هەزار خوێندكاری زانكۆ خوێندن تەواو دەكەن تەنها یەكەم و دووەم و سێیەمەكانیش دانامەزرێنن، بەڵام پارتی دێت لەسەر بودجەو قوتی خەڵك، بە هەزاران كەس بۆ ئەم و دەكاتە موچەخۆر دژی یەكێتی. هەر لەسەرەتای دروستبوونی حكومەتەكەی مەسرور بارزانیدا باسی چاكسازی و بڕینی موچەی پلە بەرزەكان كەمكردنەوەی خەرجییەكان دەكرا. بەڵام ئەگەر بەدواداچونێكی ورد بكرێت دەبینی خەرجییەكانی حكومەت بەردەوام لەزیادبووندایە بەهۆكاری ئەوەی هێزی تایبەت بۆ ئەم ئەو دادەمەزرێنن ژمارەی ھێزەكانی دژەتیرورو هەردوو دەزگای ئاسایش و دەزگای زانیارو پاراستن زیاد دەكەن بۆ دژایەتی یەكتری. لە كاك شۆرش ئیسماعیلیان پرسی ئەوكات كە وەزیری پێشمەرگە بوو ئایا ئەو هێزەی بۆ عەبدوڵای كوێخا موبارەك دروستكراوە لای ئێوە تۆمار كراون و موچە وەردەگرن؟. لەوەڵاما وتی من ئاگاداری ئەوانە نیم. ئەی كەواتە كێ موچەی ئەمانە دەدات و بۆ چ مەبەستێك دروستكراون ؟. بۆ ھێزەكەی حەمەی حاجی مەحمودیش هەمان پرسیار ڕاستە. لە كاتێكدا پارتی و یەكێتی ئەمە نێوانیان بێت و هاوپەیمانانیش بەردەوام داوابكەن هێزی نیشتمانی دروستبكەن و كێشەكانتان چارەسەر بكەن ئەمانیش لەسەر ناكۆكییەكانیان بەردەوامبن. دەبێ هەمومان چاوەڕوانی مەرگی حكومەتی هەرێم و لەناوچوونی قەوارەی هەرێمی كوردستان بین. دوای ئەم هەموو ساڵانەی خەباتی میللەتی كورد بۆ ئازادی و سەربەخۆیی و دوای ئەوەی باشترین دەرفەتمان بۆ ڕەخسا بۆ ئەوەی ئازادو سەربەخۆبین، بەڵام ئەوەتا خەریكە ناكۆكییەكانی نێوان دوو بنەماڵەی قین لە دڵ بەرامبەر بە یەكتری هەموو ئەو ڕەنجە بە بادەدەن، ئایا ڕۆشنبیران و دڵسۆزان و خەمخۆران و نیشتمانپەروەرانی ئەم گەلە چی بكەن لەم قۆناغە هەستیارەدا؟. باشترین كار ئەوەیە هەموان لە یەكتری نزیك ببنەوەو لەسەر پڕۆژەیەك ڕێك بكەون كە لە دواڕۆژدا ئەم پڕۆژەیە ببێتە هەوێنی دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزی جەماوەری بۆ ڕوبەڕووبونەوەی یەكێتی و پارتی و هەرێمی كوردستان لە مەترسی لەناوچوون بپارێزن. لەئێستادا من هاتومە سەر ئەو ڕایەی كە باشترە بۆ ئایندەی نیشتمان و بۆ تاكی كوردیش كە زۆرینەمان پشتیوانی لە لایەنێك بكەین كە بەتەنها ببێتە خاوەن بڕیار بۆ ئەوەی لەم دابەشبوونەی ناو خۆمان ڕزگارمان ببێت و چی دەبێت ئەگەر ئەم ڕێگایەش تاقیبكەینەوەو بزانین ئەنجامی چۆن دەبێت. یان هەر بهردەوام بین لەسەر ناكۆكی و یەكتركوشتن. ئەگەرهەریەكێكمان بەتەنها پاڵەوانێك بین، هیچمان پێ ناكرێت ئەگەردەست نەخەینە ناودەستی یەك و پشتی یەكتری نەگرێن قسەمان یەك نەخەین. تا ئێمە پەرتەوازەو دوور بین لەیەكتری، بەقازانجی ئەم دەسەڵاتەیە. بەردەوامبوونی ئەم دەسەڵاتەش بەمشێوەیەی ئێستا، بە واتای مەرگی قەوارەی هەرێمی كوردستانه.
پشکۆ ناکام کە مناڵ بووین لە ساڵانی شەستەکانا، فیلمێکی کاوبۆی"عصابة" هەبوو کە زۆر لامان خۆش بوو ناوی "الشجعان الخمسة" واتا "پێنج کوڕە ئازاکە" بوو کە یەکێکیان "جولیانو جیما" ئەکتەری ناوداری ئیتالی ئەو سەردەمە بوو، ئەم پێنج کوڕە ئازایە ئەچوونە شارێکەوە کە زەلالەتی بوو بەدەست کۆمەڵێ چەتەو شەڕفرۆشەوە، بەکوردییەکەی "سەرسەری" بوون، دەستیان بەسەر شارا گرتبوو و پارەی"بانک"ەکەشیان داگیر کردبوو، ئێمە بەوانەمان ئەووت خائینەکان و بەر هێرشی پێنج کوڕە ئازاکە ئەکەوتن و هەر هەموویان تیا ئەچوون و ئێمەش بە چەپڵە ڕێزان بۆ پێنج کوڕە ئازاکە تا دوا دەقیقەی فیلمەکە سەیرمان ئەکرد... ئەم یادگارییەم بۆیە هاتەوە یاد ئەمڕۆ بەناو حکومەتی هەرێم لەگەڵ بەغا ئەگەنە وەزعێکی چەقیوو " کە زوو زووش ئەچەقن !!" بەپەلە وەفدێکی پێنج کەسی ئەنێرێتە بەغا گوایا بەعەقڵ و ئیدراکی خۆیان لەو سەرسەرییانەی بەغا نەجاتمان ئەیەن،!! و پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم ئەوەنە چوون بۆ بەغا کە هەر یەکەیان جانتایەکی سەفەری لە شوێنی ئیشەکەیەتی هەر کە تەلەفۆنیان بۆ کرا یەکسەر بەو فایلانەی نە کەم و نە زیای کردوە تا بەغا ناوەستن..لە هەموو خەڵکی کوردستان جگە لەم پێنج کوڕە ئازایە کەسی تر شک نابرێ کە بتوانێ لەسەر مەسەلەی نەوت و گاز قسە لەگەڵ بەغایا بکەن، یەکێکیان ئەوەنە لە نەوتا شارەزایە بەیانیان بە موەزەفەکانی ئەڵێ "نەوتتان باش"، ئەوەی تریان ئەوەنە مەعلوماتی ئەکادیمی لەسەر "گاز" هەیە کە زۆر جار گازی ڕێخۆڵەو مەعیدەو گازی سروشتیی ژێر ئەرزی لێ تێک ئەچێ!! كوڕە ئازایەکی تریان بەرپرسی کارەبای هەرێمە کە ڕۆژانە شەش سەعات هەیە، واتا ئەتوانین بڵێین بەرپرسی یەک لەسەر چوار "ڕوبعێکی" کارەبای هەرێمە، کوڕە ئازایەکی تر هەر ئەوەنە ئەزانێ کە سۆپا بە نەوت ئیش ئەکا! ئازایەکی تریان بۆ مەسەلەی زمان و لە یەکتر گەیشتنیش کوردییەکەی ئەوەنە باشە کە " کاڵا"و "کاڵەک" لەیەک جیاناکاتەوە، جا نازانم گەر بیکا بە عەرەبی لە جیاتی "بضاعة" ئەڵێ "بطیخ"... لەو هەموو گرفتە گەورەو قورسانەی بەهۆی سیاسەتی ناشیانەی نەوت و ئابووری هەرێم ئەو خەڵکە قوڕبەسەرە تووشی بووە بەناو حکومەتیش جگە لە پێنج کۆڕە ئازا (نە)گۆڕەکە کەسی تری نیە بە تەنگییەوە بێ، ئەمانە ئەوەنە شارەزان بۆ چوون بۆ نانخواردنیش تەلەفۆن بۆ هەولێر ئەکەن،، ئەم پێنج کوڕە ئازایە ئەوەنە دوورن لەو کارەی پێیان ڕاسپێراوە كە هەر لە خۆتەوەو لهتوڕەییا حەز ئەکەی خائینەکان بیبەنەوە، چونکە هەردوولاو هەریەکەی بە نەوعێ قوڕی کردوە بەسەر شارەکەیا، "شەریف"ەکەی خائینەکان هیچ نەبێ کە دزی ئەکرد شتێکی بۆ خەڵکی شارەکە سەرف ئەکرد، گەر "جولیانو جیما" چوار کوڕە ئازاکەی تر بە دەمانچە شارەکەیان ڕزگار ئەکرد، پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم هیچ دەسەڵاتێکیان نیە بۆ دەرهێنانی خەڵک لەو میحنەتەی تیایا ئەژین... لەوانەیە چارەسەرێک ئەوەبێ کە پێنج کوڕە ئازاکەی هەرێم بگۆڕدرێن بە پێنجی "تورک"، چونکە دواجار شەریفی شارەکە پارەی بانکی شارەکەی لە "تورکیا" شاردۆتەوە، بەشی پێنج کوڕە ئازاکەی لێ یاوەو باقیاتی ڕەوانەی ئەوێ کردوە!! یەگجاری ئەوان ئەبن و ئەتوانن ببن بە پێنج کوڕە ئازاکە، پێنجە ئازاکەی لای خۆمان تەنیا وەک "حەمەی بەرید" ئەچن بۆ بەغاو دەسەڵاتیان مساوییە بە "هەپی بەیاز"...
هاوڕێ تۆفیق خۆمان چاکی نەکەین، کەس بۆمان چاک ناکات هیچ گەلێک لە دونیا رێگەی بەخۆی نەداوە، لەژێر پەردەی راپرسیی رۆژنامەوانی و ڕێکخراوەیی داوای رووخاندنی قەوارەی نیشتمانی خۆی بکات، گەلان کاتێک کە حوکمرانەکانیان خراپبوون ئازایانە یەخەیان گرتون و دەستیان کردوە بە چاویاندا! لەم پێناوەدا هەزاران قوربانیان پێشکەشکردوە، راپەرینیان کردوە، خۆپیشاندانیان کردوە، شۆرشیان کردوە، بەڵام هیچ وەختێک چاوەرێ نەبون، وڵاتێکی تر ،یان دراوسێکانیان بێت وڵاتەکەیان بۆ چاک بکات. گەلان ئەگەر خۆیان وڵاتی خۆیان چاک نەکەن، هیچ کەسێک بۆیان ناکات! پاشان جێگرەوەی هەرێم ،بەغدا نیە.ئەمەش لە روانگەی نەتەوەپەرستیەوە نیە .بەڵکو دەوڵەتی دیموکراسی و هاوڵاتیبون لە عێراقدا بە تەواوی نەچەسپاوە، بگرە باری سیاسی لە قوڵایی دوو دڵیدا شەپۆل دەدات. تورک لە جەنگی جیهانی یەکەم ئیمپراتۆریەکەیان رووخا، رەش و رووتی و برسێتی و تاعون بڵاو بوەوە، بەڵام چۆکیان بۆ ئینگلیز نەداو جەنگی سەربەخۆیان کرد! کەس نەهات بڵێ؛ با ئینتیدابی ئینگلیز بم ،مادام جونیەی ئیستەلینی وەردەگرم! کێشەی کوردستان تەنها سیاسیە دەسترۆیشتوەکانی نیە بەڵکو کێشەکان قوڵترن و کەسانێک بەناوی رێکخراو و میدیا رۆژانە زەمینەی سایکۆلۆژی کوشتنی رووحی ئازادی ئینسانی کورد دەکەن ، کورد بوون ریسواو بچوک دەکەنەوە، بە ئەوپەری چاو قایمیەوە ئەڵێ؛ ئەمە ئازادی رۆژنامەوانیە ! نیشتمان موڵکی سیاسیە دۆڕاوەکان نیە، بەڵکو نیشتمان موڵکی هەتاهەتایی خەڵکەکەیەتی .خۆمان چاکی نەکەین کەس بۆمان چاک ناکات .
د.بەختیارشاوەیس جارێکی تر پرسی هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم هاتەوە ناوباس و خواستی میدیا و بەردیدەی خوێنەران. ئەوەی ئەمجارە لەدوای وتارەکەی رۆژنامەی سەباح ی زمانحاڵی حکومەتی عیراق بوو ، کەڕۆژنامەکە پشتی بەراپرسیەک بەستوە کەدیسانەوە ئەمەیشتان جێگەی مشتومڕە و میسداقیەتی زانستی و شێواز و کات و شوێنی ڕاپرسیەکە قسەهەڵ دەگرێ. پێشتر لێرەو لەوێ ، لەهەندێک بۆنە و دیداری جیاجیادا لەلایەن هەندێک لایەن و کەسایەتی مەسەلەی هەڵوەشانەوەی هەرێم جوڵێنراوە. بەڵام هۆکاری ئەوەی کەئەمجارە کار و کاردانەوەی زیاتری بەدوای خۆی هێنا وابەستەیە بەو رۆژنامەیەی کەڕاپرسیەکەی بڵاودەکاتەوە کەئەویش رۆژنامەی صباح ی زمانحاڵی حکومەتی عیراقیە. ئەگەرنا ماوەیەک لەمەوپێش لەناو جەرگەی پایتەختی هەرێم بەئامادەبوونی سەرۆک حیزب و سەرکردەی زۆربەی لایەنە سیاسیەکان جنین بلاسخارت نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەعیراق زۆر بەرۆشنی ووتی: وامەزانن ئەم قەوارەیەی ئێستا هەتا سەر بەردەوام دەبێت. یان ئەوەی کە سادقی زیبا کەلامی کەمیوانی تایبەتی سەرۆکی هەرێم بوو ووتی: دوای ٣٢ ساڵ لەحوکمرانی لەبری بونیادنانی پەروەردە و بایەخدان بەنەوەکانی داهاتوو ، دەبینم لەهەولێر بایەختان بە بەرزکردنەوەی بیناو کۆشک و تەلار داوە. کەئەم دوو نمونەیە و زیاتریش مشتێکە لەخەرواری ئەو ئاماژەو زەنگانەی لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان دەدرێت. کاربەدەستانی حکومەتی هەرێم هەر کاتێک کەئەم مەسەلەیە دەجوڵێنرێ، وەک ئەوەی کەوەک شیعر لەبەریان کردبێ کۆمەڵێک قسە دووبارە دەکەنەوە کەهەموومان وەک خشتەی لێکدانی سەردەمی منداڵی دەرخمان کردوە، ئەوانیش؛ هەرێمی کوردستان ، هەرێمێکی دەستووریە. یان هەرێمی کوردستان بەخوێنی شەهیدان و رەنج و قوربانی خەڵکی کوردستان دروستبووە. یان هەرێمی کوردستان هەرێمێکی دیفاکۆتۆیە لەناوجەرگەی ناوچەکە... هتد هیچ کوردێکی هۆشیار نیە ئەم راستیانە نەزانێ ، هەر وەک هیچ کوردێکی دڵسۆزیش نیە لەهەر شوێنێکی دونیا بێت حەز بکات بەهەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم. ئەوانەی کەحەز بەوە دەکەن زۆڵە کوردن. بەڵام لەپەیوەندیدا بەم پرسەوە کۆمەڵێک حەقیقەتی پراگماتیکی هەیە کەپێویستە تیشکیان بخەینەسەر؛ ١- قەوارەی هەرێم جیاوازە لەدەسەڵاتە حیزبیەکەی . قەوارە ئەو پانتاییە جوگرافی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و کلتووری یە کە خاوەنی مێژوویەکی تایبەت بەخۆیەتی و جگەلە حاڵەتە واقعیەکەی دەستووری هەمیشەیی عیراق دانیپێداناوە و ماناوە و هەڵوەشانەوەی ئەم قەوارەیە وابەستەیە بەدەستکاریکردن و هەڵوەشانەوەی خودی دەستوورەکە و ئەمەش یەکسانە بەدەستکاریکردنی ئەو چەمکەی کەپێی دەوترێت (عیراقی نوێ) هەر لەم دیدەوە، شتێکی زەحمەتە قەوارە دەستووریەکەی هەرێم هەڵوەشێتەوە و مێکانیزمی هەمواری دەستوور کەلەمادەی ١٤٢ ی دەستووردا دیارکراوە بەلایەنی کەمەوە لەم ئان و ساتەدا ، ئەگەر مەحاڵ نەبێت ئەوا قورسە ئەنجام بدرێ. بەڵام خۆ لەناو دەستووردا شتێک نەهاتوە باسی دەسەڵاتی حیزبی هەرێم بکات، یان هاوکار بێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی حیزبی هەتا رۆژی مەحشەر نابێ هەڵبوەشێتەوە و پیرۆزە. کەواتە جیاوازی نەکردن لەنێوان قەوارەی هەرێم و دەسەڵاتە حیزبیەکەی زۆر جار هەڵە و لێکدانەوەی ناواقعی خولقاندوە. بەرەی دەسەڵات و دژە دەسەڵاتی هەرێم هەریەکەیان بەویستی خۆیان و لەبەرژەوەندی خۆیان مەسەلەکەیان تەفسیر کردوە. ٢- لەلایەکی دیکەوە، ئەگەر وردتر بۆ مەسەلەکە بروانین، خۆ هەر خودی دەسەڵاتدارانی سیاسی ئێستای هەرێمن کاتێک کەباس لەکێشەکانی خۆیان لەگەڵ بەغداد دەکەن ، بەردەوام ئەوە دەڵێنەوە کە حکومەتی عیراق پێشێلی دەستووری کردوە و بودجەی هەرێمی بریوە، یان لەپرسی کێشەی نەوت دەڵێن نادەستووری بریار لەسەر هەرێم دەدات. وە لەچەندین شوێندا باس لەوە دەکەن کە بەغداد ٥٥ مادەی دەستووری پێشێلکردوە بەمادەی ١٤٠ ەوە. هەر بۆیە دەکرێ ئەم تێروانینەی هەندێک لەبەرپرسانی هەرێم بکرێتە وەڵامی خودی دەسەڵاتدارانی هەرێم بەوەی ئەگەر ئەوان لەچەندین شوێندا دەستوور پێشێل دەکەن ئیتر بۆ لەمەسەلەی هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێم ناگەرێنەوە بۆ هەمان لۆژیک و تێڕوانینی سیاسی؟ ٣- ئەو هەرا ئیعلامیەی کە صباح ناویەتیەوە، بەتەنها وابەستەی رۆژنامەی صباح و سەرنووسەرەکەی نیە، بەڵکو شتی دیکە لەپشت پەردە دیارە. هەر لەبریارەکانی دادگای ئیتحادی لەشوباتی ساڵی رابردوو سەبارەت بەنادەستووری مەلەفی نەوتی هەرێم و بریاری راگرتنی پارە بۆ هەرێم ، وە ئەوەی کەدەوترێ نوسینگەی سەرۆک وەزیران درەنگانی شەو بریاریداوە بەبڵاوکردنەوەی راپرسیەکە تادەگاتە ئەو گرژیە سیاسیەی کەلەنێوان پارتی و یەکێتی هەیە. ماوەتەوە بڵێم: قەوارەی هەرێم بەرۆژنامەیەک و بەراپرسیەک و بەلێدوانێک هەڵناوەشێتەوە. بەڵام دەسەڵاتی سیاسی و حیزبی هەرێم بەهاوڵاتی ڕەش و رووت و فەرمانبەری بێمووچە و ماڵی بێ نەوت و کۆڵانی بێ خزمەتگوزاری و نەخۆشخانەی بێ دەرمان و بانکی بێ پارە و زیندانی پڕ لەگیراوی رۆژنامەنووس لەهەر ئان و ساتێکدا ئەگەری ئەوەی هەیە کە هەڵبوەشێتەوە.
کاوە محەمەد با بزانین ئەوەی قەوارەی هەرێم هەڵدەوەشێنێتەوە و ساڵانێکە بە پاچ تێیکەوتووە و بناغەکەی بنکۆڵ دەکات بەغدایە، یان ئەو مۆرانانەی ناوخۆن کە بەردەوام خەریکی کلۆرکردنی دار و تەختەی هەرێمەکەن و بە دۆخێکیان گەیاندووە کە هاکا رووخا.. با بێین بە حساب و کیتاب بیکەین و بپرسین؛ کێ رێگربووە لە یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە ؟..کێ بڕیاری هەڵەی ریفراندۆمی دا و (٥١%)ی خاکی کوردستانی رادەستی حکومەتی فیدراڵ کرد ؟ کێ ئایندەی هەرێمی خستۆتە ناو بیر و بۆریی نەوت و سامانی نیشتیمانی هەراج و هەرزانفرۆش دەکات ؟ کێ هەموو قەزیەی کوردی لە مووچەی فەرمانبەراندا بچووک کردۆتەوە و هەفتانە وەفدی زەلیلی بۆ دەنێرێتە بەغدا ؟..کێ بە پای پیلان قۆڵی گەندەڵی و راوورووتی لێ هەڵکردووە و لەسەر حسابی گیرفانی خەڵک، قاسەی بەرپرسان گەورە و پڕ دەکات ؟..کئ بێ رێزی بەرامبەر دامەزراوەکانی پەرلەمان و حکومەت و قەزا دەکات و کردوونی بە داردەستی حزب و بە بڕیاری ئەم و ئەو حزب هەڵدەسوڕێنرێن و دادەخرێن و مافی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا لەخەڵکی هەرێم زەوت دەکات ؟..کێ هۆکارە کە دوای دەیان ساڵ نەتوانراوە هەرێم بکرێت بە یەک زۆن و خاوەنی یەک ئیدارە و یەک حکومەت و یەک ئاسایش و یەک دارایی و...تاد ؟.. کێ ئازادیی خەڵک زەوت دەکات و خۆپیشاندەران سەرکوت و خەڵتانی خوێن دەکات و میدیا و میدیاکاران دەمبەست دەکات ؟..کێ رۆژانە کەرامەتی هاووڵاتییانی هەرێم دەشکێنێت و ناچار بە سواڵ و سەدەقەی ئەم رێکخراو و ئەو کۆمپانیا و فلان سەرمایەدار و فیسار خێرخوازی دەکات ؟.. کێ پشتی لەگەنجانی خێر لەخۆنەدیوی هەرێم کردووە و ساڵانە بە دەیان هەزاریان خوێندن تەواو دەکەن و بچووکترین هەلی کاریان دەستناکەوێت، هاوکات کوڕی بەرپرسانیش دەکرێن بە خاوەن زانکۆ و کۆمپانیای گەورە گەورە ؟..کێ و کێ و سەدان کێی تر.. من نامەوێ بڵێم؛ بەغدا فریشتەیە و چاویان بەو قەوارە کوردستانییە هەڵدێت و هەندێک لە هێز و کەسە دەسەڵاتدارەکانی لە بۆسەدا نین بۆ لەباربردنی هەرێمەکەمان، بەڵام ئاخۆ ئەمانە بەغدا لێیان بەرپرسە یان ئەو دەسەڵاتدارە مافیاگەرانەی ناوخۆ کە هیچ خەون و خەمێکی نەتەوەیی و نیشتیمانییان نەبووە و نیە و هەرێم تەنها وەک مانگایەک بۆ دادۆشین دەبینن و ناوەستن تا شیرەکەی چک دەکات، دواتریش نۆرەی کەوڵکردنەکەی دێت تا پلێک گۆشتی پێوە مابێت لێی بخۆن، ئینجا فرمێسکی تیمساحی بۆ بڕێژن و بڵێن ئەوەتا هەرێمەکەمان بە پیلانی دوژمنان و عیراقچییەکان لەناوبرا !..
عەتا قەرەداخی هەرچەندە فەیلەسوفێکی گەورەی وەکو هیگڵ لە کتێبەکەیدا بەناوی( جیهانی رۆژهەڵات) هیچ بایەخ و گرنگیەک بە شارستانێتی میسۆپۆتامیا یان دۆڵی دوو رووبارەکە نادات، ئایا ئەوە لە بێ ئاگاییەوەیە، یان بە مەبەستە، بێگومان وەڵامی ئەم پرسیارە لای ئیمە ئاشکرا نیە. ئایا دەشێ هیگڵ دانی بەوەدا نەنابێت ئەوەی لە میسۆپۆتامیا بەرهەمهاتووە، شارستانێتی بێت؟ ئایا ئەوەی لە میسۆپۆتامیا بەرهەمهاتووە خاسێتەکانی شارستانیتی نیە، بۆیە هیگڵ پشتگویی خستووە؟ بێگومان ئەمانە کۆمەڵە پرسیارێکن چاوەڕوانی وەلڵمەکانیان ناکەین چونکە وەڵامەکە بەهەر بارێکدا بێت، راستیەکە ئەوەیە کە لای هیگڵ شارستانێتی میسۆپۆتامیا خراوەتە دەرەوەی شارستانیتیە دیارەکانی تری رۆژهەڵات. بەڵام لە راستیدا وەک لە مێژوودا باس دەکرێت دۆڵی دوو رووبارەکە بەرهەمهێنی یەکیک لە دیارترین شارستانیتیەکانی مێژووی مرۆڤایەتیە. دۆڵی دوو رووبارەکە کە ئێستا پێی دەگوترێت عێراق و لەسەردەمی فراوانبوونی دەسەڵاتی فارسەکاندا، ناوەڕاست و باشووری بە عێراقی عەجەم ناوبراوە. بەڵام باکووری میسۆپۆتامیا کە بەشی رۆژئاوای لە ژێر سایەی دەسەڵاتی ئاشووریەکاندا بووەو بەشی باکوورو باکووری رۆژهەڵاتی کە وڵاتی زامواو بەشێک لە زنجیرە چیاکانی زاکرۆسیش دەگرێتەوە، بەشێک نەبووە لەو میسۆپۆتامیایەی کە سۆمەر و دواتریش ئەکەد و بابل تیایدا فەرمانڕەوا بوون، مەگەر لە شاڵوێکدا بۆ ماوەیەک کەوتبێتە ژێر دەستیان، هەرچۆن ئەکەد و بابلیش ناوبەناو کەوتوونەتە ژێر دەسەڵاتی پێکهاتەکانی باکووری میسۆپۆتامیا کە بە هەموو لێکدانەوەیەک ئەو پیکهاتانەی باکووری میسۆپۆتامیا بەشدارییان هەیە لە پێکهێنانی ئیتنۆسی کوردیدا. دیارە بێجگە لە رۆڵی ئاشوور لە بنیادنانی شارستانێتی لە باکووری رۆژئاوای میسۆپۆتامیادا، ئەو پێکهاتانەی تریش کە لە باکوورو باکووری رۆژهەڵات ژیاون بەپێی ئەو ئاسەوارانەی بەجێیانهێشتووە ئەمانیش خاوەنی مێژوو شارستانێتی خۆیان بوون لە لۆلۆ و گۆتی و کاشی و میتانی و سوباری و نایری هۆری و ماد و تا دەگاتە کاردۆخی. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ئەم جیۆگرافیایە بەرهەمهێنی بەشێک لە شارستانێتی کۆنی مرۆڤایەتیە. بۆ یەکەمجار مرۆڤ لە مێژوویەکی کۆندا، لە زاکرۆس و باکووری میسۆپۆتامیا دەستیکرد بە بەخێوکردنی ئاژەڵی وردە و ماڵیکردنیان و ئەسپ و مایین و رەشە وڵاخیش نموونەی ئەو ئاژەڵە بەهێزانە بوون کە ماڵییان کردن و بەکاریان دەهێنان. هەروەها لە قۆناغی کۆکردنەوەی بەرهەمی رووەکدا، بۆ یەکەمجار مرۆڤ لەم ناوچەیە دەستیدایە چاندن واتە کشتوکاڵ، ئەوەش سەرەتای قۆناغی نیشتەجێبوونی مرۆڤ بوو لەسەر زەوی، واتە بەستنەوەی مرۆڤ بەخاکەوە کە یەکەم ئینتیمای مرۆڤ بە زەوییەوە لەوێوە دەست پێدەکات و سەرەتای کۆمەڵایەتیبوونی مرۆڤیش وەکو مرۆڤ لە نیشتەجێبوون و پێکەوە کۆبوونەوەی مرۆڤەکانەوە دەست پێدەکات. هەروەک یەکەمین بەردی بناغەی سادەترین شێوەی ژیانی شارستانێتیش لە نیشتەجێبوونەوە دەست پێدەکات. دیسان لە مێژوویەکی زۆر کۆندا لەم جوگرافیایەدا مرۆڤ جۆرێک ئەلفابێتی داهێناوە، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی هەژدەو حەڤدەی پێش زاین، مرۆڤ لە دۆڵی دوو رووبارەکە جۆرێک لە نووسینی داهێناوە کە نووسینی وێنەیی بووەو ئەوەش بە یەکێک لە کۆنترین شێوازی نووسین دادەنرێت. ئاشکرایە دەرکەوتنی نووسین سەرەتای گواستنەوەی کۆمەڵگەیە لە قۆناغی سەرەتایی یان قۆناغی پێش نووسینەوە بۆ قۆناغی نووسین، کە بەراورد بە پێش خۆی جۆرێکە لە گواستنەوەو بەرەوپێشەوەچوون. هەروەک باس دەکرێت بۆ یەکەمجاریش لە سەردەمی حامورابیدا و لە دۆڵی دوو رووبارەکە یاسا لە دایکبووە، کە ئەوەش مانای دۆزینەوەی رێگاو رێوشوێنی پێویست بۆ رێکخستنی ژیانی مرۆڤەکان. هەروەک لە سەرچاوە مێژوویەکاندا هاتووە، ئەم جوگرافیایە لە مێژووی کۆندا چەندین دەوڵەت و ئیمۆراتۆریەتی تێدا دامەزراوە کە ئەویش بەرهەمی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و بوونی پێداویستیەکانی ژیان بووە لەم ناوچەیەدا. ئێستا ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات: ئایا ئەو ئیتنۆس و میللەتانەی کە لەو مێژووە کۆنەدا لەم جوگرافیایەدا ژیاون، پەیوەندییان هەیە بەم پێکهاتانەی ئێستا تیایدا دەژین؟ دیارە ئەوە روون و ئاشکرایە لە میسۆپۆتامیدا ئێستا دوو نەتەوەی سەرەکی و کەمایەتی تریش هەن. عەرەب کە ئێستا خۆیان کردووە بە خاوەنی رەسەنی میسۆپۆتامیا و بەشێکن لە نەتەوەی عەرەب یان ئیتنۆسی عەرەب کە رەچەڵەکیان سامیە. بەشێک لە کورد کە سیستێمی کۆڵۆنیالیزمی بەریتانی لە دوای جەنگی یەکەمی جیهانی کردی بە ژێردەستەو کۆڵۆنی عەرەبی سامی. ئایا ئەو عەرەبەی ئێستا خۆیان بە خاوەنی عێراق یان میسۆپۆتامیا دەزانن، لە رووی رەچەڵەک و رەگوڕیشەوە دەگەڕێنەوە بۆ سۆمەرو ئەکەدو بابل؟ بێگومان ئاشکرایە کە نەک عەرەبی ئێستای عێراق ناگەڕێنەوە بۆ ئەو دەستەو گروپ و ئیتنۆسانەی کە شارستانیتی دێرینی میسۆپۆتامیایان بنیادناوە، کە سەرەکیترینیان سۆمەرییەکانن، بەڵکو ئەمان نەوەی ئەو عەرەبە کۆچەریانەن کە لە دوورگەی عەرەبەوە پێداویستیەکانی ژیان ناچاری کردوون بەرەو میسۆپۆتامیاو شام و دۆڵی نیل کۆچ بکەن و زیاتریش لە فەتحی ئیسلامی و لە ئەنجامی گەڕان بە دوای خۆراکدا عەرەبە کۆچەرییەکان گەیشتوونەتە دۆڵی دوو رووبارەکەو لەو کاتەشەوە هەتا ئێستا لە لایەک وێرانکەری مادی و مەعنەوی ئەو شارستانێتیە بوون کە سۆمەرییەکان و ئاشوورییەکان و بابلیەکان و ئەوانی تر بنیادیان ناوە. لە لایەکی ترەوە هەر لەو ساتەی خێڵە عەرەبەکان لە چوارچێوەی سوپای فەتحدا پێیان خستە سەر خاکی میسۆپۆتامیا، بە خوێن رشتن دەستیان پێکردو هەر لە دوای گەیشتنیان بە دۆڵی دوو رووبارەکە، لە سەر دەسەڵات لە ساڵی شەست و یەکی هیجریدا حسەینی کوڕی عەلی-یان شەهید کرد، کە کوری ئیمامی عەلی و نەوەی پێغەمبەری ئیسلام بوو، لە رەچەڵەک و خوێن و دەماری عەرەب یان سامی خۆیان بوو. لەو ساتەوە کە عەرەب خۆیان ناپاکیان لە حسەینی کوڕی عەلی کرد بۆ بەرژەوەندی یەزیدی کوری معاویە، لە میسۆپۆتامیادا هەم خوێن ڕشتن هەم ناپاکی لە بیروباوەڕو لە هاوخوێن و لە نیشتیمان بووەتە کارێکی ئاسایی، هەم کارکردن و هەم خزمەتکردن و هەم بچووکی کردن بۆ ئەوانەی لە پێناوی دەسەڵاتدا هەمووان دەکوژن و هەموو شتێک دەڕوخێنن بووەتە شتێکی ئاسایی. بچووکی کردن و خزمەتکاریکردن و خۆفرۆشتن بە یەزیدی کوڕی معاویەو بە حسەین کوژەکان و بەو گورگانەی کە تاکو ئیستاش دڵسۆزانی حسەین بەکاردەهێنن و (واتە ئەوانەی شین و شەپۆڕی بۆ دەکەن و پاشی ١٣٤٠ ساڵ لە شەهیدبوونی و هێشتا بە زنجیر لە خۆیان دەدەن) وەکو مێگەل لێیان دەخوڕن و بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەکاریان دەهێنن، دیاردەیەکەو بەردەوامەو کۆتایی نایەت. ئایا دەشێت هەم ئەم ویرانکەرو خوێنڕێژانە، هەم ئەم خۆفرۆش و خونکیکەرانە بۆ یەزیدی کوری معاویەو هاوشێوەکانی، هەم ئەو شێری ماڵ و رێوییانەی دەرەوە کە ئێستا خۆیان بە شوێنکەوتووی حسەین دەزانن و بوونەتە جێنشینی سۆمەرو ئەکەدو بابل و ئاشوور بەرهەمی میسۆپۆتامیا بن؟ واتە نەوەی ئەوانە بن کە شارستانیتی میسۆپۆتامیایان بەرهەمهێنا، کەچی ئێستا بۆ عێراقیەکان بووبنە جەلادو خوێنڕێژو وێرانکەری مێژووەکەی، کەچی لە لایەکی ترەوە خزمەتکارو بووکەشووسەی دەستی کەسانێکن کە خۆیان بە نەوەی کۆرشی هاخامەنشی و ئەردەشیرو قوبادو کیسرای ساسانی دەزانن. ئایا دەشێ ئەمانە نەوەی ئەو پێکهاتە دێرینانە بن کە شارستانێتی میسۆپۆتامیایان بنیادنا، یان هەر لە راستیدا ئەمانە جۆرێکی ترن و لە رەچەڵەکێکی ترن، کە نەک لە رابردوویاندا نەیانتوانیووە شارستانیتی خۆیان بەرهەمبهێنن بەڵکو روخینەری سارستانێتی ئەوانی تریش بوون. کورد زیاتر نەوەی ئەو پێکهاتانەیە کە لە باکووری میسۆپۆتامیادا ژیاون و بەشدارییان لە بنیادنانی شارستانێتی میسۆپۆتامیاو ئێرانیشدا کردووە، بەوپییە دەبێت کەسێتیەکی بەهێزو لەسەرپێی خۆ راوەستاوی هەبێت و ئامادەیی بچووکیکردن و بەخزمەتکاربوونی بۆ ئەوانە نەبێت و بوونی خۆی لە ناوچەکەدا لەوان بەڕەسەنترو رەگوڕیشەدارترو خاوەن مافتر بزانێت و لە ئەنجامی ئەوەشدا یەکێتی خۆی بپاریزێت و یەکەیەکی یەکگرتوو بێت، کەچی ئەمیش هەمان شێوەی شوێنکەوتووانی حسەین- دەستەبژێری شیعە- بە تایبەتی بەرپرسەکانیان، بۆ ناوخۆ شێرن و لەبەرامبەر ئەوانی تردا بچکۆلەو بستەباڵاو خونکیکەرو تەنانەت هەندێجار لە پیناوی بەرژەوەندی کاتیدا نەک هەر خۆیان بەڵکو نیشتیمان و نەتەوەش هەرزانفرۆش دەکەن. بۆیە دیسان هەمان ئەو پرسیارەی سەبارەت بە پەیوەندی عەرەبی عێراق و بەرهەمهێنەرانی سارستانێتی میسۆپۆتامیا لە ناوەڕاست و باشوور کردمان، دەشێ سەبارەت بە کەسێتی بەشێکی دیار لە دەستەبژێری کەسێتی لاوازی سیاسی کوردیك واتە ئەوانەی ئاسان لە بەردەمی ئەوانی تردا دەچەمێنەوە، بکەین: ئایا دەشێ ئەم جۆرە کوردە نەوەی رەسەنی ئەو پێکهاتانە بن کە لە باکووری میسۆپۆتامیاو چیاکانی زاکرۆس ژیاون و بەشدارییان لە پێکهینانی ئیتنۆسی کوردیدا کردووە؟ یان لە بنەڕەتەوە گومان لەسەر رەچەڵەک و رەسانەیەتی هەر کوردێک هەیە کە کەسێتی نەتەوەیی لاواز بێت و گیانی پیکەوە ژیانی لەگەڵ برا کوردەکەیدا نەبێت، بەڵام ئامادەبێت لەگەڵ ئەوانی تردا بە تایبەتی ئەوانی داگیرکەری وڵاتەکەی، هەموو جۆرە سەوداگەرییەک بکات و بێجگە لە رووزەردی و هەندێ بەرژەوەندی کەسی هیچی تری دەست نەکەوێت؟ ١٧/٢/٢٢٣
سهردار عهزیز نزیکەی دە ساڵ لەمەوپێش- بەپێی ئەو نوسراوەی کە لە بەردەستمدایە- بەهرۆز محهمهد ساڵەح پارێزگاری ئەوکاتەی سلێمانی، بۆ كۆتاییهێنان به گرژی و خۆپیشاندان و ناڕهزایهتییهكانی دهربهندیخان، بهتایبهت گرتنی ڕێگهی دهربهندیخان- كهلار كه تێیدا سهرنجی خۆپیشاندهران لهسهر ڕێگریكردن بوو له ڕۆشتنی تهنكهرهكانی نهوت بهرهو مهرزی پهروێزخان، چهند بڕیارو بهڵێنێك دهدات: یەکەم، پرۆژەی ئاوی یوکەی فلتەر کە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار گرێبەستی لەگەڵ کردووە لەماوەی سێ مانگ و نیودا تەواو بکرێت. گرێبەستەکە لەگەڵ کۆمپانیایەکی تورکیدا ئەنجامدراوە. وەک له خاڵی یەکەمی نوسراوەکە دەڵێت. له خاڵی دووەمدا، دەنوسێت، هەتا تەواوبونی پرۆژەی یوکەی فلتەر، لە ڕێگای تەنکەرەوە ئاوی پاک بە ماڵاندا دابەش بکرێت. دە ساڵی دورودرێژ بەسەر ئەو خۆپیشاندانهو بهڵێنهكانی پارێزگاری سلێمانیدا تێپەڕیووە. بەپێی ئەم نوسراوە زیاتر لە دەیەیەکە خەڵکی شاری دەربەندیخان داوا دەکەن، ناڕەزایی دەردەبڕن، پەیمانیان پێدەدرێت، دەستی دەستییان پێدەکرێت، تەنها لەبەرئەوەی ئاوی پاکیان هەبێت. شایانی باسە دەربەندیخان لەسەر دەریاچەیەکەو ساڵێكیشه بەنداوێکی تری بچوکتریش لەنزیک شارەکە دروستكراوه، بهنداوی دێوانه، کە ئهویش بهههمان گرفتهوه جێهێڵراوه، گرفتی تێكهڵبوونی ئاوی زێراب، ئهمجاره ئاوهڕۆی دهربهندیخان خۆی. بەم پێیە دەربەندیخان کێشەی نەبوونی ئاوی نییە، بەڵکو کێشەی پاڵاوتن و پاککردنەوەی هەیه. ئەوەی من دەمەوێت لێرەدا بە دوایدا بگەڕێم ئەو پرسیارە سادەیە: ئایا بۆچی ئەم پرسە پاش چەندین ساڵ و چەندین ناڕەزایی و چەندین وەعدو پەیمان، هێشتا بەبێ چارەسەر ماوەتەوە؟ بەپێی داتاکان ئاوی بەنداوی دەربەندیخان بە کۆمەڵێك ماددەی قورس ژەهراویی بووەو بەکەڵکی بەكارهێنان نایەت. لەڕاستیدا ئەم دەستنیشانکردنە ترسناکە، چونکە ئاوێک بە کەڵکی خواردنەوە نەیەت بەتایبەتی لەبەر بوونی ماددەی قورس تیایدا، ئەوا بە کەڵکی کشتوکاڵ و ئاژەڵداریش نایەت. ئەمە مانای وەهایە کە ڕوباری سیروان ڕوبارێکی ژەهراوییە. دیارە شارو شارۆچکەی تر لەسەر ڕوبارەکەن، بەڵام هەتا ئێستا نقەیان لێوە نایەت؟! پێدهچێت لهبهرئهوه بێت كه ئاوی تانجهڕۆ كه بهشی ههرهزۆری له ئاوهڕۆی سلێمانی پێكدێت كهوتۆته دامێنی ئهوانهوه، ئاوهڕۆی ئهو ناوچانهی خوارووی سلێمانیش دیسان ههر دهچێته دهریاچهكهوه، بۆیه تهنیا بهڕاستهوخۆی زیانهكهی بهر دهربهندیخان دهكهوێت. خەڵکی شاری دەربەندیخان هەموویان ئەو هەموو پەیمان و خۆپێشاندان و ناوی کۆمپانیاو سەردانی بەرپرس و فشەی بانگەشەیان لە یادە، ئەمەش مایەی زیاتر توڕەبوونیانە. سەرەتا چەند دراوێکی سەرەتایی ئاماژە پێدەدەم. یەکەم، چارەسەرکردنی پرسەکە مەحاڵ نییە. دووەم، کێشەکە پێویستی بە تێچویەکی زۆر نییە. سێیەم، پرسێکی لاوەکی نییە، بەڵکو ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی هەزاران کەسەوە هەیە. لەبەر روناکی ئەم دراوانە، دەگەینە ئەو وەڵامە سەرەتاییە، کە چارەسەر نەبوونی ئەم پرسە نەبوونی خواستە بۆ چارەسەرکردنی. بۆچی نیەت نییە بۆ چارەسەرکردنی لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە؟ ئەوەی لە سەرەتادا دەبێت بیزانین کە چارهسەرکردنی پرسێک یان پشتگوێخستنی لە کوردستان نە پەیوەندی بە بودجەوە هەیە، نە ئیدارە، نە نەبوونی توانا، بەڵکو هەموو پرسەکان ڕاستەوخۆ سیاسی و حیزبین. لەم ڕوەوە چەند تیورەیەک هەیە: یەکەم، حکومەتی هەرێم بەگشتی حکومەتێکی خزمەتگوزار نییە، بۆیە زۆربەی شارو شارۆچکەکانی کوردستان بە دەست نەبوونی خزمەتگوزارییەوە دەناڵێنن. کاتێک حکومەت خزمەتگوزار نییە، ئەوا بە پچڕ پچڕ بە هۆکاری جیاواز لە جێگای جیاواز پرۆژە، ئەنجام دەدات. بێگومان ئەم تیورەیە برێکی زۆری لە ڕاستی تیادایە، چونکە لە حکومەتی حیزبیی هەرێمی کوردستاندا هێشتا زۆری ماوە کوردستان وەک یەکەیەک ببێتە جێگایەک کە بیر لە چۆنێتی حوکمکردنی بکرێتەوە، چۆن بەڕێوەببرێت یان ئیدارە بدرێت، لەسەر بنەمای پێداویستی ناوخۆیی و بوژانەوەی ئابوری و کۆمەڵایەتی هەرێمەکە. بۆ نموونە نەبوونی بودجە نیشانەی ئەوەیە کە پلانێکی گشتی نییە، بۆ دابەشکردنی داهات و پرۆژەو پلان. دەکرێت بە زمانێکی گشتی بڵێین، حکومداریی لەسەر کۆمەڵێک بنەمای تر بەڕێوەدەچێت، وەک بوونی کەسی باڵای حیزبی، بایەخی دەنگدان، گرنگی ئابوریی لەگەڵ جێکەوتەی مایکرۆ-رجیوپۆلەتیکی. شایانی باسە ئەم تیورەیە یەکێتی و پارتی وەک یەک دەبینێت. تیورەی دووەم، جیاوازی دەکات لەنێوان یەکێتی و پارتیدا. بەگشتی پاش بە پایتەختبوونی هەولێر، وەها دەبینرێت کە پارتی سیاسەتی خزمەتگوزاری بەرامبەر سیاسەتی هەیە. کە بەشێکە لە سیاسەتی ڕەیعی و لە زۆر رووەوە دەچێتە سەر مۆدێلی چینی: گەشە بەبێ سیاسەت. دەکرێت بەپێی ئەزموون یەکێتی وەها ببینرێت کە حیزبێکە توانای حوکمڕانی نییە، چونکە، پێش ئەوەی بیپەرژێتە سەر حوکمڕانی ئەوانی تر، بە دەست قەیرانی حوکمڕانی خۆیەوە دەناڵێنێت. بەڵام لە هەمانکاتدا ئەوەی لەم دیدەدا کێشەیە، دۆخی جێگاکانی تری دەرەوەی هەولێرە لە سایەی پارتیدا. بۆ نمونە دهۆک زۆر ناڕازین. تیورەی سێیەم، زیاتر جەخت لە سەر بایەخ و گرنگی ناوچەکان دەکاتەوە. پێنجوێنییەکان سەرکەوتووبوون چونکە مەرزیان هەیەو نەک هەر خۆیان بگرە ئێرانیش فشاری دەکرد بۆ چارەسەری کێشەکە لەپێناو کردنەوەی مەرزەکە، وەک دەنگۆکان دەڵێن. ئەگەر سەرچاوەی سەرەکی داهات مەرزو نەوت و غازبن، ئەوا مەرز لە هەموویان باشترە، چونکە کەمتر دەبێتە مایەی پیسبوونی ژینگە، دەرفەتی کار ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی زیاتر دابین دەکات و سودی بۆ ناوچەکە زیاتر دەبێت، بە بەراورد بە کێڵگەی نەوت. بەپێی ئەم تیورەیە، داهات بڕبڕەی پشتی حوکمڕانییە. بەڵام ئەگەر حوکمڕانی بەو مۆدێلە بێت کە ئەو جێگایانەی کە داهاتیان هەیە خزمەتگوزاری بکرێن و ئەو جێگایانەی کە داهاتیان نییە خزمەتگوزارییان نەبێت، ئەوا کێشەیەک لە مۆدێلی حوکمڕانیدا هەیە. چونکە کرۆکی حکومڕانی بریتییە لە هاوسەنگکردن و پلانڕێژی بۆ سودمەندنی هەمووان و هەوڵدان بۆ دابینکردنی سەرچاوی داهاتی تر لە جێگاکانی تر. تیورەی چوارهەم، پرسی سزای سیاسییە. ئایا ئەو شارانەی کە دەنگ بە لایەنێکی تایبەت نادەن، یان دەنگ بە لایەنێک دەدەن وەک ناڕەزایی لە ئەنجامدا ڕاستەوخۆ کاریگەری دەبێت لەسەر خزمەتگوزارییەکانیان. هەرچەندە ئەم تیورەیە گشتگیر نییە، بەڵام لەبەر حیزبی بوونی سیستەمی حوکمڕانی هەرێم، بێگومان بەشێکی زۆر لە ڕاستی تیادایە. ئێستا ئەگەر بگەڕێینەوە سەر پرسیاری ئەوەی بۆچی دەربەندیخان ئاوی پاکی نییە؟ دەکرێت یەکێک یان چەندێک لەم هۆکارانەی سەرەوە بێت. بەڵام رەهەندێکی تر هەیە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت، ئەویش میکانیزمی داواکاری و فشارە لەناو کایەی سیاسی هەرێمی کوردستاندا. وەک لە نامەکەی دە ساڵ لەمەوپێش دەردەکەوێت، خەڵکی دەربەندیخان دەیەیەکە لە هەوڵی گەیاندنی داواکەیانن لە ڕێگای خۆپێشاندان و ناڕەزاییەوە. ئەم خۆپێشاندانە، لە ئاستێکی سنورداردا ماوەتەوە، گەرچی پرسکە پرسی هەمووانە بەبێ جیاوازی، بەڵام هەمووان وەک یەک ناجوڵێنێت، ئهم بە جەماوەری نەبوونە خاڵی لاوازییە. دووەم، لە میانەی پرۆسەی دەنگداندا، خەڵکی دەربەندیخان نەیانتوانیوە نوێنەرێکی ڕاستەوخۆی خۆیان بۆ پەرلەمان بنێرن کە زۆرینەی کاتی خۆی بۆ ئەم پرسە تەرخان بکات. ئەم دیاردەیە لە ئەدەبیاتی سیاسیدا پێی دەڵێن .single-issue voter گەرچی ڕەنگە بڵێن ئەم شێوازە کاریگەری نابێت، بەڵام ئەگەر ڕووبدات چەند خەسڵەتێکی دەبێت، بۆ نمونە، خۆپێشاندان، هەر چەند ساڵێک جارێک بۆ چەند ڕۆژێک ڕودەدات، بەڵام پاش ئەوە دادەمرێکێتەوەو بەهۆی ڕوودانی قەیرانی زۆرە دەچێتە خانەی بیرچوونەوەوه. هەرچەندە لە میانەی دواندنی چالاکوانان ئەوان نەک یەک نوێنەر، بەڵکو هەردوو ڕێواس فایەق و عەلی حەمە ساڵەحیش بە نوێنەری خۆیان دەزانن، بەڵام هیچ لەو دووانە نوێنەری تاک پرس نین، هەروەها خۆیان تەنها بە نوێنەری دەربەندیخان نازانن. کۆمەڵێک خەسڵەتی تر هەن لە کردەی خواست و سیاسەتدا لە کوردستان لەبەر نوێیەتی خەڵکی کوردستان لە کایەی دیموکراسیدا هێشتا زیاتر تێگەیشتنی سایکۆلۆجی کۆمەڵایەتییان هەیە لە بڕی سیاسی. خەڵک ئەگەر جارێک هەوڵێکیانداو سەرکەوتوو نەبون، ئیتر زوو نائومێد دەبن بە دوای لایەنێکی تردا دەگەڕێن، دیارە گەڕان بە دوای بژاردەی نوێدا کارێکی باشە، بەڵام دەبێت ستراتیژ هەبێت بۆ گەیشتن بە ئامانج، مەرجی سەرەکی سەرکەوتنی هەر کارێک توانای بەردەوامییە. نەبوونی ئاوی پاک دیاردەیەک نییە، ناوە ناوە سەرهەڵبداتەوە، بەڵکو پرسێکی ڕۆژانەی هەموو خەڵکە، وەک چۆن پرسەکە بەردەوامە بەهەمانشێوە خواستەکانیش.
* کاوە مەحمود گەڵاڵەبوونی چەمکی پانتایی گشتی بۆ سەرەتاکانی سەدەی هەژدەهەم لە ئەوروپادا دەگەڕێتەوە کە هەلومەرجێکی ئەوتۆ ڕەخسا ناوەندێکی ڕۆشنفیکر لە چینی بۆرژوای گەشەکردووی ئەو کاتە، ڕێگای یانە ئەدەبییەکان و گردبوونەوە کۆمەڵایەتییەکان و لەچوارچێوەی مافە مەدەنییەکان، گفتوگۆکانیان سەبارەت بە پرس و گرفتەکانیان بکەن. ئەم چەمکە لە بواری هزریدا لەلایەن کانت (1724ـ 1804) لەدەقێکدا کە یەکێکە لە بنەماکامی مۆدێرنەو وەڵامی پرسیاری (ڕۆشنفیکری چییە؟) دەداتەوە باسکراوەو، تیایدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە (مرۆڤ ئازادەو دەبێ سەروەری کەس لە سەر عەقڵی نەبێت و بێ فشاری دەرەکی بیرکردنەوەی خۆی هەبێت). لە پێناسەکردنی چەمکی پانتایی گشتی ئاماژە بۆ بوونی پەیوەندی ئۆرگەنیکی ئازادی بیرکردنەوە و، ئازادی ڕادەڕبڕین کرا. بوونی پانتایی گشتی پێویست دەکات تاک لەگەڵ کەسانی دیکەداو لەنێو ناوەندێکی کۆمەڵایەتی و خەڵکانی دیکە بیرکاتەوە. بەم جۆرە ئازادی بیرکردنەوە و ڕادەڕبڕینی تاک لەگەڵ لە ناوەندێکی خەڵکداو جەختکردن لەسەر بنەمای عەقلانیەت و دەربازکردنی ڕای گشتی لە هەژموونی دەقی ئاینی و نەریتی کۆمەڵایەتی فیوداڵیزم مەرجە بۆ دروستبوونی پانتایی گشتی، بەڵام سەرجەم ئەمانەش بێ بوونی عەقلانیەت کە سەرچاوەی ڕۆشنفیکرییەو بەکارهێنانی لە بیرکردنەوەی تاک بەشێوەیکی ئاشکراو ڕوون پانتایی گشتی دروست نابێت. گرنگی بوونی پانتایی گشتی پەیوەندی بە چەمکی شەرعیەتی ئەو قانون و رێسایانە هەیە کە لە کۆمەڵگادا دادەڕێژرێت و، دەبێتە بنەمایەکی گەڵاڵەبوونی چەمکی (دیموکراسی تشاوری) کە جەخت لەوەدەکاتەوە قانونی شەرعی و ڕەوا ئەو قانونەیە کە لە ئاکامی گفتوگۆی بە کۆمەڵی پانتایی گشتی دابڕێژرێ نەک ئیرادەی گشتی دەسەڵاتی یاسادانان. بوونی پانتایی گشتی زەمینەی دروستبوونی ڕای گشتییە کە لەبواری فەلسەفیدا کە هاوڵاتیانی ئازادو یەکسان لە ڕێگای گفتوگۆی عەقلانی و بەکۆمەڵ دوور لە ململانێی و پێکدادن پێی دەگەن و، جۆرێک لە ڕەوابوونی سیاسی لەخۆدەگرێت. بۆچوونەکانی کانت سەبارەت بە پانتایی گشتی لەلایەن قوتابخانەی رەخنەگرانەی فرانکفۆرت و هزرمەندی ئەڵمانی هابرماس (1929ـ) پەرەیپێدراو، تا گەیشتە گەڵاڵەکردنی (تیۆری پەیوەندی) کە بنەمایە بۆ پانتایی گشتی و ڕوبەرێکە خەڵکی ناکۆک لە ڕێگای گفتوکۆی عەقلانییەوە هەوڵی گەیشتن بە ڕاستی و بەرژەوەندی گشتی دەدەن. هەرچەندە هابرماس پێی وایە مۆدێرنە پرۆژەیەکە کۆتایی نەهاتووە یان تەواو نەبووەو زیندووکردنەوەی مۆدێرنە پەیوەندی بە زیندووکردنەوەی پانتایی گشتییەوە هەیە، پێناسەو مەرجەکانی بۆ پانتایی گشتی شێوازێکی پێوەریی وەرگرتووە، بەڵام نەک تەنیا لە هەلومەرجی ئێستادا بەڵکو لە سەرەتایی گەڵاڵەبوونی چەمکی پانتایی گشتی و تەنانەت ڕایگشتی، کرۆک و ناوەڕۆکی ئەم چەمکانەو بوونی دیاردەی پانتیی گشتی لە دەرەوەی بوونی سەروەری سەرمایەداری و بوونی هەژموونی شوناسی چینایەتی سەرمایەداری لەسەر سەرجەم چەمکەکان بەدەر نەبووە. گرفتەکانی چەمکی پانتایی گشتی هاوکات بووە لەگەڵ سەرهەڵدانی چەمکەکەو بۆیە ئەمڕۆ پرسیار لە بوون یان نەبوونی پانتایی گشتی لە ئاستی جیهاندا دەکرێت. ئەم پرسارانە کۆمەڵێک خاڵی گرنگ دەگرێتەوە لەوانە: ــ سەرجەم چەمکەکانی گشتگیری و یەکسانی و ئازادی چەمکی ئایدیۆلوجین لە کاتێکدا بەشێک لە بیرمەندانی قوتابخانەی ڕەخنەگرانەی فرانکفۆرت پێیان وایە ئایدیۆلۆجیا وەهمێکی پێویستی کۆمەڵایەتییەو هەندێکیش پێیوایە بیروبۆچونێکی چەواشەکەرانەیە بۆ هاندانی خەڵک و مانەوەی هەژموون. ــ هەر لە سەرەتایی بوونی چەمەکی پانتایی گشتی ناوەندێکی خوێندەوارو دەوڵەمەند لە بۆرژوای گەشەسەندووی ئەو سەردەمە تیایدا بەشدار بوون و، توێژی هەژاران و ژنان لەبوار پانتایی گشتی دوورخرابوونەوە. ــ بە شێوەیکی کردەیی پانتایی گشتی لە سایەی سەرمایەداریدا بواری پاراستنی بەرژەوەندی سەرمایەدارن و ئاراستەی بەکاڵابوونی هەموو شتێکە. ــ گۆڤارو دەزگاکانی ڕاگەیاندن و بوارەکانی پانتایی گشتی بوون بە کۆمپانیای سەرمایەداری مەزن یان سێبەری بەرژەوەندی دەسەڵات و کۆمپانیاکان و بەرهەمەکانیان لەچوارچێوەی کەلتووری بەکاربەرەیی و هۆشمەندی چەواشەکەرانە دەرباز نەبوو. بەم جۆرە ڕاگەیاندن نەبوو بە دەسەڵاتی چوارەم بەڵکو هێزو دەسەڵاتی ئابووری بۆ سەروەری و هەژموونی سەرمایەداری، هەروەکو چومسکی دەڵێت: ڕاگەیاندن میکانیزمێکە لە میکانیزمەکانی کۆنتڕۆڵکردن و دەسەڵاتبوون. ــ بوونی هەژموونی جیاواز لەسەر ڕایگشتی بە جۆرێک کە ئەو پانتاییە ئەرکی ڕەخنەگرانەی خۆی ئەنجام نادات و ئەمەش کاری لەسەر شوناسی پانتایی گشتی دەکات کە بۆتە گۆڕەپانێکی ململانێی چینایەتی بۆ ئاراستەکردنی ناکۆکی و پێکدادانەکان. لە خوێندنەوەی سەرجەم ئەم خاڵانەی سەرەوە وای دەبینم کە خودی پانتایی گشتی چەمکێکی چینایەتییەو هۆکارێکی سەرهکییە کە سیستمی سەرمایەداری و لیبراڵی بۆ کۆنتڕۆڵکردن بەکاریدەهێنێت، بەڵام لەهەمان کاتدا بوارێکی بۆ پرۆژەی ئەنتی سەرمایەداری و تێکۆشەران بۆ پرۆژەکانی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و ئاراستەی عەدالەتی کۆمەڵایەتی دەرەخسێنێت وەک گۆڕەپانێکی ململانێ بێ ئەوەی شوناسە چینایەتییەکەی بەهەند وەرنەگیرێت. پانتایی گشتی وەک هەر چەمکێکی دیکەی بواری سۆسیۆلۆجی لە دۆخی وەستان نییە. بۆیە دوور لە تێڕوانینە کلاسیکییەکی کانت و بۆچونەکانی هابرماس، فەیلەسوفی ئەڵمانی حنە ئەرندت (1906ــ 1975) ئاماژە بۆ بابەتێکی گرنگ لە بواری پانتایی گشتی دەکات کە پەیوەندی بە بوارو پانتایی فرەبوون و هەمەجۆری دەربڕین و دابینکردنی ماف جیاوازوە هەیە. بەم جۆرە بیرۆکەی فرە ئاسۆیی هاتەپێشەوە بەو مانایەی کە لە دید گۆشەنێگای جیاوازەوە تەماشای هەمان بابەت بکرێت. ئەم بۆچونەی حنە ئەرندت جەختکردنەوەیە لەسەر فرەیی و هاوبەشی و بەم جۆرەش ماف هەیە کە جیاواز بین بەڵام لە جیهانێکی هاوبەشدا. بەم جۆرە چەمکی پانتایی گشتی و رایگشتی مۆرکێکی جیهانی وەردەگرێت، بەڵام بە بۆچوونی من شوناسی دوو فاقی هەیە و، دەمێنێتەوە لە سایەی سیستمێکی جیهانی سەرمایەداری ئامرازێکی نێودەولەتییە دەسەڵاتدار بۆ هەژموونی کەلتووری خۆی بەکاریدەهێنێت، لەهەمان کاتدا بۆ هەڵگرانی پرۆژەکانی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی، گۆڕەپانێکی ململانێیە. دوای خستنەڕووی ئەم پاشخانە بۆ چەمکی پانتایی گشتی ئایا دەکرێ باس لە بوونی پانتایی گشتی لە کوردستاندا بکەین؟ ئەگەر تەنیا پێوەرەکانی ئازادی بیرکردنەوەو ڕادەربڕین و گفتوگۆی عەقلانی دوور لە هەژموونی دەقی ئاینی و پاشماوەکانی پەیوەندییەکانی پێش سەرمایەداری لەبەرچاو بگرین، ئاسان نییە بڵێن لە دیدی پێوەرییەوە مەرجەکانی پانتایی گشتی هەیە، چونکە لایەنەکانی پانتایی گشتی لە کوردستاندا کە دەسەڵاتە خاوەنی پرۆژەی مۆدێرنەو عەقلانیەت نییەو، هێزی پارێزگاریخوازو سەلەفییە کە جگە لە پۆپۆلیستی و لەکەدارکردن و تەکفیری بەرامبەر لۆجیکی عەقلانی لە گوتارەکانیاندا نییەو، باوەڕی بە ئازادی بیرکردنەوەو ڕادەربڕین نییەو ئەم دوو هێزە بەرژەوەندییان لەگەڵ هێزی مەدەنی و مۆدێرن و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی کە باس لە ڕۆشنفکیری دەکەن نییەو، بەم جۆرەش لەچوارچێوەی پانتایی گشتی بە مانا کلاسیکییەکی کۆنابنەوە. بەم جۆرە سەرجەم یاساکانی گۆڕانکاری لە کوردستان و سەرجەم جیهاندا لە دەرەوەی ناکۆکی و ململانێی چینایەتی نییە. * سكرتێری حزبی شیوعی كوردستان
چیا عەباس وێرای ئەوەی یەکێتی لە سەرەتای دروستبونیەوە تا ئەم ساتەش روبەروی گەلێک میحنەت و قەیرانی قورس و ئاڵۆز بۆتەوە، بەڵام توانیویەتی لە زۆربەیان بە سەرکەوتن یاخود کەمترین زەرەر لێی دەرچێت. ئەو میحنەتانەی کە یەکێتی لاواز و پەرتەوازە کردوە ئەوانەن کە زەمینە و هۆکارەکانی لەناو خودی یەکێتیدا بون. رکابەر و هێزەکانی دەرەوەی یەکێتی بە دەگمەن بەپاڵپشت و هاریکاری بیانی و غەیرە کورد توانیویانە یەکێتی دوچاری شکستێکی کاتی بکەن. نمونەکان زۆرن، تەنها ناوی چەندین روداو دەهێنم: سەرەتای دروستبونی یەکێتی کارەساتەکانی بادینان و هەکاری، خولەکانی شەری جوقد و جود، شەر و مەرافەی سۆسیالیست، جیابونەوەی ئاڵای شۆرش و شەری ناوخۆی سەردەمی شاخ نێوان یەکێتی و پارتی، بەتەنیشت ئەمانەشەوە لەسێدارەدان و گرتنی سەدانی کادر و سەرکردە و شەهیدکردنی هەزاران پێشمەرگە و ئەندامی یەکێتی. سەرەرای ئەم میحنەتە گەورانە یەکێتی رۆڵی گرنگ و هەستیاری لە داستانەکانی خەباتی شاخ، هێزی پشتیوان، دروستکردنی بەرەی کوردستانی و راپەرینە مەزنەکەی نەتەوەی کورد هەبوە. تەنانەت سەردەمی ( المناطق المحرمة)، کیمیاباران و ئەنفالەکانیش یەکێتی چۆکی دانەداوە و ژیرانە شێوازی نوێی خەباتی دارشتۆتەوە. تۆ بڵیی ئەم ئیرادە و وزە و قارەمانیەتە لە کوێوە سەرچاوەیان کردبێت؟ وەڵامدانەوەی پێویستی بە وردبونەوەیەکی واقعی هەیە. سەرەرای ئەوەی بۆ خۆم پاش سی و سێ ساڵ لە ناو یەکێتی شازدە ساڵ لە یەکێتیدا نەماوم و رەخنە و بۆچونی توندیشم بەرامبەری دەربریوە، بەڵام هەوڵ دەدەم بە ویژدانەوە هەڵسەنگاندن بکەم و بەمزاج تەر و وشک بەیەکەوە نەسوتێنم، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم وردبونەوەیە بۆ کادر و ئەندامە دڵسۆز و لێهاتو و بەئاگاکانی یەکێتی جێدەهێڵم، ئەوانەی پاک و وەفادار بۆ پرەنسیپە بەهادارەکانیان ماون، ئەوانەی وەک گەڵاکانی دارێک هەمو شتێک دەبەخشن بۆ زیندوراگرتنی درەختەکە، هەروەها وەک هەندێک لە هاورێکانی جارانیان نەبونەتە دەڵاڵ و بازرگان لە بازاری عەکازی سیاسی باشور کە لەم سەردەمەدا بۆ چنگێک دۆلار و پێگەیەکی پاشکۆ و کۆیلە ئاسا بێ شەرم چاوشارکێیەکی زۆر هەرزان بەها دەکەن، بەبۆنە و بێ بۆنە بە مەقسەد کاردەکەن تا سەردەمە زێرینەکانی مێژوی یەكیتی لەکەدار بکەن. بێگومان مەبەستم لەوانە نیە کە لە یەکێتی و هێزەکانی ترەوە سەنگەریان گۆریوە یاخود گواستۆتەوە و راشکاوانە رایان گەیاندوە، بەڵکو ئەوانەی وەک تارماییەک کەرویان لێنیشتوە و ژێربەژێر لەسایەی مێژویان لە یەکێتیدا سەرقاڵی چەواشەکردن و ساختەچیەتین. پێویست دەکات زهن و نیەتە پاک و وەفادارەکان بە چاو و زهنی لۆژیک و واقعی برواننە ئەو مێژوە. هیوادارم بۆ پاراستنی سەربەرزی مێژو و خۆیان و ئایندەی حزبەکەیان ئەو ئەرکە جێبەجێ بکەن. ناشێت بهێڵرێت هەڵڵا و فەوزا و بێسەروبەری ئەم سەردەمە مێژوش بکەنە هاوشێوەی خۆیان. چەندین جارە جەخت لەم دیاردەیە دەکەمەوە چونکە دەرک دەکەم بەوەی هەڵگەراوەکان لە مێژوی خۆیان وەک تابوری پێنج بونەتە پەڵە هەورێکی رەشی مەترسیدار. دوای راپەرین یەکێتی گەلێک محنەتی زۆر قورس و دژاوری روبەروبۆتەوە، زۆربەیان بە هۆکاری دەرەوەی یەکێتی، وەک شەر و مەرافەکانی ئیسلامی سیاسی، خولەکانی شەری ناوخۆ لە گەڵ پارتی، کارەساتی ٣١ ئۆگۆست، دو ئیدارەیی، فشارە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان، دوای روخاندنی رژێمی سەدامیش ناوچە زەوتکراوەکانی کوردستان، کەرکوکی دڵ و قودسی کوردستان، کێشەکانی دەسەڵات لە گەڵ پارتی لە کوردستان و لە بەغدا، زەبری ئیرادەی ئەمریکا، فشارەکانی تورکیا و ئێران، کێشەکانی هێزە تێکۆشەرەکانی بەشەکانی تری کوردستان لە باشور و ...تاد. بێگومان لە ئاکامی کارەساتی ٣١ ئۆگۆست یەکێتی توشی گەرەترین میحنەت بو، ئەمەش بە هاریکاری رژێمی سەدام و کارئاسانی چەند هێزێکی دەرەکی ئەنجامدرا، لە گەڵ ئەوەشدا یەکێتی توانی لە ماوەیەکی زۆر کەمدا هاوسەنگەکە بگۆرێت و دەسەڵاتی خۆی جارێکی تر لە کوردستان بچەسپێنێتەوە. بە هۆکاری تێکەڵبونی زلهێزەکانی دنیا، تایبەت ئەمریکا، لە فرە هاوکێشەکانی عیراق بە کوردستانیشەوە رێگرێکی بەهێز لە ئەرزی واقعدا هاتە کایەوە کە جۆرێک لە جێگیری و ئارامی بە دۆخی سیاسی کوردستان بەخشی، یەکێتی لەگەڵ سەرهەڵدانی داعش و ساڵەکانی جەنگی قورس لە گەڵیدا رۆڵی بەرچاو و سەرکەوتوی تێدا هەبو لە پاراستنی حوکمرانی هەرێم. بێگومان کارەساتی ئۆکتۆبەر ئەو رۆڵە بەرچاوەی یەکێتی خستۆتە ژێر گەلێک پرسیارەوە. دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان یەکێتی دوچاری میحنەتێکی زۆر گەورە و ئاڵۆز کرد، بێجگە لەوەی ژمارەیەکی بەرچاوی سەرکردە دێرینەکانی یەکێتی چونە ناو گۆڕان لەدەستدانی نەوشیروان مستەفا بۆشاییەکی ئەوەندە هەستیاریشی لەناو یەکێتیدا دروستکرد کە لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ بۆ پەرلەمانی کوردستان یەکێتی بوە هێزی سێیەم ئەمە وێرای ئەوەی مام جلال سەرۆک کۆماری عیراق بو و دۆست و هاورێیەکی زۆر نزیک بو لە نەوشیروان مستەفا. لە گەڵ نەخۆشکەوتنی مام جلال کێشە و ململانێکانی ناو یەکێتی تا دەهات خەستتر و ئاڵۆزتر دەبون، تایبەت لە نیوەی دوەمی دەیەی پێشو. دروستبونی ناوەندی بریار میحنەتەکانی یەکێتی ئاڵۆزتر کرد، سەنتەری بریاردان پەرتەوازە و لەرزۆکتر بو، جەمسەرگەری بونیادی یەکێتی شەکەت کرد و گەندەڵی و بێسەروبەری گەیشتنە ئاستێکی مەترسیدار، تا دەهات متمانەی خەڵک بەیەکێتی کاڵتر دەبو و لە حکومەتی هەرێم و ناوەندە دەرەکیەکانیش حسابی وردی جاران بۆ یەکێتی نەدەکرا. لەم کەش و هەوایەدا سەرەتا کاک نەوشیروان و پاشان مام جلال کۆچی دواییان کرد، گەر دەستەواژەیەک بۆ ئەو دۆخە گونجاو بێت ئەوەیە ماڵی یەکێتی بێ خاوەنی مێژویی و مۆراڵی و واقعی مایەوە. دو کورەکەی مام جلال و چەند کەسایەتیەکی خانەوادەی تاڵەبانی بە پشتگیری هێرۆ خان دەستپێشخەریان کرد بۆ دارشتنەوەی نێو ماڵی یەکێتی، دارشتنەوەیەک دەبو یەکێتی بەرەو ئارامی و سەقامگیری و نۆژەنبونەوە ئاراستە بکات، لە غیابی کاریزما و مەرجەعێکی جێگیر و تۆکمەیی رێکخراوەیی و لە حزوری تاقمە خۆپەرست و کەمینچی و تێکدەرەکانی ناوخۆ یەکێتی لە میحنەتێکی نزیک لە دارماندا گیرسایەوە، تایبەت پاش سەرهەڵدانی کێشە ئاڵۆزەکانی نێوان کورەکانی مام جلال لە گەڵ نەوەکانی شێخ جەنگی مامیان، دوا بەدوای ئەمەش تێکچونی هۆمۆجینی دەزگا هەواڵگری و ئاساییشەکانی سەر بە یەکێتی. لەو کەین و بەینەشدا سەرەرای چەند هەڵەیەکی زەقی دەسەڵادارانی نوێی یەکێتی رکابەرەکانیشی ئاگرەکەیان خۆشتر دەکرد. ئەمانە زەمینەی ئەم میحنەتەی ئێستان کە خۆم بە میحنەتی یەکێتی ناوزەدی ناکەم بەڵکو بە میحنەتێکی هەستیاری کورد لە باشور. پارتی هێزێکی گەورەی جێگیر و خاوەن مەرجەعێکی بی رکابەرە و دەسەڵاتی بەرچاوی لە دۆخی باشور هەیە، بۆیە گەر یەکێتی ئەم میحنەتەی ئێستای ژیرانە چارەنەکات ئەوا بێگومان دوچاری میحنەتی زۆر خەستتر دەبێتەوە. لەم سات و ئان و دۆخەدا یەكێتی هیچ پێویستی بەم فرە جومگانەی رێکخراوەیی و جەمسەرگەری و رازیکردنی ئەم و ئەو نیە، مام جلال نەماوە تا ئەو چەپکە گوڵەی مێژو بەیەکەوە گرێبداتەوە، کاک نەوشیروانیش نەماوە تا بە کاریزمای خۆی و پێگەی مێژویی رێگریبکات لە زیاتر نوقمبونی یەکێتی لە میحنەتەکاندا. ئەوەی دەمێنێتەوە یەکێتی رێگایەکی تر بگرێتە بەر، رەنگبێ بەشێک لە یەکێتییەکان بیر لە پەنابردن بۆ بەغدا بکەنەوە، سەرەرای ئەوەی سەرۆک کۆمار ئەندامێکی یەکێتیە، بەڵام دەسەڵاتی زۆر سنوردارە و کاریگەر نیە، هاوکاتیش دەسەڵاتدارەکانی بەغدا سەمای دڵخۆشیان لەسایەی میحنەت و کێشەکانی نێوماڵی کورد بەرپا کردوە. پەرڵەمانی کوردستانیش لە جەستەیەکی ئیفلیجی بێ ئیرادە دەچێت. لەم دۆخەدا هیوادارم کادر و ئەندامە دڵسۆز و پاکەکانی یەکێتی رێگا چارە بۆ ئەم میحنەتە گەورەیە بدۆزنەوە کە لە بنەرەتدا میحنەتی کوردە.
هاوڕێ تۆفیق لە دوای پێکهێنانی وەزارەتەکەی سودانی هەڵبژاردنی پێشوەخت گۆردرا بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگان، لە راستیدا ئەنجومەنی پارێزگاکان بەهۆی راپەرینی خەڵکەوە کە لە کاتی خۆیدا لە باشورو بەغدای پایتەخت هەڵگیرسابوو ، یەکێک لە داواکانیان هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنەکان بوو .چونکە لە باتی خزمەتی خەڵک بکەن، بەشی زۆریان تێوەگلاوبون لە گەندەڵی . پەرلەمانی عێراقیش ئاوی کرد بە ئاگری تورەیی خەڵکدا و ئەنجومەنی پارێزگانی هەڵوەشاندەوە، بەڵام پاش ماوەیەک پەرلەمان بریارەکەی خۆی چاککردەوە ،چونکە ئەنجومەنی پارێزگاکان پاڵپشتی دەستورییان هەیە و لە دەستوردا بونی هەیە. بۆیە پەرلەمان لە جیاتی هەڵوەشاندنەوە، بریارەکەی گۆری بۆ هەڵپەساردنی کارەکانیان ،چونکە ولایەتی یاسایی هەڵبژاردنیان تەواو بوو . دادگای فیدراڵیش بەهەمان شێوە لە یەکلایکردنەوەی سکاڵایەک لەسەر ئەنجومەنی پارێزگا هەمان راستی دوپاتکردەوە، لە ئێستادا هەوڵێک هەیە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بکرێت ،هەرچەندە لە ژورە سیاسیەکاندا رای تر هەیە و ئەگەری دواخستنی هەیە، بەڵام لە ئێستادا پەرلەمان سەرقاڵی هەمواری قانونی ئەنجومەنی پارێزگاکانەو خوێندنەوەی یەکەم بۆ پرۆژەی هەموارەکە کراوە، جەوهەریترین خاڵ کە هەتاوەکو ئێستا ئاراستەی زۆرینەی وەرگرتوە بەم شێوەیە: ١: هەردوو قانونی ئەنجومەنی نوێنەران و پارێزگاکان پێکەوە لە یەک قانونی هەمواردا یەکدەخرێن و بەیەک جار ،خوێندنەوەو پەسەندکردنی بۆ دەکرێت ، ئەمەش پێشینەیەکی یاسایی تازەیە کە لەیەککاتدا دوو قانون بکرێت بەیەک .ئاشکرایە ئەم ئاراستەیە لەبەر ئەوەیە ئەو لێکتێگەیشتنە سەرەتاییەی کە ئێستا لە نێوان لایەنە سیاسیەکان دروستبوە بتوانن بۆ هەردوو قانونەکەی بەکاربهێنن .نەوەکو پاشان توشی لێکترازانی سیاسیی ببنەوەو قانونی دووەمیان پێ هەموار نەکرێ. ١: بازنەی هەڵبژاردن بۆ هەر پارێزگایەک تەنها یەک بازنە دەبێت، نەک وەکو پێشوو کە هەر پارێزگایەک چەند بازنەیەک بوو. ٢: پرۆسەی جیاکردنەوەی دەنگدان بە هەردوو رێگای ئەژماری ئەلکترۆنی و دەستی دەبێت و ئەگەرئەنجامی هەردوکیان هاوتا نەبوو ، ئەوا ئەنجامی دەستی پەسەند دەکرێت. ٣: ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەن پارێزگاکان کەم دەکرێتەوە. ٤: مەرجە دەنگدەر کارتی دەنگدانی بایۆمەتری درێژخایەنی هەبێت، ئاشکرایە کۆمیسۆن دوو جۆر کارتی دەنگدەری دروستکردوە، جۆری یەکەمیان ،کارتی دەنگدانی کورت خایەنە کە ئەم جۆرە بایۆمەتری نیەو وێنەی دەنگدەری لەسەر نیە، جۆری دووەم بایۆمەتریەو وێنەی دەنگدەری لەسەرە، ئەم جۆرەیان دەنگدەر خۆی چۆتە بەردەم تیمی تۆماری ئەلکترۆنی کۆمیسۆن و داتاکانی بەشێوەی ئەلکترۆنی تۆمارکراون و پەنچەمۆری ئەلکترۆنی هەر دە پەنچەی دەنگدەر تۆمارکراوە، ئەم جۆرە لەسەر ئاستی نیشتمانی رێژەکە نزیکە لە ٦٥٪ . ئەگەر ئەم کارتە بکرێ بە مەرج ، ئەوا رێژەیەکی گەورە لە خەڵک ناتوانن دەنگ بدەن. بێگومان لە دەستوردا سیستەمی نوێنەرایەتی دابەشکراوە بۆ سەر سێ ئاست ، پەرلەمانی فیدراڵ، ئەنجومەنی پارێزگا، ئەنجومەنی قەزا. ئەمەش بۆ بەرجەستەکردنی لامەرکەزییەتە لە سیستەمی پەرلەمانی و فیدراڵیدا ،بەڵام لە راستیدا لە بواری جێبەجێکردن و ئەزمونی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەم ئەنجامەی نەپێکاوەو بە پێچەوانەوە بۆتە تەکەتولێک بۆ بەرژەوەندی کەسی و حزبی و هەندێک لە ئەندامان و ئەنجومەنەکان لە گەندەڵیەوە تێوەگلاون و ئەنجومەنەکان بونەتە سەرچاوەی بیرۆکراتیەت، رێگا راستەکە هەڵبژاردنی پارێزگارە بە دەنگدانی راستەوخۆی خەڵک هەتاوەکو بەهێز بێت و پارێزبەندی بۆ دروست بێت ، نەک بەم شێوەی ئێستا بە ناراستەوخۆ لە لایەن ئەندامانی ئەنجومەنەوە هەڵبژێردرێت و پارێزگار بێتە کۆیلەی بەرژەوەند کەس و گروپی جیاواز.
د. هەژار مەعروف زارای محەمەدی، نەمامە چناری ناسک و تەڕ و خاکی و خاکپەرست لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە لە ناو تاریکایی زیندانی داگیرکەری دەسەڵاتی ئاینیی دواکەوتو و دڕندەی ئێرانەوە، ساڵەکانی زیندان نەک هەر نەی چەماندۆتەوە بەڵکو ڕێکتر و باڵاتر و قیت تر و پەل و پۆ زۆرتری کردوە، ئەو لەسەر وانەوتنەوەی زمانی شیرینی کوردی بە منداڵانی کورد لە شاری سنە حوکمی ناڕەوای چەند ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێنرابو. دیارە ترپەی دڵە زیندوەکەی زارا ی تینوی ئازادیی گەلەکەی و سەربەخۆیی وڵاتەکەی، لە کونجی زیندانەکەیەوە ڕۆژ بە ڕۆژ لە گەڵ ڕاپەڕینی (ژن ژیان ئازادی) دا لێیداوە و ئۆکسجینی ژیانی لێ هەڵمژیوە، ئەو ڕاپەڕینەی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە کڵپەی سەند و تەواوی ئێرانی تەنییەوە. هیواو و ئومێد بەو ڕاپەڕینە و بڕوای تەواو بە ڕێبازەکەی، زارای هێندە بەهێزکردوە کە لە فەرمانی لێبوردنی خامنەئی بێمنەتە و خۆی ئاگاداری دەسەڵاتی دادوەریی ئێران دەکات کە داوای لێبوردنیان لێناکات بۆ ئەوەی ئازادی بکەن ، بەم هەڵوێستە زارای نەمامە چناری ناسک و سەوز تەحەدای ڕاکێتە بۆرە ئاگرینە وێرانکەرە چەند مەترییە پۆڵایینەکانی ڕژێمی مەرگ و سێدارەی ئێران دەکات و بە سنگی دەرپەڕیو و سەرێکی بڵند وەک چیای قەندیل بەرەنگاریان دەبێتەوە. زارا زۆردڵشاد نیە بە ئازادکردنی، نا ! تەماشاکە ئەو بە هۆشیاریی تەواوەوە ناڵێ ئازادیانکردم بەڵکو دەڵێت "لە بەندیخانە دەرکرام" ، ئەو دەزانێت دەرەوەی بەندیخانە بۆ کوردانی ڕۆژهەڵات کراوە بە بەندیخانە گەورەکەی ئینسانی کوردی بێ بەشکراو لە سادەترین مافی وەک خوێندن بە زمانی دایک و کار و کاسبیی پڕوکێنەری وەک کۆڵبەریی سەر سنورە هەڵدێر و بێبەزەییەکان. هەندێ لە وتە مێژوییە دژە ڕاکێتەکانی زارای محەمەدی کە دوێنێ ئێوارەی ١٠ی شوبات ڕوبەڕوی ڕاکێتەکانی ئێرانی کرد ئەمانەبون: " کوردستانیانی خۆڕاگر بەرخۆدانتان باش، تا چرای ئێمە نەسوتێ ئێوە هەرگیز ڕوناکایی نابینن بە چاوی خۆتان، تا کۆتایی ژیانم درێژەدەری بیروڕاکەمم ..، ". زارای پاڵەوانی خەباتی مەدەنی و ڕۆشنبیری بەم شیعرەی قانع ی نەمر کۆتایی بە پەیڤە ئاگرینە ڕوناککەرەوەکەی دێنێ: گەرچی دوژمن وا ئەزانێ من بە دیلی لاڵ ئەبم باش بزانێ کونجی زیندانم قوتابیخانەیە بیری ئازادیم لە زیندانا فراوانتر ئەبێ قوڕ بەسەر ئەو دوژمنەی هیوای بە بەندیخانەیە ڕاپەڕینی (ژن ژیان ئازادی) و بومەلەرزەکەی باکور و ڕۆژاوای کوردوستان و ئەو بەدەمەوەهاتنە ئینسانی و نەتەوەییەی خەڵکی باشور، هەروەها بێبەزەیی و مێشک ڕەقی و مێشك وشکیی داگیرکەرانی کوردستان و لە هەموی ناخۆشتر ئەوپەڕی نادادپەروەری و دڵڕەقی و بێتوانایی دەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و زەلیلیان بەرامبەر ئێران و تورکیا، هەمو ئەمانە بونەتە هۆی ڕاچڵەکین و بەئاگاهاتنەوە و سەرهەڵدانێکی نوێ و شەپۆلێکی بەرز و توند و ڕاماڵەری کوردایەتییەکی نوێی پێشکەوتنخواز. لەم خاکە بەخشندە و پاراو و بە پیتەی باشوری کوردستان ئیتر کاتی سەردەرهێنان و گەشەسەندنی نەمامی درەختە بەهێز و پڕوزە و پڕژیانەکانە، هەروەها کاتی پوکانەوە و وشکبون و داڕزانی درەختە نەخۆش و بێبەرەکانە !